Wybrane problemy

metodologiczne
językoznawstwa
numer 1

notatka

nauka

reviewed

Językoznawstwo zajmuje się językami naturalnymi, czyli na przykład językiem

polskim czy hiszpańskim. Są jednak także inne rodzaje języków:

język sztuczny (język programowania)

słowo ,,język” użyte jako przenośnia (język ciała, język kina)

język= styl (język Mickiewicza, język ,,Bogurodzicy”)

język= slang (język uczniowski, więzienny, komputerowy)

Style autorów, slangi, gwary i żargony są uważane za odmiany języka, a odmianą

języka może być także sposób w jaki został napisany dany utwór lub w jakim
mówiono w konkretnej epoce historycznej.

Kryteria ogólnego podziału dyscyplin językoznawczych

to:

przedmiot badania

sam język (system znaków) właściwy danej społeczności- językoznawstwo

wewnętrzne; język w powiązaniu z warunkami życia danej społeczności,
sytuacją mówienia, właściwościami mówiących- językoznawstwo
zewnętrzne (socjolingwistyka
pragmalingwistyka

psycholingwistyka

etnolingwistyka/ językoznawstwo kulturowe

Wybrane problemy metodologiczne językoznawstwa 1

 juryslingwistyka
językoznawstwo kryminalistyczne

językoznawstwo komputerowe)

aspekt badawczy

aspekt synchroniczny, opisowy → badanie stanu językowego w określonym

momencie - językoznawstwo synchroniczne (opisowe)

aspekt diachroniczny → badanie rozwoju języka - językoznawstwo

diachroniczne

zakres badania
jeden język

porównanie kilku języków: w aspekcie synchronicznym, bądź

diachronicznym

metoda badawcza

wyróżnienie pewnych typów badań opiera się na przyjętej w nich metodzie

badawczej, której zastosowanie ma na celu wykrycie określonego aspektu
badanego zjawiska, np: językoznawstwo statystyczne bada metodami
ilościowymi strukturę tekstów ni języka, wykrywając zależności między
częstością występowania pewnych elementów a ich określonymi
właściwościami

Językoznawstwo bada wszystkie języki naturalne świata poprzez:

1. Teoria języka- Czym jest język (w ogóle)?

definicje języka: język jako system znaków, jako pośrednik między myślą a
dźwiękami, jako środek komunikacji

metodologia badań, pytania badawcze

uniwersalia: twierdzenia o wszystkich językach

2. Typologia (badania empiryczne)- Jak są zbudowane języki? (empiria):

języki z fleksją i bez fleksji

ze stałym szykiem i z szykiem ruchomym

Wybrane problemy metodologiczne językoznawstwa 2

 z rodzajnikami i bez

czy są języki ,,bez”, np. czasów, części mowy

czy są języki ,,bardzo rozbudowane”- bardzo dużo przypadków, czasów, a jeżeli

tak, to ile

TYPOLOGIA JĘZYKÓW

klasyfikowanie zjawisk → podstawa istnienia praktycznie każdej spośród

rozlicznych dyscyplin naukowych

podstawowe zadania językoznawstwa: badanie języka jako język, zjawisko, ale i

wszystkich wymarłych i współcześnie istniejących konkretnych języków

jednym z podstawowych zadań językoznawstwa jest klasyfikacja języków:

klasyfikacja języków świata:

to jedno z najtrudniejszych zagadnień lingwistyki, bo:

*niemożność ustanowienia precyzyjnych kryteriów pozwalających, np. na

stwierdzenie czy dany etnolekt (język, dialekt, gwara itp., używany przez
wyodrębnioną grupę etniczną) ma status odrębnego języka czy stanowi jednie
odmianę jakiegoś języka

*to, że mimo znaczących w ostatnich latach sukcesów w zakresie poznawania i

opisywania wielości języków dotychczas bardzo słabo zbadanych lu zupełnie
nieznanych, przeważająca większość języków świata takowymi nadal pozostaje

3 podstawowe typy klasyfikowania języków:

1. klasyfikacja genetyczna (historyczna)- grupuje języki w rodziny językowe

oraz jednostki wyższego i niższego rzędu ze względu na ich pokrewieństwo
językowe, przy czym za pokrewne uważa się języki pochodzące
bezpośrednio lub pośrednio od wspólnego przodka- prajęzyka (wspólny
przodek rodziny językowej, najczęściej niezaświadczony bezpośrednio, ale
częściowo zrekonstruowany za pomocą metody badawczej). Każdy etnolekt
może zostać sklasyfikowany w którejś z jednostek wyższego rzędu z
wyjątkiem pewnej liczby etnolektów, które ze względu na nie stwierdzenie
ich powiązań genetycznych muszą pozostać niesklasyfikowane → są to tzw.
izolaty= języki izolowane - języki, które nie wykazują współcześnie
jakiegokolwiek pokrewieństwa z jakimkolwiek innym językiem, choć nie
wyklucza się, że mogły w przeszłości istnieć języki im pokrewne, które

Wybrane problemy metodologiczne językoznawstwa 3

 jednak dawno wyginęły; pokrewieństwo językowe ustala się metodą
historyczno-porównawczą. Na świecie używanych jest 2500-5600 języków,
zebrano ok. 20000 nazw języków, a niemożność ustalenia liczby języków
świata wynika m. in. z niemożności ustalenia precyzyjnego kryterium,które
pozwoliłoby na odróżnienie etnolektu ze statusem odrębnego języka od
etnolektu ze statusem dialektu. Możliwe jest też, że etnolekt identyfikowany
jako dialekt jakiegoś języka wystepuje poza terytorium zajmowanym przez
użytkowników tego języka, a sytuacja taka może mieć miejsce w wyniku
działania czynników pozajęzykowych

2. klasyfikacja geograficzna-

grupuje języki w ligi językowe oraz cykle językowe ze względu na

podobieństwa strukturalne wynikające niekoniecznie z pokrewieństwa
językowego, a z długotrwałych wzajemnych kontaktów międzyjęzykowych
na określonym obszarze geograficznym

cykle językowe są właściwymi ligami lig językowych i pokrywają się z

określonymi terytorialnie najczęściej rozległymi obszarami kuli ziemskiej

3. klasyfikacja typologiczna:

grupuje języki w typy językowe ze względu na podobieństwo do

pewnych cech struktur językowych niekoniecznie wynikające z powiązań
genetycznych czy geograficznych

są rozliczne i zależą od cechy aktualnie ustanowionej jako kryterium

nie porównują systemów językowych, a jedynie wybrane, w danym

momencie podstawowe ich elementy i cechy

KLASYFIKACJA 1

Próby wydzielenia lingwistycznych kryteriów pozwalających na odróżnienie dialektu

od języka:

1. zdefiniowane w terminach zmian językowych (każdy język ulega zmianom z

szybkością umożliwiającą współcześnie żyjącym jego użytkownikom
niezakłóconą komunikację werbalną; jeśli w wyniku tych zmian wyłonią się grupy
użytkowników, gdzie komunikacja zostanie zakłócona- dialekty; jeśli zaś wyłonią
się grupy, między którymi komunikacja staje się niemożliwa- języki pokrwne)

Wybrane problemy metodologiczne językoznawstwa 4

 2. zdefiniowane w terminach wspólnej porozumiewalności (praktycznie sprowadza
się do tego samego, co jest istotą pierwszego podejścia)

Czynniki pozajęzykowe

1. polityczny status etnolektu

2. narodowa i językowa samoidentyfikacja danej społeczności

3. świadomość jej odrębności

4. polityka językowa instytucji państwowych

5. istnienie lub nie formy literackiej danego etnolektu, tradycji literackiej, normy
ortograficznej

6. stopień porozumiewalności z etnolektami pokrewnymi

7. stopień rozszerzonej stosowalności etnolektu

8. potrzeba, racjonalna możliwość i istnienie słowników bilingwalnych;

tłumaczenia Biblii itp

W UE obowiązują obecnie 24 języki urzędowe

Jedną z zasad leżących u podstaw statusu UE jako demokratycznej organizacji

międzynarodowej jest zasada wielojęzyczności, a jej celem jest:

porozumiewanie się z obywatelami w ich języku ojczystym

ochrona różnorodności językowej w Europie

promowanie nauki języków w Europie

Najbardziej używane języki na świecie

1. Chiński

2. Hiszpański

3. Angielski

4. Hindi

5. Arabski

Dotychczas udało się wskrzesić jedynie język hebrajski (1920- jako język oficjalny
Palestyny), a język irlandzki chroni się przed wymarciem.

Wybrane problemy metodologiczne językoznawstwa 5

 Języki o znaczeniu ogólnoświatowym:
angielski i francuski

o międzynarodowej sferze wpływów:

hiszpański, niemiecki, malajski, chiński, arabski, swahili, hausa, portugalski,
rosyjski i hindi

najbardziej wielojęzyczne państwa to:

USA, Kanada, Brazylia, Papua Nowa Gwinea, Indie i Australia

Rodzaje klasyfikacji typologicznych: (5)

1. typologia fonologiczna

2. typ. morfologiczna- bada strukturę słów, ich warianty. Klasyfikacja języków

świata ze względu na ich struktury morfologiczne dzieli się na 4 typy:

izolujący

pozycja nieodmiennego wyrazu niosącego informację leksykalną oraz

luźne morfemy (wyrazy posiłkowe niosące znaczenie wyłącznie
gramatyczne)- np. chiński, tajski

aglutynacyjny

dominującym rodzajem wykładników kategorialnych są afiksy (prefiksy,

sufiksy, infiksy, konfiksy); po odcięciu afiksów pozostaje podstawowa
forma słownikowa wyrazu

fleksyjny
po odcięciu afiksów pozostaje osnowa nie mogąca funkcjonować
⇒
samodzielnie. Przykłady języków: polski, łacina ( wszystkie języki
romańskie), niemiecki, rosyjski

alternacyjny
dominującym rodzajem wykładników kategorialnych ma być alternacja
samogłosek pierwiastkowych wyrazów; języki semickie: arabski,
hebrajski, syryjski

3. typ. syntaktyczna- podział języków ze względu na stopień stałości szyku

członów składniowych- części zdania. (Chłopca uderzyła dziewczynka OVS
./ Dziewczynka uderzyła chłopca SVO itd. itp. → SVO, OVS, SOV, OSV,

Wybrane problemy metodologiczne językoznawstwa 6

 VSO, VOS) Dla języka polskiego i hiszpańskiego najbardziej naturalny
będzie szyk SVO (Dziewczynka uderzyła chłopca). Cechą równie istotną jak
szyk jest pozycja członu określającego (Ds) względem członu określanego
(Dt), w niektórych językach szyk ten może być przestawiany, lecz z reguły
tylko jedna kombinacja jest zdecydowanie preferowana

4. typ. semantyczna- służy do klasyfikowania języków z uwagi na

podobieństwa i różnice występujące między ich systemami leksykalnymi,
często zazębia o typologię morfologiczną

5. typ. systemów graficznych

Wybrane problemy metodologiczne językoznawstwa 7