Sztab Generalny O ddział V II

(naukowy)

PRZEPISY SŁUŻBOW E

REGULAMIN
Artylerji Polowej Lekkiej
C Z Ę ŚĆ I
Ć W ICZENIA DZIAŁONU.

W A R S Z A W A 1919.
N A K ŁA D EM K SIĘ G A R N I W OJSKOW EJ.

CBW
www.cbw.pl
 CENTRALNA Sztab Generalny Oddział VII (naukowy)
B IB L IO T E K A
WOJSKOWA PRZEPISY SŁUŻBOW E

REGULAMIN
Artylerji Polowej Lekkiej
CZĘŚĆ I

ĆW IC ZEN IA D ZIA ŁO N U

CBW
www.cbw.pl
W A R S Z A W A 1919.
N A K ŁA D EM K S IĘ G A R N I W O JSKO W EJ.

Zatwierdzony jako regulamin tym czaso-
wy rozkazem Sztabu Generalnego No VII/443.
O pracow ała Komisja przy inspektoracie
Artylerji.
CBW DRUK L. BILIŃSKIEGO I W. MASLANKIEWICZA WARSZAWA, NOWOGRODZKA 7
www.cbw.pl
UW AGI OGÓLNE.
1. Linią frontu czyli krócej frontem
nazywa się linja, utworzona /przez ustawio­
nych lub poruszających się obok siebie
żołnierzy, działa lub wozy.
Kierunkiem frontu, nazywa się prosto­
padła do linji frontu w tę stronę, w którą
szyk jest zwrócony twarzą, względnie przy
zaprzężonych działach ku dyszlom, przy
odczepionych działach ku wylotom luf.
Końce linji frontu noszą nazwę prawego
i lewego skrzydła, zależnie od kierunku
frontu.
2. Odstępy m ierzy się wzdłuż linji
frontu, w artylerji od środka jednej do środka
sąsiedniej jednostki, (n. p. od środka jedne­
go zaprzęgu do środka następnego, lub od
wylotu lufy do wylotu lufy sąsiedniego
działa).
Odległości mierzy się wzdłuż kierun­
ku frontu, od końca jednostki do początku
drugiej, (n. p. od wylotu lufy do głów ko­
ni przodowych następnego zaprzęgu, lub
od ogona konia do głowy następnego)..
 D Z IA Ł O N .— S K Ł A D O S O B IS T Y
I O B O W IĄ Z K I O B S Ł U G I.
3. Działo i jaszcz z obsługą i za­
przęgami tworzą niepodzielną jednostkę,
nazwaną działonem.
4 . Skład osobisty działonu stanowią:
a) dowódca działonu— podoficer zwa­
ny działonowym;
b) obsługa złożona z 7 do 9 kano-
nierów, a. m.
celowniczy . . . . N° 1.
zamkowy . . . . . N° 2.
kierowniczy . . . . N° 3 .
ładowniczy . . . . N ° 4 .
skalowniczy . . . . N° 5.
jaszczowy . . .. . N° 6.
i jeden do trzech amunicyjnych —
Ne 7, 8, 9. Pięciu pierwszych przy dzieło-
nych jest do działa, reszta do jaszcza.
c) 6 ciu kanonierów jezdnych.
5. Działonowy, jako dowódca dzia­
łonu, wybiera miejsce dla ustawienia dzia­
ła, o ile mu nie zostało dokładnie wska-
zanem; działo ma stać o ile możności na
równem i twardem miejscu, i nie narażać
na niebezpieczeństwo sąsiednich dział przy
strzale; zależnie od gruntu, zarządza opu­
CBW szczenie lemiesza, ostrogi lub użycie ha-
www.cbw.pl
4 5
mulca kołowego; zarządza wykonanie wszel­
kich potrzebnych robót ziemnych; bada
wycinek ogniowy swego działa, zwracając
uwagę na przedmioty, mogące przeszka­
dzać przy strzelaniu i każe je usunąć
w miarę możności; na pozycji zakrytej ba­
czy, by celowniczy określił najmniejszą od­
ległość strzału z tej pozycji; zapisuje licz­
by wszystkich komend; dozoruje wogóle
sprawności działania obsługi, zwracając
szczególną uwagę na prawidłowe nastawia­
nie przyborów celowniczych, na dokładne
celowanie działa i skalowanie pocisków.
6. Celowniczy jest dowódcą działa
i zastępcą działonowego; jego najważniej­
szym obowiązkiem jest szybkie i dokładne
uchwycenie celu, nastawianie przyborów
celowniczych i wykonanie celowania. Przy
celowaniu wprost ma baczyć -na wszelkie
zmiany w celu i oznajmiać je głośno, nie
przerywając celowania.
7. Każdy kanonier obsługi wykonu­
je czynności wskazane jego mianem, moż­
liwie cicho, dokładnie i szybko. Kanonie-
rzy obsługi powinni znać wszystkie czyn­
ności niezbędne dla obsłużenia działa, by
w razie potrzeby zastępować się wzaje­
mnie, lub nawet, by jeden spełniał czynno-
ści przeznaczone dla kilku. Działon musi
 podtrzymać ogień nawet wtedy, gdy z ob­
sługi pozostanie tylko dwu ludzi.
8. Jezdni prowadzą zaprzęgi, muszą
jednak w razie potrzeby umieć zastąpić
poszczególnych kanonierów obsługi, z wy­
jątkiem celowniczego.
D Z IA Ł O N O D C Z E P IO N Y .
9. Przy odczepionym działonie ja­
szczyk stoi zasadniczo po lewej stronie dzia­
ła. (Tylna część jaszcza). O ile tego wy­
Ry s. 1
magają specjalne warunki, jaszczyk może
stać po prawej stronie działa.
10. Obsługa w postawie zasadniczej
stoi podług rysunku 1-go
CBW
www.cbw.pl
11. Na komendę: „obsługa za dzia­
ło!— marsz!", kanonierzy ustawiają się
w dwuszereg za działo, frontem ku dzia­
łu, o trzy kroki za końcem kierownicy.
12. Na komendę: „obsługa do dzia­
ła!— marsz! obsługa przyjmuje postawę
zasadniczą.
13. W postawie zasadniczej obsługa
stoi. Na komendę: „klęknij!", obsługa klę­
ka i wykonuje swe czynności dalej w tej
pozycji. Na komendę: „powstań!", obsługa
podnosi się z klęczek.
P R Z E T A C Z A N IE D Z IA Ł O N U .
14. Do przetoczenia działa na ko­
mendę: „przetocz wprzód!" kierowniczy
chwytą za kierownicę i podnosi ogon ło ­
ża, inni kanonierzy, obsługujący działo,
chwytają za szprychy kół i przetaczają
działo, aż padnie komenda: „stój!“- Przy
działach niektórych systemów koniecznem
jest, by skalowniczy a czasem także i ła­
downiczy pomagali kierowniczemu przy
podnoszeniu i prowadzeniu ogona łoża.
15. Na komendę: „przetocz w tył!“
kierowniczy, skalowniczy i ładowniczy pod­
noszą ogon łoża, reszta obsługi chwyta za
szprychy kół. Obsługa przetacza działo,
aż padnie komenda: „stój!”.
 16. Po przetoczeniu działa skalowni-
czy i ładowniczy wracają do jaszczyka
i przetaczają go wraz z jaszczowym i amu­
nicyjnym.
P R Z Y G O T O W A N IE D Z IA Ł O N U
D O STRZAŁU .
17. Aby odczepiony działon przygo­
tować do strzału, daje się komendę: „przy­
gotuj!". Na tę komendę:
a) Celowniczy zdejmuje pokrowiec
z celownika, składa go w odpowiedniem
miejscu, wyjmuje sam lub odbiera od zam­
kowego przyrządy celownicze, zakłada je
we właściwe gniazda, nastawia wszystkie
skale n o r m a l n i e , t. j. na liczby zasadnicze,
sprawdzając przytem prawidłowe działanie
wszystkich śrub i nadaje mechanizmem
wzniesień lufie położenie mniej więcej po­
ziome, wreszcie współdziała z zamkowym
przy podniesieniu górnej, a opuszczeniu
dolnej części tarczy.
b) Zamkowy zdejmuje pokrowiec z
zamka i składa go w odpowiedniem miej­
scu, bada sprawność działania i dostate­
czne naoliwienie zamka, wyjmuje przyrządy
celownicze, zależnie od systemu, i podaje
je celowniczemu, wreszcie podnosi górną
CBW 8
www.cbw.pl
część tarczy, a opuszcza dolną przy porno
cy celowniczego oraz przygotowuje sznur
kurkowy.
c) Kierowniczy zdejmuje kaptur z wy­
lotu lufy i składa go w odpowiedniem
miejscu, potem nadaje działu kierunek
mniej więcej prostopadły do linji frontu
według wskazówki działonowego, wreszcie
opusrcza lemiesz z pomocą ładowniczego
i jednego amunicyjnego.
d) Ładowniczy otwiera zaczepę koły­
ski, potem schówek w łożu, wyjmuje klucz
do skalowania i oddaje go skalowniczemu,
pomaga dalej kierowniczemu przy opu­
szczeniu lemiesza.
e) Skalowniczy odbiera klucz do ska­
lowania od ładowniczego i przygotowuje
po jednym ładunku każdego rodzaju po­
cisków do skalowania, względnie ładowa­
nia. .
f) Jaszczowy z amunicyjnym otwiera­
ją jaszczyk, (tylna część jaszcza), wyjmują
po jednej skrzynce (koszu) każdego gatun­
ku pocisków, układają je na ziemi, otwie­
rają i przygotowują wraz ze skalowniczym
po jednym ładunku z każdej skrzynki do
skalowania, względnie ładowania. Dalej
odbiera jaszczowy klucz do skalowania od
ładowniczego.
9

Po wykonaniu przepisanych czynno­
ści każdy z obsługi przyjmuje postawę za­
sadniczą.
Na komendę „złóż!“ obsługa wykonu­
je czynności odwrotne do wykonywanych
na komende .przygotuj!", doprowadzając
działo i jaszcz do pogotowia marszowego.
Ł A D O W A N IE , C E L O W A N IE
I S T R Z E L A N IE .
18. Wycelować działo można bezpo­
średnio (wprost) lub pośrednio za pomocą
punktu utrwalenia.
19. Dla celowania wprost podaje się
komendy:
N. P. „Kawalerja na wprost na le­
wym skraju lasku!" „celuj wprost!" „szra-
pnele!" „celownik 25!“ „palnik 25!“ albo:
„Tyraliera w kierunku białego domku!' „ce­
luj wprost!” „szrapnele!" „celownik 32!“
„Palnik na uderzenie!" albo: „Okopy na
stoku w kierunku ciemnego lasu!“ „celuj
wprost!" „granaty!" celownik 45!“
20. Dla celowania pośredniego za
pomocą punktu utrwalenia nadaje się
działu przedewszystkiem kierunek zasadni-
czy za pomocą busoli lub innym sposo­
CBW bem. Utrwalenie kierunku zasadniczego
www.cbw.pl
10
następuje na komendę: „punkt utrwalenia
n. p. „komin fabryczny na lewo wtył, le­
wy bok!“ Na tę komendę celown czy wi­
zuje panoramą na punkt utrwalenia, obraca­
jąc przy panoramach z dwoma skalami
bęben ze skalą poprawek, odczytuje datę
i woła głośno: „utrwalenie n. p. 46, 58!“
Działonowy notuje tę liczbę. Wycelowa­
nie działa wykonuje się na komendę: N.
P. „cel — okop piechoty pod lasem!" „kąt
16, 45!“ „libela 204!“ „szrapnele!" „celow­
nik 32 “ „palnik 33!“— albo: „cel-baterja za
wzgórzem" „kąt 40, 72!“ „iibela 195!“
„szrapnele!" „nabój 4!“ „celownik 24“ „Pal
nik 30, 50!“ albo: „cel punkt obserwa­
cyjny na wieży!" „kąt 29, 801“ „Iibela
normalnie!" „granaty!" „nabój dodatkowy!1'
„celownik 76!"
21. a) Działonowy notuje liczby ko­
mendy, pomaga celowniczemu ws odszuka­
niu i uchwyceniu celu. Przy celowaniu
wprost zarządza utrwalenie kierunku dzia­
ła za pomocą punktu utrwalenia, oraz
określenie kąta terenowego. Przy celowa­
niu pośredniem kontroluje nastawienie przy-
borów celowniczych i wykonanie celowa­
nia, i czuwa wogóle nad sprawnością i do­
kładnością działania obsługi. Gdy działo
u
 jest gotowe do strzału podnosi rękę i wo­
ła: „gotowe!”.
b) Celowniczy odszukuje cel, wska­
zuje ręką kierowniczemu ogólny kierunek
przesunięcia ogona łoża, nastawia przy­
rządy celownicze podług komendy, bacząc,
czy skale niewymienione w komendzie są
nastawione normalnie, wycelowuje działo
przy pomocy kierowniczego i mech. wznie­
sień uskuteczniając drobne boczne poprawki
mechanizmem zwrotów, i wyłączając wpływ
nachylenia osi kół, przez wgranie* libeli
poprzecznej; na zarządzenie działonowego
przy celowaniu wprost utrwala kierunek
boczny działa oraz określa wymiar kąta te­
renowego i podaje te daty działonowemu.
Po wycelowaniu, podniesieniem ręki daje
znak działonowemu o gotowości działa.
c) Zamkowy otwiera zamek, zagląda
w lufę, bacząc, czy przed wylotem niema
jakiejś przeszkody lub w lufie jakichś ciał
obcych. Przy działach mających podzielny
ładunek dosuwa pocisk stemplem ładowni­
czym ruchem wolnym, równym, a silnym.
Po naładowaniu zamyka zamek, chwyta za
sznur kurkowy i staje w gotowości do od­
dania strzału.
d) Ładowniczy odbiera ładunek od
amunicyjnego, sprawdza datę palnika
CBW 12
www.cbw.pl
i wsuwa ładunek do komory, dosuwając
go silnie ręką, aż do napotkania oporu.
Przy ładunkach podzielnych ładowniczy
odbiera pocisk i po skontrolowaniu daty
palnika wsuwa pocisk rękami w tylną część
komory, a po dosunięciu pocisku przez
zamkowego wsuwa nabój do komory.
e) Kierowniczy nadaje działu ogólny
kierunek podług komendy, a potem, ba­
cząc na ruchy ręki celowniczego współ­
działa z nim w dokładnem wycelowaniu.
f) Skalowniczy skaluje palnik pocisku,
trzymanego odpowiednio przez amunicyj­
nego. ,
g) Jaszczowy i amunicyjni wyjmują
ładunki ze skrzynek (koszów), zdzierają
kapturki i podają pocisk do skalowania
palników skalownicze mu, zbierają łuski
wystrzelone i chowają je, oraz zdarte kap­
turki do pustych skrzynek (koszów).
22. Na komendę: „działo!" lub
„Nr działa!“ (n. p. drugie), działonowy po­
daje komendę: „ognial“. Dopóki działo nie
osadzi się należycie, obsługa usuwa się od
działa tak, by nie ponieść szwanku przy
ruchu wstecznym łoża, poczem zamkowy
pociąga silnie za sznur kurkowy. Po
strzale obsługa doskakuje do działa, ce­
lowniczy wycelowuje działo podług ostat­
13
 niej komendv przy pom ocy kierowniczego,
zamkowy otwiera zamek i baczy na pra­
widłowość działania hamulca hydrauli cz-
nego oraz dosyłacza, oznajmi ając o ewen­
tualnych niedokładnościach działo no w m u ;
ładownicza chwyta łuskę, wypadającą z ko­
mory działa i podaje ją amunicyjnemu lub
odkłada na bok, skalowniczv skaluje po-
dług ostatniej komendy palnik następneg o
pocisku trzymanego przez amunicyjnego.
23. Podczas dalszego strzelania ce­
lowniczy i smalowniczy dostosowują swe
czynności do nowych komend, reszta obsłu­
gi postępu je jak przy pierwszym strzale.
24. Na komend : „stój!“, która paść
może każd ej chwili, lub na kilkakrotna
gwizdnięcie, obsługa przerywa wszelkie
czvnności i zwraca całą uwagę na do­
wódcę.
25. Na komendę: „przybory normal­
nie!" celowniczy n a stawia wszystkie skale
przyborów celowniczych i mech. zwrotów na
liczby zasadnicze, zamkowy zamyka zamek,
26. Na komendę: „wyładuj!", którą
należy stosować tylko w wyjątkowych wy­
padkach, zamkowy otwiera zamek powoli,
ładowniczy wyciąga ładunek i podaje amu­
nicyjnemu, który go chowa do skrzynki
CBW (kosza). Przy podzielnym ładunku ładow­
www.cbw.pl
14
niczy wyciąga najpierw nabój, poczem,p o
zerk nięciu zamyka przez zamkowego, kie-
rowni czy wkłada w wy lot lu fy k u bek do
wyładowa nia wydrążeniem skierowany do
pocisku, wsuwa trzonk ie m w yciora do
o
lufy i spokojnym , równym naciskiem oblu ź
n ia pocisk w komorze, posuwa go potem
pow oli ku zamkowi Z a m ko wy, o twiera za­
) mek kierowniczy posuwa da lej pocisk któ­
ry ła downiczy ostrożnie chwyta i oddaj e
amunicyjnemu. Przed wylądowaniem oś
lufy należy ustawić poziomo.
Ćwiczenia zaprzężonego
działonu
UW AGI OGÓLN E.
27. Chody. D la ruchu używa arty-
Ierja następujących chodów:
stępa — 114 kroków na miautę
kłusa — 275 „ „
galopu — 500 » „
Długość kroku wynosi 80 cm.
Tempo chodu w razie potrzeby może być
zmniejszone na komendę: „skróć tempo!".
28. Jaszcz stoi i jedzie zasadniczo
za działem, kryjąc je starannie, w razie
15
 potrzeby można zarządzić ustawienie ja­ siedzi na dziale i jaszczu podług rysunku
szcza obok działa lub przed niem. 2-go przy działach mających siedzenia na

Rys. 2.
Rys.3.
29. Odległość jaszcza od działa wy­
nosi 3 kroki, w galopie powiększa się do
10 kroków. osi; podług rysunku 3 go przy działach
bez nich. Jeżeli jezdni nie siedzą na ko­
S T A N O W IS K A O B S Ł U G I niach, lub na komendę: „obsługa zeszkocz!“,
obsługa staje obok działa i jaszcza podług
SC
rysunku 4-go. Obsługa na specjalny roz­
30. W marszu i na miejscu, o ile kaz może się znajdować na jednej stronie
jezdni siedzą na koniach, obsługa zasadniczo działonu, lub za działem i jaszczem.
CBW 16
www.cbw.pl 2 .
 31. Działonowy przed rozpoczęciem W S IA D A N IE I Z S IA D A N IE
ruchu stoi przy czołowym zaprzęgu obok J E Z D N Y C H I O B S Ł U G I.
przodowego jezdnego. W marszu zmiewa
33. Przed wsiadaniem podaje się ko­
miejsce w granicach swego działonu
mendę; „do wsiadania!”. Je zdni i działono-
w miarę p otrzeby i baczy na dobry kie­
wy wyrównywują konie bacząc, aby po­
runek i tempo chodu, o aż ścisłe wykona­
stronki były zlekka naprężone, poczem sta­
nie zwrotów.
ją przy koniach siodłowych twarzą naprzód,
trzymając cugle prawą ręką. Na komendę:
„na koń!“. Jezdni i d ziałonowy wsiadają,
obsługa wskakuje na siedzenia.
34 Przed osiadaniem podaje się ko­
mendę: „do zsiadania !“. Na tę komendę
działonowy, jezdni i obsługa przygotowują
się do zsiadania, a na komendę „z koni!"
działonowy i jezdni zsiadają, obsługa ze­
skakuje z siedzeń.

R O Z P O C Z Ę C IE I Z A T R Z Y M A N IE
M ARSZU.
35. Dla rozpoczęcia marszu stępem
podaje się komend : „kierunek!" n. p. „za
mną, na duże drzewo albo wzdłuż drogi!“
Rys. 4
i t. p. „stępem! marsz!".
36. Na komendę: „kierunekI... kłusem
32. Jezdni zwracają uwagę na rów­ marsz!" zaprzęgi ruszają i przechodzą 3 kro-
nomierność pracy koni i na należyte kry­ ki stepem, na następnych 3 krokach prze­
cie i równanie. chodzą w kłus.
CBW is
www.cbw.pl
19
 37. W galop przechodzi się tylko
z kłusa.
38 Celem zmiany chodu na szybszy
komenderuje się: „kłusem! (galopem) marsz!“
ze stępa w kłus zaprzęgi przechodzą na
przestrzeni 3 kroków, z kłusa w galop na
przestrzeni 10 kroków.
39. D la zmiany chodu na wolniej­
szy daje się komendę: „kłusem! (stępem)".
Z galopu przechodzi się tylko w kłus.
40. Zmiany chodu zaprzęgi powinny
wykonywać stopniowo i spokojnie.
41. Na komendę: „stój!” zaprzęgi za­
trzymują się ze stępa na przestrzeni 3 kro­
ków, z kłusa na przestrzeni 6 kroków,
z galopa po porzedniem przejściu w kłus.
42. Na komendą: „równaj!—marsz!“
czołowy zaprząg rusza wprost naprzód,
przyczem jezdni starannie kryją przodo­
wego. Na komendę: „stój!" zatrzymuje się.
Wtedy tylny zaprząg dociąga do czołowego
na odległość 3 k roków, starannie go kry­
jąc. Konie zaprzęgowe mają stać zrówna­
ne w parach z postronkami lekko naprę­
żonymi.
43. A by postawić jaszcz w jeden
rząd z działem daje się komendę: „jaszcz
w prawo!, (w lewo!) marsz! Jaszcz pod­
jeżdża kłusem na Odstęp 6 krokow w je-
CBW 20
www.cbw.pl
den rząd z działem. Działo, o ile szło kłu­
sem przechodzi w stępa. Po zrównaniu się
działon przechodzi na znak działonowego
w poprzedni chód.
44. Dla przestawienia działa, lub ja­
szcza naprzód daje się komendę: „działo
(jaszcz) naprzód! marsz!". Na tę komendę,
zaprząg czołowy, o ile idzie kłusem, prze­
chodzi w stępa, zaprząg tylny wyprzedza
go, kłusem objeżdżając z prawej strony na
odstępie 6 kroków, poczem na znak dzia­
łonowego oba zaprzęgi wracają do po­
przedniego chodu.
Z M IA N Y K IE R U N K U M A R S Z U .
45. Dla zmiany kierunku marszu
w stronę skrzydła, daje się komendę: „w
prawo (w Jewo) zajeżdżaj!— marsz!“ Na tę
komendę zaprząg czołowy zwraca w stronę,
wskazaną przez komendę, idąc po łuku
o promieniu 8 X Na komendę: „kierunek
n. p. wysoki komin!" przerywa zajeżdżanie
1 maszeruje dalej w nakazanym kierunku.
Tylny zaprząg idzie w ślad za czołowym.
46. Dla zmiany kierunku marszu
w przeciwną stronę daje się komendę: „w le­
wo (w prawo) w tył!— marsz!" Na tę ko­
mendę zaprząg czołowy zawraca w tył, za­
21
 kreślając półkole o promieniu 8 X . Po wy­ o 180°, ładowniczy i jeden amunicyjny
konaniu zwrotu przyjmuje nowy kierunek odczepiają wagi z końców dyszli, poczem
marszu na komendą: „kierunek n. p. wieża jezdni dyszlowi zagracają przodki, a jezdni
z czerwonym dachem!* Zaprząg tylny przodowi i środkowi objeżdżają je. Po za­
wykonuje zwrot w miejscu, gdzie go czo­ czepieniu wag do dyszli zaprzęgi prowa­
łowy wykonał. dzą przodki d o ddała i jaszczyka, a po
47. Dla zmiany kierunku marszu na zaczepieniu idą w nowym kierunku po­
równoległy daje się komendę: „Na prawo przednim chodem.
(na lewo) wskos! mar*z!“ kierunek n. p.
śpiczaste drzewo na skraju lasu!“ Na tę
O D C Z E P IA N IE I Z A C Z E P IA N IE
komendę oba zaprzęgi równocześnie zwra^
cają, czołowy maszeruje w kierunku poda­ D Z IA L O N U .
nym przez komendę, tylny zaś tak, żeby 50. Przed odczepieniem, o ile dzia-
linja, łącząca przodowych jezdnych, pozosta­
łon jest w ruchu, należy go wpierw za-
ła równoległa do dotychczasowego kieru-
trzymać na komendę: „stój!“.
ku mars u. Na komendę: „kierunek n. p.
51. Dla odczepienia w tył (rys. 5)
za mną“! O ba zaprzęgi zwracają znowu
daje się komendę: „w tył odczep!". Jaszcz
równocześnie i przyjmują nowy kierunek
podjeżdża kłusem z prawej strony działa,
marszu.
biorąc odstęp 6-ciu kroków. Zaprząg ja-
48. Przed rozpoczęciem zwrotu, przy
szczowy równa się z zaprzęgiem działa.
zwrotach z miejsca zaprzęgi idą 3-y kroki
Obsługa zeskakuje, działonowy oddaje ko­
wprost.
nia środkowemu jezdnemu działa i wybie­
49. O ile warunki terenu (wąskie
ra miejsce dla działonu; celowniczy staje
przejście przez bagna, głębokie rowy, mu-
po stronie naręcznej, zamkowy i kierowni-
ry, las) nie pozwalają wykonać zwrotu w
czy po stronie siodłowej łoża, ujmując za
tył podług powyższego przepisu, podaje
chwyty na ogonie łoża. Celowniczy wy­
się komendę: „zwrot w tył z odczepieniem!"
ciąga zatyczkę z haka (sworznia) przodko­
„m a r s z ! Na tę komendę obsługa zeska­
wego, poczem łącznie zdejmują Ogon łoża.
kuje, odczepia działo i jaszczyk, obraca je
CBW 22
www.cbw.pl
Na komendę celowniczego „marsz"! przo­

23
 dek odjeżdża na 1 krok i zatrzymuje
się, a kanonierzy opuszczają ogon łoża na
ziemię; kierowniczy stawia kierownicę; osłu -
ga działonu przyjmuje postawę zasadniczą.
Rys. 5.
R ys. 6
Na komendę: „przodki n. p. za pagó­
CBW rek za lewem skrzydłem, lub „za lasek!”
24
www.cbw.pl
lub na 20 kroków za działo)! marsz! przodki
odjeżdżają zasadniczo kłusem na wskaza­
ne miejsce i ustawiają się zależnie od te­
renu. Jednocześnie w analogiczny sposób
kanonierzy amunicyjni pod kierunkiem ja-
szczowegp, odczepiają jaszczyk i zwracają
go o 180o naokoło lewego koła tak, aby
stał podług rysunku 1-g o.
52. Dla odczepienia wprzód (rys. 6)
daje się komendę: „wprzód odczep!"
Jaszcz kłusem podjeżdża z lewej strony,
zaprząg jaszczowy wyrównywuje się z za­
przęgiem działowym. Obsługa zeskakuje
i odczepiwszy działo jak w p. 51, obraca
działo około lewego koła o 180°, przyczem
ładowniczy i skalowniczy pomagają przy
kołach. Jaszczowy i amunicyjni odczepia­
ją jaszczyk. Przodki zawracają na lewo
w tył i odjeżdżają jak w p. 51.
53. Dla odczepienia w stronę skrzy­
dła (rys. 7 i 8). daje się komendę: „w pra­
wo (lewo) odczep!" Jaszcz kłusem podje­
żdża obok działa na stronę przeciwną ko­
mendzie. Obsługa zeskakuje, odczepia
działo i zwraca je o 90° około zewnętrzne­
go koła wylotem w kierunku wskazanym
komendą, jaszczyk po odczepieniu obsłu­
ga przetacza na miejsce. Przodki odjeż*
25
 dżają, wykonując zwrot w stronę przeciw­
ną komendzie.
fys.s.
54. D la natychmiastowego rozpoc/ę
cisi ognia z marszu daje się komendę:
s tój!‘ „ogień wprzód!* (w tył, w prawo,
w lewo!*) Na tę komendę obsługa odcze­
CBW pi
www.cbw.pl
pia i wykonywuje wszystkie czynności jak
na komendę „przygotuj!"
Z A C Z E P IA N IE .
Na komendę: „przodki podaj!" przod­
ki podjeżdżają kłusem do działonu.
56. Dla zaczepienia wprzód (rys. 9)
daje się komendę: „wprzód zaczep!", skoro
przodki zbliżyły się do działonu. Przodek
działowy , podjeżdża z prawej strony działa,
jaszczowy z lewej strony jaszczyka. Przod­
ki przechodzą w stępa, gdy konie czołowe
znajdują się na linji działonu i zatrzymują
się skoro osie przodków przejechały 2 kro-
ki poza osie kół łoża (jaszczyka). Tymcza­
sem kierowniczy składa kierownicę, jasz­
czowy podnosi podporę rozwory jaszczyka.
Obsługa chwyta i podnosi ogon łoża. Po
podjechaniu przodków, kanonierzy przy
dziale obracają je na prawo w tył, około
prawego koła i zakładają ucho łoża na hak
(sworzeń) przodkowy, celowniczy wkłada
zatyczkę do haka. Równocześnie jaszczo­
wy z amunicyjnymi zaczepiają jaszczyk
i jaszczowy wkłada zatyczkę.
57. Dla zaczepienia w tył (rys. 10)
daje się komendę „w tył zaczep!" przodki
27
 zajeżdżają łukiem z prawej strony, przy- na lewo w tył około lewego koła po przy­
czem przodek jaszczowy objeżdża działo, jechaniu przodka.
robiąc zwrot w tył, i staje w pozycji naj-

Rys.10.
Ry s.9.

dogodniejszej do zaczepienia. Obsługa co­

fa działo na 2 kroki, zwraca ogon łoża na 58. Dla zaczepienia w stronę skrzy­
lewo wskos i po podjechaniu przodka zacze­ dła (rys. 11 i 12) daje się komendę:
„w prawo! (w lewo!) zaczep! marsz!"
CBW pia. Jaszczyk zwraca się do zaczepienia

www.cbw.pl
28
29
 przodki podjeżdżają łukiem, zwracając się
w kierunku oznaczonym przez komendę
i zatrzymuja sie w pozycji najdogodniej-

SPIS RZECZY.
str.
Uwagi ogólne . . . . 3
Działon . . . . . 4
Działon odczepiony 6
Przetaczanie działonu . 7
Przygotowanie działonu do strzału . 8
Ładowanie, celowanie i strzelanie 10
Ćwiczenia zaprzężonego działonu 15
Stanowiska obsługi na miejscu 16
Wsiadanie i zsiadanie jezdnych i obsługi 19
Rozpoczęcie i zatrzymanie marszu . 19
Zmiany kierunku marszu 21
Odczepianie i zaczepianiu działonu . 23
Zaczepianie 37

szej do zaczepienia. Przodek jaszczowy

objeżdża przytem działo. Obsługa zwraca
działo i jaszczyk ku przodkom i zaczepia,
postępując, jak przy zaczepieniu wprzód.

CBW
www.cbw.pl
 WYDAWNICTWA KSIĄŻKOWE

Oddzi ał u VII (naukowego)

SZTABU GE N E R A LNEGO

W DRUKU.

CBW
www.cbw.pl
 CBW Warszawa
nr inw.: SZ -7118

MG 23673 Cz. 1 1919 r.

CBW
www.cbw.pl