POLITIEKE ECONOMIE

MEDIA 2

Dr. Eva De Smedt

2022-2023
 ...LATEN WE HET HEBBEN OVER...

DOELSTELLINGEN
DOELSTELLINGEN LESLES
3 3
POLITIEKE ECONOMIE

POLITIEK ECONOMISCHE THEMATIEKEN

POLITIEKE ECONOMIE: KRITIEKEN

 DOELSTELLINGEN LES 3

 Wat is politieke economie? Onderzoeksprogramma begrijpen en kunnen uitleggen

 Voorbeelden kunnen geven: wat zijn typische politiek economische vraagstukken en thema’s?

 De kritieken op het onderzoeksprogramma van politieke economie begrijpen en kunnen uitleggen

 De sterktes en zwaktes van politieke economie begrijpen en kunnen uitleggen

 HET KRITISCHE PARADIGMA:
POLITIEKE ECONOMIE EN CULTURAL STUDIES

 Paradigmatische strijd tussen beide (pretenderen elkaars studieveld te omvatten)

 Gaan allebei terug tot het marxisme en Frankfurter Schule, maar met andere klemtonen

 Kritisch voor kapitalisme

 Media in maatschappelijke context

 Allebei kritische scholen: begaan met ideologie, macht, dominantie & weerstand

 Beiden ontstaan vanuit een politiek engagement, maar nu meer op de achtergrond

 Beiden heterogene onderzoeksvelden

 ...LATEN WE HET HEBBEN OVER...

DOELSTELLINGEN LES 3

POLITIEKE ECONOMIE
POLITIEKE ECONOMIE

POLITIEK ECONOMISCHE THEMATIEKEN

POLITIEKE ECONOMIE: KRITIEKEN

“Connecting people to movies they love”
POLITIEKE ECONOMIE
 POLITIEKE ECONOMIE: INLEIDING

• Vanaf eind jaren ’60

• Focus op media en cultuur in hun politiek-economische context
 Aandacht voor geldstromen, eigendomsstructuren, rol van de overheid
• Vertrekt vanuit marxistisch OB-BB model: onderbouw (productieverhoudingen) bepaalt bovenbouw
(media, cultuur, ideologie)
 Focus op onderbouw: wie productiemiddelen heeft, heeft ook macht om de bovenbouw te
bepalen
• Rol van machtsverhoudingen in productie, distributie en consumptie van media en cultuur
• Economische principes (georiënteerd op kapitalistische principes als winst en competitie) sturen
P, D en C
 Impact eigendomsstructuren op media-inhouden
 POLITIEKE ECONOMIE: INLEIDING

• Net als FS aandacht voor commodificatie en standaardisering van cultuur en ideologische functie

van massamedia > minder pessimistisch denkkader en meer genuanceerd

• Aandacht voor onderliggende machtsverhoudingen en –ongelijkheden

• Initieel politiek engagement, maar intussen vervaagd: gelinkt aan humanistische idealen

(structurele ongelijkheden aanpakken)

• Hoe beïnvloedt de politieke en economische organisatie (de ‘politieke economie’) van media-

industrieën de P, D en C van betekenis?

• Geïnteresseerd in eigendomsstructuren, wetgeving, mediabeleid, media-industrie, infrastructuur en

de effecten op de samenleving en onze cultuur

 POLITIEKE ECONOMIE: INLEIDING

‘Political economy is the study of the social relations, particularly the power relations, that mutually
constitute the production, distribution and consumption of resources, including communication resources’
(Mosco).

“Media commodities studied in relation to the broader social, economic and political context in which they
are produced, exchanged and consumed” (Winseck, 2011).

“The references to the terms ‘political’ and ‘economy’ call attention to the fact that the production and
distribution of culture takes place within a specific economic and political system, constituted by relations
between the state, the economy, social institutions and practices, culture, and organizations like the media”
(Kellner & Durham, 2006).
 POLITIEKE ECONOMIE: ONDERZOEKSVRAGEN

• Het functioneren van media-industrieën:

 welke verdienmodellen?
 wie heeft media-industrieën in handen en wie financiert?
 onderlinge verhoudingen tussen industrieën (gelijkaardige en verschillende)?
 welk beleid voor mediastructuren en –inhoud?
• Structurele invloeden van overheden en commerciële belangen op organisatie van media (en verandering
doorheen de tijd):
 invloed van overheden, financiering, concurrentie op media-instellingen, -goederen en –inhouden?
• Linken tussen media-inhouden en bredere machtsstructuren:
 invloed van concentratie- en integratiebewegingen op mediaboodschappen?
 POLITIEKE ECONOMIE: ONDERZOEKSVRAGEN

“Do the cultural industries ultimately serve the interests of their owners and their
executives and those of their political and business allies?”

(Hesmondhalgh, 2007)
POLITIEKE ECONOMIE: ONDERZOEKSPROGRAMMA

1. Historische bril

2. Sociaal totaliteitsdenken

3. Morele stellingnames/engagement

4. Praxis
 (1) Historische bril

• Aandacht voor transformatie en sociale verandering doorheen de tijd

 bv. industrialisering, postfordisme, digitalisering en de invloed ervan op de productie en
distributie van mediastructuren
• Bv. dominantie van Google: welke context? Altijd al zo machtig? Wanneer en waarom precies
ontstaan? Welke concurrentie?
• Bv. huidig succes van Vlaamse film: welke factoren? Hoe geëvolueerd? Vergelijking andere landen?
• Bv. rol VRT: evolutie in het medialandschap? Evolutie rol overheid? Welke financiering? Welke
evoluties in positionering t.o.v. commerciële zenders?
• Bv. Facebook: welke allianties doorheen de tijd? Hoe koploperpositie verworven? Welk
businessmodel? Welke ethische kwesties? Nood aan meer regulering?
 (2) Sociaal totaliteitsdenken

• Holistische benadering: kijkt over disciplinaire muren heen (interdisciplinair)

• Niet geïsoleerd naar een fenomeen gaan kijken, maar vanuit een totaliteit (welke aspecten
interageren, welke in conflict?)
“Hence, the entire social arena is the field of analysis for political economy”
(Mosco, 2010: 30-31)
• Bv. Facebook: rol van de gebruiker in economische strategie van FB? Welk privacybeleid in relatie tot
nieuwe media? Welke rol voor overheden?
• Bv. Netflix: welk economisch verdienmodel? Zowel productie als distributie in handen, welke invloed op
betekenissen? Impact technologische algoritmes? Wordt de kijker gedwongen in een rigide
kijkpatroon? Welke concurrentie van andere streamingdiensten? Relatie tot omroepen? Welke ethiek?
 (3) Morele stellingnames/engagement

• Durven morele stellingnames in te nemen: pro of contra vrije markt, pro of contra overheidsinterventie
(i.t.t. veld van economie)
• Politieke economen streven naar een rechtvaardige verdeling van mediaproductie, -distributie en –
consumptie: wegwerken ongelijkheid
“Perhaps most importantly of all, it (critical political economy) goes beyond technical issues of
efficiency to engage with basic moral questions of justice, equity and the public good” (Golding &
Murdock, 1991)
• Bv. succes Vlaamse film vooral m.b.t. meer commerciële films? Kwaliteit? Culturele diversiteit in productie
van Vlaamse films of toch vooral stereotypes à la Hollywood? Extra subsidies of beleid nodig om succes
te beschermen en voort te zetten?
• Bv. Netflix: nood om algoritmes bloot te leggen en ook andere genres/culturen aan bod te laten komen
(gelijkheid)? Meer opening naar andere, niet-Amerikaanse markten? Lokale en alternatieve content?
 (4) Praxis

• Niet enkel descriptief, maar ook prescriptief werken:

 Eerst beschrijven: begrijpen hoe bepaalde media politiek economisch in elkaar zitten
(eigendomsstructuren, wetgeving, mediabeleid, etc.)
 Dan voorschrijven: alternatieven en aanbevelingen formuleren o.b.v. onderzoeksresultaten, met
oog op wegwerken onevenwichten
• Bv. succes Vlaamse film: politiek economische analyse resulteert in concrete voorstellen t.a.v. VAF,
regering, Europa,…
• Bv. Netflix: opiniestukken in kranten m.b.t. achterliggende structuren en ‘triggering’ mechanismen,
aanbevelingen formuleren, kleinere, alternatieve spelers ondersteunen,…
 ...LATEN WE HET HEBBEN OVER...

DOELSTELLINGEN LES 3

POLITIEKE ECONOMIE

POLITIEK ECONOMISCHE
POLITIEK THEMATIEKEN
ECONOMISCHE THEMATIEKEN

POLITIEKE ECONOMIE: KRITIEKEN

 POLITIEKE ECONOMIE: THEMATIEKEN

• Evolutie van traditionele media  ICT en internet (rol data, privacy, algoritmes)

• Evolutie van micro  macro; van lokaal  globaal

• Rol commercialisering en privatisering in deze thematieken?

• Rol van de overheid?

• Rol van beleid en juridisch kader?

• Vrijwaring kwaliteit media-inhouden?

 THEMATIEK: MEDIACONCENTRATIE

• Nergens is concentratie sterker dan op media- en communicatiemarkt: concentratiebewegingen

• Waarom die fusies?
° Sinds commercialisering en privatisering jaren ’80: omzet en winst centraal
° Hoge investeringen (productie & distributie) = nood aan massale afzetmarkten
° Slechts beperkt aantal mediabedrijven overleven
• Concentratie van macht in handen van één of enkele mediaondernemingen
• Kwalijke gevolgen voor pluriformiteit en kwaliteit van informatieaanbod (homogenisering inhoud) en voor
opiniepluralisme?
 MEDIACONCENTRATIE IN VLAANDEREN

• Sinds jaren ’50: concentratiebewegingen in dag- en weekbladpers

• Enorme afname van krantentitels in heel West-Europa sinds WOII

• Sinds eind jaren ‘80: commerciële televisiezenders

• Horizontale, verticale en crossmediale (diagonale) concentratiebewegingen

• Toenemende eigendomsconcentratie: van 18 krantentitels over 14 persbedrijven in 1950 > 7 titels over 3

mediabedrijven in 2021
NEWS CORPORATION
• Amerikaanse multimedia multinational

• Rupert Murdoch (nu nog steeds 30% aandelen)

• Kranten: The Sun (UK), The Times (UK), The Daily

Telegraph (Australia), The New York Post (US), The

Wall Street Journal (US), Dow Jones Newswires

(US),…

• Magazines: Vogue Australia,…

• Studios: 20th Century Fox

• TV: Fox Channels, National Geographic,…

• Internet…
MEDIASET

• Italiaanse MM MN
• 3 TV-zenders in Italië
• 2 TV-zenders in Spanje
• 1 sportkanaal in China
• Endemol
• Uitgeverijen
• Mobiele telefoonmaatschappijen
 ...LATEN WE HET HEBBEN OVER...

DOELSTELLINGEN LES 3

POLITIEKE ECONOMIE

POLITIEK ECONOMISCHE THEMATIEKEN

POLITIEKE ECONOMIE:
POLITIEKE KRITIEKEN
ECONOMIE: KRITIEKEN
 POLITIEKE ECONOMIE: KRITIEKEN

• Overaccentueren van onderbouw  in de praktijk toch economisch reductionisme?

• ‘Macropolitics of power’  in de praktijk minder holistisch? Wat doen individuen met mediaboodschappen

(micropolitics of power)? Tegenmacht mogelijk?

 POLITIEKE ECONOMIE: KRITIEKEN

• Overaccentueren van onderbouw  in de praktijk toch economisch reductionisme?

• ‘Macropolitics of power’  in de praktijk minder holistisch? Wat doen individuen met mediaboodschappen

(micropolitics of power)? Tegenmacht mogelijk?

• Vaak te simplistisch, neigend naar complotdenken  in de praktijk minder vertrekkende van complexiteit?

• Té moraliserend (wat gaat slecht), zonder genoeg alternatieven of oplossingen aan te bieden  in de

praktijk te weinig prescriptief?

VOLGENDE KEER MEER OVER:

CULTURAL STUDIES
ONDERZOEKSPROGRAMMA?
RELEVANTIE?
KRITIEKEN?

eva.de.smedt@ehb.be