PRACA POGLĄDOWA

2010, VOL 40, NO 2, 112-116

LEJKOWATA KLATKA PIERSIOWA U DZIECI

PECTUS EXCAVATUM IN CHILDREN

Adam J. Białas, Janusz Jabłoński

Klinika Chirurgii i Onkologii Dziecięcej Uniwersytetu Medycznego w Łodzi

Streszczenie
Niniejsza praca jest poświęcona klinicznej problematyce lejkowatej klatki piersiowej u dzieci. Wada ta jest jedną z najczęstszych
wrodzonych deformacji przedniej ściany klatki piersiowej. Etiologii jej upatruje się w zaburzeniu osteo- i chondrogenezy. Wada ta
może być powodem zaburzeń funkcji układu oddechowego i krążenia. Lejkowata klatka piersiowa negatywnie wpływa na estetykę
wyglądu zewnętrznego. Wywiera także wyraźny wpływ na rozwój psychiczny dziecka i jego relacje społeczne. W pracy omówiono
radiologiczne sposoby oceny ciężkości wady oraz sposoby postępowania terapeutycznego. Przedstawiono nowoczesny sposób
korekcji wady – metodę Nussa, technikę operacji, omówiono ewentualne powikłania oraz postępowanie pooperacyjne.
Słowa kluczowe: deformacja ściany klatki piersiowej, lejkowata klatka piersiowa, metoda Nussa, torakochirurgia

Abstract
Clinical issues of sunken chest are reported. Pectus excavatum (PE) is one of the most frequent congenital deformations of the ante-
rior chest wall. It is said to be indicated by abnormalities of homeostasis at the stage of osteo- and chondrogenesis. The deformation
negatively influences not only the esthetics and patients’ appearance, but also his psychic development and social relations. Pectus
excavatum may cause many health problems, especially concerned with cardiovascular and respiratory systems. The methods of
physical therapy and parameters used in the assessment of the degree of chest wall deformity are also discussed. In addition to that,
authors present modern way of operative treatment of PE – the Nuss procedure. The operating technique, eventual complications
and further therapy are reported.
Key words: deformation of chest wall, funnel chest, sunken chest, Pectus excavatum, Nuss method, thoracosurgery

Wprowadzenie stać PE u pacjenta z rozległym uciskiem na płuco, dusznością

Lejkowata klatka piersiowa (pectus excavatum – PE) jest
jedną z najczęstszych wrodzonych anomalii ścian klatki pier-
siowej (1). Polega ona na zapadnięciu się mostka wraz w przy-
legającymi do niego żebrami, zazwyczaj w jego dolnej części
na odcinku o różnej długości. Niekiedy zniekształcenie osiąga
bardzo duże rozmiary, a trzon mostka styka się wtedy z kręgo-
słupem. Cała klatka piersiowa ulega spłaszczeniu. Deformacji
może towarzyszyć zniekształcenie łuków żebrowych, co łączy
się bezpośrednio z wadami postawy. Wada może być syme-
tryczna bądź asymetryczna (ryc. 1 i 2). Na asymetrię klatki
piersiowej wpływa skolioza, a powiększona kifoza na głębo-
kość zapadnięcia.
Lejkowata klatka piersiowa jest problem wielopłaszczy-
znowy i interdyscyplinarny, obejmujący nie tylko pediatrię,
ortopedię czy torakochirurgię, ale także w ogromnym stopniu
psychologię i socjologię. Występuje z częstością 1:1000 ży-
wych urodzeń; częściej u chłopców niż u dziewczynek – w
stosunku 3-4:1 (1).
Rys historyczny
Korzenie wady sięgają prawdopodobnie początków ludzko-
ści. Została ona utrwalona w szkieletach naszych przodków,
inskrypcjach starożytnych Egipcjan i innych źródłach histo-
rycznych. Pierwsza w pełni udokumentowana wzmianka o lej-
kowatej klatce piersiowej, autorstwa Bauhinusa, opublikowana
została przez Schencka w 1594 r. Bauhinus opisał ciężką po-
i napadowym kaszlem („Sterni cum costis ad interna reflexis
nativa spirandi difficultatis causa.”) (2). Po raz drugi opisał ją
Egger w 1820 r., zaś pierwsze próby leczenia operacyjnego za-
proponował Meyer w 1911 r. oraz Sauerbruch w 1913 r. (3-5).
Etiopatogeneza i ewolucja wady w wieku
rozwojowym
Etiopatogeneza PE nie jest jednoznacznie określona.
W większości przypadków jest to wrodzone zaburzenie roz-
wojowe. Może także powstać z przyczyn organicznych, np.
w krzywicy niedoborowej.
U pacjentów z PE występuje obniżona stabilność biome-
chaniczna tkanki chrzęstnej. Przyczyną tego faktu może być
wadliwa struktura, dystrybucja i rozmieszczenie kolagenu
typu 2 w chrząstkach tych pacjentów (6, 7).
Wiele kontrowersji do dzisiaj budzi podłoże genetyczne PE.
Pierwszym lekarzem, który zwrócił uwagę na prawdopodo-
bieństwo dziedziczenia PE, był Coulson. W 1820 r. opisał on
PE u 3 braci. Williams natomiast opisał w 1872 r. wystąpienie
deformacji na linii ojciec i synowie. W przeszłości były opi-
sywane także przypadki PE u bliźniaków monozygotycznych.
Według Humphreysa i Jaretzkiego rodzinnie wada występuje
w ok. 10% przypadków (5).
Grupa naukowców z Waszyngtonu wykazała, że za PE od-
powiada prawdopodobnie gen ulokowany w ramieniu długim
chromosomu 18 (8). PE może być także istotnym objawem
wielu zespołów genetycznych,np. zespół Marfana (9).

112 PRZEGLĄD PEDIATRYCZNY 2010, VOL 40, NO 2


RYC. 1. Przykład deformacji symetrycznej
FIG. 1. Example of symmetric deformation
Wada nie zawsze uwidacznia się w pierwszych dniach życia
dziecka. Od ok. 2. r.ż. rozpoczyna się proces wzrostu ścian
kostnych klatki piersiowej, a z nim powolne zmniejszanie
kąta, jaki tworzą żebra w stosunku do kręgosłupa. Dopiero
podczas tego procesu może dojść do ujawnienia się wady.
Drugim okresem, kiedy wada może stać się widoczna lub na-
silić się jest skok pokwitaniowy (5).
Wpływ lejkowatej klatki piersiowej na układ
oddechowy
W efekcie spłaszczenia klatki piersiowej, osłabienia mię-
śni, zapadnięcia mostka i żeber, dochodzi do zmniejszenia
pojemności życiowej płuc i zaburzeń krążeniowo-oddecho-
wych (proporcjonalnie do głębokości wady). Do najczęściej
zgłaszanych dolegliwości należą: epizody duszności, obniżo-
na tolerancja wysiłkowa, nawracające infekcje górnych dróg
oddechowych oraz skłonność do zapaleń oskrzeli i płuc, wy-
wołanych przez np. Mycobacterium avium complex (MAC).
Badania wykazały, że ok. 70% cierpiących na MAC posiadało
skoliozę odcinka piersiowego kręgosłupa lub lejkowatą klat-
kę piersiową, albo obydwie z powyższych anomalii. Pacjenci
skarżą się na mokry kaszel, któremu może towarzyszyć krwio-
plucie, gorączka i utrata masy ciała (10). U starszych dzieci
z PE możemy zaobserwować zarówno restrykcyjne jak i ob-
strukcyjne zaburzenia czynności płuc (11, 12).
Dobrym i powszechnie dostępnym badaniem, służącym do
oceny stanu układu oddechowego, jest spirometria. Na uwagę
zasługują 2 badane parametry: pojemność życiowa (VC) i na-
tężona objętość wydechowa 1-sekundowa (FEV1). Wartości
ich są z reguły znacznie obniżone (13). Przydatnym badaniem,
jednak rzadko stosowanym, jest spirometria wysiłkowa.
Wpływ lejkowatej klatki piersiowej na układ
sercowo-naczyniowy
Zaburzenia w układzie krążenia mogą wystąpić u starszych
dzieci z PE. Lejkowaty kształt klatki piersiowej determinuje
ucisk na serce, jego rotację i tym samym zmianę osi anato-
micznej i elektrycznej serca. Stwarza to niekorzystne warunki
dla pracy serca, które traci możliwość swobodnego rozkurczu.
W badaniach echokardiograficznych stwierdza się obniżenie
wartości późnorozkurczowych i wyrzutowych prawej komory
serca oraz obniżoną wartość objętości wyrzutowej lewej ko-
mory serca. U niektórych pacjentów występują wady zastaw-
ki trójdzielnej. Może występować duszność i kłucie w klatce
Lejkowata klatka piersiowa u dzieci
RYC. 2. Przykład deformacji asymetrycznej
FIG. 2. Example of asymmetric deformation
piersiowej. Mogą pojawić się epizody arytmii. W rutynowym
postępowaniu zaleca się u pacjentów z PE wykonywanie za-
pisu EKG. Często stwierdza się blok prawej odnogi pęczka
Hisa, a także obniżenie odcinka ST (3, 7, 13, 14).
Wpływ lejkowatej klatki piersiowej na życie
w społeczeństwie
Wada wpływa zarówno na wygląd, jak i powoduje głębo-
kie następstwa psychologiczne. Deformacje klatki piersiowej
wywierają silny wpływ na kontakty z grupą rówieśników.
Dojrzewające dzieci z PE mają trudności w nawiązywaniu
kontaktów społecznych, rzadziej angażują się emocjonalnie
z obawy przed odrzuceniem. Nastolatki z PE nie akceptują
własnego ciała i boją się nagości – unikają plaż, saun i base-
nów. Negatywne podejście społeczeństwa do osób dotknię-
tych wrodzonymi deformacjami, a także zaniżona samoocena
u tych dzieci warunkują mniejszą sprawność ruchową, wyob-
cowanie i bycie napiętnowania, którego efektem mogą być
stany lękowe i depresyjne. Odnotowano także przypadki prób
samobójczych u osób z PE (5, 15, 16).
Ocena radiologiczna lejkowatej klatki piersiowej
Do oceny lejkowatej klatki piersiowej niezbędne jest wyko-
nanie radiogramu klatki piersiowej w 2 projekcjach: PA (tyl-
no-przedniej) i L (bocznej), a także tomografii komputerowej
(TK) klatki piersiowej.
Zdjęcie rentgenowskie przednio-tylne pozwala na ocenę
sylwetki serca, budowy ogólnej klatki piersiowej, a w monito-
rowaniu pooperacyjnym – na kontrolę ewentualnych powikłań
(odma, płyn w jamie opłucnej, położenie płyt korekcyjnych).
Na podstawie TK można dokładnie ocenić asymetrię wady,
deformacje łuków żebrowych oraz anomalie w położeniu na-
rządów jamy klatki piersiowej i stopień ich ucisku.
Najważniejszym elementem analizy tych badań jest wyli-
czenie wskaźnika pectus index (PI) według Hallera. PI jest to
iloraz długości odcinka A, odpowiadającego wymiarowi po-
przecznemu klatki piersiowej oraz długości odcinka B, czyli
odległością najniższego punktu wgłębienia do powierzchni
przedniej kręgu piersiowego (ryc. 3). Im wskaźnik Hallera
jest wyższy, tym wada bardziej zaawansowana; prawidłowo
powinien on wynosić ok. 2,5. W wadach asymetrycznych
przydatny jest też wskaźnik zniekształcenia Nakahary. Wyra-
żany jest on stosunkiem wymiaru największego zagłębienia
mostka C względem kręgosłupa do wymiaru wysokości lepiej
PRZEGLĄD PEDIATRYCZNY 2010, VOL 40, NO 2 113
Białas A.J. et al.
RYC. 3. Pectus index według Hallera – potrzebne wymiary
FIG. 3. Haller’s Pectus index – necessary measurements
wysklepionego łuku żebrowego D (ryc. 4). Oceniany jest też
wskaźnik asymetrii Nakahary, czyli stosunek wysokości łuku
żebrowego gorzej wysklepionego E do łuku lepiej wysklepio-
nego D (ryc. 4). Wskaźnik asymetrii może być bliski normy
w dość asymetrycznej wadzie, dlatego ważnym uzupełnieniem
tego wskaźnika jest podanie kąta rotacji mostka, jako właści-
wego, najbardziej miarodajnego wskaźnika asymetrii wady
(ryc. 4). Wadę możemy uznać za silnie asymetryczną, gdy kąt
rotacji mostka jest większy niż 30° (3, 13, 17).
Leczenie lejkowatej klatki piersiowej
Złagodzeniu objawów związanych z PE i próbie zatrzyma-
nia pogłębiania się wady służy fizykoterapia. Celem gimna-
styki korekcyjnej, obejmującej ćwiczenia specjalne dla lejko-
watej klatki piersiowej, jest zwiększenie czynnej ruchomości
stawów barkowych, wzmocnienie mięśnie obręczy barkowej
oraz wzmocnienie mięśni grzbietu. Ważne jest, aby osoby do-
tknięte PE były aktywne ruchowo. Ma to poprawić wydolność
układu oddechowego oraz sercowo-naczyniowego. Szczegól-
nie zalecane są biegi i pływanie.
Jedyną szansą na wyleczenie PE jest zabieg operacyjny.
W Polsce stosuje się dwie metody i ich modyfikacje: metodę
Ravitcha oraz Nussa. Operacja Ravitcha to historyczny sposób
korekcji, opracowany przez Marka M. Ravitcha. Polega ona
na dojściu do mostka poprzecznym lub podłużnym cięciem
skórnym, plastyce mostka, skróceniu części chrzęstnej żeber
RYC. 5. Modelowanie płyty
FIG. 5. The bar modelling
114 PRZEGLĄD PEDIATRYCZNY 2010, VOL 40, NO 2
RYC. 4. Wskaźnik asymetrii i zniekształcenia Nakahary – po-
trzebne wymiary
FIG. 4. Nakahara asymmetry and distortion index – necessary
measurements
i ponownym ich przyszyciu do mostka. Metoda ta wymaga
długiego okresu rekonwalescencji, pozostawia ona długą bli-
znę i nie zawsze prowadzi do pełnej korekty wady i dobre-
go efektu kosmetycznego. Nierzadko obserwuje się nawroty
wady. Obecnie technika ta jest coraz rzadziej stosowana.
Najpopularniejszą metodą jest minimalnie inwazyjna meto-
da korekcji lejkowatej klatki piersiowej, wprowadzona w la-
tach 80. XX w. przez amerykańskiego chirurga dziecięcego
Donalda Nussa. Daje ona szanse na dobry efekt kosmetyczny.
Krótki jest także okres rekonwalescencji oraz niewielkie ryzy-
ko powikłań. Udokumentowane powikłania stanowią ok. 16%
przypadków, przy czym większość z nich nie stanowi poważ-
nego zagrożenia dla życia pacjenta (18).
Technika operacyjna polega na wprowadzeniu pod mostek,
wcześniej wymodelowanej metalowej płyty lub płyt korekcyj-
nych (ryc. 5-8). W zależności od typu i ciężkości wady można
wprowadzić jedną, dwie, lub nawet 3 płyty korekcyjne.
Płyty korekcyjne wprowadzane są pod kontrolą wideoto-
rakoskopu. Płytę mocuje się na jej końcach za żebra, za po-
mocą szwów niewchłanialnych. Metoda Nussa nie wymaga
stosowania drenażu jamy opłucnej. Rany pooperacyjne ogra-
niczają się do 2 niewielkich nacięć w liniach pachowych
przednich. Płytki usuwa się po około 2-4 latach po operacji
(13, 19). Średni czas pobytu pacjenta po operacji w szpitalu
wynosi ok. 5-7 dni. W leczeniu bólu pooperacyjnego stosuje
się dożylnie opioidy z niesteroidowymi lekami przeciwzapal-
nymi. W początkowym okresie pooperacyjnym pozostawiony
RYC. 6. Stan przed obróceniem płyty
FIG. 6. State before rotating the bar

RYC. 7. Stan po korekcji pectus excavatum metodą Nussa
FIG. 7. State after Nuss procedure for correction of pectus exca-
vatum
jest także cewnik zewnątrzoponowy w celu podawania leków
przeciwbólowych. Cewnik usuwa się z reguły w trzeciej dobie
po operacji. Pacjenta można pionizować już w drugiej dobie
pooperacyjnej. Przez cały czas powinna być prowadzona re-
habilitacja oddechowa. Według Nussa, wiek pacjenta kwali-
fikowanego do operacji, w którym uzyskuje się najlepsze dla
populacji dziecięcej efekty mieści się między 12 a 17 rokiem
życia. Z dobrym skutkiem operuje się także osoby dorosłe.
Powikłania pooperacyjne występują rzadko, ich ryzyko wzra-
sta z wiekiem. Do wczesnych powikłań pooperacyjnych na-
leżą: odma opłucnowa, płyn w jamie opłucnej oraz zapalenie
osierdzia. Możliwe, aczkolwiek bardzo rzadko opisywane, jest
uszkodzenie serca podczas operacji oraz erozja płyty korekcyj-
nej do tętnicy piersiowej wewnętrznej. W późniejszym okresie
mogą wystąpić: przemieszczenie płyty korekcyjnej, alergia na
metale, z których składa się płyta, nadkorekcja wady oraz in-
fekcja rany pooperacyjnej (18, 20-22).
Największej ostrożności ze strony pacjenta wymagają
pierwsze 3 miesiące po operacji, kiedy to kształtuje się osta-
teczny efekt wizualny oraz zachodzi stabilizacja płyty. Pacjen-
towi zaleca się oszczędzający tryb życia, spacery na świeżym
powietrzu, unikanie wszelkich upadków i wstrząsów oraz
stopniowe zwiększanie aktywności fizycznej.
Przez cały czas, aż do wyciągnięcia płyty, pacjent jest zo-
bowiązany do wykonywania ćwiczeń oddechowych. Około
1 miesiąca po operacji pacjent może zacząć uprawiać sport
– pływanie. Pełna stabilizacja płyty ma miejsce ok. 6 miesiąca
po operacji. Dozwolona jest wtedy pełna aktywność fizyczna,
ale z wyłączeniem dyscyplin kontaktowych (sporty walki, gry
zespołowe). Skuteczność tej metody, nie tylko ze względu na
efekt kosmetyczny, ale przede wszystkim poprawę wydolności
fizycznej, potwierdzają sami pacjenci.
Po operacji metodą Nussa rzadko dochodzi do nawrotu de-
formacji, z zastrzeżeniem, że operacja przeprowadzona będzie
w optymalnym wieku. Metoda Nussa jest także dobrą metodą
reoperacji po wcześniejszych, nieudanych próbach korekty
innymi technikami (13, 14, 23). Po operacji metodą Nussa
obserwuje się poprawę wszystkich parametrów oddechowych
w spirometrii u pacjentów, szczególnie u dzieci starszych.
Niezwykłym zjawiskiem opisywanym u większości chorych
po operacji jest nagła, całkowita zmiana trybu życia. Pacjenci
stają się niezwykle aktywni fizycznie, energiczni i pewni sie-
bie, wzrasta ich wydolność wysiłkowa (15, 24).
Obserwuje się stały postęp w rozwoju technik operacyjnych
oraz w produkcji materiałów korygujących lejkowatą klatkę
Lejkowata klatka piersiowa u dzieci
RYC. 8. Położenie płytki po zabiegu – RTG klatki piersiowej
FIG. 8. Location of the bar after operation – RTG of the thorax
piersiową. Ciekawym rozwiązaniem technologicznym jest
zastosowanie do korekcji lejkowatej klatki piersiowej bioab-
sorbowalnych płyt polilaktidowych (SR-PLLA). Takie zabiegi
pierwsi zaczęli wykonywać chirurdzy skandynawscy. Zaletą
takiego postępowania jest całkowita resorpcja i dobra tole-
rancja przez kości. Biodegradacja i metabolizm płyt zachodzi
wolno i prowadzi do ich rozpadu na CO2 i wodę. Na uwagę
zasługują także metoda magnetycznej korekcji PE oraz nie-
inwazyjna metoda pompki próżniowej opracowana w Niem-
czech (25-28).
Rola pediatry i lekarza rodzinnego w leczeniu
dzieci z lejkowatą klatką piersiową
U każdego dziecka z lejkowatą klatką piersiową powinno
się wykonywać badania czynnościowe układu oddechowego
i echokardiografię w celu wykrycia nieprawidłowości, jakie
mogą być indukowane obecnością PE oraz dokonania oceny
ich ewentualnej progresji. W wieku 12-17 lat należy skierować
pacjenta na konsultację chirurgiczną. Ważne jest, aby konsul-
tacja odbyła się w ośrodku, w którym operuje się tego rodzaju
deformacje. W postępowaniu pooperacyjnym bardzo istotna
jest współpraca lekarza rodzinnego z chirurgiem.
Podsumowanie
Lejkowata klatka piersiowa, jako jedna z najczęstszych
wrodzonych deformacji klatki piersiowej, stanowi ważny
problem kliniczny. Wada decyduje nie tylko o wyglądzie ze-
wnętrznym pacjentów, ale i jest powodem wielu dysfunkcji
układu oddechowego oraz sercowo-naczyniowego. Ważnym
zagadnieniem jest wpływ PE na psychikę pacjentów. Le-
czenie wady obejmuje zarówno fizjoterapię, jak i leczenie
operacyjne. Tylko leczenie operacyjne może prowadzić do
pełnej korekcji deformacji. Obecnie stosowane są dwie meto-
dy operacyjne: tradycyjna metoda według Ravitcha oraz no-
woczesna, małoinwazyjna metoda Nussa. Metoda Nussa, ze
względu na lepszy efekt kosmetyczny, małe ryzyko powikłań
oraz minimalne ryzyko nawrotu wady, wydaje się lepszą me-
todą korekcji lejkowatej klatki piersiowej. W postępowaniu
pooperacyjnym ważne są ćwiczenia oddechowe oraz oszczę-
dzający tryb życia ze stopniowo intensyfikowaną aktywno-
ścią fizyczną. Można sądzić, iż w niedługim czasie metoda
Nussa stanie się złotym standardem w korekcji lejkowatych
klatek piersiowych.
PRZEGLĄD PEDIATRYCZNY 2010, VOL 40, NO 2 115
Białas A.J. et al.

Piśmiennictwo
1. Krasopoulos G., Dusmet M., Ladas G., Goldstraw P.: Nuss procedure improves the quality of life in young male adults with pectus excavatum
deformity. E. J. Cardiothorac. Surg., 2006, 29, 1-5.
2. Bauhinus J., Schenck von Grafenberg J.: Observationum medicarum, rararum, novarum, admirabilium, et monstrosarum liber secundus
Departibus vitalibus, thorace contantis, Observ., 1594, 264, 516.
3. Skrzelewski S., Pięta M., Kachel R., Torbus O., Jachimowicz M.: Radio- kliniczna problematyka wad i anomalii rozwojowych rusztowania
kostnego klatki piersiowej. Wiad. Lek., 2005, 58, 99-101.
4. Saxena A.K., Schaarschmidt K., Schleef J., Morcate J.J., Willital G.H.: Surgical correction of pectus excavatum: the Münster experience.
Langenbeck’s Arch. Surg., 1999, 384, 187-193.
5. Kelly R.E.: Pectus excavatum: historical background, clinical picture, preoperative evaluation and criteria for operation. J. Ped. Surg., 2008,
17, 181-193.
6. Feng J., Hu T., Liu W., Zhang S., Tang Y., Chen R., Jiang X., Wei F.: The biomechanical, morphologic, and histochemical properties of the
costal cartilages in children with pectus excavatum. J. Ped. Surg., 2001, 36, 1770-1776.
7. Creswick H.A., Stacey M.W., Kelly R.E., Gustin T., Nuss D., Harvey H., Goretsky M.J., Vasser E., Welch J.C., Mitchell K., Proud V.K.: Family
study in the inheritance of pectus excavatum. J. Ped. Surg., 2006, 41, 1699-1703.
8. Gurnatt C.A., Alaee F., Bowcock A., Kruse L., Lenke L.G., Bridwell K.H., Kuklo T., Luhmann S.J., Dobbs M.B.: Genetic linkage localizes an
adolescent idiopatic scoliosis and pectus excavatum gene to chromosome 18q. Spine, 2009, 34, 94-100.
9. Kotzot D., Schwabegger A.H.: Etiology of chest wall deformities – a genetic review for the treating physician. J. Ped. Surg., 2009, 44, 2004-
-2011.
10. Iseman M.D., Buschman D.I., Ackerson L.M.: Pectus excavatum and scoliosis. Thoracic anomalies associated with pulmonary disease caused
by Mycobacterium avium complex. Am. Rev. Respir. Dis., 1991, 144, 914-916.
11. Podsiadłowicz-Borzęcka M., Sobocińska A., Stelmach I.: Przyczyny nawracających zakażeń układu oddechowego u dzieci. Wiad. Lek., 2006,
59, 97-103.
12. Koumbourlis A.C.: Pectus excavatum: Pathophisiology and clinical characteristic. Paed. Resp. Rev., 2009, 10, 3-6.
13. Adamczak J., Pawlak K., Zieliński P., Dyszkiewicz W.: Wczesne wyniki leczenia lejkowatej klatki piersiowej metodą Nussa. Kardiochir.
Torakochir. Pol., 2004, 2, 84-89.
14. Brown A.L., Cook O.: Cardio-respiratory studies in pre and post operative funnel chest. Chest, 1951, 20, 378-391.
15. Kelly R.E.Jr, Cash T.F., Shamberger R.C., Mitchell K.K., Mellins R.B., Lawson M.L., Oldham K., Azizkhan R.G., Hebra A.V., Nuss D.,
Goretsky M.J., Sharp R.J., Holcomb G.W.3rd, Shim W.K., Megison S.M., Moss R.L., Fecteau A.H., Colombani P.M., Bagley T., Quinn A.,
Moskowitz A.B.: Surgical repair of pectus excavatum markedly improves body image and perceived ability for physical activity: multicenter
study. Pediatrics, 2008, 122, 1218-1222.
16. Einsiedel E., Clausner A.: Funnel chest. Psychological and psychosomatic aspects in children, youngsters, and young adults. J. Cardiovasc.
Surg., 1999, 40, 733-736.
17. Cartoski M.J., Nuss D., Goretsky M.J., Proud V.K., Croitoru D.P., Gustin T., Mitchell K., Vasser E., Kelly R.E.: Classification of the dysmor-
phology of pectus excavatum. J. Ped. Surg., 2006, 41, 1573-1581.
18. Adam L.A., Lawrence L.J., Meehan J.J.: Erosion of the Nuss bar into the internal mammary artery 4 months after MIRPE. J. Ped. Surg., 2008,
34, 394-397.
19. Nuss D., Kelly R.E.: Minimally invasive surgical correction of chest wall deformities in children. Adv. Pediatr., 2008, 55, 395-410.
20. Ohno K., Nakamura T., Azuma T., Yamada H., Hayashi H., Masahata K.: Modification of the Nuss procedure for pectus excavatum to prevent
cardiac perforation. J. Ped. Surg., 2009, 44, 2426-2430.
21. Rushing G.D., Goretsky M.J., Gustin T., Morales M., Kelly R.E., Nuss D.: When it is not an infection: metal allergy after the Nuss procedure
for repair of Pectus excavatum. J. Ped. Surg., 2007, 42, 93-97.
22. Moss L.R., Albanese C.T., Reynolds M.: Major complications after minimally invasive repair of pectus excavatum: case reports. J. Ped. Surg.,
2001, 36, 155-158.
23. Miller K.A., Ostlie D.J., Wade K., Chaignaud B., Gittes G.K., Andrews W.M., Ashcraft K.W., Sharp R.J., Snyder C.L., Holcomb III G.W.:
Minimally invasive bar repair for ‘redo’ correction of pectus excavatum. J. Ped. Surg., 2002, 7, 1090-1092.
24. Lawson M.L., Mellins R.B., Tabangin M., Kelly R.E.Jr, Croitoru D.P., Goretsky M.J., Nuss D.: Impact of Pectus excavatum on excavatum on
pulmonary function before nad after repair with the Nuss procedure. J. Ped. Surg., 2005, 40, 174-180.
25. Lansman S., Serlo W., Linna O., Pohjonen T., Tormala P., Waris T., Ashammakhi N.: Treatment of pectus excavatum with bioabsorbable poly-
lactide plates: preliminary results. J. Ped. Surg., 2002, 9, 1281-1286.
26. Pilegaard H.K., Licht P.B.: Can absorbable stabilizers be used routinely in the Nuss Procedure? Eur. J. Cardiothorac. Surg., 2009, 35, 561-
-564.
27. Harrison M.R., Estefan-Ventura D., Fechter R., Moran A.M., Christensen D.: Magnetic mini-mover procedure for pectus excavatum I.
Development, design, and simulations for feasibility and safety. J. Ped. Surg., 2007, 42, 81-86.
28. Schier F., Klobe E., Bahr M.: The vacuum chest wall lifter: an innovate, nonsurgical addition to the management of Pectus excavatum, J. Ped.
Surg., 2005, 40, 496-500.

Adres do korespondencji:
dr n. med. Janusz Jabłoński
Klinika Chirurgii i Onkologii Dziecięcej
Uniwersyteckiego Szpitala Klinicznego nr 4 ul. Sporna 36/50; 91-738 Łódź
tel: (42) 617 77 08 e-mail: janusz.jablonski@umed.lodz.pl

116 PRZEGLĄD PEDIATRYCZNY 2010, VOL 40, NO 2

Copyright of Przeglad Pediatryczny is the property of Cornetis SP. Z.O.O. and its content may not be copied or
emailed to multiple sites or posted to a listserv without the copyright holder's express written permission.
However, users may print, download, or email articles for individual use.