Zemin Mekaniği

BÖLÜM 2
Çelik yapı malzemesinin mekanik özellikleri

Yapı sistemlerinin analizi
Dr. Öğr. Üyesi Nihan GÜLMEZ
1
1. Aşağıda özellikleri verilen çelik malzemesinin kayma modülünü hesaplayınız?
2
8
3
Taşıyıcı sistemlerin analizlerinde karşılaşılan mukavemet problemleri
çeşitli gruplara ayrılabilir:
1. Gerilme problemi – enkesitteki gerilmeler

2. Stabilite (kararlılık) problemi –sistemin veya elemanın narinliği
4
1. Birinci mertebe sistem davranışı
2. İkinci mertebe sistem davranış
5
2. Aşağıdakilerden hangisi birinci mertebe hesap özelliklerinden biri
değildir?
a) Narin davranış özelliği göstermeyen yapılarda yüklemenin şekil

değiştirmemiş sistem üzerinde gerçekleştiği kabul edilir.
b) Şekil değiştirmelerin analize etkisinin olmadığı varsayılır.
c) Yapının doğrusal elastik davrandığı göz önüne alınır.
d) Süperpozisyon yapılabilir ve mühendislere büyük kolaylık sağlar.
e) Şekil değiştirmelerin sistem davranışına olan etkileri dikkate alınır.
6
3. Aşağıdakilerden hangisi ikinci mertebe etkilerin nedenlerinden biri
değildir?
a) Eğilme, kesme, eksenel kuvvet gibi kesit tesirlerinden, ve/veya

sıcaklık değişmesi, sünme vb. etkilerden dolayı sistemde meydana gelen
şekil değiştirmeler
b) Yapı elemanlarının yapım esnasında istenen geometride yapılamamış
olması nedeniyle meydana gelen ilave etkiler
c) Geometrik düzensizlikler
d) Yapı elemanlarının elastik sınır ötesine geçmeleri durumunda
rijitliklerinde önemli düşmeler nedeni ile meydana gelen şekil
değiştirmeler
e) Yapının doğrusal elastik davranış göstermesi
7
4. Çelik yapı sistemlerinin analizinde sadece birinci mertebe etkilerin
göz önüne alınması yeterli mi?
8
5. Aşağıdakileriden hangisi yapı sistemlerinin stabilite problemlerinde
gözönüne alınan başlıca faktörlerden değildir?
a) Elemanların eğilme, kayma ve eksenel şekil değiştirmeleri ile birlikte

yapı sisteminin yer değiştirmesinde etkili olan diğer tüm şekil
değiştirmeler
b) Eleman eğriliğine ait P-δ ve çubuk uçlarının göreli yer değiştirmesine
ait P-Δ ikinci mertebe etkileri
c) Geometrik ön kusurlar (ilkel kusurlar)
d) Doğrusal olmayan şekil değiştirmeler ile dayanım ve rijitliklerdeki
belirsizlikler
e) Enkesitte meydana gelecek olan gerilmeler
9
Gerilme problemleri
Tasarımda etkili olan unsur enkesitte meydana gelecek olan
gerilmelerdir
Stabilite problemleri
Sistemin veya elemanın narinliği
10
11
Ni: i. kattaki yatay fiktif yük
Yi: i. kattaki toplam kat ağırlık yükü (üst katlar dahil değil)
12
6. Şekilde verilen 6 açıklıklı ve tek katlı bir çerçevenin fiktif yüklerinin hesabını
yapınız?
13
ÇÖZÜM:
14
7. δ elemanın eğriliği, Δ ise çubuk uçlarının göreli deplasmanı ise soru
işareti olan yerlere hangi simgeler gelmelidir?
15
AZALTILMIŞ RİJİTLİKLER
denklemi ile hesaplanır.

Burada
16
8. IPE 330 profilinden yapılmış 5 m yüksekliğindeki kolon düşey doğrultuda
ağırlık yükünden dolayı P= 500kN, yatay doğrultuda H= 4kN hesap kuvvetleri
etki etmektedir. Azaltılmış kolon rijitliğini hesaplayınız?
17
18
Çelik yapıların ikinci mertebe etkiler ile hesabına ait analiz ve tasarım yöntemleri
Rijitliklerin azaltılarak Doğrudan analiz

Kolon etkili boy katsayısı =1.0
uygulandığı yöntemi
Rijitliklerin azaltılmamış Etkili boy yöntemi Kolon etkili boy katsayısı ≠1.0
uygulandığı
19
9. Aşağıdakilerden hangisi doğrudan analiz yöntemine ait bir bilgi
değildir?
a) Azaltılmış rijitlikler kullanılır

b) Fiktif yükler tayin edilmelidir
c) Kolon etkili boy katsayıları K=1.0 alınarak kesit hesapları yapılır
d) Rijitlikler azaltılmadan kullanılır.
20
10. Aşağıdakilerden hangisi etkili boy yöntemine ait bir bilgi değildir?
a) Azaltılmamış rijitlikler kullanılır

b) Kolon etkili boy katsayıları K=1.0 alınarak kesit hesapları yapılır
c) Fiktif yükler tayin edilmelidir
d) Kolon etkili boy katsayısı 1.0’dan farklı olarak alınacaktır.
21
22
P-δ etkisi --------B1 Katsayısı
23
24
25
11.
26
Çelik yapıların ikinci mertebe etkiler ile hesabına ait analiz ve tasarım
yöntemleri
1) Doğrudan analiz yöntemi

2) Etkili boy yöntemi
27
ADIM 1
28
ADIM 2
29
Doğrudan analiz yöntemi ile çözüm
30
31
> RM yi hesaplayınız?
ÇÖZÜM:
32
> Pe,kat hesaplayınız?
ÇÖZÜM:
33
> B2 hesaplayınız?
ÇÖZÜM:
34
35
36
37
38
FORMÜLLER:
39
Hafta_1
INS305
Zemin Mekaniği I
Zeminlerin Oluşumu
Doç. Dr. İnan KESKİN

inankeskin@karabuk.edu.tr, inankeskin@gmail.com
www.inankeskin.com
ZEMİN MEKANİĞİ
Haftalık Konular
Hafta 1: Zeminlerin Oluşumu
Hafta 2: Zeminlerin Fiziksel ve Endeks Özelliklerinin Tanımlanması ve Problem Çözümleri
Hafta 3: Zeminlerin Fiziksel ve Plastisite Özelliklerine Yönelik Deneyler
Hafta 4: Zeminlerde Tane Dağılımı ve Analizi
Hafta 5: Zeminlerin Sınıflandırılması
Hafta 6: Zemin Sınıflama Sitemleri Uygulamaları ve Karşılaştırmalar
Hafta 7: Zeminlerde Su
Hafta 8: Yeraltı Gerilmeleri; Zemin kütlesi nedeniyle oluşan gerilmeler
Hafta 9: Yeraltı Gerilmeleri; Düşey yükleme ile oluşan zemin kütlesindeki gerilmeler
Hafta 10: Zeminlerin Kompaksiyonu
Hafta 11: Standart Proktor Deneyi ve Modifiye Proktor Deneylerinin Uygulaması
Hafta 12: Sıkışma ve Konsolidasyon Teorisi
Hafta 13: Konsolidasyon Deneyi
Hafta 14: İleri Zemin Mekaniği Problem Çözümleri
Bu ders için Ara Sınav, 7. ve 15. haftalar arasındaki bir tarihte yapılır. Sınavın yapıldığı tarihten
Hafta 15:
itibaren konular bir hafta ileri alınır.
ZEMİN MEKANİĞİ
Ders Devamı ve Başarısı ile ilgili genel Bilgiler
KARABÜK ÜNİVERSİTESİ ÖNLİSANS, LİSANS

EĞİTİM-ÖĞRETİM VE SINAV YÖNETMELİĞİ
https://oidb.karabuk.edu.tr/yonetmenlik/egitim_ogretim_sinav.pdf
ZEMİN MEKANİĞİ
https://obs.karabuk.edu.tr/oibs/bologna/index.aspx?lang=tr&curOp=showPac&curUnit=0200&curSunit=419#
ZEMİN MEKANİĞİ
ZEMİN MEKANİĞİ
Önerilen ve Yararlanılan Kaynaklar
ZEMİN MEKANİĞİ
KARABÜK ÜNİVERSİTESİ ÖNLİSANS, LİSANS

EĞİTİM-ÖĞRETİM VE SINAV YÖNETMELİĞİ
https://oidb.karabuk.edu.tr/yonetmenlik/egitim_ogretim_sinav.pdf
ZEMİN MEKANİĞİ
ZEMİN MEKANİĞİ
Zemin mekaniği, fizik ve mekaniğe dayalı olarak zeminlerin, özellikle gerilme ve
deformasyon özelliklerini inceler.
Mühendislik yapılarının teknik ve ekonomik olarak yapılabilirliğinin belirlenmesi için

üzerinde inşa edileceği zeminler hakkında yanıtlandırılması gereken sorular zemin
mekaniğinin doğmasına ve gelişmesine neden olmuştur.
Zemin ile zemin içerisinde temeli olan taşıyıcı sistem birbirleriyle karşılıklı etkileşim
içerisindedir. Zeminin mukavemet özellikleri inşaatın dinamik hareketlerini etkilerken
inşaatın davranışı da zeminin dinamik hareketlerini etkilemektedir ki buna zemin yapı
etkileşimi denir.
Natural
slope Slope Road Offshore
cut Dam
Embankment Embankment foundation
Building Tunnel
Construction
foundation Supported on soft soil
excavation
ZEMİN MEKANİĞİ UYGULAMA ALANLARI
İnşaat mühendisliği uygulamalarında her projede zeminlerle ilgili bazı problemler
kaşımıza çıkmaktadır. Bu problemleri aşağıdaki gibi gruplandırabiliriz.
1. Temeller ile ilgili problemler:
Bütün mühendislik yapıları (binalar, köprüler, karayolları, barajlar, vb.) zemin veya kaya
tabakaları üzerine oturtulmaktadır. Yapı temellerinin zemin tabakaları üstüne veya içine
oturtulması durumunda, yapıdan aktarılacak yükler altında arazideki zeminlerin davranışının
tasarım aşamasında göz önüne alınması gerekmektedir. Uygulanan yükler altında zeminin
mukavemetinin aşılması durumda göçme meydana gelmesi ve üst yapının güvenliğinin toptan
tehlikeye girmesi söz konusu olmaktadır. Temel altındaki zemin tabakalarının mukavemeti
aşılmasa bile, sıkışmalardan dolayı ortaya çıkan oturmalar yapı üzerinde çok zararlı etkiler
yapabilmektedir.
ZEMİN PROBLEMLERİ
2. Zeminlerin inşaat malzemesi olarak kullanılması:
İlk çağlardan beri insanlar binaların, ulaşım sistemlerinin ve su toplama ve depolama
yapılarının inşasında zeminleri inşaat malzemesi olarak kullanmışlardır. Bugün için de
karayolları ve havaalanları kaplamaları altında, su seddeleri ve toprak barajlar
inşasında, vb. birçok inşaat mühendisliği projesinde zeminler doğrudan inşaat
malzemesi olarak yaygın kullanım alanı bulmaktadır. Zeminlerin inşaat malzemesi
olarak kullanılmasında, yapının amacına uygun malzemenin seçilmesi, zeminin
usulüne uygun olarak yerleştirilmesi ve sıkıştırılması gibi hususlara dikkat etmek
gerekmektedir.
ZEMİN PROBLEMLERİ
3. Kazılar ve Şevler:
Zemin yüzeyinin eğik olması durumunda, şev açısı ve yüksekliğine bağlı olarak, zemin
kütlelerinin yer çekimi kuvvetleri etkisi altında kayma tehlikesi mevcuttur. Tabii şevlerde, kazı
kenarlarında ve dolgu şevlerinde kaymalar meydana gelmesinin önlenmesi inşaat
mühendisliğinin en karmaşık ve zor problemlerinden birini oluşturmaktadır. Kazı ve dolgularda
güvenli şev açısının ve yüksekliğinin seçilebilmesi ve tabii şevlerin kaymaya karşı güvenlik
katsayılarının belirlenebilmesi için zeminlerin kısa ve uzun süreli kayma mukavemetlerinin ve
muhtemel kayma yüzeyinin belirlenmesi gerekli olmaktadır
ZEMİN PROBLEMLERİ
4. İstinat Yapıları:
Kazı ve dolgu şevlerinin uzun süre düşey olarak tutulabilmesi için zemin kütlesinin önüne bir
istinat yapısı yerleştirilmesi gerekli olmaktadır. Ayrıca bazı durumlarda tabii şevlerin önünde ve
liman yapılarında da istinat yapıları kullanılmaktadır. Yaygın olarak kullanılan istinat yapıları
arasında istinat duvarları (kagir veya betonarme), palplanşlar, yerinde dökme kazıklar ve
bentonit-hendek duvarlar gibi yapılar sayılabilir. Bu yapıların tasarımı için yapı arkasındaki
zemin kütlesinden gelecek basınçların ve kazı tabanı seviyesi altındaki zeminlerin mukavemet ve
sıkışabilirlik özelliklerinin belirlenmesi gerekmektedir. İstinat yapısının güvenliği (ve dolayısıyla
arkasındaki zemin kütlesi ile üzerinde yer alan yapıların güvenliği) zemin özelliklerinin sağlıklı
olarak belirlenmesi durumunda sağlanabilmektedir
ZEMİN PROBLEMLERİ
5. Yeraltı Yapıları:
Zemin tabakaları içine gömülü yapıların tasarım ve inşaası için arazideki zeminlerin
özelliklerinin ve davranış biçimlerinin belirlenmesi gerekmektedir. Zeminler içinde açılan
tünellerin duraylılığı ve tünel kaplamasına gelecek toprak basınçlarının hesabı, zemin içine
gömülü su boruları ve depoları gibi yapılara ve bodrum duvarlarına gelecek basınçların hesabı,
zeminlerle ilgili inşaat mühendisliği problemlerinden bir kısmını oluşturmaktadır. Yeraltı
yapılarının tasarım hesapları yanında inşaat yönteminin seçilmesi ve inşaatın yürütülmesi
sırasında da zeminle ilgili özelliklerin dikkate alınması gerekmektedir.
ZEMİN MEKANİĞİ PROBLEMLERİNİN ANALİZİ
Zeminlerle ilgili problemler hesap yöntemleri açısından üç grupta incelenmektedir.
1. Stabilite problemleri; Bu tür problemlerde zeminin ani
ve toptan göçme olasılığı ve bunun zemin kütleleri
ve/veya üzerlerinde yer alan yapıların güvenliği
üzerindeki etkisi analiz edilir. Bu gruba giren
problemler arasında temellerin taşıma gücü hesabı,
şev ve istinat duvarlarının analizleri sayılabilir.
2. Elastik ve Plastik Şekil Değiştirme Problemleri; Zemin

üzerine yük uygulandığı zaman elastik (geri gelen) ve
plastik (kalıcı) şekil değiştirmeler oluşur. Zeminlerin
gerilme – şekil değiştirme ve gerilme – oturma –
zaman davranışlarının belirlenmesi ve uygulanacak
yükler altında meydana gelmesi olası şekil
değiştirmeleri analiz edilir.
3. Zemin içerisinde Su Hareketi ile İlgili Problemler;

Zeminler içerisinde oluşan su basınçları ve su akımı
stabilite ve hacimsel şekil değiştirme problemlerine
büyük oranda etki etmektedir. Bu gibi problemlerin
analizinde ve çözümünde zemin mekaniği kuramları
kullanılmaktadır.
ZEMİN MEKANİĞİ BAZI SORULARA CEVAP BULABİLİR
1. Zemin etüdü için kaç sondaj kuyusu gereklidir ve kuyular hangi derinlikte olmalıdır?
2. Zeminin taşıma gücü nedir?
3. Bir yapı yada dolgu yükünün neden olduğu gerilme zeminde belirtilen derinlikte ne
olacaktır?
4. Mühendislik yapısı nedeniyle zeminde oturma olacak mı? Ne kadar sürede
tamamlanacaktır?
5. Söz konusu zemin karayolu yada demiryolu dolgusu için uygun mudur?
6. Zemin dolguda doğrudan kullanılabilir mi? Kullanılamaz ise istenmeyen özelliklerin
düzeltilmesi için karışım yapmak gerekir mi?
7. Yeraltı suyundaki düzensiz değişimler zemini nasıl etkiler?
8. Zemin kütlesi içerisinde suyun hareket hızı nedir?
9. Kazı şevi nasıl olmalıdır?
10. Yapılan kazı güvenli mi?
11. Saha yeraltı suyunu kirletmeden atık alanı olarak kullanılır mı?
12. Alan radyasyon üreten santrallere karşı güvenli mi? Sızıntı meydana gelmemesi için oturma
kontrol edilebilir mi?
13. Deprem bir felakete neden olabilir mi?
14. Deprem sonrasında zemin de sıvılaşma gözlenir mi?
15. .
16. . TARTIŞMA: arazinizin deniz kilinden oluştuğunu
17. . varsayarak stabilite ile ilgililiproblemleri tartışınız.
18. ...gibi bir çok mühendislik problemine verilecek cevaplar zemin mekaniği bilgisi ile
yanıtlanabilir
ZEMİN MEKANİĞİ DENEYLERİ
Arazide sağlam ve güvenliği yüksek yapıların inşa edilebilmesi için zeminler üzerindeki zemin
mekaniği uygulamaların büyük titizlikle yapılması gerekir.
DENEYLER
LABORATUVARDENEYLERİ ARAZİ DENEYLERİ ALETSEL

ZEMİN MEKANİĞİ DENEYLERİ KAYA MEKANİĞİ DENEYLERİ GÖZLEMLER
 Su İçeriğinin belirlenmesi  Su İçeriğinin belirlenmesi  Standart Penetrasyon Deneyi (SPT)  İnklinometre
 Elek Analizi ve Hidrometre Deneyi  Su Emme Deneyi  Konik Penetrasyon Deneyi (CPT)  Elektrikli Piyezometre
Deneyi
 Atterberg Sınırlarının Belirlenmesi ve  Porozite  Dinamik Penetrasyon Deneyi (DPT)
Hacimsel Büzülme Deneyi  Yüzeysel Oturma
 Tek Eksenli Basınç Deneyi  Presiyometre Deneyi (PMT) Plakaları
 Dane Özgül Ağırlık
 Elasitisite Modülü ve Poisson Oranı  Kanatlı Kesici Deneyi (Veyn)  Derin Oturma Plakaları
 Doğal ve Kuru Birim Ağırlık
 Üç Eksenli Basınç Deneyi  Sızma Deneyi (Permabilite)  Yük-Basınç Ölçümü
 Tek Eksenli Basınç Deneyi
 Çekme Dayanım Deneyi (Direk ve Dolaylı)  Basınçlı Su Deneyi (Lugeon)
 Üç Eksenli Basınç Deneyi
 Nokta Yükleme Deneyi  Plaka Yükleme Deneyi
 Direk Kesme Deneyi
 Ultrasonik Deney (Vp ve Vs hızları)  Yerinde Sıkışma Deneyi (Kum Konisi ve
 Konsolidasyon Deneyi Nükleer Metod)
 Kayada Dinamik Kesme Modülü ve
 Şişme Yüzdesi ve Şişme Basıncı Sönümlenme Oranının Belirlenmesi (Tekrarlı  Dilatometre (Kayada Pressiyometre)
Yükleme Deneyi)
 Düşen ve Sabit Seviyeli Geçirimlilik
Deneyleri
 Laboratuvar Kanatlı Kesici Deneyi
 Los Angeles Aşınma Deneyi
 Standart ve Modifiye Proktor
 CBR ( Kaliforniya Taşıma Oranı )

ZEMİN MEKANİĞİ DENEYLERİ
•Su içeriği tayini
•Birim hacim ağırlık tayini (doğal, kuru, doygun)
Fiziksel ve İndeks •Özgül ağırlık tayini
Zemin Mekaniği Laboratuvarlarında yanda malzemelerinin fiziksel, indeks, mekanik, deformabilite,
•Atterberg limitleri (likit limit, plastik limit, plastisite indisi, büzülme limiti)
Özellikler •Tane Boyu Dağılımı(Elek analizi, Hidrometre deneyi)
•Boşluk oranı, gözeneklilik ve doygunluk derecesinin tayini
konsolidasyon ve şişme özellikleri tayin edilmektedirsıralanan deneyler yapılarak kaya ve zemin .
Kompaksiyon •Standart ve modifiye proktor yöntemi ile optimum su içeriği değerinin belirlenmesi
Deneyi
•Serbest basınç deneyi

Dayanım ve •Üç eksenli deneylerle makaslama dayanımı tayini (konsolidasyonsuz-drenajsız ve
Deformabilite konsolidasyonlu-drenajlı koşullarda)
Özellikleri •Deformasyon kontrollü doğrudan makaslama deneyi
Konsolidasyon ve •Konsolidasyon deneyi

Taşıma Gücü •Şişme deneyi
Özellikleri •California Taşıma Oranı (CBR) deneyi
Permeabilite •Düşen seviyeli permeabilite deneyi

•Sabit seviyeli permeabilite deneyi
tayini
ZEMİNLERİN OLUŞUMU Zemin; kayaçların fiziksel parçalanması (mekanik ayrışma)
ve kimyasal ayrışması ile oluşur. Ve kayaların ayrışması
sonucu oluşan katı taneler ile bunlar arasındaki su ve/veya
hava dolu boşluklardan meydana gelen, içinde organik
maddeler içerebilen doğal malzeme olarak tanımlanabilir.
Tane
Hava
Su
David 2010
Zemin bozunmanın son ürünüdür.

ZEMİNLERİN OLUŞUMU
Ayrışma, yerkabuğunu oluşturan kayaçlarda yüzey ya da yüzeye yakın kesimlerde
yerdeğiştirmeye uğramadan, mekanik ve kimyasal süreçlerle meydana gelen nitelik
değişimleri olarak tanımlanır.
Ayrışma, fiziksel-mekanik (parçalanma/ufalanma) ve kimyasal (bozuşma /çözünme)
süreçler olmak üzere iki kategoride gerçekleşir.
Bu iki ayrışma süreci çoğunlukla birlikte etkir veya birbirine ortam hazırlar. Hava
bileşiminde yer alan gazlar, su, sıcaklık, canlı ve organik maddeler ayrışma sürecinin
başlıca etkenleridir.
Fiziksel Bozunma:
Ana kayanın kimyasal komposizyonunda herhangi bir değişim olmadan parça

boyutundaki ufalanma
Fiziksel bozunmanın ajanları;
• Gerilim boşalımı (unloading)

• Erozyon
• Donma-Çözünme
• Organizmalar
Kimyasal Bozunma:
Kimyasal ayrışma kayaçların ve minerallerin, ana malzemenin bozunması ile kimyasal açıdan
değiştiği süreçleri kapsar. Mekanik ayrışmanın tersine kimyasal ayrışma, ayrışan malzemelerin
bileşimini değiştirir.
Kimyasal bozunmanın ajanları
• Hidrasyon
• Hidroliz
• Oksidasyon
• Karbonatlaşma
• Çözünme
Kimyasal ayrışma sıcaklığın yüksek ve yağışın bol olduğu yerlerde en

çok, ister sıcak isterse soğuk olsun kurak ortamlardan azdır. Ayrıca
yüzey alanı kimyasal ayrışmayı etkileyen diğer bir faktördür.
ZEMİNLERİN OLUŞUMLARINA GÖRE SINIFLANMASI
Oluşma Biçimine Göre Zeminler
Rezidüel
Taşınmış
(Yerinde Oluşmuş)
Kalıntı (Residual) zemin

Bozunmanın geliştiği yerde kalan
(ana kayanın hemen üzerindeki)
toprak zemin
• Orjinal lokasyonunda taşınma yok;
• Ana kayanın bir çok özelliklerini
korur ve bileşenlerini içerir;
• Tanecikler köşelidir;
• Tane boyu dağılımı heterojendir.
• Türü ana kayanın karakterine
bağlıdır.
• Mühendislik özellikleri iyi ile kötü
arasında değişir ve genellikler
derinlere doğru iyileşir.
ZEMİNLERİN OLUŞUMLARINA GÖRE SINIFLANMASI
Taşınmış zemin; Oluştuğu ortamdan taşınarak farklı bir depolanma alanında biriken
toprak zemin.
Su, rüzgar gibi taşıyıcı ajanlarla taşınan toprak zemin taneleri boylarına göre
depolanır.
Silt, kil, kum gibi farklı seviyelerin gözlendiği katmanlı (ardalanmalı) bir yapı
sunarlar.
Taşınma ve depolanma süreçleri bağlı olarak taşınmış zeminler altı grupta
toplanırlar.
1. Buzul toprak zeminleri (Glacial soils): Buzul taşıyıcı ajanları ile
taşınan tanelerin depolanması ile oluşan zemin
2. Alüvyonlar (Alluvial soils): Nehir içerisinde akış halindeki suyun
taşıdığı ve nehir boyunca depolanmanın geliştiği zeminler
3. Gölsel zeminler (Lacustrine soils): Sakin göllerde depolanarak
oluşan zeminler
4. Denizel zeminler (Marine soils): Denizlerde depolanarak oluşan
zeminler
5. Rüzgar zeminleri (Aeolian soils): Rüzgar ile taşınarak depolanan
zeminler
6. Kolüvyal zeminler (Colluvial soils): Tanelerin oluştuğu yerde
yerçekimi etkisi ile taşındığı ve depolandığı zeminler
ZEMİN TANELERİNİN GÖRECELİ BÜYÜKLÜK KARŞILAŞTIRMASI
Çok Küçük Küçük Büyük
Kohezyonlu zeminler Kohezyonsuz zeminler/Granüler Zeminler
Kil Silt Kum Çakıl Tane boyutu mm
0.002 0.075 4. 75 75 USCS/ASTM

0.002 0.060 2.00 60 BS
0.002 0.075 2.00 60 TSE
İnce Taneli Zeminler Kaba Taneli Zeminler

ZEMİN TANELERİNİN GÖRECELİ BÜYÜKLÜK KARŞILAŞTIRMASI
KİL MİNERALLERİ
Killer, tane boyutları 2 mikron (0,002 mm) veya daha küçük olan, hidratlı alüminyum
veya magnezyum silikatlardan oluşan ikincil minerallerdir.
KİL MİNERALLERİ
Kilin türü; zeminin geçirimliliğine, şişme-büzülme davranışına, sıkışabilirlik ve kayma
direnci gibi önemli özelliklerini doğrudan etkilemektedir.
Yaygın kil mineral tiplerinin kimyasal oluşumu (Mitchell, 1993).

KİL MİNERALLERİ
Kil minerallerinin karşılaştırmalı özelikleri (Mitchell, 1993).

KİL MİNERALLERİ
Şişen killer, bol miktarda silikat mineralleri içeren, bazik – ultra bazik volkanik kayaçların,
metamorfik kayaçların, kumtaşı ve şeyllerin atmosfer etkilerine maruz kalması,
oksidasyonredüksiyon, hidrasyon-dehidrasyon, iyon değişimi, taşınma vb. jeolojik süreçler
sonucunda meydana gelmektedir
Kil mineralleri, genellikle yüzeylerinde negatif ve uç kısımlarında ise pozitif elektrik yüklerine
sahip tabakalı partiküllerdir.
Kil yüzeyi ve adsorbe edilen su mekanizması (Mitchell, 1993).

ZEMİN ÖZELLİKLERİ
YERALTI ARAŞTIRMALARI
Bir yapının projelendirilmesinden önce yapının üzerinde yer alacağı oluşumların özelliklerinin
bilinmesi gerekecektir. Bu nedenle iyi planlanmış bir temel araştırması, söz konusu yapının
teknik ve ekonomik yapılabilirliği koşullarını belirlenir. Bir zemin mühendisi, sondaj kuyularının
miktar ve derinliğini, araştırma türünü, arazide hangi deneylerin yapılacağını, örnek tipini, örnek
alma miktarını ve laboratuvar deneylerinin içeriğini proje mühendisi ile birlikte belirlemeli ve
araştırmalara başlamalıdır.
Araştırma programında göz önünde bulundurulacak temel öğe, zemin özelliklerinin inşaası
tasarlanacak yapının oluşturacağı ek gerilmeleri karşılayacak derinliğe kadar irdelenmesidir.
Bir araştırma programı

1. Sondaj kuyularını yada araştırma çukurlarını
2. Örnek almayı
3. Yerinde yada laboratuvar deneylerini içeririr
Sondaj kuyularında derinlik; tasarlanan yapıdan gelen ek gerilmenin zemindeki efektif

gerilmenin % 10’na karşılık geldiği derinlik olarak önerilmektedir. Yaygın bir kural olarak kazı için
seçilecek sondaj kuyusu derinliği kazı derinliğinin 1.5 katı olması önerilir. Araştırma derinliğinin
saptanmasında başka bir kural kat adetine göre yapılmaktadır.
𝑫𝑫𝑫𝑫𝑫𝑫, 𝒉𝒉𝒉𝒉𝒉𝒉𝒉𝒉𝒉𝒉 𝒚𝒚𝒚𝒚𝒚𝒚ı𝒍𝒍𝒍𝒍𝒍𝒍 𝒊𝒊ç𝒊𝒊𝒊𝒊; 𝑫𝑫 = 𝟑𝟑𝑺𝑺𝟎𝟎,𝟕𝟕 + 𝑫𝑫𝒇𝒇
𝑮𝑮𝑮𝑮𝑮𝑮𝑮𝑮𝑮, 𝒂𝒂𝒂𝒂𝒂𝒂𝒂 𝒚𝒚𝒚𝒚𝒚𝒚ı𝒍𝒍𝒍𝒍𝒍𝒍 𝒊𝒊ç𝒊𝒊𝒊𝒊; 𝑫𝑫 = 𝟔𝟔𝑺𝑺𝟎𝟎,𝟕𝟕 + 𝑫𝑫𝒇𝒇
S: kat adeti, Df tasarlanan yada tahmin edilen temel derinliği
ZEMİNLERDEN NUMUNE ALINMASI
Zemin Numuneleri
Zeminlerin değişik özelliklerini (Dane yapısı, derecelenme, tabakalanma, geçirimlilik,
şişme, çökme, sıkışma, sıvılaşma vb.) Özelliklerinin belirlenmesi amacı ile yapılacak
laboratuar deneylerinde kullanılmak üzere, yeterli miktarda numune alınır. Bu nedenle
alınan zemin özelliklerinin kitleyi iyi temsil etmesi asıl amaçtır.
Zemin Numuneleri
Örselenmememiş Örselenmiş
Zeminin yerindeki yapı, doku ve özelliklerinin

Yapısının doğal durumu
tümünü bünyesinde bulunduran zemin
bozulmuş zemin numuneleridir.
numunesidir.
Yeraltı suyu, zeminin kazılabilme özelliği ve ekonomik güce bağlı olarak üç şekilde
numune alınır:
1. Elle numune alma
2. El burgusu ile numune alma
3. Sondajlarla numune alma
ZEMİNLERDEN ÖRNEK NUMUNE ALINMASI
Örselenmemiş numunelerde örselenmeye ve yoğrulmaya karşı bazı önlemler alınarak
korunmuş numunelerdir. Ancak gerçek koruma aşağıda belirtilen nedenlerden dolayı
tam olarak yapılamamaktadır.
1. Örnek alıcı kenarlarındaki sürtünme, örneği sıkıştırmaktadır. Delici çapı

küçültülerek bu etki azaltılabilir.
2. Açılan zeminde çevre basıncı etkisinin kalkması, numunenin alındığı sondaj
çukurunda hacim genleşmesine neden olmaktadır.
3. Örnek alma tüpünün zemine girişi, hacimsel değişmeye neden olur. Zemin içinde
çakıl bulunması olayın etkisini artırmaktadır.
4. Zemin içerisindeki hidrostatik basıncın kalkması, örnekte gaz küreciklerinin
oluşmasına. neden olmaktadır.
5. Kullanılan yöntem ve yeraltı su seviyesine bağlı olarak, su kapsamı farklı olur.
6. Numune örneği, taşıma sürecinde örselenebilir.
7. Delme işlemini yapan ekibin teknik deneyimi örselenmeyi etkiler.
8. Çalışma koşulları hem çalışanları hem de örnekleri fiziksel olarak etkiler.
ZEMİNLERDEN ÖRNEK NUMUNE ALINMASI
Zemin numunelerinin alınması, taşınma ve deney anına kadar geçen sürede olabilecek
olumsuzlukları önlemek için uyulması gereken bazı kurallar aşağıdaki gibidir.
1. Numune alınacak yer, yapı alanı içerisinde amaca göre seçilmiş belirli noktalar olmalıdır.
2. Arazi üzerinde, daha önceden yük altında kalan, ağır iş makineleri ya da taşıtların uzun süre
kullandıkları izlere rastlayan noktalardan numune alınmamalıdır.
3. Arazi üzerinde ulaşılması güç, çalışma riski yüksek noktalar numune alma noktası olarak
seçilmemelidir (Derin uçurum, derinliği belli olmayan su kenarları, yüksek gerilim hatlarına
yakın noktalar vb.).
4. Çalışmayı engelleyici derecede çok şiddetli yağışlı havalarda numune alınmamalı, zorunluluk
varsa önlem alınmalıdır.
5. Çok soğuk ve çok sıcak havalarda (Su kaybı, donma vb. olumsuzluklar) numune
alınmamalıdır.
6. Akarsu kenarları, dalga riski bulunan sığ suların kıyılarında numune alma noktası
seçilmemelidir.
7. Özellikle yapıya elverişli olmayan bitkisel toprak tabakası derinliği içinde kalan derinliklerden
numune alınmamalıdır.
8. Faylar, kesme yüzeyleri, yeni oluşmuş zemin ayrılma hatları numune alma noktası olarak
seçilmez.
9. Numune almada kullanılan alet ve makinelerin sağlıklı çalışıp çalışmadıkları ya da
standardına uygunluğu kontrol edilmelidir.
10. Numune alımında çalışacak ekip ve elemanlar deneyimli ve yeterli teknik bilgiye sahip
olmalıdırlar.
ZEMİNLERDEN ÖRNEK NUMUNE ALMA ARAÇ ve YÖNTEMLERİ
Örselenmiş Numune Alımı 1. Kazma ve küreğin rahatlıkla
kullanılabileceği boyutlarda, derinliği
çapının en az iki katı olan çukur açılır.
2. Çukurdan çıkarılan numune branda
üzerine düzgün bir yığın şeklinde
dökülerek dört eşit parçaya bölünür.
3. Karşılıklı yığınlardan 2 ve 4 no lu
kısımları atılıp, 1 ve 3 no lu
kısımlardan yeni bir yığın oluşturulur.
Bu yığın tekrar dört eşit parçaya
bölünür.
4. Aynı işlem numunenin kullanılacağı
deney için gerekli numune miktarını
elde edinceye kadar tekrarlanır.
Örselenmiş Numune Alımı
ZEMİNLERDEN ÖRNEK NUMUNE ALINMA ARAÇ ve YÖNTEMLERİ
Örselenmemiş Numune Alımı
1. Elle örselenmemiş numunelerin alınması
Zemin yüzeyi düzeltilir ve numunelerin boyu Numune etrafında hendek açılır.

işaretlenir.
Kolayca örselenebilecek numuneler ana tabakadan

Numune kesilerek ana tabakadan ayrılır.
ayrılmadan önce sandığa konulur.
2. Çukur Cidarından Numune Alma
Duvar yüzeyi düzeltilir ve numune ölçüleri Numunenin etrafı ve arkada kalan kısmı özenle kazılır
işaretlenir. ve numune kabaca biçimlendirilir.
Su içeriğinin korunması gereken numunelerde, özel

Numune kesilerek yerinden çıkarılır. izole işlemi yapılması gerekir
3. Silindirik Numunelerin Alınması
Bu tip numuneler genellikle çukur tabanından alınır. Uygulamada numune alt ağzı
keskinleştirilmiş madeni bir kap içerisine alınır. Numune şeklinin silindir yada prizma olmasında
zeminin dane büyüklüğü dikkate alınır. Dane büyüklüğü fazla olan zeminlerde prizma
kullanılmamalıdır.
Kesici kalıbın zemine girmesi sağlanır. Kalıp çevresi kesici uç açığa çıkıncaya kadar boşaltılır.
Numune kesilerek yerinden çıkarılır.

Hafta_2
INS305
Zemin Mekaniği I
Fiziksel Özellikler

www.inankeskin.com
ZEMİN MEKANİĞİ
Haftalık Konular
Hafta 15:
HACİM AĞIRLIK PARAMETRELERİ - FAZ DİYAGRAMLARI
Zemin kitlesi en genel anlamda katı, sıvı ve gaz fazlarındaki maddelerden oluşmakta olup
zeminin mukavemet ve sıkışabilirlik gibi önemli mühendislik özellikleri doğrudan zemin
kütlesinin ne kadarının hangi fazdan oluştuğu ile yakından ilişkilidir.
Taneli bir yapıya sahip olan zeminde,
 Katı (Katı parçacıklar(mineraller)) taneler arası boşluklar; kısmen su ve hava
 Sıvı (Taneler arası boşluklarda bulunan su) ile dolu olabildiği gibi, suya doygun
 Gaz (Taneler arası boşluklarda bulunan hava) zeminlerde tamamen su, kuru zeminlerde
ise tamamen hava ile doludurlar.
Vtane Vtane Wtane =Wk

FAZ DİYAGRAMLARI/Yarı Doygun Zeminler
Hava
Su
Tane
Gerçek
Zemin İskeleti İdealize edilmiş durum

FAZ DİYAGRAMLARI/Tamamen Suya Doygun Zeminler
Su
Tane
Gerçek
Zemin İskeleti Tamamen Doygun

FAZ DİYAGRAMLARI/Kuru Zeminler
Hava
Tane
Gerçek
Zemin İskeleti Kuru Zemin

ZEMİNLERİN HACİM PARAMETRELERİNİN TANIMI
Boşlu oranı (e), boşluklu bir yapıya sahip olan zeminde, boşluk durumunu yansıtan bir terim
olup, boşluk hacminin tane hacmine oranı şeklinde ifade edilmektedir.
Vhava Wh=0
Vb=VT -Vtane
hava
𝑉𝑉𝑏𝑏
% 𝑒𝑒 = ∗ 100
𝑉𝑉𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡 VToplam Vsu(w) su Ww
0 ≤ 𝑒𝑒 ≤ ∞ WT
𝐾𝐾𝐾𝐾𝐾𝐾 0.4 ≤ 𝑒𝑒 ≤ 1
tane
𝐾𝐾𝐾𝐾𝐾𝐾 0.3 ≤ 𝑒𝑒 ≤ 1.5 Vtane (s) Wtane(s)
Porozite (n), zeminin boşluk durumunu yansıtan bir başka özellik olup, boşluk hacminin tüm
hacme oranı şeklinde ifade edilmektedir.
Vhava Wh=0
Vb=VT -Vtane
hava
𝑉𝑉𝑏𝑏
VToplam Vsu(w) su Ww
% 𝑛𝑛 = ∗ 100 WT
𝑉𝑉𝑇𝑇
0 ≤ 𝑛𝑛 ≤ 1 tane
Vtane (s) Wtane(s)
ZEMİNLERİN KÜTLE-AĞIRLIK PARAMETRELERİNİN TANIMI
Su içeriği (w); zemindeki suyun yüzde olarak miktarıdır. Yüzde olarak ifade edilir (%0-100)
Vhava Wh=0
Vb=VT -Vtane
hava
𝑉𝑉𝑤𝑤 Vsu(w) su Ww
% 𝑤𝑤 = ∗ 100
VToplam
𝑊𝑊𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡 WT
tane
Vtane (s) Wtane(s)
Su içeriği (w); zemindeki suyun yüzde olarak miktarıdır. Yüzde olarak ifade edilir (%0-100)
Proje:
Bölge: Tarih:
Sondaj No: Deneyi Yapan:
Örnek No: Örnek Tanımı:
Derinlik:
Deney Sayısı 1 2 3
Kap No
Kabın Kütlesi, (M1) (g)
Kap + Yaş Zemin Kütlesi, (M2) (g)
Kap + Kuru Zemin Kütlesi, (M3) (g)
Suyun Kütlesi, (M2-M3) (g)
Kuru Zemin Kütlesi, (M3-M1) (g)

𝑀𝑀 −𝑀𝑀
Su İçeriği (%), 𝑤𝑤 % = 𝑀𝑀2 −𝑀𝑀3 ∗ 100
3 1
Doygunluk derecesi (Sr), zemindeki boşlukların hangi oranda su ile dolu olduğunu yansıtan bir
özellik olup, su hacminin boşluk hacmine oranı olarak ifade edilir.
𝑉𝑉𝑤𝑤
% 𝑆𝑆𝑟𝑟 = ∗ 100
𝑉𝑉𝑏𝑏 Vhava Wh=0
Vb=VT -Vtane
hava
Oran: 0 – 100% VToplam Vsu(w) su Ww

WT
Kuru
tane
Vtane (s) Wtane(s)
Doygun
Tümüyle kuru zemin S = 0 %

Tümüyle doygun zemin S = 100%
Doygun olmayan (kısmen doygun zemin) 0% < S < 100%
𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘 𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎 𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘 ∗ 𝑔𝑔 𝑘𝑘𝑘𝑘
𝑦𝑦𝑦𝑦𝑦𝑦𝑦𝑦𝑦𝑦𝑦𝑦𝑦𝑦𝑦 𝜌𝜌 = 𝑘𝑘𝑘𝑘/𝑚𝑚3 𝑏𝑏. ℎ. 𝑎𝑎 𝛾𝛾 = =
ℎ𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎 ℎ𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎 ℎ𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎 𝑚𝑚3
𝑊𝑊𝑡𝑡 Vhava Wh=0
Vb=VT -Vtane
𝛾𝛾 = hava
𝑉𝑉𝑇𝑇
Vsu(w) su Ww
VToplam
𝛾𝛾 = 𝜌𝜌 ∗ 𝑔𝑔 WT
𝑚𝑚
𝛾𝛾 = 𝜌𝜌 ∗ 9,807
𝑠𝑠𝑠𝑠2 tane
Vtane (s) Wtane(s)
𝑘𝑘𝑘𝑘
𝛾𝛾𝑤𝑤 = 9,8 3
𝑚𝑚
• Kütle madde miktarıdır ve evrenin her yerinde aynıdır. Eşit kollu terazi ile ölçülür. (g), (kg).
• Ağırlık kütleye etki eden yerçekimi kuvvetinin büyüklüğüdür. (Newton’un ikinci yasası F=mg)
• Ağırlık bir kuvvet olduğu için dinamometre ile ölçülür. 1 kg yaklaşık 10 Newton (kg 𝑚𝑚2 )
𝑠𝑠𝑠𝑠
• Hesaplamalarda b.h. ağırlık yaygın olarak kullanılmakla birlikte teknik işlerde kullanımından
kaçınılması yerinde olacaktır. ASTM b.h.a yerine yoğunluğun kullanımını önermektedir.
Zeminlerin su içeriğine bağlı birim hacim ağırlıkları
𝑊𝑊
Birim hacim ağırlık, zeminin ağırlığının hacmine oranıdır. 𝛾𝛾 =
𝑉𝑉
𝑊𝑊𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡
Doğal birim hacim ağırlık γn; zeminin doğal ağırlığının tüm hacmine oranı 𝛾𝛾𝑛𝑛 =
olarak tanımlanmaktadır. 𝑉𝑉𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡
Kuru birim hacim ağırlık γk; yaş veya kuru zemindeki, kuru ağırlığın (tane 𝑊𝑊𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘
ağırlığının) tüm hacme oranı olarak tanımlanır. 𝛾𝛾𝑘𝑘 =
𝑉𝑉𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡
Doygun birim hacim ağırlık γd; zeminin büyün boşluklarının su (𝑊𝑊𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡 + 𝑊𝑊𝑠𝑠𝑠𝑠 )
ile dolu olduğu suya tam doygun zeminlerde; tüm ağırlığın tüm 𝛾𝛾𝑑𝑑𝑑𝑑𝑑𝑑 =
𝑉𝑉𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡
hacme oranı olarak tanımlanır.
Su altındaki (batık) birim hacim ağırlık (γ’); Serbest yeraltı suyu altındaki
zeminler için söz konusu olup, doygun birim hacim ağırlık ile suyun birim 𝛾𝛾 ′ = 𝛾𝛾𝑑𝑑 − 𝛾𝛾𝑠𝑠𝑠𝑠
hacim ağırlığı arasındaki fark olarak tanımlanmaktadır.
Tane birim hacim ağırlığı γs; zemin tane kısmının (boşluksuz) birim hacim 𝑊𝑊𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡
𝛾𝛾 =
ağırlığı olarak tanımlanır ve tane ağırlığının, tanelerin toplam (boşluksuz) 𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡 𝑉𝑉𝑧𝑧𝑧𝑧𝑧𝑧𝑧𝑧𝑧𝑧
hacmine oranı olarak ifade edilir.
Herhangi bir X maddesi için ağırlık ile hacim arasındaki ilişki
𝑊𝑊𝑋𝑋 = 𝑉𝑉𝑋𝑋 ∗ 𝐺𝐺𝑋𝑋 *𝛾𝛾𝑤𝑤
Herhangi bir X maddesi için kütle ile hacim arasındaki ilişki
𝑀𝑀𝑋𝑋 = 𝑉𝑉𝑋𝑋 ∗ 𝐺𝐺𝑋𝑋 *𝜌𝜌𝑤𝑤
𝑊𝑊𝑋𝑋 = 𝑚𝑚𝑚𝑚𝑚𝑚𝑚𝑚𝑚𝑚𝑚𝑚𝑚𝑚𝑚𝑚 𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎 (𝑘𝑘𝑘𝑘)

𝑉𝑉𝑋𝑋 = 𝑚𝑚𝑚𝑚𝑚𝑚𝑚𝑚𝑚𝑚𝑚𝑚𝑚𝑚𝑚𝑚 𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘 ℎ𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎 (𝑚𝑚3 )
𝐺𝐺𝑋𝑋 = 𝑚𝑚𝑚𝑚𝑚𝑚𝑚𝑚𝑚𝑚𝑚𝑚𝑚𝑚𝑚𝑚 ö𝑧𝑧𝑧𝑧𝑧𝑧𝑧 𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎 (𝑏𝑏𝑏𝑏𝑏𝑏𝑏𝑏𝑏𝑏𝑏𝑏𝑏𝑏𝑏𝑏)
𝛾𝛾𝑋𝑋 = 𝑠𝑠𝑠𝑠𝑠𝑠𝑠𝑠𝑠𝑠 𝑏𝑏𝑏𝑏𝑏𝑏𝑏𝑏𝑏𝑏 ℎ𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎 𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎 (9.81 𝑘𝑘𝑘𝑘/𝑚𝑚3 )
𝑀𝑀𝑋𝑋 = 𝑚𝑚𝑚𝑚𝑚𝑚𝑚𝑚𝑚𝑚𝑚𝑚𝑚𝑚𝑚𝑚 𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘 (𝑘𝑘𝑘𝑘)
𝜌𝜌𝑤𝑤 = 𝑠𝑠𝑠𝑠𝑠𝑠𝑠𝑠𝑠𝑠 𝑦𝑦𝑦𝑦𝑦𝑦𝑦𝑦𝑦𝑦𝑦𝑦𝑦𝑦𝑦𝑦 (𝑔𝑔/𝑐𝑐𝑚𝑚3 )
Özgül ağırlık (tane ağırlığı) Gs; tane birim ağırlığının suyun birim hacim ağırlığına oranı olarak
tanımlanmaktadır.
Vhava hava Wh=0

Vb
Vsu(w) su Ww
VToplam
WT
tane
Vtane (s) Wtane(s)
𝜌𝜌𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡
𝐺𝐺𝑠𝑠 = Çoğu zeminler için Gs = 2.60-2.80 arasında değişir.
𝜌𝜌𝑠𝑠𝑠𝑠
ÖZGÜL AĞIRLIK NASIL BELİRLENİR?
Özgül ağırlığın belirlenmesinde iri taneli zeminler için yaklaşık 1 lt lik kavanoz biçimli ince taneli
zeminler için ise daha küçük hacimli (50–100 cm3) piknometre adı verilen cam şişeler kullanılır.
Proje:
Bölge: Tarih:
Derinlik:
𝑀𝑀2 − 𝑀𝑀1
𝐺𝐺𝑠𝑠 =
(𝑀𝑀4 −𝑀𝑀1 ) − (𝑀𝑀3 − 𝑀𝑀2 )
Su Sıcaklığı (T), C0
Piknometre No
Piknometre Kütlesi (kapak ile birlikte), (M1) (g)
Piknometre Kütlesi + Örnek Kütlesi (M2) (g)
Piknometre Kütlesi + Örnek Kütlesi + Su Kütlesi (M3) (g)
Sadece Su ile Dolu Piknometre Kütlesi, (M4) (g)
Örneğin Kütlesi, (M2- M1) (g)
Piknometreyi Dolduran Suyun Kütlesi, (M4-M1) (g)
Örneğe Eklenen Su Kütlesi, (M3-M2) (g)
Örnek Hacmi (M4-M1)-(M3-M2)
Zemin Tane Özgül Ağırlığı, Çakıl ve kum; 2.65-2.68, İnorganik kil; 2.68-2.76
Kil; 2.70, Kum; 2.65
ZEMİNLERİN SIKILIĞI
Rölatif (izafi, göreli, bağıl) sıkılık (Dr veya Ip); kum, çakıl gibi kohezyonsuz zeminlerde zeminin
sıkılık durumunu yansıtan terim olup, aşağıdaki förmül ile ifade edilmektedir.
𝛾𝛾𝑠𝑠
𝑒𝑒 = −1
𝛾𝛾𝑘𝑘
𝑒𝑒𝑚𝑚𝑚𝑚𝑚𝑚 − 𝑒𝑒 𝛾𝛾𝑠𝑠
𝐷𝐷𝑟𝑟 = 𝑒𝑒𝑚𝑚𝑚𝑚𝑚𝑚 =
𝛾𝛾𝑘𝑘(𝑚𝑚𝑚𝑚𝑚𝑚)
−1
𝑒𝑒𝑚𝑚𝑚𝑚𝑚𝑚 − 𝑒𝑒𝑚𝑚𝑚𝑚𝑚𝑚
𝛾𝛾𝑠𝑠
𝑒𝑒𝑚𝑚𝑚𝑚𝑚𝑚 = −1
𝑒𝑒𝑚𝑚𝑚𝑚𝑚𝑚 = maksimum boşluk oranı zeminin en gevşek durumdaki boşluk oranı
𝑒𝑒𝑚𝑚𝑖𝑖𝑖𝑖 = minimum boşluk oranı zeminin en sıkı durumdaki boşluk oranı
𝑒𝑒 = zeminin rölatif sıkılığının belirlenmek istendiği durumuna ait boşlu oranı
Rölalif Sıkılık Sıkılık

(%) Derecesi
O-15 Çok Gevşek
15-35 Gevşek
35-65 Orta Sıkı
65-85 Sıkı
85-100 Çok Sıkı
KABULLER
Tane hacmini 1 kabul edersek, (Vs=1)
Birim Hacim Birim Kütle Birim Hacim Birim Kütle
Vh hava Wh hava Wh
Vb e
Vw su Ww su Ww
VT
WT WT
VT
1 tane 1 tane Wtane
Wtane
𝑉𝑉𝑏𝑏
Boşluk hacmi 𝑒𝑒 =
𝑉𝑉𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡(𝑠𝑠)
𝑉𝑉𝑠𝑠 = 1 𝑽𝑽𝒃𝒃= 𝒆𝒆
KABULLER
Vh hava Wh hava Wh
Vb e
Vw su Ww su Ww
VT
1+e
WT WT
1 tane 1 tane Wtane

Wtane
Toplam Hacim 𝑉𝑉𝑇𝑇 = 𝑉𝑉𝑏𝑏 + 𝑉𝑉𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡 𝑽𝑽𝑻𝑻= 𝒆𝒆 + 𝟏𝟏

KABULLER
Vh hava Wh hava Wh
Vb e
Vw su Ww su Ww
VT
WT
1+e
WT
1 tane 1 tane 𝑾𝑾𝒕𝒕𝒕𝒕𝒕𝒕𝒕𝒕 = 𝑮𝑮𝒔𝒔 . 𝜸𝜸𝒘𝒘

Wtane
Katı tanelerin ağırlığı 𝛾𝛾𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡

𝐺𝐺𝑠𝑠 =
𝛾𝛾𝑤𝑤
𝑊𝑊𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡 𝑾𝑾𝒕𝒕𝒕𝒕𝒕𝒕𝒕𝒕 = 𝑮𝑮𝒔𝒔 ∗ 𝜸𝜸𝒘𝒘
𝛾𝛾𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡 = 𝑊𝑊𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡 = 𝛾𝛾𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡
𝑉𝑉𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡 𝛾𝛾𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡 = 𝐺𝐺𝑠𝑠 ∗ 𝛾𝛾𝑤𝑤
KABULLER 𝑒𝑒. 𝑆𝑆𝑟𝑟 . 𝛾𝛾𝑤𝑤
𝑮𝑮𝒔𝒔 . 𝜸𝜸𝒘𝒘 (𝟏𝟏 + 𝒘𝒘)

Vh hava Wh hava Wh
Vb e
Vw su Ww su 𝝎𝝎. 𝑮𝑮𝒔𝒔 . 𝜸𝜸𝒘𝒘
1+e
VT WT
WT
1 tane 1 tane
Wtane 𝑾𝑾𝒕𝒕𝒕𝒕𝒕𝒕𝒕𝒕 = 𝑮𝑮𝒔𝒔 . 𝜸𝜸𝒘𝒘
Suyun ağırlığı 𝜸𝜸𝒕𝒕𝒕𝒕𝒕𝒕𝒕𝒕 = 𝑮𝑮𝒔𝒔 . 𝜸𝜸𝒘𝒘

𝑊𝑊𝑤𝑤
𝑊𝑊𝑤𝑤 𝑊𝑊𝑤𝑤 𝜔𝜔 = 𝑾𝑾𝒘𝒘 = 𝝎𝝎. 𝑮𝑮𝒔𝒔 . 𝜸𝜸𝒘𝒘
𝜔𝜔 = 𝑊𝑊𝑤𝑤 = 𝜔𝜔. 𝛾𝛾𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡 𝑊𝑊𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡
𝑊𝑊𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡 𝛾𝛾𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡

Vh hava Wh hava 0
Vb e
Vw su Ww 𝝎𝝎. 𝑮𝑮𝒔𝒔 su 𝝎𝝎. 𝑮𝑮𝒔𝒔 . 𝜸𝜸𝒘𝒘
VT WT
tane 1+e 1 tane
1 Wtane 𝜸𝜸𝒕𝒕𝒕𝒕𝒕𝒕𝒕𝒕 = 𝑮𝑮𝒔𝒔 . 𝜸𝜸𝒘𝒘
Suyun hacmi
𝑊𝑊𝑤𝑤 𝑤𝑤. 𝛾𝛾𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡 𝑤𝑤. 𝛾𝛾𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡 𝑊𝑊𝑤𝑤
𝛾𝛾𝑤𝑤 = 𝑉𝑉𝑊𝑊
𝑉𝑉𝑤𝑤=
𝛾𝛾𝑊𝑊
𝑊𝑊𝑤𝑤= 𝑤𝑤. 𝛾𝛾𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡 𝑉𝑉𝑤𝑤 = 𝑉𝑉𝑤𝑤 = 𝑤𝑤. 𝐺𝐺𝑠𝑠
𝑉𝑉𝑤𝑤 𝛾𝛾𝑊𝑊

Vh hava Wh 𝒆𝒆 − 𝝎𝝎. 𝑮𝑮𝒔𝒔

hava 0
Vb e
Vw su Ww 𝝎𝝎. 𝑮𝑮𝒔𝒔 su 𝝎𝝎. 𝑮𝑮𝒔𝒔 . 𝜸𝜸𝒘𝒘
VT WT
1+e WT
1 tane 1 tane 𝜸𝜸𝒕𝒕𝒕𝒕𝒕𝒕𝒕𝒕 = 𝑮𝑮𝒔𝒔 . 𝜸𝜸𝒘𝒘
Wtane
Hava ağırlığı 𝑊𝑊𝑎𝑎 = 0

Hava hacmi 𝑉𝑉ℎ = 𝑉𝑉𝑏𝑏 − 𝑉𝑉𝑤𝑤 = 𝑒𝑒 − 𝑤𝑤. 𝐺𝐺𝑠𝑠

Vh hava Wh hava 0
Vb e
Vw su Ww su 𝝎𝝎. 𝑮𝑮𝒔𝒔 . 𝜸𝜸𝒘𝒘
VT WT
1+e
1 tane 1 tane 𝜸𝜸𝒕𝒕𝒕𝒕𝒕𝒕𝒕𝒕 = 𝑮𝑮𝒔𝒔 . 𝜸𝜸𝒘𝒘
Wtane
Toplam ağırlık
𝑊𝑊𝑇𝑇 = 𝑊𝑊𝑤𝑤 + 𝑊𝑊ℎ + 𝑊𝑊𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡 = 𝐺𝐺𝑠𝑠 . 𝛾𝛾𝑤𝑤 . (1 + 𝑤𝑤)
KABULLER
𝜸𝜸𝒕𝒕𝒕𝒕𝒕𝒕𝒕𝒕 . (𝟏𝟏 + 𝒘𝒘)

Tane hacmini 1 kabul edersek, (Vs=1) Bazı ilişkiler
Birim Hacim Birim Kütle 𝑉𝑉𝑏𝑏 𝑒𝑒

𝑛𝑛 = 𝑛𝑛 =
𝑉𝑉𝑇𝑇 1 + 𝑒𝑒
𝒆𝒆 − 𝝎𝝎. 𝑮𝑮𝒔𝒔
hava 0 𝑉𝑉𝑤𝑤 𝑤𝑤𝑤𝑤𝑠𝑠
𝒘𝒘. 𝜸𝜸𝒕𝒕𝒕𝒕𝒕𝒕𝒕𝒕 𝑆𝑆𝑟𝑟 = 𝑆𝑆𝑟𝑟 =
e 𝑉𝑉𝑏𝑏 𝑒𝑒

𝝎𝝎. 𝑮𝑮𝒔𝒔 su 𝑊𝑊𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡 𝐺𝐺𝑠𝑠 . 𝛾𝛾𝑤𝑤
𝝎𝝎. 𝑮𝑮𝒔𝒔 . 𝜸𝜸𝒘𝒘 𝛾𝛾𝑘𝑘 = 𝛾𝛾𝑘𝑘 =
1+e 𝑉𝑉𝑇𝑇 1 + 𝑒𝑒
𝑊𝑊𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡 𝛾𝛾𝑠𝑠
𝛾𝛾𝑘𝑘 = 𝛾𝛾𝑘𝑘 =
1 tane
𝑮𝑮𝒔𝒔 . 𝜸𝜸𝒘𝒘 𝛾𝛾𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡 (1 + 𝑤𝑤)
𝑊𝑊𝑇𝑇
𝛾𝛾𝑛𝑛 = 𝛾𝛾𝑛𝑛 =
𝜸𝜸𝒕𝒕𝒕𝒕𝒕𝒕𝒕𝒕 𝑉𝑉𝑇𝑇 1 + 𝑒𝑒
𝑊𝑊𝑇𝑇 𝐺𝐺𝑠𝑠 . 𝛾𝛾𝑤𝑤 (1 + 𝑤𝑤)
KABULLER/ÖZEL DURUMLAR
Doygun Zemin; Boşlukların tamamı su ile dolu Sr=%100 𝑒𝑒. 𝑆𝑆𝑟𝑟 . 𝛾𝛾𝑤𝑤
𝒘𝒘. 𝜸𝜸𝒕𝒕𝒕𝒕𝒕𝒕𝒕𝒕
𝝎𝝎. 𝑮𝑮𝒔𝒔 Su 𝝎𝝎. 𝑮𝑮𝒔𝒔 . 𝜸𝜸𝒘𝒘
1+𝝎𝝎. 𝑮𝑮𝒔𝒔 𝑮𝑮𝒔𝒔 . 𝜸𝜸𝒘𝒘 . (𝟏𝟏 + 𝝎𝝎)
1 Tane 𝑮𝑮𝒔𝒔 . 𝜸𝜸𝒘𝒘
𝜸𝜸𝒕𝒕𝒕𝒕𝒕𝒕𝒕𝒕
𝛾𝛾𝑛𝑛 𝑑𝑑𝑑𝑑𝑑𝑑 𝑓𝑓𝑓𝑓𝑓𝑓𝑓𝑓 𝑏𝑏𝑏𝑏𝑏𝑏𝑏𝑏𝑏𝑏𝑏𝑏𝑏𝑏𝑏𝑏𝑏𝑏𝑏𝑏𝑏 𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡 𝑠𝑠𝑠𝑠 𝑖𝑖𝑖𝑖𝑖𝑖 𝑑𝑑𝑑𝑑𝑑𝑑𝑑𝑑𝑑𝑑𝑑 𝑜𝑜𝑜𝑜𝑜𝑜𝑜𝑜𝑜𝑜𝑜𝑜𝑜𝑜𝑜𝑜𝑜𝑜.
%100=1
𝑤𝑤. 𝐺𝐺𝑠𝑠 𝑊𝑊𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡 + 𝑊𝑊𝑤𝑤 𝛾𝛾𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡 + 𝑒𝑒. 𝛾𝛾𝑤𝑤
𝑆𝑆𝑟𝑟 = 𝑒𝑒 = 𝑤𝑤. 𝐺𝐺𝑠𝑠 𝛾𝛾𝑑𝑑 = =
𝑒𝑒 𝑊𝑊𝑇𝑇 1 + 𝑒𝑒
Kuru Zemin; Boşlukların tamamı hava ile dolu Sr=%0
𝒆𝒆 Hava 𝟎𝟎
𝑮𝑮𝒔𝒔 . 𝜸𝜸𝒘𝒘
1+𝒆𝒆
1 Tane 𝑮𝑮𝒔𝒔 . 𝜸𝜸𝒘𝒘
w.G s WT WT Gs .γ w
Sr = w=0 γk = =
=
e VT VT 1+ e
KABULLER
Tüm hacmi 1 kabul edersek, (VT=1)
Vh hava Wh Vah
V hava Wa
Vb
𝒏𝒏
Vw su Ww Vw su Ww
WT WT
𝟏𝟏
1
Vtane tane tane
Wtane Vtane Wtane
Boşluk hacmi
𝑉𝑉𝑏𝑏
𝑛𝑛 = 𝑉𝑉𝑇𝑇 = 1 𝑉𝑉𝑏𝑏 = 𝑛𝑛
𝑉𝑉𝑇𝑇
KABULLER
Vh hava Wh hava Wa
Vb
𝒏𝒏
Vw su Ww su Ww
Wt WT
𝟏𝟏
1
Vtane tane tane
𝟏𝟏 − 𝒏𝒏
Wtane Wtane
Tane hacmi
𝑉𝑉𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡 = 1 − 𝑛𝑛
KABULLER
Vh hava Wh hava Wa
Vb
𝒏𝒏
Vw su Ww 𝑺𝑺𝒓𝒓 . 𝒏𝒏 su Ww
Wt WT
𝟏𝟏
1
Vtane tane tane
𝟏𝟏 − 𝒏𝒏
Wtane Wtane
Suyun hacmi
𝑉𝑉𝑤𝑤
𝑆𝑆𝑟𝑟 = 𝑉𝑉𝑤𝑤 = 𝑆𝑆𝑟𝑟 . 𝑛𝑛
𝑉𝑉𝑏𝑏
KABULLER
𝒏𝒏(𝟏𝟏 − 𝑺𝑺𝒓𝒓 )
Vh hava Wh hava Wa
Vb
𝒏𝒏
Vw
𝑺𝑺𝒓𝒓 . 𝒏𝒏
su Ww su Ww
Wt WT
𝟏𝟏
1
Vtane tane tane
𝟏𝟏 − 𝒏𝒏
Wtane Wtane
Hava hacmi
𝑉𝑉ℎ = 𝑉𝑉𝑏𝑏 − 𝑉𝑉𝑤𝑤 = 𝑛𝑛 − 𝑆𝑆𝑟𝑟 . 𝑛𝑛 = 𝑛𝑛(1 − 𝑆𝑆𝑟𝑟)

KABULLER
Vh hava Wh hava Wa
Vb
𝒏𝒏
Vw
su Ww su Ww
Wt WT
𝟏𝟏
1
𝜸𝜸𝒕𝒕𝒕𝒕𝒕𝒕𝒕𝒕 𝟏𝟏 − 𝒏𝒏
tane tane
Vtane
𝟏𝟏 − 𝒏𝒏
Wtane
Katı tanelerin ağırlığı

𝑊𝑊𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡 𝑉𝑉𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡
𝛾𝛾𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡 = = 𝑊𝑊𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡 = 𝛾𝛾𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡 (1 − 𝑛𝑛)
𝑉𝑉𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡 1 − 𝑛𝑛
KABULLER
Vh hava Wh hava Wa
Vb
𝒏𝒏
Vw
su 𝒘𝒘. 𝜸𝜸𝒕𝒕𝒕𝒕𝒕𝒕𝒕𝒕 . (𝟏𝟏 − 𝒏𝒏)
su Ww
Wt WT
𝟏𝟏
1
Vtane tane tane
𝟏𝟏 − 𝒏𝒏
Wtane
Suyun ağırlığı
𝑊𝑊𝑤𝑤 𝑊𝑊𝑤𝑤
𝑤𝑤 = = 𝑤𝑤𝑤𝑤 = 𝑤𝑤. 𝛾𝛾𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡 . (1 − 𝑛𝑛)
𝑊𝑊𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡 𝛾𝛾𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡 (1 − 𝑛𝑛 )
KABULLER
Vh hava Wh hava Wa
Vb
𝒏𝒏
Vw
su Ww
𝛾𝛾𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡 1 − 𝑛𝑛 . (1 + 𝑤𝑤)
Wt
𝟏𝟏
1
Vtane tane tane
𝟏𝟏 − 𝒏𝒏
Wtane
Tüm ağırlık
𝑊𝑊𝑇𝑇 = 𝛾𝛾𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡 1 − 𝑛𝑛 . (1 + 𝑤𝑤)

KABULLER
𝒏𝒏(𝟏𝟏 − 𝑺𝑺𝒓𝒓 ) Bazı ilişkiler
hava Wa 𝑉𝑉𝑏𝑏 𝑛𝑛
𝑒𝑒 = 𝑒𝑒 =
𝑉𝑉𝑠𝑠 1 − 𝑛𝑛
𝒏𝒏
𝛾𝛾𝑠𝑠 1 − 𝑛𝑛 . (1 + 𝑤𝑤)

𝑉𝑉𝑤𝑤 𝑤𝑤𝑤𝑤𝑠𝑠 (1 − 𝑛𝑛)
𝑆𝑆𝑟𝑟 = 𝑆𝑆𝑟𝑟 =
𝑉𝑉𝑏𝑏 𝑛𝑛
𝟏𝟏
𝑊𝑊𝑠𝑠 𝛾𝛾𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡 (1 − 𝑛𝑛)

𝛾𝛾𝑘𝑘 =
𝛾𝛾𝑘𝑘 =
tane 𝑉𝑉𝑇𝑇 1
𝟏𝟏 − 𝒏𝒏
𝑊𝑊𝑇𝑇 𝛾𝛾𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡 1 − 𝑛𝑛 . (1 + 𝑤𝑤)

𝑉𝑉𝑇𝑇 1
𝑊𝑊𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡 + 𝑊𝑊𝑤𝑤 𝛾𝛾𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡 1 − 𝑛𝑛 + (𝑛𝑛 + 𝛾𝛾𝑤𝑤 )
𝛾𝛾𝑑𝑑 = 𝛾𝛾𝑑𝑑 =
𝑉𝑉𝑇𝑇 1
𝜸𝜸𝒕𝒕𝒕𝒕𝒕𝒕𝒕𝒕
(𝟏𝟏 − 𝒏𝒏)𝜸𝜸𝒕𝒕𝒕𝒕𝒕𝒕𝒕𝒕
𝜸𝜸𝒌𝒌 = (𝟏𝟏 − 𝒏𝒏)𝜸𝜸𝒕𝒕𝒕𝒕𝒕𝒕𝒕𝒕

(𝟏𝟏 − 𝒏𝒏)𝜸𝜸𝒕𝒕𝒕𝒕𝒕𝒕𝒕𝒕 +𝒏𝒏𝜸𝜸𝒘𝒘
(𝟏𝟏 − 𝒏𝒏)𝜸𝜸𝒕𝒕𝒕𝒕𝒕𝒕𝒕𝒕
γ𝜸𝜸d𝒅𝒅 ==− n)γ𝒕𝒕𝒕𝒕𝒕𝒕𝒕𝒕

(1− 𝒏𝒏)𝜸𝜸
(𝟏𝟏 n.γ𝒘𝒘w
s ++𝒏𝒏𝜸𝜸
FİZİKSEL ÖZELLİKLERE AİT BAZI EŞİTLİKLER
SORU 1.
Suya doygun bir kil tabakasından alınan zemin numunesinin toplam kütlesi 1604 g. ve kuru
kütlesi 1142 g olarak ölçülmüştür. Tanelerin özgül yoğunluğunun 2.63 olması durumunda, bu
zeminin
• w, su muhtevası (içeriği),
• e, boşluk oranı,
• n, porozitesi ve
• doğal yoğunluğunu hesaplayınız
ÇÖZÜM 1.
Verilenler: Ww = WT – Ws
WT = 1604 g. Su
Wk = Ws = 1142 g. 𝟒𝟒𝟒𝟒𝟒𝟒=1604-1142
Gs = 2.63
Sr = %100
1604
İstenenler: 𝑉𝑉𝑊𝑊
a) w = ? %𝑤𝑤 =
𝑊𝑊𝑠𝑠
b) e = ? 𝑉𝑉𝑏𝑏 𝑉𝑉𝑏𝑏 Tane 1142
c) n = ? 𝑒𝑒 = 𝑛𝑛 =
𝑉𝑉𝑠𝑠 𝑉𝑉𝑇𝑇
d) ρn =? 𝑊𝑊
𝜌𝜌 = 𝛾𝛾 = 𝜌𝜌. 𝑔𝑔
𝑉𝑉
ÇÖZÜM 1.
Verilenler:
MT = 1604 g.
Mk = Ws = 1142 g. Su
𝟒𝟒𝟒𝟒𝟒𝟒
Gs = 2.63
Sr = %100
1604
İstenenler:
a) w = ? %𝑤𝑤 = 𝑉𝑉𝑊𝑊
b) e = ? 𝑀𝑀𝑠𝑠
Tane 1142
c) n = ?
d) 𝜌𝜌n =?
a) w = ?
𝑀𝑀𝑤𝑤 462
w (%)= × 100= × 100=40, 𝟒𝟒𝟒𝟒
𝑀𝑀𝑠𝑠 1142
ÇÖZÜM 1.
Verilenler:
MT = 1604 g. ? → 𝟒𝟒𝟒𝟒𝟒𝟒 𝟒𝟒𝟒𝟒𝟒𝟒 𝒈𝒈
Mk = Ws = 1142 g. Su
Gs = 2.63
Sr = %100
? → 𝑽𝑽𝑻𝑻 = 𝟖𝟖𝟖𝟖𝟖𝟖, 𝟐𝟐𝟐𝟐 1604 g
İstenenler:
a) w = ?
b) e = ? 1142 g
? → 𝟒𝟒𝟒𝟒𝟒𝟒, 𝟐𝟐𝟐𝟐 Tane
c) n = ?
d) ρn =?
b) e = ? 𝑉𝑉𝑤𝑤 =
𝑀𝑀𝑤𝑤
=
462 𝑔𝑔
=𝟒𝟒𝟒𝟒𝟒𝟒
c) n = ? ⁄
𝜌𝜌𝑤𝑤 1 𝑔𝑔 𝑐𝑐𝑐𝑐 3
𝜌𝜌𝑠𝑠 = 𝐺𝐺𝑠𝑠 . 𝜌𝜌𝑤𝑤 𝑽𝑽𝒃𝒃 𝟒𝟒𝟒𝟒𝟒𝟒

= 2,63 ∗ 1 𝑔𝑔⁄𝑐𝑐𝑐𝑐3 =2.63 𝑔𝑔⁄𝑐𝑐𝑐𝑐3 e= = = 𝟏𝟏, 𝟎𝟎𝟎𝟎
𝑽𝑽𝒔𝒔 𝟒𝟒𝟒𝟒𝟒𝟒, 𝟐𝟐𝟐𝟐
𝑀𝑀𝑠𝑠 1142𝑔𝑔 𝑽𝑽𝒃𝒃 𝟒𝟒𝟒𝟒𝟒𝟒
𝑉𝑉𝑠𝑠 = = =434,22cm3
n= = = 𝟎𝟎, 𝟓𝟓𝟓𝟓
𝜌𝜌𝑠𝑠 2,63𝑔𝑔/𝑐𝑐𝑐𝑐3 𝑽𝑽𝑻𝑻 𝟖𝟖𝟖𝟖𝟖𝟖, 𝟐𝟐𝟐𝟐
ÇÖZÜM 1.
Verilenler:
MT = 1604 g. ? → 𝟒𝟒𝟒𝟒𝟒𝟒
Mk = Ws = 1142 g. Su
𝟒𝟒𝟒𝟒𝟒𝟒 𝒈𝒈
Gs = 2.63
Sr = %100
? → 𝑽𝑽𝑻𝑻 = 𝟖𝟖𝟖𝟖𝟖𝟖, 𝟐𝟐𝟐𝟐 1604 g
İstenenler:
a) w = ?
b) e = ? 1142 g
? → 𝟒𝟒𝟒𝟒𝟒𝟒, 𝟐𝟐𝟐𝟐 Tane
c) n = ?
d) 𝜌𝜌n =?
d) 𝜌𝜌 = ?
𝑀𝑀𝑇𝑇 1604 𝑔𝑔
𝜌𝜌 = = =1,79 𝑔𝑔/𝑐𝑐𝑐𝑐 3
𝑉𝑉𝑇𝑇 896,22 𝑐𝑐𝑐𝑐3
SORU 2
Doğal haldeki porozitesi 0.50 ve su içeriği % 25 olan bir zeminden 5840 m3 alınarak bir miktar su
eklenip karayolu dolgusu olarak sıkıştırılmıştır. Sıkıştırılan bu zeminin su içeriği % 35, boşluk oranı
ise 0,40 olarak hesaplanmıştır. Buna göre yapılan bu dolgunun hacmini bulunuz
ÇÖZÜM 2
Bu sorunun çözümü için doğal haldeki zemin de de dolguda da tane hacimlerinin eşit olacağını bilmemiz
gerekmektedir.
Dolgu zemin için Vb hesaplanırsa; Vt= Vb+Vs den Vs bulunur.
𝑉𝑉𝑏𝑏 𝑉𝑉𝑏𝑏
𝑛𝑛 = = 0,50 = == 𝑉𝑉𝑏𝑏 = 2920m3
𝑉𝑉𝑇𝑇 5840
𝑉𝑉𝑡𝑡 = 𝑉𝑉𝑏𝑏 + 𝑉𝑉𝑠𝑠 == 𝑉𝑉𝑠𝑠 = 2920m3
Dolgu zemin için Vs her iki dutumda da sabit olacağından sıkıştırılan zeminde de Vs aynı Vb’nın
bulunması sorunun çözümünü için çok önemli
𝑉𝑉𝑏𝑏
𝑒𝑒 = == 𝑉𝑉𝑏𝑏 = 0.40 ∗ 2920 = 1168 𝑚𝑚3
𝑉𝑉𝑠𝑠
Tanelerin hacmi her iki durumda da (doğal ve sıkıştırıldıktan sınra) sabit kalacağından sıkıştırılan
dolgunun hacmi
V = 𝑉𝑉𝑏𝑏 + 𝑉𝑉𝑠𝑠 =1168+2290=4088 m3

SORU 3.
Bir kazı işinde su içeriği % 42 ve boşluk oranı 0.75 olan zeminden 6300 m3 hacminde kazı
yapılarak kazı ile açılan bu çukura boşluk oranı 0.55 ve su içeriği % 17 olacak şekilde dolgu
yapılmıştır. Buna göre yapılan bu dolgunun hacmi ne kadardır?
ÇÖZÜM 3.
𝑉𝑉1 𝑉𝑉2
=
1 + 𝑒𝑒1 1 + 𝑒𝑒2
6300 𝑉𝑉2
=
1 + 0.75 1 + 0.55
𝑉𝑉2 = 5580 𝑚𝑚3

SORU 4.
Yüksekliği (h) 8,7 cm, çapı (R) 3,9 cm olan silindirik zemin örneğinin kütlesi (W) 203,6 gr,
kurutulduktan sonraki kütlesi ise (Wk=Ws) 165,2 gr olarak ölçülmüştür. Bu zeminin özğül ağırlığı
(Gs) 2,69 olduğuna göre
a. Doğal birim hacim ağırlığını (γn)

b. Su içeriğini (w)
c. Kuru birim hacim ağırlığını (γk)
d. Boşluk oranını (e)
e. Porozitesini
f. Doygunluk derecesini (Sr)
Hesaplayınız.
ÇÖZÜM 4.
SORU 5.
21.5 mm çapında 53.75 mm boyunda doygun bir kil zemin numunesinin kütlesi 39,78 gr
olarak tartılmıştır. Bu zemin numunesinin özgül ağırlığı 2,68 dır. Bu durumda zeminin;
a. Boşluk oranını (e)

b. Porozitesini (n)
c. Su içeriğini (w)
d. Su altındaki (batık) birim hacim ağırlığını (γA)
Hesaplayınız
.
ÇÖZÜM 5.
SORU 6.
Bir havaalanı inşaatında sıkıştırılarak elde edilen dolgudan 3950 cm3’ lük bir çukur açılarak 7543
gr numune alınmış ve etüvde kurutulmuştur. Kurutulan bu numunenin kuru kütlesi 5947 gr
olarak ölçülmüştür. Tane yoğunluğu 2.75 gr/cm3 olan bu numunenin su içeriğini, kuru
yoğunluğunu ve doygunluk derecesini hesaplayınız
ÇÖZÜM 6.
SORU 7.
Bir zeminin kuru birim hacim ağırlığı 16.5 kN/m3, maksimum kuru birim hacim ağırlığı 18 kN/m3,
minimum kuru birim hacim ağırlığı 14,6 kN/m3 olarak bulunmuştur. Bu zemin örneğinin su içeriği
% 12, özgül ağırlığı 2,65 olduğuna göre izafi (relatif) sıkılığı hesaplayarak yorumlayınız.
ÇÖZÜM 7.
Hafta_3
INS305
Zemin Mekaniği I
Zeminlerin Fiziksel Ve Plastisite Özelliklerine Yönelik Deneyler

www.inankeskin.com
ZEMİN MEKANİĞİ
Haftalık Konular
Hafta 15:
ZEMİNLERİN FİZİKSEL VE PLASTİSİTE ÖZELLİKLERİNE YÖNELİK DENEYLER
Bu hafta kapsamında aşağıda belirtilen deneyler yapılacak olup deneylere ait bilgi,
abak ve formlar kitabınızda mevcuttur.
1. Birim Hacim Ağırlıkların Belirlenmesi

2. Özgül Ağırlıkların Belirlenmesi
3. Su İçeriğinin Belirlenmesi
4. Atterberg Sınırlarının Belirlenmesi
a. Likit Limit
b. Plastik Limit
c. Büzülme Limiti
DERS İNŞAAT MÜHENDİSLİĞİ LABARATUVARINDA YAPILACAKTIR.

Derse gelirken ilgili föy/abakları getiriniz.
INM308 ZEMİN MEKANİĞİ I

SU İÇERİĞİ DENEY VERİ FORMU
Proje:
Bölge: Tarih:
Derinlik:
Kap No

3 1
Proje:
Bölge: Tarih:
Derinlik:
Kap No

3 1

TANE ÖZGÜL AĞIRLIĞI DENEY VERİ FORMU
Proje:
Bölge: Tarih:
Derinlik:
Deneyde kullanılan en büyük tane çapı

4.75 mm (#4) 2,00 mm (#10)
Deneyde kullanılan piknometre hacmi

50 ml 100 ml 500 ml
Su Sıcaklığı (T), C0
Piknometre No
Piknometre Kütlesi (kapak ile birlikte), (M1) (g)
Piknometre Kütlesi + Örnek Kütlesi (M2) (g)
Piknometre Kütlesi + Örnek Kütlesi + Su Kütlesi (M3) (g)
Sadece Su ile Dolu Piknometre Kütlesi, (M4) (g)
Örneğin Kütlesi, (M2- M1) (g)
Piknometreyi Dolduran Suyun Kütlesi, (M4-M1) (g)
Örneğe Eklenen Su Kütlesi, (M3-M2) (g)
Örnek Hacmi (M4-M1)-(M3-M2)

𝑀𝑀2 −𝑀𝑀1
Zemin Tane Özgül Ağırlığı, 𝐺𝐺𝑠𝑠 = (𝑀𝑀
4 −𝑀𝑀1 )−(𝑀𝑀3 −𝑀𝑀2 )

ATTERBERG SINIRLARI DENEY VERİ FORMU
Proje: Deneyi Yapan:
Numune No: Deney Tarihi:
Deney Türü Likit Limit (LL) Plastik Limit (PL)
Kap No
Düşme sayısı/
Koni Batma Miktarı (mm)
Kabın Kütlesi (g)
Kap + Yaş Zemin Kütlesi (g)
Kap + Kuru Zemin Kütlesi (g)
Suyun Kütlesi (g)
Kuru Zemin Kütlesi (g)
Su İçeriği (%)
Koni batma miktarı (mm)
Su içeriği (%)
Büzülme Limiti (LS)

İlk boy, L0 (mm): Son boy, L (mm): 𝑅𝑅𝐿𝐿 = [(𝐿𝐿0 − 𝐿𝐿)/𝐿𝐿0 ] ∗ 100 ∶
ZEMİNLERDE TANE DAĞILIMI VE ANALİZİ
ELEK ANALİZİ
Zemin malzemelerin tane boyu dağılımı, iyi derecelenmiş ve iyi derecelenmemiş olarak
tanımlanır. Sedimantolojideki tanımlama ile mühendislikteki tanımlamaların amaçları değişik
olduğundan, her birinde ki tanımlamalar da değişiktir. Mühendislikte iyi derecelenmiş bir
malzeme heterojendir ve her tane boyundan (çakıl, kum, kil, silt) az çok eşit oranda içermektedir.
Sedimantolojide boylanma kullanılır. İyi boylanmış bir malzeme homojendir ve malzemeyi
oluşturan taneler yaklaşık eşit boydadır.
Toprakların tane boyutlarının saptanması, toprakların sınıflandırılmasında, üniformluk ve

derecelenme katsayılarının belirlenmesinde, zemin mekaniğinde, barajlarda çekirdek ve filtre
malzemelerinin seçilmesinde önemlidir. Ayrıca, bir topraktaki tanelerin (çakıl, kum, silt, kil)
yüzde miktarlarının belirlenmesi; toprağın diğer mühendislik özellikleri hakkında da önemli
bilgiler edinilmesini sağlamaktadır. Bu özellikler; porozite, hidrolik iletkenlik, su tutma özellikleri,
direnç/dayanım özellikleri, vb. dir. Herhangi bir toprak malzemesinin tane boylarının ve bu
değişik boydaki tanelerin ağırlık oranlarını saptamak için yapılan çözümlemelere “elek
çözümlemeleri” denir. Bu ise, iri elek çözümlemesi ve ince elek çözümlemesi diye iki evrede
yapılır. Ayrıca, kil ve silt boyu tanelerin saptanması için de yaş çözümleme (hidrometre
çözümlemesi) yapılır (Şekil 1). Elek ve hidrometre çözümlemeleri sonucunda malzemeyi
oluşturan değişik boylardaki tanelerin ağırlık olarak yüzde miktarları belirlenir ve yarı-logaritmik
kağıdın, logaritmik ekseninde “tane boyu”, aritmetik eksende ise “yüzde elek altı ağırlıkları”
kullanılarak “Tane Boyu Dağılım Eğrisi” çizilir. Bu eğri kullanılarak malzemeyi oluşturan çakıl,
kum, kil ve silt miktarları belirlenip, değişik amaçlı kullanımlar için toprak sınıflaması yapılır.
Zeminlerde ince ve iri taneli zeminler karışık olarak bulunabileceği için tane çapları 76,2 mm ile
0,075 mm arasında olan kısım elek analizine tabii tutulurken, çapları 0,075 mm den küçük olan
zeminlerde ıslak analiz (hidrometre ve pipet analizi) adı verilen yöntemler kullanılmaktadır.
Granülometri eğrisi belirlenmek istenen zemin kurutularak değişik çaplardan oluşan bir elek
serisinden elenir. Standart olarak kullanılan Almanya ve Amerikan ASTM standartları tarafından
verilen elek serileri bu deney için kullanılmaktadır (Tablo 1). Elek numaraları her bir inch kareye
gelen delik sayısını göstermektedir. Örneğin 40 nolu elekte 1 inch karelik alanda 40 delik vardır.
Hafta_4
INS305
Zemin Mekaniği I
Zeminlerde Tane Dağılımı ve Analizi

www.inankeskin.com
ZEMİN MEKANİĞİ
Haftalık Konular
Hafta 15:
HACİM AĞIRLIK PARAMETRELERİ - FAZ DİYAGRAMLARI
Bu hafta kapsamında aşağıda belirtilen deneyler yapılacak olup deneylere ait bilgi,
abak ve formlar kitabınızda mevcuttur.
1. Elek Analizi
2. Hidrometre Analizi
DERS İNŞAAT MÜHENDİSLİĞİ LABARATUVARINDA YAPILACAKTIR.

Derse gelirken ilgili föy/abakları getiriniz.
Şekil 1. Elek seti ve hidrometre görünümü
DENEYDE KULLANILAN ARAÇLAR

• Mekanik Ayırıcı;
• Etüv; 105 0C’lik bir kapasiteye sahip olmalı
• Havan; Malzemenin, kümeleşmiş tanelerinin örselemeden ayrıştırılmasında kullanılacak
havan ve ucu plastik kaplı tokmak,
• Elek Sallayıcı; Deneyde kullanılacak elek takımını standart bir hızda sallayacak elektrikli
elek sallayıcı (Ro-top sieve shaker),
• Terazi; 500 gr kapasiteli ve 0,1 gr hassasiyetli olmalı,
• Elek Takımı; Deneyde kullanılacak elek takımı aşağıda verilmiştir: Elek No Açıklık (mm)
• Hesap makinesi
Tablo 1. Almanya ve Amerikan ASTM standartlarında kullanılan elek ve açıklıkları
ASTM DIN
Elek No Elek Açılığı (mm) Elek No Elek Açılığı (mm)
4 4,75 4 5,00
10 2,00 10 2,00
20 0,85 20 0,800
40 0,425 40 0,400
60 0,250 60 0,250
100 0,150 100 0,200
140 0,106 140 0,100
200 0,075 200 0,071
YÖNTEM
Deneyde kullanılan standart örnek miktarı 450 – 500 gr kadardır. Zemini oluşturan tanelerin
miktarı bu deneyde ağırlıklı olarak saptandığı için, zeminin bünyesinde bulunan suyun
hesaplamamalara dahil edilmesi gerekir. Havada kurutulmuş toprakta, tanelerin etrafını saran
ve ince bir film tabakası halinde bulunan su “higroskopik nem” atılamaz. Bunun için, örneğin
fırında kurutulması gerekir. Deney için, tüm deney örneğinin kurutulması yerine, deney örneğini
temsil eden 50 gr kadar örnek alınarak fırında kurutulup, nem içeriği belirlenir ve burada
“Higroskopik Nem Düzeltme Katsayısı” hesaplanır.
Higroskopik Nem Düzeltme Katsayısının Belirlenmesi
 Havada kurutulmuş ve kümelenmiş taneleri havan ve ucu lastik tokmak kullanılarak

ayrıştırılmış deney örneğinden, mekanik ayırıcı kullanılarak 50 gr örnek alınarak bir kaba
konulur. Toprak örneği kap ile birlikte tartılıp not edilir (Kap + Havada kurutulmuş örnek
ağırlığı).
 Örnek kap ile birlikte fırına konularak 24 saat süreyle 105 0C’de kurutulur.
 24 saat sonra örnek fırından alınarak, desikatörde 15 dakika kadar bekletilip soğuması
sağlanır ve kap ile birlikte örnek tartılır (Kap + Fırında kurutulmuş örnek ağırlığı).
 Aşağıdaki eşitlik kullanılarak Higroskopik Nem Düzeltme Katsayısı hesaplanır.
Fka
HDK =
Hka
Fka : Higroskopik Nem Düzeltme Katsayısı,

Hka : Örneğin Fırında Kurutulmuş Ağırlığı (gr),
HDK : Örneğin Havada Kurutulmuş Ağırlığı (gr),
DENEYİN YAPILIŞI
a. Zemin karıştırılarak ve bir süre beklenerek havada tamamen kurutulur.
b. Havada kurutulmuş örnekte mekanik ayırıcı kullanılarak 500 gr alınır.
c. Numune 5, 10, 20, 40,…….200 no’lu elek takımına konularak 15 dakika sallanır.
d. Tablo 2’e benzer bir çizelge hazırlanır.
e. Sırasıyla önce 5 no’lu elek üzerinde kalan örnek olmak üzere elek üstünde kalan numune
elekle birlikte tartılıp, elek ağırlığı çıkarılarak her bir elek üzerinde kalan ağırlık bulunur. Aynı
işlem 10 no’lu elekten başlanarak dizilen diğer tüm elekler için de yapılır.
f. Sonra elek üzerinde kalan ağırlık, toplam örnek ağırlığından (500 gr) çıkarılarak bu elekten
gecen örnek ağırlığı bulunur ve % elek altı hesaplanır. Aynı işlem tüm elekler için tekrarlanır.
Not: Elek üzerinde kalan ve elek altına geçen ağırlıkların hesaplanmasında, “Higroskopik nem
düzeltme katsayısı” kullanılarak fırında kurutulmuş ağırlık değerleri bulunmalıdır.
Tablo. Elek analizi formu
TANE BOYU DAĞILIM ANALİZİ - ELEK ANALİZİ
Bölge Yer Sondaj No
Proje Örnek No
Saha Derinlik (m)

Zemin
Tanımı
Deney
Deneyde Kullanılan Zemin Kütlesi (g)
Metodu
Elek Elek Boş Elek ve Elek Kümülatif Yüzde Yüzde
No
Açıklığı Elek Zemin Üstünde Elek Üstü Kalan Geçen
Gradasyon
(mm) Kütlesi Kütlesi Kalan (g) (%) (%)
Özellikleri
(g) (g) Zemin
(g)
% Çakıl
% Kum
% Silt
% Kil
D60 (mm)
D30 (mm)
D10 (mm)
Cu
Cg
LL
PL Deney Sonrasında Hesaplanan Zemin Kütlesi
100
90
80
70
Elek Altına Geçen %
60
50
40
30
20
10
0
100 10 1 0.1 0.01 0.001 0.0001
Tane Çapı mm
TANE BOYU DAĞILIM ANALİZİ - ELEK ANALİZİ
Proje Örnek No
Saha Derinlik (m)

Zemin
Tanımı
Deney
Deneyde Kullanılan Zemin Kütlesi (g)
Metodu
Elek Elek Boş Elek ve Elek Kümülatif Yüzde Yüzde
No
Açıklığı Elek Zemin Üstünde Elek Üstü Kalan Geçen
Gradasyon
(mm) Kütlesi Kütlesi Kalan (g) (%) (%)
Özellikleri
(g) (g) Zemin
(g)
% Çakıl 3/8" 9.5 594.40 635.30 40.90 40.90 5.310309 94.69
% Kum 1/4" 6.3 543.00 646.30 103.30 144.20 18.72241 81.28
% Silt 4 4.750 591.60 617.30 25.70 169.90 22.059205 77.94
% Kil 10 2.0 540.20 558.30 18.10 188.00 24.40924 75.59
D60 (mm) 20 0.850 432.40 498.00 65.60 253.60 32.92651 67.07
D30 (mm) 40 0.425 461.00 472.00 11.00 264.6 34.35471 65.65
D10 (mm) 60 0.250 438.70 497.20 58.50 323.1 41.95014 58.05
Cu 100 0.150 427.60 485.70 58.10 381.2 49.49364 50.51
Cg 200 0.075 423.70 776.10 352.40 733.6 95.24799 4.75
LL Tava 383.00 419.60 36.60 770.2 100 0.00
PL Deney Sonrasında Hesaplanan Zemin Kütlesi 770.20
100
90
80
70
60
50
40
30
20
10
0
10 1 0.1 0.01
Tane Çapı mm
HİDROMETRE ANALİZİ
Bazı zeminleri eleklerden elemek ve çaplarına göre ayırmak zemin tanelerinin gözle
görülemeyecek kadar küçük olmalarından dolayı mümkün olmamaktadır. Bu sebepten dolayı bu
tür zeminlerin yani tane çapı 0,075 mm den küçük (200 nolu elekten geçen) zeminler için ıslak
analiz (hidrometre, pipet) yapılmaktadır. Hidrometre analizi bu tür zeminlerin tane
sınıflamasında yaygın olarak kullanılan bir deney yöntemi olup, esası Stokes’ in yasasına
dayanmaktadır. Stokes yasası, bir sıvı içerisinde çöken ve geometrik şekli küre olan tanelerin
çökme hızları ile tane çapları arasında bir ilişki olduğunu ifade etmektedir. Buna göre tüm
tanelerin aynı yoğunluğa sahip olacağı kabulü ile büyük boyutlu tanelerin daha hızlı küçük
olanlarınsa daha yavaş çökeleceği bilinmektedir.
200 nolu elekten geçen miktar %10’dan az ise bu örnek üzerinde hidrometre deneyi yapmaya
gerek yoktur. Tamamı 200 nolu elek altına geçen ya da, %10 dan fazla incesi bulunan zeminler
için hidrometre deneyi yapılarak tane boyu dağılımı belirlenmelidir.
DENEYDE KULLANILAN ARAÇLAR

• 10 nolu elek altından iri taneliler için 100 gr ince taneliler için 50 gr numune
• 250 mm’lik Beher; Toprak örneğini, sodyum hegzametafosfat ((NaPO3)6) çözeltisinde çözmede
kullanılır,
• % 4’lük sodyum hegzametafosfat ((NaPO3)6); 33gr sodyum hegzametafosfat ve 7 gr sodyum
karbonat 1 lt suda çözülerek hazırlanır
• Cam Silindir; 1000’mlt’lik (süspansiyon silindiri),
• Termometre; 0 – 50 0C arasında bölümlenmiş, 1 0C hassasiyetli
• Hidrometre; Süspansiyon yoğunluğunu gr/lt olarak gösterir,
• Desikatör (Nem Tutucu); Fırında kurutulmuş örnekleri soğuturken havanın neminden
etkilenmemesi için kullanılır,
• Su Banyosu; Hidrometre analizinde kullanılmak üzere, 20 0C sabit sıcaklık sağlayabilecek
kapasitede olmalı,
• Spatula; Örneği bir kaptan diğerine boşaltırken kullanılır,
• Buharlaşma Kabı; Hidrometre çözümlemesi sonucunda 200 nolu elek üstünde kalan örneği
içerisine koyup fırında kurutmak için kullanılır,
• Piset;
• Saat;
• Karıştırıcı (Mixer);
DENEYİN YAPILIŞI
Hidrometre Çözümlemesi
a. 10 no’lu elek altına geçen kum, silt ve kil boyutundaki taneler birbirinden tam olarak
ayrılmış durumda değildir. Bunun için, çözücü kullanılarak tanelerin birbirinden ayrılması
sağlanır.
b. Eldeki örnek hidrometre çözümlemesi için fazla olduğundan, ayıraç kullanılarak örneğin
100 gr’ı alınır ve % 4’lük (NaPO3)6 içerisine dökülür. Örnek bu çözelti içerisinde 16 saat
bekletilerek kil ve silt boyutundaki tanelerin tamamen ayrışması sağlanır. 16. saat
sonunda çözelti karıştırıcı ile bir dakika karıştırılıp 1000 ml’lik süspansiyon silindirine
dökülür (çözelti kabı, piset kullanılarak saf su ile iyice temizlenmelidir) ve saf su ile 1000
ml’ye tamamlanır.
c. Daha sonra silindirin ağzına elin içi kapatılarak, 1 dakika süre ile çalkalanıp tam
süspansiyon haline getirilip silindir daha önceden hazırlanmış olan 20 0C’deki sabit
sıcaklıktaki su banyosu içerisine yerleştirilir.
d. Bu işlemden hemen sonra; hidrometre, süspansiyon silindiri içerisine daldırılarak 1.
dakikadaki ilk okuma yapılır. Bu şekilde okumalar; 2, 4, 8, 15, 30, 60, 120 ve 240. dakikalar
ile 8, 24 ve 48. saatlerde yapılarak hidrometre okumaları alınarak Tablo 3’ de ilgili alanlar
doldurulur.. Bu ölçüm zamanları deney yapan kişiye göre ayarlanabilir.
Not: 1, 2 ve 4. dakikalarda yapılan hidrometre okumalarında sonraki okumalarda okumadan

hemen sonra, hidrometre süspansiyon silindirinden çıkarılarak bir sonraki okumaya kadar saf su
ile dolu bir mezur içerisinde bekletilir.
e. Hidrometre okumalarının yapıldığı zamanda süspansiyonun sıcaklığı da ölçülerek Tablo

3’de ilgili sütuna kaydedilir. Böylece belirli zaman aralıklarında süspansiyon yoğunluk
değişimleri ölçülüp, Stokes Yasası’na göre belli tane boylarında süspansiyonda kalan
yüzde miktarları ve bu yüzde miktarlarına karşılık gelen tane çapları ile ilgili eşitlikler
kullanılarak hesaplanır.
Not: Hidrometre okumaları, menisküs olayı ile hidrometre cidarı üzerinde yükselen su seviyesinde
yapılmalıdır. Yapılan bu okuma değeri ilgili çizelgeye “İlksel Hidrometre Okuması (R’)” olarak
kaydedilir. Gerçek Hidrometre Okuması (R) ise R’ değerine menüsküs değeri eklenerek bulunur.
Düzeltmede kullanılan değer, sıvı seviyesi ile menisküs tepe okuması arasındaki farktır. Bu fark,
her hidrometre için sabit olup, hidrometre berrak bir suya konularak kolayca belirlenebilir.
İnce Elek Çözümlemesi
a. 48. saat’in sonunda hidrometre okuması tamamlandıktan sonra, sedimantasyon

silindirindeki toprak ve su 200 no’lu eleğe dökülür ve su ile iyice yıkanır.
b. Yıkama işlemi ile silt ve kil boyundaki çamur 200 no’lu elekten geçecek, 0,075 mm’den büyük
taneler ise bu elek üzerinde kalacaktır.
c. Elek üzerindeki toprak taneleri bir kaba alınır (Evaporasyon Kabı) ve 110 C’de 24 saat süre ile
fırında kurutulur.
d. Fırından alınan örnek desikatör içerisinde 15 dakika bekletilerek soğuması sağlanır. Örnek
e. Tartılarak ince elek çözümlemesinde kullanılacak olan fırında kurutulmuş örnek ağırlığı
bulunur. Bu tartım işlemi ile ayrıca silt ve kil boyundaki malzemenin yüzde miktarları da
hesaplanabilir.
f. Kurutulmuş örnek 20, 40, 60, 100, 140 ve 200 no’lu eleklerden oluşan elek takımına konulup
sallayıcıda 15 dakika sallanır.
g. Her eleğin üzerinde kalan örnek ağırlıkları tartılarak eleklerden geçen toplam ağırlıklar ile
bunların yüzde miktarları ayrı ayrı belirlenir.
HESAPLAMALAR
Higroskopik Nem Düzeltme Katsayısı:
Fka
HDK =
Hka
Fka : Higroskopik Nem Düzeltme Katsayısı,
Hka : Örneğin Fırında Kurutulmuş Ağırlığı (gr),
HDK : Örneğin Havada Kurutulmuş Ağırlığı (gr),
Elek Çözümlemeleri:
Elek çözümlemesi elek analizinde anlatılan yönteme göre yapılır. Ancak İnce elek
çözümlemesinde, 10 no’lu elek altındaki örnekten belli bir miktar alınıp çözümleme
yapıldığından; bu eleklerden geçen örneğin yüzde miktarı bulunurken, 10 no’lu elekten geçen
toprağın yüzde miktarı esas alınarak hesaplama yapılmalıdır. Tablo 7’de hidrometre analizi için
deney föyü ve Tablo 8’de ise 200 nolu elek altına geçen % miktarı baz alınarak hesap yapılmış bir
deney örneği sunulmuştur.
Hidrometre Çözümlemesi:
a. Tane Çapı (D) :
Süspansiyonda kalan yüzde miktarına karşılık gelen tane boyunun hesaplanmasında aşağıdaki
eşitlik kullanılır;
30𝜇𝜇 𝐿𝐿 𝐿𝐿
𝐷𝐷 = � ∗ � , 𝑻𝑻𝑻𝑻𝑻𝑻𝑻𝑻𝑻𝑻 𝒊𝒊ç𝒊𝒊𝒊𝒊; 𝐷𝐷 = 𝐾𝐾 ∗ �
(𝐺𝐺𝑠𝑠 − 1) ∗ 𝜌𝜌𝑠𝑠 𝑇𝑇 𝑇𝑇
Burada;
D: Süspansiyonda kalan yüzde miktarına karşılık gelen tane boyu,
K: Deneyde kullanılan örneğin tane özgül ağırlığına bağlı olarak saptanan bir katsayı (Tablo 5’den
okunur),
L: Etkin derinlik. Düzeltilmiş hidrometre okumalarına karşılık Tablo 6’dan okunan değer (152H
no’lu Hidrometre için),
T: Hidrometre okumasının yapıldığı zaman (dak),
η: Suyun Viskozitesi,
a. Kümülatif Yüzde Geçen (P):
Aşağıdaki eşitlik kullanılır.

𝐺𝐺𝑠𝑠
𝑃𝑃 = ∗ 1000 ∗ 𝑃𝑃200 ∗ (𝑅𝑅𝑑𝑑 )
𝑀𝑀 ∗ (𝐺𝐺𝑠𝑠 − 1)
𝐺𝐺𝑠𝑠
𝑃𝑃 = ∗ 100 ∗ (𝑅𝑅𝑑𝑑 )
Gs: Deneyde kullanılan zeminin özgül ağırlığı,
M: Deneyde kullanılan zeminin kuru kütlesi (gr),
Rd: Düzeltilmiş hidrometre okuması,
P200, 0.075 mm’den geçen (%),

Tablo 7. Hidrometre Deney Föy
TANE BOYU DAĞILIM ANALİZİ- HİDROMETRE ANALİZİ
Proje Örnek No
Saha Derinlik (m)
Zemin Tanımı Deney Metodu
Kalibrasyon ve Örnek Özellikleri Organik Madde için Ön İşlem
Hidrometre No. Ön işlem

Menisküs Düzeltmesi, Cm 0.0008 İlk kuru toprak kütlesi, mo , (g)
Sıcaklık ve Dağıtıcı Düzeltmesi, R'o , Bkz. Tablo 0.0037 Ön işlemden sonra kuru kütle, m (g)
Efektif Derinlik, L, (Bkz. Tablo) Kayıp, mo - m (g)
Deneyde Kullanılan Kuru Kütle, M (g) Yüzde Kayıp (%)

30𝜇𝜇
0.075 mm’den Geçen (%), P200 𝐾𝐾 = � � 𝑦𝑦𝑦𝑦𝑦𝑦𝑦𝑦 𝑩𝑩𝑩𝑩𝑩𝑩. 𝑻𝑻𝑻𝑻𝑻𝑻𝑻𝑻𝑻𝑻, 𝐀𝐀𝐀𝐀𝐀𝐀𝐀𝐀 𝐃𝐃𝐃𝐃𝐃𝐃𝐃𝐃
(𝐺𝐺𝑠𝑠 − 1)
Zeminin Tane Özgül Ağırlığı, Gs
o 30𝜇𝜇 𝐿𝐿 𝐿𝐿
Su Sıcaklığı, T ( C) 𝐷𝐷 = � ∗ � , 𝑻𝑻𝑻𝑻𝑻𝑻𝑻𝑻𝑻𝑻 𝒊𝒊ç𝒊𝒊𝒊𝒊; 𝐷𝐷 = 𝐾𝐾 ∗ �
Suyun Viskozitesi, η (g.sn/cm2) 9.68*10-6
𝐺𝐺𝑠𝑠
𝑃𝑃 = ∗ 1000 ∗ 𝑃𝑃200 ∗ (𝑅𝑅𝑑𝑑)
DENEY VERİSİ
Geçen Efektif D’den Tane

Sıcaklık. Hidrometre Kümülatif
zaman, Rh Derinlik, Rd = R'h - küçük Çapı,
T Okuması, (%)
Tarih Zaman t = R'h + Cm L R'o %K D
o
( C) R'h Geçen
(dk.) (mm) (%) (mm)
Deneyi Yapan: Kontrol eden: Doç. Dr. İnan KESKİN
*Menüsküs düzelmesi, ASTM 151 H tipi hidrometre için 0.0008 olarak belirlenmiştir. ** Deney oC için sıcaklık + dağıtma düzeltmesi için bkz. İlgili Tablo
KARABÜK ÜNİVERSİTESİ İNŞAAT MÜHENDİSLİĞİ ZEMİN MEKANİĞİ LABARATUVARI

Tablo 8. Hidrometre Deney Örneği
TANE BOYUT DAĞILIMI - HİDROMETRE ANALİZİ
Proje Örnek No
Saha Derinlik (m)
Zemin Tanımı Deney Metodu
Kalibrasyon ve Örnek Özellikleri Organik Madde için Ön İşlem
Hidrometre No. Ön işlem

Menisküs Düzeltmesi, Cm 0.0008 İlk kuru toprak kütlesi, mo , (g)
Sıcaklık ve Dağıtıcı Düzeltmesi, R'o , Bkz. Tablo 0.0037 Ön işlemden sonra kuru kütle, m (g)
Efektif Derinlik, L, (Bkz. Tablo) Kayıp, mo - m (g)
Deneyde Kullanılan Kuru Kütle, M (g) 40 Yüzde Kayıp (%)

30𝜇𝜇
0.075 mm’den Geçen (%), P200 89 𝐾𝐾 = � � 𝑦𝑦𝑦𝑦𝑦𝑦𝑦𝑦 𝑩𝑩𝑩𝑩𝑩𝑩. 𝑻𝑻𝑻𝑻𝑻𝑻𝑻𝑻𝑻𝑻, 𝐀𝐀𝐀𝐀𝐀𝐀𝐀𝐀 𝐃𝐃𝐃𝐃𝐃𝐃𝐃𝐃
(𝐺𝐺𝑠𝑠 − 1)
Zeminin Tane Özgül Ağırlığı, Gs 2.45
o
22 𝐷𝐷 = � 30𝜇𝜇 𝐿𝐿 𝐿𝐿
Su Sıcaklığı, T ( C) ∗ � , 𝑻𝑻𝑻𝑻𝑻𝑻𝑻𝑻𝑻𝑻 𝒊𝒊ç𝒊𝒊𝒊𝒊; 𝐷𝐷 = 𝐾𝐾 ∗ �
Suyun Viskozitesi, η (g.sn/cm2) 9.68*10-6
𝐺𝐺𝑠𝑠
𝑃𝑃 = ∗ 1000 ∗ 𝑃𝑃200 ∗ (𝑅𝑅𝑑𝑑 )
DENEY VERİSİ
Geçen Efektif D’den Tane

Sıcaklık. Hidrometre Kümülatif
zaman, Rh Derinlik, Rd = R'h - küçük Çapı,
T Okuması, (%)
Tarih Zaman t = R'h + Cm L R'o %K D
o
( C) R'h Geçen
(dk.) (mm) (%) (mm)
10.03.2023 11:20 0 22 1.028 1.029 8.9 1.025 0.01421 #SAYI/0! 83.760431
10.03.2023 11.21 1 22 1.026 1.027 8.9 1.023 0.01421 0.04239251 77.0862931
10.03.2023 11:22 2 22 1.024 1.025 9.2 1.021 0.01421 0.03047705 70.4121552
10.03.2023 11.25 5 22 1.022 1.023 9.2 1.019 0.01421 0.01927538 63.7380172
10.03.2023 11:30 10 22 1.020 1.021 9.2 1.017 0.01421 0.01362975 57.0638793
10.03.2023 11.35 15 22 1.018 1.019 9.2 1.015 0.01421 0.01112865 50.3897414
10.03.2023 11:50 30 22 1.016 1.017 9.2 1.013 0.01421 0.00786914 43.7156034
10.03.2023 12:20 60 22 1.015 1.016 9.2 1.012 0.01421 0.00556432 40.3785345
10.03.2023 13:20 120 22 1.014 1.015 9.4 1.011 0.01421 0.00397711 37.0414655
10.03.2023 11:20 1140 22 1.013 1.014 9.4 1.010 0.01421 0.00129034 33.7043966
Deneyi Yapan: Kontrol eden: Doç. Dr. İnan KESKİN
*Menüsküs düzelmesi, ASTM 151 H tipi hidrometre için 0.0008 olarak belirlenmiştir. ** Deney oC için sıcaklık + dağıtma düzeltmesi için bkz. İlgili Tablo
KARABÜK ÜNİVERSİTESİ İNŞAAT MÜHENDİSLİĞİ ZEMİN MEKANİĞİ LABARATUVARI
Tablo 4: Süspansiyon sıcaklık düzeltmesi (Mt)

Tablo 5: Hidrometre analizinde tane çapının hesaplanmasında kullanılan tane özgül ağırlığına
bağlı olarak saptanan katsayı tablosu (K).
Tablo 6: Düzeltilmiş hidrometre okumalarına karşılık etkin derinlik

Hafta_5
INS305
Zemin Mekaniği I
Zeminlerin Sınıflandırılması
Doç.Dr. İnan KESKİN

www.inankeskin.com
ZEMİN MEKANİĞİ
Haftalık Konular
Hafta 15:
ZEMİNLERİN SINIFLAMAYA ESAS ÖZELLİKLERİ/Tane Boyu
Tabii zeminleri oluşturan katı taneler çok değişik boyutlarda olabilmektedir.
Zeminlerin Tane Çapına Göre Sınıflandırılması
İnce Taneli Zeminler İri Taneli Zeminler
Kohezyonsuz Zeminler
Kohezyonlu Zeminler
(Granüler Zeminler)
Tane Çapı
(mm)
Tabii zeminleri oluşturan katı taneler çok değişik boyutlarda olabilmektedir.
Zeminlerin Tane Çapına Göre Sınıflandırılması
BRITISH SOIL CLASSIFICATION SYSTEM (BS5930:1981); TS1900

Doğal zeminler değişik boyutlarda tanelerin karışımından meydana geldiği için,
bunların içindeki tane boyutlarının istatistiksel dağılımının ve zeminin esas olarak
hangi gruba girdiğinin deneysel olarak araştırılması gerekmektedir.
 Bu amaçla iri daneli zeminlerde (çakıl, kum) elek analizi,
 İnce daneli zeminlerde (silt, kil) ise hidrometre analizi yapılmaktadır.
Tane Boyu Dağılım Analizi
Elek Analizi Hidrometre Anailzi
0.075 mm
İri Taneli Zeminler İnce Taneli Zeminler

#200’den geçen miktar %10’ dan az ise
hidrometre deneyinin yapılmasına gerek yoktur. 200 No.lu elek
Elek Analizi
https://www.youtube.com/watch?v=AM-
NrQoRIYY&ab_channel=ElementaryEngineering
Elek Analizi
Çeşitli standartlardaki elek özellikleri
Elek Analizi
Tane Boyutu (mm)
Zemin
AASHTO USCS TS-1500
Çakıl 2-76.2 4.75-76.2 2-76.2
Kum 0.075-2 0.075-4.75 0.075-2
Silt 0.002-0075 0.002-0.075
<0.075
Kil <0.002 <0.002
Elek Analizi
100
90
80
70
60
50
40
30
20
10
0
10 1 0.1 0.01
Tane Çapı mm
Elek Analizi
Elek No Elek Boş Elek Elek ve Elek Kümülatif Yüzde Yüzde

Açıklığı Kütlesi Zemin Üstünde Elek Üstü Kalan Geçen
(mm) (g) Kütlesi Kalan (g) (%) (%)
(g) Zemin
(g)
3/8" 9.5 594.40 635.30 40.90 40.90 5.310309 94.69
1/4" 6.3 543.00 646.30 103.30 144.20 18.72241 81.28
4 4.750 591.60 617.30 25.70 169.90 22.059205 77.94
10 2.0 540.20 558.30 18.10 188.00 24.40924 75.59
20 0.850 432.40 498.00 65.60 253.60 32.92651 67.07
40 0.425 461.00 472.00 11.00 264.6 34.35471 65.65
60 0.250 438.70 497.20 58.50 323.1 41.95014 58.05
100 0.150 427.60 485.70 58.10 381.2 49.49364 50.51
200 0.075 423.70 776.10 352.40 733.6 95.24799 4.75
Tava 383.00 419.60 36.60 770.2 100 0.00
Deney Sonrasında Hesaplanan Zemin Kütlesi 770.20
Hidrometre Analizi
Hidrometre analizi ASTM D442, D1140, AASHTO T88
0.075 mm’den daha küçük boyutlu olan zeminlerin tane boyutunun belirlenmesi için
yapılan bir deneydir. Genel prensip Stokes yasasına dayanmaktadır. Stokes yasası, bir
sıvı içerisinde çöken ve geometrik şekli küre olan tanelerin çökme hızları ile tane çapları
arasında bir ilişki olduğunu ifade etmektedir. Buna göre tüm tanelerin aynı yoğunluğa
sahip olacağı kabulü ile büyük boyutlu tanelerin daha hızlı küçük olanlarınsa daha
yavaş çökeleceği bilinmektedir.
151 H zemin-su karışımının yoğunluğu gr/ml
152 H gram cinsinden zemin miktarı
Hidrometre ağırlık merkezi

18 𝑛𝑛 𝐿𝐿
𝐷𝐷 = ∗ ∗
1 𝛾𝛾𝑠𝑠 − 𝛾𝛾𝑤𝑤 𝑇𝑇
𝛾𝛾𝑠𝑠 = 𝑧𝑧𝑧𝑧𝑧𝑧𝑧𝑧𝑧𝑧 𝑏𝑏𝑏𝑏𝑏𝑏𝑏𝑏𝑏𝑏 ℎ𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎 𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎

𝛾𝛾𝑤𝑤 = 𝑠𝑠𝑠𝑠𝑠𝑠𝑠𝑠𝑠𝑠 𝑏𝑏𝑏𝑏𝑏𝑏𝑏𝑏𝑏𝑏 ℎ𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎 𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎
𝐷𝐷 = Ölçülen zeminlerin tane çapı, mm
𝐿𝐿 = Tanelerin çökme mesafesi, cm
𝑇𝑇 = Çökme işleminin başlamasından beri geçen zaman, sn
Hidrometre Analizi
https://www.youtube.com/watch?v=WkN4LxXKKKI&ab_channel
=ElementaryEngineering
Hidrometre Analizi
Elek-Hidrometre Analizi
Tane Çapı Dağılımı-Granülometri Eğrisi
ÇAKIL
KUM
SİLT
KİL
Dane Çapı Dağılımı-Granülometri Eğrisi
İyi Derecelenmiş
Well Graded
(Kötü Boylanmış) (Poorly Sorted)
Mühendislikte iyi derecelenmiş bir

malzeme heterojendir ve her tane
boyundan (çakıl, kum, kil, silt) az çok eşit
oranda içermektedir.
Sedimantolojide boylanma kullanılır. İyi
boylanmış bir malzeme homojendir ve
malzemeyi oluşturan taneler yaklaşık
eşit boydadır
Kötü Derecelenmiş Poorly Graded

(Well Sorted)
(İyi Boylanmış)
Dane Çapı Dağılımı-Granülometri Eğrisi
Uniform
CU=1’e yakın
kötü derecelenmiş
(Poorly graded)
iyi boylanmış
Nonuniform
İyi derecelenmiş
Boşluklu derecelenmiş
(Well graded)
(Gap graded)
kötü boylanmış
𝐷𝐷60
𝐸𝐸𝐸 Ş𝑒𝑒𝑒𝑒𝑒𝑒𝑒𝑒𝑒𝑒𝑒𝑒𝑒𝑒𝑒𝑒𝑒𝑒 𝑢𝑢𝑢𝑢𝑢𝑢𝑢𝑢𝑢𝑢𝑢𝑢𝑢𝑢𝑢𝑢𝑢𝑢𝑢𝑢𝑢𝑢𝑢𝑢 𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘 𝑠𝑠𝑠𝑠𝑠𝑠𝑠𝑠𝑠𝑠𝑠𝑠 (𝐶𝐶𝑢𝑢 ) = (𝑈𝑈𝑈𝑈𝑈𝑈𝑈𝑈𝑈𝑈𝑈𝑈𝑈𝑈𝑈𝑈𝑈𝑈𝑈𝑈 𝑐𝑐𝑐𝑐𝑐𝑐𝑐𝑐𝑐𝑐𝑐𝑐𝑐𝑐𝑐𝑐𝑐𝑐𝑐𝑐𝑐𝑐)
𝐷𝐷10
(𝐷𝐷30 )2
𝑆𝑆𝑆𝑆𝑆𝑆𝑆𝑆𝑆𝑆𝑆𝑆𝑆𝑆𝑆𝑆𝑆𝑆𝑆/𝐷𝐷𝐷𝐷𝐷𝐷𝐷𝐷𝐷𝐷𝐷𝐷𝐷𝐷𝐷𝐷𝐷𝐷𝐷𝐷𝐷𝐷 𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘 (𝐶𝐶𝑐𝑐 ) = 𝐷𝐷60 ∗𝐷𝐷10
Coefficient of gradation (curvature)
ZEMİNLERİN SINIFLAMAYA ESAS ÖZELLİKLERİ/Tane Şekli
Granüle zeminlerin mühendislik davranışları üzerinde tane boyu dağılımı kadar
münferit tane şeklinin de etkisi vardır. Granüle zeminlerin sürtünme
karakteristiklerinde tane oldukça fazla etkilidir.
ZEMİNLERİN SINIFLAMAYA ESAS ÖZELLİKLERİ/Sıklık-Kıvam
Plastisite, malzenin etkisi altında bulunduğu

gerilmeden dolayı meydana gelen
deformasyonların gerilmenin kaldırılmasından
sonra kaybolmaması olarak tanımlanmaktadır.
𝑒𝑒𝑚𝑚𝑚𝑚𝑚𝑚 − 𝑒𝑒 Rölalif Sıkılık (%) Sıkılık Derecesi
𝐷𝐷𝑟𝑟 =
𝑒𝑒𝑚𝑚𝑚𝑚𝑚𝑚 − 𝑒𝑒𝑚𝑚𝑚𝑚𝑚𝑚 O-15 Çok Gevşek
15-35 Gevşek
𝛾𝛾𝑠𝑠
𝑒𝑒𝑚𝑚𝑚𝑚𝑚𝑚 = −1 𝛾𝛾𝑠𝑠 35-65 Orta Sıkı
𝛾𝛾𝑘𝑘(𝑚𝑚𝑚𝑚𝑚𝑚) 𝑒𝑒 = −1
𝛾𝛾𝑘𝑘 65-85 Sıkı
𝛾𝛾𝑠𝑠
𝑒𝑒𝑚𝑚𝑚𝑚𝑚𝑚 = −1 85-100 Çok Sıkı
ZEMİNLERİN SINIFLAMAYA ESAS ÖZELLİKLERİ/Zeminlerin Plastisite Özellikleri
Plastiklik veya plastisite, ince taneli zeminlerin bir özelliği olup; kırılmadan şekil
verilebilmeyi ifade eder. Bu özellik, kum, çakıl gibi iri taneli ve taneleri arasında
yapışma-çekme kuvvetleri olmayan zeminlerde görülmez (Plastik olmayan zeminler,
NP).
Sıvı haldeki zemin kurutularak su içeriğinin azaltılması ile plastik duruma dönüşür. İnce
taneli-kohezyonlu zeminler, su katılıp yoğrulduklarında, plastiklik özelliği gösterirler.
Plastik durumda da belli bir kayma direncinden sonra uygulanan kayma gerilmeleri
sürekli olarak kayma deformasyonları meydana getirir. Su içeriğindeki azalmaya bağlı
olarak zeminin deformasyonu sırasında yüzeyde çatlaklar oluşur. Zeminin su içeriğine
bağlı olarak kabaca yumuşak, orta sert, sert gibi adlar alırlar.
 Katı durum; zemine şekil verilemez,

şekil verilmek istendiğinde, kırılır.
 Yarı katı durum; zemine istenilen şekil
zorlukla verilir, zemin çatlar.
 Plastik durum; kırılma, çatlama
olmaksızın zemine istenilen şekil
kolayca verilebilir.
 Likit durum; zemin bir sıvı gibi yavaşça
akabilir.
Kıvam Limitleri-sınırları/Atterberg Limitleri
Kıvam: İnce daneli koheziv zeminlerin özel bir su içeriğindeki fiziksel durumunu belirtir.
Zeminin su içeriğine bağlı olarak 1911 de Atterberg tarafından deneysel olarak tarif
edilmiştir. Atterberg limitleri veya kıvam limitleri olarak adlandırılır. Zemine ait kıvam
limitleri iyi değerlendirilir ise zeminin birçok özelliği hakkında bilgi sahibi olunabilinir.
Kıvam limitleri şunlardır:
Likit limit (wL veya LL), plastik ve likit durumları birbirinden ayıran sınır su içeriğidir.
Başka bir deyişle, zeminin kendi ağırlığı altında akabildiği en düşük su içeriğidir.
Plastik limit (wp veya PL), plastik ve yarı katı durumları birbirinden ayıran sınır su
içeriğidir. Diğer bir deyişle, zeminin, el altında, cam bir yüzey üzerinde, çubuk haline
getirilirken, çubukların çapları yaklaşık 3 mm olduğunda kopmaların meydana geldiği
durumdaki su içeriğidir.
Rötre (büzülme) limiti (ws veya SL), daha fazla su kaybının, zeminin hacminde artık
bir azalma meydana getirmediği en büyük (maksimum) su içeriğidir. Diğer bir tanımla,
zeminin suya tam doygun olabildiği en düşük su içeriğidir.
Kıvam Limitleri-sınırları/Atterberg Limitleri/Likit Limit
Casagrande
https://www.youtube.com/watch?v=OvrqyFYhhxQ&ab_channel=Elementary
Engineering
Kıvam Limitleri-sınırları/cone penetrometer
https://www.youtube.com/watch?v=ZAvN9Z6yVDs&
ab_channel=ElementaryEngineering
Plastik Limit
Lineer Büzülme Limiti (Rötre Limiti)
Zeminin Rötre Limit’i (Lineer Büzülme Limiti) değeri RL numunenin başlangıçtaki uzunluğunun
yüzdesi olarak aşağıdaki formülden hesaplanır.
Burada;
L= Kurumuş numune uzunluğu
LO= Numunenin başlangıçtaki uzunluğudur.
LİMİTLER
KIVAMLAR
Kıvam – Kayma Mukavemeti İlişkisi

Kıvam İndisi Ic
Kohezyonlu zeminlerin kıvamlılığı, o zeminin dayanımına kabaca bir yaklaşımda

bulunulabilmesi açısından oldukça önemli bir özelliktir. Kohezyonlu bir zeminin kıvam
indeksi su içeriği (w), likit limit (LL) ve plastik limitin (PL) nümerik değerleri kullanılarak
hesaplanabilir.
𝐿𝐿𝐿𝐿 − 𝑤𝑤
𝐼𝐼𝐶𝐶 =
𝐿𝐿𝐿𝐿 − 𝑃𝑃𝑃𝑃
Likitlik (Sıvılık) indisi IL
Zeminler doğal durumda çeşitli etkilerle farklı su içeriklerinde olurlar. Su içeriğinin

pastiste çetvelinin neresinde olduğunun saptanması zeminin bazı özellikleri hakkında
bilgi sağlar.
𝑤𝑤 − 𝑤𝑤𝑃𝑃
𝐼𝐼𝐿𝐿 =
𝐼𝐼𝑃𝑃
Kayma mukavemeti ve su içeriği arasındaki ilişki
Su = 170 exp (-4.6 LI) kPa
Kıvam – Kayma Mukavemeti İlişkisi Schofield and Wroth (1968)

Aktivite A
Plastisite indisi ile kil miktarı (0,002mm) arasında aktivite adı verilen bir ilişki vardır. Bu
ilişki plastisite indisinin kil yüzdesine oranı olarak tanımlanır. Aktivite var olan kilin
hangi tür olduğu hakkında dolayısıyla zemindeki olası hacim değişmesi hakkında yararlı
bilgi sağlar.
𝐼𝐼𝑃𝑃
𝐴𝐴 =
𝐾𝐾𝐾𝐾𝐾𝐾 𝑌𝑌𝑌𝑌𝑌𝑌𝑌𝑌𝑌𝑌𝑌𝑌𝑌
A Açıklama
< 0.75 Aktif değil
0.75 – 1.25 Normal
> 1.25 Aktif
Sensitivite St
Arazideki koşullarındaki kil zeminlerin kıvamı yumuşak, orta katı, çok katı ve sert olarak
tanımlanmaktadır. Katılık derecesinin ölçüsü ise serbest basın mukavetidir.
İnce taneli zeminler doğal su içeriği değiştirilmeden yoğuruldukları zaman katılık derecesinde
büyük değişiklikler meydana gelmektedir. Yorulma sonucu yumuşamanın başlıca nedenleri
arasında tanelerin yüzeyindeki absorbe su tabakasında yer alan moleküllerin sıralanması ve kilin
iç yapısının bozulması sayılabilir.
Doğal haldeki serbest basınç mukavemetinin yoğurulmuş durumdaki serbest basınç

mukavemetine oranı sensitivite olarak adlandırılmakta olup aşağıdaki gibi ifade edilir.dır.
𝑞𝑞𝑢𝑢 (𝑑𝑑𝑑𝑑𝑑𝑑𝑑𝑑𝑑)
St=
𝑞𝑞𝑢𝑢 (𝑦𝑦𝑦𝑦𝑦𝑦𝑦𝑦𝑦𝑦𝑦𝑦𝑦𝑦𝑦𝑦𝑦𝑦)
2 < St < 4 Normal kil

4 < St < 8 Duyarlı kil
>8 Aşırı duyarlı kil
ZEMİNLERİN SINIFLAMAYA ESAS ÖZELLİKLERİ/Şişme Potansiyeli
O’Neill ve Poormoayed (1980)’ in plastisite indeksi ve likit limite bağlı olarak önerilen
şişme potansiyeli sınıflamasının dışında, kıvam sınırları kullanılarak zeminlerin şişme
potansiyeline bir yaklaşımda bulunulmak amacı ile birçok araştırmacı tarafından
önerilen sınıflama sistemleri de sık sık kullanılmaktadır. Bu şişme potansiyeli sınıflarının
içerisinde en çok kullanılanı; Van der Merwe (1964) tarafından geliştirilen, daha sonra
Williams ve Donaldson (1980) tarafından değiştirilen sınıflamadır.
Şişen zeminlerin sınıflaması (O’Neill ve Poormoayed, 1980).

ZEMİN SINIFLAMA SİSTEMLERİ
Zemin sınıflamasının amacı; basit indislerle benzer davranışa sahip zemin gruplarının
oluşturulması ve sınıflanması, mühendislik özelliklerini kestirmek ve genel olarak
mühendisler arasında iletişimi sağlamaktır.
Mühendislik uygulamasındaki anlamı

Toprak zemin dokusunu tanımlar ve zemin sınıflamasına girdi sağlar.
Derecelenme + boylanma ile ilgili bilgi sağlar.
Dolgu malzemesi olarak malzeme seçiminde, yol temel malzeme seçiminde veya beton
agregası seçiminde kullanılabilir.
Dinamik kompaksiyon, enjeksiyon gibi zemin iyileştirme yöntemlerinin seçiminde kullanılabilir.
Etkin taneçapı ile hidrolik iletkenliğin tahmininde (Hazen’s Equation) kullanılabilir.
0.075 mm
İri Taneli Zeminler 200 No.lu elek İnce Taneli Zeminler

ZEMİN SINIFLAMA SİSTEMLERİ/ÜÇGEN SINIFLANDIRMA-Feret Üçgeni
Üçgen sınıflandırma yöntemi en eski sınıflandırma yöntemlerinden biridir. Sınıflandırılacak
zemine ait kum, silt ve kil yüzdeleri kullanılır. Önce zemin granülometri eğrisi çizilir. Zemindeki
çakıl yüzdesi çıkarılarak kalan kum, silt ve kil yüzdelerinin tamamı % 100 olacak şekilde bu
kısımların yüzdesi yeniden belirlenir.
Kil Örnek
%100 % 20 çakıl, % 22 kum, % 50 silt ve %8 kil içeren
zemini üçgen sınıflama sistemini kullanarak
sınıflandırınız
Çakıl oranı değerlendirmediğinden,
Feret üçgeni kum, silt ve kil yüzdeleri % 100 olacak
şekilde çakıl yüzdesi yok sayılarak bu
miktar kum, silt ve kile yansıtılır.
Bunu için diğer yüdeler
𝟏𝟏𝟏𝟏𝟏𝟏
= 𝟏𝟏, 𝟐𝟐𝟐𝟐
𝟏𝟏𝟏𝟏𝟏𝟏 − 𝟐𝟐𝟐𝟐
İle çarpılır.
%10 Kil Yeni oranlar;
% 27,5 kum,
Kum Silt
% 62,5 silt
%100 %100
%10 kil
ZEMİN SINIFLAMA SİSTEMLERİ/ÜÇGEN SINIFLANDIRMA-Feret Üçgeni
Loam(lem); 40% kum–40% silt ve

20% kil içeren balçık kıvamında 10-5
mertebesinde geçirimliliği bulunan
zemindir.
Ancak bu oranlar değişerek kumlu

lem, siltli lem, killi lem, kumlu killi
lem, siltli killi lem şeklinde olabilir.
ZEMİN SINIFLAMA SİSTEMLERİ/AASHTO SINIFLANDIRMA SİSTEMİ
Bu sınıflama yaygın olarak toprak işlerinde özellikle taban, alt temel ve dolgularda kullanılır.
Sınıflama tane boyu dağılımı, likit limit ve plastisite indisine göre yapılmaktadır. AASHTO silt-kil
ile kum sınırını 0,075 mm (ASTM #200 Elek), kum ile çakıl sınırını ise 2,00 mm olarak
kullanmaktadır.
Bu sınıflamada zeminler A-1’den başlayarak A-7’ye kadar 7 gruba ve alt gruplara ayrılır. A-8
grubu turba gibi yüksek miktarda organik malzeme içeren zeminler için kullanılmakta olup
yüksek sıkışabilirlikleri ve düşük direnç özellikleri dolgularda kullanılmadıkları için sınıflandırma
tablosunda gösterilmemektedir.
Eğer GI sıfırdan küçük olarak hesaplanırsa sıfır
A-4 (20) olarak alınır. Yüksek GI değeri daha az uygun
malzemeyi işaret eder.
Grup Sınıflaması Grup İndeksi
A-1 (en iyi zemin)

GI= (F-35)[0.2+0.005(WL-40)]+0.01(F-15)(IP_10)
A-7 (en kötü zemin)
A-2-6 veya A-2-7 grubundaki

iki zemin türü için grup indeksi
GI=0.01(F-15)(IP_10) değerlendirirken eşitliğin
sadece ikinci terimi kullanılır.
F : ince tane içeriği (200 no.lu elekten geçen %); wL : likit limit;IP : plastisite indisi
Bu sistemde önce soldan sağa sonrada yukarıdan aşağıya eleme işlemi gerçekleştirilir.
Bu sistemde önce soldan sağa sonrada yukarıdan aşağıya eleme işlemi gerçekleştirilir.
AASHTO Zemin Grupları
A-1 grubu: Bu gruptaki zeminler dolgu olarak kullanıldıkları zaman iyi stabilite ve çok az oturma
gösterirler.
A-2 grubu: Birazcık ince malzeme içerirler ve nemden A-1 grubundaki zeminlere göre daha fazla
etkilenirler. Kaliteleri A-1 grubundaki zeminlere göre daha düşüktür.
A-3 grubu: İnce ve kohezyonlu zemin içerirler fakat büzülmeleri hemen hemen yok gibidir.
A-4 grubu: Bu zeminler silt içerirler, kohezyonları çok düşüktür ve donmadan etkilenirler.
A-5 grubu: Değişik içsel sürtünme açısına sahiptirler, kohezyonları oldukça düşüktür, yüksek
geçirimlilikleri vardır. Donmadan etkilenirler.
A-6 grubu: Bol miktarda kil içerirler A-5 e benzer fakat kohezyon, plastisite ve sıkışabilirlikleri
daha fazla, daha az geçirimli ve düşük içsel sürtünme açısına sahiptirler.
A-7 grubu: Plastisite, kohezyon, deformasyon şişme Hatırla! Plastisite, malzenin etkisi
ve büzülme özellikleri geniş bir dağılım aralığına altında bulunduğu gerilmeden dolayı
sahip killerdir. meydana gelen deformasyonların
A-8 grubu: Yapı malzemesi olarak kullanılamayacak gerilmenin kaldırılmasından sonra
olan toz ve mil boyutundaki bol organik malzeme kaybolmaması olarak tanımlanmaktadır.
içeren zeminlerdir.
İzlenen Yol
Kaya Çakıl
Kum Silt-Kil
İri İnce
75 mm
#4
4.75 mm #40 #200
0.425mm 0.075mm
A-1, A-2, A-3 A-4, A-5, A-6, A-7

#200 geçen ≤ 35 % #200 geçen>35%
Granüler malzemeler Silt-kil malzemeler
LL ve PI değerlerini kullanarak siltli

malzemeler killi malzemelerden
ayrılır (Sadece A2 grubu için)
Örnek
#10 elekten geçen: % 90; #40 elekten geçen: % 80; #200 elekten geçen: %60
wL = 37, wP = 18
ELENİR Bu zeminlerden biri
A-1, A-2 ve A-3 olamaz Önce soldan sağa sonrada yukarıdan aşağıya OLAMAZLARI BELİRLE
Örnek
wL = 37, wP = 18
# 200 nolu elek nedeniyle elenmişti Bu zeminlerden biri
# 10 nolu elek işe yaramadı
elendi elendi elendi
A-4, A-5 ve A-7 olamaz Önce soldan sağa sonrada yukarıdan aşağıya OLAMAZLARI BELİRLE
Örnek
wL = 39, IP = 19
Bu zeminlerden biri ELENİR
Olabilir
-
elendi elendi elendi elendi elendi elendi
Önce soldan sağa sonrada yukarıdan aşağıya OLAMAZLARI BELİRLE

Örnek
A-6 (?) wL = 37, wP = 18
#10 elekten geçen: % 90;
#40 elekten geçen: % 80;
#200 elekten geçen: %60
Grup Sınıflaması Grup İndeksi
GI=(F-35)[0.2+0.005(WL-40)]+0.01(F-15)(IP_10)
A-1 (en iyi zemin)
A-7 (en kötü zemin)
GI=(60-35)[0.2+0.005(37-40)]+0.01(60-15)(19-10)
= 8,67
GI= 0.01(F-15)(IP_10)
A-6 (8)
Not: Grup indisi tam rakama yuvarlanmalıdır. Eğer GI sıfırdan küçük olarak
hesaplanırsa sıfır olarak alınır. Yüksek GI değeri daha az uygun malzemeyi işaret
eder.
ZEMİN SINIFLAMA SİSTEMLERİ/USCS SINIFLANDIRMA SİSTEMİ
En yaygın olarak kullanılan bir sistemdir. Her ülke (İngiltere, Hindistan, Türkiye vb.) bu
sınıflandırmada bazı küçük değişiklikler yaparak kendi ulusal sınıflandırma sitemini
oluşturmuştur.
Bu sistemde, bazı semboller (simge, harf) kullanılmaktadır. Sınıflandırma iki harfli

gruplardan oluşur.
Birinci Harf İkinci Harf

G: Çakıl W: İyi derecelenmiş
S: Kum P: Kötü derecelenmiş
M: Silt M: Plastik olmayan, ince tane bileşenli
C: Kil C: Plastik, ince taneli
0: Organik zemin L: Düşük plastisiteli (LL<50) veya düşük orta sıkışabilirlik
Pt: Peat/Turba H: Yüksek plastisiteli (LL>50) veya yüksek sıkışabilirlik

Ana Bölümler Grup Simgeleri Tipik Adlama Laboratuar Sınıflama Ölçütleri
İyi derecelenmiş çakıl, çakıl kum
Malzemeli (Temiz Çakıl, ince

(İri Taneli malzemenin yarıdan (İri Taneli malzemenin yarıdan
fazlası 4 nolu elek açıklığından fazlası 4 nolu elek açıklığından
İnce malzeme ( <200 no'lu elek açıklığı) yüzdesine dayanarak

𝐷𝐷60 𝐷𝐷30 2
GW karışımı, ince malzeme çok az ya da Cu=𝐷𝐷 > 4 ve Cg = 1 ve 3 arasında
az yada yok)
Tane boyu eğrisinden kum ve çakıl yüzdelerini belirleyiniz.

Salt Çakıl
10 𝐷𝐷60 ∗𝐷𝐷10
hiç yok
%5-12 arası ise sınır zonunda malzeme.İki simge birlikte

Kötü derecelenmiş çakıl, çakıl kum
daha büyük)
GW için gerekli olan derecelenme/granülometri
ÇAKILLAR
GP karışımı, ince malzeme çok az ya da

koşullarının hiçbirini karşılamaz.
hiç yok
iri taneli zeminler aşağıdaki gibi sınıflandırılır.

Atterberg limitleri "A" çizgisinin "A" çizgisinin üstünde
GM Siltli Çakıl, Çakıl-Kum-Silt Karışımı
altında veya PI < 4 ve PI 4 ile 7 arasında
İri Taneli Zeminler
Çakıl
İnce
sınır zonunu oluştur.

Atterberg limitleri "A" çizgisinin
Her iki simge (GM ve
#4 GC Killi Çakıl, Çakıl-kum-silt karışımı
%12'den fazla ise GW, GC, SM, SC.

üstünde ve PI > 7
GC) birlikte kullanılır.
% 5'den az ise GW, GP, SW, SP.

İyi derecelenmiş kum, çakıllı kum, 𝐷𝐷60 𝐷𝐷30 2
İnce Malzemeli (Temiz Kum,
ince az yada
SW Cu=𝐷𝐷 > 6 ve Cg = 1 ve 3 arasında

Salt Kum
ince malzeme çok az ya da hiç yok 10 𝐷𝐷60 ∗𝐷𝐷10

yok)
Kötü derecelenmiş kum, çakıllı kum, SW için gerekli olan derecelenme/granülometri

daha küçük)
SP
KUMLAR
ince malzeme çok az ya da hiç yok koşullarının hiçbirini karşılamaz.
kullanılacaktır.
SM Siltli Kum, Kum-Silt karışımı Taralı zon içinde ve PI 4
altında veya PI < 4
Kum
ile 7 arasında sınır zon

#200 SC Killi Kum, kum-Kil karışımı
üstünde ve PI > 7
oluşturur.
İnorganik silt ve çok ince kum, kayaç unu, siltli veya

SILTLER VE KILLER
(Likit Limit 50'nin
ML
killi ince kum veya plastisitesi düşük killi silt 80
B Hattı
70
Plastisitesi düşük veya orta inorganik kil, çakıllı kil,
CL
altında)
kumlu kil, siltli kil, zayıf kil 60
PLASTİKLİK İNDİSİ PI
İnce Taneli Zeminler
OL Organik Silt ve plastisitesi düşük organik siltli kil 50

CH
İnorganik silt, mikalı veya diyotemelli, ince kumlu 40
MH
SİLTLER VE KİLLER
(Likit Limit 50'nin
veya siltli toprak, elastik silt

30
CL
CH Plastisitesi yüksek inorganik kil, şişen kil 20 MH veya OH
üstünde)
10
OH Plastisitesi orta veya yüksek organik kil, organik silt CL-ML ML-OL
0
Zeminler
Organik
0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100 110
Pt Turba ve oldukça organik diğer zeminler LİKİT LİMİT LL
Zemin sınıflandırılması
Labaratuvar koşullarına göre grup ismi verilmesi
Grup
Sembolü Grup İsmi
İyi
Malzeminin %50'sinden fazlası 200 Nolu elek çapından
ÇAKILLAR Cu=(D60/D10) > 4 ve Cg=(D30)2/(D60/D10) 1 ve 3 arasında GW Derecelenmiş

TEMİZ ÇAKILLAR Çakıl
%5'den az ince Kötü
GW için gerekli olan derecelenme/granülometri koşullarının
GP Derecelenmiş
hiçbirini karşılamaz.
Çakıl
İri malzemenin %50'den fazlası
İRİ TANELİ ZEMİNLER
4 Nolu elekten büyüktür. ML MH GM Killi Çakıl

İNCE MALZEMELİ ÇAKILLAR
%12'den fazla inceler
büyüktür.
CL CH GC Siltli Çakıl
İyi
KUMLAR Cu=(D60/D10) > 6 ve Cg=(D30)2/(D60/D10) 1 ve 3 arasında SW derecelenmiş
TEMİZ KUMLAR kum
SP derecelenmiş
hiçbirini karşılamaz
kum
4 Nolu elekten küçüktür. İncelere göre ML veya MH SM Siltli Kum
İNCE MALZEMELİ KUMLAR
İncelere göre CL veya CH SC Killi Kum
SİLTLER VE KİLLER PI>7 ve A hattının üzerindedir CL Temiz Kil

İnorganik
Malzeminin %50'sinden
İNCE TANELİ ZEMİNLER
fazlası 200 Nolu elek
PI<7 ve A hattının altında ML Temiz Silt

çapından küçüktür.
Limit limit 50'den küçüktür Organik Kil

Organik Llfırında kurultulmuş/Lldoğal<0.75 OL
Organik Silt
SİLTLER VE KİLLER PI>7 ve A hattının üzerindedir CH Yağlı kil
İnorganik
PI<7 ve A hattının altında MH Elastik Silt
Limit limit 50'den büyüktür Organik Kil
Organik Llfırında kurultulmuş/Lldoğal<0.75 OH
Organik Silt
Aşırı organik Zeminler Organik madde içeren koyu renkli organik kokulu Pt Turba
A hattı
Genellikle killi zeminleri
80 siltli zeminlerden ve
B Hattı
70
organik zeminleri
inorganik zeminlerden
ayırır.
60
PLASTİKLİK İNDİSİ PI
50
CH
40
30
U Hattı genel olarak
CL zeminler için üst sınırı
oluşturur.
20 MH veya OH
10
Not:
CL-ML ML veya OL
Eğer zemin için elde

0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100 110
LİKİT LİMİT LL
edilen değerler U
hattının sol tarafında
kalıyorsa veriler kontrol
edilmeli.
İncele! 200’den geçen zemin yüzdesi < %50 mi? Cevabın Evet ise zemin iri tanelidir.
200 nolu elekten geçen zemin yüzdesi < %5 mi?

Zemin GW, GP, SW, SP dan birisidir.
Zemin sadece derecelenmesine göre sınıflandırılır.
İNCE TANELER SINIFI VE DAVRANIŞI ETKİLEMEYECEK KADAR AZDIR.
200 nolu elekten geçen zemin yüzdesi > %12 mi?
Zemin GC, GM, SP, SM den birisidir.
C-M ayrımı için Plastisite Kartı’na bakılır.
İNCE TANELER SINIFI VE DAVRANIŞI ETKİLEYECEK KADAR ÇOKTUR.
200 nolu elekten geçen zemin yüzdesi %5 - %12 mi?

iki sembol ile gösterilir. Zemin GW-GC, GW-GM, GP-GC, GP-GM, SW-SC, SW-SM,
SP-SC, SP-SM den birisidir.
Hem elek analizi sonuçları, hem de Plastisite Kartı Kullanılır.
HEM TANE ÇAPI DAĞILIMI HEM DE İNCE DANELER SINIFI VE
DAVRANIŞI ETKİLEMEKTEDİR.
Aşağıdaki üç durumda çift sembol kullanılmalıdır (W ve P ayrımı için Cu ve Cc
hesapla).
200 No’lu elek altına geçen miktarı 5% - 12% olan kaba daneli zeminler.
%7 civarında ince dane kaba daneli zeminlerin hidrolik iletkenliğini

değiştirebilmektedir.
İlk Sembol zeminin iyi mi kötü mü derecelendiğini, ikinci sembol ise ince dane
içeriğini belirtmektedir. Mesela: SP-SM, Kötü derecelenmiş siltli kum olarak
tanımlanmıştır.
Ara bölgede kalan ince daneli zeminler (PIastisite indisleri 4 ve 7 arasında ve Likit
Limit değerleri 12 ve 25 arasında olan zeminler).
Siltli ve daha çok kile benzeyen malzemeleri ayırmak zordur.

CL-ML: Siltli kil, SC-SM: Siltli, Killi kum.
Benzer şekilde ince ve kaba daneler içeren zeminler.
Mümkün çift semboller GM-ML

UCSC Akış Şeması
UCSC Akış Şeması
#4
Cu
Cc
PL,
LL
#4
#200
LL, PL
LL>50
LL<50
ÖRNEK
wL = 37, wP = 18
wL = 37
wP = 18
IP=37-18=19
USCS ye göre CL
ÖRNEK # 200 = %30 LL = 33 SC %200 elek altı karar verdirdi
#4 = %70 PL = 12
Cu
Cc
PL
LL
#4
#200
LL, PL
LL>50
LL<50
ABAK
%5-%12 çift sembol kullanılmalıdır tekrar Cu ve Cc hesaplanarak W ve P ayrımı yapılır.

ZEMİN SINIFLAMA SİSTEMLERİ/AASTHO ve USCS Benzer Gruplar
ZEMİN SINIFLAMA SİSTEMLERİ/AASTHO ve USCS Benzer Gruplar
Karayolları Sınıflandırması ve Birleşik Zemin Sınıflandırmasının Karşılaştırılması

(Tunç, 2001)
ZEMİN SINIFLAMA SİSTEMLERİ/İNGİLİZ ZEMİN SINIFLAMASI (BS 5930)
İngiliz standartında zeminler

önce iri ve ince olmak üzere
ikiye ayrılırlar. Kil-silt ile kum
sınırı olan 0,060 mm elekten
geçen % 35’den az ise iri %
35’den fazla ise ince taneli
zemin olarak adlandırılır. İri
malzemenin % 50 sinden
fazlası çakıl ise zemin G kum
ise S ile simgelendirilir. 0.060
mm elekten geçen malzeme
% 35 den fazla ise İlk simge
kil için C silt için M harfi
kullanılır.
ZEMİN SINIFLAMA SİSTEMLERİ/TÜRK STADANDARDINDA ZEMİN SINIFLAMASI
(TS 1500)
TS zemin sınıflandırma sistemi, 1987 ve son olarak 2000’de gözden geçirilmiştir. Türk
standartları Zemin Sınıflandırması (TS 1500) Birleştirilmiş Zemin Sınıflandırması ve
İngiliz Standartı zemin sınıflandırmasına benzerdir. Birleştirilmiş Zemin Sınıflandırması
ile arasındaki en önemli fark UCSS’de 4,75 mm (#4 elek) kabul edilen kum-çakıl sınırı
TS 1500’de İngiliz, Alman ve AASHTO’ nunda kabul ettiği ve kılcallık kuvvetlerinin
etkinlik sınırı olan 2,00 mm’dir. Böylece bazı zeminler USCS’ de kum adını alırken Türk
Standartlarında çakıl tanımlanmaktadır. Diğer bir farklılık ise plastisite özelliğinin
simgelenmesidir. Özellikle 1999 Marmara depreminde NP siltler de görülen sıvılaşma
olayları ince taneli zeminlerin düşük orta ve yüksek plastisiteli olarak ayrılmasının
daha gerçekçi olacağını göstermiştir.
(TS 1500)
ASTM #10=2mm
ASTM #200=0,075mm
(TS 1500)
(TS 1500)
Çizelge 2 - İnce taneli zeminlerin sınıflandırılması için akış diyagramı (% 50 ve fazlası 75 μm.den küçük)
(TS 1500)
Çizelge 3 - İri daneli zeminlerin sınıflandırılması için akış diyagramı (% 50.den fazlası 75 μm.den büyük)
(TS 1500)
ÖZET
TÜRK DEPREM YÖNETMELİĞİNDE (TDY) TANIMLANAN ZEMİN GRUPLARI
Türk deprem yönetmeliğine göre yerel zemin koşullarının belirlenmesi için esas alınacak zemin
grupları belirlenmiştir.
Relatif Serbest Kayma

Zemin Zemin Grubu Tanımı SPT -N Sıkılık Basınç Dalgası
Grubu (%) Direnci Hızı
(kPa)
(A) -Masif volkanik kayaçlar ve ayrışmamış,
sağlam metamorfik kayaçlar, sert
çimentolu tortul kayaçlar; -
-Çok sıkı kum-çakıl > 50 - > 1000 > 1000
-Sert kil ve siltli kil >32 85-100 - > 700
- > 400 >700
(B) -Tüf ve aglomera gibi gevşek volkanik
kayaçlar; süreksizlik düzlemleri bulunan
ayrışmış çimentolu tortul kayaçlar
-Sıkı kum-çakıl - - 500-1000 700-1000
-Çok katı kil ve killi silt 30-50 65-85 - 400-700
16-32 - 200-400 300-700
(C) -Yumuşak süreksizlik düzlemleri bulunan
çok ayrışmış metamorfik kayaçlar ve
çimentolu tortul kayaçlar;
-Orta sıkı kum-çakıl - - < 500 400-700
-Katı kil ve Siltli kil 10-30 35-65 - 200-400
8-16 - 100-200 200-300
(D) -Yer altı su seviyesinin yüksek olduğu
yumuşak, kalın alüvyon tabakaları;
-Gevşek kum - - - < 200
-Yumuşak kil, siltli kil < 10 < 35 - < 200
<8 - < 100 < 200
Depreme dayanıklı tasarım çalışmalarında yerel zemin koşullarının etkisini dikkate alabilmek
için, geçmişteki kuvvetli deprem kayıtları ve yapısal hasar dağılımları ile yerel zemin koşulları
arasındaki ilişkiyi istatistiksel olarak değerlendiren “zemin sınıflandırma sistemleri” geliştirilmiş
ve farklı zemin sınıfları için spektral davranış bağıntıları önerilmiştir.
Temel zeminini sınıflandırmada kullanılan başlıca kriterler (üst 30 m için )

• Kayma Dalgası Yayılma Hızı (vs)
• Standart Penetrasyon Darbe Sayısı (N)
• Killi Zeminler için Drenajsız Kayma mukavemeti (Cu
Davranış spektrumlarının belirlenmesi için kullanılan zemin grupları ve tanımlamaları, zemin

grubu ve en üst zemin tabakası kalınlığını dikkate alan yerel zemin sınıfları yönetmelikte
ayrıntılı bir şekilde tablolar halinde sunulmuştur
Yerel Zemin Zemin Grubu ve Tabaka kalınlığı
Sınıfı
Z1 A Grubu Zeminler
H1<15 m (B) Grubu Zeminler
Z2 H1>15 m (B) Grubu Zeminler
H1<15 m (C) Grubu Zeminler
Z3 15 m <H1<50 m (C) Grubu Zeminler
H1<10 m (D) Grubu Zeminler
Z4 H1>50 m (C) Grubu Zeminler
H1>10 m (D) Grubu Zeminler
!!!!!!
Hafta_6
INS305
Zemin Mekaniği I
Zemin Sınıflama Sitemleri Uygulamaları ve Karşılaştırmalar

www.inankeskin.com
ZEMİN MEKANİĞİ
Haftalık Konular
Hafta 15:
ZEMİN SINIFLAMA SİTEMLERİ UYGULAMALARI VE KARŞILAŞTIRMALAR
Soru: Tane boyu dağılım analiz sonuçları tablodaki gibi olan A, B, C, D zeminlerinin
granülometri eğrilerini çizerek % çakıl, % kum, % silt ve % kil miktarlarını belirledikten
sonra;
a. Birleştirilmiş zemin sınıflama sitemine göre sınıflandırınız.
b. AASHTO’ ya göre sınıflandırınız.
c. TS 1500 göre Sınıflandırınız.
d. Üçgen sınıflama metoduna göre sınıflandırınız.
Tersten gidelim.
Grafik olarak verildi.
100
7
ÇEŞİTLİ STANDARTLARDAKİ ELEKLER
Cevap: Öncelikle A zemini için tane boyu dağılım analiz verilerinden yararlanılarak
granülometri eğrilerini çizilerek %çakıl, %kum, %silt ve %kil miktarları ile cu ve cg değerlerini
belirleyelim.
D60
Çakıl
D30
Çakıl
D10 Kum
Silt
Kum
Cevap: Öncelikle B zemini için tane boyu dağılım analiz verilerinden yararlanılarak
belirleyelim.
Çakıl B
D60
Kum
Çakıl
D30
Kum
Silt
D10
Kil Silt
Cevap: Öncelikle C zemini için tane boyu dağılım analiz verilerinden yararlanılarak
belirleyelim.
Çakıl
Kum
D60
Silt Çakıl
D30
Kum
D10 Silt
Kil
Cevap: Öncelikle D zemini için tane boyu dağılım analiz verilerinden yararlanılarak
belirleyelim.
Çakıl
D
D60
Kum
Çakıl
D30 Kum
D10
Silt Silt
Cevap: Soruda verilen tane boyu dağlım analizi verilerinden birleştirilmiş zemin sınıflaması için
anahtar niteliğinde olan #200 elek, #4 nolu elek, WL, IP, ve granülometri eğrilerinden elde edilen
Cg ve Cu değeri kullanılarak zeminler USCS’ ye göre sınıflandırılır.
Cu
Cc
PL
LL
#4
#200
LL, PL
LL>50
LL<50
ABAK
Hatırla!
Zemin sınıflandırılması
Labaratuvar koşullarına göre grup ismi verilmesi
Grup
Sembolü Grup İsmi
İyi
Malzeminin %50'sinden fazlası 200 Nolu elek çapından
ÇAKILLAR Cu=(D60/D10) > 4 ve Cg=(D30)2/(D60/D10) 1 ve 3 arasında GW Derecelenmiş

TEMİZ ÇAKILLAR Çakıl
GP Derecelenmiş
hiçbirini karşılamaz.
Çakıl
İRİ TANELİ ZEMİNLER
4 Nolu elekten büyüktür. ML MH GM Killi Çakıl

İNCE MALZEMELİ ÇAKILLAR
büyüktür.
CL CH GC Siltli Çakıl
İyi
KUMLAR Cu=(D60/D10) > 6 ve Cg=(D30)2/(D60/D10) 1 ve 3 arasında SW derecelenmiş
TEMİZ KUMLAR kum
SP derecelenmiş
hiçbirini karşılamaz
kum
4 Nolu elekten küçüktür. İncelere göre ML veya MH SM Siltli Kum
İNCE MALZEMELİ KUMLAR
İncelere göre CL veya CH SC Killi Kum
SİLTLER VE KİLLER PI>7 ve A hattının üzerindedir CL Temiz Kil

İnorganik
Malzeminin %50'sinden
İNCE TANELİ ZEMİNLER
fazlası 200 Nolu elek
PI<7 ve A hattının altında ML Temiz Silt

çapından küçüktür.
Limit limit 50'den küçüktür Organik Kil

Organik Llfırında kurultulmuş/Lldoğal<0.75 OL
Organik Silt
SİLTLER VE KİLLER PI>7 ve A hattının üzerindedir CH Yağlı kil
İnorganik
PI<7 ve A hattının altında MH Elastik Silt
Limit limit 50'den büyüktür Organik Kil
Organik Llfırında kurultulmuş/Lldoğal<0.75 OH
Organik Silt
Aşırı organik Zeminler Organik madde içeren koyu renkli organik kokulu Pt Turba
Hatırla!
Cevap: A zeminini #200 elek=4, #4 nolu elek=27, WLL= 13, WPL= 8 ve granülometri
eğrilerinden elde etiğimiz Cu=42.85 ve Cc=2.01 değeri kullanılarak USCS’ ye göre sınıflandıralım.
Cu
Cc
PL
LL
#4
#200
LL, PL
LL>50
LL<50
ABAK
Cevap: B zeminini #200 elek=32, #4 nolu elek=81, WLL= 35, WPL= 18 ve granülometri
eğrilerinden elde etiğimiz Cu=421.05 ve Cc=1.64 değeri kullanılarak USCS’ ye göre sınıflandıralım.
Cu
Cc
PL
LL
#4
#200
LL, PL
LL>50
LL<50
ABAK
Cevap: C zeminini #200 elek=59, #4 nolu elek=100, WLL= 38, WPL= 25 ve granülometri
eğrilerinden elde etiğimiz değeri kullanılarak USCS’ ye göre sınıflandıralım.
Cu
Cc
PL
LL
#4
#200
LL, PL
LL>50
LL<50
ABAK
Cevap: D zeminini #200 elek=11, #4 nolu elek=90, WLL= 27, WPL= 22 ve granülometri
eğrilerinden elde etiğimiz Cu=285 ve Cc=35 değeri kullanılarak USCS’ ye göre sınıflandıralım.
Cu
Cc
PL
LL
#4
#200
LL, PL
LL>50
LL<50
ABAK
Cevap: Soruda verilen tane boyu dağlım analizi verilerinden AASHTO için anahtar niteliğinde
olan #200 elek, #10 nolu elek, #40 nolu elek, WL, IP, kullanılarak zeminler AASHTO’ ya göre
sınıflandırılır. A zemini için çözüm; #10=20, #40=8, #200=4, W =13, W =8 LL PL
elendi
**Soldan sağa tarama yapılırken tabloda gösterilen kriterlerin sağlandığı ilk grup zeminin ait olduğu grubu göstermektedir.
(yukardan aşağıya diğer bütün kriterleride sağlamalı). Soldakinin üstünlüğü nedeniyle, başka zemin grubuna bakmaya
gerek kalmadı.
Cevap: A zemini için ikinci çözüm mantığı; #10=20, #40=8, #200=4, WLL=13, WPL =8
Olabilir
Olabilir Olabilir
Olabilir Olabilir
Olabilir
Olabilir
elendi olur
**Soldan sağa tarama yapılırken tabloda gösterilen kriterlerin sağlandığı ilk grup zeminin ait olduğu grubu göstermektedir.
(yukardan aşağıya diğer bütün kriterleride sağlamalı).
Zemin A-1a A-1b ve A2-4 olabilir gibi değerlendirilmekle beraber #200=4 olması nedeniyle #200≤15 kıstası baz alınarak bu
aşamada zeminin A1-a olmasına karar verilir. Aralıklarda en yakın aralık daha önemli olmaktadır.
Cevap: B zemini için çözüm; #10=70, #40=49, #200=32, WLL=35, WPL=18
Olabilir
Olabilir
Olabilir
-

Cevap: C zemini için çözüm; #10=89, #40=75, #200=59, WLL=38, WPL=25
ELENİR Bu zeminlerden biri
Olabilir
Olabilir
Olabilir

Cevap: D zemini için çözüm; #10=78, #40=58, #200=11, WLL=27, WPL=22
Olabilir
Olabilir
Olabilir

Cevap: Soruda verilen tane boyu dağlım analizi verilerinden TS 1500 için anahtar niteliğinde
olan 0,075 mm, 2,00 mm, WL, ve Ip kullanılarak zeminler TS 1500 ’ e göre sınıflandırılır.
#10 (2,00 mm)
#200 (0,075 mm)

İnce taneli zeminlerin sınıflandırılması için akış diyagramı (% 50 ve fazlası 75 μm.den küçük)
İri daneli zeminlerin sınıflandırılması için akış diyagramı (% 50.den fazlası 75 μm.den büyük)
Cevap: Soruda verilen tane boyu dağlım analizi verilerinde TS 1500 için anahtar niteliğinde
Cevap: A zeminini #200 elek=4, #10 nolu elek=20, WLL= 13, WPL= 8 ve granülometri
eğrilerinden elde etiğimiz Cu=42.85 ve Cr=2.01 değeri kullanılarak TS1500’e göre sınıflandıralım.
#10 (2,00 mm)
#200 (0,075 mm)

Cevap: B zeminini #200 elek=32, #10 nolu elek=70, WLL= 35, WPL =18 ve granülometri
eğrilerinden elde etiğimiz Cu=421.05 ve Cr=1.64 değeri kullanılarak TS1500’ e göre
sınıflandıralım.
#10 (2,00 mm)
#200 (0,075 mm)

Cevap: B zeminini #200 elek=32, #10 nolu elek=70, WLL= 35, WPL =18 ve granülometri
eğrilerinden elde etiğimiz Cu=421.05 ve Cr=1.64 değeri kullanılarak TS1500’ e göre
Cevap: C zeminini #200 elek=59, #10 nolu elek=89, WLL= 38, WPL = 25 ve granülometri
eğrilerinden elde etiğimiz değeri kullanılarak TS1500’ e göre sınıflandıralım.
#10 (2,00 mm)
#200 (0,075 mm)

Cevap: C zeminini #200 elek=59, #10 nolu elek=89, WLL= 38, WPL = 25 ve granülometri
eğrilerinden elde etiğimiz değeri kullanılarak TS1500’ e göre sınıflandıralım.
Cevap: D zeminini incelerini #200 elek=45, #10 nolu elek=78, WLL= 27, WPL = 22 ve
granülometri eğrilerinden elde etiğimiz Cu=200 ve Cr=0.5 değeri kullanılarak TS1500’ e göre
#10 (2,00 mm)
#200 (0,075 mm)

Cevap: D zeminini incelerini #200 elek=45, #10 nolu elek=78, WLL= 27, WPL = 22 ve
granülometri eğrilerinden elde etiğimiz Cu=200 ve Cr=0.5 değeri kullanılarak TS1500’ e göre
Cevap: Tane boyu dağılım analiz verilerinden yararlanılarak çizilen granülometri eğrilerinden
elde edilen %çakıl, %kum, %silt ve %kil miktarları aşağıdaki üçgen kullanılarak zemin
sınıflandırılır.
Kil
%100
Kum Silt
%100 %100
Hafta_7
INS305
Zemin Mekaniği I
Zeminlerde Su

www.inankeskin.com
ZEMİN MEKANİĞİ
Haftalık Konular
Hafta 15:
ZEMİN SUYU
Zeminlerin taşıma gücü, yük altında sıkışması, şevler ve toprak barajlar gibi zemin
yapılarının stabilitesi, su tutma yapılarının su tutma özellikleri ve zeminlerin inşaat
malzemesi olarak kullanılma karakteristikleri üzerinde zemin-su ilişkisi önemli rol
oynar. O nedenle zemin mühendisliğinin uygulamada karşılaşılan problemleri
anlayabilmek ve mühendislik çözümleri geliştirebilmek için zemin davranışı üzerindeki
su etkisinin incelenmesi oldukça önemlidir.
ZEMİN SUYU Loam(lem); 40% kum–40% silt ve 20% kil içeren balçık
kıvamında 10-5 mertebesinde geçirimliliği bulunan zemindir.
Zemin doygun koşullarda su

daha fazla iletecektir.
Su kile ulaştığında, bu tabakanın

çok ince gözenekleri su akışına
direnç gösterilecektir.
ZEMİN SUYU
ZEMİN SUYU
Zemin kütlesi içerisinde bulanan su zemin suyu olarak adlandırılmakta olup iki grupra
incelenir.
yerçekimi kuvveti etkili
Durgun Su
Zemin Suyu
Yeraltısuyu
Haraketli Su
Absorbe Su
Tutuk Su
Kılcal (kapiler) Su
tane yüzeylerindeki elektriksel kuvvetler

yüzeysel kuvvetler etkili (kontrol altında tutar) etkili
ZEMİN SUYU
Yeraltısuyu
Yeryüzüne yağışlarla düşen suyun önemli bir kısmı zemin içerisine sızarak yerçekimi
kuvveti altında düşey ve yatay yönde hareket eder. YASS olarak nitelendirilen kota
kadar zemin boşluklarını tamamen doldurur. Zemin içerisine açılan bir kuyu yeterli bir
süre beklemek koşulu ile yeraltı suyu seviyesine kadar yeraltı suyu ile dolar.
Bazı durumlarda yeraltı suyu seviyesinde süreksizlikler belirse de ana su seviyesinde
yüksek kotlarda geçirimsiz formasyonlar içerisinde asılı su tablalarına da rastlanır.
ZEMİN SUYU
Yeraltısuyu
Yer çekimi etkisi altında serbestçe akan suya denir. Durgun (statik, hareketsiz) yada
hareketli (akış durumunda) olabilir. İçinde serbest su bulunan zemin, suya doygun
olarak düşünülür.
Suyu depolama ve iletebilme özelliklerine göre zeminler
farklı özelliklere sahiptirler
ZEMİN SUYU
Tutuksu
Taneler arası boşluklarda bazı kuvvetlerce tutulan suya denir. Absorbe su ve kılcal su
diye ikiye ayrılır.
Absorbe su (hidroskopik su): Zemin taneleri tarafından havadan çekilen ve
tanelerin dış yüzünü ince bir film tabakası gibi saran sudur. Bu su zemin
tanelerinin bir parçası gibidir. Etüvde kurutulunca zeminden uzaklaşır.
Kapiler-Kılcal su: Zemin boşlularında yüzey gerilim kuvvetleri tarafından tutulan
su olup, zemin içerisinde serbestçe akamaz. Farklı maddelerin ara yüzeylerinde
ortaya çıkan yüzeysel çekme gerilmelerinden dolayı meydana gelir. Kapiler su,
mineral taneler ve hava yüzeyleri arasında meydana gelir. Zeminlerde gözlenen
bu durum sıvılara batırılan küçük çaplı borularda sıvının yüzeysel çekme gerilmesi
altında yükselmesi ile aynı fiziksel nedenlere bağlıdır.
YASS’nin üzerindeki zemin tabakaları

zemin cinsine bağlı olarak değişen
kalınlıklarda, YASS’den yukarı doğru
kapiler kuvvetlerin etkisi altında
tırmanan su tarafından beslenir.
ZEMİN SUYU
Kapilerite
Zemin ile su arasındaki ilişkiler kapilerite, geçirimlilik, sızma olmak üzere üç ana
kavram ile açıklanır.
Zeminde Kılcallık (Kapilerite) Olayı
Kılcallık, suyun serbest su düzeyi üzerindeki bölgeye kılcal kuvvet adı verilen
kuvvetlerle yukarı doğru çekilmesi olayıdır. İçi su dolu bir kaba daldırılan ince bir boru
(tüp) içerisinde suyun yüzey gerilim kuvvetlerinin etkisinde yükselmesine benzer
olarak, serbest yeraltısuyu zemin taneleri arasındaki boşlukların oluşturduğu bir tür
kılcal boru içinde yükselir. Bu kılcal hareket su ile ortam arasındaki yüzey geriliminin bir
sonucudur. Bir tüp içerisindeki su kolonun ağırlığı ile yüzeydeki çekme gerilmeleri
dengeleninceye kadar su tüp içerisinde yükselecektir.
YASS
ZEMİN SUYU
Kapilerite
Bir ince boru içinde suyun kılcal (kapilar) yükselme miktarı (hc, kılcal yükseklik),
borudaki suyun ve yüzey gerilim kuvvetlerinin düşey dengesi düşünülerek aşağıdaki
eşitlikle kabaca belirlenebilir.
Ts
α
Hc d —
Bir ince boru içinde suyun kapilar yükselme miktarı
4 ∗ 𝑇𝑇𝑠𝑠 ∗ 𝑐𝑐𝑐𝑐𝑐𝑐𝛼𝛼
𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘 𝑦𝑦𝑦𝑦𝑦𝑦𝑦𝑦𝑦𝑦𝑦𝑦𝑦𝑦𝑦𝑦𝑦, ℎ𝑐𝑐 =
𝛾𝛾𝑠𝑠𝑠𝑠 ∗ 𝐷𝐷
Ts ; Yüzey gerilim kuvveti olup, su için yaklaşık 75*10-6kN/m’dir
α; su-cam ıslanma acısı, temiz bir cam tüp için sıfır ve cosα 1 olur
4 ∗ 75 ∗ 10−6 𝑘𝑘𝑘𝑘/𝑚𝑚 D; Cam tüpün çapı
Ɣsu=9.81 kN/m3
ℎ𝑐𝑐 =
9,81𝑘𝑘𝑘𝑘/𝑚𝑚3 ∗ 𝐷𝐷(𝑚𝑚)
ZEMİN SUYU
Kapilerite
Daha öncede ifade edildiği gibi cam tüplerde kapiler yükselme miktarı tüp çapı ile ters
orantılıdır. Zeminlerde de boşlukların çapı ile ters orantılı olacağı tahmin edilebilir.
Zeminlerdeki kılcal yükselim, zemin içindeki boşlukların çapının sabit olmayıp geniş
bir aralık içinde değişmesi ve farklı çaptaki gözeneklerin birbiriyle irtibatından dolayı
daha karmaşıktır.
Kapiler yüksekliğin esas olarak küçük boşluklar tarafından kontrol edileceğini
söyleyebiliriz. Zeminlerde boşluk büyüklüklerini doğrudan ölçmek pratik olarak
mümkün değildir. Fakat boşluk çaplarının tane çaplarına ve zeminin sıkılık derecesine
bağlı olarak değişeceği söylenebilir.
0,03
𝐻𝐻𝑐𝑐 (𝑚𝑚) =
Zemindeki kapiler yükseklik, efektif çap D10 0.20 ∗ 𝐷𝐷10 (𝑚𝑚𝑚𝑚)
esas alınırsa, ampirik olarak yandaki iki
farklı bağıntı kullanılarak tahmin yada
edilebilmektedir. 𝐶𝐶
𝐻𝐻𝑐𝑐 (𝑚𝑚) =
C= 0,1-0,5 arasında değişen katsayı 𝑒𝑒 ∗ 𝐷𝐷10 (𝑚𝑚𝑚𝑚)
D10= %10 geçen yüzde için en büyük tane çapı (mm)
Hc= kılcal yükselim boyu (m efektif çap mm cinsinden olmasına rağmen Hc m
cinsindendir.)
ZEMİN SUYU
Kapilerite
Serbest su düzeyinin altında boşluksuyu basıncı + (basınç) işaretli olurken, kılcal doygun
bölgede boşluksuyu basıncı - (çekme, emme) işaretlidir. Kılcal doygun bölgede,
herhangi bir noktadaki boşluk suyu basıncı, noktanın serbest su düzeyinden yüksekliği
ile suyun birim ağırlığının çarpılmasına eşittir.
−𝑢𝑢 = ℎ. 𝛾𝛾𝑠𝑠𝑠𝑠
Kılcal yükseklik, ince taneli zeminlerde büyük, iri taneli zeminlerde küçük olmaktadır.
Kılcal yükseklik, ince taneli zeminlerde teorik olarak çok büyük görünse de, pratikte bu
değer bir kaç m'yi aşmıyor. Bu da, bu tür zeminlerde adsorbe suyun küçük boşlukları
daha da azaltarak, kılcal suyun yukarı doğru hareketini engellemesi şeklinde
açıklanabilir.
ZEMİN SUYU
Kapilerite
Şekilde alt yüzeyinde su ile temas halinde bir ince kum kolonu ve bu kolon boyunca
kapilarite etkisinde suyun yükselmesi görülmektedir.
A eğrisi kuru kum kolonunun alttan su ile temas etmesi durumunu,
B eğrisi ise kum kolonunun önce tamamen suyun doygun hale getirilip sonra drene
olmasına izin verilmesi durumunu göstermektedir.
Şekilde görüldüğü gibi iki
durumdaki kapiler yükseklik ve
kum kolonu boyunca suya
doygunluk derecesinin değişimi
birbirinden farklıdır.
Tabii zemin tabakalarında da aynı

farklılıklar kapiler suyun yeraltı su
tablasından veya zemin yüzünden
süzülen sulardan beslenmesine
bağlı olarak gözlenmektedir.
ZEMİN SUYU
Kapilerite
Kapiler su ve kapiler çekme gerilmeleri zeminlerin mühendislik davranışları üzerinde
önemli etkiler yaratmaktadır.
1. Zemin tabakalarının kapilerite yolu ile suya doygunlukları artar.
2. Kapiler sudaki çekme gerilmeleri zemin tanelerini birbirine doğru çeker ve taneler
arası temas yüzeylerindeki gerilmeler artar. Bu durumda zeminde efektif
gerilmelerin artmasına yol açar.
menisküs yarıçapı
Kapiler çekmenin zemin davranışı üzerindeki etkisi
3. Kapiler çekme gerilmeleri zemin hacminde büzülmeye neden olur.

4. Kumlu zeminlerde taneler arasındaki kapiler su onları gevşek durumdayken bile
duraylı konumda tutar. Bu nedenle ıslak kumlarda kapiler gerilmenin etkisi altında
taneler birbirini tutabilmekte ve bunun sonucunda da ıslak kumda açılan geçici
şevler dik açılabilmektedir. Ancak kumun tamamen su altında kalması yada
kuruması durumunda kapiler gerilmede ortadan kalkacak ve şev, göçerek kumun
tabi açısında dengede kalmaktadır.
5. Taneler arası kapiler çekme, zemin hacim değişmesine karşı direnci artırdığı için
ıslak kumların mekanik olarak sıkıştırılması zordur.
6. Kapilerite zeminlerin dondan etkilenmesine de büyük katkı sağlamaktadır.
ZEMİN SUYU
Kapilerite
−𝑢𝑢 = ℎ𝑐𝑐. 𝛾𝛾𝑠𝑠𝑠𝑠
Florida Daytona Plajı
𝝈𝝈′ = 𝝈𝝈 − 𝒖𝒖
Kapilerite edtkisiden dolayı taner arası veya efektif gerilmede oluşan artış nedeniyle taneler
birbirine çekilirler.
YERALTISUYU AKIMI
Zeminlerin Geçirimliliği-permabilite
Zemindeki su boşlukların oluşturduğu ve gelişi güzel bir iz takip eden kılcal kanallar
boyunca hareket etmektedir. Bu kanalların kesit alanları ve yönü sabit değildir.
Hareket eden suyun hızı ve miktarı, akımın meydana geldiği iki nokta arasındaki
enerji seviyesi farkına ve zeminin su geçirme özelliğine bağlıdır. Hareket halindeki su
mikroskopik ölçekte, doğrultusu ve hızı sürekli değişerek hareket eder.
Mühendislik problemlerinin çözümünde genellikle akımın kesite dik doğrultuda ve

sabit hızda gerçekleştiği kabul edilir (birim uzunluktaki toplam enerji farkılılıları aynı
olduğu sürece ).
YERALTISUYU AKIMI
Geçirimlilik boşluklardaki suyun akmasını sağlayan zemin özelliğidir. Mühendislik
çalışmalarında, zemin içindeki su akımları ile birçok durumda karşılaşılır. Bu gibi
yapıların inşa süreçlerinde zeminde su akımı ile ilgili bilgilerin öğrenilmesi gerekir.
Sıklıkla kullanılan birimleri; m/sn, cm/sn, ft/gün
Zeminin geçirimlilik özelliği, aşağıdaki parametrelere bağlıdır.
 Tane şekil, boyut ve yüzeylerinin pürüzlülüğüne (köşeli ve pürüzlü yüzeylere

sahip tanelerden oluşan zeminlerde geçirimlilik azalır.
 Boşluk oranına (boşluk oranı arttıkça geçirimlilik artar)
 Doygunluk derecesine (doygunluk derecesi artıkça geçirimlilik artar)
 Zemin türüne (ince taneli zeminlerde geçirimlilik azalır)
 Zeminin yapı ve dokusuna (yumaklanmış killerin geçirimliliği dağınık kilden
fazladır.)
 Boşlukların sürekliliğine (boşluklar bağlantılı ve sürekli ise geçirimlilik artar)
 Sıvının özelliklerine
Yoğunluğuna
Viskositesine)
YERALTISUYU AKIMI
k (cm/sn) 10+2 10+1 1 10-1 10-2 10-3 10-4 10-5 10-6 10-7 10-8 10-9 10-
10
Drenaj İyi drenaj özelliği Orta drenaj Geçirimsiz

Zemin Temiz çakıllar Temiz kumlar ve Çok ince kumlar, sitler ve kil-silt Geçirimsiz zeminler
Türü kum-çakıl karışımı karışımı Fissürsüz killer ve
kil-siltler (>%20 kil)
Grup ← GP ← GM ← SM ← SM ← GM ← GC
SP SM –SC CL CH
ML MH →
Doğrudan Su pompalama ile yerinde ölçüm
Ölçüm Sabit seviyeli geçirimlilik deneyi
Sabit seviyeli geçirimlilik deneyi
Zemin k cm/sn Geçirimlilik durumu
Çakıl >10-1 Çok Geçirimli
Kum 10-1 - 10-5 Geçirimli
Silt 10-5 - 10-7 Az Geçirimli
Kil <10-7 Çok Az Geçirimsiz yada pratikte geçirimsiz
YERALTISUYU AKIMI
Permabilite, drenaj, zemin türü ve permabilite katsayısı belirleme yöntemi 1938
Casagrande 1938
YERALTISUYU AKIMI
Zeminlerin Geçirimliliği-permabilite/DARCY YASASI (Darcy, 1856)
Darcy (1856), temiz kum numuneleri ve şekildekine benzer bir deney düzeni
kullanarak akım hızı ile hidrolik eğim arasında lineer bir bağıntı bulunduğunu
göstermiştir. Eğer, L uzunluklu, A enkesit alanlı bir zemin örneği, h1-h2 su düzey
farkına maruz bırakılırsa, Darcy Yasası, aşağıdaki gibi yazılabilir.
Hidrolik eğim, birim uzunluk başına basınc kaybı olarak ifade edilmektedir.
𝑠𝑠𝑠𝑠 𝑑𝑑𝑑𝑑𝑑𝑑𝑑𝑑𝑑𝑑𝑑𝑑𝑑𝑑𝑑𝑑𝑑 𝑓𝑓𝑓𝑓𝑓𝑓𝑓𝑓𝑓𝑓 ℎ1 − ℎ2 ∆ℎ

𝑖𝑖 = = =
𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎 𝑢𝑢𝑢𝑢𝑢𝑢𝑢𝑢𝑢𝑢𝑢𝑢𝑢𝑢𝑢 𝐿𝐿 𝐿𝐿
𝑣𝑣 = 𝑘𝑘𝑘𝑘
∆ℎ
𝑄𝑄 = 𝑣𝑣𝑣𝑣 = 𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘 = 𝑘𝑘 𝐴𝐴
𝐿𝐿
v=hız, k= permeabilite, i=hidrolik eğim
Q=debi birim zamanda bir kesitten geçen
suyun miktarı m3/sn
YERALTISUYU AKIMI
Zeminlerin Geçirimliliği-permabilite/DARCY YASASI (Darcy, 1856)
Darcy kanunu akım şiddeti ve hızının hidrolik eğimle lineer olarak arttığını
göstermektedir. Hidrolik eğimle akım hızı (ve şiddeti) arasındaki lineer bağlantı ancak
düzgün akım durumlarında geçerli olmaktadır.
 Akım hızı arttıkça akım düzgün akım
olmaktan uzaklaşmakta ve bu
durumlarda Darcy kanunu
geçerliliğini yitirmektedir. Üst Sınır:
 Dolayısıyla, akım hızının çok yüksek

olduğu iri çakıllar gibi zeminlerde,
akım problemlerini incelerken
dikkatli olmamız gerekmektedir.
 Su geçirgenliğinin çok düşük olduğu

bazı killer (İskandinav killeri gibi)
üzerinde yapılan deneylerde de
akım hızı ile hidrolik eğim arasındaki Alt Sınır:
ilişkide lineerlikten sapmalar
gözlenmiştir.
ZEMİNDE SU AKIMI
İnşaat mühendisliği işlerinde zemin içindeki su akım modellemesine bir çok durumda
ihtiyaç duyulmaktadır.
Bernoulli bağıntısına göre, zemin içindeki yeraltı suyu akım durumunda, herhangi bir
noktadaki toplam yükseklik, üç bileşenden oluşmaktadır.
ℎ𝚤𝚤𝚤𝚤 𝑦𝑦𝑦𝑦𝑦𝑦𝑦𝑦𝑦𝑦𝑦𝑦𝑦𝑦𝑦𝑦𝑦𝑦
𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘 𝑦𝑦𝑦𝑦𝑦𝑦𝑦𝑦𝑦𝑦𝑦𝑦𝑦𝑦𝑦𝑦𝑦𝑦
𝑢𝑢 𝑣𝑣 2
ℎ = 𝑧𝑧 + +
𝛾𝛾𝑤𝑤 2𝑔𝑔
𝑏𝑏𝑏𝑏𝑏𝑏𝑏𝑏𝑏𝑏𝑏 𝑠𝑠𝑠𝑠𝑠𝑠𝑠𝑠 𝑏𝑏𝑏𝑏𝑏𝑏𝑏𝑏𝑏𝑏𝑏 𝑦𝑦𝑦𝑦𝑦𝑦𝑦𝑦𝑦𝑦𝑦𝑦𝑦𝑦𝑦𝑦𝑦𝑦

ZEMİNDE SU AKIMI
İnşaat mühendisliği işlerindeki su akımı modeline konu durumlarda uzunluk diğer iki
boyuta göre çok büyük olmaktadır. O nedenle ki uzunluğa dik bir kesiti (çoğunlukla 1m)
incelemek yeterli olmaktadır.
ZEMİNDE SU AKIMI
Akım Ağlarının Çizimi
Akım ağı, akım çizgileri ve eş potansiyel çizgilerinden oluşmaktadır. Akım ağı, ölçekli
çizilmiş bir şekil üzerinde deneme yanılma ile oluşturulmakta olup sızan su miktarının
akış durumundaki boşluk suyu basıncının ve hidrolik eğimin hesaplanmasında
kullanılmaktadır.
1. Akım çizgisi ve Eş potansiyel çizgisi bir bitini dik keserler
2. Oluşan elamanlar yaklaşık kare biçimlidir. İçine çizilen daire her kenara teğet olur.
3. Her akım kanalı içinden geçen su miktarı eşittir.
4. Eş Potansiyel çizgileri arasındaki potansiyel düşüşleri bir birine eşittir.
5. Geçirimsiz sınırlar birer akım çizgisi ve sualtındaki serbest zemin yüzeyleri birer eş
potansiyel çizgileridir.
İki akış çizgisi
Akış ortamında arasındaki
aynı uzaklıktır.
piyezometrik
yatay düzeye
sahip noktaları
birleştiren
çizgidir.
Suyun ortalama akış
yolunu gösteren çizgidir
ZEMİNDE SU AKIMI
ZEMİNDE SU AKIMI 𝑎𝑎 ∗ 𝑏𝑏 𝑏𝑏𝑏𝑏𝑏𝑏𝑏𝑏𝑏𝑏𝑏𝑏𝑏𝑏 𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘 𝑖𝑖𝑖𝑖𝑖𝑖𝑖 ℎ𝑖𝑖𝑖𝑖𝑖𝑖𝑖𝑖𝑖𝑖𝑖𝑖𝑖𝑖 𝑒𝑒𝑒𝑒𝑒𝑒𝑒;
∆ℎ ∆ℎ1−2 ∆ℎ2−3 ∆ℎ3−4 ℎ𝐿𝐿 /𝑁𝑁𝑑𝑑
i= = = = =
∆𝑙𝑙 𝑑𝑑 𝑓𝑓 𝑏𝑏 𝑏𝑏
𝑏𝑏𝑏𝑏𝑏𝑏𝑏𝑏𝑏𝑏𝑏𝑏 𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘 𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎 𝑦𝑦𝑦𝑦𝑦𝑦𝑦𝑦 𝑢𝑢𝑢𝑢𝑢𝑢𝑢𝑢𝑢𝑢𝑢𝑢𝑢𝑢𝑢 𝑏𝑏 = ∆𝑙𝑙 ′ 𝑑𝑑𝑑𝑑𝑑𝑑.
ℎ𝐿𝐿 𝑁𝑁𝑑𝑑 = 𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡 𝑝𝑝𝑝𝑝𝑝𝑝𝑝𝑝𝑝𝑝𝑝𝑝𝑝𝑝𝑝𝑝𝑝𝑝𝑝𝑝 𝑑𝑑𝑑𝑑𝑑 𝑠𝑠𝑠𝑠𝑠𝑠𝑠𝑠𝑠𝑠𝑠𝑠

∆ℎ = 𝑑𝑑𝑑𝑑𝑑𝑑.
𝑁𝑁𝑑𝑑 ℎ𝐿𝐿 = 𝑠𝑠𝑠𝑠𝑠𝑠𝑠𝑠𝑠𝑠𝑠𝑠𝑠𝑠𝑠𝑠𝑠𝑠𝑠𝑠 𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡 𝑦𝑦𝑦𝑦𝑦 𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘
𝐷𝐷𝐷𝐷𝐷𝐷𝐷𝐷𝐷𝐷 𝑦𝑦𝑦𝑦𝑦𝑦𝑦𝑦𝑦𝑦𝑦𝑦𝑦𝑦𝑦𝑦𝑦𝑦𝑦𝑦;
∆ℎ1−2 ∆ℎ2−3 ∆ℎ3−4

∆𝑞𝑞1 = 𝑘𝑘 , ∆𝑞𝑞2 = 𝑘𝑘 , ∆𝑞𝑞3 = 𝑘𝑘
𝑑𝑑 𝑔𝑔 𝑚𝑚
𝑣𝑣𝑣𝑣 𝑔𝑔𝑔𝑔𝑔𝑔𝑔𝑔𝑔𝑔 𝑜𝑜𝑜𝑜𝑜𝑜𝑜𝑜𝑜𝑜𝑜𝑜,
∆ℎ ℎ𝐿𝐿 /𝑁𝑁𝑑𝑑
∆𝑞𝑞 = 𝑘𝑘 𝐴𝐴 = 𝑘𝑘 𝑎𝑎
∆𝑙𝑙 𝑏𝑏
𝑏𝑏𝑏𝑏𝑏𝑏𝑏𝑏𝑏𝑏 𝑑𝑑𝑑𝑑𝑑𝑑𝑑𝑑𝑑𝑑𝑑𝑑𝑑𝑑𝑑𝑑 𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡 𝑑𝑑𝑑𝑑𝑑𝑑𝑑𝑑; 𝑞𝑞 = 𝑞𝑞1 + 𝑞𝑞3 + 𝑞𝑞3 + ⋯
𝑎𝑎 𝑁𝑁𝑓𝑓
𝑞𝑞 = ∆𝑞𝑞𝑞𝑞𝑓𝑓 = 𝑘𝑘ℎ𝐿𝐿 𝑁𝑁𝑓𝑓 = 𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎 𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎 𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡 𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎 𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘 𝑠𝑠𝑠𝑠𝑠𝑠𝑠𝑠𝑠𝑠𝑠𝑠
𝑏𝑏 𝑁𝑁𝑑𝑑
𝑁𝑁𝑓𝑓 𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎 𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘 𝑜𝑜𝑜𝑜𝑜𝑜𝑜𝑜𝑜𝑜𝑜𝑜𝑜𝑜 𝑖𝑖𝑖𝑖𝑖𝑖𝑖 𝑎𝑎 = 𝑏𝑏 𝑑𝑑𝑑𝑑𝑑𝑑.
𝑞𝑞 = ∆𝑞𝑞𝑞𝑞𝑓𝑓 = 𝑘𝑘ℎ𝐿𝐿 𝑘𝑘 𝑦𝑦𝑦𝑦 𝑣𝑣𝑣𝑣 ℎ𝐿𝐿 𝑦𝑦𝑦𝑦𝑦𝑦 𝑏𝑏𝑏𝑏𝑏𝑏𝑏𝑏𝑏𝑏𝑏𝑏𝑏𝑏𝑏𝑏 𝑓𝑓𝑓𝑓𝑓𝑓𝑓𝑓𝑓𝑓𝑓𝑓 𝑠𝑠𝑠𝑠𝑠𝑠 ℎ𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎
𝑁𝑁𝑑𝑑
GEÇİRİMLİLİK KATSAYISININ BELİRLENMESİ
Sabit seviyeli
geçirimlilik deneyi
Labaratuvar
Geçirimliliğin (k) Belirlenmesi
deneyleri ile
Düşen seviyeli
geçirimlilik deneyi
Serbest akifer
Zeminden su çekerek
Arazi deneyleri ile Basınçlı akifer
Zemine su vererek
Diğer (Konsolidasyon
deneyi ile)
Permabilite Katsayısının Laboratuvar Deneyleriyle Belirlenmesi
Sabit seviyeli permeabilite deneyi
Geçirimliliği yüksek olan iri taneli zeminler için uygundur. Su boşalımının
fazla olduğu zeminlerde güvenilir sonuçlar alınmaktadır. Geçirimliliği
belirlenecek zemin, istenilen sıkılıkta veya arazideki sıkılığına benzer olarak
saydam bir silindire yerleştirilir.
Sabit su düzeyli bir hazneden gelen su, zeminden geçerek, hacim bölümlü
bir kapta toplanır. Kararlı akış elde edildikten sonra, belli bir sürede (Δt),
kapta toplanan su miktarı (ΔQ) belirlenir.
Zemin örneğinin alt, üst ve orta kısımlarına bağlanan saydam borularda
(piyezometre boruları), su düzeyleri gözlenir, okunur, kaydedilir. Darcy
Yasasından k hesaplanır.
Foto: UTEST
Zemin numunesi üzerindeki
∆h= zemin örneği üzerindeki toplam

hidrostatik yük deney süresince
sabit tutularak belirli bir zaman
içerisinde geçen su miktarı
ölçülmektedir.
su yükü
L= örnek boyu
𝑄𝑄 A= Kesit alanı
𝑘𝑘 =
𝐴𝐴 ∗ 𝑖𝑖 ∗ 𝑡𝑡
zemin
∆ℎ
𝑖𝑖 =
𝐿𝐿
𝑄𝑄 ∗ 𝐿𝐿
𝑘𝑘 =
∆ℎ ∗ 𝐴𝐴 ∗ 𝑡𝑡
Zeminin en kesit alanı (akışa dik) dir.

Geçirimlilik katsayısı; A-B, B-C veya
A-C arasındaki ayrı ayrı hesaplanır.
Deney, tercihen, değişik sabit
düzeyler için (∆h her seviye
arasındaki fark) tekrarlanarak,
ortalama alınır.
𝑄𝑄 ∗ 𝐿𝐿
𝑘𝑘 =
∆ℎ ∗ 𝐴𝐴 ∗ 𝑡𝑡
(Uzuner, 2007)
Düşen seviyeli permeabilite deneyi
Geçirimliliği düşük olan ince taneli (kil, silt) zeminler için

uygundur. Üst kısımda düşey bir boru içerir. Düşey boru
içerisindeki su sabit seviyeli haznede olduğu gibi takviye
edilmez. Deney devam ederken borudaki su seviyesi alçalır.
Zeminin cinsine göre, uygun en kesitteki (çaplı) saydam bir

boru (iç çapları 5-20 mm) zemin örneği üzerine takılır.
Üstteki boruya doldurulan su, zeminden geçerek dışarı akar.

Kararlı akış elde edildikten sonra; deney başında ve
sonundaki su yükseklikleri ile arada geçen zaman ve en kesit
alanlarından, zeminin geçirimlilik katsayısı hesaplanır.
PERMABİLİTE KATSAYISININ LABORATUVAR DENEYLERİYLE BELİRLENMESİ
Düşen seviyeli permeabilite deneyi
Zemin numunesi üzerindeki su deney süresince
azalmaktadır.
𝑎𝑎 ∗ 𝐿𝐿 ℎ1
𝑘𝑘 = 2,3 𝑙𝑙𝑙𝑙𝑙𝑙10
𝐴𝐴 ∗ ∆𝑡𝑡 ℎ2
Yada
𝑎𝑎 ∗ 𝐿𝐿 ℎ1
𝑘𝑘 = 𝑙𝑙𝑙𝑙
𝐴𝐴 ∗ ∆𝑡𝑡 ℎ2
a; düşey borunun kesit alanı
A; Zemin örneğinin kesit alanı
L; zemin örneğinin yüksekliği
Δt; düşey boru içerisindeki s seviyesinin h1’den
h2’ye alçalması için geçen zaman
Permeabilite deney Formları
SIZMA
Suyun zemin içinde akma olayı sızma olarak tanımlanmaktadır. Birim zamanda zemine
sızabilecek maksimum su miktarı Sızma Kapasitesi olarak adlandırılır.
Su zemin içerisinde akarken (permabilite deneylerindeki akışa benzer şekilde) münferit

zemin taneleri üzerine sızma kuvvetleri olarak adlandırılan kuvvetler uygulanır. Bu
sızma kuvvetleri zemin kütlesi içerisindeki taneler arası veya efektif gerilmeleri etkiler.
• Zemin dane büyüklüğü ve
geçirimliliğinin artması sızmayı
• Zeminin yağıştan önceki nem
miktarı fazla ise sızma o derece az
olur.
• Bitki örtüsünün gür olası sızmayı
azaltır
• Zemin yüzeyinin durumu etkiler
(çok ince taneler; sodyum
karbonat ve kalsiyum karbonat 𝒌𝒌 ∗ 𝒊𝒊
sızmayı azaltır) 𝒗𝒗𝒔𝒔 =
• Zeminde hava birikintileri 𝒏𝒏
bulunması sızmayı zorlaştırır.
• Toprağın işlenme şekli de sızmayı
etkiler.
DONMA KABARMASI
Soğuk mevsimlerde, suya doygun zeminlerde don olayı meydana gelir. Donma derinliği,
Ülkemiz için, soğuk bölgelerde 0.1-1 m olabilir. Donan su, yaklaşık % 9 kadar bir hacim
artmasına uğrar.
Boşluklardaki suyun donması sonucu, zemin hacminde bir kabarma (yukarı doğru)
meydana gelir. Bu kabarma olayı, genellikle üniform olmaz ve varsa, zemin yüzündeki
kaplamalar (yol, havaalanı vb.), hafif yapı vb. hasar görebilir. Böyle durumlarda yeraltı
su düzeyinin indirilmesi (drenaj vb.) gerekir.
İnce taneli (silt, İnce kum vb.) kılcal doygun zeminlerde, donma olayı ile daha da kötü
olaylar meydana gelir. Böyle zeminlerde, zemin altında önce buz mercekleri oluşur. Bu
buz mercekleri, kılcal etki altında, serbest su düzeyinden su çekerek büyürler. Bunun
sonucu, zemin yüzünde aşırı kabarma meydana gelip, varsa zemin üzerindeki yol,
havaalanı, hafif yapı vb. büyük hasar görebilir.
Sıcak mevsimlerde, donma olayının tersine, erime (çözülme) meydana gelir ve zeminin
su içeriği çok yükselir. Su içeriği yüksek ince taneli zeminlerin taşıma gücü düşük
olacağından, özellikle, hareketli yükler altındaki kaplamalar gene hasar görür. Bu
sakıncalar, zemini drenaja tabi tutarak (yeraltı su düzeyini indirerek) ve kaplama
altında, iri taneli bir tabaka oluşturarak önlenebilir.
GRANÜLER FİLTRE DİZAYNI
Zemin suyunda basınç artışlarını kontrol edebilmek için geçirimliliği yüksek drenaj
tabakaları kullanılmalıdır. Bu tabakalar hem drenajı kolaylaştırmak hemde ince daneli
zeminlerin yıkanarak uzaklaşmasını engellemek amacıyla tasarlanırlar.
İki önemli kriter:
(a) Tıkanma Kriteri: Drenaj malzemesi

granülometrisi ve boşlukların boyutları
yakındaki ince danelerin dren içine sızmasına
ve tıkanmaya yol açmasına engel olacak
şekilde seçilmelidir.
(b) Permeabilite Kriteri: Zeminin
granülometrisi ve boşlukların boyutları dren
tabakasının yüksek permeabiliteye sahip
olmasına imkan verecek şekilde olmalı
• Drenaja izin vermeli böylece boşluk suyu
basınçlarının oluşmasını engellenebilmeli.
• Filtreyi oluşturacak malzemeler çok iri
daneli granüler zeminlerden seçilmemeli
• Filtreyi oluşturacak malzemeler çok ince
daneli granüler zeminlerden seçilmemeli.
Granüler
zemin
Tıkanmama ve geçirimliliği sağlayacak optimum çözüm:
Dren
1. Tıkanmayı en aza indirmek için; boru
2. Drenin yeterli permeabiliteye sahip olması için;
Birçok problemde, iri taneli zeminlerden oluşan dren parametresi çok küçük taneli
ince taneli zeminlerle yan yana yerleştirilmek durumunda olmaktadır. Böyle
durumlarda dren ile ince daneli doğal zemin arasına geçiş tabakası olarak filtreler
yerleştirilmektedir. Bu durumlarda Granülometri eğrisinde zemin ve filtre eğrileri
birbirine paralel olmalıdır.
Her iki durumu sağlaması için;
ÖRNEK
ÖRNEK
Şekilde gösterilen deney düzeni kumlu bir zeminin geçirimliliğini ölçmek için
kullanılmaktadır. Zemin numunesinin kuru haldeki kütlesi 1100 g özgül yoğunluğu 2,60
gr/cm3 olup, kesit alanı ise 30 cm2’ dir. Deney sırasında zeminden 100 saniyede 250 cm3 su
geçtiği ölçüldüğüne göre
a. Zeminin geçirimlilik (permeabilite) katsayısını hesaplayınız.
b. Zemin suyunun dejarz hızını
c. Zemin suyunun sızıntı hızını hesaplayınız.
𝑄𝑄∗𝐿𝐿 250 𝑐𝑐𝑐𝑐3 ∗20 𝑐𝑐𝑐𝑐

a) 𝑘𝑘 = = = 4,76 × 10−2 𝑐𝑐𝑚𝑚/𝑠𝑠𝑠𝑠
∆ℎ∗𝐴𝐴∗𝑡𝑡 35 𝑐𝑐𝑐𝑐∗30 𝑐𝑐𝑐𝑐2 ∗100 𝑠𝑠𝑠𝑠
∆ℎ 35
b) v = 𝑘𝑘 ∗ 𝑖𝑖 ≫ 𝑘𝑘 ∗ = 4,76 × 10−2 ∗ = 8,33 × 10−2 𝑐𝑐𝑐𝑐/𝑠𝑠𝑠𝑠
𝐿𝐿 20
𝒗𝒗
35 cm 𝑐𝑐) 𝒗𝒗𝒔𝒔𝒔𝒔𝒔𝒔𝒔𝒔𝒔𝒔𝒔𝒔𝒔𝒔 = fomülde porozite (n) değeri bilinirse sızıntı hızı hesaplanır.
𝒏𝒏
𝜌𝜌𝑧𝑧𝑧𝑧𝑧𝑧𝑧𝑧𝑧𝑧
𝐺𝐺𝑠𝑠 = ≫ 𝜌𝜌𝑧𝑧𝑧𝑧𝑧𝑧𝑧𝑧𝑧𝑧=2,60
𝜌𝜌𝑠𝑠𝑠𝑠
20 cm
𝜌𝜌𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘 𝑀𝑀𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘 1100

zemin 𝑛𝑛 = 1 − 𝜌𝜌𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘 = = = 1,83 g/ 𝑐𝑐𝑐𝑐3
𝜌𝜌𝑧𝑧𝑧𝑧𝑧𝑧𝑧𝑧𝑧𝑧 𝑉𝑉 30∗20
1,83 8,33 × 10−2 𝑐𝑐𝑐𝑐/𝑠𝑠𝑠𝑠

𝑛𝑛 = 1 − = 0,31 𝑣𝑣𝑠𝑠𝑠𝑠𝑠𝑠𝑠𝑠𝑠𝑠𝑠𝑠𝑠𝑠 = = 2,69𝑐𝑐𝑐𝑐/𝑠𝑠𝑠𝑠
2,60 0,31
ÖRNEK
Bir zemin örneği üzerinde laboratuvarda düşen seviyeli permeabilite deneyi
gerçekleştirilerek aşağıdaki ölçümler yapılmıştır. Buna zemin numunesinin permeabilite
katsayısını hesaplayınız.
a, düşey tüpün kesit alanı=6.25 cm2

A, zemin numunesinin kesit alanı=10.73 cm2
L, zemin numunesinin uzunluğu= 16.28 cm
h1, ilk ölçüm seviyesi =160.2 cm
h2, ikinci ölçüm seviyesi=80.1 cm
∆t=seviyenin h1 den h2’ye düşmesi için geçem zaman; 90 sn
𝑎𝑎𝑎𝑎 ℎ1
𝒌𝒌 = 𝟐𝟐. 𝟑𝟑 ∗ ∗ 𝑙𝑙𝑙𝑙𝑙𝑙
𝐴𝐴∆𝑡𝑡 ℎ2
6.25 16.28 160

𝒌𝒌 = 𝟐𝟐. 𝟑𝟑 ∗ ∗ 𝑙𝑙𝑙𝑙𝑙𝑙 = 0.07𝑐𝑐𝑐𝑐/𝑠𝑠𝑠𝑠
10.37 90 80.1
ÖRNEK
Düşen seviyeli permeabilite aleti ile kesit alanı 64.73 cm2 ve yüksekliği 4.31 olan bir
zeminin geçirimlilik katsayısı belirlenmiştir. Yapılan bu deneyde su sevişesinin h1 den
h2 ye düşmesi için 102 dk beklenmiştir. Bu verilerden yola çıkarak zeminin geçirimlilik
katsayısını hesaplayınız.
Not: Deney boru alanı; 0.51 cm2, h1: 76 cm ve h2: 45 cm dir.
𝐿𝐿 ∗ 𝑎𝑎 ℎ1
𝑘𝑘 = ln
𝑡𝑡2 − 𝑡𝑡1 ∗ 𝐴𝐴 ℎ2
4.31 𝑐𝑐𝑐𝑐 ∗ 0.51 𝑐𝑐𝑐𝑐2 76

𝑘𝑘 = ln = 2.91 𝑐𝑐𝑐𝑐/𝑠𝑠𝑠𝑠
6120 𝑠𝑠𝑠𝑠 ∗ 64.73𝑐𝑐𝑐𝑐2 45
ÖRNEK
Zemin profili aşağıdaki gibi olan bir ortamda yeraltısuyu akış doğrultusundaki yüksek
kottaki kuyudan bırakılan izleyici ikinci kuyuya 9 saat 36 dakikada ulaşmıştır. Kuyuda
yapılan seviye ölçümlerine göre iki kuyu arasındaki su seviye farkı 3.2 m dir. Bu verilere
göre zeminin geçirimlilik katsayısını hesaplayınız.
Hareketli yeraltı suyu durumu için önerilen geçirimlilik katsayısı eşitliği kullanılarak sorunun
çözümü yapılır.
𝑣𝑣 𝑛𝑛 ∗ 𝑣𝑣𝑠𝑠𝑠𝑠𝑠𝑠𝑠𝑠𝑠𝑠𝑠 𝑛𝑛 ∗ 𝐿𝐿/∆𝑡𝑡 𝑛𝑛 ∗ 𝐿𝐿2
𝑘𝑘 = = = =
𝑖𝑖 𝑖𝑖 ∆ℎ/𝐿𝐿 ∆𝑡𝑡 ∗ ∆ℎ
0.33∗(375𝑚𝑚)2 ∗
𝑘𝑘 = = 0.43 𝑚𝑚/𝑠𝑠𝑠𝑠
33420𝑠𝑠𝑠𝑠∗3.2𝑚𝑚
ÖRNEK
Şekilde verilen durum için 300 m2 taban alanlı havuzdan bir günde kaç m3 su sızar?
Geçirimsiz perde
Geçirimsiz perde
6m
1m Kil; k=2.4*10-7 m/sn
Kum
𝑠𝑠𝑠𝑠 𝑑𝑑𝑑𝑑𝑑𝑑𝑑𝑑𝑑𝑑𝑑𝑑𝑑𝑑𝑑𝑑𝑑 𝑓𝑓𝑓𝑓𝑓𝑓𝑓𝑓𝑓𝑓 ℎ1 − ℎ2 ∆ℎ

𝑖𝑖 = = =
∆𝑄𝑄 = 𝑡𝑡(𝑘𝑘 ∗ 𝑖𝑖 ∗ 𝐴𝐴) 𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎 𝑢𝑢𝑢𝑢𝑢𝑢𝑢𝑢𝑢𝑢𝑢𝑢𝑢𝑢𝑢 𝐿𝐿 𝐿𝐿
𝑚𝑚 6
∆𝑄𝑄 = 24 ∗ 60 ∗ 60 𝑠𝑠𝑠𝑠 ∗ (2.4 ∗ 10−7 ∗ ∗ 300𝑚𝑚2 )
𝑠𝑠𝑠𝑠 1
∆𝑄𝑄 = 374 𝑚𝑚3
ÖRNEK
3,2 m kalınlığındaki silt kum katmanı şekilde görüldüğü gibi bir rezervuarın bir tarafını
kesmektedir. Bu katmanın hidrolik iletkenliği 4*10-2 cm/sn olup, rezervuarın 1000 m
uzunluğunun tamamı boyunca uzanmaktadır. Bu katman içine şekildeki gibi bir gözlem
kuyusu yerleştirilmiştir. Buna göre katmandan meydana gelecek sızmayı hesaplayınız.
Gözlem kuyusuna göre, su seviyesi siltli kum katmanının yukarısında bulunmaktadır. Bu nedenle katman
basınçlı akiferdir.
∆ℎ 167,3 − 165
𝑖𝑖 = = = 0,0090
∆𝑙𝑙 256
𝐴𝐴 = 3,2 ∗ 1000 = 3200 𝑚𝑚2
𝑐𝑐𝑐𝑐 𝑚𝑚 𝑠𝑠 𝑠𝑠𝑠𝑠𝑠𝑠𝑠𝑠 𝑔𝑔𝑔𝑔𝑔 𝑚𝑚

𝑘𝑘 = 4 × 10−2 ∗ ∗ 3600 ∗ 24 ∗ 30 ∗ = 100
𝑠𝑠𝑠𝑠 100 𝑐𝑐𝑐𝑐 𝑠𝑠𝑠𝑠𝑠𝑠𝑠𝑠 𝑔𝑔𝑔𝑔𝑔 𝑎𝑎𝑎𝑎 𝑎𝑎𝑎𝑎
𝑚𝑚 2
𝑚𝑚3
Q = 𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘 = 100 ∗ 0,0090 ∗ 3200 𝑚𝑚 = 30000
𝑎𝑎𝑎𝑎 𝑎𝑎𝑎𝑎
Coduto 1998
ÖRNEK
Şekilde gösterilen siltli kil tabakası
geçirimsiz tabaka olarak davranarak
altındaki ince kum tabakasından yukarı
yönde su akışını engellemektedir. Sistemin
yakınında bulunan bir nehir nedeniyle ince
kum tabakası mevcut zemin yüzey Kazı
seviyesinden daha yüksekte bir su yükü h
(artezyen koşulu) altındadır. Siltli Kil
H
Şekilde de ifade edildiği gibi siltli kil
İnce Kum
tabakasına yerleştirilen bir düşey
piyezometredeki su seviyesi kum Taban Kayası
tabakasının en üst noktasından h kadar
yükseğe çıkmaktadır.
Bu arazide şekilde belirtilen noktada H kadar kazı yapılmaktadır. Buna göre kazının
ortasında kaldırma basıncının kazı tabanında kaynamaya yol açmayacağı en büyük kazı
derinliği ne olmalıdır. (Zemin tabakalarının kenarlarındaki kayma kuvvetlerinin eksini
ihmal edilecek boyutta olduğunu düşününüz.)
ÖRNEK
Kazı
h
Siltli Kil
H 𝐻𝐻 ∗ 𝜌𝜌 ∗ 𝑔𝑔
İnce Kum ℎ ∗ 𝜌𝜌𝑤𝑤 ∗ 𝑔𝑔

Taban Kayası
� 𝐹𝐹𝑣𝑣 = 𝑜𝑜
𝐻𝐻 ∗ 𝜌𝜌 ∗ 𝑔𝑔 = 𝜌𝜌𝑤𝑤 ∗ 𝑔𝑔 ∗ ℎ
𝜌𝜌𝑤𝑤 ∗ 𝑔𝑔 ∗ ℎ
𝐻𝐻 =
𝜌𝜌 ∗ 𝑔𝑔
𝜌𝜌𝑤𝑤 ∗ 𝑔𝑔 ∗ ℎ
𝐻𝐻 < ş𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎 𝑠𝑠𝑠𝑠𝑠𝑠𝑠𝑠𝑠𝑠𝑠𝑠𝑠𝑠𝑠𝑠𝑠𝑠 𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡 𝑔𝑔𝑔𝑔𝑔𝑔𝑔𝑔 𝑚𝑚𝑚𝑚𝑚𝑚𝑚𝑚𝑚𝑚𝑚𝑚𝑚𝑚 𝑔𝑔𝑔𝑔𝑔𝑔𝑔𝑔𝑔𝑔𝑔𝑔𝑔𝑔𝑔𝑔𝑔𝑔𝑔𝑔.
𝜌𝜌 ∗ 𝑔𝑔
𝐴𝐴𝐴𝐴𝐴𝐴𝐴𝐴 𝑑𝑑𝑑𝑑𝑑𝑑𝑑𝑑𝑑𝑑𝑑𝑑𝑑𝑑 𝑖𝑖𝑖𝑖𝑖𝑖 𝑔𝑔𝑔𝑔𝑔𝑔𝑔𝑔 𝑜𝑜𝑜𝑜𝑜𝑜𝑜𝑜𝑜𝑜𝑜𝑜𝑜𝑜𝑜𝑜𝑜𝑜𝑜𝑜𝑜𝑜𝑜𝑜𝑜𝑜𝑜.
ÖRNEK
Sulama kanalı yapılmak üzere şekildeki gibi zemin kazısı yapılıyor. Kanalın kaplamasız
olarak yapılması planlanmaktadır. Laboratuvarda ölçülmüş tabaka geçirimliliklerini
kullanarak sızıntı hesabına esas olacak hidrolik iletkenlik değerini ve bunların
ortalamasını bulunuz.
A k=2.3*10-5 cm/sn
1m
B 3m k=5.2*10-6 cm/sn
2.5 m
C k=2*10-6 cm/sn
4.5 m
D k=0.3*10-8 cm/sn
5.7 m
E k=0.8*10-3 cm/sn
8.7 m
GEÇİRİMSİZ BİRİM
ÖRNEK
Kaya üzerinde oturan 6.20 m kalınlığındaki kil tabakasının permeabilite katsayısı 2*10-
8 cm/sn’ dir. Kil tabakasının ortasında 20 m kalınlığında bir kum bandı mevcut olup
birimin permeabilite katsayısı 3*10-2 cm/sn dir. Kil ve kumun düşey

permeabilitelerinin aynı olduğu kabul edildiğine göre bu sitemin düşey ve yatay
permeabilite bulunuz.
kil Çözüm için bilmelisin!

3m
3.2 m kum 𝑘𝑘𝑣𝑣 =
𝐻𝐻
𝐻𝐻1 𝐻𝐻2 𝐻𝐻𝑛𝑛
+ +
𝑘𝑘1 𝑘𝑘2 𝑘𝑘𝑛𝑛
kil
6.2 m
𝑘𝑘1 ∗ 𝐻𝐻1 + 𝑘𝑘2 ∗ 𝐻𝐻2 + 𝑘𝑘𝑛𝑛 ∗ 𝐻𝐻𝑛𝑛
𝑘𝑘ℎ =
𝐻𝐻
Kaya
Hafta_8
INS305
Zemin Mekaniği I
Yeraltı Gerilmeleri; Zemin kütlesi nedeniyle oluşan gerilmeler

www.inankeskin.com
ZEMİN MEKANİĞİ
Haftalık Konular
Hafta 15:
GEOSTATİK GERİLME KAVRAMI
Zeminler taneli bir yapıya sahip olduğu için sürekli ortam özelliği gösteren
malzemeler için geçerli olan klasik gerilme tanımlaması zeminler için tam anlamıyla
geçerli olmayabilir. Çünkü etkinin taneye mi yoksa taneler arasındaki boşluklardan
birine mi isabet ettiği net olarak bilinemez.
Mekanikte gerilme birim alana uygulanan yük şiddeti olarak tanımlanır.
Ayrıca, zemin-su etkileşimi ve zeminde su

hareketi dikkate alınarak hidrolik biliminin
kavram ve yöntemlerinden de faydalanılır.
Dolayısıyla zeminlerin katı, sıvı, gaz gibi üç
değişik fazda bileşenlerden meydana gelmeleri
nedeniyle diğer inşaat mühendisliği
malzemelerine göre davranışının daha
karmaşık olmaktadır.
A kesit alanına dik yönde uygulanan yük F ise normal

gerilme (σ),
A kesit alanı düzleminde uygulanan kesme kuvveti T ise
kayma gerilmesi (Ʈ) olarak ifade edilir.
GEOSTATİK GERİLME KAVRAMI
Zemin mekaniğinde klasik gerilme tanımlamasını bir yana bırakarak taneler arası
temas yüzeylerinde oluşan gerilmeleri göz önüne almak gerekir. Ancak bu durumda
gerilmelerin hesaplanması ve özellikle ölçülmesi oldukça karmaşık bir problem
olmaktadır.
Zeminin taneli bir yapıya sahip olduğu bilinmesine rağmen onun mühendislik davranışı
açısından sürekli bir ortam olarak davranacağı varsayımına dayanarak herhangi bir
kesit üzerinde oluşan ortalama gerilmeleri klasik tanımlamaları cinsinden ifade
edilmektedir.
Lineer-elastik zemin modelinde, zemin

davranışının Hooke yasasına uyduğu ve zeminin
ise izotropik lineer elastik bir malzeme olduğu
kabul edilir.
Ancak; genel olarak zeminler heterojen, süreksiz
ve anizotropik malzemeler olup yük altında
elasto-plastik davranış gösterirler. Ayrıca zemin
davranışı yükleme ve drenaj koşullarına, jeolojik
tarihçesine ve zamana bağlı olarak değişiklikler
gösterebilmektedir.
GERİLME-BİRİM DEFORMASYON İLİŞKİSİ
Zeminlerde gerilme deformasyon ilişkisi hiçbir zaman lineer ve elastik değildir.
Zemin A noktasına kadar yüklenir, daha sonra yük geri alınırsa zemin orijinal haline
dönmez. OC kadar kalıcı deformasyon olur ve buna histeri etkisi denir. B noktasından
sonra yüklemeye devam edildiğinde zemin yük almamakta ve deformasyon yük
azaldığı halde artmaktadır. B noktasından sonra zemin yenilmektedir. D noktasından
sonra ise zemin sabit yük altında sürekli deforme olmaktadır.
Gerilme σ
A D
Birim deformasyon Ԑ
0 C
ZEMİNDEKİ GERİMELER
Doğal durumda yada yük altında zeminde oluşan gerilmeler ve gerilmelerin büyüklüğü
ile dağılışı zemin mekaniğinin önemli bir konusunu oluşturmaktadır. Zemin
ortamındaki herhangi bir nokta veya seviye dikkate alındığında o seviyenin üzerinde
bulunan zemin ağırlığı ve/veya yüzeysel yüklerden dolayı düşey ve yatay doğrultuda
gerilmeler oluşacaktır. Ayrıca zemin çerisindeki suyun varlığı da oluşacak gerilmeleri
etkileyen diğer bir unsurdur. Zemin ortamındaki gerilmeleri iki ana grupta toplamak
mümkündür.
1. Zeminin kütlesi üzerine doğrudan etkiyen yer çekimi kuvvetinin sonucu olarak
oluşan gerilmeler (zemin-suyun ağırlığı) (jeostatik)
2. Zemin üzerine temeller gibi dış yüklemeden kaynaklanan gerilmeler (sonradan
oluşan gerilmeler-induced stresses)
ZEMİNLERDE DÜŞEY GERİLMELER
Toplam düşey gerilme bir elemanın üzerinde yer alan toplam malzeme ağırlığının yol
açtığı basınca eşit olmaktadır.
Z3
𝐹𝐹 𝑊𝑊 𝑉𝑉 ∗ 𝛾𝛾 𝐴𝐴 ∗ 𝑧𝑧 ∗ 𝛾𝛾
𝜎𝜎𝑋𝑋𝑋𝑋 = = = =
𝐴𝐴 𝐴𝐴 𝐴𝐴 𝐴𝐴
P Z2
Z
𝜎𝜎𝑋𝑋𝑧𝑧 = 𝑧𝑧 ∗ 𝛾𝛾
Z1
Zemin mekaniğinde zeminlerin çok düşük çekme dayanımına sahip olmaları nedeniyle
mukavemetin aksine basma gerilmesinin pozitif olarak kabul edilmektedir.
Toplam ve efektif gerilme kavramları
𝜎𝜎 = 𝛾𝛾. ℎ (𝑘𝑘𝑘𝑘/𝑐𝑐𝑐𝑐2 ( 𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘)
Normal gerilme (σ) : Belirli bir düzleme dik olan gerilme bileşeni. Normal (toplam)
gerilme, herhangi bir derinlikte ortamın yoğunluğu/birim hacim ağırlığı ile doğru
orantılıdır. Gözeneklerdeki suyun etkisi hesaba katılmaz. Derinlikle beraber artar.
Boşluk suyu basıncı (Pore water pressure, u) : Suya doygun ortamda gözeneklerdeki
su basıncı. Boşluk suyu basıncı da suyun yoğunluğu/birim hacim ağırlığı ile derinliğin
çarpımıdır. Su tablası seviyesinde boşluk suyu basıncı sıfırdır. Su tablasından aşağıya
doğru artarken, yukarı doğru kılcallık (kapilarite) ile vektörel olarak negatif yönde artar.
Su tablası seviyesindeki hareketi ise çizimde yatay olarak gösterilir.
Efektif gerilme (σ′) : Zemin kütlesi içinde taneden taneye aktarılan ve birim alana
etkiyen ortalama dik kuvvet. Diğer bir deyişle, zemin taneleri tarafından karşı koyulan
gerilme. Efektif gerilme, gerçekte yeraltında ortama etki eden gerilmedir. Toplam
gerilmeden boşluk suyu basıncının çıkartılması ile bulunur.
EFEKTİF GERİLME
Zeminlerin taneli bir yapıya sahip olduğu ve aralarındaki boşluklarda su ve/veya hava
bulunduğu göz önüne alınırsa, uygulanan toplam yükün bir kısmının taneler arası
temas düzlemlerinde oluşan gerilmeler, geriye kalan kısmının ise boşluk suyu basıncı
tarafından karşılanacağı düşünülebilir. Efektif gerilme (σ’) zemin kütlesi içinde taneden
taneye aktarılan kuvvetlerin yarattığı, doğrudan doğruya ölçülemeyen gerilmeyi temsil
eder. Zeminde hacim değişikleri ve kayma dayanımının doğması efektif gerilmelere
bağlıdır.
Bu gerçek ilk defa Terzaghi (1936)
tarafından fark edilmiş ve efektif gerilme
kavramı geliştirilmiştir. Bu kavrama göre,
tamamen suya doygun bir zeminde efektif
gerilme aşağıdaki gibi ifade edilmiştir.
𝜎𝜎 = 𝜎𝜎 ′ + 𝜇𝜇
𝜎𝜎 ′ = 𝜎𝜎 − 𝜇𝜇
Zeminlerin yük altında sıkışması, şekil değiştirmesi ve kayma gerilmelerine karşı direnci
gibi davranışları, zemin içinde verilen bir nokta üzerinde etkiyen toplam gerilmeler ile
hidrostatik boşluk suyu basıncı arasındaki farka eşit olan efektif gerilmeler tarafından
kontrol edilmektedir.
EFEKTİF GERİLME
Zemin iskeletini oluşturan tanelerin temas noktalarında ortaya çıkan kuvvetler
toplamının, toplam kesit alanına bölünmesi ile elde edilen ortalama gerilmenin efektif
gerilmeye eşit olduğu söylenebilir. Ancak, taneler arası temas noktalarındaki kuvvetleri
hesaplamaya veya ölçmeye olanak yoktur.
Zeminin tamamen kuru olması durumunda, boşluklar tamamen hava ile dolu olacağı
ve havanın sıkışabilirliği zemin iskeletine göre çok daha fazla olduğu için efektif gerilme
toplam gerilmeye eşit olacaktır.
BOŞLUK SUYU BASINCI
Hidrolik konularında değinilen “hidrostatik basınç”, zemin mekaniğinde “boşluk suyu
basıncı” olarak adlandırılmaktadır.
Zeminin davranışı, üzerindeki toplam düşey

𝜇𝜇 = 𝛾𝛾𝑊𝑊 ∗ ℎ𝑤𝑤
basınç yanında büyük oranda boşluk suyu
basıncı tarafından da etkilenmektedir.
Zemine ucu açık bir boru yerleştirilmesi durumunda göz önüne alınan eleman içindeki
su basıncı, boru içinde yükselen su kolonu ağırlığına eşittir. Bu hidrostatik basınç zemin
mekaniğinde boşluk suyu basıncı olarak tanımlanmaktadır.
DÜŞEY GERİLMELERİN VE BOŞLUK SUYUNUN DERİNLİKLE DEĞİŞİMİ
Tabii zeminler genellikle tabakalı bir ortam oluşturular. Bu durumlarda değişik tabaka
kalınlıkları boyunca düşey basınç artışlarını bulmak için hesaplarda her tabakaya ait
(zemin kuru, ıslak veya su altında olmasına bağlı olarak) zeminin kuru, ıslak (tabii) veya
suya doygun birim hacim ağırlıklarının kullanılması gerekir.
Her durumda boşluk suyu basıncı, YASS’den itibaren lineer olarak artacaktır. Suyun
yüzeysel gerilim etkisi ile yer altı su seviyesinin üstüne çıktığı kapiler bölgede boşluk
suyu basıncı negatiftir su çekme gerilmelerinin etkisinde bulunduğu için (u < 0) ve
değeri kabaca γw x hc ile bulunabilir.
Zemin mekaniğinde
çekme gerilmesinin
Kapiler (kılcal) doygun bölge – işaretli olduğunu
unutmayınız.
DÜŞEY GERİLMELERİN VE BOŞLUK SUYUNUN DERİNLİKLE DEĞİŞİMİ
Düşey gerilme profili
𝜎𝜎𝑣𝑣
Zemin tabakası ɣ
Z
A 𝜎𝜎𝑣𝑣 = 𝛾𝛾 ∗ 𝑍𝑍
Z
𝜎𝜎𝑣𝑣
𝛾𝛾1 ∗ 𝑍𝑍1
𝛾𝛾1 ∗ 𝑍𝑍1 + 𝛾𝛾2 ∗ 𝑍𝑍2
𝛾𝛾1 ∗ 𝑍𝑍1 + 𝛾𝛾2 ∗ 𝑍𝑍2 + 𝛾𝛾3 ∗ 𝑍𝑍3
Z
YERALTI SU SEVİYESİ İLE DÜŞEY GERİLME PROFİLİ
𝜎𝜎𝑣𝑣
Z1 Zemin tabakası ɣ
𝜎𝜎𝑣𝑣 = 𝛾𝛾 ∗ 𝑍𝑍1
Zemin tabakası ɣd
Z
Su ɣw
A 𝜎𝜎𝑣𝑣 = 𝛾𝛾1 ∗ 𝑍𝑍1 + 𝛾𝛾𝑑𝑑 (𝑍𝑍 − 𝑍𝑍1 )
𝑢𝑢 = 𝛾𝛾𝑤𝑤 (𝑍𝑍 − 𝑍𝑍1 )
Z 𝜎𝜎𝑣𝑣′ = 𝛾𝛾1 ∗ 𝑍𝑍1 + (𝛾𝛾𝑑𝑑 −𝛾𝛾𝑤𝑤 )(𝑍𝑍 − 𝑍𝑍1 )
ZEMİN İÇİNDE OLUŞAN YANAL GERİLMELER
Zeminin doğada veya sıkıştırılmış bulunduğu ortamda etkiyen düşey ve yatay
gerilmelere doğal veya “geostatik gerilmeler” denir. Zeminin kendi ağırlığından
kaynaklanan yanal gerilmeler o noktadaki düşey gerilmenin şiddetine bağımlıdır ve σh
olarak adlandırılır.
K yanal toprak basıncı katsayısı olup, 𝜎𝜎𝑣𝑣 = 𝛾𝛾 ∗ 𝑍𝑍

değeri zemin cinsine, gerilme
tarihçesine vb. faktörlere bağlı olarak
değişmektedir.
𝜎𝜎ℎ = 𝐾𝐾𝜎𝜎𝑣𝑣
Zeminlerde doğal durumda YATAY/DÜŞEY gerilme oranı,

𝜎𝜎ℎ “Sükunette toprak basıncı” olarak tanımlanır. K0 olarak ifade edilir.
K0 = Tabii zeminler için K0 =0.4 – 3.0 arasında değerler
𝜎𝜎𝑣𝑣
alabilir.
TOPLAM VE EFEKTİF GERİLME KAVRAMLARI
Örnek
A, B, C ve D noktalarında toplam gerilme, efektif gerilme ve boşluk suyu basınçlarını
hesaplayarak, derinliğe göre gerilme diyagramlarını çiziniz.
ɣn= 17 kN/m3
ɣn= 18 kN/m3
ɣd= 20 kN/m3
ɣd= 18.5 kN/m3

TOPLAM VE EFEKTİF GERİLME KAVRAMLARI
Gerilme diyagramı
2.5 m
Hafta_9
INS305
Zemin Mekaniği I
Yeraltı Gerilmeleri; Düşey yükleme ile oluşan zemin kütlesindeki gerilmeler

www.inankeskin.com
ZEMİN MEKANİĞİ
Haftalık Konular
Hafta 15:
ZEMİNLERDE GERİLME DAĞILIŞI
İnşaat Mühendisliği projeleri genellikle
zemin üzerinde dış yüklere neden olur. Bu
nedenle de gerilmeler oluşur. Bu yükler yapı
temellerini, araçları, tankları, depoları ve
diğer bir çok unsuru içerir. Sonradan oluşan
bu gerilmeler genellikle önemlidir ve aşırı
oturma, kesme yenilmesi veya diğer bazı
problemlerin kaynağı olabilirler.
 Sonlu genişlikte
 Nokta (Tekil) yük
 Çizgisel yük
 Şerit yük
 Üniform yüklü diktörgen alan
 Üniform yüklü dairesel alan
 Sonsuz genişlikte
 (Dolgular, yüzey yükleri)
YÜZEY GERİLMELERİNİN YOL AÇTIĞI DÜŞEY GERİLMELER
Derinlik arttıkça gerilmelerin şiddeti azalmakta, buna karşılık yük daha geniş bir alana
yayılmaktadır. Bu gerilmelerin gerçek dağılımını saptayabilmek için uygulanan yükün
şiddetini, yük uygulanan alanın boyutları ile biçimini ve zemin özelliklerini bilmemiz
gerekir.
Gerilmenin şiddeti, derinlik (z) arttıkça
ve
yükün uygulandığı noktadan (r) uzaklaştıkça, azalır.
Yatay düzlemde düşey gerilme dağılışı Düşey düzlemde düşey gerilme dağılışı
Zemin yüzüne yakın bir yapı temelinden aşağıdaki zemin tabakalarına iletilen düşey
gerilmelerin z1 ve z2 derinliklerinde dağılımına dikkat ediniz.
İzobarlar (Basınç Soğanı) ve Basınç Çanı
İzobar, eşit düşey gerilme

noktalarını birleştiren eğridir.
Basınç Çanı, Herhangi bir
düzleme gelen gerilme
artışlarıdır.
0,2 q değeri; şerit yükle 3B derinliğine, kare yükte ise 1,5 B derinliğine kadar inmekte
Nokta yük Şerit Yük Kare Yük

Yüklü alanın şeklindeki değişiklik Kum zemin üzerine
temelin esnek olup olmadığına ve oturan B genişliğindeki
temel zeminin türüne bağlıdır. rijit bir temelde,
Birçok yapı temeli, zeminin rijitliğine maksimum taban
basıncı temelin
oranla çok daha rijittir. Rijitlik arttıkça
ortasındadır.
taban basıncı da uniform dağılımdan
uzaklaşır. Kumlar Killer
Rijit
Esnek
Oturma
Oturma
Taban
basıncı
Enek bir temelin temas gerilmesi uniform Kil zemin üzerine oturan rijit
fakat temel altındaki deplasman kenarlard bir temelde maksimum taban
en az ve temelin merkezinde fazladır. basıncı kenarlarda oluşur
Fransız matematikçi Joseph Boussinesq (1842-1929) uygulanan bir dış yükten dolayı
homojen, izotrop, lineer elastik bir yarı sonsuz ortam için gerilmeleri elastisite
teorisinden yararlanarak hesaplayabilecek bir yöntem geliştirmiştir. Zeminlerin
malzeme davranışının elastik olmadığını bilmemize rağmen, düşey gerilmelerin
hesabında bu yaklaşımın pratikte yeterli sonuçlar verdiği kanıtlanmıştır. Zeminlerdeki
gerilme yayılışını analitik olarak bulmak için, zeminin elastik bir malzeme gibi
davrandığı varsayımında bulunarak elastisite teorisinden yararlanılmaktadır.
Notasal Yük
Boussinesq (1885), aşağıdaki şekilde gösterildiği gibi düzleme dik olarak etkiyen noksal
yükün (tekil) (Q) elastik malzemeler üzerinde oluşturacağı genel gerilme ifadelerini
kartezyen koordinat sisteminde, aşağıdaki gibi formül ile etmiştir. Q
5
3𝑄𝑄 1 2 𝑄𝑄
𝜎𝜎𝑧𝑧 = 2
∗ 2 = 2 ∗ 𝐼𝐼 z
2𝜋𝜋𝑧𝑧 𝑟𝑟 𝑧𝑧 x
1+
𝑧𝑧
r σz
yada
𝑄𝑄(3𝑧𝑧 3 ) 𝑄𝑄
𝜎𝜎𝑧𝑧 = 5 = 2 ∗ 𝐼𝐼
𝑧𝑧
2𝜋𝜋 (𝑟𝑟 2 + 2
𝑧𝑧 )2
5
3 1 2
𝐼𝐼 (𝑇𝑇𝑇𝑇𝑇𝑇𝑇𝑇𝑇𝑇 𝐹𝐹𝐹𝐹𝐹𝐹𝐹𝐹𝐹𝐹𝐹𝐹) = ∗ 2
2𝜋𝜋 𝑟𝑟
1 + 𝑧𝑧
Notasal Yük
Doğal zemin tabakaları içinde, yatay düzlemlerde oluşan sürtünme kuvvetlerinden
dolayı düşey yüklemeler altında yatay şekil değiştirmeler oldukça sınırlıdır. Westergard
1938 yatay şekil değiştirmesi sıfır olan elastik ortamdaki gerilme dağılışını aşağıdaki
gibi ifade etmiştir.
𝑄𝑄 1 𝑄𝑄
𝜎𝜎𝑧𝑧 = 2 ∗ 2 = 2 ∗ 𝐼𝐼
𝜋𝜋𝑧𝑧 𝑟𝑟 𝑧𝑧
1+2
𝑧𝑧
Westergard çözümüne göre I tesir faktörü
1
𝐼𝐼 = 𝜋𝜋
3
𝑟𝑟 2 2
1+2
2
Boussinesq ve Westergard çözümüne göre nokta yük için düşey gerilmeleri veren I tesir faktörü
Boussinesq nokta yük için düşey gerilmeleri veren I tesir faktörü tablosu
Notasal Yük r/z I r/z I r/z I r/z I r/z I r/z I
0.00 0.4775 0.50 0.2733 1.00 0.0844 1.50 0.0251 2.00 0.0085 2.50 0.0034
0.01 0.4773 0.51 0.2679 1.01 0.0823 1.51 0.0245 2.01 0.0084 2.51 0.0033
0.02 0.4770 0.52 0.2625 1.02 0.0803 1.52 0.0240 2.02 0.0082 2.52 0.0033
0.03 0.4764 0.53 0.2571 1.03 0.0783 1.53 0.0234 2.03 0.0081 2.53 0.0032
0.04 0.4756 0.54 0.2518 1.04 0.0764 1.54 0.0229 2.04 0.0079 2.54 0.0032
0.05 0.4745 0.55 0.2466 1.05 0.0744 1.55 0.0224 2.05 0.0078 2.55 0.0031
0.06 0.4723 0.56 0.2414 1.06 0.0727 1.56 0.0219 2.06 0.0076 2.56 0.0031
0.07 0.4717 0.57 0.2363 1.07 0.0709 1.57 0.0214 2.07 0.0075 2.57 0.0030
0.08 0.4699 0.58 0.2313 1.08 0.0691 1.58 0.0209 2.08 0.0073 2.58 0.0030
0.09 0.4679 0.59 0.2263 1.09 0.0674 1.59 0.0204 2.09 0.0072 2.59 0.0029
0.10 0.4657 0.60 0.2214 1.10 0.0658 1.60 0.0200 2.10 0.0070 2.60 0.0029
0.11 0.4633 0.61 0.2165 1.11 0.0641 1.61 0.0195 2.11 0.0069 2.61 0.0028
0.12 0.4607 0.62 0.2117 1.12 0.0626 1.62 0.0191 2.12 0.0068 2.62 0.0028
0.13 0.4579 0.63 0.2070 1.13 0.0610 1.63 0.0187 2.13 0.0066 2.63 0.0027
0.14 0.4548 0.64 0.2040 1.14 0.0595 1.64 0.0183 2.14 0.0065 2.64 0.0027
0.15 0.4516 0.65 0.1973 1.15 0.0581 1.65 0.0179 2.15 0.0064 2.65 0.0026
0.16 0.4482 0.66 0.1934 1.16 0.0567 1.66 0.0175 2.16 0.0063 2.66 0.0026
0.17 0.4446 0.67 0.1889 1.17 0.0553 1.67 0.0171 2.17 0.0062 2.67 0.0025
0.18 0.4409 0.68 0.1846 1.18 0.0539 1.68 0.0167 2.18 0.0060 2.68 0.0025
0.19 0.4370 0.69 0.1804 1.19 0.0526 1.69 0.0163 2.19 0.0059 2.69 0.0025
0.20 0.4329 0.70 0.1762 1.20 0.0513 1.70 0.0160 2.20 0.0058 2.70 0.0024
0.21 0.4286 0.71 0.1721 1.21 0.0501 1.71 0.0157 2.21 0.0057 - -
0.22 0.4242 0.72 0.1681 1.22 0.0489 1.72 0.0153 2.22 0.0056 2.72 0.0023
0.23 0.4197 0.73 0.1641 1.23 0.0477 1.73 0.0151 2.23 0.0055 - -
0.24 0.4151 0.74 0.1603 1.24 0.0466 1.74 0.0147 2.24 0.0054 2.74 0.0022
0.25 0.4103 0.75 0.1565 1.25 0.0454 1.75 0.0144 2.25 0.0053 - -
0.26 0.4054 0.76 0.1527 1.26 0.0443 1.76 0.0141 2.26 0.0052 2.76 0.0022
0.27 0.4004 0.77 0.1491 1.27 0.0433 1.77 0.0138 2.27 0.0051 - -
0.28 0.3954 0.78 0.1455 1.28 0.0422 1.78 0.0135 2.28 0.0050 2.78 0.0021
0.29 0.3902 0.79 0.1420 1.29 0.0412 1.79 0.0132 2.29 0.0049 - -
0.30 0.3849 0.80 0.1386 1.30 0.0303 1.80 0.0129 2.30 0.0048 2.80 0.0021
0.31 0.3796 0.81 0.1353 1.31 0.0393 1.81 0.0126 2.31 0.0047 - -
0.32 0.3742 0.82 0.1320 1.32 0.0384 1.82 0.0124 2.32 0.0047 2.82 0.0091
0.33 0.3687 0.83 0.1288 1.33 0.0374 1.83 0.0121 2.33 0.0046 - -
0.34 0.3632 0.84 0.1257 1.34 0.0365 1.84 0.0119 2.34 0.0045 2.91 0.0017
0.35 0.3577 0.85 0.1226 1.35 0.0357 1.85 0.0116 2.35 0.0044 - -
0.36 0.3521 0.86 0.1196 1.36 0.0348 1.86 0.0114 2.36 0.0043 2.99 0.0015
0.37 0.3465 0.87 0.1166 1.37 0.0340 1.87 0.0112 2.37 0.0043 - -
0.38 0.3408 0.88 0.1138 1.38 0.0332 1.88 0.0109 2.38 0.0042 3.08 0.0013
0.39 0.3351 0.89 0.1110 1.39 0.0324 1.89 0.0107 2.39 0.0041 - -
𝑄𝑄 0.40 0.3294 0.90 0.1083 1.40 0.0317 1.90 0.0105 2.40 0.0040 3.19 0.0011
𝜎𝜎𝑧𝑧 = 2 ∗ 𝐼𝐼 0.41
0.42
0.3238
0.3181
0.91
0.92
0.1057
0.1031
1.41
1.42
0.0309
0.0302
1.91
1.92
0.0103
0.0101
2.41
2.42
0.0040
0.0039
-
3.31
-
0.0009
𝑧𝑧 0.43
0.44
0.45
0.3124
0.3068
0.3011
0.93
0.94
0.95
0.1005
0.0981
0.0956
1.43
1.44
1.45
0.0295
0.0288
0.0282
1.93
1.94
1.95
0.0099
0.0097
0.0095
2.43
2.44
2.45
0.0038
0.0038
0.0037
-
3.50
-
-
0.0007
-
0.46 0.2955 0.96 0.0933 1.46 0.0275 1.96 0.0093 2.46 0.0036 3.75 0.0005
0.47 0.2899 0.97 0.0910 1.47 0.0269 1.97 0.0091 2.47 0.0036 4.13 0.0003
0.48 0.2843 0.98 0.0887 1.48 0.0263 1.98 0.0089 2.48 0.0035 4.91 0.0001
0.49 0.2788 0.99 0.0865 1.49 0.0257 1.99 0.0087 2.49 0.0034 5.15 0.0001
Noktasal Yük
Yapılardan zemine aktarılan yükler genellikle temeller vasıtası ile

aktarıldığı için, nokta yük için elde edilen gerilme dağılımları birçok
inşaat mühendisliği probleminde gerçekçi olmamaktadır.
Fakat, nokta yük çözümlerinin entegrali alınarak yayılı yüklerin

zeminlerde yol açacağı gerilme dağılımlarını bulmak mümkün
olmaktadır.
Bu yöntemle, biçimi geometrik olarak tanımlanabilen (dairesel,

dikdörtgen, vb.) yayılı yükler için elde edilmiş hazır çözümler mevcuttur.
Uniform Düşey Çizgisel Yük (Sonsuz Uzunlukta)
q (kuvvet/uzunluk) cinsinden tariflenen çizgi yükün eksenden x uzaklığında ve z
derinliğinde oluşturacağı gerilmeler aşağıdaki bağıntılarla tanımlanır. Uzun bir duvar bu
yüke örnek oluşturur.
2
2𝑞𝑞𝑧𝑧 3 2𝑞𝑞 1 𝑞𝑞
𝜎𝜎𝑧𝑧 = = 2 = 𝐼𝐼
𝜋𝜋 𝑥𝑥 2 + 𝑧𝑧 2 2 𝜋𝜋𝜋𝜋 𝑥𝑥 𝑧𝑧
1+
𝑧𝑧
2𝑞𝑞𝑥𝑥 2
𝜎𝜎𝑥𝑥 =
𝜋𝜋 𝑥𝑥 2 + 𝑧𝑧 2 2
2𝑞𝑞𝑥𝑥 2 𝑧𝑧
𝜏𝜏𝑧𝑧𝑧𝑧 =
𝜋𝜋 𝑥𝑥 2 + 𝑧𝑧 2 2
𝒒𝒒
𝝈𝝈𝒛𝒛 = ∗ 𝑰𝑰
𝒛𝒛
Uniform Düşey Çizgisel Yük (Sonsuz Uzunlukta)
q2 =25 kN/m q1 =35 kN/m
3m
2m
Şekilde ki iki çizgisel yük nedeniyle A noktasında A
oluşan düşey gerilmeleri bulalım.
3m
q1 nedeniyle oluşan düşey gerilme artışı
𝑥𝑥
𝑥𝑥 = 3𝑚𝑚, 𝑧𝑧 = 2𝑚𝑚 ≫ = 1.5 ≫ 𝜎𝜎𝑧𝑧𝑧 𝑞𝑞/𝑧𝑧 = 0.060𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡
𝑧𝑧
𝒒𝒒 𝟑𝟑𝟑𝟑
𝝈𝝈𝒛𝒛 = 𝑰𝑰 ∗ ≫ 𝟎𝟎. 𝟎𝟎𝟎𝟎𝟎𝟎 ∗ = 𝟏𝟏. 𝟎𝟎𝟎𝟎𝟎𝟎𝟎𝟎/𝒎𝒎𝟐𝟐
𝒛𝒛 𝟐𝟐
q2 nedeniyle oluşan düşey gerilme artışı
𝑥𝑥
𝑥𝑥 = 6𝑚𝑚, 𝑧𝑧 = 2𝑚𝑚 ≫ = 3 ≫ 𝜎𝜎𝑧𝑧𝑧 𝑞𝑞/𝑧𝑧 = 0.006𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡
𝑧𝑧
𝒒𝒒 𝟐𝟐𝟐𝟐 Toplam Gerilme Artışı
𝝈𝝈𝒛𝒛 = 𝑰𝑰 ∗ ≫ 𝟎𝟎. 𝟎𝟎𝟎𝟎𝟎𝟎 ∗ = 𝟎𝟎. 𝟎𝟎𝟎𝟎𝟎𝟎𝟎𝟎𝟎𝟎/𝒎𝒎𝟐𝟐 1.125kN/m2
𝒛𝒛 𝟐𝟐
Uniform Şerit Yük
b; temel genişliğinin yarısı
z; gerilme artışının hesaplanacağı derinlik
𝑞𝑞
𝜎𝜎𝑧𝑧 = 𝛼𝛼 + 𝑠𝑠𝑠𝑠𝑠𝑠𝑠𝑠𝑠𝑠𝑠𝑠𝑠𝑠 𝛼𝛼 + 2𝛽𝛽𝛽𝛽
𝜋𝜋
yada
𝜎𝜎𝑧𝑧 = 𝐼𝐼 ∗ 𝑞𝑞
𝑞𝑞
𝜎𝜎𝑥𝑥 = 𝛼𝛼 + 𝑠𝑠𝑠𝑠𝑠𝑠𝑠𝑠 ∗ 𝑐𝑐𝑐𝑐𝑐𝑐 𝛼𝛼 + 2𝛽𝛽 yatay gerilme eşitliği
𝜋𝜋
İlk parantezden hemen sonraki α radyan cinsindendir.

Uniform Şerit Yük
b; temel genişliğinin yarısı
z; gerilme artışının hesaplanacağı derinlik
Unifom şerit yükten oluşan düşey gerilmeler için I tesir faktörleri

Üçgen Şerit Yük Üçgen Bir Yükleme Altındaki Düşey
Gerilmeleri Veren Tesir Katsayıları
𝑞𝑞 𝑥𝑥 1
𝜎𝜎𝑧𝑧 = ∗ 𝛼𝛼 − 𝑠𝑠𝑠𝑠𝑠𝑠𝑠𝑠𝑠
𝜋𝜋 𝐵𝐵 2
α radyan cinsindendir.
Üçgen Şerit Yük
Üçgen şerit yük için I tesir faktörleri

Yamuk Şerit Yük
Yamuk şerit yük, uzun ve en kesit yamuk
biçimli olan bir yük türüdür. Pratikte uzun
şevli dolgular bu tür yük olarak
düşünülmektedir.
Yamuk şerit yükten oluşan gerilme

artışları; iki üçgen ve bir üniform şerit
yükün toplamı, veya iki üçgen şerit yükün
farkı olarak hesaplanabilir
Uniform Yüklü Daire Alan
R ; dairesel temelin yarıçapı

r ; gerilme artışının hesaplanacağı
noktanın daire merkezine olan
yatay mesafesi
z ; gerilme artışının hesaplanacağı
derinlik
3
1
𝜎𝜎𝑧𝑧 = 𝑅𝑅2
2
*q
1+
𝑧𝑧
Uniform Yüklü Daire Alan
𝑅𝑅
𝑟𝑟
3
1
𝜎𝜎𝑧𝑧 = 𝑅𝑅2
2
*q
1+
𝑧𝑧
Üniform Yüklü Dairesel Alan Altındaki Düşey Gerilmeleri Veren Tesir Katsayıları tablo yada
grafikten bulunabilir. R yarıçap, r uzaklık, z derinlik
Uniform Yüklü Dikdörtgen Alan
I tesir faktörü olup, m ve n değerine göre tablolaştırılmıştır. Ünifom yüklü herhangi bir
şekilli alanın içinde veya dışındaki herhangi bir noktadaki gerilme grafik Newmark 1942
etki diyağramı kullanılarakta hesaplanabilmektedir.
m= B/z n= A/z L/z

n=L/z
Uniform Yüklü Dikdörtgen Alan m=B/z
0.1
0.1
0.0047
0.2
0.0092
0.3
0.0132
0.4
0.0168
0.5
0.0198
0.6
0.0222
0.7
0.0242
0.8
0.0258
0.9
0.0270
1.0
0.0279
0.2 0.0092 0.0179 0.0259 0.0328 0.0387 0.0435 0.0474 0.0504 0.0528 0.0547
Üniform yüklü dikdörtgen 0.3
0.4
0.0132
0.0168
0.0259
0.0328
0.0374
0.0474
0.0474
0.0602
0.0559
0.0711
0.0629
0.0801
0.0686
0.0873
0.0731
0.0931
0.0766
0.0977
0.0794
0.1013
alanlar için I etki faktörleri 0.5
0.6
0.0198
0.0222
0.0387
0.0435
0.0559
0.0629
0.0711
0.0801
0.0840
0.0947
0.0947
0.1069
0.1034
0.1168
0.1104
0.1247
0.1158
0.1311
0.1202
0.1361
0.7 0.0242 0.0474 0.0686 0.0873 0.1034 0.1168 0.1277 0.1365 0.1436 0.1491
0.8 0.0258 0.0504 0.0731 0.0931 0.1104 0.1247 0.1365 0.1461 0.1537 0.1598
m=B/z
0.9 0.0270 0.0528 0.0766 0.0977 0.1158 0.1311 0.1436 0.1537 0.1619 0.1684
1.0 0.0279 0.0547 0.0794 0.1013 0.1202 0.1361 0.1491 0.1598 0.1684 0.1752
n=A/z yada L/z

1.2 0.0293 0.0573 0.0832 0.1063 0.1263 0.1431 0.1570 0.1684 0.1777 0.1851
1.4 0.0301 0.0589 0.0856 0.1094 0.1300 0.1475 0.1620 0.1739 0.1836 0.1914
1.6 0.0306 0.0599 0.0871 0.1114 0.1324 0.1503 0.1652 0.1774 0.1874 0.1955
1.8 0.0309 0.0606 0.0880 0.1126 0.1340 0.1521 0.1672 0.1797 0.1899 0.1981
2.0 0.0311 0.0610 0.0887 0.1134 0.1350 0.1533 0.1686 0.1812 0.1915 0.1999
2.5 0.0314 0.0616 0.0895 0.1145 0.1363 0.1548 0.1704 0.1832 0.1938 0.2024
3.0 0.0315 0.0618 0.0898 0.1150 0.1368 0.1555 0.1711 0.1841 0.1947 0.2034
5.0 0.0316 0.0620 0.0901 0.1154 0.1374 0.1561 0.1719 0.1849 0.1956 0.2044
10.0 0.0316 0.0620 0.0902 0.1154 0.1375 0.1562 0.1720 0.1850 0.1958 0.2046
∞ 0.0316 0.0620 0.0902 0.1154 0.1375 0.1562 0.1720 0.1850 0.1958 0.2046
n
m 1.2 1.4 1.6 1.8 2.0 2.5 3.0 5.0 10.0 ∞
0.1 0.0293 0.0301 0.0306 0.0309 0.0311 0.0314 0.0315 0.0316 0.0316 0.0316
0.2 0.0573 0.0589 0.0599 0.0606 0.0610 0.0616 0.0618 0.0620 0.0620 0.0620
0.3 0.0832 0.0856 0.0871 0.0880 0.0887 0.0895 0.0898 0.0901 0.0902 0.0902
0.4 0.1063 0.1094 0.1114 0.1126 0.1134 0.1145 0.1150 0.1154 0.1154 0.1154
0.5 0.1263 0.1300 0.1324 0.1340 0.1350 0.1363 0.1368 0.1374 0.1375 0.1375
0.6 0.1431 0.1475 0.1503 0.1521 0.1533 0.1548 0.1555 0.1561 0.1562 0.1562
0.7 0.1570 0.1620 0.1652 0.1672 0.1686 0.1704 0.1711 0.1719 0.1720 0.1720
0.8 0.1684 0.1739 0.1774 0.1797 0.1812 0.1832 0.1841 0.1849 0.1850 0.1850
0.9 0.1777 0.1836 0.1874 0.1898 0.1915 0.1930 0.1947 0.1956 0.1958 0.1958
1.0 0.1851 0.1914 0.1955 0.1981 0.1999 0.2024 0.2034 0.2044 0.2046 0.2046
1.2 0.1958 0.2028 0.2073 0.2103 0.2124 0.2151 0.2163 0.2175 0.2177 0.2177
1.4 0.2028 0.2102 0.2151 0.2184 0.2206 0.2236 0.2250 0.2263 0.2265 0.2266
1.6 0.2073 0.2151 0.2203 0.2237 0.2261 0.2294 0.2309 0.2324 0.2326 0.2326
1.8 0.2103 0.2184 0.2237 0.2274 0.2299 0.2333 0.2350 0.2366 0.2368 0.2369
2.0 0.2124 0.2206 0.2261 0.2299 0.2325 0.2361 0.2378 0.2395 0.2399 0.2399
2.5 0.2151 0.2236 0.2294 0.2333 0.2361 0.2401 0.2420 0.2439 0.2443 0.2443
3.0 0.2163 0.2250 0.2309 0.2350 0.2378 0.2420 0.2439 0.2461 0.2465 0.2465
5.0 0.2175 0.2263 0.2324 0.2366 0.2395 0.2439 0.2461 0.2486 0.2491 0.2492
10.0 0.2177 0.2265 0.2326 0.2368 0.2399 0.2443 0.2465 0.2491 0.2498 0.2499
∞ 0.2177 0.2266 0.2326 0.2369 0.2399 0.2443 0.2465 0.2492 0.2499 0.2500
Üniform yüklü dikdörtgen alanlar
için K etki faktörleri
m=B/z ; x/z
n=A/z; y/z yada L/z
Newmark 1942 etki diyağramı kullanımı
𝜎𝜎𝑧𝑧 = 0,001 ∗ 𝑛𝑛 ∗ 𝑞𝑞
1. Bu yönteme göre önce uniform yüklü
alanın ölçekli bir planı şeffaf bir kayıt
üzerine çizilir.
2. Şeklin ölçeği, noktanın derinliği
diyagramın üzerinde belirtilmiş
diyagram ölçek uzunluğuna eşit
olacak şekilde çizilir.
3. Ölçekli çizilen şekilde altında gerilme
artışı aranan nokta diyagramın
merkezi üstüne getirilerek alan
sınırları içerisinde kalan elemanlar
sayılır (n).
4. Bu verilerden gerilme artışı aşağıdaki
formül kullanılarak hesaplanır.
𝜎𝜎𝑧𝑧 = 𝑖𝑖 ∗ 𝑛𝑛 ∗ 𝑞𝑞
İ diyağramın etki değeri olup her diyağram için belirlidir.
 Taşıma gücü analizi için B, Oturma analizi için 2B derinlik yeterlidir.
 Bunların altındaki derinliklerdeki gerilme artışlarının bir sorun çıkarmayacağı kabul

edilir.
Uniform yüklü bir alanın içindeki veya dışındaki bir nokta altında oluşan gerilme
süperpozisyon (çakıştırma) kuralı uygulanarak hesaplanabilir.
1 2
𝜎𝜎𝑧𝑧 = 𝑞𝑞 𝐼𝐼1 + 𝐼𝐼2 + 𝐼𝐼3 + 𝐼𝐼4
3 4
1 3
2 4
𝜎𝜎𝑧𝑧 = 𝑞𝑞 𝐼𝐼1 + 𝐼𝐼2 − 𝐼𝐼3 − 𝐼𝐼4

Yaklaşık Yöntem
Etkilenen bölgenin sınırlarını gösteren doğruların eğimi 2 (düşey) : 1 (yatay) olduğu
kabul edilmiştir. Bu doğruların yatayla yaptığı açının 60° olacağı gibi bir varsayımda da
bulunulabilinir. Uygulanan yükten etkilenen bölgenin yanal sınırları hakkında bir
kabulde bulunduktan sonra, ikinci bir basitleştirici varsayım olarak herhangi bir z
derinliğindeki düşey gerilmenin şiddetinin üniform olacağını kabul edebiliriz.
Z derinlikli düşey gerilme
𝐵𝐵 ∗ 𝐿𝐿
𝜎𝜎𝑧𝑧 = 𝑞𝑞 ∗ = 𝑞𝑞 ∗ 𝐼𝐼
𝐵𝐵 + 𝑧𝑧 𝐿𝐿 + 𝑧𝑧
q = Yüzey yükü
L = Temelinin uzun kenar boyutu,
B = Temel genişliği
I = Tesir katsayısı (boyutsuz)
Tesir katsayısı sadece temel boyutlarının ve derinliğin fonksiyonu olup, boyutsuz bir
katsayısıdır. Uygulanan basıncı bu katsayı ile çarparak istenilen derinlikteki düşey
basınç artışını bulabiliriz.
Hafta_10
INS305
Zemin Mekaniği I
Zeminlerin Kompaksiyonu

www.inankeskin.com
ZEMİN MEKANİĞİ
Haftalık Konular
Hafta 15:
KOMPAKSİYON
Kompaksiyon; Zemin taneleri arasındaki hava boşluklarının mekanik araçlar yardımıyla
azaltılarak zeminin sıkıştırılması işlemidir. Kompaksiyon miktarı kuru birim hacim ağırlık
değerine bağlı olarak belirlenmektedir. Bu işlemle, zemin taneleri daha az boşluklu
yerleşerek, zeminin boşluk oranı azaltılır.
Zemin taneleri ve taneler arasındaki su pratik olarak sıkışmazdır. Sıkışma boşluklardaki

havanın sıkışması veya dışarı çıkması sonucu kısa sürede (ani) olur. En yoğun durum,
su içeriğinde hemen hemen hiç değişim olmadan zeminin içindeki havanın azaltılması
ile sağlanır.
kompaksiyon
enerjisi
+ su =
Sıkıştırma kuvveti
+ su =
NEDEN KOMPAKSİYON?
Karayolu, baraj, istinat duvarları, hava alanları, otoyollar gibi pek çok mühendislik
uygulamasında zayıf zeminlerin sıkıştırılarak birim ağırlıklarının yükseltilmesi gerekmektedir. Bu
işerde yapılacak yanlışlıklar önemli sonuçlar doğurabilir.
KOMPAKSİYON ETKİLERİ
Kompaksiyonla genel olarak şu yararlar sağlanır;
1. Kayma direnci yükselir,
2. Zeminin taşıma gücü artırılır.
3. Zeminin geçirimliliği azaltılır, zemine daha kararlı bir yapı kazandırılır. Böylece
zeminin su alarak, hacim değişikliklerine uğraması azaltılır.
4. Zeminin sabit, hareketli, dinamik yükler altında yapacağı oturmalar, çökmeler
azaltılır.
5. Sıkışabilirliği azalır,
6. Şişme-büzülme
kompaksiyon davranışı kontrol altına alınabilir,
7. Aşınabilirliği
enerjisi azalır veya gecikir,
8. Sıvılaşma yeteneği kaybolabilir,
9. Dondan aşırı etkilenmez.
SIKIŞTIRMAYI ETKİLEYEN ÖZELLİKLER
1) Zeminin türü (kum, kil),

2) Tane dağılımı (Dmax, cu, cr),
3) Kıvam limitleri (wL, wp),
4) Boşluk suyu kimyası (pH, tuzluluk),
5) Hava sıcaklığı (donma)
kompaksiyon
enerjisi
KOMPAKSİYON DENEY TÜRLERİ
KOMPAKSİYON DENEY TÜRLERİ
Standart ve modifiye proctori yapılırken
küçük kalıp standart proctor deneyinde,
büyük kalıp ise modifiye proctor deneyinde
kullanılınır diye genel bir kural yoktur. Her
iki silindirik kapta da bu iki deney yapılabilir.
Ancak ;
Standart proctor da tokmak ağırlığı 2.5 kg,

tabaka sayısı 3 ve deney tokmağı 30,5 cm
den serbest bırakılır. Deney küçük silindirik
kapta yapılacak ise 25 darbe, büyük
silindirik kapta yapılacak ise 56 darbe
uygulanır.
modifiye proctorde ise tokmak ağırlığı 4,5

kg, tabaka sayısı 5 ve deney tokmağı 45,7
cm den serbest bırakılır. Deney küçük
silindirik kapta yapılacak ise 25 darbe,
büyük silindirik kapta yapılacak ise 56 darbe
uygulanır.
KOMPAKSİYON DENEY TÜRLERİ 4.5 kg lık çekiç ile yapılan deney için kullanım şartları
Her
Her Kullanıla Tabak tabaka
Tabak tabak Kalıp
Kullanılan Kalıp Kullanım şartı n a ya
Kullanım şartı a aya boyutları
malzeme boyutları malzeme sayısı vuruş
sayısı vuruş sayısı
sayısı
%20 ve daha az Çap: 105
4.75 mm mm
Çap: 105 malzeme 4.75 mm
elekten 5 25
%20 ve daha az mm elek üzerinde Boy: 115.5
4.75 mm geçen
malzeme 4.75 mm kalıyor ise mm
elekten Boy: 3 25
elek üzerinde
geçen 115.5
kalıyor ise
mm
%20 ve daha fazla
%20 ve daha fazla malzeme 4.75 mm Çap: 105
malzeme 4.75 mm Çap: 105 lik elek üzerinde 9.5 mm mm
lik elek üzerinde 9.5 mm mm kalıyor ve %20 ve elekten 5 25
daha az malzeme geçen Boy: 115.5
kalıyor ve %20 ve elekten Boy: 3 25 mm
daha az malzeme geçen 9.5 mm lik elek
115.5 üzerinde kalıyor ise
9.5 mm lik elek mm
üzerinde kalıyor ise
%20 den fazla %20 den fazla

Çap:
malzeme 9.5 mm malzeme 9.5 mm Çap: 152.4
152.4 20 mm
lik elek üzerinde 20 mm lik lik elek üzerinde mm
mm lik
kalıyor ve %30 ve elekten 3 56 kalıyor ve %30 ve 5 56
elekten Boy: 115.5
daha az malzeme geçen Boy: daha az malzeme
geçen mm
20 mm lik elek 115.5 20 mm lik elek
üzerinde kalıyor ise mm üzerinde kalıyor ise
2.5 kg lık çekiç ile yapılan deney için kullanım şartları

DENEY YÖNTEMİ
DENEY YÖNTEMİ
A B E F
C D G H
DENEY YÖNTEMİ Modifiye proktör; 5 tabaka, 56 vruş, 4.54 kg çekiç, 45.7 düşüş, 152.4mm*116.4 mm kalıp
KALIP/MOULD 1 2 3 4 5
KALIP + ISLAK TOPRAK (A) g.
8888 9115 9340 9125 9134
WEIGHT of MOULD + SOIL
KALIP AĞIRLİGİ (B) g.
4055 4055 4155 4046 4155
WEIGHT of MOULD
ISLAK TOPRAK AĞIRLIGI C=(A-B) g.
4833 5060 5185 5079 4979
WEIGHT of SOIL
KALIP HACMİ (D)
VOLUME of MOULD cm
3 2124 2124 2124 2124 2124
ISLAK YOGUNLUK E=(C/D)
MOIST DENSITY g/cm
3 2.275 2.382 2.441 2.391 2.344
KAP/ TARE 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
KAP AĞIRLIGI + ISLAK TOPRAK (a) g.
247.3 262.7 224.8 211.2 210.9 196.7 234.8 255.8 302.7 282.8
WET SAMPLE + TARE
KAP AĞIRLIGI + KURU TOPRAK (b) g.
243 258.2 217.4 204 200.3 186.8 219.3 238.4 277.2 259.1
DRY SAMPLE + TARE
SU AGIRLIGI c=(a-b)
4.3 4.5 7.4 7.2 10.6 9.9 15.5 17.4 25.5 23.7
WEIGHT of WATER g.
KAP AĞIRLIGI (d) g.
19.3 27.2 20.1 19.9 25.7 26.4 23.6 22.1 27.1 26.8
WEIGHT of TARE
KURU TOPRAK AĞIRLIĞI e=(b-d) g.
223.7 231 197.3 184.1 174.6 160.4 195.7 216.3 250.1 232.3
WEIGHT of DRY SAMPLE
SU İCERİGİ f=(c/e)*100 %
1.92 1.95 3.75 3.91 6.07 6.17 7.92 8.04 10.20 10.20
WATER CONTENT
ORTALAMA SU ICERlGI g=(f1+f2)/2 %
AVERAGE WATER CONTENT
1.9 3.8 6.1 8.0 10.2
KURU Y0ĞUNLUK h=(100*E)/(100+g)
DRY DENSITY g/cm3
2.232 2.294 2.300 2.214 2.127
KOMPAKSİYON EĞRİSİ
Kompaksiyon eğrisi kuru birim hacim ağırlık ve su muhtevasına bağlı olarak çizilir
𝛾𝛾𝑛𝑛
𝛾𝛾𝑘𝑘 =
Kuru yoğunluk (Ɣk-ρd)
1 + 𝜔𝜔
Zemin Daneleri Sıkı Durumdadır Belirli bir sıkıştırma yöntemi ve enerjisi

seçilerek bir zeminin kurudan başlayarak
Yüksek dayanım ve rijitlik
birçok su muhtevasında sıkıştırılması
Düşük permabilite durumunda birim hacım ağırlığının
yükseldiği izlenecektir.
Ɣkmax
ρd, max Doğal olarak bu artış zemin doygunluğa
eriştiğinde durmaktadır. Bunun ötesindeki
su muhtevalarında, zeminde su daha
yüksek özgül ağırlıkta tanelerin yerini
aldığından, birim hacim ağırlık
düşürecektir.
Optimum su içeriği Su içeriği

KOMPASİYON EĞRİSİ
Kompaksiyon eğrisi kuru birim hacim ağırlık ve su muhtevasına bağlı olarak çizilir
1. bölgede, zeminde yeterli su bulunmadığı
için, danelerin daha az boşluklu yerleşmek

üzere hareket etmeleri, daneler arası sürtünme
kuvvetlerinden dolayı zordur.
Optimumdan kuru Optimumdan ıslak
Ɣkmax
ρd, max 2. bölge 2. bölgede, sıkışma en yüksek olmakta,
kuru yoğunluk maksimum değere
ulaşmaktadır.
1. bölge 3. bölge
3. bölgede, zeminde fazla su

bulunduğundan ve suyun da pratik
olarak sıkışmaz olmasından dolayı, gene
zeminin boşluk hacmi fazla
azaltılamamaktadır
Optimum su içeriği Su içeriği
KOMPASİYON EĞRİSİ
hava
su
Kuru yoğunluk (Ɣk -ρd)
zemin
Tüm havayı çıkarmak imkansızdır
En düşük boşluk hacmi ve en

yüksek kbha (opt. su içeriğinde)
Su içeriği
Üç fazlı zemine su ilave edilmesi durumunda oluşan durum

SIFIR HAVA BOŞLUĞU EĞRİSİ Tepe noktasında doygunluk derecesi ne
- 100% doygunlukla karşılaştırma kadar yüksekse sıkışma o kadar iyidir.
Pratik olarak tam doygun durum elde edilmez

Kuru yoğunluk (Ɣk -ρd)
Sıfır hava boşluğu eğrisi (S=100%)
S>100% (imkansız)
S<100%
𝐺𝐺𝑠𝑠 ∗ 𝛾𝛾𝑤𝑤
Suya doygunluk eğrilerinin denklemi, 𝛾𝛾𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘 =
𝐺𝐺 ∗ 𝜔𝜔
1 + 𝑠𝑠
𝑆𝑆𝑟𝑟
Bütün kompaksiyon noktaları sıfır

hava boşluğu eğrisinin solunda
Su içeriği olmak zorundadır.
KOMPAKSİYON ENERJİSİNİN ETKİSİ
• Optimum su içeriği düşer
• Maksimum kuru yoğunluk yükselir
Modifiye proktor Kompaksiyon enerjisini artırmakla aynı su

Artan enerji seviyelerinde:
muhtevasındaki zemini daha yüksek bir doğal
birim hacim ağırlığa getirmek mümkündür.
Enerjinin artmasıyla
maksimum kuru birim hacim ağırlık artmakta,
E2 (>E1) optimum su muhtevası azalmaktadır.
sıfır hava içeriği
Standart Proktor
E1
Su içeriği Optimum su içeriği
Kompaksiyon Enerjisi Su içeriği

UYGUNLUK EĞRİLERİ Optimumlar Eğrisi
Farklı durumlardaki kompaksiyon eğrisi
Kuru yoğunluk (Ɣk - ρd)
Kompaksiyon eğrilerinin tepe noktalarının

birleştirilmesi ile elde edilen eğriye
Optimum çizgisi
Optimumlar Çizgisi adı verilir.
Su içeriği Su içeriği
ZEMİN CİNSİ VE DANE DAĞILIMININ KOMPAKSIYONA ETKİSİ
İyi derecelenmiş zemin, kötü

derecelenmiş zemine göre daha
yüksek ɣkmax’a sahip olur
Tane çapı dağılımı, Tane şekli, Tane

birim hacim ağırlığı, Mevcut kil
minerallerinin miktarı ve özellikleri
Kompaksiyon derecesini etkiler.
ZEMİN CİNSİ VE DANE DAĞILIMININ KOMPAKSİYONA ETKİSİ
İnce taneli zeminler optimuma
ulaşmak için daha fazla suya
Dry density (ρd)
ihtiyaç duyarlar,
Kaba raneli zeminler ise optimum

su muhtevasına daha az bir su ile
ulaşırlar.
Kompaksiyon sonucu iri taneli
zeminlerin sıkılık derecesi
artmakta, bunun sonucu olarak
da kayma mukavemetinde
artışlar, yük altında sıkışmada
(kompresibilitede) ise azalmalar
meydana gelmektedir.
Böylece iri taneli zeminler

kompaksiyon sonucu daha
yüksek taşıma gücüne sahip
olmakta ve daha az oturmaya
Water content
uğramaktadır.
KOMPAKSİYON VE ZEMİN DOKUSU
Kompaksiyon su muhtevası ve sıkıştırma yöntemi sıkıştırılmış kohezyonlu zeminlerin
tane iç yapısını etkilemektedir.  Optimum su muhtevasından daha
Yüksek su içeriği yada
düşük su muhtevalarında (kuru
yüksek kompasiyon enerjisi tarafta) sıkıştırılan kohezyonlu
Kuru yoğunluk (Ɣk - ρd)
daha dağınık bir yapı sunar. zeminlerin iç yapısı incelendiğinde,

zemini oluşturan tanelerin genellikle
birbirlerine göre eğimli olduğu ve
taneler arasında kenar-yüzey
Daha dağınık yapı
temasının hakim bulunduğu,

 Optimum su muhtevasından daha
yüksek su muhtevalarında (ıslak
tarafta) sıkıştırılan zeminlerin ise
hemen hemen birbirlerine paralel
uzanan tanelerden oluştuğu
gözlemektedir
 Kompaksiyon enerjisinin arttırılması
ve yoğrulma etkisi gösteren
kompaksiyon yöntemlerinin (keçi
ayaklı silindir gibi) kullanılması da
Daha dağınık yapı tanelerin birbirine paralellik
derecesini arttırıcı yönde etki
yapmaktadır.
Su içeriği
OPTİMUM SU MUHTEVASININ KURU VE ISLAK TARAFINDA
SIKIŞTIRILAN ZEMİNLER
Özellik Karşılaştırma
1. Zemin İç yapısı yapısı, Kuru taraf gelişi güzel, Islak taraf eğimli tane
Kuru tarafın iç yapısı daha çabuk göçmeye müsait
2 .Permeabilite Kuru taraf daha geçirgen
3. Sıkışabilirlik Düşük basınçlarda ıslak taraf yüksek sıkışabilirlikte.

Yüksek basınçlarda kuru taraf yüksek sıkışabilirlikte.
Kuru taraf basınç altında daha hızlı sıkışır ve
şişmeye daha yatkındır.
4. Mukavemet Kompaksiyon Su muhtevasında

a-) Drenajsız Mukavemet, kuru tarafta daha yüksek.
b-) Drenajlı Mukamemet, kuru taraf biraz daha yüksek.
Suya doygun hale geldikten sonra
a-) Drenajsız Mukavet, şişmeye izin verilmezse kuru
…………………………………………………………..taraf aksi halde ıslak taraf daha yüksek.
b-) Drenajlız ve Dranajslı Mukavet hemen hemen aynı.
5. Boşluk suyu basıncı Islak tarafta daha yüksek.
6. Sensitivite Kuru taraf için daha yüksek.
ARAZİDE KOMPAKSİYON
Arazide kompaksiyon işlemi esnasında tabakalar halinde serilen zeminin yerinde
sıkıştırılması yapılmaktadır.
 Bu sıkıştırma işleminin en randımanlı ve ekonomik olarak
gerçekleştirilebilmesi amacı ile değişik türde birçok arazi kompaksiyon
makinesi geliştirilmiştir.
 Proje amaçlarına en uygun kompaksiyon makinesinin seçimi
kompaksiyon işleminin başarı ile yürütülmesinde en önemli unsurlardan
birini oluşturmaktadır.
 Zeminin dolgu sahasına yerleştirilmesi sırasında kalınlıkları belirli sınırlar
altında kalacak şekilde tabakalar halinde serilmesi gerekmektedir.
 Zeminin cinsine, uygulanacak kompaksiyon enerjisine ve elde edilmesi
istenilen sıkılık derecesine bağlı olarak seçilecek serilme kalınlığının
genellikle 15-50 cm arasında kalmasına dikkat edilmelidir.
KOMPAKSİYON MAKİNELERİ
Arazide Kompaksiyon
SIKIŞTIR UYGUN UYGUN

MA ZEMİN OLMAYAN
ARACI SINIFI ZEMİN SINIFI
Düz GW, SW, SP, SM, CH
silindir ML, CL
Keçi ayaklı SC, GC, CL, GP, GW, SP, SW
silindir CH
Lastik GW, SW, CH, OH
tekerlekli SM, ML, CL
silindir
Titreşimli GW, SW (Kil CL, CH, ML,
silindir içermeyen) MH, OH
Düz silindirler
• Sıkıştırma etkisi yalnızca 200-300 mm dir bu nedenle, sığ tabakalarda kullanılır.

• Baskı temas oranı 100%
• Temas yükü 380 kP’a kadar çıkabilir
• Her zemin türünde ve asfalt kaplama ile 25
dolgu sıkıştırmada yaygın olarak kullanılır
• Kompaksiyon şekli: Statik ağırlıkla
Lastik Tekerlekli Silindirler
Birbirine yakın çok sayıda lastik tekerleği

olan ağır bir araçtan oluşan bir silindirler
kohezyonlu ve kohezyonsuz zeminlerin
sıkıştırılmasında kullanılmaktadır. Zeminin
yüzeyi ile temas alanı yaklaşık % 80’e
kadar olabilmektedir.
• Baskı temas oranı 80 %

• Temas yükü 700 kP’a kadar çıkabilir
• İri ve ince taneli zeminlerde
kullanılabilir
• Kompaksiyon şekli: Statik ağırlık (kendi
ağırlığıyla) ve yoğurma
• Karayolu ve toprak dolgu barajlarda
kullanımı yaygın
Keçi ayaklı silindir
Killerde oldukça uygundur.
Çelik bir silindirik gövde üzerinde “ayak” biçiminde çok sayıda çıkıntıdan (alanları 30 -
80 cm2) oluşan bu silindirlerde temas alanı % 8 - % 12, uygulanan basınç 1400 - 7000
kPa arasında olup sıkıştırma basınç etkisi yanında yoğrulma etkisinden de
yararlanarak sağlanır. Geçiş sayısı arttıkça tabaka kalınlığı boyunca aşağıdan yukarı
doğru sıkışma gerçekleşir. Keçi ayaklı silindirler özellikle kohezyonlu zeminlerin
sıkıştırılmasında kullanılır.
Çarpmalı silindirler
Derin bir sıkıştırma etkisi vardır (2-3m) hava alanları gibi büyük mühendislik yapılarında
tercih edilir.
Vibratörler
Küçük alanlarda kullanılmaktadır
Taneli zeminlerde etkilidir

ARAZİDE KOMPAKSİYONUN ÖLÇÜLMESİ (Kompasiyonun Kontrolü)
Arazi sıkışmasını değerlendirmek için, arazideki kuru birim hacim ağırlık ve su
içeriğinin belirlenmesi gerekmektedir. Bazı yöntemler;
• Kum konisi yöntemi

• Su Balonu Balon yöntemi (Washington Densometer)
• Nükleer yöntem
Sıkışmanın uygulamada düzenli bir şekilde kontrol edilmesi gerekir
1000 m3 sıkışmış Max. kuru bha

zemine bir deney Su içeriği değişimi
ARAZİDE SIKIŞMA (KOMPAKSİYON) KONTROLÜ
ARAZİDE SIKIŞMA (KOMPAKSİYON) KONTROLÜ
γk Kompaksiyon
parametreleri
Karşılaştır!
γkarazi = ?
w
warazi =?
Sıkıştırılmış zemin
32
DİĞER ZEMİN SIKIŞTIRMA YÖNTEMLERİ
• Dinamik Kompaksiyon
• Vibro-flotasyon
• Patlatma
DİNAMİK KOMPAKSİYON
Zemine yüksekten ağırlık düşürülmesi ile yapılmaktadır
Granüler zeminler, dolgu alanları ve karstik ortamlar

için uygundur.
Ağırlık
Düşme etkisi ile oluşan çukurlar

Ağırlık
Kütle = 5-30 ton
Yükseklik = 10-30 m
Etki Derinliği:
𝐷𝐷 = 𝑛𝑛 𝑊𝑊 ∗ 𝐻𝐻
n - zemin tipine dayalı ve değişkenlik gösteren deneysel bir değer (0,35-0,6)
W - Mg cinsinden ağırlık
H - metre cinsinden damla yüksekliği
Uygulanan Enerji (AE):
𝐴𝐴𝐴𝐴 = 𝑁𝑁 ∗ 𝑊𝑊 ∗ 𝐻𝐻 ∗ 𝑃𝑃/𝑔𝑔𝑔𝑔𝑔𝑔𝑔𝑔 𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎𝑎2

N: düşme sayısı
W: Mg cinsinden ağırlık
H: metre cinsinden düşme yüksekliği
P: geçiş sayısıdır
Zemin tipine göre önerilen Enerji Seviyeleri
Geçirgen Kaba Taneli Zeminler (Bölge 1) - 200 ila 250 kJ/m3
Yarı Geçirgen Zeminler (Bölge 2 ve 3) - 250 ila kJ/m3
Düzenli Dolgu Malzemesi - 600 ila 1.100 kJ/m3
VİBROFLOTATİON
Granüler zeminler için uygundur. Yeraltında titreşim yapılarak sıkıştırılma yapılır.
Vibroflot (vibrating unit)
Uzunlu = 2 – 3 m
Çap= 0.3 – 0.5 m
Kütle= 2 tonnes
Uygulama şekilleri
 vibro–kompaksiyon
 taş kolınlar
 titreşimli yer değiştirme
VİBROFLOTATİON
VİBROFLOTATİON
TAŞ KOLONLAR
vibrator makes a hole

hole backfilled ..and compacted Densely compacted stone
in the weak ground
column
PATLATMA
For densifying granular soils

Hafta_12
INS305
Zemin Mekaniği I
Sıkışma ve Konsolidasyon Teorisi
Doç.Dr. İnan KESKİN

www.inankeskin.com
ZEMİN MEKANİĞİ
Haftalık Konular
Hafta 15:
KONSOLİDAYON
Herhangi bir zemin üzerine bina, baraj, köprü, yol ve buna benzer mühendislik
yapılarından birinin yapılması, zeminin mevcut gerilme koşullarında önemli
değişikliklere sebep olur. Gerilme koşullarında meydana gelen artışa bağlı olarak yapı
altında bulunan zeminde sıkışmalar veya oturmalar meydana gelir. Gerilmelerin
herhangi bir sebeple azalması sonucunda ise zeminde kabarmalar meydana gelir.
KONSOLİDAYON
Zeminler lineer elastik bir malzeme olmadıkları için yük boşalımından sonraki hacimleri
hiç bir zaman başlangıçtaki hacimlerine eşit olmaz. Zemin kütlesinin hacminde
meydana gelen bu değişim, zeminle ilgili projelerin tasarımındaki en etkili faktördür.
Beton, çelik, ahşap ve plastik malzemelerin aksine, zeminlerde çok küçük oranlarda
olan elastik davranış gerilmelerdeki belli değerlerin geçilmesinden sonra elastik
olmaktan tamamen uzaktır. Zeminlerde her yük boşalımından sonra geri dönüşümü
olmayan deformasyonlar artmaktadır.
KONSOLİDAYON
Konsolidasyon, zamana bağlı olarak zemin boşluklarındaki suyun dışarı atılması
olayıdır. σ' deki artış zemin boşluk oranında azalmaya ve deformasyonda artışa sebep
olur. Süreç içerisinde de gözeneklerden su dışarı çıkar.
Konsolidasyon olayı, su dolu bir silindirdeki üzerlerinde çok ince delikleri olan ve bir yay
üzerine oturan piston düzenine benzetilerek açıklanabilir. İlk başta silindirdeki su
herhangi bir yük taşımamaktadır. Yük ΔP kadar artırıldıktan sonra yük su tarafından
taşınır yaya yük gelmez. Yük artıkça su deliklerden drene olur ve zamanla da ΔP yükü
tamamen yay tarafından taşınır.
KONSOLİDAYON
Piston modelindeki su, zeminin içerisindeki boşluk suyuna; yay, zemin tane iskeletine;
pistondaki delikler zeminin düşük geçirimliliğine; pistonun düşey hareketide zeminin
konsolidasyonuna karşılık gelir.
Dengede olan bir durumda (a), gerilme Δσ kadar artırıldıktan hemen sonra (b), ek
gerilme artışı boşluk suyu tarafından taşınır ve boşluk suyu basıncı bir miktar artar.
Zamanla, basınç altındaki su yavaşça dışarı akar ve uzun zaman sonra boşluk suyu ek
basıncı 0 olur (c). Bu durumda zemin ΔH kadar konsolidasyona uğrar.
Su → zeminin içerisindeki boşluk suyu
Yay → zemin tane iskeletine;
Delikler → zeminin düşük geçirimliliğe;
Pistonun düşey hareketi → zeminin konsolidasyonu
KONSOLİDAYON
Gerilme Δσ kadar artırıldıktan hemen sonra (b durumu), ek gerilme artışı boşluk suyu
tarafından taşınır ve boşluk suyu basıncı bir miktar artar.
Toplam gerilme (σ) boşluk suyu basıncı (u) ve efektif gerilme (σ’)’nın zamanla değişimi
KONSOLİDAYON - KOMPAKSİYON
Konsolidasyon ile kompaksiyon sıklıkla karıştırılan iki kavramdır.
Hava hacminde azalma Su hacminde azalma
Kompaksiyon Konsolidayon
KONSOLİDAYON DENEYİ OEDOMETRE
deneyi, ince
taneli zeminlerin
bir boyutlu
konsolidasyon
davranışının
belirlenmesinde
kullanılan bir
deneydir.
Deneyde;
20mm
yükseklikte ve
75mm çapında
örselenmemiş
bir zemin örneği,
düşey yönde
etkiyen yük(lere)
tabi tutulur.
Deney
sonucunda, mv,
cv av, Cc, Cs, vb
a) Ödometre cihazının genel görüntüsü, (b) konsolidasyon hücresi ve deformasyon zemin özellikleri
saati, (c) hücre içi aparatlar, (d) numune ringleri (e) yükleme plakaları tespit edilir.
KONSOLİDAYON DENEYİ
Konsolidasyon (ödometre) deneyinin şematik ve fotoraf görüntüsü

• Uygulanan yükte artışa gidilerek (25, 50, 100, 200, 400, 800, 1600, 3200 kPa)
deneye devam edilir.
• ¼’, ½’, 1’, 2’, 5’, 10’, 30’, 1,2,4,8 ve 24 saatler de okuma yapılır
• Her bir yükleme sonucu oluşan oturma miktarı ve zaman değerleri kaydedilir.
• Her yükleme kademesinde 24 saat beklenir.
KONSOLİDAYON DENEYİ
KONSOLİDASYON/Karşılaştırma
İri Taneli zeminlerde İnce Taneli zeminlerde

oturmanın tamamlanma süresi oturmanın tamamlanma süresi
Zaman
Kohezyonlu zeminlerde ise oturma, çok büyük ölçüde

zamana bağlı olarak gerçekleşir. İnce taneli zeminlerin
permeabilitesi çok düşük olduğu için yüklenen zeminden,
suyun dışarı çıkması çok yavaş olacaktır ve zamana bağlı
bir oturma gerçekleşecektir. Yüklemeden dolayı küçük bir
miktar ani oturma sonrasında da primer ve sekonder
konsolidasyon oturması gerçekleşecektir.
İnce Taneli Zemin
İri Taneli Zemin

Deformasyon
Nihai Oturma
Kohezyonsuz zeminlerde, oturma, ani oturmadan ibarettir. Oturma kısa sürelidir.

Yani, yükleme yapar yapmaz oturma gerçekleşecektir. Böyle zeminlerde yüksek
permeabiliteden dolayı, boşluklardaki suyun dışarı aktarımı kısa sürede olmaktadır
NORMAL KONSOLİDE (NC) - AŞIRI KONSOLİDE KİLLER (OC)
Geçmişteki
zemin seviyesi Şimdiki zemin seviyesi
Geçmişteki en
yüksek düşey Erozyon Şimdiki düşey
Efektif gerilme Efektif gerilme
(𝜎𝜎𝜎𝑣𝑣𝑣𝑣𝑣𝑣𝑣𝑣 ) (𝜎𝜎𝜎𝑣𝑣 )
kil kil 𝜎𝜎𝜎𝑣𝑣𝑣𝑣𝑣𝑣𝑣𝑣
𝐴𝐴𝐴𝐴𝐴𝐴 =
Birkaç m.yıl önce Günümüz 𝜎𝜎𝜎𝑣𝑣
OCR, geçmişte zeminin maruz kaldığı en yüksek etkin gerilmenin, güncel etkin
gerilmeye oranı olarak tanımlanabilir.
En yüksek geçmiş etkin gerilme ÖN KONSOLİDASYON BASINCI (σ’C) olarak da bilinir.
NORMAL KONSOLİDE killer (NC); Güncel etkin gerilmeden yüksek bir etkin gerilmeye
maruz kalmamış killer
OCR=1 düşük makaslama dayanımı
AŞIRI KONSOLİDE killer (OC); Geçmişte, bugünkü etkin gerilmeden yüksek etkin
gerilmeye maruz kalmış killer (OC)
OCR>1 Yüksek makaslama dayanımı
ÖN KONSOLİDASYON BASINÇLARININ BELİRLENMESİ
Geçmişte zemin tabakalarının maruz kaldığı en büyük gerilme değeridir.
Birçok araştırmacı ön Eğriliğin max. Olduğu nokta

konsolidasyon basıncının tayini (a) Yatay çizgi
için metodlar geliştirmişlerdir. α
α
Ancak, bu yöntemler arasında

şimdiye kadar en çok kabul göreni
Casagrande (1936)’nın geliştirdiği Ön konsolidasyon basıncı
grafik yöntemidir. Logaritmik ölçek
1. Göz kararı ile boşluk oranı - maksimum efektif gerilme eğrisinin en küçük yarıçap
değerine sahip olduğu veya maksimum eğilme noktası (a noktası) belirlenir,
2. a noktasından geçecek yatay bir doğru çizilir,
3. a noktasından geçen ve eğriye teğet bir çizgi çizilir,
4. Bu iki doğrunun açıortayı olan doğru çizilir,
5. Boşluk oranı - efektif konsolidasyon basıncı eğrisinin doğrusal kısmı açı ortay
doğrusu ile çakışacak şekilde uzatılır. Kesişme noktasından düşey olarak efektif
konsolidasyon basıncı eksenine bir doğru indirdiğimizde bulacağımız değer
numunenin ön konsolidasyon basıncını, (yani, geçmişte görmüş olduğu en yüksek
efektif basınç değerini) verecektir.
ΔH-Δe İLİŞKİSİ
Sıkışma, boşluklardaki suyun dışarı çıkması sonucu, zemin iskeletindeki hacim
değişiminden kaynaklanmaktadır. Bu nedenle, boşluk oranındaki değişim büyük önem
kazanmaktadır.
düşey şekil değiştirme
ΔH
∆𝑒𝑒
H0 1 + 𝑒𝑒0
P P3
P2
P1
∆𝐻𝐻 ∆𝑒𝑒
= t
𝐻𝐻0 1 + 𝑒𝑒0 e s
e0 s3
e1 e2
∆𝑯𝑯 𝐾𝐾𝐾𝐾𝐾𝐾𝐾𝐾𝐾𝐾𝐾𝐾𝐾𝐾𝐾𝐾𝐾𝐾𝐾𝐾𝐾𝐾𝐾𝐾𝐾𝐾 𝑜𝑜𝑜𝑜𝑜𝑜𝑜𝑜𝑜𝑜𝑜𝑜𝑜𝑜𝑜𝑜
𝑯𝑯𝟎𝟎 𝐾𝐾𝐾𝐾𝐾𝐾 𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡𝑡 𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘𝑘 s2 e3
∆𝒆𝒆 𝐵𝐵𝐵𝐵𝐵𝐵𝐵𝐵𝐵𝐵𝐵 𝑜𝑜𝑜𝑜𝑜𝑜𝑜𝑜𝑜𝑜𝑜𝑜𝑜𝑜𝑜𝑜𝑜𝑜𝑜𝑜 𝑑𝑑𝑑𝑑𝑑𝑑𝑑𝑑𝑑𝑑𝑑𝑑 s1
𝒆𝒆𝒐𝒐 𝐵𝐵𝐵𝐵𝐵𝐵𝐵𝐵𝐵𝐵𝐵𝐵𝐵𝐵𝐵𝐵 𝑏𝑏𝑏𝑏𝑏𝑏𝑏𝑏𝑏𝑏𝑏 𝑜𝑜𝑜𝑜𝑜𝑜𝑜𝑜𝑜𝑜 t
KONSOLİDASYON OTURMASI
Üç farklı konsolidasyon oturması tanımlanmıştır: S=Si+Sc+Ss
1. Ani Oturma (Si); Ani oturma kuru zeminlerde elastik deformasyonlar veya yarı
doygun veya tamamıyla doygun zeminlerde su muhtevasından bir değişim
olmadığı durumlarda meydana gelen oturma şeklidir,
2. Konsolidasyon oturması (sc); Birincil oturmalar veya konsolidasyon oturması
olarak adlandırılan oturmalar; suya doygun kohezyonlu zeminlerde zemin
boşluklarındaki suyun zemini terk etmesiyle hacimsel değişmeler sonucu
oluşmaktadır,
3. İkincil (Sekonder) konsolidasyon (sc); İkincil konsolidasyon; suya doygun
kohezyonlu zeminlerde zemin yapısında meydana gelen plastik şekil değiştirmeler
sonucu oluşmaktadır
Zemin türlerine göre gözlenebilecek oturma bileşenleri (Fang, 1990).

KONSOLİDASYON OTURMASI
Konsolidasyon oturmalarını tahmin etmek için iki farklı yol kullanılabilir;
1. Hacimsel sıkışma katsayısı (mv) yöntemi (e-σ’ grafiği)
ΔH = H.mv . Δσ
2. Sıkışma indisini (Cc) kullanarak (e- logσ’ grafiğini)
tabaka ortasında yüklemeden önce gerilme artışı
𝑪𝑪𝒄𝒄 𝝈𝝈𝝈𝟏𝟏 + ∆𝝈𝝈𝝈

∆𝑯𝑯 = 𝑯𝑯 𝒍𝒍𝒍𝒍𝒍𝒍
𝟏𝟏 + 𝒆𝒆𝟎𝟎 𝝈𝝈𝝈𝟏𝟏
yüklemeden önceki boşluk oranı
Cc= 0.009 (LL-10) normal killer Cc= 0,75 (e0-0,5) az plastik zeminler
Cc= 0,0115 Wn organik zeminler, turba Cc= 0,156 e0+0,0107 tüm killer
Cc= 0,007 (LL-10) örselenmiş killer Cc= 0,2343*LL*Gs
KONSOLİDASYON PARAMETRELERİ
Hacimsel sıkışabilirlik katsayısı (Mv) (cm2/kg)
Kil tabakasında birim gerilme artışına karşılık gelen
hacimsel şekil değiştirme olarak tarif edilmektedir.
mv birimi: m2/kN, cm2/kg, m2/t
Konsolidasyon Yüzdesi (U)
e0 : ilksel boşluk oranı;

e : konsolidasyon sırasındaki boşluk oranı; 0≤U≤1
e1: deney sonundaki boşluk oranı
𝐶𝐶𝑣𝑣 ∗𝑡𝑡 Cv: konsolidasyon katsayısı, t zaman, d: drenaj uzunluğu.
Zaman Faktörü (𝑇𝑇𝑣𝑣 ) = Her iki yüzeyde geçirimli ise, d=H/2, tek yönde drenaj
𝑑𝑑 2 varsa d=H alınır.
Bakir Sıkışma Eğrisi
av birimi: m2/kN, cm2/kg, m2/t

𝐶𝐶𝑣𝑣 ∗ 𝑡𝑡 0.197 ∗ 𝑑𝑑 2
Konsolidasyon Katsayısı (Cv) İki yol ile bulunabilir. 𝑇𝑇𝑣𝑣 = 𝐶𝐶𝑣𝑣 =
𝑑𝑑 2 𝑡𝑡50
• Log Time (Casagrande)
• Karekök Zaman yöntemi 1. Log (zaman) - deformasyon grafiği çizilir.
2. Eğrinin üzerinde herhangi bir t1 zamanı
Teorik eğri göz önüne alınır ve eğri üzerindeki B
noktası belirlenir.
3. t2 = 4*t1 olmak üzere t2 zamanı ve A
noktası belirlenir.
4. B ve A noktaları arasındaki düşey fark Z1
uzunluğu bulunur ve B noktasının üzerine
Z1 uzunluğu eklenerek C noktası bulunur.
C noktasından yatay bir doğru çizilerek d0
okuma değeri bulunur.
5. Birincil konsolidasyonun doğrusal kısmı ve
Birincil konsolidasyon
T ikincil konsolidasyonun doğru kısımları
İkincil konsolidasyon uzatılır ve bu doğruların kesiştiği T noktası
belirlenir. T noktasından yatay bir doğru
çizilerek d100 okuma değeri bulunur.
6. d0 ve d100 okuma değeri ile d50 [(d0
+d100)/2]bu değerlerden de t50 belirlenir.
7. Konsolidasyon katsayısı yukardaki formül
Deneysel eğri kullanılarak belirlenir
𝐶𝐶𝑣𝑣 ∗ 𝑡𝑡 0.848 ∗ 𝑑𝑑 2
Konsolidasyon Katsayısı (Cv) İki yol ile bulunabilir. 𝑇𝑇𝑣𝑣 = 𝐶𝐶𝑣𝑣 =
𝑑𝑑 2 𝑡𝑡90
• Log Time (Casagrande)
• Karekök Zaman yöntemi
OTURMA ZAMAN İLİŞKİSİ
OTURMA ZAMAN İLİŞKİSİ
𝑢𝑢𝑂𝑂𝑂𝑂𝑂𝑂 (%) 𝑇𝑇𝑣𝑣 𝑢𝑢𝑂𝑂𝑂𝑂𝑂𝑂 (%) 𝑇𝑇𝑣𝑣 𝑢𝑢𝑂𝑂𝑂𝑂𝑂𝑂 (%) 𝑇𝑇𝑣𝑣 𝑢𝑢𝑂𝑂𝑂𝑂𝑂𝑂 (%) 𝑇𝑇𝑣𝑣
1 0 26 0.0531 51 0.204 76 0.493
2 00008 27 0.0572 52 0.212 77 0.511
3 0.0003 28 0.0615 53 0.221 78 0.529
4 0.00071 29 0.0660 54 0.230 79 0.547
5 0.00126 30 0.0707 55 0.239 80 0.567
6 0.00196 31 0.0754 56 0.248 81 0.588
7 0.00283 32 0.0803 57 0.257 82 0.610
8 0.00385 33 0.0855 58 0.267 83 0.633
9 0.00696 34 0.0907 59 0.276 84 0.658
10 0.00785 35 0.0962 60 0.286 85 0.684
11 0.0095 36 0.102 61 0.297 86 0.712
12 0.0113 37 0.107 62 0.307 87 0.742
13 0.0133 38 0.113 63 0.318 88 0.774
14 0.0154 39 0.119 64 0.329 89 0.809
15 0.0177 40 0.126 65 0.334 90 0.848
16 0.0201 41 0.132 66 0.352 91 0.891
17 0.0227 42 0.138 67 0.364 92 0.838
18 0.0254 43 0.145 68 0.377 93 0.993
19 0.0283 44 0.152 69 0.390 94 1.055
20 0.0314 45 0.159 70 0.403 95 1.1299
21 0.0346 46 0.166 71 0.417 96 1.219
22 0.0380 47 0.173 72 0.431 97 1.336
23 0.0415 48 0.181 73 0.446 98 1.500
24 0.0452 49 0.188 74 0.461 99 1.781
25 0.0491 50 0.197 75 0.477 100 ∞

Soru:
Taylor yöntemine göre konsolidasyon grafiğini çizerek cv yi hesaplayınız.
Zaman (dk) 0 0.25 1 2.25 4 9 16 25 36 49 64 81 100 121 144 169 196 1060 1440
Kalınlık
20 19.60 19.52 19.38 19.30 19.16 19.00 18.86 18.72 18.51 18.42 18.28 18.16 18.08 17.98 17.92 17.87 17.56 17.48
(mm)
√t 0 0.50 1.00 1.50 2.00 3.00 4.00 5.00 6.00 7.00 8.00 9.00 10.00 11.00 12.00 13.00 14.00 32.56 37.95
18.74 2
0.848 ∗ (ℎ)2 0.848 ∗ ( )
20+17.48
𝑐𝑐𝑣𝑣 = ==≫ 2 = 0.615 𝑚𝑚𝑚𝑚2/𝑑𝑑𝑑𝑑
ℎ𝑜𝑜𝑜𝑜𝑜𝑜 = = 18.74 mm
2 𝑡𝑡90 144

Zemin Mekaniği

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Zemin Mekaniği

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

BÖLÜM 2

Çelik yapı malzemesinin mekanik özellikleri

1. Gerilme problemi – enkesitteki gerilmeler

a) Narin davranış özelliği göstermeyen yapılarda yüklemenin şekil

a) Eğilme, kesme, eksenel kuvvet gibi kesit tesirlerinden, ve/veya

a) Elemanların eğilme, kayma ve eksenel şekil değiştirmeleri ile birlikte

denklemi ile hesaplanır.

Rijitliklerin azaltılarak Doğrudan analiz

a) Azaltılmış rijitlikler kullanılır

a) Azaltılmamış rijitlikler kullanılır

1) Doğrudan analiz yöntemi

Doç. Dr. İnan KESKİN

KARABÜK ÜNİVERSİTESİ ÖNLİSANS, LİSANS

KARABÜK ÜNİVERSİTESİ ÖNLİSANS, LİSANS

Mühendislik yapılarının teknik ve ekonomik olarak yapılabilirliğinin belirlenmesi için

2. Elastik ve Plastik Şekil Değiştirme Problemleri; Zemin

3. Zemin içerisinde Su Hareketi ile İlgili Problemler;

LABORATUVARDENEYLERİ ARAZİ DENEYLERİ ALETSEL

 Su İçeriğinin belirlenmesi  Su İçeriğinin belirlenmesi  Standart Penetrasyon Deneyi (SPT)  İnklinometre

 Laboratuvar Kanatlı Kesici Deneyi

 Los Angeles Aşınma Deneyi

 Standart ve Modifiye Proktor

 CBR ( Kaliforniya Taşıma Oranı )

•Serbest basınç deneyi

Konsolidasyon ve •Konsolidasyon deneyi

Permeabilite •Düşen seviyeli permeabilite deneyi

Zemin bozunmanın son ürünüdür.

Ana kayanın kimyasal komposizyonunda herhangi bir değişim olmadan parça

Fiziksel bozunmanın ajanları;

• Gerilim boşalımı (unloading)

Kimyasal bozunmanın ajanları

Kimyasal ayrışma sıcaklığın yüksek ve yağışın bol olduğu yerlerde en

Oluşma Biçimine Göre Zeminler

Kalıntı (Residual) zemin

Kohezyonlu zeminler Kohezyonsuz zeminler/Granüler Zeminler

Kil Silt Kum Çakıl Tane boyutu mm

0.002 0.075 4. 75 75 USCS/ASTM

İnce Taneli Zeminler Kaba Taneli Zeminler

Yaygın kil mineral tiplerinin kimyasal oluşumu (Mitchell, 1993).

Kil minerallerinin karşılaştırmalı özelikleri (Mitchell, 1993).

Kil yüzeyi ve adsorbe edilen su mekanizması (Mitchell, 1993).

Bir araştırma programı

Sondaj kuyularında derinlik; tasarlanan yapıdan gelen ek gerilmenin zemindeki efektif

Zeminin yerindeki yapı, doku ve özelliklerinin

1. Örnek alıcı kenarlarındaki sürtünme, örneği sıkıştırmaktadır. Delici çapı

Zemin yüzeyi düzeltilir ve numunelerin boyu Numune etrafında hendek açılır.

Kolayca örselenebilecek numuneler ana tabakadan

Su içeriğinin korunması gereken numunelerde, özel

Numune kesilerek yerinden çıkarılır.

Doç. Dr. İnan KESKİN

Vtane Vtane Wtane =Wk

Zemin İskeleti İdealize edilmiş durum

Zemin İskeleti Tamamen Doygun

Zemin İskeleti Kuru Zemin

Kabın Kütlesi, (M1) (g)

Kap + Yaş Zemin Kütlesi, (M2) (g)

Kap + Kuru Zemin Kütlesi, (M3) (g)

Suyun Kütlesi, (M2-M3) (g)

Kuru Zemin Kütlesi, (M3-M1) (g)

Oran: 0 – 100% VToplam Vsu(w) su Ww

Tümüyle kuru zemin S = 0 %

𝑊𝑊𝑡𝑡 Vhava Wh=0

Herhangi bir X maddesi için ağırlık ile hacim arasındaki ilişki

𝑊𝑊𝑋𝑋 = 𝑉𝑉𝑋𝑋 ∗ 𝐺𝐺𝑋𝑋 *𝛾𝛾𝑤𝑤