Źródła niedokładności pomiarowych

• błędny dobór próbki lub grupy pomiarowej która nie jest

reprezentatywna

• niepewności poziomów odniesienia

• pomiar może wpływać na wynik

• ograniczona dokładność instrumentów

• starzenie czujników, histereza i inne nieidealności

• operator
Pomiar – składowe niepewności

warunki dokładność wpływ

pomiaru czujników przetwarzania,
model pomiaru
 Metody zmniejszania niepewności

• wzorcowanie torów pomiarowych

• wykonywanie wielokrotnych pomiarów
• Wzorcowanie polega na znalezieniu zależności między
wielkością wejściową a wyjściową.

• Określenie zależności między wielkością uzyskana z

pomiaru (np.. wielkość wychylenia dynamometru) a
wielkością mierzoną (np. siłą).

• Najlepiej gdy ta zależność jest liniowa

 Parametry charakteryzujące wyniki

• Dokładność: stopień zgodności między wynikiem

pomiaru i wartością (umownie) prawdziwą

• Precyzja: zgodność między powtórzonymi

pomiarami (= Stopień rozproszenia wyników)
Statystyczna interpretacja
wyników eksperymentu
 Statystyka

Statystyka to uniwersalne narzędzie, które pomaga

konwertować wyniki eksperymentu na wiedzę o badanym
przedmiocie lub procesie.
 Zadania statystyki
Tworzenie zwartej i treściwej reprezentacji danych:
• dysponujemy „surowymi” wynikami
• wyniki te należy przekształcić w użyteczną informację
• człowiek może brać pod uwagę jedynie ograniczoną liczbę
faktów
• istnieje potrzeba przetworzenia pojedynczych wyników w
syntetyczną wiedzę
• statystyka pomaga zrozumieć dane, wydobyć z nich użyteczną
informację i przekształcić ją w wiedzę
• potrafimy określić jak dobrze mierzymy, jak pewne są nasze
wyniki i zależności
 Zalety statystyki

Wnioskowanie w oparciu o niepewne dane:

• dane eksperymentalne są niepewne z powodu błędów

pomiarowych, niejednorodności badanego obiektu,
niedoskonałości modeli stosowanych do interpretacji
• eksperymentatora interesują wnioski pewne
• statystyka pozwala wyeliminować lub ograniczyć niektóre
czynniki zmienności
• wynik podawany jest wraz z oszacowaniem
niepewności
 Analiza danych eksperymentalnych

Wszystkie wyniki pomiarów, włączając te uzyskane

instrumentami o bardzo dużej precyzji i przy wysokiej
dbałości eksperymentalnej, nie są dokładne, mają
przybliżony charakter.

Błąd jest to różnica między wyznaczoną wielkością a

stanem rzeczywistym tej wielkości
• Wykonano pomiary siły chwytu dłoni prawej i
lewej
• Czy uzyskane wyniki się różnią

• 24,7 kG i 25,1 kG
• 28,3 kG i 29,8 kG
• 23,2 kG i 24,1 kG
• 26,5 kG i 26,5 kG
• Wykonano pomiary siły chwytu dłoni prawej i
lewej
• Czy uzyskane wyniki się różnią

• 24,7 ± 0,9 kG i 25,1 ± 0,9 kG

• 28,3 ± 0,3 kG i 29,8 ± 0,3 kG
• 23,2 ± 0,9 kG i 24,1 ± 0,9 kG
• 26,5 ± 0,2 kG i 26,5 ± 0,2 kG
 Analiza danych eksperymentalnych

Przyczyny niepewności wyników eksperymentu:

• błędy systematyczne
• błędy przypadkowe
• błędy grube
 Błąd systematyczny

• błąd polegający na stałym lub zmiennym, systematycznym

odchyleniu wyniku pomiaru od rzeczywistej wartości
wielkości mierzonej

• przesunięcie wyniku następuje zwykle w tę sama stronę

• dowolna (nawet bardzo duża) liczba powtórzeń pomiaru nie

ujawni nieprawidłowości
 Błąd systematyczny
• przyczyny:

• nieprawidłowe ustawienia przyrządu pomiarowego,

• stałe zaburzenia układu pomiarowego czynnikami

zewnętrznymi,

• niedoskonała standaryzację lub kalibracja, stały błąd obsługi

• błąd taki eliminuje się zmieniając:

• przyrząd na pozbawiony wady,

• osoby dokonujące pomiaru,

• metodę pomiaru

Metody statystyczne nie mają tu zastosowania.

 Błędy przypadkowe
• powstają na skutek działania czynników losowych

• są miarą rozrzutu otrzymywanych wyników wokół wartości

najbardziej prawdopodobnej

• ich obecność powoduje niemożność uzyskania jednakowych

wartości wyników w danej serii pomiarowej

• źródłami błędów losowych są wszelkie zmienności

występujące w sposób przypadkowy
 Błędy przypadkowe

• błędu przypadkowego nie można wyeliminować, nie można

oszacować przed dokonaniem pomiaru

• staramy się tak zaprojektować i przeprowadzić pomiar, aby

wartość błędu przypadkowego była jak najmniejsza

• po zakończeniu pomiaru dokonujemy oceny wielkości błędu

losowego przy użyciu narzędzi statystycznych
 Błędy przypadkowe
Tablica Galtona – model procesu pomiaru
 Rozkład normalny
μ - wartość oczekiwana
σ2 - wariancja zmiennej
losowej

1
y max 
 2
( x )2
1 
 ( x)  e 2 2

 2
_
• X – średnia arytmetyczna
• Xi – wynik kolejnego pomiaru
Odchylenie standardowe wartości średniej
przedział górny x 2

przedział górny

średnia

przedział dolny

przedział dolny x 2
 Estymacja
Estymacją nazywamy szacowanie wartości parametrów,

Estymatory wartości centralnej:

•średnia arytmetyczna
•Mediana - Jest wartością „środkową”.
•moda - wartość, która w zebranych danych statystycznych
pojawia się najczęściej.

Estymatory rozrzutu wyników:

•odchylenie standardowe średniej
•względne odchylenie standardowe
 Estymacja
Średnia arytmetyczna w próbie n wyników y1, y2,...,yn :
n

y i n oznacza liczebność próby

y i 1
czyli liczbę pomiarów.
n
Mediana - środkowa wartość wśród danych - dla nieparzystej ich
liczby jest to wartość środkowej danej, dla parzystej liczby danych
jest to średnia z dwóch danych środkowych;

Moda - najczęściej powtarzająca się dana.

W idealnym, „gaussowskim” przypadku te trzy wielkości: średnia,

mediana i moda, powinny być takie same lub bardzo bliskie sobie.
 Estymacja przedziałowa

Estymacja przedziałowa pozwala na oszacowanie wartości

parametru jakiegoś rozkładu oraz podanie dokładności, z jaką
to oszacowanie wykonano.
 Estymacja przedziałowa
Przedział ufności dla średniej rozkładu normalnego o
nieznanej wariancji:

y  PU  y  y  PU
Estymacja przedziałowa

przedział górny

średnia

przedział dolny
Odchylenie standardowe wartości średniej –
miara zmienności

0dchylenie standardowe wartości średniej mówi, jak szeroko

wartości jakiejś wielkości są rozrzucone wokół jej średniej.

Im mniejsza wartość odchylenia tym wyniki są bardziej

skupione wokół średniej.
Odchylenie standardowe średniej arytmetycznej

_
• X – średnia arytmetyczna
• Xi – wynik kolejnego pomiaru

Do liczenia błędów można tego wzoru używać dla długich

serii wyników.
• OSTEOPOROZA
• Osteoporozę diagnozuje (promienie rentgena) się na podstawie
pomiarów gęstości kości BMD ( bone mineral density)
• Wartość BMD większa od 1 odchylenia standardowego poniżej wartości
średnich dla młodego dorosłego jest uważana za prawidłową.
• Xśrednie – średnia gęstość kości
• BMD > Xśrednie – Sx NORMA

• Osteopenię gdy BMD jest pomiędzy -1 a -2,5 odchylenia standardowego

poniżej wartości średniej dla młodego dorosłego

• Xśrednie – Sx > BMD > Xśrednie – 2,5*Sx OSTEOPENIA

• osteoporoza gdy BMD jest mniejsza 2,5 odchylenia standardowego

poniżej wartości średnich dla młodego dorosłego

• Xsrednie – 2,5*Sx > BMD OSTEOPOROZA

 Odchylenie standardowe średniej arytmetycznej

Gdy mamy małą liczbę pomiarów (n<10), odchylenie

standardowe Sx przyjmuje zaniżoną wartość!!!
Dla krótkich serii pomiarowych wyliczone wartości należy
pomnożyć przez współczynnik studenta Fishera

Δx = tsf * Sx
Δx - błąd

tsf – współczynnik studenta Fishera

Współczynnik studenta Fishera

Chcąc uzyskać
odpowiednią wartość
wyznaczone Sx należy
przemnożyć przez
odpowiedni
współczynnik tzw.
współczynnik rozkładu
Studenta-Fishera
Współczynnik ten zależy
od liczby pomiarów n i
od poziomu ufności á
 n \  0,6826* 0,9 0,95 0,99 0,999
Współczynniki 2 1,837 6,314 12,706 63,657 636,619
studenta fishera 3 1,321 2,92 4,303 9,925 31,599
4 1,197 2,353 3,182 5,841 12,924
5 1,141 2,312 2,776 4,604 8,61
6 1,11 2,015 2,58 4,032 6,869
7 1,09 1,943 2,447 3,707 5,959
8 1,077 1,895 2,365 3,5 5,408
9 1,066 1,86 2,306 3,355 5,401
10 1,059 1,833 2,252 3,25 4,781
11 1,052 1,813 2,228 3,169 4,587
12 1,047 1,796 2,021 3,106 4,437
13 1,043 1,782 2,179 3,055 4,318
14 1,04 1,771 2,16 3,012 4,22
15 1,037 1,761 2,145 2,977 4,141
16 1,034 1,753 2,131 2,921 4,073
17 1,032 1,746 2,12 2,892 4,015
18 1,03 1,74 2,11 2,878 3,965
19 1,028 1,734 2,1 2,861 3,922
20 1,027 1,729 2,093 2,845 3,883
 Błąd gruby

• wynika z niedbałości lub ewidentnej pomyłki

eksperymentatora, niesprawności sprzętu albo
nieoczekiwanego zaburzenia układu pomiarowego

• objawia się istnieniem jednego wyniku znacząco odstającego

od pozostałych, uzyskanych w danej serii pomiarów

• wynik pomiaru obarczony błędem grubym jest zazwyczaj

łatwo zauważalny i należy go odrzucić lub posłużyć się
odpowiednim testem.
 Błąd gruby – test Deana Dixona

• W wyniku kilkakrotnie przeprowadzonej analizy uzyskujemy

szereg wyników najczęściej różniących się między sobą.

• Stwierdzamy, że jeden z wyników znacznie różni się od

pozostałych.

• Musimy zdecydować czy należy go odrzucić.

• Decyzja o odrzuceniu wyniku powinna opierać się na

przesłankach statystycznych.

• W tym celu stosujemy jeden z testów, np. test Deana Dixona.

 Błąd gruby – test Deana Dixona
y2  y1
Obliczamy parametr Q według wzoru: Q
R
gdzie y1 - wynik wątpliwy, y2 - wynik mu najbliższy,
R - rozrzut wyników, różnica między skrajnymi wynikami.

Wartości krytyczne parametru Q testu Deana Dixona

Liczba Poziom istotności 1-

wyników 0.90 0.95 0.98 0.99
Wynik wątpliwy należy
3 0.886 0.941 0.972 0.988
odrzucić, jeżeli
4 0.679 0.765 0.846 0.889 obliczony parametr Q
5 0.557 0.642 0.729 0.760 jest większy od
6 0.482 0.560 0.644 0.698 odczytanej z tablicy
7 0.434 0.507 0.586 0.637 krytycznej wartości
8 0.399 0.468 0.543 0.590 dla wybranego
9 0.370 0.437 0.510 0.555 poziomu istotności.
10 0.349 0.412 0.483 0.527
 Wykonano 10 pomiarów siły mięśni otrzymując następujące
wyniki (w N) ;

• 43, 45, 44, 58, 47, 45, 38, 44, 48 i 46.

Wyniki wątpliwe odrzucamy wykorzystując test Q-Dixona. •

Wartości siły należy uszeregować w ciąg niemalejący:

38; 43; 44; 44; 45; 45; 46; 47; 48; 58.

• Wartość średnia wynosi 45,8; wynikiem wątpliwym może być 58.

Aby to sprawdzić należy obliczyć parametr Q i porównać go z
parametrem krytycznym Qkr.

• Q= |58-48|/20 = 0,5

• Parametr krytyczny Qkr z tablicy testu Q-Dixona, dla 95%

prawdopodobieństwa i 10 pomiarów, wynosi Q kr =0,41.
• Q > Qkr
Wykonano 10 pomiarów siły mięśni otrzymując następujące
wyniki (w N) ;

140, 134, 96, 138, 141, 136, 144, 130,131, 132

Czy jakiś pomiar można odrzucić?

 zadania
W wyniku trójkrotnego pomiaru ciężaru kuli otrzymano
następujące wyniki ( w niutonach) 71,22; 71,24; 71,37;

Policzyć ciężar kuli i wyznaczyć błąd pomiaru.

Dokonano dodatkowo następujących pomiarów 71,16; 71,14;

71,41; 71,30; 71,25; 71,26; 71,21;policzyć ciężar kuli i wyznaczyć
błąd pomiaru biorąc pod uwagę wszystkie uzyskane pomiary.
 Rozwiązanie zadania
ilość pomiarrów n = 3
numer
pomiaru xi xsr – xi (xsr – xi )2
1 71,22 0,0567 0,00321
2 71,24 0,0367 0,00134
3 71,37 -0,093 0,00871
4 0
5 0
6 0
7 0
8 0
8 0
10 0
średnia 71,277 suma 0,01327

odchylenie standardowe = 0,04702

współczynnik S-F = 2,92
dla 0,9
BŁĄD = 0,13731
A B C D E F G
2 ilość pomiarów n = 10
3 numer
4 pomiaru xi xsr – xi (xsr – xi )2
5 1 71,22 0,036 0,0013
6 2 71,24 0,016 0,00026
7 3 71,37 -0,114 0,013
8 4 71,16 0,096 0,00922
9 5 71,14 0,116 0,01346
10 6 71,41 -0,154 0,02372
11 7 71,3 -0,044 0,00194
12 8 71,25 0,006 3,6E-05
13 8 71,26 -0,004 1,6E-05
14 10 71,21 0,046 0,00212
15 średnia 71,256 suma 0,06504
16
17 odchylenie standardowe = 0,02688
18 ,=(G15/(F2*(F2-1)))^0,5
19
20 współczynnik S-F = 2,92
21 dla 0,9
22 BŁĄD = 0,0785
23
24 BŁĄD = ,=E18*G17
W wyniku czterokrotnego pomiaru siły chwytu dłoni uzyskano
następujące wyniki (kG)
26,2; 27,1; 25,4; 28,3
Policzyć siłę chwytu i błąd pomiaru.
W wyniku czterokrotnego pomiaru siły chwytu dłoni
uzyskano następujące wyniki (kG)
20,2; 19,3; 18.7; 19,1
Policzyć siłę chwytu i błąd pomiaru.
Zasady prowadzenia testów
 Specyficzność testów
• Metaboliczne
• Biomechaniczne
• Sprawnościowe

• Muszą uwzględniać :
• Wiek i płeć
• Czynniki środowiskowe
 Metaboliczne

– Określają zużycie energii przez procesy

biochemiczne

– Wymagają podstawowej wiedzy o

biochemicznych procesach energetycznych
organizmu
 Testy biomechaniczne

– mierzą zjawiska ruchu

• ruch (zakres i szybkość)
• pozycje ciała (jej zmiany w czasie trwania testu)
• rodzaje skurczu mięśni
– wielkość siły
– czas narastania siły
– przyspieszenie i szybkość (fragmentów ciała)
 Typy testów (przykłady)
• Siła maksymalna siła generowana podczas pojedynczego
wysiłku

• Moc zdolność mięśni do generowania maksymalnej? siły

podczas skurczu z maksymalną? prędkością (P=F*V)

• Wydolność beztlenowa: maksymalna szybkość generowania

energii z przemian beztlenowych

• Wydolność tlenowa: maksymalna szybkość generowania

energii z przemian tlenowych

• wytrzymałość: zdolność określonej grupy mięśni do

wykonywania powtarzalnych skurczów przeciw sile zewnętrznej
zbliżonej do siły maksymalnej
 Organizacja testów

• Muszą być zdrowe i bezpieczne

– trzeba znać historię choroby
– otoczenie musi być bezpieczne
• urządzenia
• wykwalifikowany personel

• Personel musi być dobrze przeszkolony

• Instrukcje dla osoby badanej muszą być jasne i proste
• Wyniki muszą być dobrze rejestrowane
 Testy na
ruchomość

• Pozycja początkowa

• Pozycja końcowa
Odchylenie standardowe średniej arytmetycznej

Do liczenia błędów można tego wzoru używać dla długich

serii wyników.

Gdy serie pomiarowe są krótkie należy wyliczone wartości

pomnożyć przez współczynnik studenta Fishera
 n \  0,6826* 0,9 0,95 0,99 0,999
Współczynniki 2 1,837 6,314 12,706 63,657 636,619
studenta fishera 3 1,321 2,92 4,303 9,925 31,599
4 1,197 2,353 3,182 5,841 12,924
5 1,141 2,312 2,776 4,604 8,61
6 1,11 2,015 2,58 4,032 6,869
7 1,09 1,943 2,447 3,707 5,959
8 1,077 1,895 2,365 3,5 5,408
9 1,066 1,86 2,306 3,355 5,401
10 1,059 1,833 2,252 3,25 4,781
11 1,052 1,813 2,228 3,169 4,587
12 1,047 1,796 2,021 3,106 4,437
13 1,043 1,782 2,179 3,055 4,318
14 1,04 1,771 2,16 3,012 4,22
15 1,037 1,761 2,145 2,977 4,141
16 1,034 1,753 2,131 2,921 4,073
17 1,032 1,746 2,12 2,892 4,015
18 1,03 1,74 2,11 2,878 3,965
19 1,028 1,734 2,1 2,861 3,922
20 1,027 1,729 2,093 2,845 3,883
 odległość czas reakcji
Pomiar czasu reakcji 1 0,045
2 0,064
3 0,078
4 0,09
5 0,101
6 0,111
7 0,119
8 0,128
9 0,135
10 0,143
11 0,15
12 0,156
13 0,163
14 0,169
15 0,175
16 0,181
17 0,186
18 0,192
19 0,197
20 0,202
21 0,207
22 0,212
23 0,217
24 0,221
25 0,226
26 0,23
27 0,235
28 0,239
Wyznacz własny czas reakcji i błąd pomiaru
przeprowadzając 5 pomiarów
 Przedstawianie błędów pomiarowych
i zaokrąglanie wyników (1)

W ogólnym przypadku wynik pomiaru przedstawiamy w postaci:

XR = XM ± ΔX
gdzie:
XR - wartość rzeczywista wielkości mierzonej,
XM - wartość uzyskana w wyniku pomiaru,
ΔX - niepewność lub błąd pomiaru.

Powyższy zapis oznacza, że:

- najlepszym przybliżeniem wartości mierzonej jest według
eksperymentatora liczba XM ;
- z rozsądnym prawdopodobieństwem szukana wartość znajduje
się gdzieś pomiędzy Xm - ΔX i Xm + ΔX.
 Przedstawianie błędów pomiarowych
i zaokrąglanie wyników (2)

Błąd pomiaru ΔX jest wielkością oszacowaną.

Nie podajemy wszystkich cyfr, które otrzymujemy z obliczeń.
Obliczone wartości Xm i ΔX podajemy zaokrąglone. Oznacza
to, że przybliżamy wartości otrzymane z obliczeń.

Cyframi znaczącymi danej liczby różnej od zera nazywamy

wszystkie jej cyfry z wyjątkiem występujących na początku zer.
Do cyfr znaczących zalicza się również zera końcowe, jeśli są one
wynikiem obliczeń, a nie zaokrągleń. Oznacza to, że pierwsza
cyfra znacząca musi być różna od zera, natomiast druga, trzecia i
dalsze mogą być zerami.
 Przedstawianie błędów pomiarowych i
zaokrąglanie wyników (4)
Przy zaokrąglaniu wyniku pomiaru stosowane są
powszechnie przyjęte zasady zaokrągleń : liczbę kończącą się
cyframi 0-4 zaokrąglamy w dół, a 5 - 9 w górę .

Błędy zaokrąglamy zawsze w górę, nie wolno pomniejszać

błędów. Lepiej podać zawyżoną wartość błędu niż go
niedoszacować .

Obliczenia wykonujemy zawsze z większą liczbą cyfr, niż

chcemy podać wynik. Zaokrągleń dokonujemy dopiero po
zakończeniu obliczeń.
Błędy pomiarów zaokrąglane są do pierwszej cyfry znaczącej
Ostatnia cyfra znacząca w każdym wyniku pomiaru powinna
stać na tym samym miejscu dziesiętnym, co błąd pomiaru.
 Przedstawianie błędów pomiarowych
i zaokrąglanie wyników

Przykład:
W wyniku obliczeń statystycznych pomiaru momentu siły
przedramienia wyznaczono wartość
31,346 Nm

przy czym błąd pomiaru wynosi 0,5238

Zapisujemy
31,3 +/- 0,6

Mierzony moment siły zawiera się w przedziale (przy zadanym

poziomie ufności)

(30,7 Nm ; 31,9 Nm )
 Przedstawianie błędów pomiarowych i
zaokrąglanie wyników

Błędy pomiarów zaokrąglane są do pierwszej cyfry

znaczącej.
Ostatnia cyfra znacząca w każdym wyniku pomiaru powinna
stać na tym samym miejscu dziesiętnym, co błąd pomiaru.
złe jest podawanie wyniku w postaci
U = (9,82 ± 0,05389) V.
Trudno sobie wyobrazić, by niepewność pomiarowa była znana z
dokładnością czterech cyfr znaczących.
W podanym przykładzie poprawnie jest:

U = (9,82 ± 0,06) V
 Przedstawianie błędów pomiarowych i
zaokrąglanie wyników (5)

Od podanej reguły istnieje wyjątek - jeśli pierwszą cyfrą

znaczącą błędu X jest l (lub 2), to lepiej zachować dwie
cyfry znaczące niepewności, np.  = 0,13, gdyż zaokrąglenie
do  = 0,1 prowadzi do 30 % zmniejszenia niepewności, a
do 0,2 zwiększa niepewność o 50 %
 Przedstawianie błędów pomiarowych i
zaokrąglanie wyników (6)
- Wynik zapisany jako f = (6051,78 ± 30) Hz jest błędny.
Niepewność 30 oznacza, że cyfra na trzecim miejscu (a
więc 5) mogłaby być 2 lub 8, czyli cyfry dalsze 1, 7 i 8 nie
mają znaczenia i powinny zniknąć w zaokrągleniu.
Poprawny zapis wygląda następująco:
f = (6050 ± 30) Hz .
Inne poprawne zapisy wyników:
92,8 ± 0,3 dla  = 0,3
93 ± 3 dla  = 3
 Przedstawianie błędów pomiarowych i
zaokrąglanie wyników
. - Jeśli mierzona wartość jest tak duża bądź mała, że wymaga
zapisu wykładniczego

np. 3 *103 zamiast 3000

to czytelniej jest podać wynik i błąd w tej samej postaci.

Zapisujemy

Q = (1,61 ±0,05)* 10-19 C

a nie
Q = 1,61 * 10-19 ± 5*10-21 C
 Liczebność próby a różnice wyników
60

50 52
48
40

30 płeć

20

10

0
mężczyźni kobiety

Bardzo dużą próba pozwala zaobserwować nawet małe

różnice
 Graficzne przedstawianie błędów

Na wykresie przedstawiamy błędy wielkości X oraz błędy

wielkości Y, krzywa przechodząca przez punkty doświadczalne
powinna przechodzić przez prostokąty wyznaczone przez te
błędy