Professional Documents
Culture Documents
کشاورزی
کشاورزی
واژه های کلیدی :آب مجازی ،آب آبی ،آب سبز ،بهرهوری مصرف آب ،ردپای آب
1دانشجوی دکتری اقتصاد کشاورزی ،دانشگاه سیستان و بلوچستان ،زاهدان ،ایرانEmail: mehranhekmatnia@gmail.com.
2
،09374110572 تماس: تلفن ایران. زاهدان، بلوچستان، و سیستان دانشگاه کشاورزی اقتصاد استادیار
(( ،)shseyedmahdi46@gmail.comنویسنده مسئول).
3دانشیار اقتصاد منابع طبیعی دانشگاه سیستان و بلوچستان ،زاهدان ،ایرانEmailmahdisafdariut@gmail.com:.
نشریه علمی پژوهشی مهندسی آبیاری و آب ایران 138
سال یازدهم .شماره چهل و یکم .پاییز1399
1
Virtual Water
2
Allen
نشریه علمی پژوهشی مهندسی آبیاری و آب ایران
سال یازدهم .شماره چهل و یکم .پاییز139 1399
کردند و همچنین میزان صادرات آب مجازی محصوالت ) al. 2018, Tian, Sarkis et al. 2018با استفاده از
کشاورزی 31/5میلیارد متر مکعب برای دورهی زمانی شاخص آب مجازی میتوان مشخص نمود که برای
2010-2003محاسبه کردند ( Fu, Zhao et al. تولید یک محصول چقدر آب مصرف شده است و با
)2017( Lamastra et al .)2018جریان آب مجازی دانستن این موضوع ،میتوان میزان مصرف آب را
بین ایتالیا و چین را بررسی کردند .نتایج آنها نشان داد مدیریت نمود.
ایتالیا مقدار زیادی آب خاکستری از چین وارد میکند در ادبیات آب مجازی برای تشخیص اینکه حجم
و 91درصد از واردات آب مجازی ایتالیا از چین مربوط آب مصرفی در فرایند تولید محصوالت ،از چه منابع آبی
به محصوالت کشاورزی است در حالی که صادرات آب تامین شده است مفهوم دیگری با نام ردپای آب 1مطرح
مجازی ایتالیا به چین مربوط به محصوالت حیوانی شد .ردپای آب نشاندهنده میزان مصرف مستقیم و
است .همچنین بهرهوری مصرف آب کشاورزی در چین غیرمستقیم آب شیرین میباشد (یزدی و همکاران،
پایین است (.)Lamastra, Miglietta et al. 2017 .)1393که بایستی برای تولید محصوالت کشاورزی بر
)2017( Antonelli et alجریان آب مجازی اساس شرایط اقلیمی هر منطقه محاسبه شود (پور
محصوالت کشاورزی را در کشورهای عضو اتحادیه اروپا جعفری نژاد و همکاران .)1393 ،رد پای آب ،شامل آب
بررسی کرده و نتایج نشان میدهد که 65درصد از کل آبی 2و آب سبز 3بوده که آب سبز ،آب حاصل از
واردات آب مجازی مربوط به آب آبی است و کشورهای بارندگی است که در مراحل کشت گیاه در خاک ذخیره
ایتالیا و اسپانیا صادرکنندگان اصلی آب آبی هستند میشود و آب آبی نشاندهندهی مقدار مصرف آبهای
(Zhang and .)Antonelli, Tamea et al. 2017 سطحی و زیرزمینی است .هزینه فرصت استفاده از آب
)2014( Anadonبا استفاده از مدل داده -ستانده سبز جهت تولید محصوالت کشاورزی کمتر از آب آبی
مقدار کل مصرف داخلی آب مجازی در کشور چین را است (.)Hoekstra 2017
101میلیارد متر مکعب برای سال 2007برآورد کردند در سطح جهانی مطالعات متعددی در خصوص آب
که معادل 39درصد از کل مصرف آب شیرین چین مجازی و ردپای آب محصوالت کشاورزی انجام شده
است (.)Zhang and Anadon 2014 است که از جدیدترین آنها میتوان به مطالعهی Tian
از مطالعاتی که در زمینه آب مجازی در ایران انجام )2018( et al.اشاره کرد که ردپای آب و آب مجازی
شده میتوان به یزدی و همکاران ( )1393اشاره کرد محصوالت کشاورزی چین را به تفکیک آب آبی ،آب
که میانگین آب مجازی محصوالت کشاورزی استان سبز و آب خاکستری با استفاده از مدل داده -ستانده
خراسان جنوبی را محاسبه کردند .نتایج تحقیق آن ها برای دورهی زمانی 1995تا 2009بررسی کردند .نتایج
نشان داد که میانگین آب مجازی محصوالت کشاورزی نشان داد که در سال 1995سهم چین از ردپای جهانی
1312متمکعب بر تن و بهره وری مصرف آب کشاورزی آب 11/2درصد و در سال ،2009سهم این کشور 13/6
0/62کیلوگرم به ازای مصرف هر مترمکعب آب می درصد بود .چین آب مجازی را از امریکا ،هند و برزیل
باشد (یزدی و همکاران .)1393 ،در پژوهش دیگری وارد میکند و صادرات آب مجازی به ژاپن و آلمان دارد.
علیقلی نیا و همکاران ( )1396شاخص ردپای آب بخش کشاورزی چین بزرگترین مصرفکننده آب
محصوالت عمده کشاورزی در حوزه آبریز دریاچه ارومیه مجازی است (Fu et al .)Tian, Sarkis et al. 2018
محاسبه کردند و نتایج نشان داد که سهم آب آبی و ( )2018میانگین آب مجازی مصرف شده برای تولید
سبز در تولید محصوالت عمده زراعی به ترتیب 0/75و غالت در چین را 1/293متر مکعب بر کیلوگرم برآورد
3 1
Green Water Water Footprint
2
Blue Water
نشریه علمی پژوهشی مهندسی آبیاری و آب ایران 140
سال یازدهم .شماره چهل و یکم .پاییز1399
این استان 12درجه و میانگین حداکثر دمای ساالنه به 0/25درصد میباشد و میانگین آب مصرف شده برای
40درجه سانتیگراد میرسد و میزان حداکثر دمای تولید محصوالت مختلف زراعی 3547/83متر مکعب
مطلق در تابستان در شهرستان سرباز به 51/7درجه به ازای هر تن محصول میباشد (علیقلی نیا و همکاران
رسید (ساالری و همکاران.)1393 ، و همکاران .)1396 ،صافی و همکاران ( )1395به
منابع آبی استان که تامینکننده آب مورد نیاز بررسی آب مجازی و بهرهوری محصول نیشکر را در
بخش کشاورزی است نیز شامل منابع آبهای سطحی استان خوزستان پرداخته و نتیجه گرفتهاند که بهرهوری
و منابع آب زیرزمینی میباشند .منابع آبهای سطحی مصرف آب 1/6کیلوگرم محصول به ازای مصرف یک
از شمال تا جنوب استان سیستان و بلوچستان شامل متر مکعب آب ،و مقدار آب مجازی نیز 625متر مکعب
رودها ،دریاچهها ،چاه نیمه و دریاچههای پشت سدها آب به ازای یک تن تولید نیشکر محاسبه شد (صافی و
میشود .مهمترین رودهای این استان شامل رود همکاران .)1393 ،پور جعفری نژاد و همکاران ()1393
هیرمند ،بمپور ،باهو کالت ،فنوج ،کهیر ،ماشکید و ردپای اکولوژیکی آب را برای دو محصول پسته و خرما
تهالب میباشد .مهمترین دریاچهها نیز ،دریاچه هامون در استان کرمان بررسی کرده و نتایج نشان میدهد که
سیستان و دریاچه هامون جازموریان میباشند که متوسط وزنی آب مجازی این دو محصول 4/658متر
اهمیت این دریاچهها به دلیل آب شیرین آن است. مکعب بر کیلوگرم و میانگین وزنی بهرهوری مصرف
سدهای این استان نقش پررنگی در هدایت و تآمین آب آب 0/215کیلوگرم بر متر مکعب محاسبه شد (پور
آشامیدنی و کشاورزی این استان دارد که این سدها جعفری نژاد و همکاران .)1393 ،آبائی و اعتدالی
شامل ،سد سیستان ،زهک ،بمپور ،شیرگواز ،پیشین، ( )1395ردپای اکولوژیکی گندم را در ایران بررسی
زیردان ،خیرآباد ،شی کلک ،شمس آباد و مرگوک نیز کردند و نتایج تحقیقات آنها نشان داد که میانگین
میباشد .از نظر بهرهبرداری از آبهای زیرزمینی ،دو ردپای تولید گندم در ایران 3071متر مکعب بر تن
دشت زاهدان و خاش منطقه ممنوعه بحرانی و دشت است (آبائی و اعتدالی .)1395 ،ساالری و همکاران
های سراوان ،ایرانشهر ،سیب سوران و سراوان ممنوعه- ( )1393تغییرات زمانی و مکانی مقدار آب مجازی
اند و این استان از نظر کمیت و کیفیت دسترسی به گندم را در استان سیستان و بلوچستان بررسی کردند
منابع آب با چالش جدی مواجه است. که نتایج نشان میدهد که میانگین 12ساله آب مصرفی
از منابع آبهای زیرزمینی استان سیستان و خالص برای تولید گندم 303میلیون متر مکعب بود
بلوچستان 93/5 ،درصد برای کشاورزی 1/3،درصد برای 90/8درصد آن از طریق آب آبی و 9/2درصد از طریق
صنعت و 5/2درصد برای آشامیدن استفاده میشود آب سبز صورت گرفته است (ساالری و همکاران،
(شرکت آب منطقهای سیستان و بلوچستان .)1393 ،با .)1393
توجه به مطالب ذکر شده ،بخش کشاورزی در این
استان ،مقدار قابل توجهی از منابع آبهای زیرزمینی و منطقه مورد مطالعه
سطحی را جهت تولید محصوالت کشاورزی مصرف می- استان سیستان و بلوچستان از نظر وسعت ،جزء
کند و بزرگترین مصرفکنندهی آب در این استان است استانهای پهناور ایران میباشد که وسعت این استان
(دهمرده و همکاران .)1397،بنابراین بررسی حجم آب معادل 181785کیلومتر مربع میباشد .به استناد
و اقعی که جهت تولیدات محصوالت کشاورزی در این گزارش سازمان آب منطقهای سیستان و بلوچستان
استان به کار گرفته شده است ضروری میباشد .لذا میانگین بارندگی در این استان حدود 52/3میلیمتر
هدف این تحقیق تجزیه و تحلیل آب مجازی تولیدات در سال است و به همین خاطر جزء مناطق اقلیمی گرم
و خشک محسوب میشود .میانگین حداقل دمای ساالنه
نشریه علمی پژوهشی مهندسی آبیاری و آب ایران
سال یازدهم .شماره چهل و یکم .پاییز141 1399
3 1
FAO Penman-Monteith Crop Water Requirement
2
Evapotranspiration
نشریه علمی پژوهشی مهندسی آبیاری و آب ایران 142
سال یازدهم .شماره چهل و یکم .پاییز1399
از 1متر مکعب بر کیلوگرم باشد ،جزء محصوالت کم × 𝐶𝑊𝑈𝐺𝑟𝑒𝑒𝑛 = 10 × 𝑃𝑒𝑓𝑓 = 10
مصرف قرار دارد (.)Hoekstra 2017 )(𝐸𝑇𝑐 − IRIrr ()4
یکی دیگر از شاخصهای مفید برای ارزیابی میزان
استفاده از آب ،بهرهوری مصرف آب 3است .شاخص که در رابطهی ( )3و ( IRIrr ،)4نیاز خالص آبیاری،
بهرهوری مصرف آب کشاورزی (کیلوگرم بر متر مکعب) IEIrrراندمان آبیاری Peff ،جمع میزان بارندگی موثر در
بیانکنندهی مقدار تولید محصول در ازای هر واحد از طول دورهی رشد گیاه که از اختالف بین جمع تبخیر
آب مصرف شده است .این شاخص از نسبت بین مقدار و تعرق واقعی محصول ( )ETcو نیاز خالص آبیاری
محصول تولید شده ( )Yبر تقاضای آب گیاه ()CWR محاسبه میشود .عدد 10به جهت تبدیل واحد میلی-
محاسبه میشود و نیز از طریق زیر بدست میآید متر به متر مکعب در هکتار میباشد (آبائی و اعتدالی،
(:)Hoekstra 2013 .)1395
2 1
ردپای آب سبز و ردپای آب آبی بر حسب متر
𝑌
= 𝑃𝑊𝐶 ( )8 مکعب بر تن از تقسیم مقدار آب مصرفی آبی و مقدار
𝑅𝑊𝐶
آب مصرفی سبز بر مقدار محصول تولیدی (( )Yتن بر
اطالعات اقلیمی مورد نیاز در این پژوهش شامل هکتار) محاسبه میشود): (Hoekstra 2017
میانگین حداقل دمای ماهانه ،میانگین حداکثر دمای
𝑛𝑒𝑒𝑟𝐺𝑈𝑊𝐶
ماهانه ،میزان بارندگی ،رطوبت نسبی ،سرعت باد و = 𝑛𝑒𝑒𝑟𝐺𝐹𝑊 𝑌
تعداد ساعات آفتابی در روز است این اطالعات از ()5
سازمان هواشناسی استان سیستان و بلوچستان برای
𝑒𝑢𝑙𝐵𝑈𝑊𝐶
هر یک از ایستگاههای مورد مطالعه جمعآوری شده = 𝑒𝑢𝑙𝐵𝐹𝑊 𝑌
است و همچنین جهت محاسبه حجم آب مجازی ،به ()6
اطالعات مربوط به سطح زیرکشت ،تولید و عملکرد در نهایت جهت محاسبهی حجم آب مجازی
محصوالت زراعی و باغی نیاز است که این اطالعات از مصرف شده (متر مکعب آب به ازای هر کیلوگرم
سازمان جهاد کشاورزی استان سیستان و بلوچستان به محصول) برای محصول از معادلهی زیر استفاده شده
تفکیک هر شهر (شهرستانهای ایرانشهر ،چابهار، میشود (:)Hoekstra and Hung 2002
خاش ،زابل ،زاهدان ،زهک ،سراوان ،سرباز ،میرجاوه و
نیکشهر) برای سال زراعی 1395-1396گرفته شده 𝑗𝐶𝑊𝑅𝑐,
= 𝐶𝑊𝑉 ( )7
𝑗𝑌𝑐,
است.
3 1
Crop Water Productivity WFGreen
2
WFBlue
نشریه علمی پژوهشی مهندسی آبیاری و آب ایران
سال یازدهم .شماره چهل و یکم .پاییز143 1399
انجام شده ،کمترین نیاز آبی تحت شرایط اقلیمی مربوط به شهر سرباز با تولید 135408تن و چابهار با
منطقهی مورد بررسی به پیاز اختصاص داده شده است تولید 121662تن میباشد و کمترین میزان تولید
و بیشترین نیاز آبی مربوط به محصول انبه و خرما می- مربوط به شهر زاهدان با تولید 7682تن میباشد و
باشد. همچنین بیشترین سطح زیر کشت مربوط به خاش با
16565هکتار و کمترین مربوط به شهر زاهدان با میزان
2242هکتار میباشد و همچنین براساس محاسبات
جدول ( )1مجموع تولید ،سطح زیرکشت ،عملکرد و متوسط نیاز آبی محصوالت عمده زراعی و باغی استان
نیاز آبی گیاه عملکرد سطح زیر تولید محصول
(هکتار/مترمکعب) (هکتار / کشت (تن)
تن) (هکتار)
3655/566 2/628 37250 97920 گندم
3564/1 2/207 5820 12846 جو
3715/833 5/210 4427 23065 ذرت
4560 32/522 402 13074 سیب زمینی
5501/5 21/234 1792 38040 گوجه
2649/6 1/467 59 86/6
لوبیا
1788/7 31/697 4035 127899
پیاز
3942/333 10/145 614 6229/1
فلفل
6197/7 16/967 2505 42504
خربزه،گرمک
11389/22 19/184 9117 174902
21975 6/245 13208/4 111953 یونجه
15610/67 26/156 17926/4 43250 خرما
22305/67 12/357 791/5 9781 موز
انبه
کشت محصوالت زراعی و باغی استان میباشد. کل میزان سطح زیرکشت محصوالت عمده زراعی
بیشترین و کمترین مقدار تولید به ترتیب مربوط به و باغی استان 86394هکتار بوده است که به تفکیک
یونجه با تولید 174902تن معادل 24/9درصد از کل هر محصول در جدول ( )2ارائه شده است .کمترین
تولیدات و لوبیا با تولید 86.6تن میباشد .از بین میزان سطح زیرکشت مربوط به محصول لوبیا با 59
محصوالت عمده زراعی و باغی تولید شده در استان، هکتار و بیشترین میزان سطح زیرکشت مربوط به
محصوالت سیب زمینی ،پیاز و موز بیشترین میزان محصول گندم میباشد .میزان سطح زیرکشت این
عملکرد را داشتهاند و گندم ،جو و لوبیا کمترین میزان محصول در دورهی زمانی مورد بررسی 37250هکتار
عملکرد را به خود اختصاص دادهاند. بود که معادل با 43/11درصد از مجموع سطح زیر
نشریه علمی پژوهشی مهندسی آبیاری و آب ایران 144
سال یازدهم .شماره چهل و یکم .پاییز1399
جدول ( )3بهرهبرداری از منابع آبزیر زمینی و جدول ( )2مجموع تولید ،سطح زیر کشت ،عملکرد
سطحی به تفکیک شهر ( واحد :میلیون متر مکعب) محصوالت عمده زراعی و باغی استان به تفکیک شهر
برداشت از منابع آب زیر زمینی و سطحی شهرستان سطح زیر کشت (هکتار) تولید (تن) شهرستان
163/607 ایرانشهر 16092 93303 ایرانشهر
62/590 چابهار 6085 121662 چابهار
87/901 خاش 16565 110874 خاش
33/463 زابل 7775 23826 زابل
11/326 زاهدان 2242 7682 زاهدان
61/885 زهک 13343 53880 زهک
88/578 سراوان 5990 49378 سراوان
135/252 سرباز 8388 135408 سرباز
41/548 میرجاوه 5900 65203 میرجاوه
94/428 نیکشهر 4014 40337 نیکشهر
780/582 مجموع 86394 701553 مجموع
نتایج میزان برداشت از منابع آبی استان به تفکیک کل مقدار بهرهبرداری از منابع آبهای سطحی و
محصوالت زراعی و باغی عمده استان در جدول ()4 زیرزمینی جهت تولید محصوالت کشاورزی در 10شهر
گزارش شده است .بنابر نتایج ارائه شده ،محصول خرما نمونه در استان سیستان و بلوچستان در دوره زمانی
با برداشت 49درصد از کل منابع آبی استان رقمی مورد بررسی 780/582 ،میلیون متر مکعب برآورد شد.
معادل 383/440میلیون متر مکعب مصرف آب داشته مقدار بهرهبرداری از منابع آب سطحی و زیر زمینی
است و بیشترین میزان مصرف آب را به خود اختصاص استان به تفکیک شهر در جدول ( )3ارائه شده است .بر
داده است .پس از آن محصول گندم با برداشت اساس نتایج ارائه شده در این جدول ،شهرستانهای
141/905میلیون متر مکعب معادل 15درصد و یونجه ایرانشهر با مصرف 163/607میلیون متر مکعب ،سرباز
با برداشت 79/082میلیون متر مکعب معادل با 13 88/578میلیون متر مکعب و نیکشهر 94/428میلیون
درصد از کل منابع آبی استان در رتبههای بعدی قرار متر مکعب ،بیشترین میزان برداشت از منابع آبی استان
دارند .کمترین میزان برداشت از منابع آبی مربوط به را به خود اختصاص دادهاند و در مجموع بیش از 50
محصول لوبیا است که کل میزان آب مصرف شده جهت درصد از برداشت منابع آبی استان به این سه شهر
تولید لوبیا در این استان به مقدار 0/161میلیون متر اختصاص دارد و شهر زاهدان کمترین میزان بهرهبرداری
مکعب معادل با 0/02از کل منابع آبی استان میباشد از منابع آبهای زیرزمینی و سطحی استان را به خود
که دلیل این موضوع میتوان به میزان کم تولید و سطح اختصاص داد .از منابع آبی مهم شهرستان ایرانشهر ،
زیرکشت این محصول در سال زراعی 1395-1396 روخانه بمپور میباشد که جهت آبیار مزارع کشاورزی
اشاره کرد. ایرانشهر استفاده میشود ولی دشت ایرانشهر از نظر
بهرهبرداری از منابع آبی جزء مناطق ممنوعه طبقهبندی
شده است .از رودهای کاجو و سرباز و رودخانهی
باهوکالت جهت آبیاری مزارع سرباز و نیکشهر استفاده
شده است .از منابع آبی زاهدان میتوان به دشت زاهدان
اشاره کرد که جزء دشتهای ممنوعه بحرانی میباشد.
نشریه علمی پژوهشی مهندسی آبیاری و آب ایران
سال یازدهم .شماره چهل و یکم .پاییز145 1399
جدول ( )5میزان مصرف آب آبی و آب سبز محصوالت جدول ( )4بهرهبرداری از منابع آب به تفکیک محصول (
زراعی و باغی واحد :میلیون متر مکعب)
ردپای آب ردپای آب مصرف آب مصرف آب محصول بهره برداری از منابع آب محصول
سبز آبی سبز آبی 141/905 گندم
m3/kg m3/kg m3/h m3/h 27/706 جو
0/198 1/282 568/6 3110/8 گندم 16/548 ذرت
0/412 2/119 605/7 3021/7 جو 1/785 سیب زمینی
0/122 0/536 647/16 3071/1 ذرت 8/555 گوجه
0/322 0/118 1021 3606/3 سیب زمینی 0/162 لوبیا
0/028 0/250 659/2 4907/6 گوجه 63/239 پیاز
0/239 1/753 399/6 2322 لوبیا 2/558 فلفل
0/023 0/563 742/9 17116 پیاز 16/400 خربزه،گرمک
0/074 0/913 540 3485/5 فلفل 79/082 یونجه
0/042 0/336 677/3 5585/9 خربزه ،گرمک 383/440 خرما
0/026 0/420 730/5 10746 یونجه 21/354 موز
0/117 3/986 707/4 21480/3 خرما 17/842 انبه
0/045 0/703 900/6 14869 موز 780/582 مجموع
0/085 1/921 954 21598/3 انبه
گرفتن استان سیستان و بلوچستان در منطقهی خشک میانگین بهرهوری برای تولید محصوالت زراعی و باغی
اقلیمی است و این موضوع نشاندهندهی ظرفیت پایین ( 2/317کیلوگرم بر متر مکعب) برآورد شده است.
این استان جهت استفاده از آب سبز در تولید محصوالت
کشاورزی است.
جدول ( )6میانگین آب مجازی و بهرهوری مصرف آب برای
بیشترین میزان بهرهبرداری از منابع آبی استان
محصوالت عمده زراعی و باغی استان
مربوط به شهرستان ایرانشهر با برداشت حدود 164
بهره وری مصرف آب آب مجازی محصول
میلیون مترمکعب میباشد و طبق محاسبات انجام شده ()kg/m3 ()m3/kg
مشخص شده بیشترین میزان آب مصرف شده در این 0/728 1/473 گندم
شهرستان مربوط به تولید محصول خرما و گندم است 0/437 2/488 جو
به طوری که بیش از 85درصد از منابع آب این 1/566 0/653 ذرت
7/344 0/148 سیب زمینی
شهرستان جهت تولید این دو محصول استفاده شده
7/850 2/759 گوجه
است در صورتی که از نظر بهرهبرداری از منابع آب، 0/535 1/985 لوبیا
دشت ایرانشهر جزء منطقهی ممنوعه قرار گرفته است. 1/785 0/584 پیاز
در بین محصوالت تولیدی استان در سال زراعی 2/177 0/979 فلفل
مورد بررسی ،محصول خرما با مصرف 383/440 2/783 0/373 خربزه،گرمک
2/493 0/444 یونجه
میلیون متر مکعب بیشترین میزان مصرف آب را داشته
0/279 4/067 خرما
به طوری که 49درصد از کل برداشت منابع آبی استان 1/635 0/738 موز
در دورهی زمانی مورد بررسی ،جهت تولید خرما مصرف 0/511 1/985 انبه
شده است .بر اساس محاسبات انجام شده ،میانگین
بهرهوری مصرف آب این محصول در بین محصوالت
تولیدی پایینترین مقدار بود .به طوری که به ازای نتیجهگیری و پیشنهادات
مصرف هر متر مکعب آب تنها 0/279کیلوگرم محصول در این پژوهش ،وضعیت تولید محصوالت
تولید شده یا از دیدگاه آب مجازی ،جهت تولید یک کشاورزی استان سیستان و بلوچستان از دیدگاه آب
کیلوگرم خرما 4/067 ،مترمکعب آب واقعی مصرف شده مجازی و بهرهوری مصرف آب کشاورزی با هدف
است .اینها نشاندهندهی اتالف زیاد آب در آبیاری مدیریت منابع آب استان مورد ارزیابی قرار گرفت .هدف
محصول خرما میباشد و ادامهی وضع موجود باعث اولیه این پژوهش ،به دلیل اینکه بخش کشاورزی
فشار مضاعف بر منابع آبی استان میشود. بزرگترین مصرف کننده آب در استان است ،محاسبهی
محاسبات مربوط به آب مجازی نشان داد که حجم آب واقعی مصرف شده جهت تولید محصوالت
محصول سیبزمینی کمترین میزان مربوط آب واقعی کشاورزی و ارائه یک تحلیل جامع از مقدار مصرف آب
مصرف شده را در ازاء تولید یک کیلوگرم محصول به تفکیک آب آبی و آب سبز بوده است .در دورهی
داشته است .همچنین باالترین بهرهوری مصرف آب زمانی مورد بررسی ،کل برداشت از منابع آب استان
کشاورزی به گوجه فرنگی و سیب زمینی اختصاص جهت تولید محصوالت زراعی و باغی780582923 ،
یافت .همچنین این دو محصول بیشترین عملکرد را در متر مکعب برآورد شد .از این مقدار 91/85 ،درصد
بین محصوالت تولیدی استان داشتند .کمترین میزان مصرف کل آب آبی و تنها 8/15درصد استفاده از آب
ردپای آب محصوالت کشاورزی استان سیستان و سبز جهت آبیاری محصوالت بوده است که علت آن قرار
نشریه علمی پژوهشی مهندسی آبیاری و آب ایران
سال یازدهم .شماره چهل و یکم .پاییز147 1399
به عنوان محصولی که پایینترین بهرهوری مصرف آب بلوچستان مربوط به محصول سیب زمینی و گوجه
و بیشترین میزان مصرف آب را در منطقه مورد مطالعه فرنگی بود .بیشترین میزان ردپای آب مربوط به
دارد ،اعزام کارشناسان بخش تحقیقات و آموزش محصول خرما و جو بود.
کشاورزی جهاد کشاورزی به نخلستانهای خرما جهت بر اساس نتایج بدست آمده از پژوهش ،جهت
بررسی علل باال بودن هدر رفت آب ،بررسی زیرساختها کاهش فشار بر منابع آبی استان ،از سیاست واردات آب
و کانالهای آبیاری ،همچنین استفاده از سیستمهای مجازی جهت وارد کردن محصوالت آببر به ویژه
آبیاری پیشرفته و افزایش دانش کشاورزان در خصوص محصول گندم به استان از سایر استانها جهت ذخیره
نیاز آبی گیاه پیشنهاد میشود. منابع آبی پیشنهاد میشود و همچنین الگوی کشت به
سمت تولید محصوالت با بهرهوری مصرف آب باال پیش
رود .برای کاهش تلفات آبیاری در نخلستانهای خرما
منابع
آبابایی ،ب .رمضانی اعتدالی ،ه .)1395( .برآورد اجزاء ردپای آب در تولید محصول گندم در سطح کشور .مجله
آب و خاک.1468-1458pp. .)6(29 .
پور جعفری نژاد ،ا .علی زاده ،ا .نشاط ،ع .)1392( .بررسی ردپای اکولوژیک آب و شاخص های آب مجازی در
محصوالت پسته و خرما در استان کرمان .مهندسی آبیاری و آب ایران :پاییز . 1392دوره . 4شماره ; 13
خوش روش ، .مجتبی .نیکزاد طهرانی .اسماعیل' .)1397( .ارزیابی سناریوهای مختلف مدیریت منابع آب دشت
تاالر با استفاده از مدلسازی آب زیرزمینی و سیستمهای یکپارچه منابع آب ',نشریه علمی پژوهشی مهندسی آبیاری و
آب ایران, 9(1), pp. 94-108.
رمضانی اعتدالی ،ه .آبابایی ،ب' .)1395( .برآورد اجزاء ردپای آب مجازی در تولید جو در مقیاس ملی و استانی ',
پژوهش آب در کشاورزی, 30.3(3), pp. 431-443. doi: 10.22092/jwra.2016.107161
ساالری .س .کاراندیش .ف .درزی نفت چالی .ع' .)1393( .تحلیل مکانی و زمانی تغییرات آب مجازی گندم در
استان سیستان و بلوچستان ',نشریه علمی پژوهشی مهندسی آبیاری و آب ایران 5(2), pp. 81-94
سلطانی ،ا .میرلطیفی ،س .دهقانی ،س .)1( .برآورد تبخیر– تعرق مرجع با استفاده از داده های محدود هواشناسی
در شرایط اقلیمی مختلف .آب و خاک, 26(1). https://doi.org/10.22067/jsw.v0i0.13637
سیدان .سید محسن .قدمی فیروزآبادی .علی' .)1397( .برآورد مبادله آب مجازی محصوالت عمده زراعی (مطالعه
موردی استان همدان )',نشریه علمی پژوهشی مهندسی آبیاری و آب ایران, 9(1), pp. 109-118.
صافی ،ر .میرلطیفی ،م . )1395( .ارزیابی وضعیت کشت نیشکر در استان خوزستان از دیدگاه آب مجازی .فصلنامه
علمی-پژوهشی مهندسی منابع آب.96-87pp. .)25(8 .
عربی یزدی ،ا .نیکنیا ،ن .مجیدی ،ن .امامی ،ح' .)1393( .بررسی امنیت آبی در اقلیمهای خشک از دیدگاه
شاخص رد پای آب (مطالعه موردی :استان خراسان جنوبی )',نشریه آبیاری و زهکشی ایران., 8(4), pp. 735-746.
علیقلی نیا ،ت .رضایی ،ح .بهمنش ،ج .منتظری ،م .)1396( .مطالعه شاخص ردپای آب برای محصوالت غالب
مورد کشت در حوضه آبریز دریاچه ارومیه و ارتباط آن با مدیریت آبیاری ',دانش آب و خاک, 27(4), pp. 37-48.
Allan, J. A. (1997). 'Virtual water': a long term solution for water short Middle Eastern
economies .?School of Oriental and African Studies, University of London London.
نشریه علمی پژوهشی مهندسی آبیاری و آب ایران 148
1399 پاییز. شماره چهل و یکم.سال یازدهم
Keywords: Virtual Water, Water Footprint, Crop Water Productivity, Blue Water,
Green Water
1
. Ph.D. Student of Agricultural Economic, University of Sistan and Baluchestan, Zahedan, Iran.
2*
Corresponding Author, Assistant Professor of Agricultural Economic, University of Sistan and
Baluchestan, Zahedan, Iran. (shseyedmahdi46@gmail.com), Tell: 09374110572
3
Associate Professor of Natural Resources Economy, University of Sistan and Baluchestan, Zahedan,
Iran.