THIẾT KẾ
16
NGHỀ NGHIỆP
CHO TƯƠNG LAI
T
rong 4 năm gần đây, tôi tự
chuẩn bị cho nghề nghiệp
tương lai của mình trong
vòng 10 - 15 năm tới. Là
người làm nghề quản trị
nhân sự và đào tạo phát triển con người,
bắt đầu vào năm 2016, khi chú ý tới cuộc
cách mạng công nghiệp 4.0 thì ngay lập
tức, tôi suy nghĩ về nghề nghiệp của
mình trong tương lai sẽ như thế nào.
Trong quá trình tự hoàn thiện bản thân
đó, tôi nhận thấy có một sự khác biệt vô
cùng lớn giữa công cụ và phương pháp
phát triển nghề nghiệp trong quá khứ và
tương lai. Thật may mắn, trong 4 năm
qua, tôi đã được trải nghiệm rất nhiều về
khởi nghiệp và đổi mới sáng tạo trong
vai trò chuyên gia hệ sinh thái khởi
nghiệp tại Việt Nam. Chính nhờ sự may
mắn đó, khái niệm “Thiết Kế Nghề
Nghiệp” được tôi tư duy và áp dụng cho
chính bản thân, chủ yếu từ “Design
Thinking” (Tư duy Thiết kế). Trong hiện
tại và quá khứ, công việc không thay đổi
nhiều. Ví dụ, vị trí kỹ sư điện sẽ không
có thay đổi nhiều qua thời gian. Như vậy,
toàn bộ phương tiện, phương pháp và
công cụ phát triển nghề nghiệp và công
việc trong quá khứ chỉ tập trung vào việc
phân tích nhận dạng sự phù hợp của cá
(Chuyên gia Nghề nghiệp- Khởi nghiệp và Đổi mới Sáng tạo)
nhân về tính cách ham muốn và năng
lực so với những yêu cầu của các nghề
nghiệp cố định.
Sau khi chọn xong nghề nghiệp/công
việc thì sẽ có những kế hoạch được lập
trình sẵn để làm thế nào thành công
trong nghề nghiệp/công việc đã chọn đó,
ví dụ, muốn làm kỹ sư Điện thì phải thi
vào đại học Bách khoa, sau đó, phải học
giỏi, nghiên cứu khoa học, tiếng Anh tốt
để được nhận vào công ty nước ngoài,
từ đó thăng tiến. Toàn bộ hệ thống phát
triển nghề nghiệp/công việc được định
dạng trên những cái đã biết rõ và đã
được phân tích, nghiên cứu và xây dựng
chi tiết, cụ thể. Điểm khác biệt thay đổi
mọi quan niệm và tư duy về nghề
nghiệp, đó chính là các nghề
nghiệp/công việc mới tương lai và các
nghề nghiệp/công việc hiện tại sẽ thay
đổi thế nào dưới sự tác động của công
nghệ 4.0.
Ví dụ rất rõ, khi 4 năm trước, xã hội
Việt Nam không thể tiên đoán một ngày
sẽ có hàng chục ngàn bạn chạy xe ôm
công nghệ trên đường phố. Chắc chắn,
các chuyên gia hướng nghiệp và phát
triển nghề nghiệp không thể biết và hình
dung ra nghề/công việc mới đó, nếu
chúng ta quay lại thời gian những năm
Vũ TUấN ANH
2014 - 2015. Khi chúng ta không biết rõ
nghề nghiệp/công việc tương lai ra sao,
đòi hỏi những gì thì đa số công cụ phát
triển nghề nghiệp trong quá khứ sẽ
không còn phù hợp và chúng ta phải cần
một triết lý mới cho phát triển nghề
nghiệp/công việc. Thiết Kế Nghề
Nghiệp dựa trên triết lý quan trọng:
Để đối phó với bất định về nghề
nghiệp/công việc tương lai, mỗi cá
nhân phải tự mình chủ động và độc
lập thiết kế cho chính mình.
Những nền tảng quan
trọng của phương pháp
Thiết Kế Nghề Nghiệp
Trong quá khứ, chúng ta hay nói tới
ngộ nhận nghề nghiệp/công việc. Ví dụ,
một bạn thấy công việc tổ chức sự kiện
rất hoành tráng, tuy nhiên, bạn đó không
thấy được những đòi hỏi ví dụ phải thức
cả đêm để chuẩn bị cho sự kiện sáng
hôm sau. Nền tảng đầu tiên của Thiết
Kế Nghề Nghiệp/công việc chính là thấu
cảm nghề nghiệp - Career Empathy.
Để đánh giá chính xác nghề nghiệp như
thế nào chúng ta cần phải vượt qua góc
nhìn cá nhân chủ quan về nghề nghiệp.
Chúng ta cần phải hiểu nghề nghiệp một
cách khách quan như nó tồn tại trong xã
 D
17

oanh nghiệp luôn luôn tìm kiếm những người giỏi nhất
trong công việc. Những người giỏi nhất luôn luôn biết
mình cần tạo giá trị gì, mình cần làm gì, mình làm như
thế nào để trở thành người giỏi nhất tại vị trí đang ứng
tuyển. Người giỏi nhất tại bất kỳ vị trí công việc nào sẽ
nói được cho doanh nghiệp cần làm như thế nào để tạo ra giá trị tốt
nhất hay hiệu quả nhất. Nếu các bạn có tâm thế xin việc và đợi
doanh nghiệp hay lãnh đạo nói cho các bạn cần phải làm gì có lẽ các
bạn là lao động của quá khứ thay vì tương lai.

hội. Tư duy nhiều góc nhìn chính là một
công cụ mạnh để có được thấu cảm
nghề nghiệp. Theo tôi, thấu cảm nghề
nghiệp chính là nền tảng quan trọng nhất
của nghề nghiệp tương lai. Chúng ta
phải luôn luôn nhìn nhận nghề nghiệp
đang phát triển và hình thành với góc
nhìn biện chứng, phản biện và khách
quan. Nền tảng thứ hai của thiết kế nghề
nghiệp đó chính là trải nghiệm nghề
nghiệp. Để nói lên bản chất của trải
nghiệm nghề nghiệp, đó chính là câu nói
của người Nhật: Có nhiều việc các bạn
cần phải làm thì mới có thể hiểu. Sai lầm
lớn nhất của phát triển nghề nghiệp
trong quá khứ, đó chính là phù hợp nghề
nghiệp chỉ sử dụng các công cụ như
những bài “test” trắc nghiệm hoặc những
buổi tư vấn “coaching” nghề nghiệp.
Nghề nghiệp trong tương lai đòi hỏi các
bạn trẻ cần phải làm thật sự và khi làm
có thấu cảm nghề nghiệp như đã nói ở
trên, sẽ giúp các bạn đánh giá chính xác
mình có phù hợp với nghề nghiệp không,
mình sẽ cần đào tạo phát triển thêm
những gì và cuối cùng mình sẽ phải thay
đổi như thế nào. Nền tảng thứ ba của
Thiết Kế Nghề Nghiệp chính là các
mảnh ghép nghề nghiệp - Career
Canvas. Do nghề nghiệp trong tương lai
biến động quá nhanh nên nghề nghiệp
sẽ không thể cố định trong một thời gian
dài mà chỉ có một số thành phần là cố
định. Chúng ta đã có nghiên cứu các
thành phần của một nghề nghiệp bao
gồm tâm thế, thái độ, kỹ năng, tri thức,
công nghệ. Như vậy, thay vì phát triển
nghề nghiệp hướng tới một nghề nghiệp
hoàn chỉnh thì tương lai các bạn trẻ sẽ
phải xây dựng từng mảng ghép để có thể
phối các mảng ghép nghề nghiệp theo
một nghề mới bất kỳ nào. Đây chính là
một điểm thay đổi lớn lao trong nghề
nghiệp tương lai. Như vậy, quản trị nghề
nghiệp trong tương lai chính là kiến tạo
ra các mảng ghép nghề nghiệp, xác định
yêu cầu của công việc và lắp ghép
những mảng ghép nghề nghiệp theo các
công việc mới. Nền tảng thứ tư đó chính
là giá trị công việc tạo ra. Thiết Kế
Nghề Nghiệp nhấn mạnh tới giá trị vì
công việc tồn tại là nhờ giá trị. Thay vì
tập trung cho nghề nghiệp, các bạn trẻ
cần suy nghĩ giá trị mà mình kiến tạo ra
sẽ như thế nào, mình cần phải làm gì để
tạo ra giá trị, mình cần công nghệ gì, tri
thức gì, kỹ năng gì và thái độ gì để đảm
bảo tạo ra giá trị vượt trội trên thị trường
cung và cầu lao động. Chúng ta có thể
thấy qua hai cá nhân cùng ứng tuyển
vào vị trí marketing. Cá nhân theo cách
phát triển nghề nghiệp cũ sẽ hỏi ông chủ
là ông cần làm cái gì và tôi sẽ xem tôi có
phù hợp hay không. Còn cá nhân theo
phương pháp thiết kế nghề nghiệp sẽ
nói với ông chủ, tôi có thể làm được
những giá trị này cho ông và nếu ông
cần, tôi có thể tối ưu, thiết kế lại bản thân
tôi để đáp ứng với nhu cầu mới hoặc phát
sinh theo thời gian. Nếu bạn là chủ
doanh nghiệp, bạn sẽ chọn bạn A hay
bạn B? Triết lý quan trọng của Thiết Kế
Nghề Nghiệp, đó là nghề nghiệp và yêu
cầu công việc luôn luôn thay đổi từ công
nghệ, đòi hỏi khách hàng, mô hình kinh
doanh, cạnh tranh… Sự thay đổi không
ngừng nghỉ của bản chất nghề nghiệp
và công việc đòi hỏi người lao động phải
thiết kế, tinh chỉnh và thay đổi thậm chí
đột phá bản thân nhằm đáp ứng những
sự thay đổi trong nghề nghiệp đó một
cách liên tục.
Cần triển khai Thiết Kế
Nghề Nghiệp cho
chính mình
Tâm thế quan trọng nhất của Thiết Kế
Nghề Nghiệp chính là tâm thế khởi
nghiệp. Đây là một trong những lý do
quan trọng tôi luôn luôn đề cập là các
trường đại học cần dạy khởi nghiệp cho
sinh viên để họ thành công trong nghề
nghiệp. Bản chất của một doanh nghiệp
khởi nghiệp chính là kiến tạo giá trị trong
các điều kiện bất định, thông qua đổi mới
sáng tạo và sử dụng công nghệ. Như
vậy, Thiết Kế Nghề Nghiệp chính là quá
trình một người lao động xác định những
giá trị mình tạo ra, cách thức mình tạo ra
giá trị cũng như những yêu cầu tạo ra
giá trị một cách sáng tạo cho nghề
nghiệp công việc cụ thể mong muốn
nhằm đáp ứng những sự thay đổi từ công
nghệ của tương lai. Các bạn trẻ cần xác
định càng cụ thể càng tốt nghề nghiệp,
công việc, ngành, công ty, vị trí mà mình
sẽ làm trong tương lai. Từ việc xác định
rõ những giá trị, các bạn trẻ cần thực
hiện chu trình thấu cảm nghề nghiệp,
trải nghiệm nghề nghiệp, mảnh ghép
nghề nghiệp một cách liên tục. Tư duy
Thiết Kế Nghề Nghiệp đòi hỏi các bạn
trẻ tốc độ và suy ngẫm những gì chưa
hoàn thiện trong bản thân nhằm đáp ứng
yêu cầu nghề nghiệp. Trong quá trình
Thiết Kế Nghề Nghiệp, các bạn trẻ cần
áp dụng khái niệm công việc căn bản tối
thiểu - Minimum Requirement Job. MRJ
là một bản căn bản nhất công việc cần
thực hiện. Ví dụ, một bạn sinh viên muốn
làm vị trí “marketing online”. Một MRJ
với bạn sinh viên chính là vị trí “marketing
online” tại một công ty “startup” hay một
dự án. Thông qua MRJ, tất cả những gì
về công việc sẽ trở nên rõ ràng, cụ thể
và chính xác. Một cách hình tượng, thiết
kế công việc chính là quá trình xây dựng
các MRJ một cách liên tục và bền vững
theo thời gian. Một điều rất thú vị các
công cụ trong khởi nghiệp như mô hình
kinh doanh, khởi nghiệp tinh gọn… đều
áp dụng hoàn hảo trong thiết kế nghề
nghiệp vì khởi nghiệp và nghề nghiệp có
chung bản chất là kiến tạo giá trị.■