Metallurgie

Inleiding
In dit hoofdstuk willen we je aantonen wat ruwijzer, staal en gietijzer zijn. We
onderzoeken het productieproces van deze materialen, welke producten we
daarbij nodig hebben en hoe deze processen verlopen.
Zoals je in het algemeen schema (fig. 1.1) kan zien, gaan we uit van een aan-
tal ingangsproducten die worden ingebracht in een hoogoven. Deze hoogoven
levert ons na een reductieproces het ruwijzer (niet te verwarren met gietijzer!)
dat het basisproduct is voor zowel de staal- als de gietijzerbereiding.

Algemeen schema

ingangsproducten

uitgangsproducten

• verdere zuivering
• regeling koolstofgehalte
• toeslag legeringselementen

max. 2% C min. 2% C
C gebonden C kan vrijkomen
als Fe3C als grafiet

Fig. 1.1 Van ijzererts tot staal en gietijzer

Metallurgie
 Bereiding van ruwijzer

1.3.1 De hoogoven
Een hoogoven (fig.l.2) is een hoge schachtoven die bestaat uit een stalen
mantel die inwendig van een vuurvaste bekleding is voorzien. Zoals je kan
zien in de figuur bestaat een hoogoven uit vijf delen. Van boven naar onder
onderscheiden we de ovenmond, de schacht, de kolenzak, de rust en de haard.

stijgpijp

OVENMOND

35_1_5~ ____-:::y: -

SCHACHT

koelplaten

11704
KOLENZAK

blaasmonden RUST

8100 HAARD

29_2~ ___ :::'11"'_________ _

Fig. 1.2 Doorsnede van een hoogoven

Het hoogovenproces levert ruwijzer door middel van een reductieproces. Dit
ruwijzer wordt gezuiverd met behulp van smeltmiddelen of toeslagstoffen.
De afvalstoffen worden tot slakken omgezet.

1.3.2 lngangsproducten van de hoogoven

IJzererts

Aggregaten van mineralen die door hun hoog ijzergehalte (50 à 65 %) en hun
laag zwavel- en fosforgehalte op economische wijze kunnen om te zetten zijn
tot ruwijzer. De voornaamste leveranciers zijn Brazilië, Mauretanië,
Australië, Venezuela.

Sinters

Mengsel van fijne ijzerertsen, ijzerhoudende afvalstoffen uit de ruwijzer- en

staalbereiding, cokes en fijne stukjes toeslag. Dit mengsel wordt in brand
gestoken zodat de samenstellende deeltjes aan elkaar "bakken" tot sinter-
klompen die na afkoeling op gepaste grootte worden gebroken tot een
gebruiksklaar agglomeraat.

Metallurgie
 Pellets
Zeer fijn ijzererts dat met behulp van een bindmiddel tot bolletjes of "knik-
kers" is gevormd.

Smeltmiddelen of toeslag
Minerale stoffen zoals kalk, kwarts, silicaten en klei worden toegevoegd om
de smelttemperatuur te doen dalen, het gesmolten gesteente te binden en een
vloeibare laag (slak) te vormen, die op het vloeibaar ijzer drijft. Deze laag
beschermt ook tegen oxidatie.

Cokes
Cokes worden gebruikt als brandstof. In de hoogoven kan je geen steenkool
gebruiken omdat die week wordt en aan elkaar bakt. Steenkool geeft boven-
dien teerproducten af die de gasafvoerleidingen verstoppen. Cokes hebben
deze nadelen niet en hebben bovendien een betere drukvastheid en een hogere
verbrandingswaarde.

Poederkool
Wordt via de blaasmonden ingespoten om het cokesverbruik te laten dalen.

lucht
De verbranding van cokes vraagt uiteraard zuurstof, die aanwezig is in lucht.
Deze lucht wordt opgewarmd tot ongeveer 1 200 oe in een batterij van 3 wind-
verhitters per hoogoven en via de blaasmonden in de hoogoven geblazen
(soms wordt deze lucht aangerijkt met aardgas en zuurstof).

1.3.3 Uitgangsproducten van de hoogoven

Ruwijzer
IJzer dat verzadigd is met koolstof (ongeveer 3 à 4,5 %). Het bevat eveneens
de elementen mangaan, silicium, fosfor en zwavel. De temperatuur van het
ruwijzer bedraagt ongeveer 1 500°C. Het wordt in vloeibare toestand naar de
staalfabriek vervoerd in de zogenaamde torpedomengers.

Hoogovengas
Dit is een bijproduct van de hoogoven. Dit gas wordt na ontstoffing voor een
deel in het bedrijf gebruikt (windverhitters). Het niet verbruikte deel kan als
brandstof voor stoomketels worden verkocht.

Slak
Hoogovenslak is eveneens een bijproduct. Het doel van slak is zwavel aan het
ruwijzer onttrekken en de as van cokes op te nemen. Onder de vorm van slak-
kenzand is het bruikbaar voor de cementfabricage. In draadvorm gebruikt
men het als warmte-isolatiestof in de bouwnijverheid.

Metallurgie 7
Toevoer van ijzererts, cokes en toeslag-
stoffen door middel van een vulwagen; de
dubbele klokafsluiting voorkomt directe
verbinding van het inwendige van de
oven met de buitenlucht, zodat het proces
niet voor het vullen hoeft te worden onder-
broken.
De verbrandingslucht wordt verhit in een
luchtverhitter en bereikt dan via de blaas-
monden het inwendige van de oven. Elke
hoogoven heeft minstens drie luchtverhit-
ters; telkens worden twee daarvan heet
gestookt met behulp van hoogovengas
terwijl een andere de lucht verhit.
Met geregelde tussenpozen (bijvoorbeeld
om de twee uren) worden het vloeibare
ruwijzer en de daarop drijvende lichtere
slak afgetapt; via de slakafscheider wordt
de meegevoerde slak naar de slakkenpan
geleid en het ruwijzer naar de menger.

Fig. 1.3 Schematisch overzicht van het hoogovenproces

Fig. 1.4 Hoogovens SIDMAR

1. 4 Bereiding van staal

1.4.1 Het oxystaalproces of L-D proces
Het ruwijzer afkomstig van de hoogoven wordt tot staal omgezet door
het verbranden van de onzuiverheden. Dit gebeurt in de convertor, door het
blazen van zuivere zuurstof op het smeltbad (fig. 1.5). Dit proces noemen we
het L-D proces. Het dankt zijn naam aan de twee Oostenrijkse stedenLinzen
Donauwitz waar het in 1953 voor het eerst plaatsvond. Een andere naam is
het zuurstotblaas- of oxystaalproces (zuurstof= oxygène). Je kan er vanuit
gaan dat 90 % van het staal via dit proces tot stand komt.
Ook bij SIDMAR past men dit proces toe, aangevuld met het bodemblazen
van argon of stikstof. Dit bodemblazen heeft tot gevolg dat op het einde van , ..
'p _·.

het blaasproces minder vrije zuurstof in het bad aanwezig is wat uiteindelijk
leidt tot een betere temperatuursbeheersing, een rustiger badbeweging en een
homogener staal. In vaktermen spreken we van het TEM-systeem (Thyssen
Bias-Metallurgie).

Metallurgie
 Fig. 1.5 L.D. convertor

Het verloop van het proces kan je volgen in bijgaand blokschema (fig. 1.6).

Fig. 1.6 Het oxystaalproces

Metallurgie
Fig. 1. 7 Torpedowagen Fig. 1.8 Het vullen een convertor met ruwijzer

:1.4.2 Het elektrostaalproces

Hoogwaardige staalsoorten worden voornamelijk via het elektrostaalproces
gemaakt (fig. 1.9). In de elektro-oven wordt een vonk getroldcen tussen de
drie koolstofelektroden en de oveninhoud. Door de hitte van de vlamboog
wordt de oveninhoud gesmolten en gereduceerd. Als ovenlading wordt
meestal hoogwaardig schroot gebruikt. Het proces is zeer nauwkeurig regel-
baar en levert staal van zeer hoge kwaliteit. De ovencapaciteiten variëren van
10 tot 300 ton. De onderstaande figuur geeft je een schematisch overzicht van
dit proces.

Het schroot wordt in de De benodigde warmte De slak is reeds afge-

elektro-oven geladen met
behulp van een stalen
mand.
wordt toegevoerd met be-
hulp van elektrische licht-
bogen, die zich vormen
tussen de drie elektroden
die in de oven worden
neergelaten en de lading.
schonken in een slakken-
pan; de tekening laat zien
hoe het staal wordt afge-
tapt in de gietpan.

Fig. 1.9 Het elektrostaalproces

Metallurgie
 1. 5 Bereiding van gietijzer
Door de minder goede eigenschappen van gietijzer en ook door het feit dat
de gieterijen geen constante kwaliteit konden garanderen, werd gietijzer
alleen nog gebruikt voor siergietwerk, kachels en machineonderdelen waar
geen al te hoge eisen waren gesteld. Door de nieuwe productietechnieken kan
je nu ook gietijzer vervaardigen met heel goede mechanische eigenschappen
en bovendien ook met een constante kwaliteit.
Het gietijzer wordt vandaag meestal bereid in een kroesoven, een zogenaamde
'inductieoven'. Als ingangsproducten heb je enerzijds de 'gietelingen' af-
komstig uit de hoogoven en anderzijds afgekeurde gietstukken, opkomers en
gietlopen van de gieterij en schroot. Deze grondstoffen worden gesmolten in
de oven. Deze inductieoven laat je toe om op een snelle manier diverse giet-
ijzersoorten te vervaardigen al naargelang je er bijkomende elementen aan
toevoegt.
Voor toepassingen en gebruik van gietijzer, zie verder 4.9 Gietijzer.

,,.,·

Metallurgie
 Vragen en opdrachten
1 Geef het algemeen schema waarin je uitgaat van ijzererts tot staal en
gietijzer.

2 a) Wat is ijzererts?

b) Welke landen zijn de voornaamste leveranciers van ijzererts?

3 Wat zijn sinters en hoe worden ze bereid?

4 Wat zijn pellets?

Metallurgie Naam: Klas:. Datum:

 5 Waarom voegen we smeltmiddelen toe bij het hoogovenproces?

6 Geef vijf redenen waarom cokes te verkiezen zijn als brandstof bij het
hoogovenproces.

7 Waarom wordt poederkool ingespoten?

8 Waarom wordt lucht ingeblazen? Waarmee is deze lucht soms aange-

rijkt? Waar wordt die lucht opgewarmd? Tot hoeveel °C?

9 Schets een hoogoven en benoem de delen.

10 Wat is ruwijzer?

Metallurgie Naam:. Klas:. Datum: ...

 H Wat is hoogovengas? Waar kan dit nog gebruikt worden?

12 Wat is slak? Waar gebruikt men dit product?

13 Leg het oxystaalproces uit met een blokschema.

14 Waarom passen we soms bodemblazen toe bij dit proces?

15 Hoogwaardige staalsoorten kunnen ook via een ander proces worden

bereid.
a) Wat is de naam van dit proces?

b) Wat zorgt voor de warmteontwikkeling?

Metallurgie 14 Naam: Klas: Datum:

 16 Om welke twee redenen werd gietijzer vroeger slechts gebruikt voor
siergietwerk, kachels en machineonderdelen waaraan geen al te hoge
eisen werden gesteld?

17 a) In welke oven wordt gietijzer bereid?

b) Wat zijn de ingangsproducten?

Metallurgie Naam:. Klas: ... Datum: ...