Yaygın Anksiyete Bozukluğunda

Bilişsel Davranışçı Terapiler

Anıl GÜNDÜZa ÖZET Yaygın Anksiyete Bozukluğu (YAB); kronik ve tekrarlayıcı bir seyir izlemekte olup, şiddeti
dalgalı seyreden ve düşük düzeyde hafifleme ve iyileşme gösteren bir anksiyete bozukluğudur. Gü-
nümüzde YAB’nin bilişsel davranışçı terapi (BDT) temelli psikoterapilerinin başında bilişsel kaçınma
Psikoloji Bölümü,
modeli (BKM), belirsizliğe tahamülsüzlük modeli (BTM) ve metakognitif model (MKM) bulunmak-
a

İstanbul Kent Üniversitesi

tadır. Her modelde birbirinden farklı ve ortak noktalar bulunmaktadır. Ortak kısımlar, endişenin;
İnsan ve Toplum Bilimleri Fakültesi,
tetikleyen düşünce, duygu ve olaylar karşısında perseveratif, gelecek temelli bir düşünce zinciri ol-
İstanbul, TÜRKİYE
duğu ve potansiyel tehlike ile baş etmek için kullanıldığıdır. Aynı zamanda tüm modellerde, endi-
şelenmenin duyguların işlemlenmesini bozduğu, duygusal alışmanın önüne geçtiği ve uygun baş
Yazışma Adresi/Correspondence:
etmeyi bozarak anksiyeteyi arttırdığı belirtilmektedir. Her 3 modelde ortak bir diğer bileşen endi-
Anıl GÜNDÜZ şelenmenin işe yararlılığıyla ilgili pozitif inançlardır. Farklı olarak ise BKM’de endişe ve YAB ile il-
İstanbul Kent Üniversitesi gili davranışsal analiz yapılmaktadır, BTM ise daha kognitif ve şema temelli bir teoriye
İnsan ve Toplum Bilimleri Fakültesi, dayanmaktadır. MKM ise endişelenmenin kontrol edilemez ve tehlikeli olduğunu hakkındaki negatif
Psikoloji Bölümü, metakognitif inançlara ve bu inançlar sonucu ortaya çıkan meta-endişeye dayalıdır.
İstanbul, TÜRKİYE
anilgndz@gmail.com Anahtar Kelimeler: Belirsizlik; anksiyete bozuklukları; anksiyete; metakognisyon; psikoterapi

ABSTRACT Generalized Anxiety Disorder (GAD); has a chronic and remitting course with fluctu-
ations in severity and rarely improves by itself. To date, cognitive avoidance model (CAM), intoler-
ance of uncertainty model (IUM) and metacognitive model (MCM) are the leading CBT-based
psychotherapies for the treatment of GAD. Each model has different and common points. On the one
hand, common parts; worry is considered as a perseverative, future-based chain of thoughts which
can be triggered by a thought, emotion, and event and is used to deal with potential danger. It is also
stated in all models that worry disrupts the processing of emotions, prevents emotional habituation
and increases anxiety by disrupting appropriate coping. Another common component in all 3 mod-
els is positive beliefs about the usefulness of worry. On the other hand, CAM uses behavioral analy-
sis of worry and GAD, while the IUM is based on cognitive and schema-based theory. MCM is based
on meta-worry and negative metacognitive beliefs regarding worry is uncontrollable and dangerous.

Keywords: Uncertainty; anxiety disorders; anxiety; metacognition; psychotherapy

aygın anksiyete bozukluğu (YAB), kişinin kontrol etmekte güçlük çektiği, iş-
levselliğini etkileyen, günlük olaylar veya problemler hakkındaki süreğen
endişeye eşlik eden huzursuzluk, gerginlik gibi anksiyete belirtileri, kolay
yorulma ve uyku bozukluğu gibi somatik belirtileri ve konsantrasyon güçlüğünü kap-
sayan sık görülen bir ruhsal bozukluktur.

DSM 5 TANI ÖLÇÜTLERİ1

KAYNAK GÖSTERMEK İÇİN:
Gündüz A. Yaygın anksiyete bozukluğunda DSM-5’e göre YAB tanısı en az 6 ay süreyle birçok farklı olay, durum ve etkinlikle
ilgili yoğun endişe ve kaygı hali ile belirlidir. Endişelerin kontrol edilmesinde güç-
bilişsel davranışçı terapiler. Bahadır G, Erte-
kin E, editörler. Farklı Tanı Gruplarında Bili-
şsel Davranışçı Terapiler. 1. Baskı. Ankara: lük yaşanır ve endişe ve kaygıya şu belirtilerden en az üçünün eşlik etmesi gere-
Türkiye Klinikleri; 2019. p.28-34.

28
Anıl Gündüz
kir: Huzursuzluk-sürekli diken üstünde olma hali veya
gerginlik, kolay yorulma, konsantre olmada zorlanma,
çabuk öfkelenme, kas gerginliği ve uyku ile ilgili sorun-
lar.1
YAB kronik ve tekrarlayıcı bir seyir izlemekte
olup, şiddeti dalgalanmalar gösteren ve düşük düzeyde
hafifleme ve iyileşme gösteren bir bozukluktur. Ko-
morbid tıbbi ve psikiyatrik özelliklerinin yanı sıra bir-
çok farklı klinik görünümü sebebiyle tanı konulmasında
güçlükler yaşanabilmektedir.2 YAB eğer tedavi edilmez
ise kişinin tüm yaşam alanlarını etkileyebilmektedir.
Kadınlarda iki kat daha sık görülmekle birlikte, preva-
lansı %8-%13,7 arasında değişmektedir.2 YAB’nin be-
lirgin emosyonel problemlere ve yeti yitimine yol
açmasına rağmen, doğru tanı koyma oranları belirgin
düzeyde düşüktür ve bu da YAB’nin yetersiz bir şekilde
tedavi edilmesine neden olmaktadır.2,3 Psikiyatri kliniği
başvurularında ise hastaların %10,3’üne YAB tanısının
konulduğu ve genel popülasyonda olduğu gibi psikiyat-
rik popülasyonda da kadınlarda daha sık (%12,8) görül-
düğü bildirilmiştir.4 Depresyon, distimi, somatizasyon,
bipolar bozukluk veya madde kullanımı ile birlikte gö-
rülme oranları %90’ları bulmaktadır.5 Her ne kadar orta
yaşlarda başladığı ve diğer kaygı bozukluklarından daha
geç başlangıçlı olduğu belirtilse de detaylı öykü alınması
sonucunda YAB’si olan birçok kişinin endişe ile ilgili
problemlerini genç yaşlardan itibaren yaşadıkları gös-
terilmiştir.6,7
OTOMATİK DÜŞÜNCE, ENDİŞE, KAYGI VE
BEDENSEL BELİRTİLER
Otomatik düşünce: Kişinin zihninde kontrolü dı-
şında, istemsiz, kendiliğinden beliren düşüncelerdir.
Olumsuz otomatik düşünce: Bu otomatik düşünce-
ler eğer kişide negatif duygular (kaygı, korku, üzüntü,
utanç gibi) uyandırıyor ise, o zaman olumsuz otomatik
düşünce olarak isimlendirilmektedir.
Endişe: Gelecekle ilgili olası tehlike ve tehditleri
sezmeye ve bunlardan kaçınma ve baş etmeyi planla-
maya yönelik sözel, zihinsel ve düşünce zinciri şeklinde
bir süreçtir. İstemlidir. Tehdide odaklanmaya yönelik-
tir. ‘’Ya…………. ise’’ sorusuna (olumsuz otomatik dü-
şüncesine) cevap arar.8
Endişe birçok ruhsal bozuklukta bulunmaktadır ve
YAB’deki endişeden, kaygıdan, anksiyeteden ve huzur-
suzluktan endişe duyma hali (meta-endişe) de birçok
farklı rahatsızlıkta görülebilir. Örneğin “Ya sınavımdan
29
Yaygın Anksiyete Bozukluğunda Bilişsel Davranışçı Terapiler
kalırsam, sınıfımı geçemezsem, okulu bitiremezsem, iş
bulamazsam, para kazanamazsam, aile kuramazsam, yal-
nız kalırsam, depresyona girersem ve intihar edersem”
şeklindeki düşünce zinciridir.
Endişe ha kkında ki endişe (meta -endişe): YAB’si
olan kişiler endişelenmeye başladıktan bir süre sonra
endişelerini veya endişe sonucunda oluşan kaygıyı ve
anksiyete belirtilerini negatif değerlendirerek onlara
zarar verebileceğinden, kontrollerini kaybetmelerine
sebep olabileceğinden, delirtebileceğinden veya beyin
kanaması, kalp krizi gibi hem fiziksel hem de ruhsal
olarak zarar vereceğinden endişe ederler. Bu duruma
endişe ile ilgili endişe denilmektedir. Kişi endişelen-
mek hakkındaki endişeleri arttıkça da yine sonuç ola-
rak kaygısı ve huzursuzluğu daha da artacaktır.9
Ör ne ğin ; “Deliriyorum, kontrolümü kaybediyorum,
vücuduma zarar veriyorum” şeklinde görülebilmekte-
dir.
Anksiyete: Otomatik düşünceler veya bu otomatik
düşüncelere endişe şeklinde yanıt vermenin sonucunda
oluşan sıkıntı ve huzursuzluğa benzer, zaman zaman
gerginliğin ve bedensel belirtilerin de eşlik edebildiği
bir duygudur ve günlük pratikte çoğu zaman huzur-
suzluk, sıkıntı, anksiyete ve kaygı eş anlamlı olarak
kullanılır.
Bedensel belirtiler: Kalp atışlarının hızlanması,
nefes alışverişin hızlanması, kaslarda gerginlik, terleme,
titreme, baş dönmesi, mide bulantısı, uyuşma, karınca-
lanma, buğulu görme, gözlerde kararma gibi bedensel
belirtiler yoğun kaygı/anksiyete artışıyla birlikte ortaya
çıkabilmektedir, hatta YAB’si olan kişiler zaman zaman
panik ataklar geçirebilmektedirler.
KAÇMA, KAÇINMA VE GÜVENLİK ARAMA
Kaçma: Kişinin sıkıntı hissettiği veya tehlikeli bul-
duğu ortam, durum, duygu ve zihinsel süreçlerden uzak-
laşmaya çalışması.
Kaçınma: Kişinin sıkıntı hissettiği veya tehlikeli
bulduğu ortam, durum, duygu ve zihinsel süreçlere gir-
memeye çalışması.
Güvenlik arama: Kişinin sıkıntı hissettiği veya teh-
likeli bulduğu ortam, durum, duygu ve zihinsel süreç-
lere giriyorsa sıkıntıyı veya tehlikeyi azaltmak adına
aldığı önlemler.
Özetle endişe bir düşünce zinciri, kaygı, anksiyete,
huzursuzluk, sıkıntı birer duygudur. Çoğu zaman günlük
Anıl Gündüz
dilde ve ruh sağlığı alanında da bu kavramlar birbirle-
riyle karıştırılmaktadır.
Bu yazıda YAB’nin psikoterapisi olarak sıklıkla kul-
lanılan bilişsel kaçınma modeli, belirsizliğe tahammül-
süzlük modeli ve metakognitif model açıklanmaktadır.
ENDİŞE VE YAB’DEKİ
BİLİŞSEL KAÇINMA MODELİ (BKM)
Endişelenme, temelde sözel bir aktivitedir ve minimal
düzeyde imajinasyon içerir; imajinasyonlar ise endişeye
kıyasla daha yoğun bir duygusal uyarılma ile bağlantılı-
dır.10 BKM’ ye göre, ilk basamak kişinin endişesinin ge-
lecekle ilgili kaçınmak istediği olası aversif olaylara
odaklanmasıyla başlamaktadır. Endişe gelecekteki olası
durumlardan bir kaçınma görevi görerek, olumsuz pe-
kiştirme yoluyla tekrarlar. Endişelenmek pozitif bir baş
etme stratejisi olarak görülmekte olup, aktif ve istemli
bir şekilde yapılır. Endişelenmekteki amaç; negatif duy-
gusal süreci uzatmasına rağmen en kötüye hazırlıklı
olmak, yapılacak iş için motivasyon sağlamak, duygusal
içerikli konulardan uzaklaşmak ve kötü şeylerin olması-
nın önüne geçmektir. Kişiler, endişenin işe yararlılığına
inandıkça daha yüksek düzeylerde endişelenme eğilimi
içinde olabilirler.11
Aynı zamanda endişenin korkuyu ortaya çıkartan
imajlardan kişiyi uzaklaştırarak, korkuya verilen so-
matik yanıtın ortaya çıkmasının önüne geçmeyi hedef-
lediği belirtilmektedir. Endişenin, problem çözme ve
tehdit algısını ortadan kaldırmak adına yapılan işlevsiz
bir bilişsel deneme olup, aynı zamanda korku ile yüz
yüze gelindiğinde ortaya çıkan negatif bedensel ve duy-
gusal deneyimlerden kaçınmayı sağladığı belirtilmek-
tedir. Katastrofik zihinsel imajlar endişe ile birlikte
daha az sıkıntı ve bedensel belirti oluşturan sözel akti-
vitelere dönüştürülürler, bu şekilde kişiyi aversif ve
korkulu imajlar ve de sıkıntıdan kurtardığı için endişe
olumsuz pekiştirilir. Pozitif inançlar ve endişe, gele-
cekte olması beklenen negatif olaylar olmadığında veya
onlarla etkili bir şekilde baş edildiğinde pekişmekte-
dir.12
Sonuç olarak; endişe şeklindeki bilişsel kaçınmanın
korku ile ilişkili uyaranın duygusal işlemlemesinin
önüne geçerek uyarılmayı azaltıp bir negatif pekiştireç
olarak işlev gördüğü; endişenin olumsuz olaylarla etkili
bir şekilde baş etmeye yardımcı olduğu algısının ise
olumlu bir pekiştireç olarak işlev gördüğü belirtilmek-
tedir. Ancak endişe; korku ile ilişkili uyarana karşı or-
taya çıkan anksiyete yanıtının (bedensel ve emosyonel)
30
Yaygın Anksiyete Bozukluğunda Bilişsel Davranışçı Terapiler
sönmesini ve alışmayı engellemekte ve de intruzif dü-
şünce miktarını artırabilmektedir.13
Bu kurama göre YAB hastalarının, kişiler arası iliş-
kiler veya zorlu çocukluk dönemi deneyimlerinin hatır-
latıcıları gibi daha sıkıntı verici başlıklardan kaçınmak
adına da endişelenebildiği görülmektedir.
BKM’nin BDT’sinde yer alan bileşenler şunlardır.14,15
1) Olay, düşünce, duygu, bedensel ve fizyolojik tep-
kiler ve davranışların gözlemlenmesi
2) Diyaframdan nefes alıp verme, rahatlatıcı ve
keyif verici imajinasyon ve ilerleyici kas gevşemesi gibi
gevşeme tekniklerinin kullanımı
3) Öz denetim duyarsızlaştırması; imajinal prova ile
baş etme stratejilerinin alışkanlık haline gelmesinin hız-
landırılması
4) Endişe yeri ve zamanı belirleyerek basamaklı
olarak uyaran kontrolünün sağlanması
5) Bilişsel yeniden yapılandırma ile daha esnek ve
çok yönlü bakış açılarının kazandırılması
6) Endişe sonucu günlükleri tutularak, tahmin edi-
len ile gerçeklik arasındaki farkların görülmesinin sağ-
lanması
7) Dikkatin ‘şimdi ve burada’ya odaklanmasının
desteklenmesi
8) Beklentilerden özgür ve spontan yaşantıların ar-
tırılması
KONTRAST KAÇINMA MODELİ (KKM)
Bu model kişinin kronik endişeyi kullanarak devamlı
ancak daha düşük bir sıkıntı düzeyinde kendini tutup,
olabilecek en kötü durumlara ve sonuçlara karşı emos-
yonel olarak hazırlıklı olma amacı güttüğünü ileri sür-
mektedir.16
BELİRSİZLİĞE TAHAMMÜLSÜZLÜK MODELİ
BT modelinin 4 ana bileşeni mevcuttur, bunlar; 1) belir-
sizliğe tahammülsüzlük, 2) endişe ile ilgili pozitif inanç-
lar, 3) bilişsel kaçınma ve 4) olumsuz sorun yönelimi.17
Bu modele göre belirsizliğe tahammülsüzlük bile-
şeninin, direkt olarak endişelenmeye sebep olduğu, diğer
bileşenlerin ise dolaylı olarak patolojik endişelenmeye
yol açtığı belirtilmektedir.18,19
Belirsizliğe tahammülsüzlük; belirsiz olan durum
ve olaylarla duygusal, bilişsel ve davranışsal düzeyde ne-
gatif tepki verme eğilimi olarak tanımlanabilir.
Anıl Gündüz
Belirsizlik; bu modele göre kişi tarafından stres ve-
rici ve üzücü olarak algılanmaktadır. Aynı zamanda; ki-
şinin geleceğin belirsiz olmasının haksızlık olduğu,
beklenmedik olayların her zaman negatif sonuçlanacağı
ve uzak durulması gerektiği, belirsizliğin işlev göster-
menin önüne geçtiği şeklinde belirsizlik ve belirsizliğin
olası sonuçlarıyla ilgili birçok negatif inanç bulunmak-
tadır.
Bu negatif inançlar kişinin belirsiz olan durumlarla
baş etmesinin önüne geçmekte ve korkulan sonuçlarla
baş etmek veya onları önlemek adına endişe ile baş et-
mesini desteklemektedir.12
Yaşamın içinde belirsizlikten uzak durmanın im-
kânsız olduğunu varsayarsak, belirsizliğe tahammülsüz
olan kişilerde birçok durum, olay ve düşüncenin endi-
şeyi tetiklemesi anlaşılabilir.
Aynı zamanda YAB’si olan bireylerin endişenin
korkulan durumlarla daha iyi baş etmeyi veya o duru-
mun oluşumunu engellediğine dair pozitif inançları
mevcuttur.11 Bu inançlar da hem olumlu pekiştireç hem
de olumsuz pekiştireç (korkulan olayın olmaması) ola-
rak görev almaktadır.20,21
Olumsuz sorun yönelimi; sorun olabilecek bir
durum karşısında aktive olan birçok olumsuz kognitif ve
duygusal reaksiyondan oluşmaktadır. Kişinin problem
çözme becerilerine güvenmemesi, problem çözme süreci
üzerine kontrolünü az bulması, problem çözmenin so-
nuçlarıyla ilgili kötümserlik gibi nedenler, zorlu du-
rumlarla baş etmek için daha az çaba harcanmasına
sebep olmakta, bu da problemi çözememesine ve prob-
lem çözme becerilerine karşı oluşan bu yanlış inancın
devamına sebep olmaktadır.21-23
Bilişsel kaçınma ise; tehdit edici zihinsel içerikten
(özellikle korkutucu zihinsel imajlar) kaçınma veya bas-
tırma adına endişelenmenin kullanılmasıdır.10,24 Bilişsel
kaçınma, tehdit edici düşünceleri nötral veya pozitif dü-
şüncelerle değiştirme, zihinsel imajları sözel düşünce-
lere çevirme gibi stratejileri de içermektedir.22,24
Sonuç olarak; belirsizliğe tahammülsüzlük ve endi-
şelenmenin işe yararlılığı ile ilgili olumlu inançlar kro-
nik bir endişelenmeye yol açmakta ve olumsuz sorun
yönelimine ve bilişsel kaçınmaya sebebiyet vermekte-
dir. Kaçınma ise korkunun emosyonel işlemlenmesinin
önüne geçerek, yüksek düzeyde endişe ve anksiyetenin
devamlılığına neden olmaktadır.21,22,24
YAB’si olan kişiler ise endişeyi belirsizlik karşısında
bu belirsizlikten kaçınmak adına zihinsel bir tepki olarak
kullanmaktadırlar. Endişe burada da belirsiz olan durum
31
Yaygın Anksiyete Bozukluğunda Bilişsel Davranışçı Terapiler
veya olaydan, BKM modelindeki gibi, bilişsel kaçınma
olarak da kullanılmaktadır.
Sonuçta, YAB’si olan kişiler sorunlu bir durum ile
karşılaştıklarında problem çözmeye odaklanmamakta,
yeteri kadar problem çözme becerileri olsa bile prob-
lemlerini etkili bir şekilde çözebileceklerine inanma-
maktadırlar.17
Belirsizliğe tahammülsüzlük modeline göre tedavi
basamakları:17
1) Olay, düşünce, duygu, bedensel ve fizyolojik tep-
kiler ve davranışların gözlemlenmesi
2) Belirsizliğe tahammülsüzlük hakkında eğitim
3) Endişe hakkındaki inançların değiştirilmesi
4) Olumsuz sorun yöneliminin düzeltilmesi
5) Temel korkuların çalışılması
METAKOGNİTİF MODEL
Metakognisyon, kişinin zihinsel süreçlerini ve o süreç-
lere verilen tepkileri düzenleyen kognisyonlar olarak
açıklanabilir. Metakognitif model, YAB’de psikopatolo-
jinin ortaya çıkışını; kişinin kendi negatif içsel dene-
yimlerine yanıt olarak metakognisyonları tarafından
belirlenen tepkilerin olumsuz duyguyu sürdürmesi ve
olumsuz inançları güçlendirmesi temeline dayandır-
maktadır.
Bu modele göre, kişi gelecekteki olası problemlerle
baş etmek için strateji olarak endişelenmeyi kullanmak-
tadır. Endişelenmek, tipik olarak “ya……..ise” sorusuna
yanıt arayan problem çözme amaçlı birbirini takip eden
negatif düşünce zinciri olarak tanımlanabilir. Egosinto-
nik olup kişi bu durumu kendinin bir özelliği olarak gör-
mektedir ve kişinin kendilik imajını bozmamaktadır.25
Endişe içerik olarak çoğunlukla, sağlık, ilişkiler
veya günlük sorunlarla ilişkili olarak karşımıza çıkmak-
tadır. Bu endişeye tip 1 endişe denilmektedir ve endişe-
lenmenin işe yararlılığıyla ilgili “endişelenmek baş
etmeme yardımcı olur”, “endişelenmek sorunlarla daha
iyi baş etmemi sağlar”, “endişelenmek motivasyonumu
artırır” ve “endişelenmek beni hazırlıklı kılar” gibi pozi-
tif metakognitif inançlarla bağlantılıdır. Bu pozitif inanç-
lar klinik olmayan gruplarda da bulunabilmektedir
ancak bu kişilerin patolojik bir endişeye sahip oldukları
veya YAB oldukları anlamına gelmemektedir. YAB ve
patolojik endişe için negatif metakognitif inançlar belir-
leyicidir.26
Negatif metakognitif inançlar ikiye ayrılmaktadır.
İlki endişelenmenin kontrol edilemez olduğu, ikincisi
Anıl Gündüz
ise endişelenmenin tehlikeli ve zararlı olduğudur. Ne-
gatif metakognitif inançların aktivasyonu; endişenin
olumsuz algılanmasına ve kişinin endişe hakkında en-
dişe duymasına sebebiyet vermekte ve anksiyete düze-
yini daha da artırmaktadır. Endişenin bu formuna ise
tip 2 endişe (meta endişe) denilmekte olup, kişi endişe-
lenmenin sonucunda kontrolünü kaybedebileceği, de-
lirebileceği veya fiziksel bir zarar görebileceğinden
korkmaktadır (endişe etmektedir). Endişelenmek as-
lında bir baş etme stratejisi olarak görülse de, bir süre
sonra kişi endişelenmek hakkında da endişelenmeye
başlayabilmektedir.27
Negatif inançlar anksiyeteyi artırmakta ve endişe
sürecini sonlandırmak için gerekli olan dur sinyalini sağ-
lamayı zorlaştırmaktadır. Endişe kontrol edilemez ola-
rak algılandıkça, kişi endişe sürecini durdurmak veya
azaltmak için çok az deneme yapmakta veya hiç deneme
yapmamaktadır. Endişe sürecini durdurmaktaki başarı-
sızlık, endişenin kontrol edilemezliği hakkındaki işlev-
siz bilginin değişiminin önüne geçmektedir.26
YAB’si olan kişiler, endişelenmenin ve olası sonuç-
larının önüne geçmek adına kaçınma stratejisini kulla-
nabilirler. Endişe epizodlarının tetikleyicilerinden
kaçınmayı deneyerek, aslında endişelenmenin kontrol
edilebilir ve tehlikeli olmadığı bilgisini edinme fırsatını
kaçırmaktadırlar. Aynı zamanda metakognitif modele
göre YAB’si olan kişiler düşünceleri bastırma, dikkat da-
ğıtma gibi zihinsel stratejileri de kullanmaktadır ve bu
stratejiler kısa vadede işe yaramakta ancak uzun vadede
kontrol edilemezlik ve tehlike ile ilgili negatif metakog-
nitif inançları beslemektedir. Çünkü kişiler bu stratejiler
ile sıkıntıdan kaçmaya çalışmakta ve anksiyeteyi ve en-
dişeyi dışsal faktörler ile kontrol etme uğraşında iken
kendi başına kontrol etme fırsatını kaçırmaktadırlar. Ki-
şiler zarar görmemelerini veya kontrollerini kaybetme-
melerini aldıkları önlemlere bağlamaktadırlar, sonuç
olarak öğrenme ve emosyonel alışma olmamaktadır.28
Özetle, kişi aklına gelen “ya…..ise” sorularına po-
zitif metakognitif inançları nedeniyle Tip 1 endişe ile
cevap verir, bu şekilde cevap verdiğinde anksiyetesi ve
huzursuzluğu artar, bu da kişinin zihnine daha fazla in-
truzyon şeklinde otomatik düşünce gelmesine neden
olur. Kişi ayrıca endişe hakkında endişelendiği zaman,
hem endişesini hem de ortaya çıkan duygulardan kur-
tulmak için, kaçınma, dikkat dağıtma, düşünceyi bas-
tırma, alkol-madde kullanımı gibi geri tepen baş etme
stratejilerini kullanır. Bu stratejiler ise kişinin endişe-
lenmenin kontrol edilebilir olduğunu görmesinin önüne
geçmektedir. Kişinin endişelendiği süreç bilişsel kay-
32
Yaygın Anksiyete Bozukluğunda Bilişsel Davranışçı Terapiler
naklarının azalmasına sebep olmakta, kaçınma ve diğer
geri tepen baş etme stratejileri sebebiyle de duygusal
alışma (emotional habituation) ve öğrenme oluşmamak-
tadır. Bu sürecin ise kişinin psikopatoloji içinde tıkanıp
kalmasına neden olduğu belirtilmiştir.9
Metakognitif terapide YAB’yi tedavi ederken endi-
şelenmek hakkındaki endişe (Tip2 Endişe) ve negatif
metakognisyonlar anahtar kavramlardır. YAB’nin meta-
kognitif terapi süresi 4 ila 12 seans arasında değişmekte-
dir.26 YAB’nin metakognitif terapisinde yer verilen
bileşenler şöyle sıralanabilir: formülasyon ve sosyalizas-
yon aracılığıyla kişinin endişe sürecini tanımasını sağla-
mak, daha sonrasında ilk olarak endişe ile ilgili sahip
olduğu kontrol edilemezlik negatif metakognitif inan-
cını sorgulatmak ve değiştirmek, takip eden seanslarda
endişe ve anksiyetenin tehlikeli oluşu ile ilgili meta-en-
dişeyi sorgulatmak ve değiştirmek, endişeyi devam etti-
ren kaçınma ve düşünceyi bastırma, dikkati dağıtma,
madde kullanımı gibi işlevsiz baş etme stratejilerini or-
tadan kaldırmak. Son olarak endişenin işe yararlılığı ve
önemi hakkındaki pozitif metakognitif inançları sorgu-
latmak ve değiştirmektir.9
SONUÇ
Her modelin kendine özgü, birbirinden farklı ve benzer
tarafları bulunan kavramsallaşmaları mevcuttur. Ortak
kısımlardan bazıları, endişenin tetikleyen düşünce,
duygu ve olaylar karşısında perseveratif, gelecek temelli
bir düşünce zinciri olduğu ve potansiyel tehlike ile baş
etmek için kullanıldığıdır. Aynı zamanda tüm model-
lerde, endişelenmenin duyguların işlemlenmesini boz-
duğu, duygusal alışmanın önüne geçtiği ve uygun baş
etmeyi bozarak anksiyeteyi arttırdığı belirtilmektedir.
Her 3 modelde ortak olan bir diğer bileşen endişelen-
menin işe yararlılığıyla ilgili pozitif inançlardır.
Bilişsel Kaçınma Modelinde endişe ve YAB ile ilgili
davranışsal analiz yapılmaktadır, belirsizliğe tahammül-
süzlük modeli ise daha kognitif ve şema temelli bir teo-
riye dayanmaktadır. Metakognitif teori ise YAB’yi
endişelenmenin kontrol edilemez ve tehlikeli olduğu
hakkındaki negatif metakognitif inançlara dayandır-
maktadır.
Bilişsel kaçınma modeli, klasik ve edimsel koşul-
lanmanın bir arada etki etmesiyle patolojinin devam et-
tiğini vurgular. Belirsizliğe tahammülsüzlük modeli ise
kişinin belirsiz durum ve olaylar karşısında artmış bir
hassasiyetinin olduğunu, birçok olayla ilgili tamamen bir
kesinlik elde etme ihtimalinin olmaması sebebiyle endi-
Anıl Gündüz Yaygın Anksiyete Bozukluğunda Bilişsel Davranışçı Terapiler

şenin yaygınlaşması ve şiddetlenmesine sebebiyet verdi-
ğini ifade eder. Buna karşın endişenin belirsiz olan du-
rumu belirli hale getirme çabası sebebiyle artarak devam
ettiği, endişe hakkındaki pozitif inançların, olumsuz
problem yöneliminin ve bilişsel kaçınmanın endişeyi
besleyerek devam ettirdiği düşünülmektedir. Metakog-
nitif model ise, endişenin öncelikli baş etme stratejisi
olarak seçildiği ve negatif metakognitif inançlar aktive
oldukça gitgide daha az işe yarar hale geldiğini belirt-
mektedir. Kontrol edilemezlik ve tehlikelilik negatif me-
takognitif inançları kişinin endişeyi azaltma
denemelerinin önüne geçerek, kişiyi algılanan olumsuz
sonuçlar karşısında daha da fazla endişelenerek bir
çözüm bulma denemelerine itmektedir. Aynı zamanda
endişelenmekle ilgili kişinin birbiri ile çelişen iki inancı
mevcuttur, bunlar endişelenmenin işe yararlılığı ve
kontrol edilemez ve de tehlikeli oluşudur. Bu sebeple ki-
şiler endişeyi durdurma veya baş etme stratejisi olarak
endişeyi kullanma konusunda birbiriyle çelişen moti-
vasyonlara sahiptir. Tetikleyen düşünceden kurtulmayı
hedefleyen düşünce kontrolü ve davranışsal stratejiler
ise istenmeyen düşüncelerin sıklığını ve önemini artıra-
bilir, bunun sonucu olarak kontrol edilemezlik ve tehli-
kelilik inancını devam ettirebilir ve kişiyi daha fazla en-
dişelenmeye itebilirler.
Klinik çalışmalarda; özellikle YAB’de etkili olan
metakognitif terapi %80 civarında bir iyileşme sağla-
maktadır.8 Metakognitif Terapi (MKT) hem gevşemeye,
hem de KDT’nin YAB için spesifiye edilmiş bir modeli
olan belirsizliğe tahammülsüzlük modeline göre daha
iyi sonuçlar ortaya koymaktadır.29 MKT ve belirsizliğe
tahammülsüzlük modeline dayalı terapinin karşılaştı-
rıldığı çalışmada, her iki terapinin de yüksek düzeyde
etkili olduğu ancak tedaviye yanıt ve iyileşmenin
MKT’de daha yüksek olduğu gösterilmiştir.29 MKT ve
BKM KDT’sinin karşılaştırıldığı bir başka çalışmada ise
iyileşme oranlarının MKT’de daha yüksek olduğu ve 2
yıllık gözlemlerde de bu farkın devam ettiği gösteril-
miştir.30
Sonuç olarak her iki BDT modeli ve MKT’de
YAB’deki endişe ve anksiyete belirtilerini kısa ve uzun
dönemde azaltmaktadır. Ancak, endişe düzeyini azalt-
mada ve iyileşme oranlarında hem tedavi sonrasında
hem de izlemde MKT’nin diğer iki terapiden daha iyi so-
nuçlar ortaya koyduğu görülmektedir.

1. Association AP. Diagnostic and statistical
manual of mental disorders (DSM-5®). Amer-
ican Psychiatric Pub; 2013.
2. Haller H, Cramer H, Lauche R, Gass F, Dobos
GJ. The prevalence and burden of subthresh-
old generalized anxiety disorder: a systematic
review. BMC Psychiatry. 2014;14:128.
3. Wittchen HU, Kessler RC, Beesdo K, Krause
P, Höfler M, Hoyer J. Generalized anxiety and
depression in primary care: prevalence, recog-
nition, and management. J Clin Psychiatry.
2002;63(8):24-34.
4. Özcan M, Uğuz F, Çilli AS. Ayaktan psikiyatri
hastalarında yaygın anksiyete bozukluğunun
yaygınlığı ve ek tanılar. Türk Psikiyatri Dergisi.
2006;17(4):276-85.
5. Kessler RC, McGonagle KA, Zhao S, Nelson
CB, Hughes M, Eshleman S, et al. Lifetime
and 12-month prevalence of DSM-III-R psy-
chiatric disorders in the United States. Results
from the National Comorbidity Survey. Arch
Gen Psychiatry. 1994;51(1):8-19.
6. Wittchen HU, Hoyer J. Generalized anxiety
disorder: nature and course. J Clin Psychia-
try. 2001;62(11):15-9; discussion 20-1.
7. Le Roux H, Gatz M, Wetherell JL. Age at
KAYNAKLAR
onset of generalized anxiety disorder in older
adults. Am J Geriatr Psychiatry. 2005;13(1):
23-30.
8. Wells A, Welford M, King P, Papageorgiou C,
Wisely J, Mendel E. A pilot randomized trial of
metacognitive therapy vs applied relaxation in
the treatment of adults with generalized anxi-
ety disorder. Behav Res Ther. 2010;48(5):
429-34.
9. Wells A. Metacognitive therapy for anxiety and
depression 2009. 2009.
10. Borkovec TD, Alcaine O, Behar E. Avoidance
theory of worry and generalized anxiety disor-
der. Generalized anxiety disorder: Advances
in research and practice. 2004;2004.
11. Borkovec TD, Roemer L. Perceived functions
of worry among generalized anxiety disorder
subjects: Distraction from more emotionally
distressing topics? Journal of Behavior Ther-
apy and Experimental Psychiatry. 1995;
26(1):25-30.
12. Behar E, DiMarco ID, Hekler EB, Mohlman J,
Staples AM. Current theoretical models of
generalized anxiety disorder (GAD): concep-
tual review and treatment implications. J Anx-
iety Disord. 2009;23(8):1011-23.
13. Foa EB, Huppert JD, Cahill SP. Emotional
Processing Theory: An Update. Pathological
anxiety: Emotional processing in etiology and
treatment. New York, NY, US: The Guilford
Press; 2006.p. 3-24.
14. Borkovec TD, Alcaine OM, Behar E. Avoid-
ance theory of worry and generalized anxi-
ety disorder. Generalized anxiety disorder:
Advances in research and practice. New
York, NY, US: Guilford Press; 2004. p.77-
108.
15. Stapinski LA, Abbott MJ, Rapee RM. Evaluat-
ing the cognitive avoidance model of gener-
alised anxiety disorder: impact of worry on
threat appraisal, perceived control and anx-
ious arousal. Behav Res Ther. 2010;48(10):
1032-40.
16. Newman MG, Llera SJ. A novel theory of ex-
periential avoidance in generalized anxiety
disorder: A review and synthesis of research
supporting a contrast avoidance model of
worry. Clinical psychology review. 2011;31(3):
371-82.
17. Koerner N, Dugas MJ. A cognitive model of
generalized anxiety disorder: The role of in-
tolerance of uncertainty. Worry and its psy-
chological disorders: Theory, assessment and
treatment. 2006;201-16.

33
Anıl Gündüz
18. Koerner N, Dugas MJ. An investigation of ap-
praisals in individuals vulnerable to excessive
worry: The role of intolerance of uncertainty. Cog-
nitive Therapy and Research. 2008;32(5):619-38.
19. Koerner NJ. Dugas MA Cognitive model of
generalized anxiety disorder: The role of in-
tolerance of uncertainty. Worry and its psy-
chological disorders: Theory, Assessment and
Treatment. 2008.p. 201-16.
20. Dugas MJ, Gagnon F, Ladouceur R, Freeston
MH. Generalized anxiety disorder: a prelimi-
nary test of a conceptual model. Behav Res
Ther. 1998;36(2):215-26.
21. Ladouceur R, Gosselin P, Dugas MJ. Experi-
mental manipulation of intolerance of uncer-
tainty: a study of a theoretical model of worry.
Behav Res Ther. 2000;38(9):933-41.
22. Dugas MJ, Koerner N. Cognitive-behavioral
Yaygın Anksiyete Bozukluğunda Bilişsel Davranışçı Terapiler
treatment for generalized anxiety disorder:
Current status and future directions. Journal
of Cognitive Psychotherapy. 2005;19(1):61.
23. Mynors-Wallis L. Problem-solving treatment
for anxiety and depression: A practical guide.
OUP Oxford; 2005.
24. Borkovec TD, Sharpless B. Generalized Anx-
iety Disorder: Bringing Cognitive-Behavioral
Therapy into the Valued Present. 2004;
25. Borkovec TD, Robinson E, Pruzinsky T, De-
Pree JA. Preliminary exploration of worry:
Some characteristics and processes. Behav-
iour Research and Therapy. 1983;21(1):9-
16.
26. Wells A, King P. Metacognitive therapy for
generalized anxiety disorder: an open trial. J
Behav Ther Exp Psychiatry. 2006;37(3):206-
12.
34
27. Wells A. Advances in metacognitive therapy.
international journal of cognitive therapy In-
ternet. 2018;6(2):186-201.
28. Normann N, van Emmerik AAP, Morina
N. The efficacy of metacognitive therapy
for anxiety and depression: a meta-analytic
review. Depress Anxiety. 2014;31(5):402-
11.
29. van der Heiden C, Muris P, van der Molen HT.
Randomized controlled trial on the effective-
ness of metacognitive therapy and intoler-
ance-of-uncertainty therapy for generalized
anxiety disorder. Behav Res Ther. 2012;50(2):
100-9.
30. Nordahl H, Borkovec T, Hagen R, Kennair LE,
Hjemdal O, Solem S, et al. Metacognitive ther-
apy versus cognitive-behavioural therapy in
adults with generalised anxiety disorder. 2018.