Rapport : 6-84-17

Onderwerp : T.O.B.

Aandraaiproeven op b o u t e n met

^«ringnek ( T w i s t - o f f bolts)

a a n g e v u l d met p r a k t i s c h e wenke

v o o r de t o e p a s s i n g

December 198A ir. L.P. Bouvjman

H. K l u w e n
 -1-

INHOUDSOPGAVE Blz.

1. Inleiding 2

2. O p z e t v a n de p r o e v e n 4

3O Uitvoering v a n de p r o e v e n 5

3.1 H e t a a n d r a a i e n i n de b o u t k r a c h t m e t e r 5

3.2 Het a a n d r a a i e n i n de p a k k e t t e n 7

3.3 H e t a a n d r a a i e n v a n de b o u t e n i n p l a t e n p a k k e t t e n

met t o e p a s s i n g v a n een raomentregelapparaat 8

3.4 H e t b e p a l e n v a n de b e z w i j k h o e k e n 10

4. Resultaten 12

4.1 I J k g r a f l e k e n v a n de b o u t e n 12

4.2 O n d e r l i n g e beïnvloeding v a n de b o u t k r a c h t e n 12

4.3 O n d e r l i n g e beïnvloeding v a n de b o u t k r a c h t e n

indien b i j h e t aandraaien g e b r u i k wordt gemaakt

v a n een m o r a e n t r e g e l a p p a r a a t (momentbegrenzer) 14

4.4 B e z w i j k h o e k e n na a f d r a a i e n v a n de d o o r s n e d e raet

de b r e e k n e k 15

4.5 G r o o t t e v a n de v o o r s p a n k r a c h t d i r e c t na h e t a f -

w r i n g e n v a n de d o o r s n e d e met de b r e e k n e k 15

5. Conclusies 16

6. A a n w i j z i n g e n v o o r de p r a k t i j k 18

7. Aandraaiprocedures wringnekbouten 19

T a b e l l e n en g r a f i e k e n

I J k g r a f l e k e n v a n de b o u t e n 24 t/m 26

O n d e r l i n g e beïnvloeding v a n de b o u t k r a c h t e n 27 t/m 50

O n d e r l i n g e beïnvloeding v a n de b o u t k r a c h t e n ( m e t moraent-

regelapparaat) 5 1 t/m 60

Bepaling b e z w i j k h o e k na a f d r a a i e n v a n de d o o r s n e d e metwringnek 61 t/m 67

S p r e i d i n g K-waarden 68 t/m 69
 -2-

1. INLEIDING

Sinds enige jaren i s i n Japan en ook l n Amerika een nieuw type bout op

de markt verkrijgbaar, de zogenaamde "Torshear", "Tension set" of

"Twist-off" bout (Nederlandse benaming " b o u t met wringnek").

Het bijzondere van d i t type bout i s dat de steel i s v e r l e n g d met een

stukje waarin een breeknek Is aangebracht. De bouten worden met

speciaal gereedschap aangedraaid waarbij het totale moment dat op de

moer wordt u i t g e o e f e n d ook de breeknek moet passeren. Het maximale

moment dat op de moer wordt uitgeoefend is hierdoor gelijk aan de

a f s c h u i f - w r l n g s t e r k t e v a n de d o o r s n e d e v a n de breeknek.

De bouten worden zodanig gefabriceerd dat het afwringmoment van de

breeknek zo c o n s t a n t m o g e l i j k i s . Door n u , d o o r t o e p a s s i n g van speciale

smeermiddelen, tevens t e zorgen dat de draad- en de spiegelwrijving zo

constant mogelijk is, wordt gestreefd de opgewekte boutkracht zo

constant mogelijk t e doen zijn.

Van de zijde van Staalconstructiebedrijven is belangstelling getoond

v o o r d i t n i e u w e t y p e b o u t en werd het n o o d z a k e l i j k geacht om deze bouten

aan een nader onderzoek t e onderwerpen.

Afb. J
 -3-

Reeds enige tijd geleden i s een o n d e r z o e k gestart naar h e t gedrag van

wringnekbouten ( z i e rapport BI-83-79/63o4.3410 TNO-IBBC/TH S t e v i n Lab,

en r a p p o r t 6-83-12 T H S t e v i n L a b , ) , I n het eerste rapport zijn (op b l z ,

15) a a n b e v e l i n g e n gedaan v o o r een v e r v o l g o n d e r z o e k .

De b e l a n g r i j k s t e punten voor v e r d e r onderzoek zijn:

•- o n d e r l i n g e beïnvloeding v a n de v o o r s p a n k r a c h t e n t i j d e n s het aandraaien

van een g r o e p bouten.

- de i n v l o e d v a n een e x t r a nadraaihcek t e r compensatie van h e t v e r l i e s

aan v o o r s p a n k r a c h t d a t d o o r de o n d e r l i n g e beïnvloeding i s o p g e t r e d e n .

- de i n v l o e d v a n h e t a a n b r e n g e n v a n een v o o r d r a a i m o m e n t op de o n d e r l i n g e

beïnvloeding van de v o o r s p a n k r a c h t e n b i j h e t a a n d r a a i e n v a n een g r o e p

bouten.

Om de proefstukken t e kunnen vervaardigen en de proeven te kunnen

uitvoeren i s een financiële b i j d r a g e g e l e v e r d door het "Staalbouwkundig

G e n o o t s c h a p " en h e t " S t a a l c e n t r u m N e d e r l a n d " .

De bouten en de benodigde aandraaigereedschappen zijn gratis ter

beschikking gesteld door de f i r m a B o r s t l a p b v . t e T i l b u r g .

De heer i n g . B. Cornelissen van de firma Borstlap heeft de nodige

contacten met de f i r m a ' s i n Japan gehad waardoor h i j i n staat was veel

informatie te verschaffen waarvan b i j d i t onderzoek nuttig gebruik

gemaakt i s . Voor de uitvoering van de proeven i s tevens overleg

gepleegd met i r . F.S.K. B i j l a a r d v a n IBBC-TNO, a f d . S t a a l c o n s t r u c t i e s .

 -4-

2. OPZET VAN DE PROEVEN

Voor h e t onderzoek naar de o n d e r l i n g e beïnvloeding v a n de b o u t k r a c h t e n

tijdens het aandraaien van een groep bouten, zijn proefstukken

vervaardigd waarbij bewust gezorgd i s voor een b e p a a l d e speling tussen

de p l a t e n o n d e r l i n g . Deze p r o e f s t u k k e n z i j n getekend i n a f b e e l d i n g 2 op

blz. 6„

De speling tussen de p l a t e n i s v e r k r e g e n door l a n g s de r a n d e n v a n de

platen smalle stalen s t r i p p e n aan t e b r e n g e n , de d i k t e v a n deze strippen

is v e r m e l d op b l z . 6 ( o n d e r z i j d e )

Om een v e r g e l i j k i n g t e kunnen maken met een v e r b i n d i n g waarin normale

hoogwaardige b o u t e n w o r d e n a a n g e b r a c h t d i e w o r d e n a a n g e d r a a i d v o l g e n s de

methode:

3/4F^ -I- 90°

zijn i n een t w e e t a l p r o e f s t u k k e n normale hoogwaardige bouten aange-,

bracht, d i t zijn de p r o e f s t u k k e n G2 e n

Voor h e t bepalen v a n de hoek d i e nog k a n w o r d e n aangebracht nadat de

wringnek i s afgedraaid, zijn enkele s t a l e n blokjes vervaardigd.

 -5-

3. UITVOERING VAN DE PROEVEN

3,1 Het a a n d r a a i e n l n de b o u t k r a c h t m e t e r

Om h e t verband t u s s e n k r a c h t en v e r l e n g i n g v a n de v e r s c h i l l e n d e bouten

t e kunnen v a s t l e g g e n z i j n van e l k g e b r u i k t b o u t t y p e enkele bouten i n een

boutkrachtmeter aangedraaid.

Bij het aanbrengen van de bouten i n de boutkrachtmeter i s er voor

gezorgd d a t de afstand tussen kop en moer d e z e l f d e was als die welke

aanwezig i s a l s de b o u t e n i n de p l a t e n p a k k e t t e n w o r d e n geplaatst.

Om de v e r l e n g i n g v a n de bouten t e kunnen meten z i j n i n de b e i d e einden

van de bouten kleine (0 1/16") stalen kogeltjes geslagen waarop de

m e e t s t i f t e n v a n de m e e t b e u g e l k o n d e n w o r d e n geplaatst.

De w r i n g n e k b o u t e n zijn i n de b o u t k r a c h t m e t e r met een n o r m a l e r i n g s l e u t e l

aangedraaid, dus n i e t met h e t s p e c i a l e aandraaigereedschap.

Het aandraaien is in stappen uitgevoerd waarbij na elke stap de

verlenging v a n de b o u t i s gemeten. Door t o e p a s s i n g v a n de b o u t k r a c h t -

meter was ook de boutkracht bekend die door het aandraaien was

opgewekt. Met deze g e g e v e n s was h e t m o g e l i j k om voor de verschillende

type bouten de k r a c h t v e r l e n g i n g diagrairanen t e t e k e n e n .

Deze diagrammen zijn daarna g e b r u i k t als Ijkgrafieken om b i j bepaalde

gemeten verlengingen van de bouten de bijbehorende boutkrachten te

bepalen.
 -6-

Ondsrlinge beïnvloeding boutkrachten

Gegevens p r o e f s t u k k e n :

Bouten k l a s s e 10.9

LMHilYI: n IV! :•.].

BOUTEN M 16
1
,026—-
i

^ ^ ^ ^

I
CVJ

20 30 40 30
180
GO 40 20

A l - A2 -Aj(wor<ir<wimffW.)
Dl - D2 {voordra.A.\m6ni.)
(O
i i T—
I 4! I
! 1 15"
I
1 1 f"

1 1 "

B I = B2 ~-'&3[voorairMlmom.)
El - E2 (hoogw.bouten)
1 1
O , 1
1 1 1— cg
I I 1 . 1 ...
1 l ' in l ' l 1 1 1 1 1
O .•t-l I I I i l l 1
w 0)
1 1 1
i j l ! l ! \
1
1
Cl - C 2 ( hoogw. bouten )
F 1 - F 2 {voord mom.)

\l\ 1 ^1
!
iH-i
! . 1
; 1
1
\1
O
1 ' 1 1 - 1

/\ 1 B2 K i C2 /\:\ D 1 D2 El E2 F1 F2

2 1 1 0,6 1 1 i 1 t 1 1 1 1

Afb. 2
 -7-

3o2 Het aandraaien I n de p a k k e t t e n platen

Bij h e t a a n d r a a i e n v a n de b o u t e n i n de p a k k e t t e n p l a t e n i s steeds aange-

draaid i n de volgorde zoals i n afb, 3 gegeven, dus van binnen naar

buiten.

0 0 - 0

Afb. 3

Direkt nadat de doorsnede t.p.v, de breeknek was afgedraaid, i s de

betreffende bout v a n m e e t k o g e l t j e s v o o r z i e n en i s de l e n g t e gemeten.

Tevens zijn v a n de r e e d s eerder afgedraaide bouten i n hetzelfde pakket

o p n i e u w de l e n g t e gemeten.

Nadat bijvoorbeeld van bout n o , 5 de d o o r s n e d e t.p.v, de b r e e k n e k werd

afgedraaid i s deze b o u t v a n m e e t k o g e l t j e s v o o r z i e n . D a a r n a i s de lengte

van deze b o u t g e m e t e n en t e v e n s de l e n g t e n v a n de b o u t e n 1 t/ra 4, Door

deze w i j z e v a n raeten was h e t m o g e l i j k de e v e n t u e e l a a n w e z i g e i n v l o e d v a n

het aandraaien van bout 5 op de krachten i n de bouten 1 t/m 4 te

bepalen.

Tenslotte i s van bout 9 de doorsnede t.p.v. de breeknek afgedraaid,

hiermee was de e i n d t o e s t a n d v a n h e t a a n d r a a i e n bereikt.

Hierna zijn de b o u t e n een v o o r een l o s g e d r a a i d om de O-waarde t e b e p a l e n

en weer v a s t g e d r a a i d t o t d e z e l f d e v e r l e n g i n g a l s aanwezig i n de e i n d -

toestand ,

Daarmee waren de juiste v e r l e n g i n g e n van de bouten bekend d i e i n de

eindtoestand aanwezig w a r e n en t e v e n s i n de v e r s c h i l l e n d e tussenstanden.

Met b e h u l p v a n de k r a c h t - v e r l e n g i n g dlagraimnen z i j n daarna de bij-

b e h o r e n d e k r a c h t e n i n de b o u t e n bepaald. Daar b l e e k d a t i n de e i n d -

toestand de som van de boutkrachten duidelijk kleiner was dan de

vereiste waarde, zijn de moeren nog over zekere hoeken verder

aangedraaid.
 -8-

Ilierraee i s nagegaan welke hoelcen voor de v e r s c h i l l e n d e p a k k e t t e n nog

moesten worden aangebracht om t e zorgen d a t de totale voorspankracht

niet I c l e i n e r was dan de v e r e i s t e waarde.

Z o a l s r e e d s b i j de o p z e t v a n de p r o e v e n i s vermeld zijn b i j de p a k k e t t e n

^2 hoogwaardige bouten toegepast. Deze b o u t e n zijn aan—

g e d r a a i d v o l g e n s de moment-hoek m e t h o d e , w a a r b i j i s a a n g e h o u d e n :

3/4F^ + 90°

Opm.: h e t moment v o o r h e t opwekken v a n 3 / 4 F ^ i s 2 x aangebracht.

De o n d e r l i n g e beïnvloeding v a n de b o u t k r a c h t e n d i e b i j deze proeven i s

gemeten kan a l s v e r g e l i j k i n g s b a s i s d i e n e n v o o r de a a n d r a a i p r o e v e n met de

wringnekbouten.

3.3 Het a a n d r a a i e n van bouten l n p l a t e n p a k k e t t e n met t o e p a s s i n g v a n een

raomentregelapparaat

Bij het aandraaien van bouten i n pakketten platen, waarbij tussen de

platen een z e k e r e speling aanwezig i s , kan, b i j bepaalde afmetingen van

platen, bouten e t c . , een o n d e r l i n g e beïnvloeding v a n de b o u t k r a c h t e n

optreden. Het g e v o l g h i e r v a n kan z i j n d a t , nadat alle bouten i n een

keer zijn aangedraaid t o t het afwringen van de doorsnede met de

breeknek, een z e k e r aantal bouten i n de e i n d s i t u a t i e niet de vereiste

voorspankracht bezitten.

In Japan i s een apparaat ontwikkeld, een zogenaamde " T o r s h e a r ^«'ench

controller", dat voor het elektrisch aandraaiapparaat kan worden

geschakeld waardoor h e t aandraaimoment van het aandraaiapparaat kan

worden begrensd.

D a a r h e t m a x i m a l e moment d a t h e t a a n d r a a i a p p a r a a t k a n u i t o e f e n e n hiermee

kan worden b e p e r k t i s h e t m o g e l i j k gexrorden om met h e t a a n d r a a i a p p a r a a t

de bouten t o t een zekere klemkracht aan te draaien zonder dat het

apparaat i n staat i s de d o o r s n e d e met de w r i n g n e k a f t e d r a a i e n .

Om de speling tussen de p l a t e n zoveel mogelijk op te heffen moet een

groep bouten eerst tweemaal worden a a n g e d r a a i d t o t een z e k e r e k l e m k r a c h t

is bereikt, pas d a a r n a moeten de bouten worden aangedraaid totdat de

 -9-

d o o r s n e d e met de b r e e k n e k wordt afgewrongen.

Om enige zekerheid te verkrijgen d a t de speling tussen de platen

inderdaad wordt opgeheven dient de met h e t voordraaimoment opgewelcte

klemkracht zo hoog m o g e l i j k t e z i j n . A n d e r z i j d s raag h e t v o o r d r a a i r a o m e n t

niet zo hoog worden gekozen, d a t hiermee de d o o r s n e d e met de breeknek

kan worden afgedraaid. Gedacht kan worden d a t met h e t v o o r d r a a i r a o m e n t

een klemkracht gelijk aan o n g e v e e r 8 0 % v a n de v e r e i s t e voorspankracht

kan v7orden o p g e w e k t .

Het instellen van het voorschakelapparaat kan gebeuren met b e h u l p van

een boutkrachtraeter. Eerst k a n met de f o r m u l e M = K.d.F.^ h e t raoraent

worden berekend d a t n o d i g i s om 0,8 i n de b o u t e n op t e w e k k e n .

De K-waarde lean w o r d e n geschat,

bijv. K = 0,14.

Als hiermee h e t moment berekend i s dan

kan met behulp v a n een g r a f i e k worden

bepaald l n welke s t a n d de r e g e l k n o p v a n

het moraentregel-apparaat raoet worden

geplaatst ora h e t v e r e i s t e moment i n t e

stellen.

Daarna kunnen e n k e l e bouten i n de b o u t -

krachtraeter worden aangedraaid waarna

zonodig de momentregelknop kan worden
2 4 10
Standen r e g e l k n o p bijgesteld.

Afb. 5

Om een i n d r u k te krijgen o v e r de m o g e l i j k h e d e n v a n h e t m o r a e n t r e g e l -

apparaat zijn de bouten van enkele p l a t e n p a k k e t t e n aangedraaid raet

behulp van h e t moraentregelapparaat.

De p l a t e n p a k k e t t e n w a a r b i j h e t m o r a e n t r e g e l a p p a r a a t i s toegepast zijn de

p r o e f s t u k k e n D2 en
 -10-

Omdat l a t e r b l e e k dat met het aandraaigereedschap zonder raomentregel-

apparaat b i j het p r o e f s t u k A2 en v o o r a l b i j h e t proefstuk ongunstige

resultaten verkregen werden, zijn achteraf twee nieuwe proefstukken

vervaardigd van h e t type A en B.

Deze proefstukken (A3 en B3) zijn aangedraaid raet behulp van het

moraentregelapparaat. Het voordraaimoment i s tweemaal aangebracht.

3.4 Het bepalen van de bezwljkhoeken

Voor het bepalen van de hoeken d i e nog konden worden a a n g e b r a c h t nadat

de doorsnede met de wringnek was afgedraaid, zijn enkele bouten in

s t a l e n blokken geplaatst, z i e a f b e e l d i n g 6.

Afb. 6

Nadat de doorsnede met de wringnek was afgedraaid zijn in de beide

einden van de bout meetkogeltjes aangebracht. Daarna i s de moer in

stappen verder aangedraaid en zijn de verlengingen van de bout

gemeten. De bout i s a l s bezweken beschouwd als tijdens het aandraaien

de s t e e l werd a f g e d r a a i d of a l s b i j h e t v e r d e r a a n d r a a i e n van de moer de

l e n g t e van de bout n i e t meer toenam, z i e a f b e e l d i n g 7. ( b l z . 11).

Als de l e n g t e van de bout niet meer toeneemt b i j h e t v e r d e r aandraaien

van de moer wordt dit veroorzaakt door het dol worden van de

schroefdraad.
 -11-

Ook i s van' een bout d i e i n een b o u t k r a c h t m e t e r was g e p l a a t s t de hoek

bepaald d i e kon worden a a n g e b r a c h t v o o r d a t b e z w i j k e n van de bout optrad.

Nadat v a n deze bout de doorsnede met de b r e e k n e k was a f g e d r a a i d i s de

stand van de moer t.o.v. de boutsteel gemarkeerd. D i t was voor de

d a a r n a aan t e brengen aandraaihoeken de O - s t a n d .

De moer i s i n s t a p p e n v e r d e r g e d r a a i d w a a r b i j na e l k e s t a p de v e r l e n g i n g

en de b o u t k r a c h t z i j n a f g e l e z e n .

Het b e p a l e n van b e z w l j k h o e k e n kan e i g e n l i j k niet i n een b o u t k r a c h t r a e t e r

gebeuren oradat de s t i j f h e i d v a n een b o u t k r a c h t r a e t e r a n d e r s kan z i j n dan

die van een pakket platen.

V e r g e l e k e n met de r e s u l t a t e n d i e met h e t a a n d r a a i e n van bouten l n stalen

blokjes zijn verkregen bleken de resultaten raet de b o u t k r a c h t r a e t e r

hiermee goed overeen t e steraraen. Kennelijk wijkt de s t i j f h e i d v a n een

boutkrachtmeter n i e t v e e l a f van de s t i j f h e i d v a n een s t a l e n blokje.

 -12-

4. RESULTATEN

4.1 I j k g r a f i e k e n v a n de b o u t e n

Het verband tussen kracht en verlenging v a n de bouten d a t met de

aandraaiproeven i n de boutkrachtmeter i s bepaald, i s uitgezet i n de

g r a f i e k e n op b l z . 24 t/m 2 6 .

4.2 O n d e r l i n g e beïnvloeding v a n de b o u t k r a c h t e n

De onderlinge beïnvloeding van de boutkrachten i s bepaald met de

aandraaiproeven op de v e r s c h i l l e n d e platenpakketten. De r e s u l t a t e n v a n

deze proeven zijn verwerkt i n de t a b e l l e n en g r a f i e k e n op b l z , 27 t/m

60,

De t a b e l l e n en g r a f i e k e n k u n n e n a l s v o l g t w o r d e n a f g e l e z e n .

Van pakket zijn op b l z , 27 de gemeten v e r l e n g i n g e n a l s v o l g t i n een

tabel uitgezet.

V e r l e n g i n g bout i n pm

Nummer a a n g e d r a a i d e bout

Na h e t a a n d r a a i e n v a n b o u t 1 t o t d a t de d o o r s n e d e met de b r e e k n e k b r e e k t ,

h e e f t deze b o u t een v e r l e n g i n g v a n 171 |im. Na h e t a a n d r a a i e n v a n b o u t 2

heeft bout 2 een v e r l e n g i n g v a n 189 |im en i s de v e r l e n g i n g van bout 1

t e r u g g e l o p e n v a n 171 [im n a a r 104 \m Enzovoorts.

Op b l z . 28 z i j n de r e s u l t a t e n v a n de p r o e v e n op p a k k e t Al uitgezet l n

een blokgrafiek.
 -13-

Bout 1 Bout 2 Bout 3

100

80

60 4

•1
o

I 20

5a
1 2 3 4 5 6 7 8 9 Nummer v a n de a a n g e d r a a i d e b o u t

Deze b l o k g r a f i e k k a n nu a l s v o l g t worden geinterpreteerd.

Na b e t a a n d r a a i e n v a n bout 1 t o t d a t de d o o r s n e d e met de b r e e k n e k b r e e k t

is i n bout 1 e e n k r a c h t aanwezig v a n ongeveer 100 kN. Na h e t a f d r a a i e n

van bout 2 i s i n bout 1 de k r a c h t t e r u g g e l o p e n v a n o n g e v e e r 100 kN n a a r

ongeveer 62 kN. Na h e t a f d r a a i e n v a n bout 3 i s i n bout 1 de k r a c h t

t e r u g g e l o p e n n a a r ongeveer 55 kN. E n z o v o o r t s .

Op b l z . 31 zijn l n een b l o k g r a f i e k de k r a c h t e n uitgezet d i e i n de

eindituatle i n de bouten v a n pakket a a n w e z i g waren, dus de k r a c h t e n

die i n de bouten a a n w e z i g waren d i r e k t na h e t a f d r a a i e n van de b r e e k n e k

van bout 9.

Ook zijn i n deze g r a f i e k de k r a c h t e n u i t g e z e t d i e i n de bouten a a n w e z i g

waren nadat alle moeren, na h e t a f d r a a i e n v a n de b r e e k n e k v a n bout 9,

nog over een n a d r a a i h o e k van 90° waren v e r d e r gedraaid. Z o a l s u i t deze

beide eindsituaties blijkt i s direkt na h e t a f d r a a i e n v a n de b r e e k n e k

van bout 9 de som v a n de v o o r s p a n k r a c h t e n v a n de bouten slechts gelijk

 -\h-

aan 46% v a n de vereiste waarde en i s deze na h e t aanbrengen v a n de

n a d r a a i h o e k v a n 90° g e l i j k aan 70%. Het b l i j k t d a t de v e r e i s t e voor-

kracht b i j d i t platenpakket b e s l i s t n i e t wordt bereikt.

Bij d i t p a k k e t was t u s s e n de p l a t e n een s p e l i n g a a n g e b r a c h t v a n 2 nun i n

hoeverre deze speling representatief is voor spelingen die i n de

praktijk kunnen voorkomen i s n i e t bekend.

4,3 O n d e r l i n g e beïnvloeding v a n de b o u t k r a c h t e n i n d i e n b i j het aandraaien

gebruik w o r d t gemaakt v a n een ' m o m e n t r e g e l a p p a r a a t ' (momentbegrenzer)

Van de a a n d r a a i p r o e v e n w a a r b i j gebruik i s gemaakt v a n h e t m o m e n t r e g e l -

apparaat zijn v o o r de M16 b o u t e n de r e s u l t a t e n uitgezet i n de tabellen

op b l z . 51 t/m 54 en i n de b l o k g r a f l e k e n op b l z . 5 5 .

Voor de M24 bouten zijn de r e s u l t a t e n gegeven l n de t a b e l l e n op b l z . 5 6

t/m 59 en i n de b l o k g r a f l e k e n op b l z . 6 0 .

Met het momentregelapparaat werden d u i d e l i j k betere resultaten verkregen

zie onderstaande tabel.

'/,Ol 1(1.:' :v o o r d r a a i m o m e n t voordraaimoment 2x

F.^ a a n w e z i g F.^ a a n w e z i g
Pakket Pakket
*F.^ vereist *F.y. vereist

0,57 0,82
^3
Ml 6 0,41 0,91
\ %

0,74 0,87
Dl
M24 0,83 0,98
Pl ^2

( F ^ v e r e i s t v o l g e n s Ned, richtlijnen).
 -15-

4.4 B e z w l j k h o e k e n na a f d r a a i e n v a n de d o o r s n e d e met de b r e e k n e k

In de g r a f i e k e n op de b l z . 61 t/m 66 z i j n de r e s u l t a t e n u i t g e z e t v a n de

a a n d r a a i p r o e v e n w a a r b i j de b o u t e n w a r e n a a n g e b r a c h t i n s t a l e n blokjes.

Als O-stand voor de a a n d r a a i h o e k e n i s aangehouden de s t a n d v a n de moer

t.o.v, de steel direkt na het afdraaien v a n de doorsnede t.p.v, de

wringnek.

Slechts een bout (M24) is bezweken t.g.v. afstrippen van de

schroefdraad, alle verdere bouten zijn bezweken d o o r b r e u k v a n de steel

t . p . v . de s c h r o e f d r a a d .

In de g r a f i e k op b l z . 67 z i j n de r e s u l t a t e n u i t g e z e t v a n de a a n d r a a i -

p r o e f w a a r b i j de b o u t was a a n g e b r a c h t i n een b o u t k r a c h t m e t e r .

De bezwljkhoeken b l e k e n b i j deze proeven te varieren v a n 750° t o t 960°

hetgeen o p m e r k e l i j k groot t e noemen i s .

4.5 G r o o t t e v a n de v o o r s p a n k r a c h t d i r e k t na h e t a f w r i n g e n v a n de doorsnede

Om een i n d r u k te krijgen over de s p r e i d i n g v a n de v o o r s p a n k r a c h t e n b i j

wringnekbouten, zijn i n de grafieken op b l z . 68 en 69 alle b i j de

platenpakketten gemeten Iclemkrachten uitgezet. Deze klemkrachten zijn

gemeten d i r e k t na h e t a f w r i n g e n v a n de d o o r s n e d e met de b r e e k n e k .
 -16-

5. CONCLUSIES

- Indien b i j h e t a a n d r a a i e n v a n de w r i n g n e k b o u t e n geen v o o r d r a a i r a o m e n t

wordt aangebracht dan k a n i n b e p a a l d e gevallen b i j niet v l a k op e l k a a r

liggende constructiedelen een grote onderlinge beïnvloeding van de

boutkrachten optreden. Deze beïnvloeding kan z e l f s zo g r o o t zijn dat

bouten d i e het eerst zijn aangedraaid i n de e i n d s i t u a t i e nagenoeg l o s

liggen ( z i e de p a k k e t t e n B-j^ en C ^ ) .

- I n d i e n b i j h e t a a n d r a a i e n v a n een g r o e p b o u t e n e e r s t 2x een v o o r d r a a i

raoraent v a n voldoende grootte (0,7 a 0,8 F.^) w o r d t aangebracht dan

worden duidelijk betere eindresultaten verkregen, echter kan de

opgewekte v o o r s p a n k r a c h t i n soraraige gevallen ook dan nog onvoldoende

zijn.

- Het benodigde voordraaimoment k a n met b e h u l p v a n h e t m o r a e n t r e g e l -

apparaat eenvoudig worden ingesteld. Zodra d i t moment op de bout

wordt uitgeoefend wordt h e t aandraaigereedschap door h e t momentregel-

apparaat automatisch u i t g e s c h a k e l d .

- Het voordraaimoment kan zo worden gekozen dat hiermee extra grote

b o u t k r a c h t e n x^orden opgewekt («> 0,8 a 0,9 F.^) d a a r het afdraaien van

de doorsnede met de wringnek waarschuwt tegen te grote momenten

waardoor de b o u t e n n i e t kunnen worden overbelast.

- De a a n d r a a i h o e k e n d i e nog konden w o r d e n a a n g e b r a c h t n a d a t de doorsnede

t.p.v. de b r e e k n e k r e e d s was a f g e d r a a i d zijn bijzonder groot.

Bij deze p r o e v e n v a r i e e r d e n deze h o e k e n v a n 750° t o t 960° !!,

- De g r o t e r e s e r v e i n a a n d r a a i h o e k d i e na h e t a f w r i n g e n v a n de doorsnede

met de b r e e k n e k nog a a n w e z i g i s maakt h e t m o g e l i j k een aandraaimethode

te kiezen waarbij een r u i m e n a d r a a i h o e k w o r d t a a n g e b r a c h t , b i j v . 120°

a 150°.

De v o o r d e l e n v a n een r u i m e n a d r a a i h o e k zijn:

a. de a a n d r a a i m e t h o d e kan eenvoudig zijn,

bijv. - a f w r i n g e n doorsnede met breeknek

- aanbrengen nadraaihoek
 -17-

b„ boutkracht i n plastisch g e b i e d dus een g r o t e v o o r s p a n k r a c h t ,

gerekend zou k u n n e n w o r d e n met 1,1 x !!

Co de g r o o t t e v a n de o p g e w e k t e v o o r s p a n k r a c h t i s m i n d e r afhankelijk

v a n de s p r e i d i n g i n d r a a d - en spiegelwrijving.

De s p r e i d i n g v a n de b o u t k r a c h t e n d i e gemeten zijn direkt na h e t a f -

d r a a i e n v a n de d o o r s n e d e met de b r e e k n e k is vrij groot. Ten o p z i c h t e

van de in Nederland vereiste voorspankracht zijn als grootste

afwijkingen gemeten:

M16 : +26% en -28%

M24 : +13% en -20%

Het electrisch aandraaigereedschap i s vooral voor bouten t/m Ï120~10,9

handzaam massa c a . 5,1 k g en m a k k e l i j k t e bedienen o.a. k a n de k o p

o v e r 180° i n 3 s t a n d e n w o r d e n v e r s t e l d . Verder maakt h e t a a n d r a a i -

gereedschap praktisch geen laxraai.

Als geen stringente e i s e n worden gesteld t e n aanzien v a n de grootte

van de opgex^/ekte b o u t k r a c h t e n , z o a l s d i t b i j v o o r b e e l d het geval i s b i j

op s t u i k - en a f s c h u i v i n g b e l a s t e v e r b i n d i n g e n , d a n hebben X'/ring-

nekbouten het voordeel dat:

het aandraaien makkelijk gaat, de b o u t e n niet kunnen meedraaien,

het a a n d r a a i e n n i e t met l a x r a a i g e p a a r d g a a t en d a t v a n g r o t e a f -

stand t e z i e n i s o f de b o u t e n zijn aangedraaid (stift afgedraaid),

hetgeen de c o n t r o l e aanzienlijk vereenvoudigd.

 -18-

6. AANWIJZINGEN VOOR DE PRAKTIJK

Aan het grootste deel (ca„ 9 0 % ) v a n de b o u t e n die i n staalconstructies

worden toegepast hoeft niet de e i s t e w o r d e n g e s t e l d d a t deze b o u t e n na

het a a n d r a a i e n t e n m i n s t e de v o o r g e s c h r e v e n v o o r s p a n k r a c h t b e z i t t e n .

Wel raoet door het aandraaien i n deze bouten een z e k e r e kracht worden

opgewekt, z e k e r b i j v e r b i n d i n g e n d i e op t r e k w o r d e n belast.

Bij controle van een staalconstructie i s wel gebleken dat het kan

v o o r k o m e n d a t een g e d e e l t e v a n de b o u t e n nagenoeg n i e t i s aangedraaid o f

z e l f s kan h e t z i j n d a t bouten volkomen los liggen.

Ondanks dat b i j toepassing van wringnekbouten in constructiedelen

waarbij speling aanwezig is er geen zekerheid bestaat over de
uiteindelijk aanwezige klemkracht, hebben wringnekbouten toch het
voordeel d a t de z e k e r h e i d b e s t a a t d a t deze bouten zijn aangedraaid t o t
een raoraent gelijk aan het afwringmoment van de doorsnede raet de
wringnek.

Van grote afstand i s te zien o f bepaalde bouten tijdens het aandraaien

zijn o v e r g e s l a g e n , h e t b o v e n de w r i n g n e k u i t s t e k e n d e d e e l v a n de b o u t i s
dan n a m e l i j k nog aanwezig.

Een verder voordeel van vTringnekbouten i s d a t de bouten niet kunnen

meedraaien zolang de d o o r s n e d e met de w r i n g n e k niet i s gebroken. Dit

maakt h e t a a n d r a a i e n m a k k e l i j k e r en m i n d e r arbeidsintensief.

Bij slechts 10% v a n de b o u t e n d i e i n s t a a l c o n s t r u c t i e s worden toegepast

zal het nodig zijn dat tenminste een bepaalde voorspankracht i n de
bouten wordt opgewekt. H e t k a n dan v o o r g e s c h r e v e n zijn dat eerst een
voordraairaoraent wordt aangebracht i n d a t g e v a l i s h e t t o e p a s s e n v a n een
momentregelapparaat zeer geschikt.

Dit a p p a r a a t kan s n e l worden i n g e s t e l d en h e e f t het voordeel dat b i j het

bereiken van h e t benodigde raoraent het aandraaigereedschap automatisch
wordt uitgeschakeld.
 -19-

7. AANDPvAAIPROCEDURES IffiINGNEKBOUTEN

De a a n d r a a i p r o c e d u r e s dieb i j OTingnekbouten moet w o r d e n aangehouden i s

a f h a n k e l i j k v a n de e i s e n d i e aan de v o o r s p a n k r a c h t w o r d e n g e s t e l d en v a n

het wel of niet aanwezig z i j n van s p e l i n g t u s s e n de c o n s t r u c t i e d e l e n .

V o o r de v e r s c h i l l e n d e o m s t a n d i g h e d e n w o r d e n h i e r o n d e r de a a n d r a a i -

procedures gegeven.

De o p g e w e k t e b o u t k r a c h t e n hoeven n i e t aan e e n v o o r g e s c h r e v e n waarde t e

voldoen

Als geen hoge eisen worden gesteld aan de g r o o t t e v a n de b o u t k r a c h t e n

die door h e t aandraaien worden opgewekt dan k a n w o r d e n v o l s t a a n met h e t

aandraaien v a n de b o u t e n totdat de d o o r s n e d e met de w i n g n e k breekt.

Deze methode kan b i j v o o r b e e l d worden toegepast b i j verbindingen waarbij

de krachten worden overgebracht d.m.v, stuik en a f s c h u i v i n g v a n de

bouten en w a a r b i j een v e r s c h u i v i n g v a n de v e r b i n d i n g a l s g e v o l g v a n de

gatspeling geen b e z w a a r i s .

De o p g e w e k t e b o u t k r a c h t e n moeten aan e e n v o o r g e s c h r e v e n waarde voldoen

Indien de o p g e w e k t e boutkrachten tenminste gelijk moeten zijn a a n een

voorgeschreven voorspankracht hetgeen zich bijv. voordoet b i j wrijvings-

v e r b i n d i n g e n w a a r b i j geen v e r s c h u i v i n g mag o p t r e d e n , dan k a n o n d e r s c h e i d

worden gemaakt tussen constructies w a a r b i j geen speling en w a a r b i j w e l

speling t u s s e n de c o n s t r u c t i e d e l e n a a n w e z i g i s . Het kan z i j n dat vooraf

niet b e k e n d i s o f e r w e l o f geen s p e l i n g aanwezig z a l z i j n .

Gaat men e r v a n u i t d a t geen speling aanwezig i s dan kan a l s v o l g t

worden gehandeld.

Geen s p e l i n g a a n w e z i g :

De b o u t e n kunnen i n een k e e r worden aangedraaid totdat de d o o r s n e d e met

de w r i n g n e k breekt. Hiermee kan worden v o l s t a a n ! !

Indien de d r a a d - en s p i e g e l w r i j v i n g de j u i s t e waarden bezitten dan i s

men zeker d a t l n de b o u t een v o o r s p a n k r a c h t i s opgewekt d i e g e b a s e e r d i s

op o n g e v e e r 8 0 % v a n de minimum r e k g r e n s v a n h e t m a t e r i a a l v a n de b o u t .

Wil men de invloed v a n de spreiding i n de d r a a d - en s p i e g e l w r i j v i n g

 -zo-

beperken of zonder risico de v o o r s p a n k r a c h t zo hoog m o g e l i j k maken door

tot i n het plastisch gebied aan te d r a a i e n , dan kunnen de moeren nog

over een zekere hoek (45° a 60°) worden nagedraald (hiervoor i s wel

ander g e r e e d s c h a p nodig).

Wel speling aanwezig:

Als e r geen zekerheid bestaat of wel of geen speling aanwezig i s z a l

moeten worden g e h a n d e l d a l s o f e r wel s p e l i n g i s . Gekozen kan worden u i t

een van de v o l g e n d e a a n d r a a i p r o c e d u r e s :

i P r o c e d u r e zonder t o e p a s s i n g van een momentregelapparaat.

-draai de moeren aan t o t d a t de doorsnede met de wringnek wordt

afgewrongen.

-markeer de s t a n d van de moer t . o . v . de steel.

- d r a a i de moeren t . o . v . de s t e e l o v e r een hoek v a n 120° v e r d e r

(hiervoor i s ander a a n d r a a i g e r e e d s c h a p nodig).

b. P r o c e d u r e met t o e p a s s i n g van een momentregelapparaat.

Eerst raoet worden bepaald i n welke stand de regelknop van het

moraentregelapparaat moet worden geplaatst. Dit kan op twee

manieren gebeuren:

1. Door gebruik te maken van een boutkrachtraeter. Bepaal met

behulp van de boutkrachtraeter i n welke stand de regelknop van

het raomentregelapparaat gezet raoet worden ora ongeveer 0,80 F^

i n de bouten op t e wekken. Voor 0,8 F z i e b l z . 21.

 -21-

2. Door g e b r u i k t e maken v a n de formule;

M = K.d.F^

d = nominale b o u t m i d d e l l i j n i n mm

F.^ = v o o r s p a n k r a c h t i n kN

M = moment i n Nm

B e r e k e n met deze formule h e t moment d a t nodig i s ora0,80 F ^ i n de

bouten op t e wekken. K i e s h i e r b i j voor de K-waarde bijvoorbeeld

K = 0,14.

B e p a a l met b e h u l p van de g r a f i e k d i e b i j h e t raoraentregelapparaat

h o o r t i n welke stand de raoraentregelknop moet worden g e p l a a t s t .

V o o r s p a n k r a c h t e n b o u t k l a s s e 10.9

Bout d l a r a e t e r kN
0,8 F^
^v

Ml 6 113 90

M20 176 140

M22 218 174

M24 254 203

(",0(1

600

:
400
(11

! •
-i '
(O 200
(i
! :
ui
•;

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

^ stand momentregelknop
 -22-

Rekenvoorbeeld:

stel bouten M20 - 10.9

0,8 = 140 kN, M = K.d.F^ = 0,14.20.140 = 392 Nm

Volgens grafiek: R e g e l k n o p op s t a n d 5,

Eventueel kan een hogere stand worden geprobeerd, mochten de

doorsneden t.p.v. de wringnek niet breken dan kan deze stand

worden aangehouden.

Als de s t a n d van de regelknop van het raomentregelapparaat op een

van de twee hierboven beschreven manieren is bepaald kan de

volgende a a n d r a a i p r o c e d u r e worden gevolgd.

- Plaats de regelknop van het moraentregelapparaat i n de juiste

stand.

De moeren van de g r o e p b o u t e n moeten nu a c h t e r e e n v o l g e n s worden

aangedraaid met toepassing van het momentregelapparaat t o t de

moeren n i e t meer v e r d e r k u n n e n w o r d e n g e d r a a l d .

Draai de moeren van de groep bouten voor een tweede keer op

dezelfde wijze aan.

Zonder toepassing van het momentregelapparaat'''-^ moeten de

moeren nu worden aangedraaid totdat de doorsnede ter plaatse

van de b r e e k n e k wordt afgewrongen.

Bij praktisch alle verbindingen zal nu geraiddeld wel de

voorgeschreven voorspankracht aanwezig zijn. Een kans bestaat

echter dat, o.a. als gevolg van spreiding ln de draad- en

spiegelwrijving, gemiddeld nog niet de vereiste voorspankracht

aanwezig is. Ook kan het i n bepaalde g e v a l l e n welkom z i j n a l s de

aanwezige voorspankracht zo hoog m o g e l i j k i s . Dit i s het geval

a l s wordt aangedraaid t o t i n het p l a s t i s c h gebied.

Om deze redenen kan het gewenst zijn dat de moeren nog over een

zekere hoek, bijv. (45° a 90°) verder worden gedraaid. In het

plastisch gebied van de bouten i s het aandraaien over een hoek

veel veiliger dan het aandraaien t o t een moment mits de bouten

voldoende rekcapaciteit bezitten, zie figuur op b l z , 23,

"''^Met een s c h a k e l a a r t j e kan h e t raomentregelapparaat buiten werking

gezet worden.
 -23-

moment-

I
(M)

(a)

Gezien de g e c o n s t a t e e r d e g r o t e v e r v o r m i n g s c a p a c i t e i t van deze met

borium gelegeerd s t a a l v e r v a a r d l g e wringnekbouten i s d i t o v e r een

hoek verder draaien voor de wringnekbouten wel verantwoord.

E c h t e r moet d i t o v e r een hoek v e r d e r d r a a l e n raet ander g e r e e d s c h a p

gebeuren dan het a a n d r a a i g e r e e d s c h a p d a t voor de wringnekbouten

besterad i s .
 BOUT AANGEDRAAID I N BOUTKRACHTMETER
i j k g r a f i e k v o o r M l 6 ( 1 0 . 9 ) mot w r i n g n e k
( G e l d t t o t 130 kN o o k v o o r gewone b o u t e n )
a f s t a n d kop-moer = 52 mm.
AANGEDRAAID I N BüUTKRACHTMETER
Bout : M 16
- H- - I -
Kw.'i l i f,o i t : 10.9
..c^. - d l
P a b r i k a a 1, : ?

I'nkket iyi"-" : A 1 (.1

20l 30 I 40 T"40 rsFl'sb

t 'h —>h ••! »K -i^"
i3 0

Voi'l eap; i n g c a v a n de buxiten in ^ i '

Numtaor v a n de
aaiif^odr, b o u t i O 4 6 8
5 / 9

i 171
\^
2 104 \
189

:5 ')•/ 110 215

71 106 131 -
5 57 73 128 - 'A i. J

<'> 75 125 127 142

7 31 78 109 128 60 163

8 i(, 119 •- 130 101 186 \„.^

9 20 20 128 /•> 126 52 102 ii 156

tiadi a a i lioek =; 9 0 ° 131 78 181 145 164 130 142 170

95
Pakket A l ;nadraaihoel

boutnr.1

3 4 5 ó 7 8 9 5 6^7 8 9 3 7 8 9 3
n r . van de a a n g e d i ' a a i d o bout
 - 29 -

b
L 1
O
n

O
o
CO
O

O
CO
O'

2qf 30 J 40"^ 40 ^ [ . 3 0 \20

-« 180 ^

10

M i

V c r l enpinfrea van dc Ijouton i n jun'i

Numiuf;!' v a n do
aanjied)', l i o u i 1 2 h 6
3 5

1 186 "^'\

2 126 166 \^
3 111 ['.>• 205

88 84 137 192

5 86 137 116 223

(. 71 92 127 111 152 159

68 123 115 145 89 237 \

8 63 79 119 116 146 80 155 193

9 50 114 116 83 129 117 194

nadraaiiioek = 90*^ 288 138 168 200 !U4 183 171 205 222
 - 30 -

I I I I I I I I I I I I

I I I I 1 I"
\ w \ :
W W
WW

I I I I I I I I I I

WW

W W

W W
\ w \
[WW
IWVN
f W W

II I II I I I I I I I I I I
N W S
^ W V
i w w
WW

[NWX —

I I M I I I I I I I x n

WW
WW
1 1 W W
I I 1 WW
W W
WW
.'1
III I I I I I I I I I i I r~r
W W -
i w w :
WW
W W
W W
1 WW
WW
W W
n,

m t3 Cl o
 Bout M16 10.9 A 2 Boat M16 10.9

Boutkrachten nadat Boutkrachten nadat

- a l l e bouten z i j n a f g e d r a a i d (gearceerd) - a l l e bouten z i j n a f g e d r a a i d (gearceerd)
- a l l e bouten z i j n nagedraaid ( n i e t " ) - a l l e bouten z i j n nagedraaid ( n i e t •' )

Pakket : Al (16.15.16 ,2x2 mm speling) Pakket : A2 (16.16.16 ,2x1 mm speling)

0 = 30-

100
;

I
' 80 -

totaal: vereist - 1017 kN

vereist = 1017 kN 20.
wringnek = 577 kN
wringnek = 463 kN
a = 90° = 1009 kN
a = 90° = 715 kN
10 .

M TA V\ \A M V'.V
Boutnr, 4 5 6 7 8 9 Boutnr.
 . 32 -

-- -^-^—^ —^—
V o r 1 on;.';iriKcn v a n de b o n t o n i n ^isi
Nvimmer v;it! do
aauftedr, bout i 3 5 6 V' 8 ' ()

1 209

87 I8i \
3 S/. 117 185 \^
0 ',',')99 192

5 0 75 94 108 197

() 0 53 86 58 110 193

/ 0 86 50 103 112 191

8 0 15 7 i 32 96 73 114 275

9 0 10 59 18 92 64 104 198 175

nadraaiiioek r= 150° 166 131 226 191 250 281 281 345 372
 - 33 -

. : I J 1 ;
(N - H (N

I :
r1
ll•. ^
!

II

' '

Id
••!
l-i

•*
1i I:
'

1.1
; 1
rl
.-:
,1 1
.'-^
ij
 - 34 -

Bout M 16
h -I-
]j toit, 10.9

Fdhrikn.-it V /

]'akkct type D 2

20 30 40 20
L,:^ 100

1 CM
1 mm
b,
_ 1"

Ver 1 eufringca v a a de boiitoa in

Nuininer v a a do
aaaf^edr, bout 1 2 3 4 r.
7

1 202 \
2 103 187

3 88 194 \
4 66 134 156 187
-

5 •Gj 140 154 141 191 \

() 40 136 154 133 150 176

/ •^i 136 154 134 147 127 182

8 30 130 158 149 126 153 193

32 106 158 149 126 150 158 146

aadraaiJiook = 90 272 322 351 336 352 404 310

 2:
Pakket B2 ;nadraaihoek 90"
0.5

bout nrl
150

140

130

120 ,

HO

100

[kNl 50
71
80 /
7ï

ip
F
7
70

60
/
/
V II
50
40

30 ^0
2:

10

1 2 3 4 5 6 7 8 9 4 5 6 7 8 9 3 4 5 6 7 B9 4 5 6 7 8 9 5 6 7 8 9 8 9 7 8 9 8 9
i»-nr. van de nanjiedranide bout
 31 Bout : Ml 6 10.9 B 2 Bout : M16 10.9
Boutkrachten nadat BoutTkrachten n a d a t
- a l l e bouten z i j n a f g e d r a a i d (gearceerd) -alle bouten z i j n afgedraaid (gearceerd)
- a l l e bouten z i j n nagedraaid ( n i e t •' ) -alle bouten z i j n nagedraaid (niet " )
Pakket : Bl (20.10.20 ,2x1 mm speling) Pakket : B2 (20.11.20 ,2x0,5 mm speling)

-;•
a =2 0
150 150
Q' = 150
140 140

150 130

120 120

Iv.
110 110

100 100

90 90
m

80 30

F
70
70

60
50 50

40 40

; : 30
V totaal: vereist = 1017 kN
t ot /e r e i s t 10 .7
20 wringnek = 415 kN 12 3 V
y^ r i n g -\~ k =
a = 120° = 904 kN
)
O
10 a 9C = 13
10

i a = 150° = 1132 kN

Boutnr. 1
:•

2 - 3 4 5 . 6 * 7
1 ; 8 9
Boutnr.
 " 37 -

|20|
• l'

1 30
40
O
OD
r-

,
40
1
2C| 30
201 30 40 1 4 Ö L 3 0 | 2 0
'i
'•r- 'r- '1'

180

L__ J

II)

i
r 1 1

V e r 1 enf';ingen van de ho\iten in

NuiiUiior v a n de
a.anffedr, l i o n t 1 2 3 4 6 9

1 200

2 134 216

3 111 180 207

k 52 151 190

5 26 127 143 152 190

6 7 114 129 111 139 175

.

./ 0 105 130 104 :i i 125

8 0 66 116 82 119 90 121 190

9 0 35 112 117 84 115 180

nadraaiiioek = 17 170 264 200 228 ;>!'3 241 285 320

*rir, van do a a n g e d r a a i d e bout
 - 39 -

Rout M 1 6 norm, voorspanbout

CJ
l\v/<il i t e i 1 10.9 1.0

Fn.bi'ikaat V Ol
O
Pald^ot tyjie C 2 CO

CO

Voorspankracht = II3 kN
' 3 0 J, 40 I 40 30 120
A 1 bij = 196 jum
180

i
•1

V e r l eu/^ingen van de bouten in ^w

Nntiiiiior v a n de
aangedr, bont 1 6
-'1 / 9
r
1*^ X tot f F 0 43 102 63 93 97 J. i f] 166

2^ X tot F 4 90 112 102 98 112 136 130 155

nadraaihoek = 90** 208 188 193 208 238 ":/0 246

 Normale v o o r s p a n b o u t e n (M16 10.9)
Bout : M16 10.9 Eindsituatie
Boutkrachten na
Boutkrachten nadat - l e k e e r v o o r d r a a i e n t o t ^Fv ( g e a r c e e r d )
- a l l e 'bouten z i j n a f g e d r a a i d ( g e a r c e e r d ) -2e k e e r v o o r d r a a i e n t o t ^ F v ( n i e t •' )
- a l l e bouten z i j n nagedraaid ( n i e t » ) - a a n b r e n g e n n a d r a a i h o e k ( s t e e d s 9Cf , b o v e n s t e kolommen)

Pakket : Cl (25.25 ,1x1 mm s p e l i n g ) Pakket : C2 (25.25 ,1x1 mm speling)

150 f + 90°

140 (2x)

130

120 J.

110

100

,1,90 2

s: 2 ::

70

60 1-

-c

2:
lF
V
totaal:

wringnek =
1017

498
kN

kN Fv totaal vereist 1017 kN

a - 90° = 1040 kN b a r 82;r; 1074 kN

::

Boutnr.
K ^ & n ^1 Doutnr.
n n v\ v\ Y\
 - Ill -

Bout

Kwaliteit

Fabrikaat

Pakket type

20 40 40 20

-•-A':--\

1 — 1!
1 .
1—1
1
— ••
1
— -
1

bouten i n
UIlllU t r * YMI» Vil-
aangedr. bout 1 2 j 9 6 7 8 9

1 260

2 225 242

3 '79 256

193 175 202 244

5 183 174 202 169 246

6 166 175 202 164 197 248

•7 166 202 164 •9/ 162 237

8 153 160 202 164 197 162 188 261 \

9 153 115 202 164 '97 162 188 194 242

nadraaihoek « 278 219 273 256 268 238 249 271 298
 - 42 -

i. I I I

F T T I I I I j; I I I
r v w v

I I 1 I I ~r

I I I I L

K.SSyy

izn 1 r

IWW
1 : (0 i : :
I.i . I (.•!

n~r I
W W
I

CIL r

I W W
NWV
I I
rvwv
W W
NW\

[TTT 1 r

I.
•.I
W W
i;

W W
IWW
1-1
i\w\
O O O O 1-1 1 > 1 > I 1 Cl O
O 00 10
•1' 1.^! 11 I.) I-l
IN 1.^1 1,-1
 - 43 -

• I — I

Bout M 24

10,9 (J
r.,
Kwaliteit V

p 1
Pakket type

^•o /in 60

- T 1 y ^

j1 1
1
ii r>
1 • 1 >••>.
1

• r ^

Verlengingen v a n de b o u t e n i n
Nummer v a n d e
aangedr. bout A 2 A 6 8 9

:: 221 269

215 218 !•*()'>

k 200 200 232 204

200 200 233 164 234

G 182 191 233 157 181 253

•/ 182 191 236 • ' •/•/ 181 215

8 169 183 241 166 i;u 215 204 252 \

9 169 154 235 163 9iit'. 215 •AOh. 212 240

nadraaihoek » 30° 298 260 301 259 298 298 249 ',!99 298
 - 44 -

W V \
 Bout : U2k 10,9 Bout : M2'» 10.9
H o u t k r a c h t c n nadat Boutkrachten nadat
- a l l e b o u t e n zijn a f g e d r a a i d ( g e a r c e e r d ) - a l l e b o u t e n zijn a f g e d r a a i d ( g e a r c e e r d )
- a l l e bouten zijn n a g e d r a a i d ( n i e t " ) - a l l e Douten zijn n a g e d r a a i d ( n i e t " )
Pakket :Dl ( 2 0 . 1 8 . 2 0 .2x1 mm speling) l'akket : Fi t30.30 ,1x1 mm s p e l i n g )

300f 300

280 280

260 260

240 240

220 220

2001. 200

180

ll
w
180
jy

Pll
M
' 160 . 160

F 140 - 140

120 120

100 100

>1 s:
= 2286 kN
vereist
5: wringnek = I9OO IcN
rFv = 1692 m Fv t o t a a l : vereist = 2286
totaal: •wringnek
a= 30° = 2609 kN
a= 30" = 2439 kN 40f

2: 2:

Boutnr. Boutnr.
 - 46 -

Bout M 24

Kwaliteit 10.9
Fabrikaat

E 1

l l " ! 1 ]•
CM ï
' ; ' 1
1 01
; P
• ! 1 1 > 1 > in
1 l i l
"1"* r 1
 - kl »

'T" I
!
;

M 24

Kwaliteit 10.9

Pakket type E 1

3 I
4-.
I
20 40 60 Ou 40 20

1 1
1
1
i ! i i r1 (N
1 1
1— 1 1 00
1— 1 I j j t — '1 1
1 1 i j l !
1

Verlengingen v a n de b o u t e n i n
Nummer v a n de
aangedr, bout 1 2 ?> 5 6 8 9

1 190

2 130 238

130 184 243

k 107 182 169 211

97 182 169 128 246

(> 72 182 169 120 170 234

7 54 182 169 . 120 170 147 243

8 54 170 169 120 170 147 - 223 \

9 54 169 120 170 147 172 147

nadraaihoek » 45° 216 231 270 256 237 245 265 242 282
 - 48 -

I r

IO

I-

\\\\
 li y
-!
026 I

M 2k norm» voorsp,

Kwali t e i t 10.9

Pakket type E 2

! # -è: 0 I 3
— I —

20 40 40 20

• 1 1 1 1 ...
1 ,,-!
1 1
— 11 —• ..)
I 1 1 ' 1 1
1 1...
1
1 \ \ ! ! -i :

~" '^-^^^^Jjoutnr^^^^^ Verlengingen van de bouten i n ^m.

1 2 3 4 5 6 7 9

96 102 115 85 112 101 160

I*' X tot f 0 47

136 141 147 148 129 138 136 146 169

2*" X tot f P^

364 3O8 303 327 267 263 273 310

nadraaihoek 90°
 Bout M24 10.9 Normale voorspanbouten M24 10.9
B o u t k r a c h t e n nadat •j- p a k k e t : E 2 (25,8,25 ,2x1 mm speling)
- a l l e bouten zijn a f g e d r a a i d ( g e a r c e e r d )
- a l l e bouten zijn n a g e d r a a i d ( n i e t " ) 340 V v - 900|
l'akket : E 1 (25.8.25 .2x1 mm speling) 2::

320}- nadraaihoek
( a l t i j d 90")
300|- 300

O-=45
280 280

260 260,

240 240

220 220

200 200

180 [kN] 180

[kN] le keer voordraaien t o t
2e keer voordraaien t o t VFv
160

140 140

120 120-

100 lOO

s: Fv

IL
totaal: vereist
-•.-r i
a=
3'-:
30°
2286 IcN

2060 IcN
80 k

I
u
a:= 45° 2358 kN 40-
KJ l> ^Fv t o t a a l : vereist 2286 kN^

22 20- -bereikt = 2889 kN

Boutnr.
Ill
^ Boutnr.
fc^ ^ M » 1^1 ^ a ^
 - 51 -

Aandraaiproef met momentregelapparaat

BouLen M l6 - 10.9

Pakket type A3

16
16
i6

1 X aandraaien met t o e p a s s i n g van momentregelapparaat

Nummer v a n de Verlengingen van de bouten in^m

aangedr. bout

112

106

99 120

«7 99 11 i

'7 90 70 /,() 126

17 16 6l! 96 I ;>i!

0 99 0 59 9,;;

60 99 46 69 121

9 60 96 46 6'. 99 115

Opm. s 1 = 1,6 kN
 - 52 -

16
Pakket type A 3

2^x a a n d r a a i e n met toepassing

M 16

van moraentregelapparaat.
n i I
16
16

Nuraraer v a n de Verlengingen v a n de bouten i n m

aangedr. bout 0 6 8
1 / 9

1 1 ;.<)

2 153 109

•/) 100 64 1 98

k 80 64 102 126

5 83 9<) 107 81 \

6 75 66 103 80 92

7 72 68 103 81 92 119 125

8 68 66 1 ()•;, 81 92 119 100 139

9 69 103 •/•/ 90 J.;i6 100 118 i J9

Afdraaien doorsnede raet wringnek :

Nummer v a n de Verlengingen van de bouten in m,

aangedr, bout .9

199

197 i 80

195 197 179

193 147 199 185

195 151 155 148 -i ;:ir!

188 149 i 99 148 163 195

181 147 154 142 153 156 160

179 141 149 141 199 156 139 '9/9

181 118 152 141 152 I •9, 1 97 141

geen
EE zekerhe

Ofjm, 1 /dm = 1,6 kN

 'Aandraaiproef met momentregelapparaat

•Bouten M l6 - 10.9

Pakket type B3

20
8
20

1 X aandraaien met t o e p a s s i n g van raoraentregelapparaat

Verlengingen van de
Nuraraer v a n de
aangedr. bout

Opra. : 1 Ara = 1,6 kN

 - 54 -

Pakket type 133 j^j ^(^ i

2 X aandraaien met toepassing van moraentregelapparaat

Verlenging van de bouten lU.

Nummer v a n de
aangedr, bout 1 3 4 5 6 7 8 9

l i')9

2 100 l6l

5 105 160

4 35 88 113 l6l

5 21 90 103 107 168

6 8 85 105 92 165

7 5 80 106 95 119 117 157

n 0 77 106 92 121 108 118 177 \

9 0 59 106 88 123 108 118 153 i 97

Afdraaien doorsnede met wringnek :

Nuraraer v a n de Verlenging v a n de' b o u t e n i n /^ra

aangedr, bout 6 8 9
1 2 4 /

2 185 187

3 180 158 i 7''

4 171 1 ^>9 • 99 191 • \

9 170 156 152 173 174

6 166 160 154 178 158 197

165 161 155 174 154 I7') 179

•/

8 161 158 161 169 1 177 1 69 184

\
157 148 161 169 153 175 157 169 189
9

Opm. = 1,6 kN
 AANDRAAIPROEVEN MET TOEPASSING VAN MOMENTREGELAPPARAAT

eindsituatie na a f d r a a i e n v . d . doorsnede met b r e e k n e k

eindsituatie n a ^ x . a a n d r a a i en met m o m e n t r e g e l a p p a r a a t

e i n d s i t u a t i e na 1 x a a n d r a a i e n met m o m e n t r e g e l a p p a r a a t
Pakket type A 3 bouten M l 6 - 10 Pakket type B 3 bouten M l 6 - 10.9
—1 1 ! A 1
—
•2:
120 - Z
16 2:

t
110

100

Vereist:
F
V totaal
lOiykN
60
90

80

70
!
/
F
Vereist:
»1017kN
y totaai
Aanwezig : / ] Aanwezig :
= 833 50 925kN

r
totaal totaal

K*.

1
£i:i 18 % l a g e r

3:
I y 9 % lager

:.:

2 3
:
 » 56 -

Aandraaiproef raet raomentregelapparaat

Bouten M 24 - 10.9
Pakket type D 2

3 1
_4 ^ - 1

20
US
20

l^x aandraaien raet t o e p a s s i n g van momentregelapparaat (stand 8)

Nummer v a n de Verlengingen van de b o u t e n in ^ m

aangedr. bout
1 2 3 4 5 6 7 8 9

1 110

2 30 180

3 27 124 181

4 11 i iA\ 120 191

'-> 5 126 120 121 183

6 0 128 120 120 113 186

7 0 126 119 119 113 113 i 77 \

8 0 110 ; 17 118 114 115 118 206 \,

9 0 76 115 116 114 115 117 142 182

Opm. : = 1,03 kN
rakket tyjie D 2 ,

Bouten M 24 - 10,9

aandraaien raet toepassing van raomentregelapparaat

Nummer v a n de Verlengingen v a n de b o u t e n in ra
aangedr, bout 4 6 8 9
i 5 •/•

1 222

O 214
\
:> 213 190 196 l
k 215 192 184 211
\
5 212 188 181 200 197

(> 211 186 178 197 183 209

7 209 187 178 195 181 199 195

r/ii 181
. ;>,;;
228 "\
("] 209 i rr/ 197 199

906 i 178 195 181 199 184 218 212

9

Afdraaien doorsnede met w r i n g n e k :

Nuraraer v a n de Verlengingen v a n de b o u t e n i n / i ^ ra
/
aangedr, bout
1 2 3 4 5 6 7 3 9

1 228

2 228 214
— —

3 228 204 208

4 9,99 909 205 208

5 234 208 204 203 192

6 238 213 210 206 185 235

7 236 209 "Oi! 199 180 AMI' 9v/ '

8 235 209 206 'MVA '•'()'/. 221 215 251

9 233 206 204 201 203 222 206 241 225

Opra. : 1 /.m = 1,03 kN

/
 - 58 -

Aandraaiproef met m o m e n t r e g e l a p p a r a a t

Bouten M 24 - 10,9 ^ 7 - ^ 8 - ^ 9

Pakket type F 2

'3

30

I !

1 X a a n d r a a i e n met t o e p a s s i n g v a n m o m e n t r e g e l a p p a r a a t

Nummer v a n de Verlengingen v a n de b o u t e n in m
aangedr. bout 1 2 4 6
3 5 7 8 9

1 199 \
2 126 164 \
3 94 108 212 \
4 45 ' 92 158 217

5 ')'• 131 158 179 209

6 14 134 170 168 197

159

7 8 126 159 172 166 153 204

8 8 76 162 174 169 149 163 204 \

9 6 52 163 178 169 150 161 165 204

Opm, ra £ 1,03 kN
 - 59 -

30
Pakket type P 2 ]
30
Douten M 24 - 1 0 , 9 ' '

2^x a a n d r a a i e n met t o e p a s s i n g van raomentregelapparaat

Nummer v a n de Verlengingen v a n de b o u t e n i n /^m

aangedr. bout 6 9
i 3 4 9

1 233
' — " ^

2 228 207

' j 227 '97 247

4 227 195 240 267

5 226 192 233 250 246 \

6 226 194 234 248 228 260

7 225 194 234 247 228 250 231

8 7 7;) 193 233 245 226 246 219

226 246 9:50 9/, O

9 225 184 233 247 217

Afdraaien doorsnede met w r i n g n e k :

Nuraraer v a n de Verlengingen v a n de b o u t e n in ^ra

a f g e d r . bont 7 4 6 9
1 3 5

;i 246 \^
2 245 233

9> 245 229 251

4 244 223 245 256

5 246 222 248 799 7/v \^

6 244 221 244 250 267 263

7 243 221 243 249 265 99:; 243

8 244 222 245 250 265 252 9;>7 243 \

9 244 221 244 249 259 254 237 237 231

Opra. : 1 /tra = 1,03 kN

 AANDRAAIPROEVEN KIET TOEPASSING VAN MOMENTREGELAPPARAAT

-eindsituatie na a f d r a a i e n v . d . doorsnede met breeknek

^-eindsituatie na 2 x a a n d r a a i e n met m o m e n t r e g e l a p p a r a a t
e
'^eindsituatie n a 1 x a a n d r a a i e n met m o m e n t r e g e l a p p a r a a t
4 1 h

Pakket type D 2 M :^ j j
260 -
v o l g e n s Ned. r i c h t l i j n e n
240-

220-

200-

180 -

160 -

140 -

120 -
m z . Vereist :
100 -
^v t o t a a l 9x254=
80 - 2286. kNgo
Aanwezig:
60 - F ^ ^ ,1999 k N 6 0
V totaal

40 - 1356 l a g e r 40
/ /
V /
20 - / /
/ / 2:
0
 - 61 -

a a
•. 1
:
i > 1
Ml vi V.
•r- +> r'.
1.1 M :'
M
! i ' !
VI
« -H •;l
i •! M ; :
C 0) o 1 1
• 1 vi , ! vl
;

1
v;
r-v ,.;

h1 .!, 1 !
' 1
; 1 vi
., .,
O u
• 1

11
u'•) 1 i
V,
0) •1 1
• 1 1
I f 1
• 1 1
: i I) 1',
SI .
! i
V 1

!;
1
!!
V 1

vl
— i!

•
• 1 11
< : IJ
11^ ; 1
1 •
1 ' lil
.'1' 'ij
(••:
11
• >

11 1-1
i!
l' • ll
il

\ 1 ' •
I
r . 1
: ; 1 1
1 1 1

. •

. ;
• —
•
\ i •

ll l

1 i
1
' :

IJ
1

V 1
li
li
1.: ll

li
vi

. :
c - ;

I >

i >
: 1

I
'\ i-1
.-.)
I! I •
1 ') • l'

f;
:

- — —

< > o I ' O O

< : C O
1 • O O
ll ^ •i' fN CM
 BEPALING VAN DE BEZWIJKHOEK NA AFDRAAIEN VAN DE WRINGNEK

Wringnekbout U l6 k w a l . 10,9 ( B o u t 3)

Aangedraaid i n
massief stalen
blok.

ON

Bezweken door b r e u k v a n de
chroefdraad.

60 120 180 2'»0 300 360 A20 480 540 6OO 66O 720 780 840 900 96O 1020

A a n d r a a i h o e k na a f d r a a i e n doorsnede met w r i n g n e k . ( i n g r a d e n )
- ï,9 -
 BEPALING DEZWIJKJIOEK NA AFDRAAIEN VAN DE WRINGNEK

Wringnekbout U 24 kwal 10,9 (bout l)

Aangedraaid i n
massief stalen
blok.

;:;:
i

4000 21 -~+-4-+-

CN
Bezweken door a f s t r i p p e n s c h r o e f -
. 3000 d r a a d v a n de bout.
E

Xloer g e p r o b e e r d e r a f t e d r a a i e n i.v.m.
t e g r o t e b e s c h a d i g i n g v a n de d r a a d v a n
de bout was d i t n i e t meer m o g e l i j k De
bout kwam w e l l o s i n h e t b l o k t e z i t t e n
gevonden r e s t w a a r d e 212/^m ( e l a s t i s c h e
> 1000 verlenging)
O

60 120 180 240 300 360 420 480 540 600 660 720 780 840

Aandraaihoek na a f d r a a i e n v a n de d o o r s n t d e met w r i n g n e k ( i n graden )

 BEPALING BEZWIJKHOEK NA AFDRAAIEN VAN DE WRINGNEK

Wringnekbout U 24 kwal. 10.9 (bout 2)

_:
1

Aangedraaid i n
massief stalen
yy
*y y ^26 blok.

//
y
5000

y I * - 80 -H

:::
J
c ^ 3000 -
Bezweken door breuk v a n
- de s t e e l t.p.v. schroef-
c
y
" 2000
u
-
--
s

:.::
/

O 60 120 180 240 300 36O 420 480 540 6OO 66O 720 780 840 9OO 96O
a a n d r a a i h o e k na a f d r a a i e n v a n ile doorsnede met w r i n g n e k ( i n graden )
 BEPALING BEZWIJKHOEKEN NA AFDIUAIEN VAN 1)E DOOHSNEUE UET WRINGNEK

B o u t e n a a n g e d r a a i d i n b o u t k r a c h t m e t e r !!!

Wringnekbouten U l6 - 10.9
-.5:: afstand t u s s e n kop en moer 52 mm

111

124
gemiddelde v e r l e n g i n g v a n 4 bouten

A a n d r a a i h o e k e n op moment v a n breuk

bout 1 - 840°
. 2 - 870°
(Am ., 3 - 870°
„ 4 . 870°

A l l e bouten bezveken t.g.v. breuk steel

(15

(1^8) Opm.:(...) z i j n de gemeten k r a c h t e n i n de

(15 ( k r a c h t e n worden k l e i n e r a l s g e v o l g v a n i n s i n o e r i n g )

45 90 180 270 360 450 540 630 720 810 900

^> A a n d r a a i h o e k e n na a f d r a a i e n doorsnede met w r i n g n e k ( i n g r a d e n )
 W r i n g n e k b o u t e n M 16 k w a l . 1 0 . 9

Voorspankrachten : Japan' - 127 kN Nederland F - Ill kN .

• nom.
P - 104 kN
150 J

130

„,2:

110
•• •
- c
-

0^
z:

•-

60 -- -L-M- • I I I
1 I i i |?n ==
I I I
' ! i 1 -••2 1 1 i 1
50 •- I r I i I T—1—r

.7 C 1

30 ••

2:

::

;
 Wringnekbouten M 24 k w a l . 10.9
Voorapankrachten : Japan P = 284 kN Nederland s P . 249 kN
' - - t — V max. V nom.

min. - 233 WN,

300 -

280 -
•
0 O •
260 • • •
• •• Z C 0 • • •
c . •• •
240 • O
• •
• ••
z z
220 -
O O O

200 - 0

180 -

l60 •

140 •

120 - 1 ' 1 1 1 < 1 1 1 1 1 1

1 i: 20 30 ZZ 25
1 18 •:
1 1 8
1 'C 20 1
. 1 ; ZZ •:
'0
100 • i i 1 1 1 i 1 1 i

80 •
D 1 D 2 F 1 P 2 E 1
60 .

40 •

20 .