Występowanie zespołów miejskich na świecie.

Typy
zespołów miejskich

Wprowadzenie
Przeczytaj
Grafika interaktywna
Sprawdź się
Dla nauczyciela
 Występowanie zespołów miejskich na świecie. Typy
zespołów miejskich

Źródło: Jelson25, dostępny w internecie: commons.wikimedia.org, licencja: CC BY-SA 3.0.

Zwiększająca się liczba mieszkańców, budowa nowych zakładów przemysłowych,

zakładanie centrów handlowych – wszystko to powoduje, że miasta rozrastają się, zajmując
coraz większą powierzchnię. Rozwój miast prowadzi do zbliżenia się ich granic,
a w konsekwencji – do zetknięcia się stref podmiejskich. Wraz z połączeniem miast
następuje rozwój komunikacji oraz większa współpraca władz administracyjnych
i podmiotów gospodarczych. W taki sposób tworzą się zespoły miejskie.

Twoje cele

Wymienisz typy zespołów miejskich.

Scharakteryzujesz oraz rozpoznasz na schematach typy zespołów miejskich.
Wymienisz przykłady różnych zespołów miejskich.
Wskażesz na mapie wybrane aglomeracje.
Przeczytaj

Aglomeracja to jednostka morfologiczna tworząca spójny zespół wzajemnie powiązanych

jednostek osadniczych, powstały w wyniku koncentracji zabudowy i zagospodarowania.

W urbanistyce jest to obszar o intensywnej zabudowie, charakteryzujący się również dużym

zagęszczeniem ludności przebywającej na danym terenie okresowo (np. w ciągu dnia) lub
stale. Aglomeracje charakteryzują się dużym przepływem osób i towarów oraz znaczną
wymianą usług. Mówiąc prościej, aglomeracja jest skupiskiem sąsiadujących ze sobą miast
i wsi, które stanowią wspólny organizm, poprzez zintegrowanie lub uzupełnianie się
rozmaitych form infrastruktury tych miejscowości oraz wzajemne wykorzystywanie
potencjałów, którymi te miejscowości dysponują.

Ze względu na różnice w układzie przestrzennym wyróżnia się trzy główne typy zespołów
miejskich:

aglomerację monocentryczną,
aglomerację policentryczną (konurbację),
megalopolis.

Aglomeracja monocentryczna
Jej główną cechą jest występowanie jednego obszaru centralnego o dominującej funkcji
społeczno‐gospodarczej i dużej koncentracji ludności oraz niejednokrotnie kilku
pierścieniach zewnętrznych, podporządkowanych centrum, w skład których wchodzą
miasta satelickie. W aglomeracji tego typu gęstość zaludnienia oraz intensywność życia
społeczno‐gospodarczego wyraźnie maleją w miarę oddalania się od centrum.
Aglomeracja monocentryczna
Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Przykłady tego typu zespołów to aglomeracje: Paryża, Londynu, Berlina, a w Polsce –

Warszawy czy Krakowa.

Aglomeracja warszawska to umowny, silnie zurbanizowany obszar, w skład którego wchodzi

Warszawa oraz liczne miasta i wsie województwa mazowieckiego. Nie istnieją jasno
zdefiniowane granice tej aglomeracji; przyjmuje się, że obejmuje ona tereny do 40–50 km od
stolicy. Większe miasta, które należą do aglomeracji, to: Legionowo, Pruszków, Otwock,
Mińsk Mazowiecki, Wołomin i Piaseczno.
Aglomeracja warszawska
Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Aglomeracja policentryczna (konurbacja)

Składa się z wielu równorzędnych pod względem potencjału demograficznego
i gospodarczego obszarów centralnych, które podporządkowały sobie różnej wielkości
ośrodki satelitarne.

Konurbacje ukształtowały się w wyniku koncentracji przemysłu i ludności, głównie na

obszarach wydobycia surowców mineralnych, nie ma tu tak zwanego ośrodka centralnego,
funkcje miast uzupełniają się dzięki dobrze rozwiniętej infrastrukturze komunikacyjnej.

Aglomeracja policentryczna
Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Przykłady konurbacji to:

Zagłębie Ruhry – zagłębie przemysłowe w Niemczech, w kraju związkowym Nadrenia

Północna‐Westfalia. Położone jest nad rzeką Ruhrą, a także w pobliżu rzeki Ren.
Gęstość zaludnienia: 1 166,3 os./km²;
Zagłębie Donieckie – Donbas. Głównymi miastami Donbasu, oprócz Doniecka, który
jest uważany za jego nieoficjalną stolicę, są: Makiejewka, Gorłówka, Jenakijewe,
Kadijewka, Ałczewsk, Chrustalnyj oraz Konstantynówka. Donbas jest regionem
o największej gęstości zaludnienia, biorąc pod uwagę wszystkie regiony Ukrainy
(wyłączając miasto stołeczne Kijów);
Zagłębie Uralskie.
W Polsce najlepszy przykład aglomeracji policentrycznej stanowi konurbacja górnośląska
i Trójmiasto.

Konurbacja górnośląska według GUS to zespół 19 graniczących ze sobą miast województwa

śląskiego, są to: Gliwice, Zabrze, Katowice, Bytom, Świętochłowice, Siemianowice Śląskie,
Sosnowiec, Dąbrowa Górnicza, Jaworzno, Czeladź, Mysłowice, Będzin, Tychy, Ruda Śląska,
Piekary Śląskie, Chorzów, Mikołów, Tarnowskie Góry, Knurów.

Konurbacja górnośląska według ESPON jest to obszar funkcjonalny Katowic oraz sąsiednich
miast, w jej skład wchodzą: Katowice, Sosnowiec, Gliwice, Bytom, Zabrze, Ruda Śląska,
Tychy, Dąbrowa Górnicza, Chorzów, 9 miast (gmin miejskich) o populacji poniżej 100 tys.
mieszkańców oraz miasta: Zawiercie, Olkusz, Chrzanów, Oświęcim, Knurów, Łaziska Górne
i Pyskowice.

Konurbacja górnośląska
Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Megalopolis to duża strefa zurbanizowana tworząca się przez połączenie dużych miast
z ich strefami zurbanizowanymi. Megapolis powstaje, gdy łączą się peryferyjne stref
zabudowy jednorodzinnej i związanych z nią usług. Usługi te rozwijają się wokół
poszczególnych metropolii i dużych miast. Prowadzi to do powstania rozległych stref
miejskiego krajobrazu.

Obecnie na świecie wyróżnia się 6 takich układów przestrzennych.

1. BosNyWash – megalopolis północno‐wschodniego wybrzeża USA rozciąga się między

wschodnim wybrzeżem Oceanu Atlantyckiego a przedgórzem Appalachów. Obejmuje
Boston, Nowy Jork, Waszyngton, Filadelfię i Baltimore oraz wiele mniejszych ośrodków
 miejskich takich jak Albany, Hartford i Newark. Jest to największy na świecie zespół
miejski, zajmuje pas o długości ok. 850 km i szerokości 80‐200 km, tj. obszar
o powierzchni ponad 100 tys. km², koncentruje ok. 45 mln ludności.

BosNyWash – megalopolis północno‐wschodniego wybrzeża USA

Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

2. ChiPitts – megalopolis nad Wielkimi Jeziorami w Stanach Zjednoczonych i Kanadzie –

obejmuje m.in. miasta Chicago, Pittsburgh, Columbus, Milwaukee, Toledo, Detroit,
Cleveland, Buffalo, Toronto. Zespół ten rozrasta się bardzo intensywnie oraz integruje
się coraz silniej z obszarem zurbanizowanym Indianapolis–Cincinnati–Dayton–
Columbus–Wheeling–Pittsburgh oraz z megalopolis Boston–Waszyngton. ChiPitts
skupia 35 milionów mieszkańców.
 ChiPitts – megalopolis nad Wielkimi Jeziorami w Stanach Zjednoczonych i Kanadzie
Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

3. Megalopolis SanSan – to integrujące się układy metropolitalne: San Francisco (San

Francisco–San Jose–Santa Cruz–Oakland–Berkeley–Sacramento) i Los Angeles (Los
Angeles–Long Beach–San Bernardino–Santa Barbara–San Diego).

Megalopolis Kalifornii
Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0, oprac. na podstawie: J. Irwin, California Population Density
Map, dostępne w internecie: commons.wikimedia.org.

4. Nippon Megalopolis (Tokaido) - w jego skład wchodzą układy metropolitalne Keihin

(Tokio–Jokohama–Chiba–Kawasaki), Hansin (Osaka–Kioto–Kobe) i Chukyo (Nagoja–
Seto–Toyota). Rozciąga się wzdłuż południowo‐wschodnich wybrzeży wyspy Honsiu
i zajmuje pas o długości ponad 1000 km (obszar o powierzchni około 70 tys. km²) oraz
koncentruje około 70 milionów ludności. Wszystkie miasta w tym megalopolis są
powiązane nowoczesnym systemem komunikacyjnym.
 Nippon Megalopolis (Tokaido)
Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

5. Delta Jangcy w Chinach (Szanghaj–Nankin–Hangzhou–Suzhou–Ningbo–Nantong–

Wuxi–Shaoxing) – skupia ok. 88 mln mieszkańców.
6. Delta Rzeki Perłowej w Chinach (Kanton–Shenzhen–Dongguan–Foshan–Jiangmen –
skupia ok. 50 mln mieszkańców.
7. Megalopolis angielskie i megalopolis krajów Beneluksu – megalopolis angielskie tworzą
Londyn, Birmingham, Manchester i Liverpool, a krajów Beneluksu – Bruksela,
Antwerpia, Eindhoven, Rotterdam, Haga, Utrecht i Amsterdam. Silnie integrują się
z Zagłębiem Ruhry, Lille i Paryżem.
8. Megalopolis brazylijskie – São Paulo i Rio de Janeiro-Nova Iguaçu, największe
w Ameryce Południowej – 34,5 mln mieszkańców.

Metropolia (megamiasto) to obszar jednej lub kilku aglomeracji, w którym skupiają się ważne
instytucje gospodarcze, społeczne, polityczne, kulturalne. Przykładem metropolii są: Paryż,
Londyn, Berlin, Amsterdam, Madryt, Rzym, Hanower, Wiedeń oraz Monachium.
Największe aglomeracje, konurbacje i megalopolis na świecie
Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Słownik
aglomeracja monocentryczna

zespół miejski z jednym ośrodkiem wyraźnie dominującym ludnościowo lub

ekonomicznie

aglomeracja policentryczna (konurbacja)

zespół miejski bez wyraźnie dominującego ludnościowo lub ekonomicznie ośrodka

konurbacja

aglomeracja policentryczna

megalopolis

szczególnie duży zespół miejski z liczbą ludności liczoną w dziesiątkach milionów

miasto satelita

miasto o pewnej samowystarczalności pod względem usług i zatrudnienia, ale

uzależnione w zakresie usług wyższego rzędu (szkolnictwa wyższego, kultury), lepiej
płatnych miejsc pracy oraz administracji od pobliskiego większego ośrodka miejskiego;
miasto satelickie nazywane jest sypialnią, gdyż jego mieszkańcy często na cały dzień
wyjeżdżają do centralnej części aglomeracji, gdzie pracują lub uczą się
Źródło: Encyklopedia PWN
urbanistyka

umiejętność budowy miast i kierowania ich rozwojem

Źródło: Encyklopedia PWN
Grafika interaktywna

Polecenie 1

Określ, jakim typem układu przestrzennego cechują się zaznaczone na mapie zespoły
miejskie, a następnie scharakteryzuj je.

Zespoły miejskie na świecie

Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Sprawdź się

Pokaż ćwiczenia: 輸醙難

Ćwiczenie 1 輸

Dokończ zdanie.

W wyniku łączenia się kilku miast położonych blisko siebie, z których żadne nie odgrywa roli
dominującej, powstaje

 megalopolis.

 deglomeracja.

 aglomeracja.

 konurbacja.

Ćwiczenie 2 輸

Wykorzystując atlas oraz własną wiedzę, wybierz spośród podanych nazw miejscowości te,
które znajdują się w Zagłębiu Ruhry. Zaznacz je.

Filadelfia, Hawr, Dortmund, Ro erdam, Gelsenkirchen, Haga, Hamburg, Bochum, Hagen,

Amsterdam, Essen, Kioto, Duisburg, Düsseldorf, Bal more.
Ćwiczenie 3 輸

Zaznacz zespół miejski, leżący w Ameryce Północnej.

 Zagłębie Donieckie

 Nippon

 SanSan

 Zagłębie Ruhry

Ćwiczenie 4 醙

Uporządkuj elementy, przedstawiając etapy kształtowania się aglomeracji monocentrycznej.

Migracje ludności poszukującej pracy do miasta. 

Rozwój osiedli mieszkaniowych i infrastruktury technicznej. 

Początek pełnienia funkcji administracyjnej. 

Rozwój działalności handlowej i/lub produkcyjnej. 

Dalszy rozwój zakładów przemysłowych i obiektów usługowych. 

Korzystne położenie miejscowości na szlakach transportowych. 

Przenoszenie się ludności na obrzeża miast i do okolicznych miejscowości. 

Ćwiczenie 5 醙

Oceń, czy poniższe stwierdzenia są prawdziwe, czy fałszywe.

Stwierdzenie Prawda Fałsz

Konurbacja jest jedną

z form aglomeracji  
monocentrycznej.

W skład aglomeracji
policentrycznej wchodzi  
jedno duże miasto.

Nippon to megalopolis
 
w Azji.

Megalopolis i megamiasto
 
to synonimy.
Ćwiczenie 6 醙

Narysuj schemat aglomeracji monocentrycznej. Zaznacz miasto centralne i miasta satelity.

Ćwiczenie 7 醙

Dopasuj przykłady zespołów miejskich do ich typów.

aglomeracja monocentryczna

Zagłębie Ruhry

konurbacja górnośląska

Chicago–Toronto
aglomeracja policentryczna
Zagłębie Uralskie

aglomeracja paryska

Waszyngton–Boston
megalopolis
aglomeracja wrocławska

Osaka–Kioto–Kobe

aglomeracja londyńska

Bruksela–Amsterdam–
Ro erdam

Zagłębie Donieckie

aglomeracja warszawska
Ćwiczenie 8 難

Na podstawie atlasu oraz własnej wiedzy wykonaj poniższe polecenia.

Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Nazwij typ zespołu miejskiego, który ukształtował się na wschodnim wybrzeżu USA oraz
wokół Wielkich Jezior, następnie opisz krótko sposób powstania zespołu miejskiego
przedstawionego na mapie.
Dla nauczyciela

SCENARIUSZ LEKCJI

Imię i nazwisko autorki: Magdalena Filewicz

Przedmiot: geografia

Temat zajęć: Występowanie zespołów miejskich na świecie. Typy zespołów miejskich

Grupa docelowa: III etap edukacyjny, liceum/technikum, zakres rozszerzony, klasa II

Podstawa programowa

VIII. Zróżnicowanie struktur społecznych i procesów urbanizacyjnych: struktury językowe

i wykształcenia, kulturowe postrzeganie przestrzeni, zwartość socjoetniczna, fazy
urbanizacji, procesy metropolizacji, typy fizjonomiczne i funkcje miast, formy zespołów
miejskich.

Uczeń:

6) identyfikuje funkcje, typy fizjonomiczne miast i formy zespołów miejskich na świecie,

wiąże typy fizjonomiczne miast z kręgami cywilizacyjnymi oraz poziomem rozwoju
gospodarczego państw.

Kształtowane kompetencje kluczowe:

kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji,

kompetencje matematyczne oraz kompetencje w zakresie nauk przyrodniczych,
technologii i inżynierii,
kompetencje cyfrowe,
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się.

Cele operacyjne

Uczeń:

wymienia i opisuje typy zespołów miejskich,

wyjaśnia znaczenie rozwoju poszczególnych typów zespołów miejskich,
określa położenie na mapie wybranych aglomeracji miejskich.

Strategie nauczania: asocjacyjna

Metody i techniki nauczania: blended learning,

Formy zajęć: praca indywidualna, praca całego zespołu klasowego

Środki dydaktyczne: e‐materiał, komputer, rzutnik, atlasy geograficzne, mapa świata

Materiały pomocnicze

Szymańska D., Geografia osadnictwa, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2019.

Szymańska D., Urbanizacja na świecie, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2007.

PRZEBIEG LEKCJI

Faza wprowadzająca

Przedstawienie celów lekcji.

Wprowadzenie do tematu. Uczniowie wyjaśniają podstawowe pojęcia związane
z tematyką zajęć (aglomeracja, konurbacja, metropolia etc.).

Faza realizacyjna

Uczniowie zapoznają się z częścią „Przeczytaj” e‐materiału, a następnie wyjaśniają,

jakie czynniki przyczyniają się do powstawania wielkich zespołów miejskich.
Następnie uczniowie, korzystając z e‐materiału, charakteryzują typy zespołów
miejskich na świecie.
Korzystając z interaktywnej mapy, wskazują zespoły miejskie na świecie,
przyporządkowują typ zespołu miejskiego do zaznaczonego na mapie, wymieniają
miasta, które należą do danego zespołu miejskiego.
We wspólnej dyskusji uczniowie charakteryzują poszczególne typy zespołów miejskich.

Faza podsumowująca

Podsumowanie i utrwalenie wiedzy poprzez rozwiązanie ćwiczeń zawartych

w e‐materiale.
Przypomnienie celów lekcji.
Nauczyciel ocenia pracę uczniów podczas zajęć, biorąc pod uwagę ich możliwości
i zaangażowanie.

Praca domowa

Korzystając z dostępnych źrodeł informacji, przygotuj prezentację multimedialną

dotyczącą wybranego megalopolis – nauczyciel dzieli uczniów na grupy i przydziela im
do opracowania poszczególne zespoły miejskie (metoda projektu).

Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania danego multimedium

Grafika interaktywna może zostać kontekstowo wykorzystana podczas lekcji dotyczącej

rozwoju sieci osadniczej na świecie (zakres podstawowy: VIII. 12) oraz w trakcie zajęć
poświęconych procesom metropolizacji (zakres rozszerzony: VIII. 5).