ІНСТЫТУТ ГІСТОРЫІ

НАЦЫЯНАЛЬНАЙ АКАДЭМІІ НАВУК БЕЛАРУСІ

МАТЭРЫЯЛЫ ПА АРХЕАЛОГІІ БЕЛАРУСІ

Вып. 17

Археалагічныя даследаванні
на Беларусі ў 2007 годзе

Мінск
ДНУ "Інстытут гісторыі Б А Н Беларусі'
2009
 МАТЭРЫЯЛЫ ПА АРХЕАЛОГІІ БЕЛАРУСЬ ВЫП. 17. МІНСК. 2009
ДЭНАРЫЙ РЫМСКАЙ РЭСПУБЛІКІ 3 ПАСЕЛІШЧА НЕСВІЛО БРЭСЦКАГА РАЁНА
На Беларусі рымскія манеты знойдзены на тэрыторыі
ўсіх абласцей, п е р а в а ж н а на захадзе краіны, на
Гродзеншчыне і Берасцейшчыне. Амаль ўсе афіцыйна
зарэгістраваныя знаходкі - гэта залатыя, срэбраныя і
медныя манеты Рымскай імперыі, найбольш старажытнай
з якіх з'яўляецца медны ас імператара Ціберыя, які быў
адбіты ў Рыме ў 22-23 гг. у памяць імператара Аўгуста
(манета захоўваецца ў Нацыянальным музеі гісторыі і
культуры Беларусі). Адзіны рэспубліканскі дэнарый, які
мае прывязку да месца, быў знойдзены ў 2007 годзе на
паселішчы Несвіло Брэсцкага раёна (раскопкі В.Г.
Беляўца). Помнік выяўлены ў 1991 г B.C. Вяргей і М.М.
Крывальцэвічам, быў памылкова прывязаны да в.
Вістычы і атрыбутаваны як селішча культуры тыпу Лукі-
Райкавецкай і ранняга сярэднявечча. У 2006 г В.Г.
Беляўцом на селішчы сабраныя матэрыялы вельбарскай
2
культуры, a ў 2007 г. даследавана плошча 32 м . Культурны
пласт мае таўшчыню да 0,25-0,30 м, слаба насычаны
керамічным матэрыялам. Аб'ектаў рымскага часу не
выяўлена. На падставе індывідуальных знаходак з раскопа
і паверхні, помнік у жалезным веку звязваецца з
насельнітцвам вельбарскай культуры, а яго храналагічныя
межы вызначаюцца ў межах каля 160-350 гг н.э.
Дэнарый з паселішча Несвіло (мал. 1) быў адбіты ў 71
г. да н.э. пад кантролем манетарыя (манетнага трыўмвіра)
Манія Аквілія Kpacca (Manius Aquillius Crassus).
Av.: VIRTVS III VIR. Бюст Віртус (Годнасць, Гонар),
управа На галаве шлем. Rv.: MNAQVIL M N F M N N . Пад
абрэзам: SICIL. Маній Аквілій са шчытом стаіць над
укленчанай фігурай Сіцыліі (або, па іншай версіі,
правадыра паўстаўшых сіцылійскіх рабоў Афеніона).
На аверсе манеты даволі звычайны сюжэт: выява
боства (персоніфікацыі) Віртус, якое адлюстроўвае
Адвагу і Годнасць рымлян. Больш цікавая выява рэверса.
Маній Аквілій узгадвае заслугі свайго дзеда (таксама Манія
Аквілія), які ў 101 г. да н.э. разграміў паўстанне рабоў на
Сіцыліі. Абрэвіятура на рэверсе - MN AQVIL MN F MN N
- расшыфроўваецца наступным чынам: Manius Aquillius
Manii Filius Manii Nepos (Маній Аквілій Сын Манія ўнук
Манія).
Асаблівасцю дэнарыя з Несвіло з'яўляецца зазубраны
гурт (край). Зазубраныя або серратыўныя (ад англ.
serrated- зубчаты, зазубраны) манеты уласцівыя толькі
для рэспубліканскай чаканкі, у перыяд Прынцыпата і
Імперыі яны не вядомыя. Прызначэнне зазубранасці
дагэтуль застаецца тэмай для дыскусій, але найбольш
абгрунтаванай, на наш погляд, з'яўляецца думка аб тым,
што падобная тэхніка вытворчасці была выклікана
жаданнем адлюстраваць паўнавартаснасць дэнарыя ў
параўнанні з папярэднімі эмісіямі плакіраваных (медных
ca срэбным пакрыццём) манет [ 1, С. 82-83]. Серратьгўныя
манеты сустракаюцца на абшарах Барбарыкума ад
Германіі да Польшчы. Варта адзначыць, што яшчэ Тацыт
160
Белявец В.Г., Сідаровіч В.М. (Мінск)
Мал. 1. Дэнарый з паселішча Несвіло Брэсцкага раёна.
узгадваў пра тое, што германцы адцавапі перавагу менавіта
зубчатым дэнарыям [2, гл. 1,5].
Для гэтай знаходкі больш-менш дакладна мы можам
вызначыць толькі terminus post quem, г.зн. ніжэйшую мяжу
датавання. Адбітая ў 71 г. да н.э., манета магаа трапіць у
басейн ракі Лясная не раней за сярэдзіну 1 ст. да н.э. Але
такое ранняе пранікненне рымскага імпарту на гэтыя
абшары пакуль не мае археалагічнага пацверджання.
Больш упэўнена можна казаць пра час з сярэдзіны 1 ст.
н.э., калі рымскія і правінцыйна-рымскія прадметы (у т.л.
манеты) разам з носьбітамі пшэворскай і вельбарскай
культур трапляюць на сучасную тэрыторыю Беларусі. У
адрозненне ад шэрагу катэгорый вырабаў (фібул, пацерак
і г. д.) манеты маглі выкарыстоўвацца вельмі працяглы час.
Наприклад, дэнарыіі Рэспублікі фіксуюцца ў скарбах манет
1-2 стст. н.э. як на тэрыторыі Імперыі, так і ў Барбарыкуме,
у т.л. на тэрыторыі сучаснай Полыпчы. Звычайна, тэта
адзінкавыя экземпляры - 1-2 рэспубліканскія манеты
сярод дзесяткаў або еоцен імперскіх. Выключэнні з гэтага
рэдкія. Бліжэйшае да нас - скарб з Паляща (Малапольшча),
які складзены, пераважна, з рэспубліканскіх эмісій.
Найбольш познімі ў гэтьм дэпазіце, які, магчыма, быў
часткай вайсковай здабычы, з'яўляюцца дэнарыі Актавіяна
Аўгуста [3].
Дэнарый з Несвіло выкарыстоўся ў якасці дэталі
нейкагаупрыгажэння. Аб гэтым сведчаць дзве адтуліны,
адна з якіх захавалася часткова, а ў другой маюцца рэшткі
заклёпкі(?) з металу белага колеру. На жаль, мы можам
толькі меркаваць, што манета ўваходзіла ў склад караляў,
нейкай падвескі або паяснога дэкору.
Літаратура
1. Мэттингли, Г. Монеты Рима. С древнейших времен до
падения Западной империи. Collectors book, 2005.-254 с.
2. Тацит, Корнелий. О происхождении германцев и
местоположении Германии. М., Директмедиа Паблишинг,
2008.-71 с.
3. Kolendo, J. О skarbie monet rzymskich z Poiacca. / J.
Kolendo //BiuletynNumizmatyczny. №№9-12. 1986. S. 161—
165.