‫خالصه درس ‪ 21‬تاریخ (‪)2‬‬

‫« جامعه و خانواده »‬

‫با این خالصه‪ ،‬نکات درس ‪ 21‬تاریخ (‪ )2‬را مرور نمایید‪.‬‬

‫از ارکان اساسی هر تمدن یا کشوری‬ ‫مردم و جامعه‬

‫‪ir‬‬
‫قشرها و طبقات اجتماعی‬

‫‪n.‬‬
‫اقوام آریایی با وجود استقرار در مناطق مختلف پیوندهای قبیلهای خود را حفظ کردند‪.‬‬

‫‪oo‬‬
‫هر قبیله شامل تعدادی طایفه بود و هر طایفه به چند خانوادهی بزرگ تقسیم میشد‪.‬‬

‫اقشار جامعهی آریایی‬

‫‪an‬‬
‫‪- 2‬روحانیون‬
‫‪- 1‬جنگجویان‬
‫‪.k‬‬

‫‪ -3‬کشاورزان و شبانان‬
‫‪w‬‬
‫‪w‬‬
‫‪w‬‬

‫هرم اجتماعی دوران هخامنشی‬

‫دورهی ماد و هخامنشی‬

‫با فتح سرزمینهای مختلف و در دست گرفتن حکومت‪ ،‬افراد و خاندان های عهده دار حکومت ثروت بیشتر و برخی‬
‫منزلت باالتری پیدا کردند؛ نتیجهی آن ایجاد نابرابری اقتصادی و اجتماعی و شکلگیری طبقات اجتماعی بود‪.‬‬
 ‫دورهی فرمانروایی مادها سرآغاز ایجاد نابرابری و شکلگیری طبقات اجتماعی بود‪.‬‬

‫دورهی فرمانروایی هخامنشیان دورهی افزایش نابرابری اجتماعی و اقتصادی میان گروه حاکم و مردم عادی بود و‬
‫اعضای خاندان های بزرگ ( رأس آنها ‪ :‬خاندان شاهی ) از طرف پادشاه به سِمَت حکومت شَهَربیها‪ ،‬فرماندهی ارتش و‬
‫سایر مناصب حکومتی منصوب گردیدند‪.‬‬

‫‪i. r‬‬
‫به دلیل اهمیت فتوحات نظامی قشر جنگجویان نسبت به دو قشر دیگر‪ ،‬دیگر در جایگاه باالتری قرار داشتند‪.‬‬

‫دورهی اشکانیان‬

‫‪n‬‬
‫در این دوره طبقات اجتماعی شامل دو گروه میشوند ‪:‬‬

‫‪o‬‬‫‪o‬‬
‫‪- 2‬حاکم ‪ :‬اعضای خاندانهای شاهی ‪ /‬دیگر خاندانهای قدرتمند قدیمی که مهمترین منصبهای سیاسی و نظامی را در‬
‫اختیار داشتند‪.‬‬

‫‪n‬‬
‫‪- 1‬تودهی مردم عادی‬
‫شامل کشاورزان‪ ،‬شبانان‪ ،‬صاحبان حِرَف و صنایع و بازرگانان بودند‪.‬‬

‫‪a‬‬
‫جنگهای پیاپی اشکانیان با دشمنان خارجی موجب بهوجود آمدن بسیاری از اسیران جنگی شده بود‪ ،‬این اسیران در‬

‫‪k‬‬
‫‪.‬‬
‫فعالیتهای کشاورزی‪ ،‬ساختمانسازی‪ ،‬معادن شاهی و خدمات خانگی کار میکردند‪.‬‬

‫‪w‬‬
‫‪w‬‬
‫‪w‬‬ ‫هرم اجتماعی ایران در زمان اشکانیان‬

‫دورهی ساسانیان‬

‫دو عامل اساسی در نظام طبقاتی عصر ساسانی ‪:‬‬

‫‪- 2‬تأسیس حکومت مرکزی قدرتمند‬

‫‪- 1‬رسمیت یافتن دین زرتشتی و افزایش نفوذ موبدان‬
‫تأسیس حکومت مرکزی قدرتمند باعث توسعهی تشکیالت اداری و دیوانی شد و در نتیجه قشر جدیدی به نام دبیران‬
‫به وجود آمد‪.‬‬

‫نظام طبقاتی عصر ساسانی بر اصالت نَسَب و خون استوار بود‪ ،‬اشراف و بزرگان نسب و خون خود را برتر از نسب و‬
‫خون مردم عادی میدانستند و در نتیجه برخورداری از امتیازات ویژه را حق خود میشمردند‪.‬‬

‫‪i. r‬‬
‫در نظام طبقاتی ساسانی رفتن از طبقهای به طبقهی دیگر‪ ،‬ممنوع یا بسیار دشوار بود و طبقهی حاکم صاحب مشاغل و‬
‫مناصب عالی رتبه بود و اشراف زادگان به امور جنگی‪ ،‬دیوانی‪ ،‬ورزشهای رزمی‪ ،‬شکار و بزم میپرداختند‪.‬‬

‫‪n‬‬
‫در این حکومت عامهی مردم در فعالیتهای تولیدی و خدماتی مشغول به کار بودند و بار سنگین مالیات ها را بر دوش‬
‫میکشیدند‪.‬‬

‫‪o‬‬‫‪o‬‬
‫موبدان زرتشتی‪ ،‬مدافع نابرابری و امتیازات طبقات حاکم بودند و رفتن از طبقهای به طبقهی دیگر را باعث فاسدشدن‬
‫جامعه میدانستند‪.‬‬

‫‪n‬‬
‫در زمان پادشاهی قباد جنبشی به رهبری مزدک‪ ،‬علیه این نابرابریها و تبعیضهای اجتماعی و لقتصادی پدید آمد‪.‬‬

‫‪a‬‬
‫در زمان خسرو انوشیروان‪ ،‬پسر و جانشین قباد‪ ،‬طی اقداماتی از قدرت اشراف و نجبای درجه اول کاسته شد و بر نفوذ اشراف و‬

‫‪.‬‬ ‫‪k‬‬
‫نجبای درجه دوم افزوده شد‪.‬‬

‫‪w‬‬
‫‪w‬‬
‫‪w‬‬ ‫هرم اجتماعی ایران در عصر ساسانی‬
 ‫خانواده‬

‫خانواده‪ ،‬هسته اصلی جامعه آریایی نخستین به شمار می رفت و در آغاز‪ ،‬بسیار گسترده بود‪.‬‬

‫‪i. r‬‬
‫در خانواده کهن ایرانی ‪ ،‬اعضای خانواده تحت نظارت پدر پیمان ازدواج میبستند‪.‬‬

‫اقتصاد خانواده معیشتی بود و دسترنج تمام افراد برای رفع نیازمندی های مشترک مصرف میشد‪.‬‬

‫‪n‬‬
‫داراییهای خانواده در اختیار پدر بود و قابل تقسیم یا انتقال نبود و پس از مرگ او‪ ،‬در اختیار پسر ارشد قرار می‪-‬‬

‫‪o‬‬
‫گرفت‪.‬‬

‫‪o‬‬
‫از زمان هخامنشی تحت تأثیر عوامل اقتصادی و اجتماعی‪ ،‬کوچکتر و محدودتر شد‪.‬‬

‫‪n‬‬
‫نتیجهی توسعهی تشکیالت حکومتی و گسترش قشرهای اجتماعی‪ ،‬کاهش قدرت پدر در خانواده و بر عهدهگرفتن‬

‫‪a‬‬
‫بخشی از اختیارات پدر مانند قضاوت و اجرای مراسم و تشریفات دینی توسط روحانیون و تشکیالت قضایی بود‪.‬‬

‫‪.‬‬ ‫‪k‬‬
‫زنان‬

‫‪w‬‬
‫در دوران باستان جایگاه زنان باستان تحت تأثیر آموزههای دین زرتشتی و فرهنگ عمومی بود و زنان به عنوان مادر و‬

‫کدبانوی خانه عزت و احترام واالیی داشتند‪.‬‬

‫‪w‬‬
‫در قسمت هایی از کتاب اوستا‪ ،‬تفاوت چندانی میان مرد و زن وجود ندارد و شعار اصلی زرتشت یعنی گفتار نیک‪،‬‬

‫کردار نیک و پندار نیک به یکسان برای زنان و مردان توصیه شده است‪.‬‬

‫‪w‬‬
‫لوح های گلی کشف شده از تخت جمشید بیانگر ان است ک ه در زمان هخامنشیان‪ ،‬زن و مرد در کنار هم و با حقوقی‬

‫برابر کار می کردند‪.‬‬

‫در عصر ساسانی و همچنین قرون نخستین اسالمی مطالب و گزارشهای موجود داللت بر حقوق اجتماعی و اقتصادی‬

‫زنان در آن دوران مینماید‪ ،‬از جمله ‪:‬‬

‫‪- 2‬زن حق مالکیت و فعالیت اقتصادی داشت و میتوانست کسب درآمد کرده و در اموال همسر خود باشد‪.‬‬

‫میتوانست در دادگاه به سود خود اقامهی دعوا کند‪.‬‬ ‫‪- 1‬‬

 ‫نکته‪ :‬شواهد موجود نشان میدهد دو تن از زنان خاندان شاهی (همسر یزدگرد دوم و دو دختر خسرو پرویز به نام‪-‬‬

‫های پوران و آزرمی دخت) بر تخت سلطنت نشستند‪.‬‬

‫‪i. r‬‬
‫جشن و سوگواری‬

‫‪n‬‬
‫در ایران باستان جشنها پیوند تنگاتنگی با باورهای دینی و زندگی سیاسی و اجتماعی و اقتصادی مردم به ویژه‬

‫‪o‬‬
‫فعالیت های کشاورزی داشت‪.‬‬

‫‪n‬‬ ‫‪o‬‬
‫ویژگی برجستهی جشنهای باستانی‪ ،‬عبادت و شکرگزاری به درگاه خداوند بزرگ بود‪.‬‬

‫‪k‬‬ ‫‪a‬‬
‫گاهنبارها‪ ،‬نوروز‪ ،‬مهرگان و سده از مشهورترین جشنهای ایران باستان بود‪.‬‬

‫‪.‬‬
‫‪w‬‬
‫گاهنبارها‪ :‬شش جشن بود که به شکرانهی آفریدهشدن عناصر اصلی خلقت در شش وقت معین از ماههای سال برگزار‬

‫‪w‬‬
‫میشد‪.‬‬

‫‪w‬‬ ‫نوروز ‪ :‬از کهنترین جشن های ایرانی که به جمشید‪ ،‬نخستین پادشاه افسانهای ایران منسوب است‪.‬‬

‫ایرانیان باستان‪ ،‬عالوه بر گرامیداشت جشن ها ‪ ،‬مراسم سوگواری برای مردگان را نیز با آداب و تشریفات ویژه ای‬

‫برگزار می کردند‪.‬‬