8.03.

2024, 10:21 Bogurodzica i inne zabytki jednogłosowe - Arkana Melomana

Bogurodzica i inne zabytki jednogłosowe

Ikona z dźwięków
Krótko i na temat

Na rozwój muzyki jednogłosowej w średniowiecznej Polsce duży wpływ miała religia. Od X wieku, wraz z nastaniem
chrześcijaństwa, w kraju stopniowo upowszechniał się chorał gregoriański. Początkowo śpiewano go podczas liturgii w
stolicach diecezji – jak Poznań, Kraków czy Wrocław. Z czasem repertuar chorałowy zaczął przenikać do mniejszych
ośrodków religijnych i kulturalnych. Proces ten odbywał się głównie dzięki pracy zakonników, którzy zakładali klasztory i
kopiowali księgi liturgiczne, jak słynny Sakramentarz tyniecki z XI wieku.

Równolegle z rozwojem chorału na ziemiach polskich powstawały nowe kompozycje religijne, zwłaszcza na cześć
świętych. Jedną z nich jest oficjum rymowane na cześć św. Stanisława – Dies adest celebris (Nadchodzi dzień uroczysty).
Autorem tego utworu jest żyjący w XIII wieku dominikanin, Wincenty z Kielczy. To pierwszy znany z imienia polski
kompozytor. Dies adest celebris, co typowe dla oficjum rymowanego, składa się z wielu części. Do najsłynniejszych należy
antyfona Ortus de Polonia Stanislaus (Pochodzący z Polski Stanisław) i hymn Gaude Mater Polonia (Ciesz się, Matko
Polsko). Melodia tego słynnego hymnu została zaczerpnięta z włoskiego hymnu na cześć św. Dominika. Współcześnie
Gaude Mater Polonia wykonuje się najczęściej w 4-głosowym opracowaniu z XIX wieku.

Poza repertuarem religijnym w języku łacińskim rozwijały się też jednogłosowe pieśni w języku polskim. Najstarszą z nich
jest Bogurodzica. Jej pierwsze dwie zwrotki pochodzą prawdopodobnie z XIII lub XIV wieku. Zawierają elementy
pentatoniki, czyli skali złożonej z pięciu dźwięków. Niestety nie znamy ani twórcy muzyki, ani tekstu Bogurodzicy. A obok
pieśni religijnych pisano też pieśni świeckie w języku polskim, jak Pieśń o Wiklefie z XV wieku. Powstała ona w obronie
zwalczanego przez Kościół angielskiego teologa i reformatora, Jana Wiklefa. Autorem tego odważnego tekstu jest ksiądz
Jędrzej Gałka.

https://kursy.arkanamelomana.edu.pl/okruchy-utraconej-pelni-muzyka-antyku-i-sredniowiecza/polska/bogurodzica-i-inne-zabytki-jednoglosowe/?p… 1/8
8.03.2024, 10:21 Bogurodzica i inne zabytki jednogłosowe - Arkana Melomana

Dla ucha
Anonim (XIII/XIV w. ?) – pieśń Bogurodzica

Dla oka

#bwg_container1_0 #bwg_container2_0 .image_browser_images_conteiner_0 * { -moz-box-sizing: border-box; box-sizing:

border-box; } #bwg_container1_0 #bwg_container2_0 .image_browser_images_conteiner_0{ background-color: rgba(245,
245, 245, 0.90); text-align: center; width: 100%; border-style: none; border-width: 2px; border-color: #F7F7F7; padding:
4px; border-radius: 0; position:relative; } #bwg_container1_0 #bwg_container2_0 .image_browser_images_0 { display:
inline-block; -moz-box-sizing: border-box; box-sizing: border-box; font-size: 0; text-align: center; max-width: 100%; width:
100%; } #bwg_container1_0 #bwg_container2_0 .image_browser_image_buttons_conteiner_0 { text-align: center; }
#bwg_container1_0 #bwg_container2_0 .image_browser_image_buttons_0 { display: inline-block; width:100%; }
#bwg_container1_0 #bwg_container2_0 .bwg_image_browser_image_0 { background-color: rgba(235, 235, 235, 0.80);
text-align: center; display: inline-block; vertical-align: middle; margin: 2px auto; padding: 4px; border-radius: 0; border: 1px
none #F5F5F5; box-shadow: ; max-width: 500px; width: 100%; /*z-index: 100;*/ position: relative; } #bwg_container1_0
#bwg_container2_0 .bwg_image_alt_0{ display: table; width: 100%; font-size: 15px; color: #000000; text-align:center;
padding-left: 8px; word-break: break-word; } #bwg_container1_0 #bwg_container2_0 .bwg_image_browser_img_0 {
padding: 0 !important; max-width: 100% !important; height: inherit !important; width: 100%; } @media only screen and
(max-width : 320px) { #bwg_container1_0 #bwg_container2_0 .displaying-num_0 { display: none; } #bwg_container1_0
#bwg_container2_0 .bwg_image_alt_0 { font-size: 10px !important; } #bwg_container1_0 #bwg_container2_0
.bwg_watermark_text_0, #bwg_container1_0 #bwg_container2_0 .bwg_watermark_text_0:hover { font-size: 10px
!important; text-decoration: none; margin: 4px; color: ##FFFFFF !important; opacity: 0.30; text-decoration: none; position:
relative; z-index: 10141; } #bwg_container1_0 #bwg_container2_0 .bwg_image_browser_image_description_0 { color:
#000000; display: table; width: 100%; text-align: left; font-size: 8px !important; padding: 8px 8px 8px 8px; /*word-break:
break-all;*/ border-style: none; background-color: #EBEBEB; border-radius: 0; border-width: 1px; } #bwg_container1_0
#bwg_container2_0 .tablenav-pages_0 a { font-size: 10px !important; } } #bwg_container1_0 #bwg_container2_0
.bwg_image_browser_image_desp_0 { display: table; clear: both; text-align: center; padding: 0px 5px 0px 5px; width:
100%; } #bwg_container1_0 #bwg_container2_0 .bwg_image_browser_image_description_0 { color: #000000; display:
table; width: 100%; text-align: left; font-size: 15px; padding: 8px 8px 8px 8px; word-break: break-word; border-style: none;
background-color: #EBEBEB; border-radius: 0; border-width: 1px; } #bwg_container1_0 #bwg_container2_0
.bwg_image_browser_image_alt_0 { display:table; clear: both; text-align: center; padding: 8px; width: 100%; }
/*watermark*/ #bwg_container1_0 #bwg_container2_0 .bwg_watermark_text_0, #bwg_container1_0 #bwg_container2_0
.bwg_watermark_text_0:hover { text-decoration: none; margin: 4px; font-size: 20px; color: ##FFFFFF !important; opacity:
0.30; position: relative; z-index: 10141; } #bwg_container1_0 #bwg_container2_0 .bwg_image_browser_image_contain_0{
position: absolute; text-align: center; vertical-align: middle; width: 100%; height: 100%; cursor: pointer; }
#bwg_container1_0 #bwg_container2_0 .bwg_image_browser_watermark_contain_0{ display: table; vertical-align: middle;
width: 100%; height: 100%; } #bwg_container1_0 #bwg_container2_0 .bwg_image_browser_watermark_cont_0{ display:
table-cell; text-align: ; position: relative; vertical-align: ; } #bwg_container1_0 #bwg_container2_0
.bwg_image_browser_watermark_0{ display: inline-block; overflow: hidden; position: relative; vertical-align: middle; z-
index: 10140; width: 90px; max-width: 18%; margin: 10px 10px 10px 10px ; } #bwg_container1_0 #bwg_container2_0
.bwg_image_browser_watermark_text_0{ display: inline-block; overflow: hidden; position: relative; vertical-align: middle;
z-index: 10140; margin: 10px 10px 10px 10px; } #bwg_container1_0 #bwg_container2_0
.bwg_image_browser_watermark_img_0{ max-width: 100%; opacity: 0.30; position: relative; z-index: 10141; }

https://kursy.arkanamelomana.edu.pl/okruchy-utraconej-pelni-muzyka-antyku-i-sredniowiecza/polska/bogurodzica-i-inne-zabytki-jednoglosowe/?p… 2/8
8.03.2024, 10:21 Bogurodzica i inne zabytki jednogłosowe - Arkana Melomana

#bwg_container1_0 #bwg_container2_0 .bwg_none_selectable { -webkit-touch-callout: none; -webkit-user-select: none; -

khtml-user-select: none; -moz-user-select: none; -ms-user-select: none; user-select: none; ecoration: none; }
#bwg_container1_0 #bwg_container2_0 .bwg_gal_title_0 { background-color: rgba(0, 0, 0, 0); color: #323A45; display:
block; font-size: 16px; font-weight: bold; padding: 2px; text-shadow: 0px 0px 0px #888888; text-align: center; }

https://kursy.arkanamelomana.edu.pl/okruchy-utraconej-pelni-muzyka-antyku-i-sredniowiecza/polska/bogurodzica-i-inne-zabytki-jednoglosowe/?p… 3/8
8.03.2024, 10:21 Bogurodzica i inne zabytki jednogłosowe - Arkana Melomana

/*pagination styles*/ #bwg_container1_0 #bwg_container2_0 .tablenav-pages_0 { text-align: center; font-size: 12px; font-
weight: bold; color: #666666; margin: 6px 0 4px; display: block; } @media only screen and (max-width : 320px) {
#bwg_container1_0 #bwg_container2_0 .displaying-num_0 { display: none; } } #bwg_container1_0 #bwg_container2_0
.displaying-num_0 { font-size: 12px; font-weight: bold; color: #666666; margin-right: 10px; vertical-align: middle; }
#bwg_container1_0 #bwg_container2_0 .paging-input_0 { font-size: 12px; font-weight: bold; color: #666666; vertical-align:
https://kursy.arkanamelomana.edu.pl/okruchy-utraconej-pelni-muzyka-antyku-i-sredniowiecza/polska/bogurodzica-i-inne-zabytki-jednoglosowe/?p… 4/8
8.03.2024, 10:21 Bogurodzica i inne zabytki jednogłosowe - Arkana Melomana
middle; } #bwg_container1_0 #bwg_container2_0 .tablenav-pages_0 a.disabled, #bwg_container1_0 #bwg_container2_0
.tablenav-pages_0 a.disabled:hover, #bwg_container1_0 #bwg_container2_0 .tablenav-pages_0 a.disabled:focus,
#bwg_container1_0 #bwg_container2_0 .tablenav-pages_0 input.bwg_current_page { cursor: default; color: rgba(102, 102,
102, 0.5); } #bwg_container1_0 #bwg_container2_0 .tablenav-pages_0 a, #bwg_container1_0 #bwg_container2_0
.tablenav-pages_0 input.bwg_current_page { cursor: pointer; text-align: center; font-size: 12px; font-weight: bold; color:
#666666; text-decoration: none; padding: 3px 6px; margin: 0; border-radius: 0; border-style: solid; border-width: 1px;
border-color: #E3E3E3; background-color: rgba(255, 255, 255, 1.00); box-shadow: 0; transition: all 0.3s ease 0s;-webkit-
transition: all 0.3s ease 0s; } #bwg_container1_0 #bwg_container2_0 .tablenav-pages_0 a.next-page:hover,
#bwg_container1_0 #bwg_container2_0 .tablenav-pages_0 a.prev-page:hover { color: #000000; } #bwg_container1_0
#bwg_container2_0 .tablenav-pages_0 .first-page, #bwg_container1_0 #bwg_container2_0 .tablenav-pages_0 .last-page {
padding: 0% 7%; } #bwg_container1_0 #bwg_container2_0 .tablenav-pages_0 .next-page { margin: 0% 4% 0% 0%; }
#bwg_container1_0 #bwg_container2_0 .tablenav-pages_0 .prev-page { margin: 0% 0% 0% 4%; } #bwg_container1_0
#bwg_container2_0 .tablenav-pages_0 a { font-size: 15px !important; padding: 0% 7% !important; border-style: none
!important; border-width: 1px; border-color: #E3E3E3; background-color: #FFFFFF; opacity: 1.00; transition: all 0.3s ease
0s;-webkit-transition: all 0.3s ease 0s; } .bwg_image_browser#bwg_container1_0 #bwg_container2_0 .tablenav-pages_0 a {
padding: 0% 11% !important; } #bwg_container1_0 #bwg_container2_0 .tablenav-pages_0 { background-color: rgba(245,
245, 245, 0.90); margin-top: 0; } .bwg_image_browser .pagination-links_0 { white-space: nowrap; } @media screen and
(max-width: 465px) { .bwg_image_browser#bwg_container1_0 #bwg_container2_0 .tablenav-pages_0 a { padding: 0% 5%
!important; font-size: 13px; } }
«‹z3›»
if( jQuery('.bwg_nav_cont_0').length > 1 ) { jQuery('.bwg_nav_cont_0').first().remove() } function spider_page_0(cur, x, y,
load_more) { if (typeof load_more == "undefined") { var load_more = false; } if (jQuery(cur).hasClass('disabled')) { return
false; } var items_county_0 = 3; switch (y) { case 1: if (x >= items_county_0) {
document.getElementById('page_number_0').value = items_county_0; } else {
document.getElementById('page_number_0').value = x + 1; } break; case 2:
document.getElementById('page_number_0').value = items_county_0; break; case -1: if (x == 1) {
document.getElementById('page_number_0').value = 1; } else { document.getElementById('page_number_0').value = x - 1;
} break; case -2: document.getElementById('page_number_0').value = 1; break; case 0:
document.getElementById('page_number_0').value = x; break; default: document.getElementById('page_number_0').value
= 1; } bwg_ajax('gal_front_form_0', '0', 'bwg_image_browser_0', '0', '', 'gallery', 0, '', '', load_more, '', 1); } jQuery('.first-
page disabled').on('click', function () { spider_page_0(this, 1, -2, 'numeric'); return false; }); jQuery('.prev-page
disabled').on('click', function () { spider_page_0(this, 1, -1, 'numeric'); return false; }); jQuery('.next-page-0').on('click',
function () { spider_page_0(this, 1, 1, 'numeric'); return false; }); jQuery('.last-page-0').on('click', function () {
spider_page_0(this, 1, 2, 'numeric'); return false; }); /* Change page on input enter. */ function bwg_change_page_0( e, that
) { if ( e.key == 'Enter' ) { var to_page = parseInt(jQuery(that).val()); var pages_count = jQuery(that).parents(".pagination-
links").data("pages-count"); var current_url_param = jQuery(that).attr('data-url-info'); if (to_page > pages_count) { to_page
= 1; } spider_page_0(this, to_page, 0, 'numeric'); return false; } return true; } jQuery('.bwg_load_btn_0').on('click', function
() { spider_page_0(this, 1, 1, true); return false; });
#bwg_container1_0 #bwg_container2_0 #spider_popup_overlay_0 { background-color: #EEEEEE; opacity: 0.60; }
if (document.readyState === 'complete') { if( typeof bwg_main_ready == 'function' ) { if (
jQuery("#bwg_container1_0").height() ) { bwg_main_ready(jQuery("#bwg_container1_0")); } } } else {
document.addEventListener('DOMContentLoaded', function() { if( typeof bwg_main_ready == 'function' ) { if (
jQuery("#bwg_container1_0").height() ) { bwg_main_ready(jQuery("#bwg_container1_0")); } } }); }
(kliknij na grafikę, aby wyświetlić ją na pełnym ekranie)
Biblioteka Jagiellońska, BJ Rkp. 1619a II

Audiobook

Arkana Melomana · Ikona z dźwięków. Bogurodzica i inne polskie zabytki jednogłosowe

Długo i na temat
Pozycja obowiązkowa w naszej kolekcji. Powiew archaizmu, ale i mocy, która na polach
Grunwaldu samych Krzyżaków miała zetrzeć w pył, gdy „Bogurodzica” niosła się z gardeł
polskich rycerzy tuż przed historyczną bitwą. Niczym Mazurek Dąbrowskiego przed
meczami naszej reprezentacji w piłce nożnej (rycerze najwyraźniej jednak śpiewali lepiej…).
Archaiczność dotyczy nie tylko tekstu słownego – w końcu to najstarsza pieśń w języku
https://kursy.arkanamelomana.edu.pl/okruchy-utraconej-pelni-muzyka-antyku-i-sredniowiecza/polska/bogurodzica-i-inne-zabytki-jednoglosowe/?p… 5/8
8.03.2024, 10:21 Bogurodzica i inne zabytki jednogłosowe - Arkana Melomana

polskim – lecz i muzyki. Znajdziemy w niej bowiem wpływy pradawnej pentatoniki, czyli
skali złożonej z 5 dźwięków.
Wciąż niewyjaśniony pozostaje jednak czas powstania pierwszych dwóch zwrotek – najczęściej przyjmuje się XIII lub XIV
wiek – ani autorstwo ich tekstu (na pewno nie był to św. Wojciech, jak chcieli niektórzy). Te dwie strofy składają się na
pierwszą z trzech, wyraźnie zróżnicowanych części. Bogurodzica to de facto zlepek trzech różnych pieśni. O pochodzenie
melodii naukowcy też toczą spory. Znany jest za to czas powstania i miejsce skrzętnego przechowywania najstarszego
znanego zapisu – początek XV w., Biblioteka Jagiellońska w Krakowie. A jeśli poczujemy się już wystarczająco opatrzeni i
osłuchani z wersją średniowieczną, możemy wysłuchać kantaty do tekstu Bogurodzicy, skomponowanej w XX wieku przez
Wojciecha Kilara.

Włączenie państwa polskiego w orbitę chrześcijaństwa pociągnęło za sobą przyjęcie nowej muzyki religijnej. Pogańskie
pieśni stopniowo zastępowano utworami tworzonymi na chwałę Bożą. I tak, od X w. wykształcony już repertuar chorałowy
(ominął nas etap jego tworzenia) stopniowo docierał do najstarszych stolic polskich diecezji: Poznania, Gniezna, Krakowa,
Wrocławia i Kołobrzegu, a następnie przenikał do mniejszych ośrodków dzięki benedyktyńskiej pracy zakonników –
najpierw właśnie benedyktynów, a potem również cystersów, dominikanów czy franciszkanów. Z XI wieku (lub przełomu
XI/XII) pochodzą najstarsze księgi liturgiczne zawierające zapisy melodii używane w Polsce, a „importowane” z Niemiec:
Sakramentarz tyniecki, Pontyfikał biskupów krakowskich oraz Mszał gnieźnieński.

Podobnie jak w Europie Zachodniej, w Polsce kult Najświętszej Maryi Panny oraz lokalnych świętych wpływały na
powstawanie nowych śpiewów. Najczęściej ich bohaterami czyniono dwóch męczenników – św. Stanisława oraz św.
Wojciecha. Na ich cześć powstawały przede wszystkim oficja rymowane, hymny oraz sekwencje. Oficja były przeznaczone
na nabożeństwa pozamszalne. Składały się więc z antyfon, responsoriów, psalmów i kantyków. W ich treści
wykorzystywano zwykle wątki biograficzne świętego.

Dwie wersje żywotu św. Stanisława (a także jedno poświęcone mu oficjum, Dies adest celebris – Nadchodzi dzień
uroczysty) zapisał dominikanin, Wincenty z Kielczy, żyjący w XIII wieku. To pierwszy znany z imienia polski kompozytor.
Niestety nie jesteśmy pewni miejsca jego narodzin – przyjmuje się, że była to wieś Kielcza w dzisiejszym województwie
opolskim, choć niektórzy historycy twierdzą, że chodziło o Kielce.

We wspomnianym oficjum Nadchodzi dzień uroczysty znajdziemy m.in. antyfonę Ortus de Polonia Stanislaus (Pochodzący
z Polski Stanisław) oraz hymn Gaude Mater Polonia (Ciesz się, Matko Polsko) na kanonizację św. Stanisława w połowie
XIII w., do którego Wincenty z Kielczy napisał tekst. Sama muzyka jest tak naprawdę kontrafakturą włoskiego hymnu
dominikańskiego na cześć św. Dominika. Z kolei sześć wieków później powstał kolejny „cover” – 4-głosowe opracowanie
Gaude Mater Polonia, w jakim dziś najczęściej się ten hymn wykonuje. Spróbujmy jednak dotrzeć do pierwotnej wersji.
Jeden z jej zapisów znajdziemy w Antyfonarzu Kieleckim, w którym zachowało się również wiele innej cennej polskiej
muzyki.

https://kursy.arkanamelomana.edu.pl/okruchy-utraconej-pelni-muzyka-antyku-i-sredniowiecza/polska/bogurodzica-i-inne-zabytki-jednoglosowe/?p… 6/8
8.03.2024, 10:21 Bogurodzica i inne zabytki jednogłosowe - Arkana Melomana

Naturalnie, równolegle do repertuaru chorałowego i pieśni kościelnych rozwijała się pieśń świecka, i to we wszystkich
warstwach społecznych: od ludu, przez mieszczaństwo, po rycerstwo. Spośród pieśni z zachowaną do dziś muzyką można
wymienić np. pochwalną Pieśń o Wiklefie, polemiczny utwór religijny z tekstem Jędrzeja Gałki. Tytułowy bohater, autor
pierwszego przekładu Biblii na język angielski, był zwalczany przez Kościół katolicki, a sobór w Konstancji nakazał
spalenie jego książek. Za sławienie kontrowersyjnych poglądów Gałka – ksiądz, profesor Akademii Krakowskiej – musiał
uciekać na Śląsk!

Posłuchaj też

Anonim – hymn „Gaude Mater Polonia”

Anonim – hymn „Fulget in templo legifer”

Anonim – „Alleluia: Salve Florens Virga Iesse”

Zobacz też
aby odsłuchać hymn na cześć św. Dominika, na którym został oparty hymn Gaude Mater Polonia, kliknij TUTAJ;
za przesłanie linku dziękujemy p. Bartoszowi Wiśniewskiemu (PSM I i II st. im. I.J. Paderewskiego w Słupsku)
aby przeczytać artykuł Utrwalone w pieśni. Otton III, Bolesław Chrobry, Polska i Polacy w muzyce
średniowiecznej autorstwa Agnieszki Budzińskiej-Bennett, kliknij TUTAJ
znasz inne inspirujące materiały odnoszące się do tego rozdziału? Prześlij je na adres
hello@arkanamelomana.edu.pl. Chętnie opublikujemy je wraz z nazwiskiem autora nadesłanej propozycji.

Pobierz

https://kursy.arkanamelomana.edu.pl/okruchy-utraconej-pelni-muzyka-antyku-i-sredniowiecza/polska/bogurodzica-i-inne-zabytki-jednoglosowe/?p… 7/8
8.03.2024, 10:21 Bogurodzica i inne zabytki jednogłosowe - Arkana Melomana

– Aby pobrać streszczenie rozdziału, kliknij TUTAJ

– Aby pobrać zestaw ćwiczeń do działu Polska, kliknij TUTAJ
– Aby pobrać ten rozdział, kliknij poniższą ikonę

https://kursy.arkanamelomana.edu.pl/okruchy-utraconej-pelni-muzyka-antyku-i-sredniowiecza/polska/bogurodzica-i-inne-zabytki-jednoglosowe/?p… 8/8