Organiczne przyczyny zaburzeń seksualnych lek.

mgr Anna Tereszko

Zaburzenia seksualne

Występowanie:
• Szacuje się, że na świecie 40-45 % kobiet oraz i 20-30%
mężczyzn cierpi z powodu zaburzeń seksualnych, a ich
częstość rośnie wraz z wiekiem
• Właściwa diagnostyka umożliwia zastosowanie odpowiedniego
leczenia zaburzeń seksualnych, które obejmuje farmakoterapię,
psychoterapię, terapię hormonalną, redukcję stresu, terapię
behawioralną

Dysfunkcje seksualne wg ICD-11 dysfunctions, unspecified

Sexual dysfunctions

HA00 Hypoactive sexual desire

dysfunction HA01 Sexual arousal
dysfunctions Sexual pain disorders

HA02 Orgasmic dysfunctions HA20 Sexual pain-penetration

HA03 Ejaculatory dysfunctions disorder GA12 Dyspareunia

GC42 Sexual dysfunction associated HA2Y Other specified sexual pain

with pelvic organ prolapse disorders HA2Z Sexual pain disorders,
HA0Y Other specified sexual unspecified
dysfunctions HA0Z Sexual

Etiologia uwzględniona w

ICD-11

• HA40 Aetiological considerations in sexual dysfunctions and

sexual pain disorders • HA40.0 Associated with a medical
condition, injury, or the effects of surgery or radiation treatment •
HA40.1 Associated with psychological or behavioural factors,
including mental disorders • HA40.2 Associated with use of
psychoactive substance or medication
• HA40.3 Associated with lack of knowledge or experience
• HA40.4 Associated with relationship factors
• HA40.5 Associated with cultural factors
• HA40.Y Other specified aetiological
considerations in sexual dysfunctions and sexual
pain disorders

ICD-10

• F52.0 - Brak lub utrata potrzeb seksualnych

Brak potrzeb seksualnych jest tu objawem
podstawowym, a nie wtórnym w stosunku do innych
problemów seksualnych, takich jak zaburzenia erekcji
czy dyspareunia.
• F52.1 - Awersja seksualna i brak przyjemności seksualnej
Perspektywie kontaktu seksualnego towarzyszy lęk tak
silny, że pacjent unika aktywności seksualnej (awersja)
lub reakcje seksualne przebiegają normalnie, orgazm jest
osiągalny, ale pacjent nie przeżywa adekwatnej
przyjemności (brak seksualnej przyjemności).
• F52.2 - Brak reakcji genitalnej
U mężczyzn głównym problemem są zaburzenia
erekcji, to znaczy trudności w uzyskaniu lub
utrzymaniu erekcji niezbędnej do
satysfakcjonującego stosunku. U kobiet głównym
problemem jest suchość pochwy (upośledzone
zwilżanie).
• F52.3 - Zaburzenia orgazmu
Orgazm albo nie występuje, albo jest znacznie opóźniony

ICD-10

• F52.4 - Wytrysk przedwczesny

Mianem tym określa się niezdolność do
kontrolowania wytrysku w stopniu
zapewniającym obu partnerom satysfakcjonujący
stosunek seksualny.
• F52.5 - Pochwica nieorganiczna
Jest to skurcz mięśni otaczających pochwę.
Skurcz ten powoduje zamknięcie wejścia do
pochwy. Wprowadzenie członka jest
niemożliwe, albo bolesne.

• F52.6 - Dyspareunia nieorganiczna

Dyspareunia (ból w czasie stosunku) występuje zarówno
u kobiet, jak i u mężczyzn, często jest spowodowana
miejscowym stanem patologicznym i powinna być
wówczas odpowiednio zakwalifikowana. Rozpoznaniem
dyspareunii nieorganicznej posługujemy się tylko
wtedy, gdy nie stwierdza się innej pierwotnej przyczyny
Orgazm
Brak lub utrata potrzeb seksualnych u kobiet

• W populacji europejskiej
11% kobiet w wieku 20-29 lat
53% kobiet w wieku 60-70 lat
• Badanie PRESIDE
31 581 kobiet
Zmniejszenie popędu 38,7%
zaburzenia podniecenia 26,1%
Zaburzenia orgazmu 20,5%
Objawy któregokolwiek -> 44,2%
 • Brak potrzeb nie wyklucza pobudzenia seksualnego czy satysfakcji!
• Awersja seksualna?

Diagnoza

• Nastrój
• Profil psychologiczny
• Wcześniejsza aktywność seksualna
• Powodu brak angażowania się w aktywność seksualną
• Pożądanie spontaniczne a receptywne
• Relacja partnerska
• Adekwatność stymulacji
• Czynniki środowiskowe
• Badania laboratoryjne
• Relacja partnerska
• Adekwatność stymulacji
• Czynniki środowiskowe
• Badania laboratoryjne

Czynniki biologiczne

• HiperPRL, hipoandrogenizm
• Zaburzenia czynności tarczycy
• Cukrzyca
• Zabiegi
• Stosowana farmakoterapia
Doustne środki antykoncepcyjne
Leki psychotropowe
Antyandrogeny
Beta-andrenolityki

Leczenie

• Psychoedukacja
• minimalizacja czynników zakłócających (choroby współistniejące, tryb
życia) • Terapia seksualna– indywidualna oraz par
• Psychoterapia indywidualna
– w przypadku awersji bądź
obecności innych czynników
• Techniki – np. mindfulness,
Sensate Focus
• Farmakoterapia
Testosteron
Tibolon (pochodna 19-nortestosteronu, łączący słabe działanie
estrogenne, progestagenne i androgenne) Flibanseryna (agonista 5HT1A,
antagonita 5HT2A)
Buspiron (silne powinowactwo do receptorów serotoninowych 5-HT1A,
ponadto NA, Ch, DA) Sildenafil (Inhibitory fosfodiesterazy typu 5)
Zaburzenia podniecenia seksualnego

• Brak reakcji genitalnej – brak lubrykacji

• Coraz częściej ujmowane w zespole FSIAD – female sexual interest/arousal
disorder
• Uwaga jednak na arousal incongruence!
• Diagnostyka – podobnie jak przy zaburzeniach pożądania –
prolaktyna, hormony tarczycowe, wywiad w kierunku chorób
współistniejących (stany po zabiegach miednicy mniejszej,
choroby tarczycy, cukrzyca, stwardnienie rozsiane i inne choroby
neurologiczne przebiegające z uszkodzeniem nerwów
autonomicznych), stosowana farmakoterapia
• Leczenie – podobnie + maści estrolowe, lubrykanty
(zwłaszcza silikonowe), inhibitory PDE-5
dedykowane osobom z zaburzeniami unerwienia
autonomicznego, EROS

Zespół przetrwałego podniecenia seksualnego

• Spontaniczne, intruzywne i niepożądane podniecenie

genitalne przy braku subiektywnego pożądania i
podniecenia
• Etiologia
nieznana, prawdopodobne przyczyny:
- neurologiczne,
- zmiany naczyniowe zwłaszcza w obrębie zewnętrznych narządów płciowych
- Podrażnienia mechaniczne
- Jatrogenne – skutki uboczne farmakoterapii

Współwystępowanie (niekoniecznie czynniki prowokujące wystąpienie!):

- Zespół niespokojnych nóg,
- Zespół nadreaktywnego pęcherza
- Depresja
- Zaburzenia osobowości – klaster B

Anorgazmia

Badania Izdebskiego
• Orgazm przeżywa 92% respondentek
(w USA anorgazmia dotyczy
nawet 24% populacji kobiet) 87%
w trakcie stosunku pochwowego
69% poprzez stymulację łechtaczki
30% w kontaktach oralnych
27% w trakcie stymulacji piersi

Brak orgazmu lub trudność w jego osiągnięciu może mieć charakter

Pierwotny
Wtórny
Ogólny
Sytuacyjny
Etiologia

• Biologiczne (wady wrodzone, zmiany

poporodowe, zaburzenia funkcjonowania mięśni
dna miednicy, hormonalne, neurologiczne,
onkologiczne, ginekologiczne, urologiczne,
krążeniowe, jatrogenne) • Zaburzenia psychiczne
(depresja, zaburzenia lękowe, stres, doświadczanie
przemocy, uzależnienia) • Relacyjne
• Społeczno-kulturowe m.in. brak edukacji seksualnej
• Współwystępowanie z innymi zaburzeniami
seksualnymi – zaburzeniami pożądania,
podniecenia czy dolegliwościami bólowymi

Diagnoza i leczenie

• Wywiad i badanie fizykalne dostosowane do zgłaszanych

dolegliwości • Analiza funkcjonowania mięśni dna miednicy, badanie
uroginekologiczne, USG

Leczenie

• CBT
• farmakoterapia
Androgeny – żel z testosteronem
Inhibitory PDE-5
Agoniści dopaminowi– kabergolina, ropinirol
Oksytocyna – niezalecana
Bupropion
W trakcie badań: trazodon + bupropion, apomorfina, agoniści rec. D 1,2,3

Zaburzenia pożądania u mężczyzn

Epidemiologia:
• 6% w wieku 18-24 lat
• 41% w wieku 66-74 lat

Nie każda osoba interpretuje to jako problem

Badanie USA na 1455 mężczyznach w wieku 67-85 lat – 28%, z czego 65%
uznawało brak pożądania jako problem

Zależność pożądania od podniecenia (erekcji)

• Pożądanie może występować bez erekcji i na odwrót
• Zaburzenia pożądania mogą być wtórne do zaburzeń erekcji,
choć może również utrzymywać się na wysokim poziomie
pomimo ich obecności

Etiologia

• Zaburzenia endokrynologiczne (hiperPRL,

niedobór testosteronu, choroby tarczycy, choroba
Addisona (pierwotna niedoczynność kory
 nadnerczy, choroba Cushinga)
• Choroby układu krążenia i innych układów
• Uzależnienia
• Stosowana farmakoterapia
• Czynniki środowiskowe i psychologiczne

Diagnostyka i leczenie

• Wywiad
• Kwestionariusze – SADI, SIEDY
• Badanie fizykalne (objętość jąder [hipogonadyzm], prostata)
• Badania laboratoryjne

Leczenie
• Przyczynowe w wypadku stwierdzenia zaburzeń
hormonalnych, zaburzeń psychicznych lub zaburzeń innych
układów
• Terapia indywidualna, mindfulness, sensate focus oraz
farmakoterapia w przypadku przyczyn psychogennych, •
Terapia par w przypadku przyczyn relacyjnych

Zaburzenia erekcji

ICD-10
• Trudność w powstaniu lub utrzymaniu erekcji niezbędnej do odbycia
satysfakcjonującego stosunku

DSM-5
• Występowanie we wszystkich lub prawie wszystkich
próbach współżycia (>75%) przynajmniej 1 z 3
objawów: trudności uzyskania erekcji podczas
aktywności seksualnej
trudności utrzymania erekcji do ukończenia aktywności seksualnej
wyraźnego osłabienia sztywności członka podczas erekcji

Występowanie
• 30,7% osób w wieku 57-64 lat
• 44,6% w wieku 65-74 lat
• 43,5% w wieku 75-85 lat

Mechanizmy i przyczyny

• 3 warianty
• Erekcja zupełnie nie powstaje – zaburzeenia
na poziomie przekazywania bodźców
seksualnych
• Trudność w uzyskaniu wzwodu – napływ krwi
• Trudność w uzyskaniu i utrzymaniu wzwodu
– aparat tworzący i utrzymujący erekcję
 Diagnoza

• Wywiad
• Badanie fizykalne
• Badania laboratoryjne krwi i moczu
• Badania dodatkowe
USG doppler prącia
Angio-CT prącia
Badania neurofizjologiczne
NPT – nocturnal penile tumescence
Leczenie
Wytrysk przedwczesny

Leczenie

• W postaci uwarunkowanej genetycznie –

farmakoterapia (SSRI, m.in. dapoksetyna) • We nabytej
postaci – terapia behawioralna, w dalszej kolejności
farmakoterapia (SSRI, inhibitory PDE-5 w przypadku
współwystępowania zaburzeń erekcji
• Zarówno w pierwotnej jak i nabytej – preparaty miejscowe typu EMLA, preparaty z
benzokainą, lidokainą
Menopauza i andropauza

Andropauza

• Męska menopauza?
• Termin mylący
• Chociaż poziom testosteronu spada wraz
z wiekiem, spadek ten utrzymuje się na
stałym poziomie około 1% rocznie od
około 30 do 40 roku życia
• Hipogonadyzm o późnym początku -
niedobór testosteronu, który rozwija się
w późniejszym okresie życia

Czynnościowy hipogonadyzm hipogonadotropowy

• Otyłość
• Stres
• Intensywny wysiłek fizyczny
• Leki (psychotropowe)
• Używki (marihuana)
• Intensywne odchudzanie
• Dysregulacja podwzgórzowego generatora pulsów GnRH (stres, otyłość)
• Zmniejszenie wydzielania LH (nadmiar estrogenów u osób otyłych)
• Zmiany wsteczne w komórkach Leydiga
• Wzrost aktywność aromatazy (spowodowany wiekiem)
• Wzrost stężenia SHBG
Specyficzne objawy niedoboru testosteronu

• Spadek libido
• Spadek spontanicznych wzwodów
• Zaburzenia erekcji
• Ginekomastia, tkliwość piersi
• Spadek objętości jąder
• Spadek owłosienia ciała
• Wzrost ryzyka złamań, obniżenie wzrostu
• Spadek masy i siły mięśniowej
Menopauza

• trwałe fizjologiczne zatrzymanie cyklu miesiączkowego.

• ustawanie czynności gonad, u ludzi następujące
przeciętnie w wieku 45–55 lat i trwającym 1–2 lata. •
ustanie miesiączkowania jest poprzedzone okresem, gdy
staje się ono nieregularne. • zmiany towarzyszące
menopauzie obejmują przede wszystkim ustanie jajnikowej
syntezy estrogenów oraz progesteronu.
• fizjologiczne zmiany morfologiczne w jajnikach
gwałtowne zmniejszenie się ilości pęcherzyków
jajnikowych oraz zwłóknienie jajników. w
konsekwencji - spadek poziomu estrogenów,
progesteronu, obniżenie poziomu inhibin, androgenów,
hormonu wzrostu oraz melatoniny.
wzrost stężenia gonadotropin (FSH i LH)

Objawy wypadkowe

• Zmiany hormonalne (T, E2)

• Zmiany anatomiczne
• Zmiany fizjologiczne
• Zmiany psychologiczne
• Zmiany seksualne

Objawy

• Objawy naczynioruchowe - uderzenia gorąca (wary) oraz nocne poty

• Objawy metaboliczne
Zmiany gospodarki lipidowej (wzrost stężenia LDL, wzrost
stężenia TG), węglowodanowej (hiperinsulinemia,
insulinooporność komórkowa, wzrost ryzyka rozwoju
cukrzycy typu 2) i kostnej (osteoporoza)
W konsekwencji:
- wzrost ryzyka chorób sercowo-naczyniowych, wyższa
zachorowalność i śmiertelność z powodu choroby
wieńcowej i zawałów serca
 - większe ryzyko złamań szyjki kości udowej czy złamania trzonu
kręgowego
• Objawy zanikowe
zmiany zanikowe pochwy (ścieńczenie i zwiększenie
wrażliwości ścian, wzrost pH, zaburzenia flory bakteryjnej
pochwy),
nawracające zapalenie cewki moczowej, częstomocz, bolesne
oddawanie moczu oraz nietrzymanie moczu Większe ryzyko
STI z powodu wzrostu podatności na zakażenia (zmiany w
nabłonku)

Objawy

• Objawy psychiczne
spowolnieniu ulegają procesy intelektualne, pojawia się niepokój psychiczny i
motoryczny oraz świadomość końca okresu młodości kwestią sporną
pozostaje występowanie depresji - może być wynikiem oddziaływania
czynników społecznych w większym stopniu niż zmian hormonalnych
(hipoestrogenizm).
• Dysfunkcje seksualne
zmniejszenie elastyczności podparcia miednicy mniejszej spadek
nawilżenia narządu rodnego
zmiany kształtów ciała
utrata elastyczności tkanki łącznej
niska samoocena
niskie poczucie komfortu we własnym ciele
spadek libido

Zaburzenia seksualne w menopauzie

• zaburzenie zainteresowania seksualnego/zaburzenie podniecenia u kobiet

–10-50% • zaburzenia orgazmu –20%
• zaburzenie związane z bolesnością genitalno-miedniczną/penetracją – 2-45%

Leczenie

Menopauzalna terapia hormonalna

• preparaty z estrogenami w monoterapii lub w skojarzeniu z progesteronem
• podawanie doustne, przezskórne w postaci plastrów, kremu, aerozolu lub
dopochwowo

Efekt leczenia
• Minimalizacja lub ustąpienie objawów naczynioruchowych
• Preparaty działające miejscowo, są
skuteczne w leczeniu zanikowego
zapalenia błony śluzowej • Wpływ na
satysfakcję seksualną
• Poprawa obrazu własnego ciała podczas aktywności seksualnej, wyższy
poziom satysfakcji z aktywności seksualnej zarówno w aspekcie własnej
osoby (skoncentrowanie na sobie), jak i osoby partnera (skoncentrowanie
na partnerze) oraz lepszym funkcjonowaniem seksualnym (skala CSFQ)