INTRODUCTIE & PLEIDOOI VOOR COMPLEXITEIT

MEDIA 2

Dr. Eva De Smedt

2022-2023
 ...LATEN WE HET HEBBEN OVER...

OPZET VAN
OPZET DE
VAN DE CURSUS
CURSUS

STRUCTUUR VAN DE CURSUS & AFSPRAKEN

MEDIASOCIOLOGIE: PLEIDOOI VOOR COMPLEXITEIT

 OPZET VAN DE CURSUS: DOELSTELLINGEN

 Kritisch inzicht verwerven in mediasociologische visies en stromingen

 De mediasociologische visies en stromingen herkennen en kunnen plaatsen in

maatschappelijke context (met eigen voorbeelden)

 Je bewust worden van je eigen visie en interesses en die visie kunnen

formuleren

 Een kritische journalistieke houding ontwikkelen

 OPZET VAN DE CURSUS: DOELSTELLINGEN

 Kennismaking met theorievorming en richtinggevende paradigma’s/’scholen’ in media en

journalistiek

 Kennismaking met een aantal centrale concepten

 Koppeling maken tussen theorie en praktijk

 Wetenschappelijke studies, kranten, tijdschriften en actualiteit als permanente

inspiratiebron
 OPZET VAN DE CURSUS: TIPS

 Open houding: stel vragen, ga in interactie, ventileer je ideeën

 Prikkel je geest door te overdenken en terug te koppelen naar voorbeelden

 Maak notities en lees het aanvullend materiaal op Canvas

 Mediasociologie, dat wordt schipperen tussen…

 WTF

THINKING ABOUT
26 April 2017
THE FUTURE
 ...LATEN WE HET HEBBEN OVER...

OPZET VAN DE CURSUS

STRUCTUUR VAN
STRUCTUUR DE
VAN DECURSUS & AFSPRAKEN
CURSUS & AFSPRAKEN

MEDIASOCIOLOGIE: PLEIDOOI VOOR COMPLEXITEIT

 STRUCTUUR VAN DE CURSUS

 Lessen 1 t.e.m. 4 > theoretische basis voor de hele cursus

 Pleidooi voor complexiteit (les 1)
 Marxisme en Frankfurter Schule (les 2)
 Politieke economie (PE) (les 3)
 Cultural studies (CS) (les 4)

 Lessen 5 t.e.m. 7 > telkens 1 centraal thema

 We bekijken de thema’s per les telkens vanuit PE én CS bril
 Concrete toepassingen van theoretische uitgangspunten
 Extra leesmateriaal op Canvas op voorhand door te nemen!
 STRUCTUUR VAN DE CURSUS

Thema’s in lessen 5 t.e.m. 7:

1. Media & democratie (les 5)

2. Nieuws & journalistiek (les 6)
3. Populaire mediacultuur & advertising (les 7)
 STRUCTUUR VAN DE CURSUS

1 INTRODUCTIE & PLEIDOOI VOOR COMPLEXITEIT 5 THEMA 1: MEDIA & DEMOCRATIE

Wat is mediasociologie? Wat verstaan we onder een paradigma? Hoe verhouden media en politiek zich tot elkaar en hoe kunnen de
Welke paradigma’s binnen mediasociologie? Belang van inzichten uit politieke economie en cultural studies ons helpen om die
complexiteit? complexiteit beter te begrijpen?

2 MARXISME & DE FRANKFURTER SCHULE 6 THEMA 2: NIEUWS & JOURNALISTIEK

Wat zijn de basisideeën van het marxisme? En wat is de Hoe kunnen we de complexiteit van nieuws en journalistiek beter
relevantie voor mediavraagstukken? Wat zijn de basisideeën begrijpen a.d.h.v. inzichten uit politieke economie en cultural studies?
van de Frankfurter Schule? Is dit ook vandaag nog relevant? Welke vragen kunnen we ons stellen? Wat kan het ons bijbrengen?

3 POLITIEKE ECONOMIE 7 THEMA 3: POPULAIRE MEDIACULTUUR & ADVERTISING

Waarvoor staat deze stroming? Welke vraagstukken? Wat is ‘populaire’ cultuur? Wat is de rol van populaire media in onze
Sterktes en zwaktes? Kritieken? samenleving? Welke politiek economische overwegingen? Wat kan een
cultural studies bril ons leren? Hoe kunnen we naar advertenties kijken
vanuit een politiek economisch en cultural studies perspectief?
4 CULTURAL STUDIES
Waarvoor staat deze stroming? Welke vraagstukken?
Sterktes en zwaktes? Kritieken?
 GOOD TO KNOW…

• Canvas als uitvalsbasis: slides + evt. extra leesvoer (artikels, opiniestukken,…)

• Belang van eigen nota’s!

• Mondeling examen

 Cursusmateriaal = slides + eigen nota’s + aanvullende teksten i.f.v. kunnen

terugkoppelen naar praktijk

 Aangereikte theorieën en belangrijke auteurs te kennen

 Kunnen toepassen (voorbeelden uit de lessen, maar eigen voorbeelden

geven is een plus)

 DOELSTELLINGEN LES 1

• Begrijpen wat wordt bedoeld met ‘mediasociologie’

• De plaats van paradigma’s in de ’zachte’ wetenschappen begrijpen

• De twee dominante paradigma’s omtrent de rol van de media kennen

• De stromingen binnen het mainstreamparadigma begrijpen, kunnen kaderen en linken

aan de praktijk
 ...LATEN WE HET HEBBEN OVER...

OPZET VAN DE CURSUS

STRUCTUUR VAN DE CURSUS & AFSPRAKEN

MEDIASOCIOLOGIE: PLEIDOOI
MEDIASOCIOLOGIE: PLEIDOOI VOORVOOR COMPLEXITEIT
COMPLEXITEIT
 MEDIASOCIOLOGIE?

Studie van de verhoudingen tussen

Mens

Media Maatschappij
 MEDIASOCIOLOGIE?

 Welke maatschappelijke rol voor media?

 Verschillende visies (o.a. terug te vinden in dagdagelijks discours)

 Verschillende paradigma’s

 Verschillende stromingen/scholen binnen de paradigma’s

 Verschillende theorieën/auteurs/inzichten binnen de stromingen

 Maar… wat is een paradigma?

 WAT IS EEN PARADIGMA? (1)

• Volgens wetenschapsfilosoof Thomas Kuhn (1962): “het geheel van theoretische en methodologische
begrippen, overtuigingen en verwachtingen (…) dat een gemeenschap van vakgenoten erop nahoudt”.
• Paradigma als een soort ‘conceptueel kader’ of ‘wereldbeeld’
• In exacte wetenschappen vaak neiging tot ‘lineair’ vooruitgangsdenken:
 gefixeerd op het oplossen van ‘puzzels’
 wanneer een bepaald paradigma niet langer in staat is om die ‘puzzels’ op te lossen, volgt er
een crisis
 Een nieuw paradigma lost de bestaande problemen op, waardoor er een paradigmashift
optreedt (radicale omwenteling)
 Incommensurabiliteit van paradigma’s (cfr. bv. Copernicus en Galileo Galilei: van
geocentrisme naar heliocentrisme)
 WAT IS EEN PARADIGMA? (2)

• Anders in sociale (‘zachte’) wetenschappen: non-lineaire paradigmatsiche ontwikkelingen

• Transdisciplinair en multidimensioneel (sociologie, antropologie, geschiedenis, politiek,
economie, linguïstiek,…)
• Verenigbaarheid van paradigma’s (versus incommensurabiliteit): paradigma’s kunnen naast
elkaar bestaan en elkaar aanvullen
• Wel dominant paradigma mogelijk, maar in slingerbewegingen
 MENS-MEDIA-MAATSCHAPPIJ:
EEN HETEROGEEN VERHAAL

 Mediasociologie: geen homogeen veld

 Visies, paradigma’s, stromingen, theorieën kunnen naast elkaar bestaan
 Een pleidooi voor complexiteit
 ROL VAN DE MEDIA: 2 GROTE PARADIGMA’S
Mens

Media Maatschappij

1. MAINSTREAMPARADIGMA (CONSENSUS)
2. ALTERNATIEVE, KRITISCHE PARADIGMA (CONFLICT)

 Paradigma’s in slingerbewegingen, zijn niet lineair, vervangen elkaar niet en blijven naast elkaar bestaan,
vormen geen ‘ultieme waarheden’
 HET MAINSTREAMPARADIGMA

• Dominant paradigma binnen studies rond media en communicatie

• Naoorlogse, Amerikaanse context (WOII)
• Liberaal-pluralistisch mens- en maatschappijbeeld
• Media belangrijke rol als vierde macht: burgers informeren en verschillende
perspectieven aan bod laten komen
• Media en publieke opinie als kanalen waarlangs consensus of eensgezindheid groeit
• Aandacht voor functies en effecten van de media
• Onderzoek gericht op het genereren van generaliseerbare kennis via kwantitatieve
onderzoeksmethoden (positivisme)
 HET MAINSTREAMPARADIGMA: STROMINGEN

Over rol, macht en effecten van de media:

1. Mass society theory (top-down macht)
2. Limited effects theory (genuanceerde macht)
3. Moderate effects theory (macht bij het publiek)
 MAINSTREAMPARADIGMA: (1) MASS SOCIETY THEORY
 Injectienaaldtheorie, stimulus-responsdenken

 In de tijdsgeest van Industriële Revolutie (19de eeuw) en begin

20ste eeuw

 Grote macht aan media (propaganda, PR)

 Maatschappij als een massa van homogene, passieve en kritiekloze

individuen

 Effecten werden verondersteld (niet empirisch geverifieerd)

 Jaren ‘30: grote overtuigingskracht van radio (propaganda)

 Ook wel terug te vinden in neo-marxistische ideeën van

Frankfurter Schule rond cultuurindustrie (zie later)

MAINSTREAMPARADIGMA: (1) MASS SOCIETY THEORY
 MAINSTREAMPARADIGMA: (1) MASS SOCIETY THEORY

• ”Columbine killings” in 1999: https://www.youtube.com/watch?v=1NOFSOeOBsk&t=47s

• Maar ook: Hans Van Themsche, Kim De Gelder en Anders Breivik en rol van gewelddadige
videogames

Het Nieuwsblad, 16/05/2006

MAINSTREAMPARADIGMA: (2) LIMITED EFFECTS THEORY
 In de tijdsgeest van ontstaan politieke communicatie en advertising (jaren ’50-’60)
 Macht media op publiek moet worden genuanceerd, want is geïntermedieerd
 Indirecte effecten van de media: geen rechtstreekse relatie tussen media en publiek
 “Two-step flow” theorie van Katz & Lazarsfeld (1955)

o ’Opinion leaders’ belangrijker dan mediaboodschappen

o Zij pikken de boodschappen op en geven ze verder door
o Wel nog steeds ontvangers als passieve massa
 Hedendaagse voorbeelden?

MEDIA OPINIELEIDERS PUBLIEK

Figuur: Het ‘two-step flow’ model, uit Loisen & Joye, 2017
MAINSTREAMPARADIGMA: (2) LIMITED EFFECTS THEORY
MAINSTREAMPARADIGMA: (3) MODERATE EFFECTS THEORY

• Vanaf jaren ‘70

• Voor het eerst actieve ontvanger (breuk met media-effectdenken)
• Niet langer: wat doen media met de mensen, maar wat doen mensen met de media?
• Mogelijkheid van oppositionele interpretaties door en acties van het publiek
• Macht bij het publiek
• Uses & gratifications onderzoek (Katz, Blumler & Gurevitch, 1974): ontvanger selecteert
doelgericht uit het media-aanbod in functie van individuele behoeften
• Behoeften in kaart brengen via surveys
• Media als manier voor verzetspleging of plezier (‘jouissance’)
• Kritiek: ontvangers als rationeel gemotiveerde en probleemoplossende individuen
MAINSTREAMPARADIGMA: (3) MODERATE EFFECTS THEORY
MAINSTREAMPARADIGMA: (3) MODERATE EFFECTS THEORY

• Vanaf jaren ‘70

• Voor het eerst actieve ontvanger (breuk met media-effectdenken)
• Niet langer: wat doen media met de mensen, maar wat doen mensen met de media?
• Mogelijkheid van oppositionele interpretaties door en acties van het publiek
• Macht bij het publiek
• Uses & gratifications onderzoek (Katz, Blumler & Gurevitch, 1974): ontvanger selecteert
doelgericht uit het media-aanbod in functie van individuele behoeften
• Behoeften in kaart brengen via surveys
• Media als manier voor verzetspleging of plezier (‘jouissance’)
• Kritiek: ontvangers als rationeel gemotiveerde en probleemoplossende individuen
https://deburen.eu/programma/weg-met-de-msm
 BEANTWOORD VOLGENDE 2 VRAGEN TEGEN
MAANDAG 24 APRIL (23:59, Canvas)

a) Benoem 2 suggesties voor 'betere media' die naar voor komen uit de
interviews met de wantrouwers en nieuwsmijders;

b) Geef hier vervolgens ook je persoonlijke reflectie op: denk je dat deze
suggesties kunnen helpen om meer mensen bij onze nieuwsmedia te
houden?

1 à 2 paragrafen per vraag.

 BEDANKT!

VOLGENDE KEER MEER OVER:

De basis van het alternatieve kritische paradigma:
• Het marxisme
• De Frankfurter Schule

eva.de.smedt@ehb.be