NANOTEKNOLOJININ

ESASLARI
J b p e i u v Ramsden
NANOTEKNOLOJİNİN
ESASLARI

Jeremy Ramsden

Çeviren: Alper İnce

0D TU W M M
 Nanotechnology
Jeremy Ramsden

©2009 Jeremy Ramsden

Nanoteknolojinin Esasları

ISBN: 978-605-4362-48-6

€>
ODTÜ Geliştirme Vakfı
Yayıncılık ve İletişim A.Ş. Yayınları
ODTÜ Yayıncılık

©Tüm yayın hakları ODTÜ Geliştirme Vakfı Yayıncılık ve İletişim A.Ş.'nindir.

Yayıncının izni olmaksızın, hiçbir biçimde ve hiçbir yolla, bu kitabın içeriğinin bir bölümü
ya da tümü yeniden üretilemez ve dağıtılamaz.

Genel Yayın Yönetmeni

Levent Gönül

Çeviren
Alper İnce

Kapak Tasarımı ve Sayfa Düzeni

Emrullah Öz

1. Basım Ekim 2011

Sözkesen Matbaacılık

ODTÜ Geliştirme Vakfı Yayıncılık ve iletişim A.Ş.

Öveçler 1042. Cad. No: 57/1 Çankaya-ANKARA
Tlf.: (312) 480 15 97 - 480 15 98
Faks: (312) 480 15 99
E-posta: odtuyayincilik@odtuyayincilik.com.tr
internet: www.odtuyayincilik.com.tr
İÇİNDEKİLER

OKUYUCU REHBERİ...................................................................................vii

ÇEVİRMENİN Ö N SÖ ZÜ ............................................................................... ix

BÖ LÜ M 1
NANOTEKNOLOJİ NEDİR?...........................................................................1
1.1 T a n ım la r ..................................................................................................... 3
1.2 N a n o te k n o lo ji T a rih i.................................................................................6
1.3 N a n o te k n o lo jin in Ş a r t la r ı........................................................................ 8
1.4 D aha Fazlası iç in ......................................................................................13

BÖ LÜ M 2
NANOTEKNOLOJİYE TEŞVİK..................................................................... 15
2.1 M a lz e m e le r ............................................................................................. 17
2.2 C ih a z la r..................................................................................................... 22
2.3 S is t e m le r ..................................................................................................23
2.4 M in y a tü rle ş m e y e Y ö n e lik M e s e le le r ................................................... 24
2 .5 T e şvik Edici D iğer S e b e p le r....................................................................25
BÖ LÜ M 3
ÖLÇEKLENDİRME KANUNLARININ NANOTEKLOJİYE
UYGULANMASI...........................................................................................27
3.1 M a lz e m e le r ............................................................................................. 29
3.2 K u v v e tle r..................................................................................................36
3.3 C ihaz P e r fo r m a n s ı.................................................................................. 37
3.4 T a s a rım ..................................................................................................... 38
3.5 Daha Fazlası İ ç in ..................................................................................... 40

BÖ LÜ M 4
N AN O M ETRO LO Jİ.....................................................................................41
4.1 N a n o y a p ıla rın G ö rü n tü le n m e s i............................................................ 43
4.2 G ö rü n tü le m e s iz Y a k la ş ım la r................................................................. 46
4.3 D iğer Y a k la ş ım la r.................................................................................... 47
4 .4 Ö z b irle ş im in M e t r o lo jis i........................................................................ 51
4.5 Daha Fazlası İç in ......................................................................................52

BÖ LÜ M 5
NANOTEKNOLOJİNİN H AM M AD D ELER İ.................................................53
5.1 N a n o p a rç a c ık la r......................................................................................55
5.2 N a n o fib e rle r............................................................................................ 59
5.3 N a n o p la k a la r........................................................................................... 60
5.4 G ra fe n -B a zlı m a lz e m e le r ....................................................................... 61
5.5 N a n o p a rç a cık la rın B iy o lo jik E t k ile r i..................................................... 63
5.6 Daha Fazlası İç in ......................................................................................66

BÖ LÜ M 6
NANOCİHAZLAR........................................................................................ 67
6.1 E le k tro n ik C ih a z la r.................................................................................. 73
6.2 M a n y e tik C ih a z la r................................................................................... 76
6.3 F o to n ik C ih a z la r.......................................................................................77
6.4 M e k a n ik C ih a z la r.................................................................................... 78
6.5 A k ışk a n lı C ih a z la r.................................................................................... 79
6.6 B iy o m e d ik a l C ih a z la r ..............................................................................80
6.7 Daha Fazlası İ ç in ..................................................................................... 82

iv
BÖ LÜ M 7
N A N O İM A LA T ............................................................................................83
7.1 Y u ka rıd an -A şa ğ ıya Y ö n t e m le r .............................................................. 86
7.2 M o le k ü le r İm a la t.................................................................................... 87
7.3 A şa ğ ıd an -Y u k arıy a Y ö n t e m le r .............................................................. 88
7.3.1 B iy o lo jik B ü y ü m e ................................................................................. 90
7.3.2 B iy o p o lim e r K a tla m a .......................................................................... 90
7.3.3 Ö z b ir le ş im ............................................................................................ 92
7.3.4 Ö z b irle ş im li T e k K a t m a n la r ............................................................... 93
7.3.5 A lte rn a tif P o lie le k tro lit Ç ö k t ü r ü lm e s i..............................................94
7.3.6 Y ü ze ye P a rça cık la rın R astgele E k le n m e s i........................................ 96
7 .4 M o le k ü lle r A ra sı E t k ile ş im le r ............................................................... 99
7.4.1 Y ü ze y G e rilim i K a v ra m ı....................................................................... 99
7.4.2 Tek M a d d e n in Y ü ze y G e rilim in in D eneysel
O la ra k B e lir le n m e s i...........................................................................105
7.4.3 Islanm a ve K u ru m a ........................................................................... 105
7.5 Daha Fazlası İ ç in ................................................................................... 108

BÖ LÜ M 8
BİYONANOTEKNOLOJİ ........................................................................... 111
8.1 B iy o m o le k ü lle r......................................................................................114
8.2 B iy o lo jik M o le k ü lle rin K a ra k te ristik Ö z e llik le ri................................ 116
8.3 B iy o lo jik m a k in e le rin M e k a n iz m a s ı................................................... 117
8.4 B iy o lo jik M o t o r la r ................................................................................ 119
8.5 K o n tro lü n M a liy e t i............................................................................... 122
8.6 B iy o fo to n ik C ih a z la r .............................................................................124
8.7 Bir Y apı M a lz e m e s i O la ra k D N A .........................................................126
8.8 Daha Fazlası İ ç in ................................................................................... 127

BÖ LÜ M 9
NANOTEKNOLOJİNİN YENİ ALANLARI.................................................. 129
9.1 K u an tu m H esap lam a ve S p in tro n ik le r...............................................131
9.2 N a n o t ıp ..................................................................................................134
9.2.1 İlaç T e s lim a t ı................................................................................... 134

v
9.2.2 B iy o a lg ıla y ıc ıla r.................................................................................. 135
9.2.3 O to m a tik T e ş h is ................................................................................ 136
9.2.4 S ip ariş Ü z e rin e S e n te z ...................................................................... 137
9.3 E n e r ji...................................................................................................... 138
9.4 Ü ç Ö n e m li K a v ra m ................................................................................ 139
9.4.1 N a n o la ş tırm a ......................................................................................139
9.4.2 V a s tifik a s y o n ......................................................................................140
9.4.3 A lg ıla y ıc ıla ş tırm a ...............................................................................140
9.5 Daha Fazlası İç in ................................................................................... 142

B Ö L Ü M 10
NANOTEKNOLOJİNİN ANLAM LARI........................................................143
10.1 H e y e c a n .............................................................................................. 145
10.2 T a ra fs ız lık ............................................................................................ 147
10.3 K a rşıtlık ve Ş ü p h e ...............................................................................148
10.4 G e le c e ğ e K ara m sa r B ir B a k ış ............................................................ 151
10.5 Daha Fazlası İ ç in ................................................................................. 152

DİZİN......................................................................................................... 153

vi
□KUYUCU REHBERİ

N a n o te k n o lo ji Ç alışm a R e h b e ri'n e h oşg eld in iz.

G e n e llik le , n a n o te k n o lo jin in (to p ra k m ü lk iy e ti ve ta rım d a k i d e v rim le re
para le l o la ra k g e rçe kle şe n , b e lk i de bu d e v rim le re y o l açan) b u h a r m a-
kinası ve çe liğ in işle n m e s iy le 1750 civ a rla rın d a başlayan Sanayi D evri-
m i'n i ta k ip ede n b ir so n ra k i te k n o lo jik d e v rim in te m e lin i o lu ştu rd u ğ u
d ü ş ü n ü lm e k te d ir. Sanayi D e vrim i to p lu m ve m e d e n iy e tte her biri daha
ö n c e sin d e m e d e n iy e t ta rih in d e y e n i b ir çağa ö n c ü lü k e d e n Taş D evrim i,
T u n ç D e vrim i ve D e m ir D e v rim i'n in y a ra ttığ ı gibi d e rin b ir d eğ işim o lu ş ­
tu rd u . 1 9 un cu y ü zy ılın so n u n d a e le ktriğ in e n d ü striy e l ö lç e k te k u lla n ıla ­
b ilir hale g e lm e siy le (ve k ab lo su z ile tişim gibi d iğ e r y e n ilik le rin y o lu n u
açm asıyla) b e ra b e r ikin ci E n d ü striye l D evrim b aşlad ı ve son zam an la rd a
da b ilg isa ya rla rın ve in te rn e tin yaygın b ir ş e k ild e k u lla n ılm a sıyla ta n ım ­
lan an Bilgi D e v rim i'n i y aşam aktayız.
Bilginin işle n m e si için k u lla n ıla n bü yü k ö lç e k te k i e n te g re d e v re le rin
daha fazla g e lişm e sin in d ev re b ile ş e n le rin in b ü y ü k lü k le rin in nan o ö lçeğ e
(yani, b irk a ç on n a n o m e tre y e kadar) in d irg e n m e s in e bağlı old u ğ u d e re ­
cede, b u h a r m a k in a la rı ile en e rjisi sağlan an d in a m o la rın e le k triğ in e n ­
d ü s triy e l ö lç e k te ü re tim in d e o ld u ğ u gibi Bilgi D e vrim i d e N an o D evrim
h alin e d ö n ü şm ü ştü r. A n cak, n a n o te k n o lo ji b e ra b e rin d e k e n d in e özgü
zo rlu k la rı g e tirir, ö ze llik le : (i) m a lze m e n in a to m ik ö lç e k te ele alın m a sı (ki
n a n o te k n o lo ji ta m a m ıy la b u n un la ilg ilid ir - bu "a to m ik ö lç e k te hassas
m ü h e n d is lik " ifa d e sin in b ir eş a n la m lısıd ır) niteliksel açıdan fa rk lı da vra­
nışların h esaba k a tılm a sı g erektiğ i an la m ın a g e lm e k te d ir ve (ii) a to m ik
ö lç e k te işle n m iş n esn e le rin in sa n la r için ku lla n ışlı hale g e le b ilm e s i a m a ­
cıyla, bu n e sn e le rin sayıca ço k o lm a sı g e re k m e k te d ir ki bu çok sayıda
nesnenin ele alınm ası p ro b le m in i o rta ya çıkarır.
N a n o te k n o lo jin in pek ço k fa rklı d is ip lin i kapsayan d oğ asın ı a zım sa ­
m a m a k gerekir. Bu d u ru m a ra ş tırm a cıla rı 2 1 'in c i y ü z y ıld a k in d e n ziyad e
19uncu y ü zy ıld a k i b ilim a d a m la rın a daha aşina olan b ir çalışm a y ö n te ­
m iyle ça lışm aya zo rla m a k ta d ır. N a n o te k n o lo ji a ra ş tırm a la rın d a p ek ço k
etk in olan alan, b ilim a d a m la rın ın fa rklı b ilim a la n la rın ı a n la m a sın ı g e ­
re ktirir. Bazen bu p ro b le m a ra ş tırm a cıla rd a n olu şan ta k ım la r o lu ş tu ru la ­
rak çö zü lm e k te d ir, an ca k bu ta k ım ın ü y e le rin in b irb irle riy le etk in b ir
şe k ild e ile tişim kurm a sı da g e re k m e k te d ir. Bu ço k d is ip lin liliğ in k a çın ıl­
m az b ir so n u cu da bu a lan d a ça lışılan m a lze m e le rin ço k g eniş b ir a ra lıkta
o lm a la rıd ır. Bunun b ir so n u cu o larak, kita b ın b ü yü k lü ğ ü n ü m a n tık lı s ın ır­
lar için d e tu tm a k am a cıyla bazı k o n u la r n isp e te n eksik b ir şe k ild e iş le n ­
m ek z o ru n d a kaldı, an ca k n a n o te k n o lo jin in sü re g e le n bu hızlı ev rim i
y ü zü n d e n k ita p ta pek ço k kon u d a dah a fazla d e ta yın b u lu n d u ru lm a sı
g ereksiz h ale g e le ce ktir. B u n dan kısm e n m a zu r g ö rü le ce ğ im i u m u t e d i­
y o ru m çü n kü bu d e ta y la r kısa sü re d e geçersiz hale g e le ce ktir. Ç ok küçük
â le m d e te m e l k e ş ifle r ya p ılm a ya şü p h e siz ki d evam e d ile c e k tir ve bu
a lan d a g e rçe k le şe ce k olan k e şifle rin te k n o lo jiy e y akın lığ ı d ü ş ü n ü ld ü ­
ğ ün de, bu k e ş ifle r şü p h e g ö tü rm e k s izin k u lla n ışlı ü rü n le re d ö n ü şe c e k tir.
O rjin a l lite ra tü re a it re fe ra n sla rı y aln ızca o rjin a l m a k a le n in çığ ır açan
b ir ça lışm a o ld u ğ u n u veya bu m a k a le n in o k u n m a sın ın o k u yu cu y u a y d ın ­
latacağ ın ı d ü şü n d ü ğ ü m d e (ana m e tn in a ltın d a d ip n o tla r h alin de) v e r­
d im . H er b ö lü m ü n so n u n d a kon u yla ilgili dah a fazla d e ta y h akkın d a bilgi
e d in m e k istey en h erh a n g i b irin in o k u y a b ile ce ğ i o to rite o la ra k kabul
e d ile n bazı (çoğu nlu kla n isp e te n kısa olan) d e ğ e rle n d irm e m a k a le le rin in
(ve b irk aç kita b ın ) liste sin i e k le d im . Bu lis te le r m a d d e le rin g en e l ö z e llik ­
leri, e le k trik ve m a n ye tizm a , o p tik , k u a n tu m m ekan iğ i vb. k o n u la r hak-
k ın d a ki s ta n d a rt m e tin le ri içe rm e m e k te d ir.
ÇEVİRMENİN ÖNSÖZÜ

T a rih e b ak tığ ım ızd a, in sa n o ğ lu n u n doğayı iş le y e b ilm e y e tisi o ra n ın d a

m e d e n ile ş tiğ in i g ö rm e kte yiz. Bu yü zd e n eski çağ ların is im le ri bile "taş
d evri, tu n ç d evri vb ." gibi m a lze m e le rle a n ılm a k ta d ır. B ilim k on u su n d a
A v ru p a 'd a yaşan an g e liş m e le r ve a rd ın d a n 18. y ü z y ıl'd a İn g ilte re 'd e
yaşan an E n dü stri D e v rim i'n in a rd ın d a n in san oğ lu ile m a lze m e ara sın d aki
ilişki daha ö n c e s in d e o lm a d ığ ı kadar g ü çle n d i ve u lu sla r a ra sın d a k i g e ­
lişm işlik fa rk la rın ı da b e lirle y e n te m e l e tm e n le rd e n biri olm a y a başladı.
A rtık , b ir ü lke n in g e lişm işliğ i doğa b ilim le rin d e k i ve m ü h e n d is lik te k i g e ­
lişm işliğ iy le ö lç ü lü r o lm a y a b a şla m ıştı. 20. y ü zy ılın so n la rın d a o rta ya
çıkan y e p y e n i b ir te k n o lo ji bu in sa n -m a lze m e ilişk isin i b u g ü n e k ad ar hiç
işle n m e d iğ i kadar b ü yü k b ir g ü çle işle m e id d iası ile yo la çıktı. Bu te k n o ­
loji m ad d e y i y a p ıta şla rı olan a to m la rı d ü ze y in d e ça lışa b ilm e y i, o n la rı
in sa n lığ ın ih tiy a ç la rın a g ö re bu ö lç e k te işle y e b ilm e y i m ü m k ü n kılacak
o la n n a n o te k n o lo jiy d i.
N a n o te k n o lo ji bu bü yü k v a a tle rin i daha ilk d ö n e m le rin d e bile g e rçe ­
ğe d ö n ü ş tü rm e y i başardı. Ken di ke n d in i te m iz le y e n ca m la r, çizik tu tm a ­
yan araba c ila la rı g ib i g ü n d e lik h ayatta k u lla n ıla n ü rü n le rd e n tu tu n da,
kan sere ça re s u n a b ile c e k iiaç te s lim a t s is te m le rin e , y a k ıt p ili ve gü n eş
pili gibi in sa n lığ ın en e rji p ro b le m in i çö ze b ile c e k b ü yü k ica tlara kad ar pek
ço k u m u t v e ric i g e lişm e n a n o te k n o lo jin in in san lığ a h en ü z ilk aşam ala-
rın d a y ke n açtığ ı k a p ıla rd a n sa d e ce b azıla rıd ır. G e le c e k te ço k dah a fa z la ­
sın ın o lacağ ı da aşikârd ır. U lu sla rın g e liş m iş lik d ü ze y in in de a rtık bu tip
ile ri te k n o lo jile rin in g e liş m iş lik d ü ze yi ile ö lç ü le ce ğ in i ve bu kon u d a g e ri­
de kalm ış ü lk e le rin , h er kon u d a g e rid e k a la ca kla rın ı d ü ş ü n m e k zo r o l­
m a y a ca ktır. N a n o te k n o lo jin in ö n e m in i de göz ö n ü n d e b u lu n d u rd u ğ u ­
m u zda, n a n o te k n o lo ji a d ın a b ir ü lke d e y a p ıla n u fağ ın d an b ü yü ğ ü n e h er
g e lişm e o ü lke n in g e liş im in e katkıd a b u lu n a ca k tır. N a n o te k n o lo ji a la n ın ­
da ü lk e m izd e T ü rkçe o la ra k y a p ıla n y a y ım la rın az sayıd a o lm ası, bu ko ­
nuda b ilim a d a m la rı h a ric in d e to p lu m u n g e n e lin d e k i b ilin ç d ü ze yin in
d ü şü k olu şu ve ülke o la ra k h en ü z k a ç ırm a d ığ ım ız b ir fırs a t o lan n a n o ­
te k n o lo jin in g e lişim i s ü re c in d e dah a ilk a şam alard a d ü n ya d a n geri k a lı­
y o r o ld u ğ u m u zu g ö rm e m , beni bu k o n u yla ilg ili b ir katkıd a b u lu n m a y a
te şv ik etti. P rof.D r. Je re m y R a m sd e n 'ın ese ri o lan "N a n o te k n o lo ji'n in
Esasları" adlı k ita b ın e lin izd e tu ttu ğ u n u z bu T ü rkçe çe v irisi bu teşviğ in
b ir ü rü n ü d ü r.
Bu e se r s is te m a tik b ir şe k ild e n a n o te k n o lo jin in pek ço k y ö n ü n ü o k u r­
ların g ö zle ri ö n ü n e se rm e k te d ir. Yazar, B ö lü m l 'd e n a n o te k n o lo jin in ne
old u ğ u n a y ö n e lik bazı te m e l ta n ım la rı o rta ya k o y u y o r ve Batı m e d e n iy e ­
tin in ta rih s e l g e lişim i için d e n a n o te k n o lo jin in hangi n o k ta d a o ld u ğ u n u
a n la tıy o r. S o n ra sın d a B ö lü m 2 'd e g ü n ü m ü zd e b ilim a d a m la rın ı, ş irk e tle ­
ri, dah a da ö n e m lisi to p lu m u hangi se b e p le rin n a n o te k n o lo ji k ad ar kü­
çük ö lç e k te k i b ir ça lışm a alan ın a te ş v ik e ttiğ i te k n ik a n lam d a in ce le n iy o r.
Bu ö lç e k te ça lışm a n ın m a lze m e le rin işle n m e si ü ze rin d e k i etk isi B ölü m
3 'te in ce le n irk e n , bu k a d a r k ü çü k ö lç e k te hangi a ra çla rla ve hangi y ö n ­
te m le rle ça lışıld ığ ı B ölü m 4 'te , hangi m a lze m e le rle ç a lışıld ığ ı ya da bu
s ü re ç le rin s o n u cu n d a hangi m a lze m e le rin o rta ya çıktığ ı ise B ölü m 5 'te
a n la tılm a k ta d ır. K ita b ın ilk y a rısın ı o lu ş tu ra n ilk 5 b ö lü m d e n a n o te k n o ­
lo jin in b ir a n la m d a arka plan ı a n la tılıy o rk e n , kita b ın ikin ci y a rısın d a k i 5
b ö lü m d e , n a n o te k n o lo jin in u y g u la m a la rın a , ü rü n le rin e ve s o n u çla rın a
o d a k la n ılm a k ta d ır. E le k tro n ik a la n ın d a k i u yg u lam alara B ölü m 6 'd a, n a­
n o te k n o lo jin in h â lih a zırd a k i im a la t y ö n te m le rin e g e tird iğ i y e n ilik le re
B ö lü m 7 'd e , b iy o te k n o lo ji a la n ın d a k i u yg u lam alara B ö lü m 8 'd e , n a n o ­
te k n o lo jin in en y e n i a la n la rın d a k i g e liş m e le re B ö lü m 9 'd a ve to p lu m u n

x
n a n o te k n o lo jiy e y ö n e lik fa rklı bakış açıla rın a, başka b ir d e y işle n a n o te k ­
n o lo jin in sosyal an la m d a y a ra ttığ ı im g e le re B ö lü m 1 0 'd a y e r v e rilm iş tir.
Bu kita b ın h a zırla n m a sı s ü re c in d e y ö n le n d irm e le riy le bana y a rd ım cı
olan h o cam Prof.D r. Ş akir Erkoç'a, sü recin ta m a m ın d a y a n ım d a o la ra k
bana d e ste k v e re n H ilal Ezgi T o ra m a n 'a ve k ita b ın çe v irisin in k o n tro lü
s ü re c in d e y a rd ım la rın ı ek sik e tm e y e n Sibel K u rt'a te şe k k ü rü b ir b o rç
b ilirim .
Alper İnce
 BOLUM 1

NANOTEKNOLOJİ
NEDİR?
NANOTEKNOLOJİ NEDİR?

1.1 Tanım lar

N a n o te k n o lo ji'n in ta n ım ın ı kısaca h a tırla y a lım : N a n o te k n o lo ji, "m a lz e ­

m e le rin , cih a zla rın ve s is te m le rin n an o ö lç e k te şe k lin i ve e b a tla rın ı k o n t­
rol e d e re k ta sa rım ın ın , k a ra k te riza sy o n u n u n , im a la tın ın ve u yg u la m a sı­
nın y a p ılm a sın a " v e rile n is im d ir.1 N a n o ö lçe k g ü n ü m ü zd e 1 ile 100 na-
n o m e tre lik uzaklığı kapsayan a ra lık o la ra k kabul e d ilir.2 N a n o tek -
n o lo jin in b u n d an biraz dah a fa rk lı başka b ir ta n ım ı da şu şe k ild e v e rile b i­
lir: N a n o te k n o lo ji "esasen y e n i ö z e llik le r ve işle v le re sa h ip m a lze m e le r,

1E. Abad et al., NanoD ictioııary. Basel: Collegium Basilea (2005).

2 Bu ölçek (ve aslında tanım lar) günüm üzde evrensel bir term inolojiyi geliştirm eyi hedefleyen
Uluslararası Standartlar Ö rgütü'nün (ISO) tartışm a konuları arasında bulunm aktadır.

3
cih a zla r ve s is te m le r ü re te b ilm e k a m acıyla m a d d e n in n an o ö lç e k te p la n ­
lı ve k o n tro llü işlen m esi, hassas ölçü m ü , m o d e lle n m e s i ve ü re tim i"d ir.
D iğer b ir yaygın ifa d e ise "n a n o m e tre ö lç e ğ in d e en az b ir b o y u tta işlev­
sel b ir düzene sah ip m a lze m e le rin , cih a zla rın ve sis te m le rin ta sa rım ı,
sen tezi, k a ra k te riza sy o n u ve u yg u lam ası ş e k lin d e d ir. A m e rik a n Fore sigh t
E n stitü sü 'n ü n y a p tığ ı ta n ım ise şu şekild ed ir: "N a n o te k n o lo ji m ad d en in
y a p ısın ın , k u lla n ışlı ve özgün ö z e llik le re sah ip yen i m a lze m e ve cih a zla r
ü re tm e k için k o n tro l e d ilm e s in e y ö n e lik g e liş m e k te o la n b ir g rup te k n o ­
lojiye v e rile n isim d ir." K o n tro l ü ze rin d e k i vurgu şu n o ktad a ö ze llik le
ö n e m lid ir: K o n tro l k a b iliy e ti n a n o te k n o lo jiy i ken d isi ile kıyaslan an k im ­
yad an ay ıran ö ze llik tir: K im yada h areket, göz ö n ü n d e b u lu n d u ru la n
a to m la r ve m o le k ü lle rin p o ta n siy e l e n e rji y ü zeyi ü ze rin d e y e r alm ası
k oşu lu yla esasen k o n tro ls ü z ve rastg e led ir. İstenen k o n tro lü e ld e e d e ­
b ilm e k için, rastg e le o lm ay an , özel ve ataktik b ir o rta m ın olm ası g e re k li­
dir. A ta k tik o rta m la rın u yg u lam ad a nasıl sağ la n a b ile ce ğ i k on u su hâlâ sıkı
b ir şe k ild e ta rtış ılm a k ta d ır.3

N a n o te k n o lo jin in ço k kısa ve öz b ir ta n ım ı "a to m ik hassaslıkta m ü ­

h e n d is lik " o la ra k y a p ıla b ilir.

A n cak, bazı n a n o te k n o lo ji u zm a n la rın ın insan e liy le y a p ıla n küçük

b o y u tta k i ü rü n le ri d e ğ e rle n d irm e k te n k a çın m a k s u re tiy le ü ze rin d e ısra r­
la d u rd u k la rı "te m e ld e n kaza n ılan ye n i ö z e llik le r", "y e n ilik " ve "ö zg ü n ­
lü k" gibi y ö n le ri de göz ö n ü n d e b u lu n d u rm a lıy ız.
Başka b ir ta rtış m a lı konu ise "n a n o te k n o lo ji" mi yoksa "n a n o te k -
n o lo jile r" m i d e n m e s i g e re k tiğ i kon u su d u r. İkin cisin de n yana olan g örüş
n a n o te k n o lo jin in b irb irin d e n ayrı o la n fa rklı ç e ş itle rd e pek ço k te k n o lo ­
jiy i kapsadığı y ö n ü n d e d ir. A n ca k "n a n o te k n o lo ji" ifa d e sin i k o lle k tif b ir
a n la m d a k u lla n m a k için h içb ir n ed e n g ö rü n m e m e k te d ir çü n kü bu kap ­
sam d aki fa rk lı te k n o lo ji tü rle rin in ta m a m ı a to m ik ö lç e k te k o n tro l n o k ta ­
sın da b ir araya g e liy o r (g e tirilm e k için ça b alan ıyo r).
T a n ım la rı b iraz daha d e ta y la n d ıra ra k , n a n o te k n o lo jiy i en az üç hayali
eksen ü ze rin e y a yab iliriz:

3 Ör., F. Scott et al., NanoDebate. Nanotechnology Perceptions 1 (2005) 119-146.

4
 1. A rta n k a rm a şık lık açısın d an e lle tu tu la b ilir n e s n e le r ekseni: M a l­
zem eler, cih azla r v e sistem ler. "A k ıllı" m a lze m e le r gibi ü rü n le rin bu üçü
ara sın d a k i s ın ırla rı a şıla b ild iğ in i de göz ö n ü n d e b u lu n d u rm a k g erek iyo r.
2. Bu eksen küçü k e b a tla rın d a n kayn a kla n a n ö z e llik le re sah ip (ö rn e ­
ğin; aynı kim yasal b ile ş im e sah ip yığın n e sn e le rin ö z e llik le rin d e n fa rklı
o lm a sı gibi ö ze llik le ri) pasif, s ta tik n e s n e le r (n a n o p a rça c ık la r gibi) ile
başlar. A k tif c ih a zla r ile (örneğin; e n e rjiyi d ö n ü ş tü re b ile n , bilg iyi sakla-
y a b ile n veya d u ru m u n u d e ğ iştire b ile n ) d evam e d e r - y a n i, a k tif c ih a z la ­
rın d in a m ik ö z e llik le ri açıkça d e ğ e rle n d irilm e k te d ir. Eksen ü ze rin d e daha
ilerid e , dah a k ap sam lı ve daha fazla karm aşıklığ a sah ip , ö rn e ğ in g e lişm iş
bilgi işle m e gibi y e te n e k le ri olan c ih a zla r b u lu n m a k ta d ır. Eksenin so ­
nunda, aynı zam an d a da a to m ik h assaslıkta im a la t (AHİ) o la ra k a d la n d ı­
rıla n im a la t y ö n te m le ri (yani, n an o im alat), başka b ir ifa d e y le s ü re ç le r ve
çe ş itli k a rm a şık cihaz ve p ro s e d ü rle r d e rle m e si olan n a n o m e tro lo ji b u ­
lu n m a k ta d ır. B u n la r bazen ta m b ir s ü rd ü rü le b ilir n a n o im a la t d izisi an la­
m ına gelen "ü re tke n n a n o siste m le r" şem siyesi altın d a da d eğ e rle n d irilir.
3. Bu eksen, doğrudan n a n o te k n o lo ji ile b a şla m a k ta d ır: N a n o ö lçe k te
y a p ıla n d ırılm ış m a lze m e le r (n a n o p a rça cıkla r dahil), n a n o ö lç e k te b ile ş e n ­
lere sah ip cih azlar, vb. ve n a n o ö lç e k te ayrı ayrı d e v re b ile şe n le ri olan
ço k bü yü k ö lç e k te k i e n te g re d e v re le re dayalı gü çlü bilgi işle m cile ri gibi
n e sn e le ri kapsayan dolaylı n a n o te k n o lo ji ile d e v a m e d e r ve m ü h e n d islik
sü re ç le rin in (ve b iy o lo jik o la n la r da dah il d iğ e r sü re çle rin ) o n la rı daha
iyi a n la m a k için n a n o ö lç e k te d e ta y lı a ra ştırılm a sı a n la m ın a g elen kav­
ram sal n a n o te k n o lo ji ile biter.
A k tif cih a z la r b ağ lam ın d a, bu cih a zla rı ö rn e ğ in e le k tro n la r, fo to n la r
veya sıvı m a lze m e le r gibi g e n e llik le ü ze rin d e ç a lıştık la rı o rta m a g öre
s ın ıfla n d ırm a k k u lla n ışlı o la ca k tır. Bu yüzd en , m oleküler elektronik diye
b ir alan m e v c u ttu r ve bu alan da s ilik o n gibi yığın m a lze m e le rd e n k ü ç ü l­
tü le re k ü re tile n te k e le k tro n lu c ih a zla r b u lu n m a k ta d ır. N anofotonikler
ö z e llik le de te k tip b ilg in in iş le n m e si söz kon u su ise d ü zle m se l o p tik
d alga k ıla v u zla rın ı ve fib e r o p tik le ri içe re n g en iş k ap sam lı b ir te rim o la ­
rak sıklıkla ku lla n ılır. N anoakışkan lar ise kim yasal te p k im e le ri g e rçe kle ş­
tirm e k için uzun z a m a n d ır k u lla n ıla n m ik ro m ik s e rle rin daha küçü k v e rs i­
y o n la rın ı kapsayan b ir ala n d ır. A n ca k bu sın ıfla n d ırm a p ek d e k u llan ışlı
d e ğ ild ir çü n kü pek ço k cih az b ird e n fazla o rta m d a k u lla n ılm a k ta d ır: Ö r­

5
neğin, nanoelektrom ekanik cih a z la r e le k tro n ik o la ra k tu şa b asm a (açm a,
kapam a) işle m in in g e rç e k le ş tirilm e s in e y ö n e lik b ir yol o la ra k yoğu n b ir
şe k ild e a ra ş tırılm a k ta d ır, o p to elektronik k o n tro l ise fo to n ik o la ra k tuşa
basm a (açm a, kapam a) iş le m in i g e rçe k le ştirm e y e y ö n e lik p o p ü le r b ir
y o ld u r ve fo to k im y a ise m in y a tü rle ştirilm iş re a k tö rle rd e hem n a n o fo -
to n ik le ri hem de n a n o a k ışk a n la rın k u lla n ım ın ı içerir.

1.2 Nanoteknoloji Tarihi

Bu kon u da sıklıkla R ichard F e y n m a n 'ın (o z a m a n la r ça lıştığ ı y e r olan)

C a lte c h 'te 1 9 5 9 'd a ya p tığ ı b ir kon u şm aya atıfta b u lu n u lu r. R ichard
Feyn m a n "A şağ ıd a dah a ço k y e r v a r" b aşlıklı kon u şm a sın d a , (b ü yük b o ­
yu tla ra sah ip olan m ak in a la ra b e n ze r iş le m le r yapan) dah a küçü k m aki-
n a la r için b ile ş e n le r ü re te n daha da küçük m a k in a la rın b ile ş e n le rin i ü re ­
te b ilm e k a b iliy e tin e sa h ip m a k in a la ri ö n g ö rd ü ve on a g ö re bu işlem
a to m ik b o y u tla ra e rişile n e k a d a r s ü rd ü rü le c e k ti. B ir in ç b ü yü klü ğ ü n
6 4 'te b irin i g e çm e y e c e k to p la m b ü yü k lü ğ e sah ip ve çalışan b ir e le k trik
m o to ru ü re te n ilk kişiye 1000$ lık b ir ö d ü l v a a t e ttiğ in d e , kısa b ir zam an
son ra b ir öğ ren ci k e n d isin e ta n ım la n a n k rite rle ri sağlayan g ele n e k se l
ta sa rım a sah ip (saatçile rin ku llan d ığ ı te k n iğ i kullan arak) b ü yü k b ir ça b a y ­
la elle m o n te e d ilm iş b ir e le k trik m o to ru su n u n ca ce sare ti k ırıld ı.
Daha s o n ra sın d a , F e y n m a n 'd a , Eric D re xle r ta ra fın d a n d e ta y la n d ırı-
lan b ir kavram olan m o n ta jcı fik rin in to h u m la rın ı g ö rm e k te y iz .4 M o n ta jc ı
sad e ce n a n o y a p ılı m a lze m e le ri ü re tm e k le kalm ayan, aynı zam an d a da
d iğ e r m a k in a la rin k o p y a la rın ı ü re te n e v re n se l b ir m o n taj m ak in a sıd ır. İlk
m o n ta jcı bü yü k b ir z a h m e tle a to m a to m inşa e d ile ce k ve bu g e rç e k le şti­
ğinde, ça lışan y a p ıla rın sayıları üstel o la ra k b ü yü y e ce k ve y e te rin c e b ü ­
y ü k b ir sayıya u la şıld ığ ın d a , e v re n se l im a la t k a b iliy e tiy le b e ra b e r nano
çağ da g e lm iş olacak.
N a noöIçeğe bayağı fa rklı b ir ya k la şım hassas m ü h e n d isliğ in m ik ro s ­
ko b ik d ü n y a sın d a n başlam akta ve u ltrah assas m ü h e n d isliğ e doğ ru d e re ­

4 K.E. Drexler, M o le cu la r engineering: m oleküler işlem e için yaygın kabiliyetlerin gelişim ine
yönelik bir yaklaşım. Proc. N a tlA ca d . Sci. USA 78 (1981) 5275-5278.

6
ce li b ir ş e k ild e ile rle m e k te d ir (Şekil 1.1). "N a n o te k n o lo ji" ism i ilk kez
N o rio T a n ig u ch i ta ra fın d a n 1 9 8 3 'te bu sü re ce b ir alt lim it g e tirm e k a m a ­
cıyla o rta ya k o n m u ş tu r.5 G ü n ü m ü zd e var o lan ultra yüksek hassas m ü ­
h e n d islik b irk aç n a n o m e tre lik p ü rü zlü lü ğ e sa h ip yü ze y c ila sın ı e ld e e d e ­
b ilm e k te d ir. Yarı ile tk e n işlem e e n d ü s tris in d e k i d u rm a k b ilm e y e n m in-
y a tü rle ş m e bu tre n d i y a n sıtm a k ta d ır. On yıl ö n c e m ik ro m e tre a lan ın a
o d a k la n ılıy o rd u . Daha k ü çü k g irin ti ç ık ın tıla r m ik ro m e tre n in o n d a lık
k e sirle ri o la ra k ta n ım la n m a k ta y d ı. Ş im di ta n ım la m a ve ü re tim on nan o-
m e tre le r cin sin d e n y a p ılm a k ta d ır.
N a n o te k n o lo jiy e ü çü n cü b ir y akla şım ö zb irle ş im te m e llid ir. Ö zb ir-
le şim e g ö ste rile n ilgi b ir yan dan D re xle r m o n ta jcıla rı k a v ra m ın ın yakın
b ir g e le ce kte g e rçe k le şm e sin i o la n a k dışı b ıra k a ca k gibi g ö rü n e n ü re tim
z o rlu k la rın d a n , d iğ e r b ir yan dan da ultra y ü k se k hassas y a k la şım ın g e tir­
diği bü yü k m a liy e tte n d o la y ı orta ya çık m ıştır. Ö zb irle şim fik rin in kayna­
ğı, b ir te s t tü p ü n d e k a rıştırıla n ve ça lkala n a n b a k te riy o fa j v irü sle rin in ,
k e n d iliğ in d e n işlevsel b ir v irü s o lu ş tu ra ca k şe k ild e b irle şe ce k o la n ö n c e ­
d en b ir araya g e lm iş p a rçalard a n (baş, boyun, bacaklar) o lu ştu ğ u n u fa rk
ed e n v iro lo g la rın ç a lışm a la rın d a n g e liy o r gibi g ö rü n m e k te d ir.

Yıl

Şekil 1.1 İşleme Hassaslığının Evrimi (Norio Tanaguchi)

5 N. Taniguchi, On the basic concept of nanotechnology. Proc. Inti Conf. Prod. Engng Tokyo,
P a rt II (Jap. Soc. Precision Engng).

7
 Nanoparçacıklar: G e n e llik le p a sif n a n o y a p ıla r başlığı a ltın d a s ın ıfla n ­
d ırılır. G ü n ü m ü zd e , n a n o te k n o lo jin in tica ri ö n e m e sah ip n e re d e y se te k
p arçasın ı te m s il e tm e k te d ir. A n cak, yen i o lm a d ık la rı için n a n o te k n o lo jiy i
g e rçe kte n te m s il e d ip e tm e d ik le ri de bazen s o rg u la n m a k ta d ır. Ö rne ğ in,
H o lla n d a ll cam ustası John U ty n a m 1 4 4 9 'd a İn g ilte re 'd e n a n o p a rça cıklı
altın k u lla n a ra k re n kli v itra y cam ü re ttiğ i için k e n d isin e p a te n t v erild i;
İsviçreli tıp d o k to ru ve k im yag e r von H o h e n h e im (Paracelsus) a ltın na-
n o p a rça c ık la rın h a zırla n m a sın ı g e rç e k le ştird i ve 1 6 'ın cı y ü zy ılın ilk b aşla­
rın da bazı h a sta lık la rd a n za ra r g ö re n h astalara bu a ltın n a n o p a rça c ık la rı
u ygu ladı. N a n o p a rç a cık la rın k im yasal y o lla rla ü re tim i 1 9 'u n cu y ü zy ılın
o rta s ın d a n beri n e t b ir ş e k ild e o rta ya k o n m u ş tu r (ör., T h o m a s G ra-
h a m 'ın d e m irli h id ro k s it n a n o p a rça c ık ü re tm e y e y ö n e lik yö n tem i).
W o lfg a n g O stw a ld A B D 'd e bu kon u h akkın d a yayg ın b ir ş e k ild e d e rs le r
v e riy o rd u ve bu d e rsle ri ço k b aşarılı b ir k ita p o lan "D ie W e lt d e r v e r­
n a c h lä s s ig t e n D im e n s io n e n " (1 9 1 4 'te b asıld ı) ad lı kita p ta b ir araya
g e tird i. Pek ço k ü n iv e rs ite n in en azın d a n 2 0 'in c i y ü zy ılın o rta sın a k ad ar
k o lo it kim yası b ö lü m le ri vardı, an ca k so n ra sın d a bu kon u n a n o te k n o lo ji­
nin b ir parçası o la ra k te k ra r hayata d ö n e n e k ad ar b ir m od a o lm a k ta n
çıktı.

1.3 Nanoteknolojinin Şartları

Bilimsel devrimler. İnsanın g e lişim i te k n o lo jin in k ırılm a n o k ta la rıy la

b e lirle n ir. T e k n o lo jile r (örneğin, h ayat ta rz la rın d a n ziyade) b irb iri ard ın a
g elen d ö n e m le re isim le rin i v e re c e k kadar ö n e m lid ir: A v la n m a , p astora -
lizm , ta rım , ş e h irle şm e vb. d e v ri y e rin e Taş Devri, T u n ç Devri, D e m ir
D evri gibi. H ayat ş e k lim izd e k i en b elirg in d e ğ iş ik lik m u h te m e le n 1 8 'in ci
y ü zy ılın o rta sın d a B rita n y a 'd a başlayan E n d ü striye l D e vrim ta ra fın d a n
g e tirild i. E n d ü striy e l D e vrim 1 9 'u n cu y ü zy ılın o rta sın d a B rita n y a 'd a tü m
g ü cü yle y a şa n ıy o rd u ve bu d e v rim ilk başta b aştan savm a b ir şe k ild e
yaşansa da, so n ra sın d a A v ru p a 'd a , Kuzey A m e rik a 'd a ve başka y e rle rd e
hızla ta m g ü cü n e ulaştı. E n d ü striy e l D e v rim 'in y e rin i y ü k se k hızlı e le k t­
ro n ik d ijita l b ilg isa yarlara dayan an b ir şe k ild e b ilg in in to p la n m a s ı, d e p o ­

8
lan m ası, geri ça ğ rılm a sı ve a n a lizin d e daha ö n c e sin d e hiç o lm a y a n bir
y e te n e ğ in a rtık m ü m k ü n hale g e lm e si ile ta n ım la n a n Bilgi D e vrim i aldı.
Şu anda hâlâ o d ö n e m in için d e y iz, an ca k sıra d a k i d e v rim ufu kta ço kta n
g ö rü n m e y e başladı ve bu d e v rim N a n o D e vrim o la ra k g ö rü n m e k te d ir.
Bu d e v rim le r h akkın d a d ikk a te d e ğ e r b irk aç şey v a rd ır. İlk şey, y e te ­
n e k le rd e k i üstel artıştır. Bu bazen kabul e d ilm e s i z o r b irş e y d ir çünkü
ü stel b ir fo n k siy o n y e te rin c e küçü k b ir a ra lık ta in ce le n d iğ in d e lin e e rd ir
ve eğ e r te k n o lo ji (ya da te k n o lo jik b ir devrim ) b irk aç neslin g ö zleri ö n ü ­
ne serile ce kse , b ire yse l a lg ıla r lin e e rliğ e y ö n e lik o lu m su z e tk ile n m e y e
e ğ ilim li o la ca k tır. M e v c u t v e rin in e m p irik açıda n in ce le n m e si h e r ne
k adar sonsu za k ad ar sü rm e se de ü stel g e lişim in b u rad ak i k ural old u ğ u n u
g ö s te rm e k te d ir (Ray Kurzvveil bu kon u d a pek ço k ö rn e k to p la d ı ve gü­
n ü m ü zd e buna m u h te m e le n en iyi ö rn e k M o o re y asasıd ır) ve bu g elişim
so n u n d a y a ta y hale g e lm e k te d ir. İkincisi, ön cü b ir te k n o lo jik sıçra m a çok
sıklıkla so n ra sın d a g e le ce k b ir sıçra m a ya ön ayak o lm a k ta d ır. Ö rne ğ in,
d e m ir işçiliğ in d e b e ce ri ve b ilg in in a rttırılm a s ı E n d ü striye l D e vrim 'in
ay ırıcı ö ze lliğ i olan b u h a r g ü cü n ü n ve çe liğ in b aşarısı için ö n e m liy d i.
E n d ü striye l D e vrim de so n u n d a Bilgi D e vrim in i g e rç e k le ştirm e k için g e­
re ke n e n te g re e le k tro n ik d e v re le rin bü yü k ö lç e k te seri ü re tim in e y ö n e lik
y e te n e ğ i g eliştird i.
İnsanlar n eden g e le ce k te k n o lo jik d e v rim in n a n o te k n o lo jin in k i o la c a ­
ğını d ü ş ü n ü y o r? Ç ü n kü te k n o lo jiy e b ir kere h âkim o lu rsak, n esn e le ri
"aşa ğ ıd a " ü re tm e n in a v a n ta jla rı o k a d a r ezici o lacak ki bu te k n o lo ji n es­
n e le ri ü re tm e y e y ö n e lik b ü tü n te k n o lo jile re ü stü n g elecek. D e m ir ü re ­
tim i ve iş le m e sin d e u sta la şıld ığ ın d a , kim se b ro n zd a n büyük, güçlü n es­
n e le r ü re tm e y i d ü şü n m ü y o rd u , kim se de g ü n ü m ü zd e e le k tro n ik hesap
m a k in e le ri varken sü rgü lü hesap ce tve li ku lla n m ıyo r.

Nanoteknolojinin avantajları nelerdir? Bu a v a n ta jla r m in y a tü rle ş ­

tirm e y i, m a lze m e ö z e llik le rin in ye n i k o m b in a sy o n la rın ı ve evre n sel b ir
im a la t te k n o lo jis in i ta k ip e tm e k te d ir.
M in y a tü rle ş m e n in k e n d in e özgü fa y d a la rın a b ir ö rn e k d e ce p te le fo ­
n udur. Cep te le fo n u kavram ı 1 9 5 0 'le rd e g e liş tirild i an ca k ih tiy a ç d u yu lan
d e v re le rin bo y u tu o gü n ün te k n o lo jis i (te rm iy o n ik v an alar) k u lla n ıla ra k

9
y a p ılsa yd ı, ço k katlı b ir bina k ad ar y e r k a p la y a b ilird i. K arb o n n a n o tü p -
le rle ü re tilm iş m a lz e m e le r ço k hafif, ço k d a y a n ıklı, tra n s p a ra n o la b ild iğ i
gibi, e le k trik s e l ile tk e n liğ e de sah ip o la b ilir. M o n ta jc ıla ra dayan an e v re n ­
sel im a la t (kişisel n an o fab rikala r), in sa n la rın ih tiy a cı o la n pek ço k ü rü ­
nün b ir e n e rji kaynağı ve a s e tile n d e n ü re tilm e s in i m ü m k ü n kıla caktır.

Nano Devrimi gerçekleştirmeye ne kadar yakınız? D e vre le rin m in-

y a tü rle ş tirilm e s i ç o k ta n d ır bayağı ile rle d i. G ü n ü m ü z d e b ile ş e n le r ve
ç ip le r on n a n o m e tre le r ö lç e ğ in d e g irin ti ve ç ık ın tıla rla ü re tile b iliy o r. Seri
ü re tile n e n te g re d e v re le r sa y e sin d e ü re tile b ile n g üçlü kişisel b ilg isa ya r­
ların gen iş a n lam d a y a y ılm a sı g e rçe k le şm e d e n in te rn e te e rişim i hayal
e tm e k m ü m k ü n değil. K arbo n n a n o tü p bazlı m a lze m e le r ço ğ u n lu kla hâlâ
d e n e yse l a şa m a d a d ır. A ncak, karb o n n a n o tü p p ro to tip le ri ü re tild i ve bu
k o n u d a ki z o rlu k la r a ş ıla b ilir gibi. M o n ta j te m e lli n a n o im a la t hâlâ g e le ­
ce k te b ir şe k ild e g e rçe k le şe ce k gibi g ö rü n ü y o r. Y a p ıla b ilirliğ i g ö ste rm e k
için g e n e llik le b iy o lo jik s is te m le rle berab er, b ilg isa ya r s im ü la s y o n la rı da
y a p ıla b ilir (ör., g e rçe k te b ü tü n h ayat fo rm la rın d a bolca b u lu n a n yaygın
en zim o la n A T P a z'ın k a lb in d e y e r alan b irk a ç n a n o m e tre çapa sah ip
d ö n e r m o to rla r b ilg isa ya r s im ü la s y o n la rı ile g ö sterilir). A n cak, a to m ik
hassaslıkta b irle ş im i g ö ste re n g e rçe k d e n e y le r hâlâ ilke l aşam ad a d ır.

Nanoteknolojinin faydaları ne olabilir? G e çe n b irkaç y ıld a y a y ım la ­

nan ra p o rla r n a n o te k n o lo ji ve n a n o te k n o lo jin in g e tire ce ğ i fa y d a la r h ak­
kında h ey ecan lı ra p o rla rd ır. A n cak, bu ra p o rla rd a v e rile n ö rn e k le rin
çoğu, n isp e te n ö n e m siz b ir doğaya s a h ip tir ve b ir d e v rim o lu ş tu rm a k için
y e te rli sıçra m a yı g ö ste re n y e n ilik le ri te m s il e d iy o r gibi g ö rü n m e k te d ir.
B ö ylece, k irle n m e y e d ire n ç g ö s te re n te k s tille rin , kir çık a rta b ile n nan o-
parça cık lı fo to k a ta liz ö rle ri ku lla n a n k e n d in i te m iz le y e n ca m la rın (Şekil
9.3); m o rö te s i ışığı saçm a d an etk in b ir şe k ild e filtre le y e n ve b ö ylece
şe ffa f h ale gelen n a n o p a rça c ık te m e lli gü n eş kre m le rin ; k a rb o n fib e r ile
veya k a rb o n n a n o tü p k o m p o z itle rle ü re tilm iş dah a h a fif ve g ü çlü te n is
ra k e tle rin in ve b u n u n gibi b irç o k ü rü n ü n n an o b o y u tta y a p ıla n d ırılm a s ı
zaten g e rç e k le ştirilm iş ti. Bu g e liş m e le rin h içb irin in m e d e n iy e tin g e lişim i
a çısın d a n d e v rim se l old u ğ u s ö y le n e m e z. E n d ü striye l D e vrim , ü rü n le rin in

10
m u azzam b ü yü k lü ğ ü n d e n d o layı ço k net b ir şe k ild e g özle g ö rü n ü rd ü r:
D ev k ö p rü le r (ö r ,,Forth köprüsü), d e v b u h a r g e m ile ri (ör, G reat Eastern)
ve en büyüğü, eğ e r tü m ağ te k b ir bü yü k m a k in e o la ra k ele alın ırsa d e ­
m iry o lu . V e bu in şa a tla r için gereken çe lik, d e v ç a lışm a la rla ü re tild i;
ö rn e ğ in m o d e rn b ir k im yasal te sis veya araba m o to ru fa b rik a sı orta
boyda b ir kasaban ın ala n ın ı kap la y a b ilir. Tam te rsin e , n a n o te k n o lo jin in
ü rü n le ri, ta n ım ı itib a riy le , ço k kü çü ktü r. M o n ta jc ıla r te k b aşların a çıp la k
göz için g ö rü n m e zd ir. A n cak, ta b ii ki, m o n ta jc ıla r ta ra fın d a n ü re tile n
ü rü n le r b in a la rım ızın inşa ed ile ce ğ i ultra hafif, gü çlü m a lze m e le r gibi
g özle g ö rü n e b ilir ve yayg ın d ır.
N a n o iş le m c ile r sın ıfın a giren m ik ro iş le m c ile r d ola y lı n a n o te k n o lo jin in
b ir g ö s te rim id ir ve in te rn e t s a ğ la y ıcıla rın ın (ve in te rn e tin ) ve cep te le ­
fo n la rın ın ayn ı an da h er y e rd e b u lu n m a s ın ın seb e b id ir. Bu bilgi iş le m c i­
le rin in etk isi o n la rı y ö n e te n a lg o ritm a la rın k a p sa m lılığ ın d a n ziyad e çok
y ü k sek hızda ça lış m a la rın d a n d ır. H a sta lıkla rın te şh isin d e n g ö z e tle m e y e
k ad ar p e k ço k iş b e y in le rim izin hızla ve b ir sü re liğ in e hiç çab a g ö s te rm e ­
den y a p a b ild iğ i b irşe y olan ke n d in i te k ra rla y a n d e s e n le rin alg ıla n m a sın ı
iç e rir an ca k d ijita l b ir işlem ci için bu işlem in y a p ılm a sı uygun bir fo rm a
in d irg e n e n ço k sayıda m a n tıksa l a d ım ı g e re k tirir. İyim ser g ö zle m cile r
"o to m a tik m u h a k e m e n in " bu d ik k a tsizliğ in e rağm en, y a p a y zekân ın
so n u n d a in s a n la rın k in e üstün g e le ce ğ in i ta h m in e d iy o rla r - bu
K u rz w e il'in "te k illik " o la ra k a d la n d ırd ığ ı ka v ra m d ır. D iğ e rle ri b u n u n bir
daha asla o lm a y a ca ğ ın ı ta h m in e d iy o rd u . T e k illik k e sin lik le tam o la ra k
d e v rim s e ld ir an ca k h er ne k ad ar N a n o D evrim te k n o lo jiy i m ü m k ü n kılan
g erekli şe y le ri sağlasa da, te k illik N a n o D e vrim in old u ğ u kad ar Bilgi Dev-
rim in in de b ir ü rü n ü d ü r.
Kavram sal n a n o te k n o lo ji d ü n ya y ı a to m veya m o le k ü l n o ktasın d a n
b ak a ra k d e ta y lıca in ce le m e y i içe rir. T ıp ta bu, h a sta lık la rın b iyo kim y a
k u ru ld u ğ u n d a n beri ü ze rin d e ç a lışılm a k ta olan ve şim d i D N A m o le k ü lü
ve tü re v le ri ile ilin tili olan h a sta lık la rın b ü tü n y ö n le rin i kapsayan m ole-
k ü le r te m e lin in b u lu n m a sı a n la m ın a gelir. N a n o te k n o lo jin in te m s il ettiğ i
b ü yü k bilgi ile rle m e s i h akkın d a şü p h e b u lu n m a m a k ta d ır. A n cak, n a n o ­
te k n o lo ji H in c i y ü zy ıld a n itib a re n kuru la n A v ru p a Ü n iv e rsite le rin d e
başlayan ve g e rçe kte n a lg ıla n a b ilir b ir d e v rim o lu ştu ra m a y a ca k kad ar

11
aşam alı ve sü re k li o lan daha gen el b ir b ilim se l d e v rim in b ir p arçasıd ır.
Bunun da ö te sin d e , s e n te tik s is te m le r y a k la şım ın d a ısrar e tm e k s u re tiy ­
le esasen a n a litik o la n a to m ik bakış a çısın d a k i (ya da n an o ö lçeğ in d ek i)
in d irg e m e c i ö rtü lü lü ğ ü de h er zam an d e n g e le m e k g e re k lid ir. N a n o te k -
n o lo ji Ü re tk e n N a n o s iste m le r ara cılığ ıyla bu n u b a ş a ra b ilird i çünkü te k
b ir m o n ta jcı ta ra fın d a n ü re tile n küçü k n e s n e le r in san ın h izm e tin e s u n u ­
la b ile c e k k a d a r m a k ro sk o p ik n e s n e le re d ö n ü ş tü rü lm e liy d i.
N a n o te k n o lo ji çağdaş in san lığ ın bü yü k ve acil p ro b le m le rin i çö zm e
kon u su n d a y a rd ım cı o la b ilir m i? H er ne k ad ar sıra la n d ığ ın d a sırası h a k ­
kında b ir m ik ta r ta rtış m a y a ra ta ca k olsa da, p ek ço k insan h ızlı iklim
d e ğ iş ik lik le rin i, çe v re se l b o zu lm a y ı, e n e rjin in tü k e n m e s in i, iste n m e y e n
d e m o g ra fik tre n d le ri, gıda y e te rsizliğ in i ve n ü k le e r gü cü n k u lla n ım ın
y a y g ın la şm a sın ı en bü yü k zo rlu k la r a ra sın d a sayaca ktır. Bu bakış a ç ısın ­
dan b ak ıld ığ ın d a , n a n o te k n o lo ji e ğ e r n ite lik se l o la ra k d e re c e le n d irile b i-
lece k k ad ar b ü yü k b ir n ice lik se l d eğ işim y a ra tırsa , d e v rim se l o la ra k sa y ı­
la b ile c e k te k n o lo jik b ir sü recin d ev am ı old u ğ u d ü ş ü n ü le b ilir. Ö rn e ğ in ,
ü re tile n ü rü n le rin a to m a to m m o n ta jı ve ıskartaya çık a rtıla n la rın da
b e n ze r b ir p re n sip le sö k ü le b ile c e ğ i, b ö y le ce atık p ro b le m in in (ve b e ra ­
b e rin d e g ele n çe v re se l k irliliğ in ) o rta d a n kalkacağı a n la m ın a g eliyor.
N a n o ö lçe ğ i daha iyi a n la m a k so n u n d a bizim y ap ay ışık e ld e e tm e sis­
te m le ri y a ra tm a m ıza izin v ere ce k, b ö ylece m u h te m e l b ir e n e rji kıtlığ ı
so ru n u o rta d a n kalkacak. Eğer n e re d e y se h erşe yin im a la tı y ere lle şirse ,
(çevresel b o zu lm a y a bü yü k ö lç e k te katkı yap an d iğ e r b ir etken ) m alların
n a k liy e sin in m a liy e ti de h em e n h em e n sıfıra inecek. Y e re lle şm iş e n e rji
ü re tim in in de b e n ze r so n u çla rı olacak. A n cak, b ö y le s in e k o şu lla rın g e r­
çe k le şm e si h iç b ir şe k ild e k a çın ılm a z olan kişisel n a n o fa b rik a la rın veya
ona b e n ze r birşey in g e liş im in e b ağ lıdır. N a n o ro b o tla r m u h te m e le n buna
g ö re g e rçe k le şm e y e dah a yakın lar. Y o ru lm a k b ilm e k sizin v ü c u d u m u zd a
d o la şa ca k olan n a n o ro b o tla r h a y a tla rım ızı n e re d e y se sonsuza k ad ar
u z a ta b ile c e k le r m i? V e bu nun so n u çla rı ne o lacak ?

Nanobilim. B öyle b ir te rim e g e rçe kte n ih tiy a ç v a r m ı? N a n o b ilim b a­

zen " te m e ld e y a ta n te k n o lo ji" o la ra k ta n ım la n ır. A n ca k bu, aslın d a b iy o ­
loji, kim ya, fizik veya " m o le k ü le r b ilim le rd ir". N a n o te k n o lo ji, n a n o ö lçe k -

12
te yen i o lan işlevsel n e sn e le ri ta sa rla m a ve ü re tm e n in teknolojisidir ve
a slın d a bilim bu ö lç e k ve daha k ü ç ü k le rin d e uzun z a m a n d ır ç a lışm a k ta y ­
dı. K im se y e n i fiziğ in esasen n a n o ö lç e k te o rta ya çık tığ ın ı iddia e tm iyor;
b u n d an ziyade, bu, bu ö lç e k te k e n d ile rin i g ö ste re n ve y e n i te k n o lo jiy i
o lu ştu ra n fe n o m e n le rin k o m b in a sy o n la rıd ır. B ö y le ce "n a n o b ilim " te rim i
bu a n lam d a k u lla n ıld ığ ın d a ta m a m ıy la yersiz g ö rü n m e k te d ir. A ncak,
n a n o b ilim in kavram sal n a n o te k n o lo jin in eş a n la m lısı o la ra k ku lla n ışlı bir
a n lam ı vardır: O rta ö lçeğ e y a k ın la ş tırm a b ilim i a n la m ın d a . B ir p ro te in in
ta n ım ın ın b ir a m in o asit zin ciri o la ra k y a p ılm a sı buna iyi b ir ö rn e k tir.
O rta ölçe k te , kim se d a h ili y a p ın ın (ato m ik ve a to m altı d ü ze yle rd e ) d e ­
ta y la rın ı a ra ştırm a ya ih tiy a ç d u ym a y a ca k tır.

1.4 Daha Fazlası İçin

- K.E. D rexler, Engines o f C re a tio n . N e w York: A n c h o r B o o k s /D o u b ­

led a y (1986).
- R .Feyn m an, T h e re 's p le n ty o f ro o m at th e b o tto m . M in ia tu riz a tio n ' in
için d e (ed. H.D. G ilb e rt), pp. 282-296. N e w York: R ein h o (1961).
- R .K u rzw eil, The Singularity is Near. N e w York: V ik in g Press (2005).
- J.J. R am sden, W h a t is n a n o te c h n o lo g y ? N anotechnology Perceptions
1 (2 0 0 5 )3 -1 7 .

13
 BOLUM 2

NANOTEKNOLOJİYE
TEŞVİK
NANOTEKNOLOJİYE TEŞVİK

Bu b ö lü m d e , ço k küçü k n e sn e le rin n eden ü re tilm e k iste n e ce ğ i soru su n a

B ölü m l 'd e a n la tıld ığ ı gibi "m a lz e m e le r, cih a z la r ve s is te m le r" e k se n le ri
ü ze rin d e n b ir ce vap arayacağız.

2.1 M alzem eler

E tra fım ızd a k i m a lze m e le rin çoğu k o m p o z ittir. O d u n gibi d oğ al m a lze m e ­

ler fazla sıyla d ü z e n lid ir ve y a p ıla rı ço k karm aşık p re n sip le re d a y a n m a k ­
ta d ır. O d u n u n y a p ısa l açıda n te m e l b irim i g liko z ş e k e rin d e n y a p ıla n b ir
p o lim e r o la n s e lü lo z d u r an cak s e lü lo z te k başın a d a y a n ıklı olm ayan ,

17
g evşek b ir çatı o lu ş tu ru r (pam u k veya suni ipeği dü şün ü n ) , bu yü zd en
on a d a y a n ık lık lık ve k a tılık v e rm e k için katı b ir o rta m için d e b irb irle rin e
y a p ış tırılm a lıd ırla r. Bu ço k h a lkalı a ro m a tik m o le k ü l o lan lignin ta ra fın ­
dan sağlan ır. T asarım p re n sib i, g ü ç le n d irilm iş b e to n u n ta sa rım p re n sib i­
ne b e n ze m e kte d ir: Burada da çakıl ve çim e n to d a n o lu şan k o m p o z iti
çe lik çu b u k la r g ü çle n d irm e k te d ir.
Ç ok işle v li b ir m a d d e y a ra tm a k am acıyla h e r b ir b ile ş e n in in isten en
ö z e llik le rin i b irle ş tire n k o m p o z it b ir m a lze m e o lu ş tu rm a k için fa rk lı ö z e l­
lik le re (m ekanik, e le k trik se l, m an ye tik, o p tik ve bu n un gibi fa rklı ö z e llik ­
ler) sah ip iki veya dah a fazla sa f m ad d e y i b irle ş tirm e p re n sib i b ir m ile n -
y u m d a n fazla zam an içe risin d e , m u h te m e le n ço ğ u n lu kla d e n e m e ve
y a n ılm a y o lu y la g e liş tirilm iş tir. T ip ik olarak, so n u çla rı da, ilk ta h m in e
g ö re (o lu m lu ö z e llik le rin b irb irin e e k le n m e si an la m ın d a ) e k le y ici o la c a k ­
tır. B öy le ce m a lze m e le r ve ö z e llik le rin in to p la m la rın ı şö y le y aza b iliriz:

Selüloz Yüksek Gerilme Direnci Kendi Kendini İtme

+ lignin za y ıf yap ışkan
= odun kuv v e tli yap ışkan

D en eysel bilgi, bu b ilg in in y o k su n lu ğ u d u ru m u n d a y a p ıla n b ir işle m in

a rd ın d a n za y ıf d ire n ç li ve itici ö z e llik le re sah ip b ir m a lze m e ile d e s o n u ç­
la n a b ile c e k b ir d u ru m d a , bu o lu m su z ö z e llik le rd e n ziyad e iste n e n ö z e l­
likle rin ön plana çıktığ ı k u lla n ışlı k o m b in a sy o n la r se çm e k için k u lla n ıl­
m a k ta d ır. G e n iş ve b ü y ü m e k te o lan d en e yse l bilgi b irik im i, g ü n ü m ü zd e
m o le k ü le r ö lç e k te k i k u v v e tle rin de için e k atıld ığ ı te m e l b ilg ile r ile d e s­
te k le n iy o r ve g e n iş le tiliy o r. Bu ö rn e k te de, y ap ışkan b ir o rta m a y e rle ş ti­
rilm iş güçlü fib e rle r m otifinden gen iş b ir şe k ild e fa y d a la n ılm a k ta d ır,
n ite k im buna v e rile b ile c e k d iğ e r ö rn e k le r ise cam fib e r ve k a rb o n fib e r
ile g ü ç le n d irilm iş p o lim e rle rd ir.
Esasen, n a n o te k n o lo jin in bu çabaya olan katkısı "d ü n ya yı a to m atom
ş e k ille n d irm e " ru h u yla bu çabayı en üst d ü ze ye ta ş ım a s ıd ır.6

5 ABD Ulusal Bilim ve Teknoloji Konseyi Kom itesi'nin öncülüğünde 1999 yılında hazırlanm ış bir
nanoteknolojl raporunun alt başlığıdır.

18
 Bir kim yag e rin ö z e n le h a zırla n m ış ço k işlevli b ir m o le k ü lü se n te zle -
m eyi d e n e m e sin d e n ziyade, m a lze m e alan ın d a çalışan n a n o te k n o lo ji
u zm anı ço k işlevliliğ i g e rç e k le ştirm e k için fa rk lı a to m la rı yan yana koy­
m ayı h e d e fle m e k te d ir. Bu y akla şım a m e k a n o s e n te tik kim ya veya bu
y a k la şım ın bü yü k ö lç e k li e n d ü s triy e l u yg u lam asın d a, m o le k ü le r im a la t
adı v e rilm iş tir. S ch w e ize r ve Eigler "IB M " lo g o su n u 7 o lu ş tu rm a k için
nikel b ir y ü ze y ü ze rin d e d u ran ze n o n a to m la rın ın y e rle rin i y e n id e n d ü ­
z e n le d ik le ri m e şh u r d e n e y le rin d e , bu y ö n d e a tıla n ilk a d ım ı o rta ya koy­
d u lar. S on rasın d a, bu alan da ço k yoğu n b ir fa a liy e t g e rçe kle şti an cak
k im yan ın te m e l k a v ra m la rın ı göz ö n ü n d e b u lu n d u rm a k sızın a to m la rın
rastgele k o m b in a sy o n la rın ın hangi n oktaya k ad ar b ir araya g e tirile b ile ­
ceği ve n a n o ö lç e k te k i bu sü recin , m a lze m e le rin m a k ro s k o b ik m ik ta rla rı­
nı s a ğ la y a b ile ce k b ü yü klü ğe g e tirilip g e tirile m e y e ce ğ i hâlâ b elirsizd ir.
N a n o m a lze m e le r alan ın d a son za m a n la rd a k i en g öze ça rp an b aşarı­
lardan biri m e k a n o se n te z y o lu y la ta m a m e n y e n i m a lze m e le rin y a ra tıl­
m asın da değil (ki bu hâlâ g e rç e k le ş tirile m e m iş b ir h e d e ftir) karışım sü ­
re çle rin in ço k daha te k d ü ze olan d ü n ya sın d a y a şa n m ıştır. Ö rneğ in,
aşınm a d ire n c in e sah ip k a p la m a la rın e ld e e d ilm e s i için y u m u şa k p o lim e r
o rta m a s e rt p a rça la r k a tılm a k ta d ır. A to m te m e lli m e k a n o se n te zd e o ld u ­
ğu gibi, so n u çla rı da, ilk ta h m in e göre, e k le y ici o la ca k tır. B ö ylece b ir kez
daha şöyle b ir to p la m yazabiliriz:

Polipropilen Esnek Transparan

+ tita n y u m d io k sit katı opak
ince film kaplam a esn ek o p ak

A sle n bu işlem pek yen i sayılm az. Bir o rta m m ad d esi için d e (y a p ıştırı­
cı) p ig m e n t p a rç a c ık la rın d a n o lu şan b ir karışım o lan boya b in le rc e y ıld ır
ü re tilm e k te d ir. B urada ye n i o la n şey, n a n o p a rça cıklı katkı m a d d e sin e
g ö s te rile n aşırı öze n d ir. G ü n ü m ü z d e bu m a d d e n in ö z e llik le ri iste n e n
uyg u lam aya y ö n e lik h a zırla n a b ilir. Eğer bir k a rışım ın b ile ş e n le rin d e n biri,
ö rn e ğ in n a n o p a rça c ık veya n a n o flb e r gibi b ilin e n b ir n a n o m a d d e ise,
k arışım ı b ir n a n o m a lze m e o la ra k ta n ım la m a k akla y a tkın d ır.

7 E.K. Schw eizer and D.M. Eigler, Positioning single atom s w ith a scanning tunneling m icros­
cope. N ature (Lond.) 344 (1990) 524-526.

19
 Terminoloji. Kam uya A çık T a n ım la m a la r'a (PAS) g ö re 136:2007,a bir
n a n o m a lze m e n a n o ö lç e k te b o y u tla rı o lan b ir veya dah a fazla harici
b oyu ta sa h ip veya n an o ö lç e k te y a p ıla n d ırılm ış b ir m a lze m e o la ra k
ta n ım la n ır. Bu bağlam da, "N a n o -n e s n e " (PAS'a g ö re 136:2007 n a­
n o m a lze m e k e lim e s in in eş a n la m lısıd ır) k e lim e sin i ilk a n la m ıyla saklı
tu tm a k dah a m a n tık lı g ö rü n m e k te d ir. Bu ta n ım n an o p a rça -cık la r,
n a n o çu b u k la r, n a n o tü p le r, n a n o te lle r ve buna b e n ze r m a lze m e le ri
iç e rm e k te d ir. P re n sip te , u ltra ince kâğıt da bu ta n ım a d a h il e d ilm e k ­
te d ir. "N a n o y a p ıla n d ırm ış " ifad e si "n a n o ö lç e k te b ir veya daha fazla
b o y u tu o la n a rd ış ık e le m a n la rd a n o lu şa n b ir yap ıya sa h ip " o la ra k
ta n ım la n ır. Bu ta n ım belki de için d e planlanm ıştık fik rin i de b u lu n ­
d u rm a k s u re tiy le g ü ç le n d irilm e lid ir.K u lla n ım ı uygun b ir şe k ild e
"a to m a to m " işle n m iş m a lze m e le rle s ın ırla n d ırılm a k ta d ır. B ir yığın
için d e k i n a n o p a rça c ık la r b irb irle rin e k o m ş u d u r an ca k bu yığın m ü ­
h e n d is lik a n la m ın d a ş e k ille n d irilm e m iş tir b u n d an d o la y ı b ir n an o p ar-
çacık ta b a k a sı b ir n a n o m a lze m e d e ğ ild ir. B ir o rta m d a n a n o -n e sn e le ri
k a rış tırm a k y o lu y la ü re tile n m a d d e le r n a n o k o m p o z itle r o la ra k ad-
la n d ırılm a lıd ır. "N a n o m a d d e " PAS 1 3 6 :2 0 0 7 'd e ta n ım la n m a m ış tır.

aBritanya Standartlar Enstitüsü tarafından yayım lanm ıştır.

Bu tip n a n o k o m p o z itle r için en bü yü k u yg u lam a çe ş itliliğ i in ce kap ­

la m a la rd a , başka b ir d e y işle boya a la n ın d a d ır. G e le n e k se l p ig m e n tle r
m ik ro m e tre b ü y ü k lü ğ ü n d e g ra n d ile rd e n o lu şa b ilir; bu g ra n d ile ri daha
ince b ir ş e k ild e ö ğ ü tm e k o n la rı n a n o -n e sn e le re d ö n ü ştü rü r. Ş e ffa f cila y ­
la kıyasla, boya, re n k ö ze lliğ i ile çe v re y e karşı koru m a ö z e lliğ in i b irle ş ti­
rir. Bu p re n sib in is te n ild iğ i k ad ar g e n iş le tile b ile c e ğ i açıktır: A şın m a d i­
re n cin i sa ğ la m a k için ço k s e rt p arçacıklar; e le k trik ile tk e n liğ in i sağ lam ak
için m e ta lik p arçacıklar; d ü şük gaz g e çirg e n liğ in i sağ lam ak için yassı p a r­
ça cık la r vb. e k le n e re k bu y a p ıla b ilir. N isp e te n eski olan iki m a d d e g ü ­
n ü m ü zd e b ile n a n o te k n o lo ji e n d ü s tris in in b ü yü k k ısm ın ı o lu ş tu rm a k ta ­
dır. Bu m a d d e le r k a ra y o lu ta ş ıtla rın d a k i k au çu k la s tik le rin e e k le n e n (b ir­
kaç n a n o m e tre d e n b irk aç yüz n a n o m e tre y e k a d a r d eğ işen b ü y ü k lü k le re

20
sah ip karb on p a rç a c ık la rın d a n o luşan) karb o n karası ve g ele n e k se l g ü ­
m üş h alo je n bazlı fo to ğ ra fç ılığ ın te m e lin i o lu ştu ra n on n a n o m e tre le r ile
m ik ro m e tre le r ara sın da değişen b o y u tla ra sah ip g ü m üş klörü r, g ü m üş
b ro m ü r ve g ü m üş iy o d ü r k rista lle rid ir.

Neden nanokatkılar? N a n o m e tre ö lç e ğ in d e k i m a d d e le rin ü re tilm e si

g e n e llik le m ik ro m e tre ö lçe ğ in d e k i m a d d e le ri ü re tm e k te n zo r old u ğ u
için, daha küçü k ö lçe ğ e in m e k gibi za h m e tli b ir çabaya g irişm e n in ne tip
g e re k çe le re d a y a n d ığ ın ın n et b ir şe k ild e o rta ya kon m ası g e re k m e k te d ir.
M a d d e dah a da in ce p arçalara b ö lü n d ü ğ ü için, bazı ö z e llik le r n ite lik se l
o la ra k fa rklı hale g e lir (bkz B ölü m 3). Ö rne ğ in, silik o n b u h a rı ve k ristali
kim yasal açıda n aynı old u ğ u h alde silik o n b u h a rın ın o p tik a b so rp siy o n
sp e k tru m u s ilik o n k ris ta lin in k in d e n bayağı fa rk lıd ır. Bir kristal ço k küçük
hale g e tirild iğ in d e , e rim e n oktası d ü şe r ve kristalin kafes yap ısı d a ra lır
(yani, a to m la r b irb irle rin e yaklaşır). B u n la r Lap lace k a n u n u n u n iyi a n la ­
şılm ış s o n u ç la rıd ır ve s in te rle m e işle m in in daha ko lay y ü rü tü lm e s i için
ço k k u lla n ışlı o la b ilir. Eğer k rista lin y a rıça p ı yığın ka tid a ki e le k tro n u n
B o h r y a rıça p ın d a n küçükse, e le k tro n s ın ırla n d ırılm ış tır ve bu e le k tro n
yığın h ald ek i karşılığ ın a kıyasla daha fazla e n e rjiy e sa h ip tir. O p tik a b ­
so rp siy o n ve flo re sa n s p e k tru m u daha yü k sek e n e rjile re d oğ ru kayar.
D o layısıyla, kristal y a rıça p ın ı d e ğ iş tirm e k yolu yla , o p tik a b so rp siy o n ve
ışım a dalga b o y la rı ay a rla n a b ilir.
K im ya g e rle r h e te ro je n k a ta lizö rle rin daha in ce b ö lü n d ü k le rin d e daha
a k tif hale g e ld ik le rin i uzun z a m a n d ır b ilm e k te d irle r. Bu, kim yasal te p k i­
m en in katı k a ta lizö r ile te p k im e o rta m ın ın geri kalanı a ra sın d aki arayüz-
de g e rçe k le şm e sin in te m e l b ir so n u cu d u r. S ab it b ir k ü tle için, k a ta lizö r­
ler in ce ld ik çe y ü zey alan ı artar. Bu, e n d ü s triy e l b ir u yg u lam ad a e k o n o ­
m ik o lm a y a n b ir sü re çte n e k o n o m ik b ir sü rece doğru n ite lik se l b ir geçiş
o la ra k kabul e d ile b ils e de, kendi için d e n ite lik se l b ir d eğ işim d eğ ild ir.
G e ze g e n im iz o k sitle y ic i b ir a tm o s fe re s a h ip tir ve b ö y le b ir a tm o sfe re
en az 2 0 0 0 m ilyo n y ıllık b ir s ü re d ir sah ip o lm u ştu r. Bu altın , p la tin yu m
ve bu n un gibi m e ta lle r (soy m e ta lle r) d ışın d a pek ço k m e ta lin o k s itle n e ­
ceği a n la m ın a g e lm e k te d ir. Bu n dan d olayı, pek ço k n a n o p a rça cık tü rü
d oğada kararlı h alde b u lu n m a y a ca ktır.

21
 K arbo n bazlı m a lze m e le rd e k i, ö z e llik le de karb on n a n o tü p le rd e k i ful-
le re n le r n a n o m a lz e m e n in s o m u t b ir ö rn e ğ i o la ra k ele a lın m a k ta d ır. Kar­
bon uzun z a m a n d ır g ra fit ve e lm a sın a llo tro p la rı ara sın d a k i bü yü k fa r k lı­
lıklard an d o layı m e ra k u ya n d ırıcı b ir e le m e n tti. K arbon n a n o m a l-
z e m e le r ye n i b ir k a rb o n fo rm u o lan grafen b azlıd ır, (bkz. B ölü m 5.4)

2.2 Cihazlar

B ir cihaz birşeyi başka b irşe y e d ö n ü ştü rü r. Cih az k e lim e sin in eş a n la m lı­

ları m akina, o to m a t, d ö n ü ştü rü c ü , şifre le y ic i ve b u n u n gibi k e lim e le rd ir.
B ir cih azı m in y a tü rle ştirm e y e y ö n e lik te şv ik ed ici e tk e n le r m u h te m e le n
şu nla rdır:
1. M a lz e m e d e n tasarru f. B u n un y a p ılm a sın ın daha p ah alıya g e lm e ­
m esi şartıyla, e ğ e r aynı işlev daha az m a lze m e ile g e rçe k le ştirile b i-
lirse, cih az daha ucuz o la c a k tır ki bu sıklıkla g e rçe k le ştirilm e s i is­
te n e n b ir h e d e ftir. M a k in a m ü h e n d is liğ in in m a k ro s k o p ik d ü n y a ­
sında, m a lze m e g id e rle ri g özard ı e d ile b ilirs e , b irşeyi ço k küçük
y a p m a k g e n e llik le daha pah alıya g e lm e k te d ir; ö rne ğ in, zam an ı
aynı h assaslıkta ö lçe n b ir kol saati b ir d u v a r sa a tin d e n daha p a h a ­
lıdır. D iğer ta ra fta n , n e s n e le r ço k bü yü k hale g e ld ik le rin d e , ö rn e ­
ğin L o n d ra 'd a k i Big Ben o la ra k b ilin e n saatte, b ile ş e n le ri ve bu n un
gibi p arçaları b irle ş tirm e k için g e reken özel m akina akşa m ın d a n
d o la y ı m a liy e tle r te k ra r y ü k s e lm e y e b aşlam ıştır. İm alat m e s e le s i­
ne B ölü m 7 'd e geri d ön e ceğiz.
2. P e rfo rm a n s (girdi-çıktı ilişk ile ri cin sin d e n ta n ım la n m a k ta d ır) b o ­
y u tu n k ü ç ü lm e siy le a rttırıla b ilir. Bu aslın d a ço k n a d ire n olur. İvme
ö lç e r gibi pek ço k m ikro e le k tro m e k a n ik s is te m le re (M E M S ) d a ­
yalı cih a zla rd a b o y u tla rın küçü lm e si p e rfo rm a n s d ü şü şü n ü b e ra ­
b e rin d e g e tirm e k te d ir. G ü n ü m ü z d e o to m o b il hava y a s tık la rın ı h a­
re ke t e ttirm e k için seri ü re tim i y ap ılan m ikro e le k tro m e k a n ik c i­
h azla rın asıl b o y u tla rı hem ço k az y e r k ap lam asıyla hem d e ço k
h a fif o lm a sıy la su nd u ğ u m a lze m e ta sa rru fu ile buna rağm en g ö s­
te rd ik le ri kabul e d ile b ilir p e rfo rm a n s a ra sın d a k a rşılıklı b ir öd ü n
v e rm e y i o rta ya ko y m a kta d ır.

22
 Ölçek küçültme. B ir iv m e ö lç e r (ku vveti e le k triğ e çe v ire n b ir cihaz)
işlevi a çısın d a n b ir m a d d e to p a ğ ın ın e y le m sizliğ in e b a ğ lıd ır ve eğ er
to p a k ço k k ü çü k o lu rsa, e ld e e d ile n s o n u ç g ü v e n ilm e z hale gelir.
B e n ze r b ir şe k ild e (fo to n la rı e le k tro n la ra d ö n ü ş tü re n b ir cih az olan)
ışıka lg ıla y ıcıla rd a : ışığın ista tistik se l ve k u a n tu m d o ğ a sın d a n d o layı
a lg ıla n a b ile n iki p a rla k lık seviyesi a ra sın d aki en küçü k d eğ işim azalan
b o y u tla b e ra b e r arta r. D iğer b ir yan d an , en u fak b ir b itlik v e rin in
fizik se l o la ra k s o m u tla şm a sın a y ö n e lik h içb ir esas alt lim it b u lu n m a ­
m aktad ır. Ö rne ğin, b ir b it b ir n ö tro n u n v a rlığ ı ile s o m u tla ş tırıla b ilir.
B ilginin işle n m e si ve d e p o la n m a sı n a n o te k n o lo ji için id ea l b ir alan d ır.
M in y a tü rle ş m e y e y ö n e lik alt lim it, b ilg in in sad e ce "y a zılm a sı" ve
"o k u n m a s ın ın " p ra tik o la ra k d e ğ e rle n d irilm e s in e b ağ lıd ır. B öylece
n a n o te k n o lo ji bilgi iş le m c ile rin e ö ze l o la ra k u y d u ru lm u ş olu r.

3. İşlevsellik b o y u tla r a z a ltıla ra k a rttırıla b ilir. B ir ö n ce k i m a d d e d e

geçen ö rn e ğ i k u llan ırsak, seri ü re tile n o to m o b ille ri y ak la şık 1 litre ­
lik h acm e sahip ve b irkaç kilo g ram a ğ ırlığ ın d a ki m a k ro s k o p ik ivm e
ö lç e rle rle d o n a tm a k p ra tik o lm a y a ca k tır. D iğ er b ir ö rn e k ise, daha
ö n c e sin d e b a h se d ilm iş o lan cep te le fo n la rıd ır. B e n ze r b ir d ü şü n ce
b ir h astadaki k lin ik p a ra m e tre le ri g ö rü n tü le m e k am a cıyla hastaya
y e rle ş tirile b ile n b iy o a lg ıla y ıc ıla r için de g e çe rlid ir. D iğ er b ir d e y iş­
le, m in y a tü rle şm e e rişile b ilirliğ i de a rttırır.

2.3 Sistemler

Bir siste m in özü ken d isin i o lu ş tu ra n p arçalara ku lla n ışlı b ir şe k ild e a y rı­
la m ıy o r o lu şu d u r. İki ya da daha fazla nesne eğ e r şu ş a rtla r sağlan ıyo rsa
b ir siste m olu ştu ru r:
• Tek parçası o ld u k la rı b ü tü n ü n d a v ra n ışın d a n a n la m lı o la ra k bah-
se d ile b iliy o rs a
• H er p arça n ın d a v ra n ışı b ü tü n ü n d a v ra n ışın ı e tk iliy o rsa
• H er p arçan ın d a v ra n ışı ve d a v ra n ışın ın b ü tü n ü e tk ile m e s i en az
d iğ e r b ir p arçan ın d a v ra n ışın a bağlıysa

23
 • P a rç a la r nasıl alt g ru p la r ş e k lin d e g ru p la n d ırılırs a g ru p la n d ırılsın ,
h er a lt g ru b u n d a v ra n ışı b ü tü n ü e tk iliy o rs a ve en az d iğ e r b ir alt
g ru b u n d a v ra n ışın a bağlıysa
T ip ik o larak, te k b ir n a n o cih a z siste m o la ra k kabul e d ile b ile c e k k ad ar
k a rm a şık tır, bu y ü zd e n b ir "n a n o s is te m " g e n e llik le b ile ş e n le ri n a n o ö l-
çe k te cih a z la r olan b ir siste m a n la m ın a gelir. G e rç e k a n la m ıyla "n a n o "
o la ra k k abul e d ile b ile c e k b ir s iste m e ö rn e k o larak, d ik d u v a rla ra ç ık a b i­
len ve ta v a n la rd a g e ze b ile n b ir g eko k e rte n k e le s in in ayağı v e rile b ilir.
A y a k la rı h iy e ra rşik o la ra k d ü ze n siz y ü z e y le rle b ü yü k b ir te m a s y ü zeyi
o lu şm a sın ı m ü m kü n kılan on b in le rc e küçü k yastığa b ö lü n m ü ş tü r. T u ­
tu n m a k u v v e tin i n o rm a ld e za y ıf ve kısa m e n zile sah ip o la ra k kabul e d i­
len an ca k üst üste e k le n e n ve b ö y le c e bu d ü ze n le m e d e g erektiğ i k ad ar
te m a s n o k ta sı o lu rsa y e te rin c e k u v v e tli olan Lifsh itz-van d e r W a a ls e tk i­
leşim i sağ lar (B ö lü m 7.4 e bakınız). Ayağı s e n te tik b ir n an o y ap ı ile ta k lit
e tm e g iriş im le ri ço k s ın ırlı m ikta rd a başarı s a ğ la m ıştır çü n kü g erçe k ayak
c a n lıd ır ve y a ra tığ ın ağ ırlığına d a y a n a b ile c e k k ad ar y e te rli gü ce sah ip
o lm a k için, e tk ile ş im in g e re k sin im du ydu ğu kısa m e n zilli te m a sı k o ru m a ­
ya y ö n e lik o la ra k d e v a m lı s u re tte ayarlan ır.

2.4 M inyatürleşm eye Yönelik M eseleler

M o to r-a ra b a y ı in sa n o ğ lu n u n a rzu la rın ı ile rle m e h a re k e tin e d ö n ü ş tü re n

b ir d ö n ü ş tü rü c ü o la ra k ele alırsak, n a n o a ra b a n a n o n e s n e le r d ışın d a
başka b ir şeyi ta şım a kta fay d asız o la ca k tır. N a n o te k n o lo jin in o to m o tiv
e n d ü s tris in e ana katkısı m o to ru n çe şitli p a rç a la rın ın ü re tim s ü re ç le rin in
g ö rü n tü le n m e s i için g e reken m in y a tü r a lg ıla y ıc ıla rın sağ la n m a sın d a ve
araba g a le rile rin d e k hava k a lite sin in g ö rü n tü le n m e s in d e ; boyada b o y a ­
ya iyi aşınm a d ire n c in in v e rilm e s in d e , m u h te m e le n ke n d in i te m iz le m e
işle v in d e ve b elki de arabaya y e n i e s te tik e fe k tle rin v e rilm e s in d e ; ultra
g ü çlü ve u ltra h a fif a ğ ırlık ta karb o n n a n o tü p le rin ye n i k o m p o z itle r
ü re tm e k için y ap ısal parçalara y e rle ş tirilm e sin d e ; şaseye y e rle ş tirilm iş
a lg ıla y ıc ıla rd a ve ara b a n ın y ap ısal sağ lığ ın ın g ö rü n tü le n m e s i için kasada
v e bu n un gibi u yg u la m a la rd a d ır.

24
 Boyut Büyütme. D iğer d u ru m la rd a , b o y u tla rı isten en p e rfo rm a n sı in ­
san k u lla n ım ın a uygun hale g e tire ce k şe k ild e b ü y ü tm e k b ü yü k b ir p a ra ­
le lle ş tirm e m e se le sid ir. T ıb b i b ir ilacı se n te zle y e n n a n o re a k tö rle rin t e ­
d avi a çısın d a n k u lla n ışlı m ikta rd a doza y e te c e k kad ar m ad d e y i m akul
m ikta rd a kısa zam an d a ü re te b ilm e s i için p a ra le l b ir şe k ild e ça lışm ası
g e re k m e k te d ir. Bilgi îş le y ic ile rd e ise p ro b le m ku lla n ıcı ara yü zü n d e d ir:
B ir g ö rü n tü ek ra nı k u lla n ışlı m ikta rd a bilgiyi g ö s te re c e k kad ar b ü yü k
o lm a lıd ır, k o m u tla rı g irm e k için klavye o lm a lıd ır ve veri insan p a rm a k la rı
için y e te rin c e bü yü k o lm a lıd ır ve bu n u n gibi p ro b le m le r.

2.5 Teşvik Edici Diğer Sebepler

N a n o te k n o lo ji ala n ın d a filiz le n e n dü n ya ça p ın d a k i fa a liy e t sad e ce "a şa ­

ğ ıdaki y e r"d e n fa y d a la n m a k için m an tıksal b ir g irişim o la ra k a ç ık la n a ­
m az. D iğer iki ö n e m li insan m o tiva syo n u ise şü p h e siz ki b ir rol e d in m e k ­
tir. Biri ö n c e s in d e h iç ayak b a sılm a m ış b ir zirve ye çık m a k istey en b ir
d a ğ cın ın k i gibi sad e ce "bu daha ö n ce y a p ılm a m ış tı" ta rzı b ir m o tiv a s­
yo n d u r. D iğeri ise "d o ğa yı ele g e ç irm e k " için o lan sü re k li arzu d u r. Bunu
aşina o lu n a n m a k ro s k o p ik ö lç e k te bu şe k ild e y ap m ay a y ö n e lik fırs a tla r
ço k s ın ırlıd ır, çü n kü ço k fazlası zaten y a p ılm ış tır. Ö rn e ğ in , A v ru p a 'd a
k u ru tu la c a k ço k az b a ta k lık ya da ü ze rin e baraj k u ru la b ile ce k ço k az
n e h ir v a rd ır, ki b u n la r "d o ğ a yı ele g e ç irm e k " için en tip ik ala n la rd a n
ik is id ir ve bu, kısm e n de b ö y le b ir "z a fe r"in zararlı e tk ile rin in ço k daha
gen iş b ir şe k ild e b ilin m e sin d e n ve g e rid e kalan az sayıd aki k u ru tu lm a m ış
b a ta k lık la r ve ü ze rin e baraj k u ru lm a m ış n e h irle rin g ü n ü m ü zd e yasal
o la ra k k o ru n m a kta olan doğa re ze rv le ri o lm a s ın d a n d o la y ıd ır. A n ca k
F e y n m a n 'ın re n kli b ir şe k ild e is im le n d ird iğ i gibi aşağ ıd aki d ü n ya, k o n t­
ro ls ü z d ü r ve b ü yü k ö lç ü d e k e ş fe d ilm e m iştir.
Son o larak, uzay e n d ü s tris in in ro ke tin ta şıd ığ ı y ü k le ri o la b ild iğ in c e
u fak ve h a fif y a p m a k için sü re k li ve fazlasıyla acil b ir ta le b i v a rd ır. N a n o ­
te k n o lo ji n a n o m a lz e m e le r, cih a zla r ve s is te m le rin y e te rin c e e m n iy e tli
hale g e tirilm e s i şartıyla son ku lla n ıcıy a ideal b ir ş e k ild e u ym ak tad ır.

25
 BÖLÜM 3

ÖLÇEKLENDİRME
KANUNLARININ
NANOTEKLOJİYE
UYGULANMASI
ÖLÇEKLENDİRME KANUNLARININ
NANOTEKNOLOJİYE UYGULANMASI

Bu b ö lü m d e ta rtış ıla c a k ana konu k a ra k te ristik b o y u t a z a ltıld ığ ın d a m a l­

z e m e le rin ö z e llik le rin in ve d a v ra n ışla rın ın nasıl d eğ iştiğ i ko n u su d u r. Bu
b ö lü m ö z e llik le de n a n o ö lç e k te g e rçe k le şe n sü reksiz d e ğ iş im le rle ilg i­
le n m e k te d ir. Bu konu k a p sa m ın d a ki cih azlara özel bazı d u ru m la ra y ö n e ­
lik ta rtış m a la r ise B ölü m 6 'd a b u lu n m a k ta d ır.

3.1 M alzem eler

B ir nesne s ın ırla rın şekli çiz ilm e k s u re tiy le b e tim le n ir. M a d d e y i daha
küçü k p a rça la rın a b ö lm e n in de saf fizik se l ö z e llik le r ü ze rin d e etkisi v a r­

29
dır. r y a rıça p ın a sah ip b ir n e sn e n in iç s ü re ç le rle ısıtıld ığ ın ı ve ısı m ik ta rı­
nın h acim V= 4rcr3/3 ile o ra n tılı o ld u ğ u n u v arsayalım . Ç e vre y e v e rile n s ısı
m ikta rı y ü z e y a lan ı olan A=4rrr2 ile o ra n tılı o la ca k tır. Ş im d i n esn en in n
ta n e kü çü k parçacığa b ö lü n d ü ğ ü n ü d ü şü n e lim . T o p la m yü ze y alan ı bu
d u ru m d a n 1/34 n r 2 o la ca k tır. Bu k ü çü k m e m e lile rin b ü yü k o la n la rın a göre
daha y ü k se k b ir m e ta b o liz m a hızın a sah ip o lm a sın ın da n e d e n id ir, o n la r
k endi v ü c u tla rın ı aynı sa b it sıca k lıkta tu ta b ilm e k için d e rid e n n isp e te n
daha fazla kaybolan ısıyı d e n g e le y e b ilm e k a m acıyla daha fazla ısı ü re t­
m e k te d irle r. Bu aynı zam an d a da d ü n ya n ın soğuk k e s im le rin d e n ed en
ç o k az sayıda k ü çü k m e m e li o ld u ğ u n u açıklar.

Kimyasal Reaktivite. A 'n ın b ir gaz veya sıvı için d e çö zü n e n b ir m ad d e

o lduğu , B 'n in ise b ir katı old u ğ u A + B —> C ş e k lin d e k i h e te ro je n b ir t e p ­
k im e yi e le alalım . S adece y ü ze y a to m la rı çe vre ile te m a sa g ire b ile ce k tir,
bu n e d e n le bu m adde, v e rile n b ir m ikta rd a k i B m a d d e si için ne kad ar
ince o la ra k b ö lü n m ü şse , b irim zam an d a ü re tile n C m ik ta rı cin sin d e n o
k ad ar re a k tif ola ca k tır.
Y u ka rıd a k i d e ğ e rle n d irm e le r n a n o ö lç e ğ e e rişm e n in h erh a n g i b ir sü ­
reksiz d e ğ işim e y o l a çtığ ın ı b e lirtm e m e k te d ir.
A ncak, m a d d e n in a to m la rd a n olu ştu ğ u n u , n esn en in sın ırın d a y e r
alan a to m la rın iç e rd e k ile rd e n n ite lik se l o la ra k daha fa rk lı o ld u ğ u n u ka­
bul e d e lim . (Şekil 3.1). A ltı a to m d a n o lu şan b ir to p a ğ ın (iki b o y u tlu düz
alan da) sa d e ce b ir iç a to m u v a rd ır ve dah a küçü k b ir to p a k ise "ta m a ­
m en y ü z e y d e n " ib a re ttir. B unun k im yasal re a k tiv ite ü ze rin d e d ire k b ir
e tk isi b u lu n a b ilir (tabii ki bu rada h e te ro je n te p k im e le ri e le alıyoru z).
Y ü zey a to m la rın ın iç a to m la rın a g ö re daha re a k tif olm ası b e k le n ir çünkü
y ü z e y a to m la rın ın bazı se rb e s t d e ğ e rlik le ri (valans e le k tro n la rı) v a rd ır
(diğer b ir d e y işle , bağ lan m a ih tim a li). K im yasal re a k tiv ite y i göz ö n ü n d e
b u lu n d u ru rs a k (v erilm iş b ir k ü tle için m a d d e n in n a n o ö lç e k b o y d ak i p a r­
ça cık la rın a k ad ar b ö lü n e re k a rttırılm a sı) m a d d e n in "ta m a m e n yü ze y "
h alin e g e ld iğ in d e sü reksiz b ir d e ğ işim in o lu ştu ğ u n u g örürüz.

30
 Çevre

îç kısım

Şekil 3.1 Nesnenin sınırı iki boyutta bir kesit olarak gösterilmiştir. Yüzey atom la­
rı (beyaz) iç kısımdaki atomlardan (siyah) niteliksel açıdan farklıdır çünkü iç
kısımdaki atom ların kendi türünde altı adet en yakın komşusu (iki boyutlu yüzey
alanında) varken, yüzey atom larının sadece dört adet en yakın komşusu vardır.

A n cak, u ygu lam ada, y ü ze y a to m la rı çe v re d e n te p k im e le rin e o rta k

m a d d e le r a la ra k k en di bağlanm a g e re k s in im le rin i ço kta n sağ lam ış o la b i­
lirle r. Ö rne ğin, pek ço k m e ta l havaya b ıra k ıld ığ ın d a kendi o k s itle rin d e n
b ir film ile ka p la n m ış o la b ilir. Bu film le r tip ik o la ra k b ir a to m ik k a tm a n ­
dan daha k a lındır. Ö rne ğ in , silik o n d a , doğal o k sit k atm an ı 4 nm k a lın lı-
ğ ın d ad ır. Bu, oksijen a to m la rın ın en üst k a tm a n d a n daha d e rin e etk in
b ir şe k ild e g irm e sin i m ü m k ü n kılarak, yen i a y rılm ış b ir parça s ilik o n u n
kafes y a p ısın ın b o zu lm a y a uğradığı a n la m ın a g e lm e k te d ir. B ir s a n ti­
m e tre küp h a cm in d e k i sod yu m koru yucu sıv ısın d a n ç ık a rılır (n aftalin )
ve için d e uzun sü re e n e rjik b ir şe k ild e fa a liy e t g ö stereceğ i b ir su h a v u ­
zuna a tılır an ca k so d y u m m ik ro m e tre b o y u n d a k i k ü p le re b ö lü n ü rse ,
m e ta lik so d y u m u n çoğu suya u laşm ad an n e m li havayla te p k im e y e g ir­
m iş ola ca k tır.

Çözünürlük. Bir d a m la cığ ın b u h a r basın cı P ise, bir n a n o p a rça cığ ın

ç ö zü n ü rlü ğ ü n ü n azalan y a rıça p o la n f ye g öre a rtm a sı Kelvin d e n k le m in e
g ö re olur:

k‘ T,ni d = 2
-T (3'1)

31
 Burada, kB B o ltzm a n n sabiti, T m u tla k sıcaklık, P0 son su z b ir d ü zle m
yü zeyi ile s o n la n a n m a lze m e n in b u h a r basıncı, y yü ze y g e rilim i (kendisi
kavise bağlı o la b ilir) ve v ise m o le k ü l h acm id ir.

Elektronik enerji düzeyleri. A to m la r te k te k ayrık e n e rji se v iy e le rin e

s a h ip tir ve a b so rp siy o n s p e k tru m la rı bu se v iy e le re te k a b ü l ed e n keskin
çizg ile r h a lin d e o lu şu r. A y rık d ü ze y le rin b a n t o lu ş tu ra ca k şe k ild e b irle ş ­
m esi yoğu n m a d d e fiziğ in in b ilin e n b ir ö z e lliğ id ir ve yasak b ir b ölg e n in
(bant boşlu ğu ) o rta ya çıkm ası ih tim a li m a d d e n in m etal m i yoksa y a lıtk a n
mı o ld u ğ u n u belirle r.
N e s n e le ri n a n o ö lç e k te bir, iki veya üç b o y u tta k ü m e le m e k (ta şıy ıcıla ­
rın iki, b ir veya s ıfır b o y u tta s ın ırla n d ırılm a s ı ile sırasıyla n an o p lak alar,
n a n o fib e rle r ve n a n o p a rça c ık la r o lu şu r) y e n i b ir ç e şit s ü p e rk a fe s veya
sü p e ra to m sın ıfın ın m eyd an a g e lm e sin i sağlar. Bu y a p ıla rd a n y e n i b ir
n a n o cih a z tü rü n ü n y a p ım ın d a fa y d a la n ılır (B ö lü m 6). S ü p e rk a fe sin v a rlı­
ğı şu e n e rjile re sah ip a lt b a n tla rın o lu şm a sın ı sağlar:

E n (k ) = 4 0) + (3.2)

B u rada m a lze m e n in b a n t yap ısın a bağlı o lan E ^ n 'in c i e n e rji düzeyi,

k dalga sayısı ve m* e le k tro n u n e tk in kütle sid ir.
B e n ze r b ir fe n o m e n o p tik te de g ö rü lü r an ca k fo to n ik b an t k ris ta lle ri­
nin k a ra k te ristik b ü yü klü ğü m ik ro m e tre a ra lığ ın d a d ır, açıkçası, b u n la r
n a n o te k n o lo jin in kapsam ı d ışın d a d ır.

Elektrik İletkenliği. C o u lo m b e tk ile ş im le ri ile lo k a lize o lm u ş s e v iy e le ­

rin Ferm i d ü ze y in d e so n lu b ir seviye y o ğ u n lu ğ u o lam az, ki bu n un na-
n o ö lç e k te k i m a lze m e le r için d e g e rçe kle şe n e le k tro n ta ş ın ım ı için kayda
d e ğ e r a n la m ı v a rd ır. Tanım itib a riy le , s ıfır K e lv in 'd e b ir m a lze m e n in
Ferm i d ü ze y in in a ltın d a k i b ü tü n e le k tro n ik s e v iy e le ri d o lu d u r ve bu d ü ­
zeyin ü stü n d e ki b ü tü n se v iy e le r boştu r. D iğ er b ir yan d an , eğ e r b ir e le k t­
ron F erm i d ü ze y in in a ltın d a n en alt se v iy e d e b u lu n a n b o ş seviyeye doğ-

32
ru h a re k e t e ttirilirs e , g e rid e p o z itif yü k lü b ir d e lik b ıra k ır ve d e lik ile
e le k tro n ara sın d a b ir çe k im p o ta n siy e li olu şu r. Bu e le k tro n u n e n e rjisin i
C o u lo m b ifad e si olan -e 2/ e r k a d a r azaltır. B urada e e le k tro n yükü, e
e le k trik g e çirg e n liğ i ve r iki bölge ara sın d a k i u za klıktır. Eğer Ferm i d ü ze ­
y in d e k i seviye yo ğ u n lu ğ u son lu ise, en erji fa rk ın ın -e2/ e r 'd a n az old u ğ u
a y rık an ca k Ferm i d ü ze yin e yakın iki seviye se ç ile b ilir. Bu d u ru m akla pek
de y atkın o lm a m a k la berab er, y u k a rıd a k i se v iy e d e b u lu n a n e le k tro n u n
(Ferm i se v iy e sin in ü ze rin d eki) Ferm i d ü ze yin in a ltın d a y e r alan e le k t­
ro n d a n dah a d ü şü k en e rjisi b u lu n d u ğ u a n la m ın a g e lm e k te d ir. Bu n e d e n ­
le, se v iy e le r ara sın d a o rta ya çık a ca k boşluğa C o u lo m b boşlu ğu d e n m e k ­
te d ir ve C o u lo m b boşlu ğu b u lu n d u ra n m a lze m e le re C o u lo m b ca m la rı
den ir.
Eğer ile tk e n in bü yü klü ğü e le k tro n u n ça rp ış m a la r ara sın d a aldığı o rta ­
lam a se rb e st y o ld an daha kısa ise, e le k tro n ile tk e n için d e n d ire k o la ra k
g e ç e r ve geçiş sırasın d a a lt-b a n t başına karşı karşıya kaldığı d ire n ç, m a l­
zem e p a ra m e tre le rin d e n bağım sız o la ra k h /2 e 2 dir.

Ferromanyetizma. Bazı e le m e n tle rd e , b irb irin e kom şu iy o n la rd a b u ­

lunan e le k tro n la r ara sın d a k i d eğ işim e tk ile ş im le ri, e le k tro n la rın sp in le ri
a ra sın da b ü yü k b ir çiftle şm e y e yol açar, ö y le ki, b elli b ir sıcaklığ ın ü ze­
rin d e s p in le r b irb irle riy le rastgele b ir şe k ild e hizaya g eçerle r. Ferro m an -
y e tik m a d d e le rin n a n o p a rça c ık la rın ı se n te z le m e y e y ö n e lik y ö n te m le rin
ço ğ alm ası, p a rça cık la rın b e lli b ir bü yü klü ğü n , tip ik o la ra k b irk aç on na-
n o m e tre n in a ltın d a o ld u k la rın d a , b ir e le k trik ala n ın ın v a rlığ ın d a hâlâ
m a n ye tik hassaslık g ö s te rd ik le rin in an ca k fe rro m a n -y e tizm a n ın k a ra k te ­
ristik b ir ö ze lliğ i o lan "a rtık m a n y e tizm a "d a n da yo ksu n o ld u k la rın ın
k e ş fe d ilm e sin e yol açm ıştır. Bu fe n o m e n e s ü p e rp a ra -m a n y e tizm a denir.
B öylece, v e ri d e p o la m a y a y ö n e lik n a n o y a p ılı m a n y e tik m a lze m e le rin
m a n ye tik e le m e n tle rin in b ü yü k lü ğ ü n e y ö n e lik b ir a lt lim it old u ğ u orta ya
çık m ıştır. T e rm a l e n e rjin in e le m e n tin m a n y e to s ta tik e n e rjisin i aştığı
g e n e llik le 2 0 n m d ir ve bu h iste re sisin (m ıkn a tısla n m a d a geri d ön ü şü n)
o lm a m a sın a ve m ıkn a tısla n m a yön ü bilg isin in d e p o la n a m a m a sın a yol
a çm ıştır.

33
 Elektron sınırlanması. Yoğun b ir fazda h a re ke t e d e n b ir e le k tro n u n
B o h r y a rıça p ı rB şudur:

rD
B = -e zfmi *-n (3.3)

B urada h P lan ck s a b itid ir. T ip ik d e ğ e rle ri b irkaç n a n o m e tre d e n b irkaç

yüz n a n o m e tre y e k ad ar d eğişen b ir a ra lıkta d e ğ e rle r a la b ilir. Bu y üzd en ,
B o h r y a rıça p ın d a n daha küçü k o lan ya rıça p a sah ip p a rç a c ık la r y a ra tm a k
h e m e n h em e n m ü m k ü n d ü r. Bu d u ru m d a , e le k tro n la rın e n e rji d ü ze y le ri
a rta r (aynı d u ru m ku su r e le k tro n la rın d a (d e fek t e le k tro n la rı) ve p o z itif
d e lik le rd e g e çe rlid ir) ve s ın ırla n m a n ın d e re ce si a rttık ça, artış da daha
b ü yü k olu r. Bu y ü zd e n , o p tik a b s o rp siy o n u n b an t ken arı (ve b an t köşesi
ışıld a ya n y a y ılım ı) r<rB için azalan y a rıça p la b e ra b e r m avidir. Bazen b i­
lim se l lite ra tü rd e buna ku a n tu m b ü y ü k lü k etkisi d e n ir ve bu ö ze lliğ e
sah ip n a n o p a rça c ık la ra k u a n tu m n o k ta la r d en ir.

Entegre optikler. En tegre o p tik le r, ışık çe v re sin d e n daha bü yü k b ir

k ırılm a katsayısın a sah ip olan şe ffa f b ir m a lze m e d e n y a p ılm ış b ir k an al­
da veya plakad a s ın ırla n d ırıla b ilir. Işık, s ın ırla rd a b u lu n an a rt arda g elen
to p la m iç y a n sım a la rla b ö yle b ir y ap ıd a e tk in b ir şe k ild e çoğalır. Kanalın
(fiberin) veya p lakan ın ışığın dalga b o y u n d a n dah a kısa b ir y a rıça p ı o la b i­
lir. A n cak, tip ik o la ra k ışığın dalga bo y u n u n y a k la şık üçte biri k ad ar olan
b e lli b ir m in im u m ça p ın ya da k a lın lığ ın a ltın d a (lim it) ışığın yay ılm ası
m ü m k ü n d e ğ ild ir. Işığın in ce y a p ıla rd a k i b ilim ve te k n o lo jis in e e n te g re
o p tik le r, fib e r o p tik le r ve bazen n a n o fo to n ik le r ism i v e rilir. A n cak, lim it
u zu n luğu b irkaç yüz n a n o m e tre d ir ve bu n e d e n le şu anki ta n ım ıy la tam
o la ra k n a n o te k n o lo jin in a la n ın a g irm e m e k te d ir.

Kimyasal reaktivite. H o m o je n b ir te p k im e olan A + B —> C te p k im e ­

sin i p ro to tip o la ra k ele alalım . B u n u nla berab er, te p k im e hızı sab iti kf nin
d ifü zy o n -s ın ırlı h ızdan daha az o ld u ğ u n u v arsay alım . Başka b ir d ey işle, d
ve D 'yi sırasıyla m o le k ü le r çap ve d ağ ılm a gücü o la ra k varsayarsak,
k f « 4 n ( d A +d.B )(D A + D B ) ifa d e sin i g e çerli o lm u ş olu r. B urad a, a ve b

34
sırasıyla A ve B 'n ın sa y ısıd ır (kon san trasyon u ), köşeli p a ra n te zle r b e k le ­
nen s a y ıla rd ır ve yt t zam an ın a k ad ar olu şan C m o le k ü lle rin in s a y ısıd ır.8

^ = kf [(a)(b) + A 2 ( y t)] = kf (ab) (3.4)

A 2 ( y t ) te rim i y t d eki d a lg a la n m a la rı ifad e etm e kte d ir.: ( y 2) =

( y t )2 + A 2 ( y t ) y t 'n in b ir P oisson d a ğ ılım ın a y a k la ştığ ın ı varsayarsa k
A 2 ( y t ) de (y t ) ile aynı d e re c e d e n o la ca k tır. K in e tik kü tle e tk isi ya sa sın ­
daki (K M A L) (a ) = a 0 - c ( t ) ifa d e sin d e altsim g e olan 0, t= 0'daki ilk
ko n sa n tra sy o n u g ö s te rm e k te d ir. Bu aslında A 2 ( y t ) 'n in <a> ve <b>'ye
kıyasla ih m a l e d ile b ilir d e re c e d e küçü k o ld u ğ u y ö n ü n d e k i b ir v a rsa y ım ­
dır. Bu, a ve b 'n in kesin b ir şe k ild e b irb irin d e n b ağ ım sız o lm a d ığ ı h ald e
<a><b>=<ab> e ş itliğ in in d oğ ru old u ğ u a n la m ın a g e lm e k te d ir. A 2 ( y t ) 'n in
ih m a l e d ilm e s i te p k im e y e g ire n m a d d e le rin m o la r m ik ta rla rı için (<a> ve
<b> nin ço k küçü k o ld u ğ u sü re cin so n u n a yakın o la n d u ru m haricin d e)
d o ğ ru la n m ış tır an ca k n a n o k a rış tırıc ıla rd a k i te p k im e le r için d o ğ ru la n m ış
d eğ ildir.
Bu sayı d a lg a la n m a la rı, yan i A 2 ( y t ) te rim i, sü re k li o la ra k d ifü zy o n y o ­
luyla e le n m e y e m e y illi ola ca k tır. D iğer b ir deyişle, a ve b ara sın d a k i b a­
ğ ın tıd a n d olayı, uzaysal y o ğ u n lu k la rın d a b aşlan g ıçta g ö rü le n h o m o je n
o lm a m a d u ru m u d ifü zy o n ile e le n e b ile c e k olan g ü ç le n d irm e d e n b irin d e
veya d iğ e rin d e daha hızlı o la ra k ze n g in le ş tirilm iş b ö lg e le rin g e lişim in e
yol açar. Bu yüzd en A 'n ın t _ 1 ile o ra n tılı o la ra k a za lm a sın d a n (a 0 = b0
old u ğ u n d a ) ziyade, A t - 3 /4 ile o ra n tılı o la ra k a za lır ve te rs in ir b ir re aksi­
y on d u ru m u n d a , d e n g e ye t - 3 /2 ile o ra n tılı o la ra k yak la şılır. M ü k e m m e l
k arışım d a n s a p m a la r üç b o y u tta n dah a az b o y u tla rd a daha fazla göze
çarpar.

Safsızlık. Eğer p b ir a to m u n y e rin i b ir safsızlığ ın a lm ası ih tim a li ise ve

q — 1 — p ise n ta n e a to m için d e k ta n e sa fsızlığ ın o lm a ih tim a li şudur:

8 A. Renyi, Kem iai reakciok targyalasa a sztochasztikus folym atok elm elete segitsegevel.
M agy. Tud. Akad, M at. Kut. Int. Közl. 2 (1953) 83-101.

35
 b(k-,n,p) = Ç ^ )p kcln k (3 .5 )

Eğer np = A ç a rp ım ı o rta la m a b ir b ü yü klü ğ e sah ip se (~1 e y a k la ş ıy o r­

sa), d ağ ılım P oisson y a k la ş ım ın ın s a d e le ş tirile re k b in o m d a ğ ılım ı h alin e
g e tirilm e s i ş e k lin d e y a p ıla b ilir:

b ( k ; n , p ) » — e~A = p ( k ] X ) (3 .6 )

B ö y le ce cih az k ü çü ld ü k çe , kusu rsu z o lm a ih tim a li dah a bü yü k olu r.

N a n o la ş tırm a n ın k e n d isin in y e n i s a fs ızlık la r e k le m e d iğ in i varsayarsak,
b ü yü k b ir cih azın y e rin e h er biri o rjin a l b o y u tu n l/ m i k ad ar olan m sa­

yıda cih azı k o y m a n ın g ö reli o la ra k su ndu ğ u avan taj m 1-fee np('1~m) ka­
d ardır.

Mekanik özellikler. Bir n an o d irse ğ in yay sab iti k (b ü külm ezlik), ka­
ra k te ristik lin e e r b o y u tu l ve k ü tle si m ise bu yay sab iti l 3 ile o ra n tılı
o la ra k değişir. Bu yü zd e n d irseğ in titre ş im in in re zo n a n t sıklığı ro0 =

l / j ile o ra n tılı o la ra k d e ğ işm e k te d ir. B u n u n b ö yle olm ası hızlı b ir

te p k in in o lu şm a sın ı sağlar, aslın d a n a n o m e k a n ik cih a z la r aşırı d e re c e d e

b ü k ü lm e z lik ö z e lliğ in e sa h ip tir. D eğer katsayısı (kalite fa k tö rü ) Q, <x>0'ın
d ire n c e b ö lü m ü n e (sü rtü n m e katsayısı) e şittir. Q, ö z e llik le de yü k sek
v ak u m d a ça lışan a ra çla r için, g ele n e k se l cih a zla rd a g ö rü le n d e ğ e rle rd e n
m e rte b e h esabıyla dah a b ü yü k d e ğ e rle re sah ip o la b ilir. D iğ er b ir y a n ­
dan, tip ik karasal ça lışm a şa rtla rı altın d a , su b u h arı ve d iğ e r s a fsızlık la r
h a re k e t ed e n p a rça la rın ü ze rin d e y o ğ u n la şm a k s u re tiy le kılcal e tk ile re
bağlı o la ra k o lu şan d ire n c i a rttırır ve g e n e llik le p e rfo rm a n sı azaltır.

3.2 Kuvvetler

N e s n e le r ara sın d a k i k u v v e tle rin b ü yü klü ğü (yer çe k im i kuvveti, e le k tro s ­

tatik, vb.) n e s n e le rin b ü y ü k lü k le rin e ve a ra la rın d a k i u za klık o la n z'y e

36
b ağ lıdır. N a n o ö lçe k te , y e rç e k im se l k u v v e tle r ih m a l e d ile b ile c e k kad ar
z a yıftırla r. D iğer yan d an , güçlü ç e k ird e k k u v v e tin in m e n zili ço k daha
k ü ç ü k tü r ve bu k u v v e t de ih m a l e d ile b ilir. K ö k e n in d e e le k tro s ta tik o lan
çe ş itli k u v v e tle rin de ( van d e r W a a ls kuvvetleri) özel b ir ö n e m i vard ır.
Bu ko n u la ra ö ze llik le de ö zb irle ş im açısın d a n ö n e m li o ld u k la rı için B ölü m
7 d e d e ğ in ile c e k tir.
Karşı karşıya b irb irle rin e bakan iki ay n adan olu şan b ir oyuk, etk in s ıfır
n oktası m a n y e tik ala n ın ı bozar, çü nkü sadece b elirg in dalga b o yları ay­
n alar ara sın d a k i boşluğa tam o la ra k u y a b ilm e k te d irle r. Bu a y n a la r a ra ­
sın d a ki a lan d a b u lu n a n s ıfır n oktası en e rji y o ğ u n lu ğ u n u a za lta ra k çekici
C a sim ir k u v v e tin in o rta ya çık m a sın a y o l açar. Kuvvet, a y n a la r ara sın d aki
m esafe z d eğ iştikçe, z - 4 ile o ra n tılı o la ra k hızlı b ir şe k ild e a za lır ve d o la ­
yısıyla, m ik ro ö lç e k ve üstü ö lç e k le rd e ö n e m siz b ir k u v v e ttir an cak 10
nm lik b ir a ra lık ta a tm o s fe rik b asın çla (1 0 5 N /m ) k ıy a s la n a b ilir ve bu
y ü zd e n n a n o ö lç e k te k i m e k a n ik a ra çla rın ça lışm a sın ı e tk ile m e s i b e k le n e ­
bilir.

3.3 Cihaz Performansı

C ih az p e rfo rm a n s ın ın an a lizi a n a h ta r d e ğ işk e n le rin d eğ işen cihaz u zu n ­

luğuna g ö re nasıl ö lç e k le n d iğ in i b e lirle m e k le başlar: A la n (ve güç ve
te rm a l kayıplar), u zu n lu ğ u n karesiyle; hacim ve kütle, u zu n lu ğ u n küpü
ile; e le k tro m a n y e tik kuvvet, u zu n lu ğun d ö rd ü n c ü d e re c e d e n üssüyle;
d oğ al fre k a n s ise 1 bölü u zu n lu k ile ve vb. o ra n tılıd ır. Buna b e n ze r ilişk i­
ler cihaz k ü çü ld ü k çe cih a zın p e rfo rm a n s ın ın da ona g öre nasıl ö lçe k le n -
d iğ in e y ö n e lik b ilg in in e ld e e d ilm e s i için ku lla n ılır.
E tk ileşim için e g irm e y e n v a rlık la rı içe re n doğ al fe n o m e n le r (fo to n la r
gibi) P oisson d a ğ ılım ı ile y a k la şık o la ra k a ç ık la n a b ilir (bkz. B ölü m 3.6.).
Bu d a ğ ılım ın te m e l b ir ö ze lliğ i bu d a ğ ılım ın v a ry a n sın ın o rta la m a s ın a eşit
o lm a sıd ır. Bu yüzd e n s ta n d a rt sapm a o la ra k ifa d e e d ile n b e lirsizlik m ik ­
ta rı (örneğin, b ir n esn en in ışığa b e lli b ir şe k ild e m aru z kalm a m iktarı) bu
b e lirsizliğ in k ö k ü n e e şittir.
N e s n e le r ço k küçük hale g elin ce , esasen bilg iyi taşıya n v a rlık la rın sa­

37
yısı da küçü k olu r. Kü çü k sin y a lle r p ara zite karşı sav u n m a sızd ır. B ir m e ­
sajın te k ra rla n m a s ı p a ra zitin (kaçam ak) ü ste sin d e n g e lm e n in en b asit
y o lu d u r. B ir b itlik bilgiyi ta ş ım a k için sad e ce b ir n esn eyi k u llan an bir
n a n o ö lç e k cih a zın d a (örneğin , b ir e le ktro n ), b ilg in in a k ta rılm a sı sırasın d a
pek ço k d u ru m d a kabul e d ile m e y e c e k kad ar yü k sek m ikta rd a p a ra zit
b u lu n a b ilir.

3.4 Tasarım

H er ne k a d a r n a n o te k n o lo jin in en b elirg in so n u cu ço k küçük n e sn e le rin

icat e d ilm e s i olsa da, bu n un b ir ara so n u cu da bu n e sn e le rd e n ço k sa y ı­
da o lm a sı g e re k tiğ id ir. Eğer r g ö re li cihaz b ü yü klü ğ ü ve R cih a zla rın sayısı
ise, k u lla n ış lılık için r R ~ 1 'e ih tiy a ç d u yu lu r, bu şartın sağ lan m ası için
de 109 ta n e cihaza g e re k sin im d u yu la c a k tır. Ö rn e k v e rm e k g e re k irse bu
sayı, bü yü k ö lç e k te e n te g re b ir e le k tro n ik çip için b ile ş e n le rin sayısına
(yaklaşık m in im u m 100 nm lik b ir g irin ti ç ık ın tı uzunluğu) karşılık g el­
m e k te d ir. G ü n ü m ü zd e , b ü tü n bu b ile şe n le rin ta s a rım ı y a p ılm a k ta ve bu
b ile ş e n le r im al e d ilm e k te d ir. A n ca k eğ e r b ile ş e n le rin sayısı da m e rte b e
h esab ıyla iki veya daha fazla d e re c e d e n arta rsa, bu y ö n te m y in e d e uy­
g u la n a b ilir o la ca k m ıd ır?
Bu soru ya n et ve o lu m lu b ir cevap v e re b ilm e k m ü m k ü n o lm a d ığ ın ­
dan, ta s a rım ve im a la ta y ö n e lik ço k sayıda a lte rn a tif y o l k e ş fe d ilm e k te ­
dir. Bu n oktada, insan b eyni b ir ilha m kaynağ ıd ır. B e yn in ölçeğ i açık ara
ço k daha gen iştir: B e yin d e ~ 1 0 1:L n öro n v a rd ır ve h er n öro n d iğ e r n ö ­
ro n la rla y ü zle rce veya b in le rc e b ağlantı yap ar. G e n le rim iz d e b u lu n an
bilgi b ü tü n bu iç b a ğ la n tıla rı ta n ım la m a k için y e te rsizd ir. Bu n dan ziyade,
g e n le rim iz o n la rı ü re tm e k için b ir alg o ritm a ta n ım la r.
Bu an layışla , n a n o cih a zla rı ta s a rla m a k için e v rim se l ta sa rım p re n sip ­
leri g e re k li o la b ilir. Şekil 3 .2 'd e e v rim se l ta sa rım a lg o ritm a sın a b ir ö rn e k
v e rilm e k te d ir. Bu a lg o ritm a , h â lih a zırd a ki ta s a rım la rd a n veya m u h te m e l
yen i ta s a rım la ra d a ir ö n g ö rü le rd e n olu şan b ir k o lle k siyo n ile b a ş la tıla b i­
lir. T asarım p o p ü la sy o n u için d e yen i ç e ş itlilik rastg e le ü re tilir, a lg o ritm a
insan ta s a rım c ın ın hayal g ü cü n ü e tk in b ir şe k ild e g en işletir.

38
 Ebeveyn Seçim
Stratejisi

Seçme Stratejisi

Şekil 3.2: Bir evrimsel tasarım algoritması. Bütün ilintili tasarım özellikleri ge­
nomda kaydedilir (her gen için bir özelliğin yok olma durumunu (0) veya var
olma durumunu (1) ile gösteren tek basamaklı çok basit bir genomdur). Ge­
nomlar ("Sağ kalanları seçme stratejisi") değerlendirilir -bu aşama otom atik
değerlendirmeyi içerdiği gibi insanı da (interaktif) içerebilir- ve sadece bu de­
ğerlendirm e kriterini sağlayan genomlar seçimden sonra geride kalır. Azalmış
popülasyon, sonrasında, sayı ve çeşitlilik açısından genişletilir - genellikle başa­
rılı genomlar rekombinasyon ve mutasyon gibi biyolojiden esinlenilmiş süreçler­
le yenilerinin üretilm esinde kullanılır.

H er ne k adar bu strate ji, ta sa rım b ü y ü k lü ğ ü n ü n (başka b ir d eyişle,

açıkça b e lirtilm e s i g e re k e n b ire yse l ö z e llik le rin sayısı) u yg u lam ad a s ın ır­
sız b ir şe k ild e g e n iş le tilm e s in i m ü m kü n kılsa da, bu ta sa rım ın kabul e d i­
le b ilir h ale g elm e si için, cih az p e rfo rm a n s ın ın a n a lizin e y e n i b ir m ü h e n ­
d islik para d igm asın a ih tiy a ç d u y a b ile ce k b ir ta h m in e d ile m e zlik d ü ze yi
e k le n e re k, cihazın iç ça lışm a sın a y ö n e lik sa h ip olu n a n n et b ilg id e n fe ra ­
gat e d ilm e k te d ir.

39
 Bileşen hataları ve ihtiyaç fazlası. B ir "ç ip " ü ze rin d e k i b ile şe n le rin
sayısı, b ile ş e n le rin h a ta la rın ın b ü tü n ü n p e rfo rm a n s ın ı e tk ile m e y e ce ğ i b ir
şe k ild e (açıkçası, h a ta la rı k e n d ile rin in y e rin e g e çe ce k b e n ze rle ri ta ra fın ­
dan te s p it e d ile b ile c e k b ir şekilde) a rttırıld ığ ın d a , bu b ile ş e n le ri ih tiy a ç
fazlası ü re tm e k ü re tim in ta m a m ın ı m a liy e t-e tk in b ir h ale g e tire b ilir.
O lu şan h a ta la rd a n b irin in d iğ e rin d e n b ağ ım sız o la ra k o lu ştu ğ u n u v a r­
saym ak su re tiy le , h a ta la rın sayısın ı te s p it e d e b ilm e k için b ir ön ya k la şım
o la ra k D e n kle m 3.5 k u lla n ıla b ilir.

3.5 Daha Fazlası İçin

- W . B a n zh a f e t al., From a rtific ia l e v o lu tio n to co m p u ta tio n a l e v o lu ­

tio n . N ature Reviews G e n e tics 7 (2006) 7 29-735. B ir a ra ştırm a g ü n ­
d em i.
- C. H ie ro ld , From m icro - to nan osystem s: M e c h a n ic a l sen so rs go n a­
no. J. M icrom ech. M icroen gng 14 (2004) S l - S l l . Cih az b ü yü klü ğü ile
p e rfo rm a n s ö lç e k le n m e s in in n ice lik se l an alizi.

40
 BOLÜM 4

NANOMETROLOJİ
NANOMETROLOJİ

N e sn e le ri a to m ik hassaslıkta im al e tm e k b ü tü n ü y le iy id ir am a bunu b a­
şa rıp b a şa ra m a d ığ ım ızı nasıl a n lıy o ru z? İster y u k a rıd a n aşağıya ister
aşağıdan y u k a rıy a im a la t olsun , im a la tın s o n u çla rın ı ö lç e b ilm e k ö z e llik le
y ö n te m g e liş tirm e sırasın d a ö n e m lid ir.

4.1 Nanoyapıların Görüntülenm esi

Bilim , 17. yü zy ıld a m ik ro sk o b u n ica t e d ilm e s in d e n beri insan g özü yle

d ire k o la ra k g ö rü n m e y e n fe n o m e n le ri k e şfe tm e ye y ö n e lik b ir m ü ca d e ­
leye g irişm iştir. D iğer du yu o rg a n la rın ın algılam a a la n ın ın ayn ı şe k ild e

43
g e n iş le tilm e s i, sadece k ızılö te si veya m o r ö te si rad yasyon k u lla n ıla ra k
g ö rü le b ile c e k "re n k le r"i, d u y u la m a y a ca k k ad ar d ü şü k veya y ü k sek b ir
alana a it sesle ri ve p a rm a k la rım ızd a k i sin irle rin h isse d e m e ye ce ğ i k ad ar
küçü k k u v v e tle ri de a lg ıla m a m ızı sağlar. H er ne kad ar sa n a tçıla r bazen
g ö rü n e n ve g ö rü n m e y e n ara sın d a k i n ite likse l ay rım ı k o ru sa la r da, b ilim
a d a m la rı bu a y rım ın esasen pek de kulla n ışlı o lm a d ığ ın ı b u ld u la r. Bu
y ü zd en , o n la r için a to m la rı "g ö rü n tü le m e " p ro b le m i kavram sal değil
sad e ce te k n ik b ir p ro b le m d ir.
Bu du yu o rg a n la rı arasın da, g ö re b ilm e k a b iliy e tin in m u h te m e le n en
ö n d e g e le n i o ld u ğ u n u sö y le m e k ad il ola ca k tır. Bu y üzd en , d ik k a tim izi en
ço k n a n o -n e sn e le rin n a n o m e tre hassaslığ ın d a nasıl g ö rü le b ild ik le rin e
y ö n e lte ce ğ iz.
L en sle rd e ki gelişim ve m ik ro sk o p ta sa rım ın d a k i d iğ e r g e lişm e le r, so ­
n u nda y a k la şık 2 000 kat b ü yü tm e im kâ n ın a e rişm e y i m ü m k ü n kıldı.
B u n u n la b e rab er, 100 nm civ a rın d a k i b ü y ü k lü k le re sah ip n e sn e le r s a d e ­
ce m ik ro sk o b u n m e rce ğ in d e n d ik k a tli b ir şe k ild e bakan b ir insan g ö z­
lem ci ta ra fın d a n g ö rü n tü le n e b ilir. Klasik m ik ro sk o b u n uzaysal ç ö z ü n ü r­
lük gücü A x , ışığın dalga ö z e lliğ in d e n d o layı ana b ir sın ırla karşılaşır (Ab-
be):

k x = A / 2 ( Y .A . ) (4.1)

B u rada A ay d ın la ta n ışığın dalga b o y u d u r ve Y.A. ise m ik ro sk o p yo-

ğ u n la ş tırıc ısın ın a ç ık lığ ın ın sayısal ifa d e sid ir. Bu p ro b le m i ç ö zm e k için;
• Işığın dalga boyu a z a ltıla b ilir
• U zak alan d an ziyad e yakın alan da ç a lış ıla b ilir
• D irek g ö rü n tü le m e d e n v a zg e çile b ilir
• T a m a m ıy la fa rk lı b ir ya k la şım g ö s te rile b ilir (p ro fille r)

Dalga boyunun azaltılması. H er ne kadar rad y asy o n u n daha kısa d a l­

ga boylu ç e ş itle ri (m o r ötesi, X -ışın ları) iyi b ilin se de, dalga boyu a za ld ık ­
ça, m ik ro s k o p için g e re k e n le n sle ri ü re tm e k daha da zo rla şa ca k tır. A n ­
cak, k u a n tu m m e k a n iğ in in en ö n e m li s o n u çla rın d a n biri ışığın dalga ve
p a rça cık ö z e llik le rin i ilin tile n d ire n de Broglie b a ğ ın tısıd ır:

44
 (4.2)

B urada A m o m e n tu m u p = m v olan b ir p arçacığ ın dalga boyu, m ve

v sırasıyla k ü tle si ve hızı ve h sayısal d eğeri 6.63 * 10‘34 o lan P lan ck sa b i­
tid ir. Kü tle ve hızı b iliy o rsa k dalga b o yu n u h em e n h e sa p la y a b iliriz!
E le ktro n , de B ro g lie b a ğ ın tısın ın o lu ş tu ru lm a s ın d a n ço k da uzun o l­
m ayan b ir zam an ö n c e s in d e k e şfe d ild i ve e le k tro n , g ü n ü m ü zd e b elli bir
k ü tle si (m e= 9 .1 1 * 1 0 '31 kg) ve e le k tro s ta tik b ir yükü e o lan b ir p arçacık
o la ra k b ilin m e k te d ir. Zıt y ü k le rin b irb irin i çe k tiğ in i biliyo ru z, bu yü zd en
e le k tro n iste n e n hıza b ir e le k trik a la n ın ın ü ze rin e u yg u lan m asıyla u la ş tı­
rıla b ilir. D iğer b ir deyişle, dalga boyu isten en şe k ild e a y a rla n a b ilir! A y rı­
ca, m a n y e tik a la n la r e le k tro n d e m e tle rin i o d a k la m a k için y a ra tıcı b ir
şe k ild e k u lla n ıla b ilir. G e ç irm e li e le k tro n m ik ro sk o b u (G EM ) 1 9 3 0 'lard a
Ernst Ruska ta ra fın d a n icat e d ilm iş tir. G ü n ü m ü zd e , yü k sek çö zü n ü rlü k lü
e le k tro n m ik ro sk o b u m ad d e y i g e rçe k te n de a to m ik ç ö zü n ü rlü ğ e k ad ar
g ö rü n tü le y e b ilir. E le k tro n la rın için d e n g eçtiği boşlu ğ u n için d e k i hava,
n u m u n e n in e tra fın d a k i hava da d a h il o lm a k ü zere b o ş a ltılm a lıd ır çünkü
gaz m o le k ü lle ri e le k tro n la rın sa çılm a sın a y o l a ça rla r ve h ızlı h a re ke t
e d e n e le k tro n la r ta ra fın d a n iy o n la ş tırıla ra k n u m u n e n in g ö rü n tü sü n ü
b o zarlar. Eğer n u m u n e ço k in ceyse, e le k tro n yo ğ u n lu ğ u h aritası (geçişli
e le k tro n m ikro sko b u , G E M ) o lu ş tu rm a k için için d e n g eçen e le k tro n la rın
(e le k tro n y o ğ u n lu ğ u n a göre) k ip le n im i k u lla n ıla b ilir. A k si hald e, hassas
b ir ş e k ild e o d a k la n m ış b ir e le k tro n d e m e ti, n u m u n e ü ze rin e çizgi ta ra ­
m ası y a p ıla ra k u yg u la n ır ve yan sıyan e le k tro n la r to p o g ra fik b ir g ö rü n tü
o lu ş tu rm a k am acıyla k u lla n ılır (tara m a lı e le k tro n m ik ro sk o b u , T E M ,
M a n fre d von A rd e n n e ta ra fın d a n , y in e 1 9 3 0 lard a g e liş tirilm iş tir). Bu
d u ru m d a , eğ e r n u m u n e e le k triğ i ile tm iy o rsa , y a n s ıtılm a y a n e le k tro n la ­
rın b irik im in i e n g e lle m e k am acıyla g e n e llik le p a la d y u m gibi in ce b ir m e ­
tal katm an ı y ü ze y in d e n b u h a rla ş tırılm a lıd ır. A lte rn a tif o larak, eğ e r n u ­
m u n e b ü yü k b ir bant boşlu ğ u n a sah ip o lm a y a n b ir yarı ile tk e n ise, n u ­
m u ne y i y e te rin c e ile tk e n hale g e tirm e k için ıs ıtm a k uygun o la b ilir. Ta­
ra m a lı e le k tro n m ik ro sk o b u te k n o lo jis in d e k i sü re k li o la ra k artan g e liş­
m e le r b irk a ç bin a tm o s fe r b asın çtaki hava için d e bile g ö rü n tü le r eld e
e d e b ilm e y i m ü m k ü n k ılm ıştır. Bu m ikro sko b a çe vrese l ta ra m a lı e le k tro n

45
m ik ro sk o b u (ÇTEM ) d e n m e k te d ir. ÇTEM ile kaza n ılan bu fayd aya ka rşılık
b ir m ik ta r çö zü n ü rlü k te n v a zg e ç ilm e k te d ir an ca k d iğ e r b ir y a n d an da, bu
m ik ro sk o p ta b ir n u m u n e y i in ce le m e k için ne n u m u n e y i k u ru tm a k ne d e
ile tk e n d e ğ ilse b ir m e ta lle kap la m a k g e re k m e z çü n kü g e rid e kalan hava
b irik e n e le k tro n la rı iletir.

Yakın alan mikroskobu. Bu m ik ro sk o b u n ça lışm a p re n sib i Şekil 4.1

d e g ö s te rilm e k te d ir. Elde e d ile b ile n ç ö zü n ü rlü k uzak alan o p tik le rin e
u yg u la n a b ilir o la n k ırılm a lim itin in a ltın d a d ır (D e n kle m 4.1). Ç ö z ü n ü rlü k
y a p ın ın in ce liğ in e, ö z e llik le n u m u n e y i a y d ın la ta n fib e r bazlı y a lıtk a n
o p tik ucun y a rıça p ın a b ağlıdır. N u m u n e ile y a lıtk a n uç ara sın d a k i bağıl
h are ke t, n a n o m e tre a ltı hassaslıkta p ie z o e le k trik k ris ta lle r k u lla n ıla ra k
s a ğ la n ır (tara m a lı uç m ik ro s k o p la rın d a old u ğ u gibi, aşağıya bakın).

t t t

Şekil 4.1: Yakın alan taram alı elektron mikroskobu (NSOM) olarak da bilinen
taramalı yakın alan optik mikroskopu (SNOM). Solda, SNOM aydınlatma mo-
dunda görülmektedir: Yukarıdaki numuneyi d « X mesafesinde yerleştirilm iş
yalıtkan bir uç (örneğin; köşeli ve yüzeyi metalle kaplanmış bir optik fiber) ay­
dınlatmaktadır. İletilen veya yansıtılan ışık yakın alanda toplanır (sırasıyla D ve
D' dedektörlerinde). Sağda, SNOM toplama modundadır: Numune aşağıda
uzaktan aydınlatılır (L kaynağından). Yakın alandaki yalıtkan bir uç numune
boyunca iletilen ışığı toplar.

4.2 Görüntülem esiz Yaklaşımlar

Bu tip te k i en iyi b ilin e n ya k la şım m u h te m e le n X -ışın ı k ırın ım ıd ır. Bir X-

ışını d e m e ti için d e a to m la r b u lun an b ir d ü zle m e 6 açısı yap a ra k ç a rp ıtılır

46
ve k ırılm ış X -ış ın la rın ın uzaysal d a ğ ılım ı ö lç ü lü r. X -ış ın la rın ın dalga boyu
X, a to m la r arası d ü zle m uzaklığı olan d (bir n a n o m e tre n ln on katı kadar)
İle m e rte b e h esab ıyla aynı d e re c e d e n old u ğ u İçin k ristal m a lze m e le r ya
da en azın d a n a to m ik d ü ze n le m e s in d e b ir m ik ta r d ü ze n e sah ip m a lze ­
m e le r ışın d e m e tin i kırar. Y a n sıtıla n d e m e tin y a p ıcı g irişim i için a n a h ta r
şa rt Bragg yasasıdır:

d sin 9 — n/l,n = 1 ,2 ,..... (4.3)

Bu m e tro lo ji tek n iğ i X -ışın la rın ın 1895 y ılın d a R öntgen ta ra fın d a n

k e ş fe d ilm e sin d e n h em e n sonra, başka b ir d e y işle n a n o te k n o lo ji ça ğ ın ­
dan ço k ö n ce g e liş tirilm iş tir.
Y oğu n b ir ş e k ild e ya n sıta n b ir yü ze y d e n saçılan p a ra le lle şm iş, g e n e l­
likle kısm i e şe v re li ışığın d a ğ ılım ı, b ir dalga b o y u n u n çe yreğ i k ad ar (baş­
ka b ir deyişle, tip ik g ö rü n ü r ışık k ayn a kları için 150 nm civarın d a) ista tis­
tik s e l p ü rü zlü lü ğ ü b e lirle m e k için u yg u n d u r. Eğer y ü ze y y a n sıtıcı ise,
ay d ın la ta n ışığın kendisi, d a ğ ılım ı p ü rü zlü k te n e tk ile n m iş b en e kli b ir
d ese n ola ca k tır.

4.3 Diğer Yaklaşımlar

Pikap iğn esin i te m e l alan p ro fille ş tiric ile r m ü h e n d is le r ta ra fın d a n n e sn e ­

lerin y ü ze y p ü rü zlü lü ğ ü n ü b e lirle m e k için uzun z a m a n d ır k u lla n ılm a k ta ­
dır. Bu y ö n te m d e , d ik e y y e r d e ğ iştirm e m ik ta rın ı ö lç m e y e y ö n e lik bazı
a ra çlarla d o n a tılm ış keskin uçlu b ir pika p iğnesi yü ze y d ü zle m in e d ik
o lan b ir y ü ze y ü ze rin d e g e z d irilm e k te d ir. Bu ara ç uzun zam an d an beri
sü re k li o la ra k m in y a tü rle ş tirilm e k te y d i ve n a n o m e tre ölçeğ i a ltın d a ki
d ik e y h a re k e t k a b iliy e ti ilk kez A B D U lu sal S ta n d a rtla r E n stitü sü 'n d e k i
b ilim a d a m la rı ta ra fın d a n ica t e d ile n T o p o g ra fin e r ile b aşarıld ı. 9 Na-
n o ö lç e k te d ik e y ç ö zü n ü rlü k başka b ir k u a n tu m fe n o m e n i olan e le k tro n
tü n e lle m e etk isi (tü n e lle m e etkisi, aynı e n e rjiy e sah ip v e rile n iki d ü ze y

9 R.Young et al., The Topografiner: an instrum ent fo r m easuring surface m icrotopography.

Rev.Sci.Instrum. 43 (1972) 999-1011.

47
için, d ü ze y le ri ay ıran uzaysal m esafe y e üstel o la ra k bağlı b ir şe k ild e
e n e rji d ü ze y le rin in b irin d e y e r alan e le k tro n u n (eğer boşsa) d iğ e r b ir
d ü ze ye g eçm e ih tim a lin e v e rile n isim dir) ile b a şa rılm ıştır. Bu n e d e n le
ile tk e n p ika p iğnesi ve ile tk e n n u m u n e a ra sın d a ö lç ü le n akım , n u m u n e
to p o g ra fy a sı h alin e d ö n ü ş tü rü le b ilir. Başka b ir ö n e m li te k n o lo jik g elişim
d e (x,y) d ü zle m in d e k i (başka b ir d e y işle y a ta y d ü zle m d e ) ve z y ö n ü n d e k i
(yüzeye d ik olan) p ie z o e le k trik s e l h a re ke ti k o n tro l ed e n cih a zla rın ku­
sursuz h ale g e tirilm e s id ir. Bu te k n o lo ji sa y e sin d e p ika p iğnesi ile y ü zey e
ço k yakın b ir şe k ild e çizgi ta ra m a sı y a p ıla b ilir. T ü n e lle m e a k ım ın ı sab it
tu tm a k için z y ö n ü n d e k i h a re ke ti do ğ ru b ir şe k ild e d ü ze n le m e k am acıyla
b ir d e v re d ön güsü o lu ş tu ru la b ilir. Bu cih azın k u s u rs u zla ştırılm ış h alin e
ta ra m a lı tü n e lle m e m ik ro sk o b u (T T M )10 d e n m e k te d ir.
M in y a tü r p ikap u cu n u n n u m u n e ü ze rin d e h a re ke t etm e si ve h er ko ­
n u m da n u m u n e n in to p o g ra fy a sı, sü rtü n m e ku v v e ti veya k im yasal doğası
h akkın d a b ir m ik ta r bilgiyi g e tirm e si p re n sib i geçen zam an için d e b irb i­
rin d en fa rk lı d ü zin e le rc e ta ra m a lı uç m ik ro s k o b u n u kap sayaca k şe k ild e
g e n iş le tilm iş tir. Bu a ile n in (en yaygın ca k u lla n ıla n ı an la m ın da ) en ö n e m li
üyesi a to m ik k u vvet m ik ro s k o b u d u r (Şekil 4 .2 ).11
P ek ço k ucun a tm o s fe rik b a sın çta k i havada ve hatta sıvıla rd a ça lış a b i­
liy o r o lm a sı e le k tro n m ik ro s k o p la rın a göre kayda d e ğ e r b ir avan tajd ır.
D iğer b ir yan dan , n u m u n e g irin ti ç ık ın tıla rın a u ygu lan an k u v v e tle r çok
b ü y ü k tü r ve aşırı d e re c e d e d ik k a t g ö s te rilm e d iğ i sü re ce g ö rü n tü le m e
sırasın d a n u m u n e n in b içim i b o z u la b ilir veya h atta n u m u n e y o k e d ile b i­
lir. A y rıca , sıvın ın o lm a sı (hatta n u m u n e y ü ze y i ve ta ra m a u cu n u k a p la ­
yan ince su fü m e le rin in bile) kılcal k u v v e tle rin o rta ya çıkm asın a y o l açar,
örn e ğ in , ucu n u m u n e y ü ze y in e d oğ ru çe k e rle r. A n cak, bu te k n ik sü rekli
b ir şe k ild e g e liş tirilm e k te d ir. Bu k o n u d a ö n e m li b ir g e lişm e de d ike y
y ö n d e sa lla n a n b ir d irse ğ in k u lla n ıld ığ ı "tık la tm a m o d u " nun e k le n m e si­
dir, b ö y le ce n u m u n e ile ucun te m a sı en aza in d irile c e k ve p a ra zitin azal­
tılm a sı için k ilit a m p lifik a sy o n u y ö n te m in in k u lla n ılm a sı m ü m k ü n hale
ge le ce ktir.

10 G.Binnig et al.. Surface studies by scanning tunnelling m icroscopy. Phys.Rev.Lett. 49 (1982)

57-61.
11 G.Binnig et al., A tom ic force m icroscope. Phys.Rev.Lett. 56 (1986) 930-933.

48
Şekil 4.2: Atom ik kuvvet mikroskobu. S numunesi P platformu üzerine B bloğu­
nun x,y yüzeyi ve (S yüzeyine dik olan) z yönünde nasıl hareket ettirileceğine
bağlı olarak yerleştirilir. Bloğun üzerine esnek bir dirsek yerleştirilir ve dirseğin
ucunda da keskin bir uç vardır. S'nin pürüzlülüğünün bir sonucu olan ucun dikey
hareketini kaydetmek için, lazer diyotu olan L'den gelen elektron demeti dir­
sekten parçalara bölünmüş fotodiyot olan D'nin üzerine yansıtılır. Uç numune
ile neredeyse temas halindeyken, numune boyunca tarama yapm aktadır (diğer
bir deyişle, x,y düzleminde); yüzey pürüzlülüğü ucun dikey yönde hareketini
sağlar ve dirseğin buna tekabül eden sapmaları fotodiyotların İki yarısından
gelen sinyallerin oranı alınarak kaydedilir. Bu oran, karmaşık sinyal işleme süre­
cinden yüzeyin üç boyutlu topografyasının elde edilm esini mümkün kılar. Dört
kat bölünmüş fotodiyot sürtünmeden dolayı dirseğin yana doğru sapmasının da
kaydedilebilmesini sağlar.

A FM Çözünürlüğü. D ikey çö zü n ü rlü k sa d e ce uca g öre n u m u n ey i

h a re k e t e ttire n p ie z o e le k trik kristal ve d irs e k sap m asın ı te s p it eden
d ü ze n le m e ile s ın ırlıd ır. Burada, n a n o m e tre a ltın d a ç ö zü n ü rlü k ko ­
layca e ld e e d ile b ilir. Y a ta y çö zü n ü rlü k g e n e llik le ucun y a rıça p ı R ile
s ın ırlıd ır. Şu anki te k n o lo ji ru tin b ir şe k ild e b irk a ç on n a n o m e tre y e
e şit olan R d e ğ e rin e sa h ip silik o n veya silik o n n itrit uçları seri h ald e
ü re te b ilir, r y a rıça p ın a sa h ip b ir y ü zey ö z e lliğ in in g ö rü le b ilir ya ta y
bo y u tu olan L şö y le hesaplan ır:

49
 L = 4 yfRr

S adece b irkaç n a n o m e tre b ü yü k lü ğü n e sa h ip ö z e llik le r için, ultra

keskin u çla r k u lla n ılm a lıd ır an ca k bu u çları hem ü re tm e k (örneğin
s ta n d a rt b ir ucu a sitle oyarak) z o rd u r hem de bu u çla r ko la y lık la
k ırılır ve eğer g ö rü n tü le m e sıvın ın için d e y a p ılıy o rsa , sıvın ın için d e
çö zü n m ü ş s a fs ızlık la r hızla ucun ü stün e ç ö k e b ilir ve ucun y a rıça p ın ı
b ü y ü te b ilir.

a
S

Şekil 4.3: Taramalı iyon akımı mikroskobu (HAM). Çalışan elektrodu taşıyan bir
C kılcal tüpü, S numunesine göre hareket ettirilm ektedir. Çalışan elektrot ile
büyük karşı elektrot olan E arasındaki akımın büyüklüğü (A am permetresi ile
ölçülen) kılcal tüpün ucu ile numune yüzeyi arasındaki boşluğa bağlıdır. Num u­
ne ve elektrotlar bir elektrolit içinde yıkanır. "C", "b" çıkıntısının üzerindeyken
boşluk azdır, direnç yüksektir ve akım düşüktür, "a" girintisi üzerinde, boşluk
nispeten büyüktür, direnç düşüktür ve akım yüksektir.

N u m u n e y e aşırı m ikta rd a d ike y k u vvet u yg u lan m ası so ru n u n a ta ra ­

m alı iyon a kım ı m ik ro sk o b u (TIAM ) ile y e n ilik ç i b ir çö zü m g e tirilm iş tir.

50
4.4 Özbirleşimin M etrolojisi

Ö z b irle ş im in m e tro lo jisi kısaca, tip ik b ir se n a ryo ya g öre (bkz. B ö lü m

7.3.3), n an o -n e sn e le ri rastg e le b ir sıvı için d e d a ğ ıtm a k ve o n la rın katı b ir
s u b stra t (başka b ir d e y işle ka tı/sıv ı arayüzü) ü ze rin e tu tu n m a s ın a ve
m o n te o lm a sın a izin v e rm e k tir. Ö z b irle ş im le o lu şm u ş y a p ıla r ile nan o-
n e sn e le rin ö z e llik le ri ara sın d a k i ve sıvı ve su b stra t ara sın d ak i te m e l b a ­
ğ ın tıla rı ku rm a k am acıyla, siste m i rah a tsız e tm e y e n , (a) e k le n m iş p a rç a ­
cık la rın say ılm a sın a (b) e k le n m e h ızla rın ın b e lirle n m e s in e ve (c) ö zb irle -
şim y a p m ış film le rin y a p ısın ın b e lirle n m e s in e y ö n e lik bazı in situ araçlara
ih tiy a ç d u yu lm a k ta d ır.
O p tik y ö n te m le r (tara m a lı açı re fle k to m e tre s i (TAR), e lip s o m e tri) na-
n o -n e sn e le rin b irik im in d e n d olayı olu şan katı/sıv ı ara yü zü n d e ki y a n s ı­
m ada g ö rü le n d e ğ iş im le ri g ö rü n tü le m e y e dayan ır. O p tik dalga kılavuzu
ışık m o d u s p e k tro m e tre s i (OD KIM S) n a n o -n e sn e le rin d a lg a la rın ın ku-
tu p sa lla ş m a sın ın sıv ın ın k in d e n daha fa rk lı o lm a sı şartıyla (Şekil 4.4) aza­
lara k kaybolan alan ın (evan e san t alan) d ü ze n in in , n a n o -n e sn e le r ta ra ­
fın d a n su b stra t boyu n ca y ö n le n d irile n d a lg a la r y o lu y la b o zu lm a sın a
d ayan an b ir y ö n te m d ir.12

Şekil 4.4: Sıfırına dereceden yönlendirilm iş bir dalganın dört katmanlı bir levha
şeklindeki dalga kılavuzunda görülen elektrom anyetik alan dağılımı (S, destek;
F, yüksek kırma indisine sahip bir film; A, özbirleşim yapmış katman, C kaplama
ortamı (nano-nesnelerin içinde çözüleceği sıvı). Burada özellikle S ve A,C bölge-

12 Bkz, ör., J.J. Ramsden, High resolution m olecular m icroscopy. In: Proteins at Solid-Liquid
Interfaces (ed. Ph. Dejardin), pp. 23-49. Heidelberg: Springer-Verlag (2006).

51
lerinde üstel bir şekilde azalarak kaybolan dalgalara dikkat edin. Yönlendirilm iş
dalga modlarının yapıya bağlandığı faz hızının en yüksek hassaslığı, kalınlığı
kesme lim itine yakın olan (F-katmanının kalınlığına yakın) ince dalga kılavuzları
ile elde edilebilir ancak bu durumda da dalga kılavuzunda sadece iki ortogonal
mod uyarılabilecektir.

Eğer su b stra t in ce m e ta l b ir film ise, n a n o -n e sn e le rin v a rlığ ın ı g ö rü n ­

tü le m e k için o p tik o la ra k u y a rılm ış y ü ze y p la zm o n u re zo n a n sı (SPR) her
ne k ad ar O D K S 'd e n dah a az hassas ve daha az bilgi v e ric i olsa da k u lla n ı­
lab ilir. Eğer su b stra t o la ra k e le k tro tla kaplı b ir p ie z o e le k trik krista li ku l­
lan ılırsa, kristalin re zo n a n t titre ş im fre k a n sın d a k i d e ğ iş im le r ve s a lın ım ı-
nın y a y ılm a sı da k u lla n ışlı b ilg ile r v e re b ilir (kuartz k ristal m ikro b a la n sı,
KKM ).

4.5 Daha Fazlası İçin

- J.K. R am sden, E x p e rim e n ta l m e th o d s fo r in ve stig a tin g p ro te in a d ­

s o rp tio n k in e tics at surfaces. Q. Rev. Biophys. 27 (1994) 41-105. Öz-
b irle ş im sü re ç le rin i g ö rü n tü le m e k için fa rk lı k u lla n ışlı te k n ik le rin d e ­
tay lı b ir in ce le n m e si.
- M . W ie c z o ro w s k i, A.G . M a m a lis , M . Rucki and S.N. Lavryn enko. Inter-
fe ro m e try and sca n n in g m icro sc o p y in a s p e rity m e a s u re m e n t o f b i­
o m e d ic a l su rfaces. N anotechnology Perceptions 4 (2008) 265-288.
Y ü ze y p ü rü zlü lü ğ ü n ü ö lç m e k için u yg u lan an n a n o m e tro lo jin in m ü ­
ke m m e l b ir açıklam ası.

52
 BOLUM 5

NANOTEKNOLOJİNİN
HAMMADDELERİ
NANOTEKNOLOJININ
HAMMADDELERİ

Bu b ö lü m ço ğ u n lu k la n a n o -n e s n e le rln n asıl im a l e d ild iğ i ü ze rin e b ir b ö ­

lü m d ü r. K arbo n te m e lli m a lze m e le r ise k e n d in e has ö n e m in d e n d o layı
ayrı b ir k ısım d a (bkz. B ö lü m 5.4) İn celen m e kte dir.

5.1 Nanoparçacıklar

N a n o p a rç a cık ia rın im a la tı için y u k a rıd a n aşağı (p arçalan m a ve dağılm a)

veya aşağıdan y u k a rı (ç e k ird e k le şm e ve bü yü m e) y a k la ş ım la r k u lla n ıla b i­
lir. H an g isin in k u lla n ıla ca ğ ı ile ilg ili k arar iste n e n ö z e llik le ri h an g isin in
v e re b ile ce ğ i ve so n ra sın d a da m a liy e ti göz ö n ü n e a lın a ra k v e rilir.

55
 Parçalanma ve dağılma yığın h aldeki b ir m a d d e n in alın m a sı ve p a r­
çalara ay rılm a sı a n la m ın a g elir. Bu gru ba g ire n e zm e ve ö ğ ü tm e işle m le ri
tip ik o la ra k d ü şü k te k n o lo jili iş le m le r o la ra k ele alın ır. Bu alana y ö n e lik
fe n o m e n o lo jik m e k a n is tik k u ra lla rı o lu ştu rm a y a ça lışan te o rik b ilim
a d a m la rı (örneğin , rastge le sıralı p arçalan m a) bu k u ra lla rın e n d ü striy e l
u yg u la m a la r ço k az etk isi o ld u ğ u n u b u ld u la r!
Bu y ö n te m le rin bü yü k av a n ta jla rı gen el y ö n te m le r o lm a la rı ve d ü şü k
m a liy e tli o lm a la rıd ır. Y u m u şa k o rg a n ik m a lze m e le r b ile (örneğin çim )
ö n c e lik le sıvı a zo tta d o n d u ru lm a k s u re tiy le ö ğ ü tü le b ilir.
Bu y ö n te m in d e za v a n ta jla rı ise so n u n d a o rta ya çıkan p a rça cık la rın
m a lze m e için d e b ird e n ço k tip te d ağ ılım a sah ip o lm a sı ve m a lze m e le r
h a ta la rın ın o lu şm a sıd ır. B u n u nla berab er, ürün için e ö ğ ü tm e te ç h iz a tın ı
y a p m a k için k u lla n ıla n m a lz e m e le r k a rış a b ilir (bu d u ru m a k irle n m e veya
k o n ta m in a sy o n d e n m e k te d ir). P a rça cık la r k ü çü ld ü k çe , k irle n m e artar.
Ezm e ve ö ğ ü tm e ço k eski e n d ü s triy e l sü re ç le rd ir, an ca k n a n o te k -
n o lo jin in o rta ya çıkışı y e n i ve iyi k o n tro l e d ile n y ö n te m le r y a rd ım ıy la
g e rçe kle şe n e zm e ve ö ğ ü tm e s ü re ç le rin d e te k tip d ağ ılım a sah ip nan o-
p a rç a c ık la rın ü re tim in in b a şa rılm a sın ı m ü m k ü n k ılm ıştır. Bu sü re ç le rd e n
biri g e n e llik le b ir m ik ro s a n iy e d e b irk aç yüz v o ltlu k g e rilim in b o şa ltıld ığ ı
e le k trik d eşa rjı ile g ran ü l h alin e g e tirilm iş m e ta lle rin ö ğ ü tü lm e si o la ra k
b ilin e n e le k tro e ro zy o n d a ğ ılım ı (EED) y ö n te m id ir. B oşa lm a fila m e n tin -
deki p lazm a sıcaklığı h erhangi b ir m e ta li e ritm e y e y e te b ile c e k sıca k lıkla r
o lan 10 00 0 ile 15 00 0 K ara sın d ad ır.

Çekirdekleşme ve büyüme a to m ik o la ra k d a ğ ılm ış b ir fazd an , y o ğ u n ­

laşm ış katı b ir faza doğru birin ci d e re c e d e n faz g eçişin i ta n ım la r. G e çişin
ilk aşam ası sırasın d a h o m o je n , yarı stab il fazd ak i d a lg a la n m a la r yen i
fazın k ü çü k m ik ta rla rd a o rta ya çıkm asın a yol açar, iste n m e y e n bu ara-
yü z o lu şu m sü reci, ana fazın aşırı d o y g u n lu ğ u n u n azalm ası y o lu y la kaza­
n ılan e n e rjiy e d ire n ç g ö ste rir. Bu du ru m , çe k ird e ğ in k ritik b ü yü klü ğü
o la n n* aşıld ığ ın d a , çe k ird e ğ in hızla ve geri d ö n m e k sizin yen i faza g e ç­
m esin e y o l açar.
A to m la r yen i b ir faz o lu ş tu rm a k için b ir araya g e lip to p a k la n d ık la rın ­
da, a to m la r ile çe v re le y e n o rta m ara sın d a, e n e rji h a rca y a ra k b ir ara yü z

56
o lu ştu rm a y a başlarlar. A ra y ü z g e rilim in ! y ve y e n i fazı ve çe v re le ye n
o rta m ı sırasıyla 1 ve 2 o la ra k g ö s te rirse k (bkz. B ölü m 7.4), A to p a ğ ın
1

yü ze y a la n ı ve v = ( 4 7 r ) i( 3 r ıu ) 2//3 o lm a k ü ze re v b ir a to m u n h acm i
ise, bu e n e rji m a liy e ti A y 12 dir. A y n ı zam an d a h er a to m yen i fazın ko-
h ezyo n e n e rjisin e b ir katkıda b u lu n u r. Bu iki katkı to p la n d ığ ın d a , ö n c e ­
likle e n e rji artan n ile a rta ca k tır an ca k so n ra sın d a yığın fa zın (negatif)
k o h ezyo n en e rjisi bu m ü ca d e le y i k a za n a ca k tır (Şekil 5.1).
N a n o p a rç a cık la rı çe k ird e k le ş m e ve b ü y ü m e ile s e n te zle m e k için, ö n ­
c e lik le a to m la r, o rta m için d e d a ğ ılım ı stab il o lm a k k o şu lu yla d a ğ ıtılır
(çözd ü rü lü r). S on rasın d a, d ağ ılm ış m a d d e n in yığın h alin in sta b il olacağı
b ir ş e k ild e b ir veya daha fazla harici p a ra m e tre d e ğ iştirilir. Ö rn e ğ in bu,
m a lze m e n in b u h arı so ğ u tu la ra k b a şa rıla b ilir. Y en i yığın fazın o lu şu m u
çe k ird e k le ş m e y i içe re n b irin ci d e re c e d e n b ir faz g eçişid ir. T e sad ü fi dal-
g a n m a la r ise k ritik çe k ird e ğ i o lu ş tu ra c a k tır (bkz. Şekil 5.1).

Şekil 5.1: n sayıda atom içeren bir topağın serbest enerjisinin değişimini göste­
ren bir çizim. Burada maksimum değer kritik çekirdek büyüklüğünü gösterm ek­
tedir. Serbest enerji eğimini dalgalanmalar aracılığıyla tırmanmayı başaran
topakların küçülerek kaybolma veya mikroskobik büyüklüğe kadar büyüme
ihtim ali birbirine eşittir.

B ile şik p a rça cık la r k im yasal te p k im e ile se n te z le n e b ilir. M g ü m üş v e ­

ya kad m iy u m gibi b ir m e ta l ve X k ü k ü rt veya se le n y u m g ib i b ir m e ta llo id
o lm a k ü zere isten en m a d d e n in fo rm ü lü M X olsu n . M ve X 'in (örneğin,

57
gü m üş n itra t ve so d y u m sü lfit) ç ö zü n ü r b ile ş ik le rin d e n olu şan iki çö ze lti
h a z ırla n ır ve b irlik te k a rıştırılır.
Bu s ü re ç te k i iki ana zo rlu k (i) o la b ild iğ in d e eşit d a ğ ılm ış p arça cık la rın
(tek d a ğ ılım lı) e ld e e d ilm e s i ve (ii) p a rça cık la rın o rta la m a b ü y ü k lü k le ri­
nin k o n tro l e d ile b ilm e si k o n u su n d a y a şa n m a kta d ır. K im yasal te p k im e
y o lu y la se n te z le m e y ö n te m in d e ise ana p a ra m e tre k a rıştırm a h ızıd ır.
Ç ok yoğun ç ö ze ltile rin y ü k se k hızda k a rıştırılm a sı ve ço k s e y re ltik ç ö z e lti­
le rin d ü şü k hızda k a rıştırılm a sı ş e k lin d e k i iki uç d u ru m da iste n e n te k
d a ğ ılım lı y a p ıyı v e rm e k te d ir.
İlk d u ru m d a , ço k fazla sayıda k ritik çe k ird e k n e re d e y se aynı anda
o lu ş m a k ta d ır (kritik çe k ird e k o lu şu m hızı aşırı d o y g u n lu k ile yani, g e rçe k
k o n sa n tra sy o n u n M X 'in çö zü n ü rlü k k a tsayısın a o ra n ı ile o ra n tılıd ır);
m a lze m e n in ö n c e d e n o lu ş m u ş çe k ird e ğ in için e d oğ ru b ü yü m e hızı yeni
e k le n e n k ü tle n in çö km e si sırasın d a olu şan ta ze çe k ird e k le ş m e n in hızı ile
y a n ş a m a y a ca k k adar y avaştır. Ş a rtla r öy le b ir s e ç ilm e lid ir ki b ü tü n M ve
X iy o n la rı ç e k ird e k le rin o lu şu m u y o lu y la to p la rla n m a d a n ö n ce bu iy o n la r
etk in b ir şe k ild e geri d ö n m e k sizin stab il o la ca k k ad ar b ü y ü y e b ilm e lid ir.
S o n rasın d a, peşisıra g ele n ayrı b ir aşam ada yen i ç e k ird e k le r o lu ştu rm a k -
sızın b ü tü n ç e k ird e k le rin b ü y ü y e b ilm e si için y e te rli b ir hızda taze m ad d e
e k le n e re k isten en h erh a n g i b ir bü yü klü ğe k ad ar daha fazla b ü yü m e
s ağ lan ab ilir.
İkinci d u ru m d a ise, çe k ird e k ço k n ad ire n o lu ş u r ve m a lze m e e k s ik li­
ğ in d en d o la y ı, m in im u m sta b ilite y i sağlayan b ü yü klü ğü n ö te s in d e büyü-
y e m e zle r; en başta o lu şm u ş olan az sayıdaki çe k ird e ğ e d oğ ru g e rç e k le ­
şen ta ze m a lze m e d ifü zy o n u , e k le n e n m a d d e le ri ç ö k tü rm e k için yen i
çe k ird e k le rin o lu şm a sın ın e n g e lle n m e s in d e ço k yavaştır. Y e te rli sayıda
çe k ird e k s e n te zle n d iğ in d e , b ir ö n ce k i d u ru m d a old u ğ u gibi bu ç e k ird e k ­
le r is te n ile n b ü yü k lü ğe kadar b ü y ü tü le b ilir. Bu ya k la şım b ir m etal tu zu n
ç ö z e ltis in i yavaşça a za ltm a k s u re tiy le g e rç e k le ştirile n te k d a ğ ılım lı asil
m e ta l p a rç a c ık la rın ın se n te z in d e (ör., altın ) ço k e tk in d ir.
Kelvin b a ğ ın tısın d a n d o layı (d e n klem 3.1), daha b ü yü k p a rça cık la rın
çö zü n ü rlü ğ ü daha k ü çü k o la n la ra g öre biraz dah a azdır. Bu y üzd en , daha
küçü k p a rç a c ık la rın çö zü n m e y e ve bu p a rç a c ık la rın için d e k i m a lze m e le ­
rin daha b ü y ü k o la n m a d d e le rin ü ze rin e tu tu n m a y a y ö n e lik e ğ ilim i ola-

58
çaktır. Bu y ö n te m O stw a ld o lg u n la şm a sı o la ra k b ilin ir ve h e r ne kadar
o rta la m a b ü yü klü ğü n a rtm a sı b e d e lin e m al olsa da bazı ş a rtla r altın d a
bu y ö n te m b ir dizi parçacığ ın b ü yü k lü k d a ğ ılım ın ın d a ra ltıla b llm e s ln l
m ü m k ü n kılar.
B ir dizi çe k ird e k s e n te z le n d iğ in d e e tra fın a fa rk lı m a d d e le rd e n y a p ıl­
m ış k a b u kla r o lu ş tu rm a k ço k b a sittir; b u n u n için g e reken p a rça cık la rın
m u n ta za m b ir şe k ild e b ü y ü tü lm e s in i m ü m kü n k ıla cak k ad ar y e te rli bir
hızda e k le n m e si ve bu işle m in ta ze çe k ird e ğ in o lu ş a b ilm e s i için ço k hızlı
o lm a y a c a k b ir şe k ild e y a p ılm a sıd ır.
2 n u m a ra lı o rta m için d e k i 1 n u m a ra lı m a lze m e d e n y a p ıla n p a rç a c ık ­
ların to p la n m a s ı için g e reken se rb e st ara yü z en e rjisi şu d e n k le m ile b u ­
lu n a b ilir (bkz. B ölü m 7.4):

Af*121 = + A{?22 — 2AG-L2 (5.1)

B urada A G x ı ve A G22 sırasıyla 1 n u m a ra lı m a lze m e ile 2 n u m a ralı o r­

ta m ın k o h e zyo n e n e rjile rid ir ve A G 12ise çö zü n m e e n e rjisid ir. Burada,
su yu n ço k y ü k se k b ir k o h e zyo n en e rjisi o ld u ğ u n u g ö zd en k a çırm a m a k
g erekir. Bu y üzden , g ere k li su la n d ırm a sağlan d ığ ı sü rece suda sen tezle-
nen ve suda çö zü n m e y e n h em e n h em e n h er m a d d e n in p a rç a c ık la rı to p ­
lan m aya e ğ ilim lid ir. P o lie tile n g liko l gibi ço k h id ro filik b ir m a lze m e n in
veya p a rç a c ık la rın yü ze y in e tu tu n a b ile n ve on u etk in b ir şe k ild e su lan d ı-
ra b ile n h e k za m e ta fo s fa t gibi b ir p o liiy o n u n v a rlığ ın d a p a rç a c ık la rı sen-
te z le m e k ku lla n ışlı b ir stra te jid ir. Ö n c e sin d e de, M ic h a e l F arad a y'ın
m e şh u r a ltın n a n o p a rça c ık se n te z in d e y ü ze y le rin su la n d ırılm a s ıı için
s itra t iy o n la rı k u lla n ılm a k ta yd ı.

5.2 Nanofiberler

Terminoloji. "N a n o fib e r" n a n o ö lç e k te iki harici b o y u tu o lan nano-

n e sn e le ri ta n ım la y a n isim le şm iş b ir ta n ım d ır. N a n o çu b u k se rt b ir
n a n o fib e rd ir, b ir n a n o tü p içi boş b ir n a n o fib e rd ir ve b ir n a n o te l ise
e le k trik ile tk e n liğ in e sah ip b ir n an o fib e rd ir.

59
m a d d e le r için, bazı k o şu lla r altın d a , b ü yü m e d avran ışı te k y ö n lü d ü r. Bu
yü zd e n , ö n c e k i k ısım d a a n la tıla n ç e k ird e k le n m e y ö n te m in in k u lla n ılm a ­
sın ın a rd ın d a n n a n o fib e rle rin u za tılm a sın a y ö n e lik b ir b ü yü m e aşam ası
k u lla n ıla ra k ç e k ird e k le rin u zu n la m a sın a b ü y ü tü lm e si g e rç e k le ştirile b ilir.
K a ta litik to p a k la rın ö n ce d e n çö k tü rü lm e s i s u re tiy le katı/g az arayü -
zü n d e h e te ro je n çe k ird e k le ş m e o lu ş tu ru lu r. B u h a r e k le n m e siy le , to p a k ­
lar ü ze rin d e k i y o ğ u n la şm a ve s u b stra t ü ze rin d e katiya d ik b ü y ü m e g e r­
çe kle şir. Bu y ö n te m etk in b ir karbon n a n o tü p se n te zi y ö n te m i o la ra k
k u lla n ılır. Bu y ö n te m in kötü yanı ise h a zırla n a n m a d d e n in k a ta lizö rle
n e re d e y se en gel o lu n a m a z b ir şe k ild e k irle n m e sid ir.
Eğer b ir zar için d e d ü ze n li n a n o p o rla r o lu ş tu ru la b ilirs e (ör., lazer
m a k ta b ıyla veya ö zb irle şim le ), bu p o rla r n a n o fib e r o lu ş u m u n d a ta sla k
m a lze m e o la ra k k u lla n ıla b ilir. F ib e r için g e re k e n m a lze m e p o rla rın iç
y ü z e y le rin in ü ze rin e b ir kab u k h a lin d e ç ö k tü rü le b ilir (eğ er am aç n a n o ­
tü p ü re tm e kse ), veya m a lze m e p o rla rı ta m a m ıy la d o ld u ra b ilir (n an oçu-
b u k ü re tm e k için). Başka b ir m a lze m e n in n a n o tü p ü n ü ü re tm e k için na-
n o fib e rle r, ö z e llik le de daha ö n ce k i iki y ö n te m in h erh a n g i biri ile o lu ş tu ­
rulan n a n o ç u b u k la r ta sla k o la ra k da k u lla n ıla b ilir.

5.3 Nanoplakalar

Şu ana kadar, s u b stra tın ü ze rin d e k i ince k a p la m a la r n an o n e s n e le r o la ­

rak değil, sad e ce ince film le r o la ra k d e ğ e rle n d irilm iş ti çü n kü bu ka p la ­
m a la r g e n e llik le 100 n m d en daha k a lınd ır. Bazı is tisn a la r Langm uir-
B lo d g e tt ve Lan g m u ir-S ch a e fe r te k n ik le ri k u lla n ıla ra k katı su b strata ta ş ı­
nan L an g m u ir film le rid ir; bu film le r b irk aç n a n o m e tre ka lın lığ ın d a o la b i­
lir. İstisnai o larak, d ik e y o la ra k y ap ışan L an g m u ir film le ri ken d i başına
d u ran n e s n e le r o la ra k işle n e b ilir. A ncak, şu anki tre n d k ap lam a ile veya
yığın m ad d e y i işle y e re k daha in ce işlevsel y ü z e y le r g e liş tirm e y ö n ü n d e ­
d ir ve kap lam a ile işle m e y ö n te m i a to m ik h assaslıkta ya p ıld ığ ı sürece,
y a p ıla n iş n a n o te k n o lo jin in b ir parçasıd ır.

Langmuir filmleri ve Langmuir-Blodgett ve Langmuir-Schaefer tek­

nikleri. Ö n cü m a d d e le r X (genellikle), "k u y ru k " o la ra k a d la n d ırıla n apo-

60
lar b ir z in c ir (ör., b ir a lkil zinciri) ve P o lig o e tile n o k sit veya fo s fa tid il
kolin gibi p o la r b ir "b a ş" gru bu o lm a k ü zere XP ş e k lin d e g en el fo rm ü lü
o la n m o le k ü lle rd ir. Bu m a d d e le r suya sa çıld ığ ın d a ço ğ u n lu k la iki b oyu tlu
sıvım sı ve k atim sı d iz ile r o lu ş tu ra ca k şe k ild e s ık ış tırıld ık la rı su /hava ara-
y ü zü n d e kalırlar. La n g m u ir-B lo d g e tt tek n iğ i yüzen te k m o le k ü llü film le ­
rin katı su b stra ta doğru k ü ve tin için e ve dışına d ik o la ra k b a tırılm a k su ­
re tiy le tra n s fe rin e v e rile n isim d ir. Lan g m u ir-S ch a e fe r te k n iğ in d e , su b st­
rat yüzen te k katm an boyu n ca y a ta y o la ra k itilir. S ta b ilite si y ü k se k olan
ço k k a tm a n lı film le rin m on tajı, P 'n in yan k o m şu la r v e /v e y a peşisıra g e­
len k a tm a n la rı (baştan başa ve k u y ru k ta n kuyruğa d o ğ ru m o n te le n e n )
b irb irin e bağlayan ço k d e ğ e rlik li m e ta l iy o n la rın a y ö n e lik b ir kıskaç h a li­
ne g e tirilm e s i s u re tiy le g e rç e k le ştirile b ilir. Yan y ö n d e s ta b ilité d o y m a m ış
alkil z in c irle ri ile film le rin U V ışın la rın a m aru z b ıra k ılm a sı s u re tiy le a rttı­
rıla b ilir (fo to p o lim e rle şm e ).

5.4 Grafen-Bazlı M alzem eler

O ku l d ö n e m in d e k i sayısız ço cu k n a fta lin ve a n tra se n h akkın d a daha

fa zla sın ı ö ğ re n m e k için son su z sayıda b irle şm iş p o lia ro m a tik z in c irle rin
rastg e le ş e k ille rin i çizm iştir. G ra fitin g rafen o la ra k a d la n d ırıla n b öyle
p o lia ro m a tik katm an y ığ ın la rın d a n o lu ştu ğ u uzun z a m a n d ır b ilin iy o rd u .
A n cak, y ü rü tü le n in a n d ırıcı te o rik ça lış m a la r y ü zü n d e n , uzun za m a n d ır
b ö y le sin e iki b o y u tlu k ris ta lle rin v a r ola m a y a ca ğ ın a in a n ılıy o rd u . Bu
m a d d e le rin v a rlığ ın ın (grafen katm a n la rın ) n et b ir şe k ild e otaya k o n m a ­
sı, s ta b ilite le rin in k a tm an ın d a lg a la n m a la rın d a n k ayn a klan d ığ ı şek lin d e k i
b ir açıklam aya yol açtı.

Grafen. Yığın g ra fit ü re tm e k a m a cıyla yığın h ald e b irik tirile n g rafen

la m e lle rin in (ör., kâğıt ü ze rin e g ra fitle yazarak) kolayca k o p a b ilm e s in in
n ed e n i sad e ce b irb irle rin e za yıf b ir şe k ild e b a ğ la n m a la rı o la ra k b ilin ir.
G ra fit k a tm a n la r te k te k y a p ış tırıc ı b a n t k u lla n ıla ra k s o y u la b ilir. A lte rn a ­
t if olarak, b ir s ilik o n k a rb it k ristali va k u m a ltın d a 1300 °C'ye k ad ar ısıtı-
lab ilir; s ilik o n b u h a rla ş ır ve g e rid e kalan karbon b ir m ik ta r g rafen o lu ş tu ­
racak şe k ild e yavaşça y e n id e n şe k ille n ir.

61
 Karbon Nanotüpler. K arbon n a n o tü p g ra fe n in y u v a rla n m a sıy la o lu ş ­
tu ru la n dikişsiz b ir tü p tü r. K arb o n fiia m e n tle rin ü re tim in in , sıcak m e ta l
y ü ze y le rin , ö ze llik le de d e m ir ve n ike lin ü ze rin d e n h id ro k a rb o n g a z la rı­
nın g e ç irilm e s iy le y a p ıld ığ ı uzun z a m a n d ır b ilin iy o rd u . K arbon n a n o tü p -
lerin asıl doğası an ca k son zam an la rd a o rta ya k o n a b ilm lş tir (1 9 9 1 'd e
İij i m a tara fın d a n ). Ç ok d u va rlı karb o n n a n o tü p le r b irb irle ri için e y u v a ­
la n m ış b irk aç e ş m e rk e zll tü p te n o lu şm a k ta d ır. Ü ç karb on n a n o tü p
ü re tm e y ö n te m i la ze r fırın ı, karbon arkı (ör., g ra fit e le k tro litle ri b u h a r­
laştırm ak ) ve (plazm a d este kli) k im yasal b u h a r ç ö k e rtm e s id ir (Şekil 5.2).
K arbo n n a n o tü p le rin u çları sıklıkla b ir fu lle re n ya rım küre ile b ir ya da
h er iki u cu n d an kap atılır.

Şekil 5.2: Plazma destekli kimyasal buhar çökertm e yöntem iyle üretilen bir
karbon nanotüp ormanı. İlk olarak substrat katalizör adacıklarıyla (ör. Fe ya da
Ni) kaplanmalıdır. Sonrasında hidrokarbon hammadde (asetilen) birkaç yüz
°C'ye kadar ısıtılmış substrat üzerinden geçirilir. Asetilen katalizörün yüzeyi
üzerine çöker ve karbon nanotüpler katalizör parçacıkların üzerinden veya
(onları iterek) altından büyür. Dr. Ken Teo'nun izniyle, AIXTRON.

G ü n ü m ü z d e karb o n n a n o tü p le rin geniş ö lç e k li k u lla n ım ın d a b ü yü k

p ro b le m le r v a rd ır. Bu p ro b le m le rd e n en cid d i o la n la rı tü p le rin b ir sıvı
için d e d ağ ılm ası (b aly alar h alin e g e le ce k şe k ild e güçlü b ir şe k ild e y ığ ıl­

62
m aları); u zu n lu k la rın ın a zalm ası (20 nm ça p ın a sa h ip b ir tü p ü re tild iğ in ­
de 2 0 /ım uzu n lu ğun a sa h ip o la b ilir ki bu pek ço k u yg u lam a için g e re k siz­
dir.) ve g e reken ko n u m a doğru y ö n le n d irilm e s i a la n la rın d a y a şa n ıy o r
g ibi g ö rü n m e k te d ir. Bu yü zd e n ö z e llik le alan y a y ıcı u yg u la m a la rın d a d ü z
b ir s u b stra t ü ze rin d e in situ b ü yü m e te rc ih e d ilm e k te d ir (bkz. B ölü m 6).

Karbon nanoparçacıklar. F u lle re n le r (aynı zam an d a çö zü n e n karbon

veya b u ck y b a llla r o la ra k da b ilin m e k te d ir) kapalı k üresel b ir kab u k o lu ş ­
tu ra c a k şe k ild e kıvrılan g rafen ş e ritle r o la ra k d ü şü n ü le b ilir. F u lle re n le r
b ir karbon arkı için d e ü re tile b ilir an ca k b ir h id ro k a rb o n h a m m a d d e n in
o ksijen te d a riğ in in sıkı b ir şe k ild e k o n tro l e d ilm e si y o lu yla y a n m a sı daha
k o n tro l e d ile b ilir b ir y ö n te m d ir. F u lle re n le r çö zü n m e y ö n te m iy le yan
ürün o la ra k olu şan k u ru m d a n a y rıla b ilir.

5.5 Nanoparçacıkların Biyolojik Etkileri

K im ya sa lla rın ve m a lze m e le rin to k s ik liğ i iki şe k ild e orta ya çıkab ilir:
• B ir yan etk iy i te tik le y e re k
• Z e h ir etk isi yap a ra k
B ağ ışıklık sis te m in in te p k is i kan veya d o k u la rla te m a s h a lin d e k i yap ay
b ir m a d d e veya g e n e llik le kan için d e çö zü n m ü ş p ro te in le r veya d iğ er
b iy o sıv ıla rın m a lze m e n in y ü ze y in e tu tu n m a s ı ve o n la rın k o n fo rm a s-
y o n u n u d e ğ iştirm e si s o n u cu n d a orta ya çıkar. B öy le ce y e rli p ro te in h are­
ket h a lin d e k i yab a n cı işgalci m a d d e le ri sa f dışı b ıra k m a k için çalışan y a y ­
gın a p a ra tla rı te tik le y e re k kanda d o laşan b ağ ışıklık h ü cre le ri ta ra fın d a n
a lg ılan d ığ ı ü zere y a b a n cı b ir p ro te in e d ö n ü ş tü rü lü r. H a re ke tsiz herhang i
b ir ya b a n cı m a lze m e kalıcı b ir iltih a p bölge si h alin e d ö n ü şe b ilir.
Z e h irle n m e n in özel b ir b iyo kim y a sa l m e k a n izm a sı vard ır. G e n e llikle ,
b ir ze h ir en zim ü ze rin d e k i a k tif b ir b ö lg e ye tu tu n a ra k o n u n a lışıla g e lm iş
s u b stra tın a b ağ lan m asın ı en g e lle r. Buna y ö n e lik en klasik ö rn e k etkin bir
ş e k ild e oksijen b ağ lan m asın ı saf dışı b ıra k a ra k h e m o g lo b in in hem g ru ­
buna tu tu n a n karb on m o n o k sittir.

63
 Pek ço k m a d d e e le m e n t fo rm u h a lin d e to k sik d e ğ ild ir. Civa iy o n la rı­
nın y u tu lm a s ı te h lik e s in i o rta d a n k a ld ırm a k için, sad e ce b a k te rile r civa
iy o n la rın ı (civa re d ü kta z adlı b ir en zim le ) m e ta lik civaya in d irg er. Civa
içe re n k lin ik te rm o m e tre le rin te sa d ü fe n h astan ın ağ zınd a kırılm a sı
m a d d e n in to k sik liğ i y ü zü n d e n değil, sivri cam p arçaları y ü zü n d e n te h li­
kelidir.
N an o fo rm d a k i m a lze m e le r bu iki to k s ik lik kaynağını üç yolla dah a da
k ö tü le ş tirir (bu a ra ştırm a alanın a sıklıkla "n a n o to k s is ite " d e n m e k te d ir):
İlk o larak, e ğ e r b ir m a lze m e bloğu daha küçü k p a rça la rın a b ö lü n ü rse ve
n a n o p a rça c ık la r o la ra k d a ğ ılırla rsa , y ü ze y ala n la rı ço k b ü y ü r (on üzeri
b irk aç d e re c e kadar). Bu y ü zd e n u m u rsa n m a y a b ile ce k b ir b ağ ışıklık t e p ­
kisi ço k cid d i b ir te h lik e y e d ö n ü şe b ilir, ikin ci olarak, k a v isliliğ in d e n d o layı
n a n o p a rça c ık la r sıklık la o m a d d e n in y ığın h a lin d e n k im yasal o la ra k çok
daha re a k tiftir (d e n k lem 3.1). Bu n ed e n le , m e ta lik n a n o p a rça c ık la rın
yığın m e ta ld e n ço k dah a ko lay iy o n la ştığ ı an la şılır. K u rşu nu n veya g ü m ü ­
şün (örneğin) to k sikliğ i sa d e ce e le m e n t fo rm u n d a k i m e ta ld e n değil,
a to m u n b lo k h ald eki m a d d e d e n k o p m u ş ve iy o n la şm ış m e ta lle rin d e n
kayn a klan ır. Ü çü n cü o larak, n a n o p a rça c ık la r küçük o ld u ğ u için bü yü k
p a rç a c ık la rın için d e n g e çm e sin e en gel o la b ile ce ğ i y a p ıla rd a n g e ç e b ilir­
ler. İnsan v ü cu d u n d a b a riy e rle r g e n e llik le iki şek ild e d ir: Tek te k b ü tün
h ü cre le ri kapsayan lip id çift katm an ve sıkı b ir şe k ild e o lu ş tu ru lm u ş h ü c­
re ka tm a n la rı. N a n o p a rç a cık la rın sıkı h alde o lu ş tu ru lm u ş kan -b e yin b a ri­
y e rin i o lu ş tu ra n k atm an gibi sıkı b ir şe k ild e o lu ş tu ru lm u ş k a tm a n la rd a n
g e ç e b ild ik le rin e ve b e n z e r b ü y ü k lü k le rd e k i bazı m a k ro m o le k ü lle rin y a ­
p a b ild iğ i gibi lipid ç ift ka tm a n d a n içeriye, h ü c re le rin s to p la z m a la rın a
doğru g e ç e b ild ik le rin e y ö n e lik k a n ıtla r m ev cu ttu r.
G ü n ü m ü z d e n a n o p a rça c ık la rın yaşayan h ü cre n in için e b ir kere g ird ik ­
le rin d e ne y a p tık la rı h akkın da n isp e te n ço k az şey b ilin m e k te d ir. Tem as
h alin e g ird ik le ri ç ö z ü n e b ilir h erha ngi b ir p ro te in i d e n a tü re e d e b ilirle r
an ca k aynı zam an d a bazı te p k im e le rd e de k a ta lizö r etkisi g ö ste re b ilirle r.
B u n un nasıl olacağı n a n o p a rça c ık la rın kim yasal doğasın a, şeklin e, kristal
y a p ısın a ve b o y u tu n a b ağlıdır. İnsan v ü c u d u n a y e rle ş tirile n y a p a y e k ­
le m le r sü rtü n e n y ü z e y le rin aşın m a sıy la olu şan ö n e m li b ir n a n o p a rça cık
k a y n a ğ ıd ır (Şekil 5.3).

64
Şekil 5.3: Bir revizyon ameliyatı sırasında bir insan implantına yakın dokulardan
alınan Co-Cr parçacıklarına ait bir taramalı elektron mikrografı. Sol alt köşedeki
ölçek barı 10/zm uzunluğundadır. Prof. Peter Revell'in izniyle.

İnsan v ü cu d u m o le k ü le r te h lik e le ri sa f dışı b ıra k a b ile c e k çe şitli m e ­

kan izm a la rla d o n a tılm ış tır. Daha ö n ce b a h se d ile n civa re d ü kta z e n zim i
b una b ir ö rn e k o la ra k v e rile b ilir. A n cak, bu tip e n z im le r fazla sıyla ö z e l­
le ş m iş tir ve bu e n z im le rin H. Sapiens gibi dah a b ü yü k o rg a n izm a la rd a n
z iy a d e b a k te rile rd e b u lu n m a sı dah a m u h te m e ld ir. Biz ço ğ u n lu k la k a r­
m a şık savu nm a sis te m im iz e g ü ve n iriz an ca k bu siste m m akro-
m o le k ü lle rle savaşm aya y ö n e lik a y a rla n m ış tır (b iy o p o lim e rle r, v irü sle r,
b a k te rile r). N a n o p a rç a cık la r etkin b ir b a ğ ışıklık te p k is in i te tik le m e k için
g e re k e n ö z e llik le re sa h ip o lm a y a b ilir. N a n o p a rç a cık la rın şekli de özel b ir
ö n e m e sa h ip tir. A sb e st ve bazı z e o litle r gibi sivri uçlu m a lze m e le r bü yü k
p ro b le m le r y a ra tır çü n kü bu m a d d e le r ya b a n cı işg alcileri ç e v re le m e y e
ve y o k e tm e y e girişen m a k ro fa jla rd a n dah a u zu n d u r. M a k ro fa jla r asb e st
fib e ri gibi b irşeyi ta m a m ıy la ç e v re le y e m e z ve h atta eğ er b ir şe k ild e b a ­
şarılı o lu rla rsa bile, bu m a d d e le rin b o zu n m a sın ı sağ layam azlar. Bu y ü z ­
den, vü cu d u n için d e a sb e st fib e rle rin v a r o lm a sı sü rekli o la ra k m ak ro fa j-
ları a k tif tu tar. Bu da m a k ro fa jla rın sü re k li o la ra k fib e rle ri y u tm a k ve y o k
e tm e k için b itm e k b ilm e y e n ve fa y d a sız b ir şe k ild e u ğ raşm aların a y o l
açar.

65
 S ıklıkla insan b ü n y e le rin in doğal n a n o p a rça cıkla ra (dum an) m aru z
k a ld ık la rı ve bu n e d e n le o n la rı zararsız hale g e tirm e k için uygun sa v u n ­
m a m e k a n izm a la rı g e liş tird ik le ri v u rg u la n ır. A n cak, bu kon u d a d ik k a t
e d ilm e s i g e re k m e k te d ir çü n kü g ü n ü m ü zd e çoğu da b u g ü n e kadar rast­
la d ık la rım ız d a n ta m a m ıy la fa rk lı b ir şe k ild e ilk kez o lm a k ü zere ü re tile n
y a b a n cı m a lze m e le rd e n y a p ıla n a lış ılm a d ık şe k ille re sa h ip p a rça cık la r
h a zırla n a b iliy o r.

5.6 Daha Fazlası İçin

- A rik a w a M in e y u k i, Fulle ren e s-a n a ttra c tiv e n an o ca rb o n m a te ria l

and its p ro d u c tio n te c h n o lo g y . N anotechnology Perceptions 2 (2006)
121-144. F u lle re n le rin e n d ü s triy e l y o lla rla h a zırla n m a sı ü ze rin e m ü ­
k e m m e l b ir açıklam a.
- B.O. B oso vic, C a rb o n n a n o tu b e s and n a n o fib e rs. N anotechnology
Perceptions 3 (2007) 141-158. K arbon n a n o tü p le r ü ze rin e kap sam lı
b ir a ra ştırm a .
- G.A. O zin ve A.C. A rs e n a u lt, Nanochem istry: A Chem ical Approach to
Nanotechnology. London: RSC Publishing (2005). N a n o m a lze m e im a ­
latın a y ö n e lik kim yasal y ö n te m le rd e n o lu şa n a n s ik lo p e d ik b ir ko llek-
siyon.
- P.A. R evell, The b io lo g ic a l e ffe c ts o f n a n o p a rtic le s. N anotechnology
Perceptions 2 (2006) 2 83-298. Konu h akkın d a fa zla sıyla bilgi v e ric i b ir
d e ğ e rle n d irm e .

66
 BÖLÜM 6

NANOCİHAZLAR
NANOCİHAZLAR

B u ra d a ki a n la m ı itib a riy le b ir cih az b ir bilgi iş le m cisid ir, başka b ir d e y işle

b ilg iyi kodlayan (ya da k o d u n u çözen) b ir d ö n ü ş tü rü c ü d ü r. S ıfır veya bir,
d oğ ru veya yanlış, v a rlık veya y o k lu k ve gibi kavram lara dayan an ikili
m a n tık veya B o o le a n m a n tığ ın ın ço k az sayıda fizik se l g e re k sin im i vard ır.
"1 " in fizik se l o lu ş u m u n u n bü yü klü ğü için h iç b ir d â h ili a lt sın ır b u lu n ­
m a m a k ta d ır. B ü tü n te k n o lo jile r ara sın d a, bilgi te k n o lo jis i n a n o ö lçe ğ e
k a d a r m in y a tü rle ştirilm e y e en uygun te k n o lo jid ir.
D ijital bilgi iş le m cisin in en te m e l b ile şe n i b ir d ü ğ m e ya da rö le d ir (Şe­
kil 6.1). Ç e şitli rö le le r m a n tık k a p ıla rı o lu ş tu rm a k a m acıyla b irb irle rin e
b ağ lan ab ilir, ö rn e ğ in b ir V e d e ğ il kapısı (N AN D ), ikili m a n tık iş le m cisin in
te m e l b ir b ile şe n id ir. K a ra k te ristik ö z e llik le ri aşağ ıd aki d oğ ru ta b lo su n d a
o ld u ğ u gibi ö z e tle n e b ilir:

69
 G ird i 1 G ird i 2 Ç ıktı
0 0 1
1 0 1
0 1 1
1 1 0

T a b lo 6.1: B ir V e d e ğ il kapısı için d o ğ ru lu k ta b lo su

Şekil 6.1 Bir röle veya düğme. C bobinine girdi term inali olan I boyunca bir vol­
taj uygulayarak enerji verilirse, bobin üstündeki hareket edebilen temas kolunu
çekerek +V voltajını çıkış term inali olan O'ya bağlar. Eğer onarıcı yay olan S
varsa, girdi olan l'yı sıfırlam ak çıkışın da sıfır olmasına neden olacaktır. Alterna­
tif olarak, uygun bir şekilde yerleştirilm iş ikinci bir bobin temas kolunu zıt yönde
hareket ettirm ek için kullanılabilir Bu durumda cihaz iki kararlılığa sahiptir ve
bir hafıza elemanı olarak kullanılmaya uygundur.

70
Şekil 6.2: İdeal bir adım fonksiyonuna (Heaviside fonksiyonu) yaklaşan giriş-
çıkış bağıntıları. Giriş bir voltaj olabilir (ör. Şekil 6.1. deki bir rölenin bobinine
veya bir transistörün kapısına uygulanan voltaj) ve çıkış ise devrenin geri kala­
nında akan akım olabilir. Bu örnekte katı kalın bir çizgi ile gösterilen tepki 0.6'yı
biraz aşan herhangi bir giriş için (voltaj) bir çıkış verecektir. Kesik çizgiyle göste­
rilen tepki için, giriş 0.8 civarını aşmalıdır çünkü bu giriş idealden sapmalara
(ideal durum: Bir birim lik girişin bir birim lik çıkış verdiği durum) daha az tole­
rans göstermektedir. Noktalarla gösterilen çizgi girişin 1 den 0 a doğru ve hatta
negatif değerlere doğru azalması durumunda, cihazı bir hafıza elemanı olarak
kullanma ihtim alinin mümkün kılındığı m uhtemel bir histerez davranışını gös­
termektedir.

En eski d ijita l b ilg isa ya rla r e le k tro m e k a n ik rö le le ri k u lla n ırd ı. Bu rö le ­

le r büyük, yavaş, pahalı, e n e rji açısın d a n v e rim siz (ve b ö y le ce ç a lış tırm a ­
sı m asraflı olan ) ve g ü v e n ilm e zd i. Bu cih a z la r ile p ro g ra m la rın ç a lış tırıl­
m ası sıra sın d a sıklıkla yaşan an işle m se l h a ta la r hata d ü ze lte n k o d la r
g e liş tirm e k için H a m m in g 'e ilha m v e ric i b ir m o tiva syo n sağladı. T h e rm i-
y o n ik v a n a la r (vakum tü p le ri) daha hızlı ve daha g ü v e n ilird i an ca k daha
p ah a lı ve en e rji ih tiy a cı dah a fazla olan ara çlard ı. M in y a tü rle ş m e y e y ö ­
n e lik ilk ö n e m li adım rö le ve v a n a la rın y e rin i katı hal tra n s is tö rle rin in
a lm ası o ld u (Şekil 6.3). İm alatın ye n i z o rlu k la r çık a rm a d ığ ı (bir d u va r
sa a tin i y a p m a n ın g e n e llik le b ir kol sa a tin i y a p m a k ta n daha ucuza g e ld i­
ğini de u n u tm ayara k) göz ö n ü n e alın ırsa , m in y a tü rle şm e n in im a la tta
dah a az m a lze m e ku lla n d ığ ı ve işle m d e daha az en e rji ku llan d ığ ı g ö rü lü r
(bkz. B ölü m 3). Bir d o k u n u şta , a ra çla r daha küçük, dah a hızlı (bilgiyi

71
taşıya n e le k tro n la rın y o l alm ası g e reken dah a az m esafe vard ır), daha
ucuz (sadece g e re k e n m a d d e daha az old u ğ u için değil aynı zam an d a da
e tk in p ara le l im a la t p ro se d ü rle ri g e liş tirild iğ i için), daha az en erji k u lla n ır
hale g eld i ve h e p sin d e oldu ğu gibi katı-h al cih a zla rı daha g ü v e n ilird i
(te rm iy o n ik van a rö le d e n daha g ü v e n ilird i çü n k ü h iç b ir m e k a n ik h a re k e t
ed e n parçası y o k tu an ca k vakum a k a b ilird i ve e le k tro n yayan p arla k
fila m e n tle r k ırıla b ilird i).
İm alat te k n o lo jis in d e k i bü yük b ir ad ım da en te g ra sy o n u n o rta ya ç ık ı­
şıydı. M in y a tü rle ş m e ve b e ra b e rin d e p ara le l fa b rik a sy o n g ü n ü m ü zd e
m ily o n la rca e n te g re tra n s is tö rü n te k b ir s ilik o n "ç ip "in ü ze rin d e im al
e d ilm e s in i sağlar. Bu say ed e e le k tro n la rın yol alm ası g e re k e n dah a az
m esafe old u ğ u için b ile şe n le rin için d e ve b ile ş e n le r ara sın d a k i işlem
h ızın d a b ir artış g ö zlen ir.

Şekil 6.3: Bir alan-etkili transistor (AET), "n" ve "p" ile gösterilen alanlar sırasıyla
n-tipi ve p-tipi yarı iletkenlerdir (ör., uygun bir şekilde doplanmış silikon). Çizgi­
lerle gösterilen bölge bir yalıtkandır (ör., silika). S,G ve D iletkenleri sırasıyla,
kaynak, kapı ve savak term inalleridir. G term inaline voltaj uygulanması p bölge­
sindeki iletilen elektronların konsantrasyonlarını arttırır ve S'den D'ye akımın
akmasını mümkün kılar.

B u n lara b e n z e r d iğ e r b ir cihaz da bilgi d e p o su veya h afızad ır. İki sta-

b illik ö z e lliğ in e sah ip b ir rö le veya b ir tra n s is to r b ir bilgi d e p o su (hafıza)
o la ra k işle v g ö re b ilir. Bu cih azın d ezavan tajı bu cihaza sü re k li o la ra k
e le k trik gü cü n ü n sağ la n m a sın ın g e re k m e sid ir. A k ım ı "a çık" ve "k a p a lı"
o la ra k a y a rla m a k için iki ayrı b o b in le daha k a rm a şık b ir rö le bu a n la m d a

72
daha iyi o la c a k tır çün kü cih a zın p o zisy o n u te rs ç e v rild iğ in d e , e n e rji kesi­
le b ilir (bkz. Şekil 6.2). S adece o k u n a b ile n h a fıza la r te rs çe v irm e n in geri
d ö n ü şlü o lm a sın ı da g e re k tirm iy o rd u : S adece o k u n a b ile n h a fıza la rın en
e sk ile rin d e n biri d elg e çle d e lik le ri d e lin e b ile n b ir kâğıt b an ttı. Bu y ö n ­
te m d e h afıza n ın o k u n m a sı e le k trik ile te n m e rd a n e le r a ra sın d a n bandı
g e ç irm e k s u re tiy le g e rç e k le ştiriliy o rd u . Daha ilerki b ir g e lişm e "y u k a rı"
ve "aşa ğı" y ö n le rd e k u tu p la ş tırıla b ile n fe rro m ık n a tıs la rın k u lla n ım ıyla
yaşan d ı. F e rro m a n y e tizm a b e lli b ir h a cm in a ltın d a g e rç e k le şe m e d iğ in ­
d en d olayı, bu te k n o lo ji en ile ri n a n o ö lç e k m in y a tü rle şm e u yg u lam aları
için k u lla n ışlı d e ğ ild ir an ca k bu lim it hâlâ u la şılm a k için ço k u za ktır - şu
anki sın ır ise m a n y e tik alan d e d e k tö rü n ü n (okum a kafasın ın) h assaslı­
ğ ın d an ib a re ttir. E le ktrik d ire n c in e dayan an h a fız a la r b ir v o lta j sin yali
u yg u lan arak ile tk e n b ir d u ru m d a n y a lıtk a n b ir d u ru m a ç e v rile b ile n m a l­
ze m e le rd e n (ör., NİO) im al e d ile b ilir. Işığa m aru z b ıra k ılm a k su re tiy le
veya b ir e le k trik a kım ı g e ç irile re k d iğ e r m a lze m e le rin d e fazı a m o rfta n
krista le d ö n ü ş tü rü le b ilir. B u n u n la b e ra b e r y a n sıtm a ve d ire n ç ö z e llik le ­
rin d e de d e ğ iş m e le r y a şa n ır an cak bu m a lze m e le r ö z e llik le "n a n o " d e ­
ğildir.
Bilgi iş le m c ile rin in b ile ş e n le ri o la ra k g ö re v alan m a n tık k a p ıla rın ın d ı­
şın d a ki d iğ e r ana cih az tip le ri de a lg ıla y ıc ıla r ve h a re ke t k o lla rıd ır. Bir
a lg ıla y ıcın ın açık b ir d ö n ü ş tü rü c ü g ö re v i v a rd ır. Buna ö rn e k o la ra k bir
hafıza h ü cre sin d e k i sp in in "y u k a rı" veya "aşa ğı" o lu p o lm a d ığ ın ı g ö ste ­
ren m a n y e tik b ir algılayıcı; ışığı e le k triğ e çe v ire n b ir fo to d iy o t gibi b ir ışık
a lg ılayıcısı ya da b e lli b ir kim y asalı e le k triğ e veya ışığa çe v ire n kim yasal
a lg ıla y ıc ıla r v e rile b ilir. M in y a tü rle ş m e d e k i ana m e se le sin ya lin g ü rü ltü
se v iy e sin i aşıp aşm a d ığ ıd ır. H a re ke t k o lla rın a b ir ö rn e k o la ra k rö le n in
için d e k i bobin v e rile b ilir (Şekil 6.1).

6.1 Elektronik Cihazlar

B ilg inin sk a la r b ir b ü yü k lü k o lan e le k ro s ta tik y ü k ile te m sil e d ild iğ i cih a z­

larda, b ü yü klü ğü n en alt sın ırı te k b ir e le k tro n u n yü k ü n ü n bü yü klü ğü
o lan e d e ğ e rid ir. G ü rü ltü y ü ve kaça m a k s o ru n la rın ı ö n e m s e m e z se k (bkz

73
3.3), te k e le k tro n cih a zla rın a a lışılm ış b ir tra n s is tö rü n b ile ş e n le rin in b o ­
y u tla rın ı k ü ç ü lte re k u la şıla b ilir. Fab rikasyo n te k n o lo jile rin d e k i g e liş m e le r
(bkz B ö lü m 7) m ik ro s k o b ik b e n ze rle ri ile aynı m im a riy e sah ip cih azlara
y o l açtı. E le k tro n la rı k u llan an g e rçe k ö lç e k ara çları a n lık tü n e l b ağ lan tı
n o k ta la rın d a te k yü k lü ta ş ın ım ı içe rm e k te d ir. E le ktriksel y ü k ta ş ın ım ın ın
ayrıksı d oğ a sın d a n fa y d a la n m a k için ta sa rla n a n çe şitli cih az k o n fig üras-
y o n la rı ü ze rin d e a ra ş tırm a la r y a p ılm ış tır ve hâlâ y a p ılm a k ta d ır.
E le k tro n ik b ile şe n le ri ço k daha fazla m in y a tü rle şirm e k için başka b ir
y a k la şım a k tif o rta m o la ra k te k b ir m o le k ü lü k u lla n m a k tır. Bu tip mole-
küler elektronik cihazlar yarı ile tk e n p-n b ağ lan tı n o k ta sın a b e n ze r b ir
şek ild e, e le k tro tla rı M (1) ve M (2) ile g ö ste rile n b ir m e ta l e le k tro t çifti
13ara sın d a e le k tro n v e re n y a rım , e le k tro n ile te n b ir köp rü ara cılığ ıyla (7r,
d iğ e r b ir d eyişle, n — e şle n ik b ir zin c ir (alken)) (D+, d iğ er b ir d eyişle, bir
katyon) e le k tro n alan y a rım d a n (A~, d iğ er b ir d eyişle, b ir anyon) ayrılır.
E le k tro tla r b o yu n ca uygun iş fo n k s iy o n la rın a sah ip o lacak şe k ild e s e ç il­
m iş, ileri y ö n d e b ir ö n g e rilim u ygulan ırsa, şu sü re ç g erçe kle şir: M (1)/ D+-

n - A '/ M (2) —► M (1)/ D°-7t- A 0/ M (2) . Bu su recin ark a sın d a n b aşlan g ıç

d u ru m u n u n y e n id e n o lu şm a sı için m o le k ü l içi tü n e lle m e g erçe kle şir.
Ters g e rilim altın d a , e le k tro n akışın ı en g e lle y e n e n e rji açısın d an uygun
o lm a y a n D2+-7r- A 2- o lu şu m u n a ih tiy a ç v a rd ır, b ö y le ce a lte rn a tif akım
do ğ ru akım a ç e v rilm iş olu r.

Baskılı elektronik cihazlar. D e v re le r uygun b ir su b stra t ü ze rin e b a sı­

la ra k aşırı d e re c e d e ucuza im al e d ile b ilir. Ekran baskısı ve m ü re k k e p le ri
ile tk e n veya yarı ile tk e n n a n o p a rça c ık la r olan "p ig m e n tle r" k u lla n a ra k
p ü s k ü rtm e li m ü re k k e p g ib i g e le n e k se l s ü re ç le r d e bu işle m in g e rçe k le ş ­
tirilm e s i için u ygu ndu r. Bu te k n o lo ji ü rü n le rd e g e n e llik le p a k e tle m e d e
ve g ü v e n lik cih a zla rı o la ra k ve eğ e r y e te rin c e d ü şü k m a liy e tle ü re tile b i­
lirle rse b e lg e le rd e k u lla n ılm a sı b e k le n e n ra d y o fre k a n sıy la ta n ım la m a
e tik e tle ri (RFTE) için ö z e llik le çe k icid ir.

13 Bkz., ör., A.S. M artin et al., M ole cula r rectifier. Phys. Rev. Lett. 70 (1993) 218-221.

74
 Nano alan yayıcılar. Fazlasıyla y ü k se k m ik ta rd a k i k a v is lilik le rin d e n
d olayı, karb o n n a n o tü p le r g e le n e k se l alan y ayıcı cih a zla rla kıyasla e le k t­
ro n la rı ço k daha d ü şü k v o lta jla rd a (birkaç volt) y a y a b ilirle r. U y g u la m a la ­
rın ın p re n sip te sıvı kristal te k n o lo jiy e kıyasla d ü z ekran m o n itö rle rd e
g e rçe kle şe ce ğ i ö n g ö rü lm e k te d ir. N a n o alan y a y ıc ıla r ta ra m a lı e le k tro n
m ik ro sk o p la rd a , yü k sek güçlü m ikro d a lg a a m file rd e ve m in y a tü r X-ışını
kayn a kla rın d a e le k tro n ta b a n c a la rı o la ra k d ik k a t çe k m e k te d irle r. E le kt­
ron m ik ro s k o p la rı için karbon n a n o tü p bazlı e le k tro n ta b a n c a la rı ş ü p h e ­
siz ki m e v cu t o lan en iyi tü p le rd ir (ancak küresel p azar karb o n n a n o tü p -
lerin h a cm in in yan ın d a ö n e m sizd ir!). Daha bü yü k h acim li u y g u la m a la r
p o ta n siy e l o la ra k e le k tro k im y a s a l k a p a sitö rle rin ü re tilm e s i açısın d an ve
e le k tro n ik le rd e (ör., b ile ş e n le r a ra sın d a k i b a ğ d a ştırıcıla r, ö z e llik le d ike y
o la n la rı yığın hald eki k a tm a n la rı ("viya ları") b ağ lam ak için) ö n e m lid ir.
A n cak, bu d iğ e r u yg u la m a la rın pek ço ğ u n d a h a lih a zırd a ki m a lze m e le r
(ör., dah a u cuz olan siyah karbon) zaten te o rik sın ıra yakın p e rfo rm a n sı
su n m a k ta d ır.

Şeffaf Nanokompozit elektrotlar. Şu anda g ö rü n tü le m e cih a zla rın d a

karşıt e le k tro t o la ra k k u lla n ıla n ca m ın ü ze rin d e e le k trik ile te n şeffa f
"in d iy u m kalay o k s itin " ü re tilm e s i için kalay o k siti d o p la m a k am acıyla
k u lla n ıla n in d iy u m u n küresel çapta g ö rü le n kıtlığ ın d a n d o la y ı g ö rü n tü ­
lem e te k n o lo jile rin in yakın g e le ce k te e n g e lle n e m e z b ir şe k ild e d eğ işe ­
ceği açıktır. Y ıllık tü k e tim 8 0 0 to n c iv a rın d a d ır, hâlâ b ilin e n to p la m re­
z e rv le r 3 0 0 0 to n d a n azdır. G e ri d ö n ü şü m o la b ild iğ in c e s ü rd ü rü lm e y e
ça lışılsa da, in d iy u m u n ç ık a rtılm a sı cih a z la r k ü çü ld ü k çe ve daha ço k e n ­
te g re old u k ça g id e re k zo rla şm a k ta d ır.
Bir o rta m için d e çö zü n m ü ş fazlasıyla u za tılm ış n esn e le rin ço k dü şük
olan sızd ırm a eşiğ in d e n d o la y ı, karb on n a n o tü p le d o p la n m ış p o lim e rle r
m a lze m e n in şe ffa f kala b ile ce ğ i k ad ar d ü şü k s e v iy e le rd e y e te rin c e ile t­
ken h ale g e tirile b ilir ve bu şe ffa f n a n o k o m p o z it e le k tro tla r g ü n ü m ü zd e k i
in d iy u m kalay o k sit bazlı ile tk e n cam te k n o lo jis in in y e rin i a lab ilir.

Nanokapasitör diziler. F e rro m a n y e tik h afızaya b e n ze r b ir şekild e,

u çu p g itm e y e n kalıcı d e p o la m a y a y ö n e lik fe rro e le k trik m a lze m e le r ü ze ­

75
rin d e a ra ş tırm a la r y a p ılm a k ta d ır. N a n o p o rlu b ir ta sla k kullan arak, fe rro -
e le k trlk se ra m ik (ör. Kurşun z lrk o n a t tlta n a t) uygun b ir m e ta l (ör. P latin -
yum ) ü ze rin e n a n o ö lç e k te k te a d a la r h a lin d e ç ö k e rtilir.

6.2 M anyetik Cihazlar

E le k tro n la rın y ü k le ri old u ğ u gibi sp in le ri de v a rd ır. Tabii ki bu fe rro m a n -

y e tizm a n ın k ö k e n id ir ve bu n d an d o la y ı m a n y e tik h afızan ın k ö k e n id ir
an ca k bu rada m in y a tü rle şm e ya ln ızca fe rro m a n y e tik alan ın en son b ü ­
y ü k lü ğ ü y le d eğ il aynı zam an da da m a n y e tik a lg ıla y ıc ıla rın hassaslığıyla
s ın ırla n d ırılm ış tır. E le ktro n ile tk e n liğ i ü ze rin d e sp inin etk isi 1 9 36 'd a N e­
vili M o t t ta ra fın d a n o rta ya k o n m u ş tu r an ca k bu ö z e llik le r 1 9 8 8 'd e bü yü k
m a n y e to d ire n c in (B M D ) k eşfin e k ad ar p ra tik a n lam d a k e ş fe d ilm e m iş ve
fa y d a la n ılm a m ış h alde kald ıla r. Bazen m a n y e to e le k tro n ik le r o la ra k da
a d la n d ırıla n s p in tro n ik le r gen el o la ra k b ir e le k tro n s p in in in rol oyn ad ığ ı
cih a zla rın te k n o lo jis i o la ra k ta n ım la n ır ve şu an d a üç ana y ö n ü vard ır:
• M a n y e tik h afıza n ın o k u n m a sı için ultrah assas m a n y e tik a lg ıla y ıc ı­
ların g elişim i
• Spin tra n s is tö rle rin in g e lişim i ve e tra fın d a d ö n e n e le k tro n sp in le -
rin in d oğ a sın ın k o n tro lü y o lu y la b e lirle n e n b a riy e r yü ksekliğ i.
• M a n tık s a l d u ru m la rın spin ta ra fın d a n te m s il e d ild iğ i cih a zla rın g e ­
lişim i (B ö lü m 9).

Dev manyetodirenç (DMD). Bu fe n o m e n fe rro m a n y e tik ve m a n y e tik

olm a y a n m e ta lle rin (ör. d e m ir ve krom ) in ce ve d ö n ü şü m lü d eğ işen
k a tm a n la rın d a (sü p erkafe sler) g ö rü lm e k te d ir. M a n y e tik olm a y a n ayırıcı
k a tm a n ın k a lın lığ ın a bağlı olarak, m a n y e tik k a tm a n la r ara sın d a fe rro ­
m a n y e tik veya a n tife rro m a n y e tik e tk ile şim o la b ilir ve m a n y e tik k a tm a n ­
ların a n tife rro m a n y e tik d u ru m la rı harici b ir m a n y e tik alan y o lu yla fe r­
ro m a n y e tik b ir d u ru m a d ö n ü ş tü rü le b ilir. M a n y e tik o lm a y a n alan da ile ti­
len e le k tro n la rın sp in e b ağ ım lı olan sa ç ılm a la rı en az h a ld e d ir, b ö y le ce
kom şu k a tm a n la rın m a n y e tik m o m e n tle ri p ara lel old u ğ u zam an m a d d e

76
az b ir d ire n ç g ö ste rirk e n p a ra le l o lm a y a n şe k ild e h iza la n d ık la rın d a ise
d ire n ç yük se k tir. Bu te k n o lo ji b ilg isa ya r sa b it sü rü c ü le rin d e o k u m a y a z­
m a k afaların d a ço kta n b eri k u lla n ılm a k ta d ır. D M D 'n in keşfin in yü ksek
k a lite li u ltra in ce film ü re tm e y ö n te m le rin in g e liş im in e bağlı o ld u ğ u n a
da d ik k a t e tm e k g e re k ir (bkz B ö lü m 7). D M D etk isi spin e tk is iy le k u tu p ­
laşan e le k tro n la rın m a n y e tik o lm a y a n m a lze m e le rin için d en m a n ye tik
b ir m o m e n ti ta şırk e n spin u yu m u n u da k o ru d u ğ u n u açıkça g ö ste rm iştir:
G ü n ü m ü z d e bu, "sp in ta ş ın ım ı" te rim in in a n la m ıd ır.
İkinci b ir m a n y e tik alg ıla y ıcı tü rü ise m a n y e tik tü n e l b ağ lan tı noktası
(M T B N ) a lg ıla y ıc ıla rıd ır. Bu cihazda, ço k in ce yalıtkan b ir ka tm a n fe rro -
m a n y e tik (e le k tro t) k a tm a n la rı a y ırır ve e le k tro n la r u yg u lan an b ir v o lta ­
jın etk isi a ltın d a ile tk e n o lm a y a n b ir sın ırd a n g eçe rle r. T ü n el ile tk e n liğ i
e le k tro t m ık n a tısla n m a la rı ve tü n e l m a n y e to d ire n c in in (TM D ) b irb irle ri­
ne g ö re h iza la n m a la rın a bağlıdır: E le k tro t m ık n a tıs la n m a s ın ın paralel
h iza la n m a sı d u ru m u n d a ile tk e n lik az, aksi d u ru m d a ise ço ktu r. M a n y e tik
alan hassaslığı D M D 'n in m a n y e tik alan h assaslığ ın d an bile fazlad ır.
M T B N c ih a zla rın ın yük sek sinyal ç ık ışla rın ı m ü m k ü n kılan yü k sek özd i-
re n çle ri vard ır. D M D cih a zla rın ın aksine, e le k tro tla r m a n y e tik açıdan
b a ğ ım sızd ır ve d eğişen m a n y e tik m o m e n t h iza la rın a g öre fa rklı kristal
a la n la ra sah ip o la b ilirle r. M T B N y a p ıla rın a ait ilk n u m u n e ö rn e k le ri (Ni-
Fe-AI2- 0 3-Co) 1 9 9 5 'te orta ya ko n u lm u ştu r.

6.3 Fotonik Cihazlar

D iğ er b ir sü p e rk a fe s tip i b irb irin i izle ye n dah a kalın ve dah a in ce b ant

y a p ılı yarı ile tk e n le rd e n (örneğin, sırasıyla n -A lG a A s ve GaAs) olu şan
k u a n tu m ku y u la rıd ır. Yarı ile tk e n k ristali boyu n ca b ir v o lta jın uygu lan d ığ ı
yarı ile tk e n la z e rle r d en g e d e olm a y a n b ir e le k tro n ve b o şlu k n üfusu
d a ğ ılım ı o lu ş tu rm a k için b ir F a b ry -P e ro t oyu ğ u n u içerir. Bu e le k tro n ve
b o şlu k nüfusu d a ğ ılım ın ın ışık saçm a re k o m b in a sy o n u daha fazla y a y ılı­
mı te tik le y e n fo to n la rı o lu ştu ru r. Bu yarı ile tk e n lazerle r, D ingle ve

77
H e n ry 14 y ü k ta ş ıy ıc ıla rın ın k u a ntu m sın ırla n d ırm a la rı ve o p tik m o d la rın ın
ta şıy ıc ı-ra d y a sy o n e tk ile ş im in i a rttırm a s ın d a n d o layı k u a n tu m ku y u la rın ı
a k tif lazer o rta m ı o la ra k k u lla n m a n ın daha d ü şü k eşik a k ım la rı olan daha
etk in la z e rle r e ld e e d ilm e s in i sağlayacağını g ö s te rd ik le rin d e zaten v a r­
lardı. Yin e, g erçe k ile rle m e u ltra in ce film im a la tı te k n o lo jis in d e k i g e liş ­
m e le rd e y aşan dı (bkz. B ölü m 7). H er ne kad ar n o k ta la rın b ü yü k lü ğ ü n ü n
h erhangi b ir d a ğ ılım ı s ıfır b o y u tlu s ın ırla n d ırm a n ın ava n ta jın ı boşa çık a ­
rarak e le k tro n ik d u ru m la rın y o ğ u n lu k d a ğ ılım ın ı dağ ıtsa da, b o y u tlu lu ğ u
iki b o y u tta n te k b o yu ta (ku an tu m te lle r) ve s ıfır b o yu ta (ku an tu m n o k ta ­
lar) in d irg e m e n in dah a bü yü k ile rle m e le re yol açacağı a n la şılm a k ta d ır.
K u an tu m n o k ta la rı e le k tro n d e m e ti lito g ra fy a sın ın a rd ın d a n a lışıla g e lm iş
yarı ile tk e n işle m e sü re ç le ri k u lla n m a k s u re tiy le b irkaç on n a n o m e tre lik
çap için d e k u a n tu m n o k ta la n ü re tm e y e y ö n e lik ilk g irişim le r, işlem e
sü reci y ü zü n d e n olu şan hasar ve k irle n m e n e d e n iy le zora g irm iştir.
Ö n e m li b ir g e lişm e hayal kırıklığ ın a uğratan ıslatm a y ö n te m le ri (Strans-
ki-K ra sta n o v g ro w th ) ara cılığ ıyla o rta ya çıkm ıştır: Ç ö k tü rü le n katm an ile
s u b stra t ara sın d a k i kafes u yu m su zlu ğ u s o ru n u n u n te k tip d a ğ ılım lı a d a ­
cık la rın rastg e le o lu şu m u (ku an tu m noktalar) ile çö zü ld ü ğ ü b u lu n d u .15

6.4 M ekanik Cihazlar

M ik ro e le k tro m e k a n ik s is te m le r (M E M S ) ü ze rin d e b ü yü k lü ğ e bağlı p e r­

fo rm a n s ın iv m e le n d iric ile r ile y a p ıla n hassas a n a lizle ri n a n o ö lç e ğ e doğru
y a p ıla n daha ile ri b o y u tta ki m in y a tü rle ş tirm e n in p e rfo rm a n s ı b o zd u ğ u ­
nu o rta ya k o y u y o r.16 A n cak, silik o n gibi m a lze m e le ri y a p ıla n d ırm a y a
y ö n e lik te k n o lo jile rd e k i sü re k li g e liş m e le r sad e ce k a tm a n lı e le k tro n ik
cih a zla rı d eğ il m e k a n ik cih a zla rı da y aratm ış, aynı zam an d a da g rafen
bazlı m a lze m e le rin g elişiyle , bu g e liş m e le r m e k a n ik cih a zla rın da a rtık

14 ABD Patenti 3,982,207 (1976).

15 D.Bimberg et al., InAs-GaAs quantum pyram id lasers. Jpn. J. Appl. Fhys. 35 (1996) 1311-
1319.
16 C.Hierold, From micro- to nanosystems: m echanical sensors go nano. J. M icrom ech. M icro -
engng 14 (2004) S l - S ll.

78
g ü n ü m ü zd e n a n o ö lç e k te (n a n o e le k tro m e k a n ik siste m le r, N E M S ) ü re ti­
le b ile c e ğ in e y ö n e lik ilgiyi y e n id e n çe k m iştir. Daha ö n ce B ölü m 3 'te b e lir­
tild iğ i ü zere ço k küçük d irs e k le rin (bu rada d irseğ i b ir m e k a n ik cih azın
p ro to tip i gibi d ü şü n e b iliriz) fazlasıyla y ü k se k re zo n a n s fre k a n sla rı, etkin
d ire n g e n lik le ri ve d e ğ e r katsayısı Q ve ço k hızlı te p k i s ü re le ri ~ Q /w 0
v a rd ır. B öylece n a n o ö lç e k te ü re tile n y e n i nesil rö le le rin m ik ro ö lçe k te
k en d i y e rle rin e geçen ra k ip le ri olan katı-h al (tra n s is to r bazlı) ü rü n le r ile
te k ra r re k a b e te g ire b ile ce ğ i d ü şü n cesi m a n tık lı g e lm e k te d ir. T a bii ki
rö le le rin , giriş ve çıkış a ra sın d a m ü k e m m e l izo lasyo n a sa h ip o lm a la rı
o n la rın m a n tık k a p ıla rı o la ra k k u lla n ılm a s ın ı ço k çe k ici hale g e tirm e k te ­
dir.
A n ca k N E M S kü tle a lg ıla y ıc ıla r k ad ar d e ğ e rli o la b ilir (aynı se b e p te n
d o lay ı, im a la t ç e ş itliliğ i p ro b le m li ola b ilir). Bir n a n o d irse ğ in a to m la rın ın
b ü y ü k b ir kısm ı k a çın ılm a z s u re tte y ü z e y d e d ir (cf. B ö lü m 3) v e bazı d u ­
ru m la rd a m o le k ü lle rin d irse k y ü ze y in e e k le n m e si yü ze y "d e ri"s in i sert-
le ş tird iğ i için re zo n a n s fre k a n sın ı arttırır ve bu etki, re zo n a n t kü tle n in
a rtm a sın d a n b e k le n e n azalm aya g öre ü stün g e lm e kte d ir.
Ö n e m li b ir N E M S m ü h e n d isliğ i s o ru n u ise p ik o m e tre veya hatta
fe m to m e tre ö lçe ğ in d e k i h a re k e tle rin g ig ah ertz fre k a n sla rd a te s p iti s o ­
ru n u d ur.

6.5 Akışkanlı Cihazlar

K im ya ve b iy o k im y a d a k i a n a litik ve h azırla yıcı ça lışm a la ra y ö n e lik g e liş ti­

rile n çip ü ze rin d e la b o ra tu a r cih a z la rın ın fazlasıyla y a y g ın la şm a sın d a n da
a n la şıla b ile ce ğ i ü ze re m in y a tü rle ştiric i m ik s e rle r m ik ro ö lç e k te ço k b aşa­
rılı o lm u ştu r. Bu ü rü n le rin k en d in e has av a n ta jla rı m ik ro s k o p ik m ik s e rle ­
re g ö re daha ü stün akış k o n tro lü n e sah ip o lm a la rıd ır. Bu ü stün lü ğ ü n
fa y d a la rın d a n biri de b irkaç m u h te m e l te p k im e ü rü n ü a ra sın d a daha
ta h m in e d ile b ilir te p k im e ü rü n le rin in e ld e e d ilm e s i (son u ç o larak, ürün
y ü zd e si % 100e k ad ar ç ık a rıla b ilir) ve pek ço k m ik ro m ik s e ri p ara le l b ağ la­
y a ra k (h er ne k ad ar bu h erh a n g i b ir e n d ü s triy e l ö lç e k te ü re tim te sisi için

79
h en ü z o rta ya k o n m a m ış olsa da) im a la t ö lçe ğ in i kolayca b ü y ü tm e (p re n ­
sipte) im kâ n ıd ır.
A n cak, daha bü yü k b aşarıların daha ileri m in y a tü rle ştirle ş m e y i na-
n o ö lçe ğ e ta şıya b ile ce ğ i h iç b ir şe k ild e açık d e ğ ild ir. Buna karşın, p e rfo r­
m an s azala b ilir. Bu kon u ü ze rin d e daha fazla a ra ştırm a y a p ılm a sı g e ­
re k m e k te d ir.
M ik ro a k ış k a n la rın ana özelliğ i n a n o a k ışka n la rd a daha da fazla olan
akış k a n a lla rın ın y ü k se k y ü ze y /h a c im o ra n ıd ır. Su bazlı a k ışk a n la r için,
suyla te m a s h a lin d e k a n a lla r (ör., silika) o lu ş tu rm a k am acıyla k u lla n ıla n
p ek ço k m e ta l o k sit m a lze m e n in y ü ze y i g e n e llik le h id ro k s itle n ir ve böy-
lece şu te p k im e y e girer: M a d d e -O H m a d d e -O ' + H+(aq). A s itli su d a ise
şu te p k im e g erçe kle şir: M a d d e -O H + H+(aq)T=i m a d d e -O H 2+. T o p la m
e le k trik y ü kü n ö tr kalm ak şartıyla (G ou y ve C h a p m a n 'in açıkla d ığ ı üzere)
ısı en e rjisi te rs yüklü iy o n la rın ara yü zü n akışkan kısm ın d a yoğ u n b ir ş e ­
k ild e d a ğ ılm a sın ı sağ layara k a ra yü zd eki b ir b ölg e e tra fın d a e le k tro s ta tik
y ü k fazlası o lu şm a sın a y o l açar. Eğer akışkan a ra yü z ile aynı y ö n d e h a re ­
ket h alin de yse, (çözü n m ü ş) te rs y ü klü iy o n la r akışka nla b e ra b e r h a re ke t
e d e rle r. A k sin e , eğer b ir e le k trik a lan ı ara yü ze p ara lel o la ra k u y g u la n ır­
sa, (Sm oluchovvski ta ra fın d a n açıklan d ığ ı üzere) çö zü n m ü ş te rs y ü klü
iy o n la r h a re k e t e d e ce k ve sıvıya k a tıla ra k akış o lu ştu ra ca k la rd ır. N a n o -
akışka n la rd a ta şın ım a ra yü ze d ik olan yoğun k a tm an ın uzaysal b ü y ü k lü ­
ğü n a n o ö lç e k te old u ğ u için g e n e llik le bu e le k tro k in e tik fe n o m e n le rin
etk isi a ltın d a d ır. A yrıca, ısla n m a n ın k o n tro lü (bkz 7.4.3) de g e re k lid ir.

6.6 Biyomedikal Cihazlar

Bu k ısım d a ele alın an cih a z la r aynı zam an d a da n a n o tıp o la ra k b ilin e n ve

n a n o te k n o lo jin in insan sağlığına u yg u lan m ası o la ra k ta n ım la n a n n an o-
b iy o te k n o lo ji k a te g o risin d e y e r a lm a k ta d ır (aynı zam an d a B ölü m 9 'a da
bakınız).
T e m e ld e n yen i b ir ya k la şım a y ö n e lik en çe k ici ad ay ça lışm a la rd a n biri
de insan g e n o m u n u n d izilim id ir. B ire y le rin ilaçlara verd iğ i te p k ile re y ö ­

80
n e lik g id e re k b ü yü yen tıb b ı a ra ştırm a fo n la rı pek ço k v akad a D N A d izili­
m in d e n kay n a kla n m a sı m u h te m e l olan b ire y le r a ra sın d a k i b elirg in fa rk ­
ları o rta ya k o y m a k ta d ır (cf. 9.2.4). in san g e n o m u n u n sıra la n m a sı (p ro to ­
tip o la ra k varsay ılan sıralam a) için u lu slararası p ro je d e n g ele n D N A d izi­
leri te k n o lo jile rin e y ö n e lik bü yü k ka tkıla ra rağm en, u yg u lan an te m e l
y ö n te m le r g e le n e k se l b iyo kim y a sa l y ö n te m le rd i. Burada, işlem h a cm in ­
d eki b ü yü k a rtış b ü yü k ö lç e k le rd e y a p ıla n p a ra le lle ş m e ve o to m a sy o n la
sağ la n m a k ta d ır.
D ö rt fa rklı D N A "b a zı" (veya A,C,G ,T s e m b o lle riy le g ö ste rile n n ü kleo-
title r) sad e ce kim yasal y a p ıla rı a ç ısın d a n değil aynı zam an d a da en b e lir­
g in le ri b ü yü k lü k ve şekil fa rk lılık la rı o lm a k ü zere fizik se l y a p ıla rı a ç ısın ­
dan da fa rk lılık la r g ö s te rm e k te d ir. A to m ik kuvvet m ik ro s k o b u n u n g e liş ti­
rilm e s in e y ö n e lik ilk te ş v ik le rd e n biri de bu fizik se l fa rk lılık la rın te k b ir
D N A ip liğ in in hızla ta ra n a ra k o rta ya k o n a b ile ce ğ i y ö n ü n d e k i u m u ttu . H er
ne k ad ar en azın d a n sıvı su yu n için d e k i çö zü n ü rlü ğ ü n bu iş için y e te rsiz
o ld u ğ u o rta ya k o n m u ş olsa da, g ö rü n tü a çısın d a n aynı son u ca ulaşm ası
h e d e fle n e n a lte rn a tif y a k la şım la ra y ö n e lik a ra ş tırm a la r yoğ u n b ir şekild e
sü rd ü rü lm e k te d ir. En te rcih e d ile n y ö n te m D N A ip liğ in i b ir n a n o p o rd a n
g e ç ire re k d e lik b o yu n ca veya g e n işliğ in ce iyon ile tk e n liğ in i (D N A 'n ın
için d e çö zü n d ü ğ ü e le k tro lit ç ö ze ltis in in ile tk e n liğ i) te k b ir baz ç ö zü n ü r­
lü ğ ü n d e ö lç m e y e d a y a lıd ır.
N a n o m e d ik a l s is te m le rin (bir cih a zd a n ziyade) a m ira l g em isi "n a n o -
ro b o t"tu r. N a n o ro b o t b ir b ak teri b ü yü k lü ğ ü n d e (yani, b ir m ik ro m e tre
çap ın d a) o lm a sı ö n g ö rü le n ken di ke n d in i y ö n e te b ile n b ir ro b o ttu r ve bu
ro b o t pek ço k n a n o cih a z (bir itici güç ara cı o la ra k b ir e n e rji kaynağı, bir
b ilgi işle m cisi, çe v re se l a lg ıla y ıc ıla r v e b u n u n gibi cih azlar) iç e rm e k te d ir.
B öyle c ih a zla rın m ü h e n d is lik ta s a rım la rın ı y a p a rk e n için d e ça lışm a k zo ­
runda o ld u k la rı o rta m la rı da hesaba k a tm a k g e re k m e k te d ir: V isk o z o r­
ta m la r (fazlasıyla dağılan , akm ayan), s ü rtü n m e ve d a lg a la n m a la rın bas­
kın o ld u ğ u o rta m la r (B ro w n ia n h a re k e tin in old u ğ u ) ve e y le m sizliğ in
ö n e m siz b ir ro lü olan o rta m la r gibi. Bu d u ru m N e w to n y a sa la rın a uyan
a lışıla g e lm iş m a k ro s k o b ik m e k a n izm a la rın te rsin e g erçe kle şir: N a n o b o t
için, k u vvet kü tle ile iv m e n in ç a rp ım ın a e şit d e ğ ild ir, s ü rtü n m e katsayısı
ile rastgele d a lg a la n m a la rı da içe re n h ızın ın ç a rp ım ın a eşittir. Bu yü zd en

81
ken di k e n d in e h a re k e t e d e n b ir n a n o b o t n a n o ö lç e k te k ü re k le re veya
ça rkla ra sah ip b ir cih azd an ziyad e k e n d iliğ in d e n h a re ke t e d e n b ir b a k te ­
riye b e n ze m e k te d ir.

6.7 Daha Fazlası İçin

- J.B e rth ie r, M ic ro g ra p h s an d D igital M ic ro flu id ic s . N o rw ich , NY: W il­

liam A n d re w (2008). M ik ro ö lç e k te a k ışk a n la r te k n o lo jis in e , ö z e llik le
de y a lıtk a n la rd a e le k tro ıs la tm a y a y ö n e lik kap sam lı b ir in ce le m e . Na-
n oakışka n cih a zla rın g e liş im in e y ö n e lik m ü k e m m e l b ir b aşlan g ıç kay­
nağı.
- S. de H aan, N E M S - e m e rg in g p ro d u c ts and a p p lic a tio n s o f n a n o e ­
le c tro m e c h a n ic a l system s. N anotechnology Perceptions 2 (2006)
267-275. G e liş tirilm e k te o lan e n d ü s triy e l cih azlara g en e l b ir bakış.
- T. Hogg, E v alu atin g m ic ro sc o p ic ro b o ts fo r m ed ical d ia g n o sis and
tre a tm e n t. N anotechnology Perceptions 3 (2007) 63-73. N a n o b o tla -
rın v e rim liliğ in e y ö n e lik k a ra m sa r b ir d e ğ e rle n d irm e .
- K.K. Likharev, C o rre la te d d is c re te tra n s fe r o f sin gle e le c tro n s in u lt­
rasm all tu n n e l ju n c tio n s. IB M J. Res. Develop. 32 (1988) 144-158.
A la n ü ze rin e ustaca b ir açıklam a.
- S. M a rte l, T he co m in g in va sio n o f th e m e d ica l n a n o ro b o ts. N ano­
technology Perceptions 3 (2007) 165-173. B ir n a n o b o tu n ü re tim in i
g e rç e k le ştirm e y e y ö n e lik e tk in a ra ştırm a h akkın d a o lu m lu b ir d e ğ e r­
le n d irm e .
- M . Z w o la k and M . Di V e n tra , Physical a p p ro a ch e s to D N A s e q u e n cin g
and d e te c tio n . Rev. M od. Phys. 8 0 (2008) 141-165. Şu anki bilgi b iri­
k im in in en son d u ru m u n a y ö n e lik b ir in ce le m e .

82
 BÖLÜM 7

NANOİMALAT
NANOİMALAT

B ö lü m 5 esasen k im yasal a ra çlarla n a n o -n e sn e le rln im a la tın a (p arçacık­

lar ve fib e rle r d a h il o lm a k üzere) y ö n e lik ti ve bu nano n e s n e le r aslen
a to m ik ö lç e k te hassas im a la t sın ıfın a d ah il e d ilm e y e n k a rıştırm a y ö n te ­
m iyle n a n o ü rü n le re katılır. Bu b ö lü m d e , g e rçe k n a n o ö lç e k m ü h e n d is li­
ğine o d a klan acağ ız. Şekil 7.1 g e lişm e k te olan fa rk lı y a k la şım la rı ö z e tle ­
m e k te d ir.

Şekil 7.1: Farklı nanoüretim yöntem leri (nanoimalat) (metne bakınız).

85
7.1 Yukarıdan-Aşağıya Yöntem ler

Bu y ö n te m le rin hepsi bü yü k te s is a tla rın ku ru lm a sın a y ö n e lik d u yd u k la rı

ih tiyaca sah ip o lm a ö ze lliğ in i paylaşır. G e le n e k se l yol o la ra k a d la n d ırıla ­
b ile c e k o lan m a k ro ve m ik ro m ü h e n d is lik y ö n te m le rin d e n de ta n ıd ık
o lan k ü ç ü ltm e sü re çle ri Şekil 7.1 de en sağda g ö rü n m e k te d ir. Bü tü n
im a la t sü re c in d e k i d ü ze n li arta n ile rle m e hassas m ü h e n d isliğ i u ltrah as-
sas m ü h e n d isliğ e d ö n ü ş tü rm ü ş tü r (Şekil 1.1). N e sn e le ri ş e k ille n d irm e k
için k u lla n ıla n m e k a n ik cih a zla rın p a rç a la rın ın d ire n g e n lik le ri özel bir
ö n e m e sa h ip tir. Bu s ü re ç le r esasen çık a rtıcı sü re çle rd ir: Bu s ü re ç le rd e
m alze m e, ta şla m a ile (vb. y ö n te m le rle ) k a ld ırılm a k ta d ır.
Yarı ile tk e n sü re çle ri, b ir m askeyle fo to d ire n ç k ap lam ası u yg u layara k
ve ışına m aru z k a lm a m ış d ire n ç b ölg e sin i (ya da ta m te rsi bölgeyi) çö zü p
u za k la ştıra ra k iste n e n b ö lg e ye sıralı o la ra k işle m e (ör., ok sitle m e ), b irik ­
tirm e (ek k a tm a n la r e k lem e ) ve b ir su b stra tın (p arçaların ın ) k a ld ırılm a sı
(ör., silikon ) iş le m le rin in u yg u lan m ası gibi s ü re ç le re v e rile n isim d ir. Bu
y ö n te m m ik ro m e tre ö lç e ğ in d e de işe y a ra m a k ta d ır (ve ço k b ü yü k ö lçe k li
e n te g re d e v re le rin im a la tın d a k u lla n ılm a k ta d ır). N a n o ö lçe k ara lığ ın d a k i
d ik e y b o y u tla ra sah ip g irin ti ç ık ın tıla rı ü re te b ilm e k için daha küçü k ö lç e ­
ğe in m e y ö n ü n d e k i p ro b le m le r m aske y a ra tm a k am acıyla (cf. D e n kle m
4.1) k u lla n ıla n ışığın k ırılm a lim itin e ta k ılm a k ta d ır. Bu p ro b le m daha kısa
dalga b o y la rı ya da y ü k se k e n e rjili e le k tro n la r ara cılığ ıyla kısm en çö zü l­
m üştür.
D ikey g irin ti ç ık ın tıla rın nan o ö lçeğ e in d irilm e si k o n u su n d a k i z o rlu k la ­
rın aksine, ço k yü k sek k a lite li ince film le r n a n o m e tre ö lç e ğ in d e k i k o n tro l
h assaslığın da s u b stra t d ü zle m in e d ik o la ra k ç ö k tü rü le b ilir. Bu y ö n te m ­
ler fizik se l b u h a r ç ö k e rtm e (FBÇ) y ö n te m le ri başlığı a ltın d a g ru p la n d ırı-
lab ilir. Ç ö k tü rü le c e k m a lze m e re ze rv u a rd a n b u h a rla ş tırılır veya h e d e f­
te n p ü s k ü rtü le re k ay rılır. Eri hassas k o n tro l m o le k ü le r ışın e p ita k sisi
o la ra k a d la n d ırıla n ve 1 9 6 0 'la rın so n u n d a A T & T Bell L a b o ra tu a rla rın d a
g e liş tirile n y ö n te m ile sağlan abilir: B u h a rla şm ış m a lze m e u ltra y ü k se k
v a k u m şa rtla rı a ltın d a s u b stra tın ü ze rin e ışın la r h a lin d e y o lla n ır. Ç ö k ­
tü rm e g e n e llik le ço k yavaş o lu r ( ln m film k a lın lığ ın ı e ld e e tm e k için b ir­
kaç san iye g erekir) ve b ö y le ce çö k m e te k tip kristal ya p ısın a sah ip b ir

86
ü rü n o lu ş tu ra ca k şe k ild e sağlan ır. A to m ik ö lç e k te keskin ara yü zle re sa­
hip u ltra in ce k a tm a n la r (n a n o m e tre m e rte b e sin d e ) çö k e rtile b ilir.
K im yasal b u h a r ç ö k e rtm e (KBÇ) F B Ç 'ye benzer, te k farkı in ce k a tm a ­
nın ön m a d d e sin in re a k tif b ir gaz veya gaz karışım ı o lm a s ıd ır ve su b stra t
g e n e lik le b ir film o la ra k ç ö k e rtilm iş olan katı b ir ü rü n o lu ş tu rm a k a m a­
cıyla kim yasal te p k im e n in iv m e le n d irilm e s i için ısıtılır. A y rışm a b ir plaz­
m a ile d e s te k le n e b ilir (bu g e n e llik le s u b stra tın o lm a m a sı d u ru m u n a
g ö re daha d ü şü k sıca k lıkta k a lm asın ı m ü m kü n kılar). Şekil 5 .2 'd e buna
b ir ö rn e k v e rilm iştir.
M a lz e m e le rin h â lih a zırd a olan y ü z e y le rin i iş le m e k için p lazm a ya m a ­
ruz b ırakm a y ö n te m i ve e le k tro s ta tik açıda n y ü klü y ü k se k e n e rjili iy o n la ­
rın y ü ze y e y ö n le n d irild iğ i ve e le k tro n la rın y ü zey e ana m a d d e n in bağ­
lan m a e n e rjisin d e n m e rte b e h esab ıyla k atlarca y ü k se k k in e tik e n e rjiyle
u laştığ ı ve so n u n d a o n la rca n a n o m e tre kalın lığ ın a sa h ip o la b ile c e k b ir
yü ze y ka tm a n ın a a şılan d ığ ı iyon a şılam a y ö n te m i gibi b e n z e r te k n o lo jile r
k u lla n ılm a k ta d ır.

7.2 M oleküler İmalat

Bu y ö n te m d ike y o la ra k n e sn e le ri a to m a to m inşa e d e r.17 D aha özel b ir

fo rm ü la s y o n ise k arb o n -b azlı, e lm a sım sı yap ıla ra o d a k la n m ış tır.18 M e ­
kanik k u v v e tle r ta ra fın d a n çe k ile n uygun b ir şe k ild e iş le v le n d irilm iş m o ­
le k ü le r a ra çla r h id ro je n i (bir ta ra m a lı uç m ik ro sk o b u n u n ucu gibi) p asif
hale g e tirilm iş y ü ze y le rd e n d iğ e r a to m la rın k e n d isin e e k le n e b ile ce ğ i
ra d ik a lle re ç e v irm e k için ayırır. Bu yü zd e n bu yak la şım a aynı zam an d a
da "u ç-b azlı n a n o im a la t" denir.
Bu alan da, zen o n a to m la rın ın ço k soğu k b ir nikel y ü ze y in e "IB M "
h a rfle rin i o lu ş tu ra ca k şe k ild e işle n m e si o rta ya k o n m u ş tu r.19 Konuya

17 K.E. Drexler, M o le cu la r engineering: m oleküler işlem eye yönelik genel kabiliyetlerin gelişi­
m e yönelik bir yaklaşım
18 K.E. Drexler, Nanosystem s: M o le cu la r M achinery, M anufacturing, and Com putation. W iley-
Interscience (1992).
19 E.K. Schw eizer and D.M. Eigler, Positioning single atom s w ith a scanning tunnelling m icros­
cope. N ature (Lond .) 344 (1990) 524-526.

87
y ö n e lik , y o ğ u n lu k fo n k s iy o n e li te o ris i (YFT) ve d iğ e r m e k a n o s e n te tik
te p k im e y ö n te m le ri k u lla n ıla ra k y a p ıla n d e ta y lı h e s a p la m a la r y a y ım la n ­
m ıştır.20 S af fizik se l k u v v e tle r k u lla n ıla ra k a to m la rın çık a rtılm a s ı g ö s te ­
rilm iş tir (h er ne k ad ar özel o la ra k iş le v s e lle ş tirilm iş b ir uçla o lm asa da).21
A çıkça sı, bu ya k la şım hâlâ e m e k le m e aşa m a sın d a d ır.
G ü n ü m ü zd e , ö z b irle ş im in a to m a to m g e rç e k le ştirilm e s i yavaş ve
za h m e tli b ir sü reçtir. Y ü kse k işlem h acm i sa d e ce yoğ u n p a ra le lle ş m e ile
m ü m k ü n d ü r. A n ca k bu da karşılığ ın d a sad e ce iste n e n a ra çla rın k e n d ile ­
rini y a p a b ild iğ i d u ru m la rd a v e rim lid ir. S ü recin b elirg in d e re c e d e ivm e -
len m esi sad e ce d ü zin e le rce veya y ü zle rce a to m d a n o lu ş a b ile c e k olan
"n a n o b lo k la rın " (m u h te m e le n öz b irle şim le , bkz. B ölü m 7.3.3) ö n ce d e n
m o n te e d ilm e s i işlem i y a p ılırsa g e rçe k le şe b ilir.
"D e rin kalem n a n o lito g ra fy a s ı" (DKL) o la ra k a d la n d ırıla n yakın b ir
te k n ik m o le k ü lle rd e n o lu şa n ç ö z e ltile ri ("m ü re kk e p ") alm aya ve kılcal
h a re k e t y o lu y la su b strata ta ş ın m a sın ı m ü m k ü n kılm aya y ö n e lik b ir y ö n ­
te m d ir.22 H er ne k ad ar a to m ik h assaslıkta im a la t o la ra k sayılm asa da, bu
y ö n te m lO O n m m e rte b e s in d e g irin ti çık ın tıla rın y a zılm a sın ı m ü m k ü n
k ılm a k ta d ır.

7.3 Aşağıdan-Yukarıya Yöntem ler

Pek ço k b iy o lo jik s iste m in rastg e le d ü ze n le n m iş b ile ş e n le rin k a rış ım la rıy ­

la b aşlayara k ken di k e n d ile rin i m o n te e tm e y ö n ü n d e kayda d e ğ e r b ir
k a b iliy e t g ö ste rd iğ i uzun z a m a n d ır b ilin iy o rd u . B u n la r b a k te riy o fa j v irü ­
sü nü (b irle şim in son aşam aları) ve p ro te in le ri ve rastg e le b ir çizgisel
p o lim e r b o b in in d e n d ü ze n li b ir üç b o y u tlu ya p ıya k e n d iliğ in d e n d ö n ü ş e ­

20 E.g., B. Tem elso et al., Ab initio therm ochem istry of the hydrogenation of hydrocarbon
radicals using silicon-, germ anium -,tin-, and lead-substituted m ethane and isobutene. J.
Phys.Chem. A 111 (2007) 8677-8688.
21 N.Oyabu, 0. Custance, I. Yi, Y. Sugawara and S. M orita, M echanical vertical m anipulation of
selected single atom s by soft nanoindentation using near contact atom ic force m icroscopy.
Phys. Rev. Lett. 90 (2003) 176102.
22 M .Jaschke and H.-J. Butt, Deposition of organic m aterial by the tip o f a scanning probe
m icroscope. Langm uir 11 (1995) 1061-1064.

88
b ile n rib o n ü k le ik a sitle ri (RNA) içe rir. En son da o rta ya çık an y a p ıla rın
b aşlan g ıç ön m a d d e le rin in ço k d ikk a tli b ir şe k ild e ta sa rla n m a sı-g e re k tiğ i
açıktır.
A y n ı zam an d a, fo to lito g ra fy a ve tü re v i y ö n te m le rd e m in y a tü rle ş tir­
m e n in sü re g e le n zo rlu ğ u ve m e k a n o se n te zin aşırı d e re c e d e zo r olm ası
a lte rn a tif im a la t te k n o lo jile rin e y ö n e lik ilgiyi y a ra ttı. Ö z b irle ş im fikri
("sa lla " ve "p işir") ön m a d d e le ri rastg e le k o n u m la rd a ve y ö n le rd e b ir
araya g e tirm e k ve e n e rjiyi sağlayarak ("sallayarak") k o n fig ü ra sy o n uza­
y ın ı ö rn e k le m e s in i m ü m k ü n k ılm a k tır. Bu uzayın b ü yü klü ğ ü , sü recin
d o ğ asın d a s ü re cin akla y a tkın b ir sü re d e ta m a m la n m a s ın ı m ü m kü n kıla-
b ilm e y e y ö n e lik y a k ın sa k b ir y o lu n o ld u ğ u n u g ö s te rm e k te d ir. Ön m a d ­
d e le r uygun k o n u m la rın d a old u ğ u n d a , bağ ları k u v v e tle n d irm e k
ve en son o rta ya çıkan n esn eyi kalıcı o la ra k s a b itle m e k için "p iş irm e "
g e re k e b ilir.
H er ne k ad ar ö z b irle ş im in b iy o lo jid e ta k d ir g ö rm e si ilh a m v e rm e si
a çısın d a n bü yü k b ir rol o y n a m ış olsa da, ca nlı s is te m le rin ö ze lle şm iş
kim yası, ü rü n le rin in k ırılg a n lığ ı ve d o ğ a la rın d a p ek ço k d ü ze yd e olan
ç e ş itlilik bu ü rü n le ri d ire k o la ra k ta k lit e tm e k ve g ü n ü m ü zd e k i e n d ü s tri­
yel s iste m e d a h il e tm e k açısın d a n uygu n su z k ılm ıştır. Bu d u ru m , ö ze llik le
d e gıda e n d ü s tris in d e b ö y le d ir. Ü rü n le rin in hem yap ısal hem d e k im y a ­
sal o la ra k aşırı k a rm a şık o lm a sı ve b ü y ü m e y e b ıra k ılm a la rın ın n isp e ten
k olay o lm a sı s e n te tik gıda im a la tın ı y e rsiz k ılm a k ta d ır. T a rtışılm a y a en
m ü sa it alan gü n eş en e rjisi d ö n ü ş ü m ü d ü r. Doğal s is te m le r h ü cre n in için ­
d eki m akina ak şa m ın ın geri kalan ına ih tiy a ç d uya n k lo ro p la s t için e g ö­
m ü lü h ald ek i fo to s is te m le ri içe rm e k te d ir. K lo ro p la stın e tk in çalışm ası
için için d e k lo ro p la s tla rın old u ğ u y a p ra k la rı d e s te k le m e y e y ö n e lik m ik­
ro sk o b ik b ir y a p ın ın b u lu n m a sı da (kök ve dallar) g e re k lid ir. Bu alan d aki
klasik y a p a y siste m ise yarı ile tk e n fo to v o lta ik pil s iste m id ir. Bu siste m in
v e rim in in v e aynı zam an d a im a la tın ın n a n o y a p ılı fo to a k tif b ile ş e n le r
k u lla n ıla ra k a rttırıla b ile c e ğ i yönünde u m u tla n ılm a k ta d ır. F o to v o lta ik
p ille rin "y e n ile n e b ilir" veya "s ü rd ü rü le b ilir" b ir e n e rji kaynağı old u ğ u
y ö n ü n d e k i ö v g ü le r tü m im a la t d ö n g ü sü göz ard ı e d ile re k y a p ılm a k ta d ır
ve g e rçe k k o şu lla r a ltın d a k i ça lışm a sü re sin in ne k ad ar old u ğ u soru su n a
la b o ra tu a r d e n e m e le ri ile ce vap ara n m a kta d ır. G e çm iş aynı zam an d a da

89
b ir n a n o y a p ıd a k i doğal fo to s is te m le rin m o le k ü le r m e k a n izm a sın ı yakın
b ir şe k ild e ta k lit e tm e y e y ö n e lik kayda d e ğ e r ça b a la rla d o lu d u r. A n cak,
en son o rta ya çıkan ve hâlâ h ip o te z a şam asın d a olan m o le k ü le r y o lla rla
im al e d ile n n a n o s is te m le rd e su n u la n çö zü m le rin h içb iri yayg ın b ir ş e k il­
de u ygulan an doğal fo to s e n te z in p e rfo rm a n s ın ın (b ü tün b ir siste m o la ­
rak ele a lın d ığ ın d a ) y a k ın ın a bile y a k la şa m a m a kta d ır.

7.3.1 B iyo lo jik B ü yü m e

T e k ra rla n a b ilirlik ca nlı sü re ç le rd e fa rk lı b ir şe k ild e an lam kaza n m ak tad ır.

H er ne k a d a r yaşayan o rg a n izm a la rın te m e l yapı ta şla rı ustaca b ir ta n ım ­
lam ad an tasla ğ ın ı a lm a k (bkz. B ö lü m 8.1) s u re tiy le b irb irin in aynısı olsa
da (ör. p ro te in le r), o rg a n iz m a la r ço k bü yü k ö lç e k li e n te g re d e v re le rd e n
(VLSI) bu y ö n ü y le a y rılm a k ta d ır. T a n ım la n a n (g enetik olarak) ço ğ u n lu k la
b ir o rg a n izm a inşa e tm e y e y ö n e lik b ir (yerel o la ra k çe v re se l e tk iy e tab i
olan) a lg o ritm a veya sad e ce b ir a lg o ritm a y a y ö n e lik b ir a lg o ritm a d ır.
Y a p ın ın nasıl o lu ştu ru la ca ğ ın ı b e lirle y e n a lg o ritm a kavram ı stig m e rjik
o la ra k inşa e d ile n b ö ce k to p lu lu k la rın ın y u v a la rın ın y a p ılm a sı için k u lla ­
nılır: H er b ö c e k d eğişken y e re l k o şu lla r a ltın d a ne y ap acağ ın ı b e lirle y e n
k u ra lla rla d o n a tılm ış tır.23
B iy o lo jik b ü y ü m e ara cılığ ıyla n a n o -n e sn e le rin ü re tilm e s i alan ın d a
hâlâ n isp e te n k e ş fe d ilm e m iş n o k ta la r b u lu n m a k ta d ır. Ö rn e ğ in , p ro te in
ile ç e v re le n e n b ir d e m ir o k s itte n olu şan m a n y e tik p ro te in olan fe rritin
p re n sip te m a n y e tik hafıza cih a zla rın d a k u lla n ılm a k am acıyla bü yü k ö l­
çe k te ve d ü şü k m a liy e tli b iy o te k n o lo jik im a la t y o lla rıy la y a p ıla b ilir.

7.3.2 B iy o p o lim e r Katlam a

B iy o p o lim e r "k a tla m a ", m o n o m e rle ri sad e ce en yakın iki kom şu su n a

bağlı olan ve ç ö z e ltid e rastg e le b ir b o b in şek lin i alan çizgisel b ir p o lim e r
zin c irin in uzak m o n o m e rle ri a ra sın d a ek b ağlar o lu ş tu ra ra k üç b o y u tlu
karm aşık b ir yap ıya d ö n ü şm e sin e v e rile n isim d ir.

23 Bkz,ör.,G. Theraulaz and E.Bonabeau,Coordination in distributed building. Science 269

(1995) 686-688.

90
 En so n d a o rta ya çıkacak olan üç b o y u tlu y a p ıyı ta h m in e tm e k ilk b a­
kışta zo r b ir p ro b le m d ir. Enerji h e sa p la rı bu kon u d a açık b ir şe k ild e işin
iç in d e d ir çün kü yakın m o n o m e rle r ara sın d a k i b ağ lar k e n d iliğ in d e n o lu ­
şara k (eğer g e o m e trik g e re k s in im le r y e rin e gelirse) e n ta lp iy i açığa çık a rır
ve b ö y le ce se rb e s t en e rjiyi azaltır. D iğer b ir yan d an , bu e n tro p iy i a rttırır
çü n kü z in c ir sın ırla n m ış olu r. B in le rc e a to m u olan bü yü k b ir m o le k ü l için
m in im u m se rb e s t e n e rjiyi k o n fig ü ra sy o n u za yın d a s is te m a tik o la ra k b ir
aram a y a p a ra k b u lm a k p ra tik te im kâ n sız b ir iş tir - bu işi g e rçe k le ştirm e k
ev re n in y aşın d a n daha fazla zam an a la b ilir. P ro te in m o le k ü lü sa n iy e le r
için d e k a tla n a b ild iğ i için , bu p ro b le m in çö zü m ü n ü n re aksiyon y o lla rın ı
b e lirle m e k te n geçtiği açık b ir şe k ild e g ö rü n m e k te d ir. Bu am acı g e rçe k ­
le ş tirm e k için En A z A k siy o n P re n sib i ku lla n ışlıd ır: A k siy o n u en az hale
g e tire re k en uygun yol b u lun u r.
A k siy o n L an g ran jiye n in L (L ve F sırasıyla k in e tik ve p o ta n siy e l e n e rji­
ler o lm a k ü zere k o ru n u m lu s is te m le r için L-F'ye eşittir) in te g ra lid ir. A k si­
y o n u n m in im u m hale g e lm e si d in a m ik b ir p ro b le m in d oğ ru çö zü m ü n ü
b u lm a ya y ö n e lik hatasız b ir çö zü m sunar; bu y ö n te m in zorlu ğ u doğ ru bir
L o lu ş tu rm a k için h içb ir g en e l ta rif b u lu n m a m a sıd ır.
Son z a m a n la rd a rib o n ü k le ik asitin (RNA) ka tla n m a sı için b aşarılı b ir
a lg o ritm a y a y ö n e lik b ir çö zü m b u lu n d u .24 Doğal R N A p o lim e rie ri A,C,G
ve U o lm a k ü ze re d ö rt fa rk lı "b a z "d a n o lu ş u rla r (bkz. B ö lü m 8.1).
D N A 'd a old u ğ u gibi ço klu h id ro je n bağları b e lli k a ra k te ristik y a p ıla rın
o rta ya çık m a sın ı sağlayan G-C ve A -U ç iftle rin in o lu ş u m u n d a n yana olur.
D öngü kap an m ası en ö n e m li k atlan m a ola y ı o la ra k kabul e d ilm e k te d ir. F
(p otan siyel) e n ta lp i ile, yan i baz çifti sayısı (b a ğ la n tıla rın sayısı) o larak
ta n ım la n ırk e n L e n tro p iy e k arşılık g e lm e k te d ir. K atlan m a s ü re cin d e k i
h er aşam ada, yen i m o le k ü l içi e tk ile ş im le r o la b ild iğ in c e o lu şa ra k kon-
fo rm a s y o n e l se rb e stliğ i a z a ltırla r (e n tro p i k aybın ın sırasal m in im iza syo -
nu p re n sib i, SM EL). D öngü k a p a n m a sın d a n kayn a klan an e n tro p i kaybı
A Sioop ile g ö s te rilirk e n en aza in d irg e n e n fo n k siy o n R e v re n se l gaz sab iti
o lm a k ü zere şudur: exp(-AS,oop/R )/n. AS,oop için n ite likse l b ir ifa d e g e ril­
m e m iş b ir d ö n g ü d e b u lu n a n N a d e t m o n o m e rin esasen ya içe ya da dışa

24 A. Fernandez and H. Cendra, In vitro RNA folding: the principle of sequential m inim ization
of entropy loss at work. Biophys. Chem. 58 (1996) 335-339.

91
bakan iki m u h te m e l k o n fo rm a sy o n u old u ğ u göz ö n ü n e a lın a ra k b u lu n a ­
b ilir. K ritik b ü yü k lü k o la n N 0'd a n daha küçük d ö n g ü le rd e , iç te k lle r a p o la r
b ir o rta m d a b u lu n m a k ta d ırla r çü n kü n ano ö lç e k te k ap an m ış su yu n yığın
m a d d e ö ze lliğ i a rtık k a lm a m ış tır ve d ış ta k ile r ise p o la r yığın su için d e d ir.
N<N0 için AS,oop=-/?/\/ln2 (N>Na için, harici h acm i te m e l alan Jaco b son -
S to ck m a y e r v a rsa y ım ı şu son u cu verir: AS/oop=-/?lnN)

E n tro p i k a yb ın ın sırasal m in im iza sy o n u p re n sib in in b iy o p o lim e r kat­

lam aya uyg u lan m ası b ir y a n d an e n tro p i kayb ın ı en aza in d irg e rk e n
b ir y a n d a n da en fazla b ağlan tı sayısın ı sırasal o la ra k e ld e e tm e y i
m ü m k ü n kılan en az aksiyo n p re n sib in i iç e rm e k te d ir.

7.3.3 Ö zb irleşim

Ö z b irle ş im ço ğ u n lu k la "a şa ğ ıd a n -y u ka rı" im a la t ile eş a n la m lı o la ra k

k u lla n ılır. Bu y ö n te m ö ze llik le b ir su b stra t ü ze rin d e n a n o y a p ılı in ce film ­
ler o lu ştu rm a y a y ö n e lik ö n e m e sa h ip tir. A to m ik hassaslık s u b stra t d ü z­
le m in e d ik y ö n d e ve ista tistik se l a to m ik h assaslık (bütün g e reken şey bu
o la b ilir) ise bu d ü zle m in için d e g e rç e k le ştirile b ilir.
"A şa ğ ıd a n -y u k a rı" im a la tın av an tajları şu şe k ild e d ir. Bu y ö n te m le
• kavisli ve d iğ e r d ü zle m se l o lm a y a n y ü z e y le r m o n te e d ile b ilir,
• ü re tim bü yü k ö lç ü d e p a ra le lle ş tirile b ilir
• b irk aç n a n o m e tre b ü yü k lü ğ ü n d e ki küçü k g irin ti ç ık ın tıla rı o la n y a ­
p ıla r ü re tile b ilir.
"A şa ğ ıd a n -y u k a rı" n a n o te k n o lo jile rin g ü n ü m ü zd e k i z o rlu k la rı şu n la rı
içerir:
• T asarım k u ra lla rın ın o lu ştu ru lm a sı. G e n e llik le şunu sorarız: "İste ­
nen işle v o lan Y 'n in sağlanm ası için X 'i nasıl ta s a rla m a k g e re k ir?"
Tasarım esasen y a p ıyı b e lirle m e k a n la m ın a g e lm e k te d ir, bu y ü z ­
den bu soru başka k e lim e le rle şu şe k ild e d e so ru la b ilir: "H an g i y a ­

92
 pı Y işle v in i sa ğ la r? "25 M ik ro (ve m akro) m ü h e n d is lik u zun sü re d ir
kaza n ılm a k ta olan bü yü k d e n e y im le rd e n fayd a la n ır; bu sol ta ra ­
fın d a k i k o lo n d a y a p ıyı ve sağ ta ra fın d a k i k o lo n d a ise işlevi b u lu n ­
d u ran b ir ta ra m a lı ta b lo o la b ilir. N a n o d ü n y a y a y ö n e lik ço k daha
az d e n e y im v a rd ır an ca k eğ e r b ir n an o y ap ı sad e ce m in y a tü r b ir
m ik ro y a p ı ise, m ikro d ü n y a y a a it d e n e y im le r b uraya a k ta rıla b ilir.
M a d d e n in ö z e llik le rin in n a n o ö lç e k te d eğ işip d eğ işm e d iğ i, yani, b i­
zim ye n i b ir dizi y a p ı-ö ze llik b a ğ ın tıla rın a ih tiy a ç d u y u p d u y m a d ı­
ğım ız so ru lm a lıd ır. Bu b a ğ ın tıla r aynı zam an d a im a la t sü re cin i de
e tk ile y e b ilir.
• M o n ta j k u ra lla rın ın o lu ş tu ru lm a s ı (aşağı bakın). Şu an bu alan da
ço k az sayıda kural vardır: Ya ço k g e n e ld ir (En A z A k siy o n P ren sib i
gibi, bkz. B ö lü m 7.3.2) veya ço k özel d u ru m la ra y ö n e lik k u ra lla rd ır
(kim yasal önsezi). B u ndan d o la y ı, gen el p re n sip le r özel vakalara
u y d u ru lm a lıd ır ve d e n e y im e d ayalı özel k u ra lla r ya da ö n g ö rü le rin
o lu ş tu ru lm a s ın a ve b u n la rın g e n e lle ş tirilm e s in e y ö n e lik ih tiy a ç
vard ır.
A şa ğ ıd a n -yu k a rı y ö n te m le rin d e za v a n ta jı şudur:
• S ü reç te o rik o la ra k pek iyi a n la şıla m a m ıştır. Bu yü zd e n h e r ne ka­
d a r biz bu sü reci g e rç e k le ştire b ilse k de, g ü n ü m ü zd e ta n ım la n m ış
b ir son ü rü n ü ü re tm e y i b a şa ra b ile ce k b aşlan gıç n e sn e le rin i (ön
m ad d ele ri) ta sa rla ya m a m a k ta y ız.

7 .3 .4 Ö zb irle şim li T e k K a tm a n la r

Bu d iğ e r y o lla rla im al e d ile n n esn e le rin y ü z e y le rin i iş le m e k için b ir m ik ­

ta r ö n e m e sah ip p ra tik b ir sü re çtir. Ön m a d d e le r X (genellikle) b ir apo-
lar zin c ir (i.e. alkil) ve L su b stra ta b a ğ la n a b ilm e k a b iliy e ti olan b ir ligand
o lm a k ü zere XL genel fo rm ü lü n e sah ip m o le k ü lle rd ir. X L'n in m e ta l y ü ze ­
y in e e k le n m e siy le sıkıca p a k e tle n m iş XL dizisi e ld e ed ilir. Film su b stra tla
y a p ıla n h id ro je n bağları veya kim yasal bağlarla ve X e d oğ ru d ik LW kuv­
v e tle ri ile stab il hale g e tirilir.

25 "İşlev" ö zellikler ve perform ans anlam ına gelir. Yapı belli bir şekilde bağlanm ış farklı sayı­
larda farklı m adde çeşitlerinden oluşur.

93
 G ü n ü m ü z d e en ana iki L tip i A u ,A g ,P t,C u ,H g vb. m e ta lle re sıkıca bağ­
lanan - S H (tiol ve m erkap tan ) ve silikaya ku v v e tli b ir şe k ild e (ko valen t
bağla) bağ lan an o rg a n o s ila n la rd ır. Bu k im yasal g e re k s in im le r te k n o lo ji­
nin çe ş itliliğ in i s ın ırla n d ıra n ana s ın ırla rd ır.
X, RXL m o le k ü lle ri o lu ş tu rm a k için L'nin zıt y ö n ü n d e k i u cu n d an işle v ­
s e lle n d irilir. Bu b irle ş tirilm iş te k k a tm a n ın ıslan m a ö z e llik le rin i d e rin b ir
şe k ild e d e ğ iştirir. Ö rn e ğ in , o k ta d e k a n e tio l (film le r R= -H) hem yağı hem
de suyu ite rk e n , eğ e r radikal grup R - O H ise yağ ve su y ayılır. B u n lard an
daha karm aşık g ru p la r da dah il e d ile b ilir. Eğer d a h il e d ile n g ru p la r yığın
h ald eyse, iş le v se lle şm iş m o le k ü lle r iş le v s e lle ş m e m iş le rle k a rışm a lıd ır.
Farklı z in c ir u zu n lu k la rın a sahip L k a rışım la rı ile (ör. C12 C 22) sıvım sı öz-
b irle ş im li te k k a tm a n la r o lu ş tu ru lu r. D iğer kısım la rı se rb e s t b ıra k a ra k
sad e ce te k katm an ön m o le k ü lle rin in k e n d isin e yap ışacağ ı su b stra tla r
ü ze rin d e d e s e n le r o lu ş tu rm a k a m acıyla bu k a tm a n la r ü ze rin e fo to lito g -
rafya veya "b a s k ıla m a " (m ikro h a rf baskısı) te k n ik le ri k u lla n ıla b ilir. Bu
p ro se d ü rd e , isten en d ese n ö n c e lik le b ir silik o n s u b stra t ü ze rin d e bir
rö ly e fe o lu ş tu ru lu r ve so n ra sın d a bu rö ly e f e la sto m e rik p o lim e r P D M S
(p o lid im e tils ilo k s ila n ) için b ir kalıp o la ra k k u lla n ılır. Ö z b irle ş im li te k k a t­
m an m o le k ü lle ri rö ly e f d e s e n in in ç ık ın tılı k ısım la rın ı b ir boya ile k a p la ­
m ak için d ire k o la ra k k u lla n ıla b ilir. Bu rö ly e f d e se n i so n ra sın d a su b stra t
ü ze rin e d am g alan ır. Ya da boya dah a so n ra sın d a isten d iğ i ü zere seçici
o la ra k bağlanan ö z b irle ş im li te k katm an m o le k ü lle rin in k o n u m u n a göre
su b stra tı e tk is izle ş tire n b ir m a d d e d e n olu şu r.

7.3.5 A lte rn a tif P o lie le k tro lit Ç ö k tü rü lm e si

A lte rn a tif p o lie le ktro lit çöktürülm esi (APÇ) y ö n te m in in b a sit ve ku vvetli
b ir y ü ze y işle m e y ö n te m i o la ra k engin b ir p o ta n siy e li v a rd ır. Bu y ö n te m
s u b stra tın su için e b a tırıld ığ ın d a e le k tro s ta tik o la ra k y ü k le n m e sin i g e­
re k tirm e k te d ir. S o n rasın d a s u b stra t z ıt yüke sah ip b ir e le k tro litin sulu
ç ö ze ltis in e b a tırıla ra k bu sıvıyla kaplı hale g e tirilir. H erhang i b ir fa z la lık
varsa bu fa z la lık y ık a n a ra k a y rılır ve ka p la n m ış su b stra t so n ra sın d a k en ­
d is iy le k aplan cağı zıt y ü klü p o lie le k tro lit sıvısın a te k ra r b a tırılır ve bu
b ö y le gider.

94
 P o lie le k tro litle rin se ç im i ü ze rin e b irk a ç sın ırla m a v a rd ır. Çok ö n ceki
za m a n la rd a p o lik a ty o n o la ra k p o lia fila m in ile ve p o lia n y o n o la ra k da
p o lis tre n s ü lfo n a t ile ça lış m a la r y a p ılm ıştı. T e kn iğ in esas ö ze lliğ i her
b a tırm a aşam asın d a su b stra t sad e ce n ö tr hale g e lm e z aynı zam an d a da
y ü kü te rs ç e v irir ("a şırı y ü k le n m e "), b ö y le ce çö k tü rü lm e n in so n su z sayı­
da te k ra rla n m a s ın ı m ü m k ü n kılar. Bu fe n o m e n yüklü y ü ze y le rin ("e le k t­
rik le n m iş ara yü zle r") b u lduğu b ö lg e d e iy o n la rın d a ğ ılım ıy la ilgili olan
o rta la m a alan te o rile rin in (G o u y-C h ap m an ve D e b ye -H ü cke l) ta h m in le ­
riyle çe lişm e k te d ir. Bu fa rk lılık bu te o rile rd e p o liiy o n la rın y ü k le rin in
ilin tile n d irilm e s in d e n d o la y ı o rta ya çıkar. Bir y ü ze y e yaklaşan b ir p o lii-
y o n u n ço kta n tü rd e ş le riy le kaplı o ld u ğ u n u hayal edin . Y en i g e le n le r
zaten tu tu n m u ş o la n la rı ite re k b ir k o re lasyo n d e liğ i y a ra tm a k su re tiy le
(başka b ir d e y işle n e g a tif g örü n tü ) çe k im i ve aşırı y ü k le n m e y i m ü m kü n
kılar.
Tek d e ğ e rlik li zıt iy o n la r a lışılm ış D e b ye -H ü cke l ta rzın d a p o liy o n la rı
p e rd e le y e re k p o liiy o n u n y ü k le n m e e n e rjisin i ko re la syo n e n e rjisin d e n
dah a fazla a z a ltm a k s u re tiy le yükü n te rs çe v rilm e s in i d e ste kle r. (Eğer
te k d e ğ e rlik li zıt y ü klü iyon k o n sa n tra sy o n u ço k yü ksekse, k o re lasyo n
y o k o lu r ve a rtık A P Ç m ü m k ü n d eğ ild ir.) Ç ok d e ğ e rlik li zıt iy o n la rla uğ­
raşm ak te o rik o la ra k daha z o rd u r ve A P Ç bu e le k tro n la rın v a rlığ ın d a
v e rim li b ir a ra ştırm a alan ı o la ca k g ib i g ö rü n m e k te d ir. H id roje n iyonu de
özel b ir rol o y n a y a b ilir, ö rn e ğ in , p H 'ı d e ğ iş tire re k inşa e d ile n k a tm a n la ­
rın p o rlu lu ğ u te rs in ir o la ra k k o n tro l e d ile b ile c e ğ i b u lu n m u ştu r.
P o lim e rik p o liiy o n la rın aksine, iy o n la şa b ile n yü ze y g ru p la rı o la n m a l­
ze m e le rd e n olu şan n a n o p a rça c ık la r da k u lla n a b ilir. Bu d u ru m d a , h er ne
kad ar kap la m a n ın y ü ze y in in e le k tro s ta tik yükü h er zam an te rs çe vrilse
de, g e n e llik le en içteki y ü k le rin h epsi sta tik e n g e lle m e d e n d o la y ı karşı­
lan m az ve b ö y le c e e le k tro s ta tik y ü k le r b irik ir ve so n u n d a uzun m en zilli
e le k tro s ta tik k u vvet daha fazla parçacığ ın ç ö k m e s in i en g e lle r.
Eğer p o lim e rik p o liiy o n la r te k b ir işa re te sah ip yü k ü n (p o z itif veya
negatif) p o lie le k tro litle ri o la ra k ve iy o n la şa b ile n p a rç a c ık la r da te rs yüke
sah ip p o lie le k tro litle r o la ra k k u lla n ılırsa p a rça cık la r g e rilim in ko n san tre
old u ğ u b ö lg e le r gibi d a v ra n ırla r, bu say ed e inşa e d ile n m a lze m e n in to k ­
luğunu a rttırırla r. B ü yü k çe rçe v e o ra n ın a (en-boy oran ı) sah ip n an op ar-

95
ç a cık la r ço k k a tm a n lı film le rd e k i k usu rların (iğne d e lik le ri) zararlı e tk ile ­
rini a za ltm a d a ço k k u lla n ışlıd ır. Bu şe k ild e karm aşık k a p la m a la r da ü re ti­
le b ilir. İstiridye gibi pek ço k d e n iz o rg a n izm a sın ın kab u ğ un u bu p re n sip
k u lla n a ra k b ir araya g e tirilm iş tir ve bu y ö n te m le hem d a y a n ıklı hem de
güzel m a lze m e le r ü re tilm iş tir. A n iz o tro p ik n a n o p a rça c ık la r to p la m k ü t­
len in sad e ce ço k ufak b ir hacim o ra n ın ı kaplayan b iy o p o lim e r b ir o rta m
için d e d a ğ ılm ıştır. N e re d e y s e ta m a m ı h e te ro p o lim e rle r o lan doğ al biyo-
p o lim e rle rin te m e lin d e m o n o m e r olan a m in o a s itle r b u lu n u r an ca k bu
y a p ıla ra p o lis a k k a ritle r ve n ü kle ik a s itle r d ah il e d ild iğ in d e g ü n ü m ü zü n
s e n te tik s is te m le rin d e sad e ce hayal e d e b ile c e ğ im iz k ad ar b ü yü k oran d a
işlevsel ç e ş itlilik e ld e e d ile b ilir.

7.3.6 Y ü zeye P arçacıkların Rastgele Eklenm esi

Pek ço k ö z b irle ş im sü reci n a n o p a rça c ık la rın b ir y ü zey e e k le n m e sin i te ­

m el alır.

N a n o p a rç a cık la rın e k le n m e sin i ta n ım la y a n fo n k siyo n la r: kap lan an

y ü ze y in to p la m y ü zey e o ran ı 0, p a rça cık la rın sayısı v b ölü b irim alan
ça rp ı b ir p a rçacık ta ra fın d a n kap lan an alan a ve tu tu n m a için elv e rişli
o la n y ü ze y in to p la m y ü ze y e o ra n ı 0 (buna bazen "e lv e riş li alan fo n k ­
s iy o n u " da denir).

G e n e llik le , e k le m e hızı şu fo rm ü lle v e rilir:

d O / d t = k a c*(f)(9 ) (7.1)

Burada k a e k le m e hızı katsayısı (k a ~ D e x p ( —hG a)), D n an op ar-

çacığın d ifü zy o n sab iti ve A G a e k le m e y i en g e lle y e n en erji b a riy e rid ir.
d ile 0 ara sın d a k i b ağ ın tıyı kuran en erke n te o rile rd e n biri d e Lang-
m u ir'e aittir: Eğer küçük p a rç a c ık la r p a rça cık la rd a n daha b ü yü k ayrık
b ö lg e le re tu tu n u rla rsa ,

0 = 1 -0 (7.2)

96
 Bu d e n k le m i, d e n k le m 7 .1 'in için e y e rle ş tirip in te g ra lin i alırsak,
L an g m u ir tu tu n m a s ın d a (p arça cıkla rın y ü zey e sa b it b ir hızda v a rd ığ ın ı
varsayarsak) zam an la üstel o la ra k d e ğ işm e k s u re tiy le y ü zeyin ta m a m ıy la
d o lu h ale g e ld iğ in i (9 -* 1 ) görürüz.
A y rık b ö lg e le rin o lm a d ığ ı d u ru m d a , p a rç a c ık la r v a rd ık la rı h er n o k ta ­
da (rastgele k o n u m la r old u ğ u v arsayılırsa) tu tu n u rla r. A n cak, eğer, b ir
p a rça cık m erke zi daha ö n c e d e n tu tu n m u ş b ir p arçacığ ın ay rım b ölgesi
için e d ü şe c e k şe k ild e u laşırsa (Şekil 7.2), tu tu n m a g irişim i başarısız olur.
A y rım bölge si p arçacığ ın b ü y ü k lü ğ ü n ü n d ö rt katı k ad ar old u ğ u için, şu
fo rm ü l bu d u ru m u açıklar:

0 = 1 - 40 (7.3)

A n ca k 9 a rttık ça , ayrım b ö lg e le ri üst üste b in e r (Şekil 7.2) ve ü st üste

b in en iki p a rça cık için 9 2 ile o ra n tılı o la ra k karşılayan te rim le rin d e ek­
le n m e si g e re k ir.25

0 = 1 - b±9 + b29 2 + b39 3 + 0 ( 9 ) 4 (7.4)

bx = 4 t ü r ve b2 ve b3 sad e ce g e o m e trik h u su sla r d ik k a te alın arak

b e lirle n ir; b3 = 6yf3/n ifad e si h em te rs in ir o lm a y a n tu tu n m a hem de
d e n g e d e tu tu n m a için aynı iken b3 katsayısı te rs in ir olm a y a n tu tu n m a
için (rastgele sırasal e k le m e , RSE) 1.4 kat ve d e n g e d e tu tu n m a (tersinir,
geri b ırakm a veya geri tu tu n m a için ya da d ik e y h a re ke t y o lu yla ) için 2.4
kat k ad ar değişir. Bu d u ru m d a 9 < 1 için 0 0; "sık ışm a lim iti"d ir,
b u rad a te rs in ir o lm a y a n b ir şe k ild e tu tu n a n k ü re le rd e 0 = 0 ; 9j ~ 0.55
RSE fo rm a liz m i katı c isim le rin itm e ku vveti ara cılığ ıyla e tk ile şe n p a r­
ça cık la r b ağ lam ın d a g e liş tirilm iş tir. P arçacık y a rıça p ı o lan r katı cisim
y a rıça p ı olan r o la ra k ele a lın m ıştır. "Ç ö zü n ü r" (dengeli o la ra k asılı ka­
lan) p a rç a c ık la rın a ra sın d a itm e y e d ayalı p a rça cık -p a rça cık e tk ile ş im le ri
v a rd ır ve 2 r lik b ir m esafe için d e b irb irle rin e y ak la şam azlar, an ca k etkin
y a rıça p ı r o la n p a rça cık la r gibi d a v ra n a c a k tırla r. B u rad a r z d e ğ e rin e

26 P.Schaaf and J. Talbot, Surface exclusion effects In adsorption processes. J. Chem. Phys. 91
(1989) 4401-4409.

97
sah ip ke n to p la m a ra yü z e tk ile ş im en e rjisi (EE) şuna eşittir: A G ( e e \ z ) ~

2r

Şekil 7.2: Ayrım bölgeleri kavramı. Burada, parçacıkların öngörülen alanları

taranmıştır. Kesik çizgilerle kapatılan alan ayrım bölgesidir ve gerçek parçacığın
yarıçapının iki katıdır. Ayrım bölgesi katı cisimlerin üst üste binememesi koşu­
lunu ihlal etmeden hiçbir parçacığın merkezinin içine yerleştirilem eyeceği alan­
dır. Çapraz halde taranm ış alan 2 ve 3 numaralı parçacıkların ayrım alanlarının
üst üste bindiği bölgeleri göstermektedir.

B a listik çö k e lm e (BÇ) m o d e li y e rç e k im in in etkisi a ltın d a b ir y ü ze y

ü ze rin e dü şen p a rça cık la rın d av ra n ışın ı a ç ık la m a k için orta ya k o n m u ş­
tu r. RSE fo rm a liz m in d e e ğ e r b ir p a rçacık dah a ö n ce d e n tu tu n m u ş b ir
p arçacığ ın ay rım b ö lg e sin e m e rke ziy le in m e y i d e n e rs e b aşarısız o la c a k ­
tır, BÇ m o d e lin d e ise p a rç a c ık e le n m e z an ca k tu tu n a c a k b ir b o şlu k b u la ­
na k ad ar daha ö n c e d e n tu tu n m u ş p a rça cık la rın ü stü n e d oğ ru y u v a rla n ır.
7.4 d e n k le m in d e k i k a tsa y ıla r da buna g öre fa rk lı o la ca k tır, yan i b ı= b 2=0
ve b3« -9 .9 5 ş e k lin d e o la c a k la rd ır. BÇ ve RSE g e n e lle ş tirilm iş b a lis tik
ç ö k e rtm e (GBÇ) y ö n te m in d e lin e e r o la ra k b irle ş tirile b ilir.

0 ( 0 ) = 4>RSA( d ) + j d BD (0) (7.5)

B u rada ki j p a ra m e tre si ise şu şe k ild e ta n ım la n ır:

İ = VİV (7.6)

98
 Bu rada p ' b ir p arçacığın, kalacağı k ad ar bü yü k (başka b ir d e y işle h e r­
hangi b ir e n e rji b a riy e rin in ü ste sin d e n g e le ce k k ad ar büyük) b ir boşluğa
b a ğ ın tılı d ifü zy o n ile ("y u va rlan m a") ulaşm ası ih tim a lid ir, p ise b ir p a rça ­
cığın kala b ile ce ğ i k ad ar bü yü k b ir boşluğa d ire k o la ra k ulaşm a ih tim a li­
dir. p n et b ir şe k ild e p a rça cık la rın b irb irle ri ara sın d a k i d ike y e tk ile ş im le ­
riy le ("y a p ışk a n lık la rıy la ") ilin tilid ir, ve m o d e l j d eğ e ri sonsuza g id erke n
y ü ze y d e k i n a n o p a rça c ık la rın arta n k ü m e le şm e sin i a çık la m a k ta d ır. Esa­
sen, ay rılm a b ö lg e le ri y o k o lm u ş tu r ve 0 d e n k le m 7 .2 'y e in d irg e n e b ilir.
Eğer tu tu n a n n a n o p a rça c ık la rın b irb irle rin e kon u m a bağlı b ir b a ğ ım lı­
lığı varsa, ay rılm a b ö lg e le ri y o k o lu r an ca k p a rç a c ık la r rastg e le to p a k -
laşm akta n ziy a d e iki b o y u tlu d e s te k li kristal b ir yap ı o lu ştu ru r.
0 ( 0 ) d e n k le m 7 .2 'y e in d irg e n e b ilir an ca k p arça cık başına d ü şen g ö rü ­
n ü r alan kristalin b irim h ü cre b ü yü k lü ğ ü n e te k a b ü l e tm e k te d ir.27

7.4 M oleküller Arası Etkileşimler

B ilin e n m ak ro ve m ik ro m a lz e m e le r k e n d ile rin i o lu ş tu ra n a to m la rı bir

arada tu tm a k için k u vvetli m etalik, iy o n ik veya k o v a le n t bağlara dayanır.
D iğ er b ir yandan , m o le k ü lle rin ö z b irle ş im i z a yıf e tk ile ş im le re (kovalen t
o lm ayan ) dayan ır. Başka b ir deyişle, ö zb irle ş im son ta h lild e d ü şü k s im e t­
rili b ir b irle ş m e n in m ü m k ü n k ılın a b ilm e s i için b ir n a n o p a rça cığ ın farklı
y ü z le rin d e fa rk lı g e rçe kle şm e si g e re k e b ile n m o le k ü lle r arası e tk ile ş im le ­
re dayanır.

7.4.1 Y ü zey G erilim i K avram ı

Y ü ze y g e rilim i y, A a la n ın d a k i a ra yü zd e b ir artış o lu ş tu rm a k için g ereken

se rb e s t e n e rji G o la ra k ta n ım la n ır.

y = (d G /d A )T P (7.7)

27 J.J. Ramsden, G.l. Bachmanova and A.I. Archakov, Kinetic evidence for protein clustering at
a surface. Phys. Rev. E 50 (1994) 5072-5076.

99
 Burada, u yg u lam ad a sıklıkla ra stla n ıla n s a b it sıca k lık ve b asın ç G lb b s
se rb e st e n e rjisi o lan G 'y i uygun b ir seçim h alin e g etirir. U lu sla ra ra sı sis­
te m d e (System e In te rn a tio n a le , SI siste m in d e ), y 'n ın b irim i N /m d ir ki
bu b irim aslın d a b irim alan başına dü şen e n e rji ile a y n ıd ır (J/m 2). Eğer
alan artışı te rs in ir ise, y ü ze y g e rilim i alışıld ığ ı ü ze re y o larak, eğ e r te rs i­
n ir d eğ ilse y ü ze y en e rjisi o la ra k g ö ste rilir.
G e n e ld e b ir ara yü zü n o lu ş tu ru lm a s ı için iş y a p ılm a lıd ır; bu ara yü zü n
se rb e st en e rjisi yığın h a ld e k in d e n daha fa zla d ır. Bir k a tın ın ko h ezyo n
y o lu y la y a p tığ ı iş şu fo rm ü lle bulun u r:

W {~
coK)= ly xA = - A G(C° V (7.8)

B urada A G b irim alan başın a d ü şe n en e rji o la ra k a n la şılır. D iğer b ir

y an d an , a d h e zy o n ile y a p ıla n iş (1 ve 2 o la ra k g ö s te rile n iki fa rk lı m a d ­
d eyi a y ırm a k için g e re k e n iş) şu fo rm ü lle v e rilir (bkz Şekil 7.3):

< ^ = ( 7 1 + V 2 - V ı z M = ~ A G (adfl) (7.9)

Bu fo rm a liz m 19. yü zy ıld a D u p re ta ra fın d a n o rta ya k o n u lm u ştu r. B u ­

rada y x ve y 2 k ayb o lan eski a ra y ü zle rin y ü ze y g e rilim i iken, y 12 ise e ld e
e d ile n ye n i ara yü zü n y ü ze y g e rilim i a n la m ın a g e lm e k te d ir. A ra y ü z e tk i­
le ş im le riy le ilgili p eşisıra gelen zo rlu k la rın çoğu y 12 gibi iki (ya da daha
fazla) m a d d e y i içe re n te o rik h e sa p la m a la rla ilg ilid ir.

N a n o ö lçe k açısın d an b a k ıld ığ ın d a m ik ro s k o b ik y ü zey g e rilim i (veya

enerjisi) y 12 iki m a d d e olan 1 ve 2 nin y ü z e y le ri a ra sın d a k i özel k im ­
yasal e tk ile ş im le re bağlıdır.

Fovvkes, G irifa lc o ve G o o d 1 n u m a ra lı m a d d e n in 2 n u m a ra lı m a d d e y e
karşı o lan a ra y ü zü n d e k i g e rilim in , b irin ci m a d d e n in g e rilim in d e n iki
m a d d e n in g e rilim le rin in ayrı ayrı g e o m e trik o rta la m a s ın a eşit b ir m ik ­
ta rd a az o ld u ğ u y ö n ü n d e k i g a y e t m a n tık lı o la n v a rs a y ım la rın ı orta ya
k o yd u lar, bu n d an d o la y ı bu g e rilim y x- iy^y-i)1^2 ye e ş ittir ve b e n z e r b ir
şe k ild e 2 n u m a ra lı m a d d e n in 1 n u m a ra lı m a d d e y e karşı o la n ara yü zü n -

100
d eki g e rilim ise y 2- ( / ı f ^ ) 1^2 dîr. Bu iki te rim i to p la d ığ ım ız d a , şu fo rm ü ­
lü e ld e ederiz:

Y12 = Yı + Ï2 - (.YıY2)1/ 2< y İ Y ı {LW) ~ V rz^ ) (7-!0)

Bu d e n k le m e G irifa lco -G o o d -F o w k e s d e n k le m i d en ir. Bu ifa d e kohez-

yon işinin geom etrik o rtalam ası o lan a d h e zy o n işine d e n k tir. D u pre
d e n k le m i şu hale gelir:

W £ dh)= 2 ( Y ly 2) 112 (7.11)

Fow kes v e van O ss to p la m ara yü z e n e rjisin in d a ğ ılım lı en e rji (Lon-

d o n -va n d e r W aals), d ip o l-in d ü k le n m iş D ip ol (Debye), d ip o l-d ip o l (Kee-
som ) ve e le k tro n v e re n -e le k tro n a la n e tk ile ş im i te rim le rin e lin e e r o la ra k
a y rıla b ile c e ğ i fik rin i g e liş tird i28 ve Lifsh itz Lo n d o n -van d e r VVaals, D ebye
ve K eesom e tk ile ş im le rin in h ep sin in e tk ile ş im için d e k i iki m a d d e a ra s ın ­
da b u lu n a n ay rım m e sa fe sin in b ü y ü k lü ğ ü n e aynı şe k ild e bağlı o lan aynı
tü rd e n e tk ile ş im le r (bkz. H e llm a n -F e yn m a n te o re m i) o ld u ğ u n u g ö s te r­
m iştir.

y ( t o t a l) _ y (L W ) y (ab )
(7.12)

Bu rada LW Lifsh itz-van d e r W a a ls te rim in i, ab ise (Lewis) asit-b az ç if­

tin i g ö ste rir, ve dah a ziyad e şö y le g ö ste rilir:

( t o t a l)
7 l2 (7.13)

28 Bkz,ör., F.M. Fowkes, A ttractive forces at interfaces, Ind. Engng Chem. 36 (1964) 40-52.

101
Şekil 7.3: M adde 1 (beyaz) ve Madde 2 (gri) arasındaki kohezyon ve adhezyon

Lifsh itz-van d e r W a a ls e tk ile ş im i h e r zam an çe k ici b ir e tk ile ş im iken,

Lew is asit-b az e tk ile ş im in in işareti iki m a d d e y i içe re n Lew is a sitle ri ve
Lew is b a zla rın ın b irb irin e o ra n la rın a b ağlıdır. A şağ ıd aki fo rm ü lle rd e -
üst sim gesi e le k tro n v e re n (Lew is bazı) kısm ı ve + üst sim gesi ise e le k t­
ron alan (Lew is asiti) y a rıla rı te m sil e d e ce k ş e k ild e k u lla n ıla ca ktır. O ss
y in e de g e o m e trik o rta la m a n ın a lın a b ile c e ğ in i g ö ste rm iştir:

ydb _ 2 ( y - y +) 1/2 (7.14)

¡ki ta n e aynı işa re te sah ip te k k u tu p lu m a d d e b irb irin i iter; çe kim ise

ça p raz te rim le rin v a rlığ ın a bağlıdır. D e n kle m 7.11 e b e n ze r b ir şekild e,

W ^ dh) = 2 [(y2+y r)7 + (y İy 2~ ) 7] (7.15)

Bu n dan dolayı, b irle ş ik ab yasası şu şek ild e d ir:

r S b) = 2 [ ( r i YîT2 + (y İ yî J2 - (y İy 2" T2 - (y İy 2
")2] =
2 ( V v i — V y î K V y r - JvT) (7 -1 6 )

102
 Bu fo rm ü l - 'n in + ile g ird iğ i e tk ile ş im i de h esaba ka ta r ki bu ab e tk ile ­
şim in in n ed e n hem çe k ici hem de itici b ir e tk ile ş im o la b ile ce ğ i so ru su ­
nun ce v a b ıd ır. T ip ik b iy o lo jik ve b iy o lo jiy le ilin tili s is te m le rd e , Lew is asit-
baz e tk ile ş im le ri to p la m e tk ile ş im le rin % 80-90 k ad arın ı o lu ştu ru r. Bu
e tk ile ş im le rin o ld u ğ u n a d a ir en ta n ıd ık b e lirti h id ro je n b a ğ la n m a sıd ır
(ör., ç ift iplikti D N A (çift helix), a -h e lik s le rin i içe re n k ü re c ik le rd e n olu şan
p ro te in le r). S e n te tik o rg a n ik s ü p e rm o le k ü lle rin ö z b irle ş im le b ir araya
g e tirilm e s in d e n — n e tk ile ş im le rin e (değişim h a lin d e k i e le k tro n a ç ısın ­
dan zengin ve e le k tro n eksiği olan a ro m a tik zin c irle rd e n olu şan küm eler)
sıklık la rastlan ır.
1 ve 3 o la ra k isim le n d ird iğ im iz iki katının 2 o la ra k isim le n d ird iğ im iz
b ir sıvı o rta m ı (ör. için d e ö z b irle ş im sü re c in in g e rçe kle ştiğ i o rta m ) için d e
o ld u ğ u n u ele ala lım . A G 1231 ve 3 n u m a ra lı m a lze m e le rin 2 n u m a ralı
sıvıyla e tk ile ş im için d e y k e n b irim alan başın a sah ip o ld u k la rı se rb e st
e n e rjid ir. Bu se rb e st e n e rji || üst sim gesi ile so n su z p ara lel d ü zle m se l
y ü z e y le r ara sın d a k i a ra yü z e tk ile ş im e n e rjile ri g ö s te rilm e k s u re tiy le şu
fo rm ü lle rle hesaplan ır:

A G[21 = - 2 Yl2 (7.17)

AG i2 3 = r ı s y ı z — y23 (7.ı s )

Y u ka rıd ak i d e n k le m le rd e n şö y le b ir çık arım y a p m a m ız m ü m kü n :

A G (LW,ab)|| _ A G (LW,ab)|| A G (LW,ab)|| _ A G (LW,ab)|| _ A G (LW,ab)||

(7.19)

Burada, A G 13 d ire k o la ra k e tk ile ş im için d e k i m a lze m e le rin b irim alan

b aşın a se rb e s t e n e rjisid ir. B u rad a n şu so n u çla ra v a rıla b ilir:

• LW k u v v e tle rin in (bir şe k ild e zayıf) b irb irin i g ö tü rm e e ğ ilim i

vardır.
• "H id ro fo b ik (sudan uzaklaşan) k u v v e t" su yu n k o h e zy o n u n u n
A G 22 güçlü o lm a s ın ın b ir so n u cu d u r. A sılı kalan ka tila rın çe-

103
 kim ku v v eti sad e ce h id ro filik (suya yaklaşan) ö z e llik le ri ta ra ­
fın d a n e n g e lle n ir. 2 n u m a ra lı m adde su o lm a k ü zere
A G 12'n in işa re ti h id ro fo b ik ö ze lliğ in kesin b ir ş e k ild e ö lç ü l­
m e sin i sağlar. M a lz e m e A G 12<0 o lu rsa h id ro filik , A G 12>0
o lu rsa h id ro fo b ik tir.

A G \23 2 n u m a ra lı o rta m için d e 1 ve 3 n u m a ra lı m a lze m e le r ara sın d a

ad h e zy o n u n g e rçe k le şip g e rçe k le şm e y e ce ğ in in hızlı b ir şe k ild e ta h ­
m in e d ilm e s i için k u lla n ıla b ilir.

D erjagu in v a rsa y ım ı k u lla n ıla ra k, d ü zle m se l son su z b ir y ü ze y le (1

n u m a ra lı m alze m e) r y a rıça p ın a sah ip b ir k ü re n in (3 n u m a ra lı m alzem e)
e tk ile ş im in in se rb e s t e tk ile ş im en e rjisi şu fo rm ü l sa y e sin d e d ü zle m ile
k ü re n in en y a k ın n o k ta sı ara sın d a k i p ara le l u za klık o lan z 'n in b ir fo n k s i­
y o n u o la ra k b u lun u r:

AG^lw \ z ) = 2nl^AG^ab^ r / z (7.20)

Bu rada l 0 den g e b ağlan tı u za k lığ ıd ır (yaklaşık 0.15 nm);

A G (ab)(z) = 2 n x A G (-ab^1e x p f— îr (7.21)

B u rada x a b e tk ile ş im le ri için b o zu n m a u zaklığıd ır; ve e le k tro s ta tik

y ü k le rin old u ğ u y e rd e bu en erji şö y le ifad e ed ilir:

AG^eV){z) = 47re0eT/»3^ 1l n [ l + e x p (-K Z )]r (7.22)

B urada da ip 1 ve 3 n u m a ra lı m a lze m e le rin e le k tro s ta tik y ü ze y p o ­

ta n s iy e lle rid ir ve 1/K ise D ebye u zu n lu ğ u d u r (iyon ik ku vvetin kare kö ­
kü yle o ra n tılıd ır - bu y ü zd e n e le k tro s ta tik e tk ile ş im le r tu zlu sulu s is te m ­
le rd e ö n e m li o lm a m a y a m e y illid ir.)

104
7.4.2 T ek M a d d e n in Y ü ze y G e rilim in in D en eysel O la rak
B e lirlen m esi

Y ü ze y g e rilim i b ilin m e y e n 3 n u m a ra lı m a lze m e n in ü ze rin d e g elişen bağ­

la n tıla rın a ç ıla rın ı 6 ö lç m e y e y ö n e lik g en e l strate ji, fa rklı y ü ze y g e rilim i-
ne sahip (ör., asılı d am la y ö n te m iy le y a p ıla n ö lç ü m le rle b iline n ) b ile ş e n ­
leri o la n üç uygun sıvıyı k u lla n m a k tır. Bu d e ğ e rle rle üç Y o u n g -D u p re
d e n k le m i b ilin m e y e n le r o lan y ( L W \ y + ve d e ğ e rle rin in b u lu n m a sı
için b e ra b e r çö zü le b ilir:

y (w ) . + _ Nİ İ y W t f v n j + (7ı+y- ) , +
— ^ + (V2 72 > (1 + co s 0 ) = (

( 7 l Ï2 ) i (7.23)

Bazı yaygın m a lze m e le rin y ü ze y g e rilim i p a ra m e tre le rin in d e ğ e rle ri

T a b lo 7.1 ve T a b lo 7 .2 'd e v e rilm iş tir. İyon laşm ış k a tila r için (ör., p o liiyo n -
lar, p ro to n la şm ış silika yüzey leri) xp ifa d e sin in hesab ı H e a ly -W h ite iyon-
la şa b ile n y ü ze y m o d e lin e d a y a n ır.29

7.4.3 Islanma ve Kurum a

Islanm a b ir sıvın ın b ir katı yüzeyi ü ze rin e y a yılm asın a; k u ru m a ise te r s i­

ne, b ir sıvın ın b ir y ü ze y d e n çe k ilm e sin e v e rile n isim d ir. B u n la r sayısız
d oğ al ve e n d ü s triy e l sü re ç için d e b u lu n a n te m e l sü re ç le rd ir. H er ne ka­
d a r iki yüz yıl ö n c e Y ou n g ta ra fın d a n ıslan m a sü re ç le rin i e tk ile y e n arayü z
g e rilim le rin i ta n ım la m a y a y ö n e lik b ir ra p o r y a y ım la n m ış olsa da, bu sü ­
re ç le r hâlâ n isp e te n ço k az a n la şılm ıştır. Ö n e m li katı/sıv ı a ra y ü zle rin in
a ra ş tırılm a s ın a y ö n e lik ço k az sayıda d e n e yse l te k n ik m evcu ttu r: Tem as
açısı y ö n te m i b asit b ir y ö n te m d ir ve m u h te m e le n bu y ö n te m le rin hâlâ
en ö n e m lis id ir an cak d ü n yad a sayısı sa d e ce b ir e lin p a rm a k la rın ı g e ç m e ­

29 T.W. Healy and L.R. W hite, lonizable surface group m odels of aqueous interfaces. Adv.
C olloid Interface Sci. 9 (1978) 303-345.

105
y e c e k k ad ar la b o ra tu a r bu te k n ik te n fayda e d in e b ile c e k k a b iliy e te sah ip
o ld u ğ u n u o rta ya k o y a b ilm iştir. Islanm aktan e n d ü s triy e l açıda n h içb ir
şe k ild e dah a az ö n e m e sah ip olm a y a n k u ru m a n ın ta rih i ise ço k daha
y en id ir: N ic e lik se l d en e yse l ça lış m a la r 1 9 9 0 ların ilk z a m a n la rın d a n beri
y ü rü tü lm e k te d ir.
B ir sıvın ın b ir katı ü ze rin d e sa çılm a sın ın y s v 'y e bağlı o ld u ğ u n u b e k ­
le m e k esasen sezgisel b ir d u ru m d u r (S= Katı, V= Buhar, L=Sıvı). N ice lik se l
b ağın tı ise 1805 y ılın d a Y ou ng ta ra fın d a n v e rilm iş tir (cf. D e n kle m 7.23):

y LVco sd = ysv - ySL (7.24)

Tablo 7.1 Bazı katiların yüzey gerilimi parametreleri. Verinin çoğu C.J. van Oss,
Forces interfaciales en milieux aqueux, Paris: Masson (1996).

M a te ry a l Y (LW)/m J m '2 Y®/mJ m"2 Y®/mJ m 2

Sentetik polimerler
N ylon 6,6 36 0.02 22
PM M A 41 0 13
P o lie tile n 33 0 0
P o lie tile n o k sit 43 0 64
P o listre n 42 0 1.1
P o liv in ilp ro lid o n 43 0 30
PVC 43 0.04 3.5
T e flon 18 0 0
Karbonhidratlar
S elü loz 44 1.6 17
D e kstrin T-150 42 0 55
M etal oksitler
S İ0 2 39 0.8 41
Sn02 31 2.9 8.5
T İ0 2 42 0.6 46
Z r0 2 35 1.3 3.6

Islanm anın d e re ce si b ağ lan tı açısı 0 ile te rs o ra n tılıd ır; bu rad a 0=0

ifadesi ta m ıslan m a a n la m ın a gelir. Y o u n g 'u n d e n k le m i (7.24) y ü zey
g e rilim in in b irim u za klık başına dü şen k u vvet o la ra k y a zıla b ile ce ğ i göz

106
ö n ü n d e b u lu n d u ru la ra k çık a rım la n a b ilir. Faz d iya g ra m ın d a , üç fa rklı faz
o la n S,L,V 'nin (katı, sıvı, buhar) b irle ştiğ i nokta olan T n o k ta sın ın v e rile n
b ir y ö n d e (arayü ze p ara le l olan x y ö n ü n d e ) sıfıra u laşm ası g erekir.B u
d u ru m aslen şö y le de a n la tıla b iiir: Bu d u ru m (denge d u ru m u ) e n e rjile rin
T 'n in k o n u m u n u n ufak k o n u m d e ğ işim le ri olan d x'e g ö re d e ğ işm iy o r
o lm a s ın d a n kayn a klan ır. T 'n in y apısı ço k karm aşık o la b ilir. Ö rn e ğ in , çö ­
zü n m ü ş e le k tro lit içe re n suda y e re l iyon b ile şim i y ığ ın h a ld e k in d e n daha
fa rklı ola b ilir; y u m u şa k ka tila rın b içim i T 'n in e tra fın d a k i b ö lg e d e bozu-
n ab ilir. H er ne k adar Y o u n g 'u n d e n k le m i bu d e ta y la rı es geçse de, bu
d e n k le m te m a s a ç ıla rın ın d ikk a te d e ğ e r d e re c e d e hassas b ir ta n ım ın ı
sunar. "U za k a la n "d a n sa p m a la rın old u ğ u alan çe k ird e k o la ra k b ilin ir ve
rc ~ lO n m lik y a rıça p iç in d e d ir. B u ndan d o la y ı te m a s açısı ta n ım la m a la ­
rın d a k u lla n ıla n tip ik d a m la la r için (R ~ lm m lik ya rıça p için de) , T 'n in
k a visliliğ i u m u rsa n m a ya b ilir; n a n o m e tre d e n dah a küçü k ö lç e k le rd e b u ­
lu nan a to m ik b o y u tla rd a k i h e te ro je n lik de u m u rsa n m a ya b ilir.

Tablo 7.2 Bazı sıvıların yüzey gerilimi. Verinin çoğu C.J. van Oss, Forces interfa­
ciales en milieux aqueux, Paris: Masson (1996).

S ıvılar Y (LW)/m J m '2 Y®/mJ m 2 Y 0 /m J m 2

Su 22 25.5 25.5
G lis e ro l 34 3.9 57
Etanol 19 0 68
K lo ro fo rm 27 3.8 0
O ktan 22 0 0
n-h e kzad e ka n 27.5 0 0
F o rm am id , 39 2.3 40
a - b ro m o n a fta lin 44 0 0
D iiy o d o m e ta n 51 0 0

ay +y _ 'n in m u tla k d e ğ e rle ri g ü n ü m ü zd e b ilin m e m e k te d ir; ta b lo d a k i

d e ğ e rle r b ü tü n b ilin e n y d e ğ e rle rin in doğru o ld u ğ u n u sağ lam ak için
rastg e le se çilm iştir.
Tam ıslan m a d u ru m u d en g e d e d = 0 o la ra k ta n ım la n ır (denge o lm a ­
dığı d u ru m la rd a , bu b ağın tı g e çe rli o lm ayab ilir):

107
 Y l v — Ys v - Y sl (7.25)

C o o p e r-N u tta ll y ay m a katsayısı S ise şöyle b u lun u r:

S = Ysv — Ysl ~ Y l v (7.26)

B u rada y§v kuru b ir katın ın ara yü z g e rilim id ir. Bu n ed e n le , üç fa rklı

re jim ta n ım la n ır.
1. S > 0. Bu y§v > ysv a n la m ın a gelir. Başka b ir d e y işle ıslan m ış
y ü ze y in ısla n m a m ış y ü ze y d e n dah a az e n e rjisi v a rd ır. Bu y ü zd e n ıslan m a
k e n d iliğ in d e n g e rçe kle şir. Eğer S « y LV ise, h k a lın lığ ın d a k i film te k m o ­
le k ü llü film d e n daha b ü yü ktü r. y§v — ySL fa rkı m etal o k s itle r ü ze rin d e k i
su için 3 0 0 m J/m 2 k a d a r bü yü k o la b ilir. B öy le ce bu tip s is te m le r ile rle m e
ve geri çe k ilm e te m a s a çıla rın d a bü yü k h iste re sis g ö ste rirle r. D iğ er his-
te re s is kayn a kları kim yasal ve m o rfo lo jik h o m o je n sizliğ i (k irle n m e ve
p ü rü zlü lü ğ ü ) kapsar.
2. S=0. Bu d u ru m m o le k ü le r k a tila r ü ze rin d e k i o rg a n ik sıvıla rd a o l­
duğu gibi eğ e r y§v u yg u lam ad a ysv d e ğ e rin e e şit o lu rsa g e rçe kle şir.
3. S<0. Kısm i ıslan m a. K ritik b ir d eğ e rd e n , g e n e llik le ~ 1 m m d e n in ­
ce film le r k e n d iliğ in d e n k ırıla ra k d a m la la ra d ö n ü şü r.

7.5 Daha Fazlası İçin

- M .G . Cacace, E.M . Landau an d J.J. R am sden, The H o fm e is te r series:

Salt and s o lv e n t e ffe cts on in te rfa cia l p h e n o m e n a . Q.Rev.Biophys. 30
(1997) 241-278. A ra y ü z e tk ile ş im le ri ü ze rin d e iyon a özgü e tk ile r h ak­
kında kısa b ir d e ğ e rle n d irm e .
- E.K ellen b e rg er, A s s e m b ly in b io lo g ica l system s. In: Polym erization in
B io lo gical Systems, CIBA F o u n d a tio n S ym p o siu m 7 (yeni seriler).
A m s te rd a m : E lse vie r (1972). İlham v e ric i b ir araştım a.
- J.-M . Lehn S u p ra m o le c u la r p o ly m e r ch e m istry . In: Supram olecular
Polym ers (ed. A. Ciferri), pp. 615-641. N e w York: D e kk e r (2000). Pek
ço k ö rn e k içe re n b ir kaynak.

108
- P.A. M cK e o w n , J. C o rb e tt, P. S h o re and P .M o ra n tz, U ltra p re c is io n
m a ch in e to o ls-d e sig n p rin cip le s and d e v e lo p m e n ts. N anotechnology
Perceptions 4 (2008) 5-14. En ile ri u ltra hassas m ü h e n d isliğ in ö rn e k ­
le rin in iyi b ir özeti.
- A .G . M a m a lis , A .M a rk o p o u lo s and D .E .M a n o la k o s, M ic r o and n an op -
ro ce ssin g te c h n iq u e s an d a p p lica tio n s. N anotechnology Perceptions
1 (1994). En ile ri yarı ile tk e n işle m e te k n o lo jis in e d a ir ö rn e k le rin iyi
b ir özeti.
- C.J. van Oss, Interfacial Forces in Aqueous M ed ia . N e w York: D e kke r
(1994). K on u n u n işe y a ra r b ir şe k ild e ele a lın m a sın ı içe re n b ir kaynak.

109
 BÖLÜM 8

BİYONANOTEKNOLOJİ
BİYONANOTEKNOLOJİ

B iy o n a n o te k n o lo ji b iy o lo jik m o le k ü lle rin ve sis te m le rin n a n o te k n o lo jiy e

u yg u lan m ası o la ra k ta n ım la n ır (bu rada b iy o te k n o lo jin in tip ik o la ra k g e­
n e tik y o lla rla o rg a n izm a la rın iş le n m e si ara cılığ ıyla ü re tile n kullan ışlı
ü rü n le ri ü re tm e k için o rg a n izm a la rın d ire k o la ra k k u lla n ılm a sı a n la m ın a
g eld iğ in e d ik k a t ediniz). Eğer n a n o te k n o lo ji insan sağlığına uyg u lan ırsa
(n an o tıp veya n a n o b iy o te k n o lo ji), te rm in o lo jik tu ta rlılık g ereği biz bu
u yg u lam aya b iy o n a n o te k n o lo ji ism in i v e rm e liy iz. Bir a m in o asit d izisi
o la ra k n ü k le ik a s itle rin s ıra la n m a sın ı kodlayan (bu işle m e m o le k ü le r
b iy o lo jid e "tra n s la s y o n " d en ir) rib o z o m gibi k a rm a şık b iy o lo jik m a k in e ­
lerin bazı m e k a n is tik d e ta y la rın ın keşfi Eric D re x le r'ın m o n ta jc ıla r fik rin i
te m e l alan n a n o te k n o lo ji bakış açısın ı d e ste k le d iğ i zam an d a yaşan m ıştı.
Bu b iy o lo jik m a k in e le r n a n o ö lç e k te d e ta y lı ve işlevsel a n la m d a karm aşık

113
m e k a n izm a la rın ç a lış a b ile ce ğ in e y ö n e lik p re n sib in ca n lı b ir kan ıtın ı o r ta ­
ya koy m u ştu r. Bu b iy o lo jik m a k in e le rin b azıla rı T a b lo 8.1 de ö z e tle n m iş ­
tir. V irü s D N A 'sın ı b ir b a k te riy o fa jın b aşının için e sıkıca p a k e tle ye n m e ­
kan izm a gibi başka b irç o k m e k a n izm a da m ev cu ttu r.
Bu m a k in e le r esasen ö zb irle ş im sü re c iy le im al e d ile n p ro te in le rd ir
(bkz. B ölü m 7.3.2). Bazı p ro te in le r m a k ro sk o b ik ö lçeğ e doğ ru ta m ö lçe k
b ü y ü tm e iş le m in in ö rn e k le rin i su n m a k ta d ır. Kas yap ısı buna iyi b ir ö r­
n ektir: H er ne k ad ar kas h a re k e tin in m o le k ü le r kalbi olan a k tin -m iyo zin
ç ifti b irk aç p ik o n e w to n 'lık b ir k u v v e t ü re tse de, in sa n la r fille r gibi b ü yü k
h ay va n la rın p e k ço k " m o le k ü le r kası" p ara lel h ald e k u lla n m a k su re tiy le
k ilo w a ttla rc a güç e ld e e ttiğ in i b in le rc e y ıld ır b iliy o r ve b u n d an fa y d a la n ı­
y o rla rd ı.

Tablo 8.1 Nanoyapılı biyolojik makineler

İsim D oğal İşlev Bilgi

d u ru m u
Kas Ç e km e C, S, T
Kinezin L in e e r h a re ke t C, S, T
S in ir Bilgi ile tim i T
A TPase A T P 'n in p ro to n e.p.g.b den sen tezi C, S, T
B a k te riy o ro d o p s in Işıktan p ro to n e.p.g. sin in ü re tilm e si C, T
Z ardan g eçen iyon Ters b ir e.p.g. ye karşı se ç ilm iş iy o n ­ C, T
p o m p ası ların h a re k e t e ttirilm e s i
H e m o g lo b in O ksijen alım ı ve salım ı C, T

a C, k ristal yap ısı b e lirlid ir; S, işlem te k m o le k ü lle g ö zle n m iştir; T, te o ­

rik m e k a n izm a b ilin m e k te d ir.
b E le ktro kim y a sa l p o ta n siy e l g radyan ı

8.1 Biyom oleküller

Fazlasıyla özgün olan ve b e lirli b ir ta m k a tlan m a sı (sto k io m e trisi; e le ­

m e n tle rin b irb irle ri ile hangi o ra n la rd a (katlarda) b irle ş tik le rin in b elirtisi)

114
o lan tü rd e ş ca n lıla ra uym ası için ta sa rla n m ış b iy o p o lim e rle rd e n olu şan
ca n lı s is te m le rd e pek ço k yap ı ve cih az ü re tilir. B iy o m im e tik (b iy o lo jik
sis te m le ri ta k lid e dayalı) n a n o te k n o lo jin in zo rlu k la rın d a n biri d e g ü n ü ­
m ü ze k ad ar pek de başarılı olm a y a n daha b asit y ap ay s is te m le rle bu
ö z e llik le ri y e n id e n y a ra tm a k tır. Ö rne ğin, h e m o g lo b in gibi çalışan am a
sayıca a to m sayısın ın onda biri o lan b ir oksijen ta şıyıcı g e liş tirile b ilir m i?
M u h te m e le n , an cak b ö yle "zayıf" b ir ta şıyıcı ça lışm a o rta m ın d a k i d alg a­
lan m a la ra karşı ço k daha az d ire n ç li ola ca k tır.

Polipeptitler (PP) (p ro te in le r) çizgisel a m in o asit z in c irle rid ir (M e rk e ­

zi C a to m u n a bağlı o la n R'yi içe re n H2N -CH R -CO O H buna b ir ö rn e k tir.
B urada R d eğ işken b ir yan z in c ird ir ("ra d ika l"d ir). Y irm i fa rk lı doğal ra d i­
kal zin ciri b u lu n m a k ta d ır. Bu y a p ıla rı p o lim e rle ş tirm e k için p e p tit bağını
o lu ş tu rm a k am acıyla, -CO O H ile -H 2N ara sın d a k i su o rta d a n kald ırılır.),
bu n e d e n le d eğişken yan zin cirle r, kısa a lifa tik g ru p lar, kısa a ro m a tik
g ru p lar, k a rb o k sila tla r, a m in le r, h id ro k s ille r vb. iş le v se llik le ri olan o rta k
b ir bel k e m iğ in e ("p e p tit" bağı ara cılığ ıyla bağlanır) sa h ip tir. Taslakla-
y ö n le n d irile n y ü k se k v e rim li se n te z y ö n te m le ri, g e n e tik k o d la r a ra cılığ ıy ­
la (h er a m in o a s iti kodlayan n ü k le o tit baz ü çlü le ri ara cılığ ıyla) ve g e n le rle
yakın b ir ş e k ild e ilin tili olan ta sla k y a p ıla rla b irlik te d oğada da k u lla n ıl­
m aktad ır. S e n te zd e n son ra (p o lim e rle şm e ), ta s la k la r en az aksiyo n p re n ­
s ib in e g öre (bkz. B ölü m 7.3.2) ço ğ u n lu k la k e n d iliğ in d e n daha sıkı y a p ıla r
o lu ş tu ra ca k şe k ild e k a tla n ırla r. T ip ik d oğ al p ro te in le rin 50 ~ 500 civarı
a m in o a s iti v a rd ır. S ıra la n m a la rın a göre, b e lirli ve hafızad a tu tu la n b ir
k o n fo rm a sy o n a u ya rla r (p ro te in le r p a sif yap ısal b ir ro le sah ip o lm a k ta n
ziyad e cih a zla r gibi ça lış ırla r ve iki veya daha fazla sta b il k o n fo rm a sy o n -
ları vard ır) ve p ro te in le r esasen y ap ısal olan işle v le rd e n , g ö re v in i ta ­
m am layan en zim ve h a re ke t e ttiric ile rin o rta d a n k a ld ırılm a sın a k ad ar
v aran pek ço k işlevi sağlarlar. Bazı p ro te in le rin (g lik o p ro te in le r o la ra k
a d la n d ırıla n ) arta kalan m a d d e le re tu tu n m u ş o lan o lig o s a k k a ritle re sa­
hip d a lla rı vard ır.

Nükleik Asitler (NA) şek e rd en , b ir fo s fa t g ru b u n d a n ve b ir p u rin veya

p rim id in d e n (a ro m a tik h e te ro d ö n g ü ) olu şan b ir "b a z"d ır. Ş eker ve fo s fa t

115
PP için d e k i arta kalan m a d d e le rin ro lü n ü oyn ayan b azlara sah ip çizgisel
b ir bel kem iğ i o lu ş tu rm a k için suyu o rta d a n k a ld ıra ra k p o lim e rle ş irle r.
D ö rt a d e t d oğ al baz m e v cu ttu r: B u n la r d e o k s irib o n ü k le it a s itle r olan
D N A 'la r için d e A,C,G ,T o la ra k g ö s te rilirle rk e n , rib o n ü k le ik a s itle r olan
R N A 'la r için d e A ,C ,G ,U o la ra k g ö s te rilirle r. B azlar te rcih e n ç iftle şirle r: T
(veya U) ile A ikili h id ro je n bağlarıyla, C ile G ise üçlü h id ro je n bağlarıyla
(ta m a m la y ıcı baz çiftle şm e s i, TBÇ). Çizgisel p o lim e rle r şe k e r ara cılığ ıyla
b irb irle rin e bağlan ır. D oğada taslakla y ö n le n d irile n ço k yü k sek v e rim li
s e n te z le r p o lim e r o lu ş tu rm a k am acıyla k u lla n ılır. T a sla k la r g e n le rd ir
(DN A) ve T B Ç p re n sib in e göre ça lışır. P o lim e rle şm e sırasın d a R N A 'n ın
y a p ısı en az aksiyo n p re n sib in e göre, h id ro je n b ağ lan m ası y o lu y la g e r­
çe k le şe n baz çiftle şm e s i p o ta n siy e l e n e rjiy e d en k k en , d ön g ü ve toka
şe k lin d e g e rçe kle şe n baz ç iftle şm e s i k in e tik e n e rjiy e d e n k o la ca k b ir
şe k ild e k a tla n a ra k k e n d iliğ in d e n b e lli b ir sıkılığa ulaşır.

Polisakkaritler (PS) ve o lig o s a k k a ritle r (OS) çe şitli h id ro k sil g ru p la rı­

nın h erh a n g i b irin d e suyu n o rta d a n k a ld ırılm a sı a ra cılığ ıyla ("y o ğ u n la ş­
m a" ara cılığ ıyla) bağlan an çe şitli şe k e r m o n o m e rle rin (halkalı olig o a lk o l)
çizgisel ve d a llı p o lim e rle rid ir. O lu ş u rla rk e n y a p ıla rın ın ö n g ö rü le m e m e s i
p ro b le m i hâlâ ç ö zü le m e m iş tir. P o lim e rle şm e ta sla k y o lu y la g e rçe k le ş ­
m ez (başka b ir d eyişle, d ire k g e n e tik k o n tro l a ltın d a olm az) ve kıyasla-
n a b ile n o rg a n izm a la rd a aynı işlevin g e rç e k le ştirilm e s in d e g ö rü le n p oli-
sa k k a ritle rin dizisi ve u zu n lu ğ u n d a ç e ş itlilik (bir d e re c e y e k ad ar ço k zayıf
b ir şe k ild e n ite le n d irile b ile n ) o ld u ğ u g ö rü lm ü ştü r.

8.2 Biyolojik M oleküllerin Karakteristik Özellikleri

V e rile n b ir sis te m d e k i e n e rji iki k a te g o riye a y rıla b ilir: (a) s ıca k lık ile ta ­
n ım la n a n m ik ro s k o b ik veya te rm a l h a re k e tle rin çokluğu; ve (b) (az sayı­
daki) v arlığı b ir in şaatı b ir m a k in e ye (bir cihaza) d ö n ü ş tü re n m a k ro sk o -
bik, b irb iriy le fazlasıyla ilin tili h a re ke tle r. M ik ro s k o b ik m e rte b e le rd e k i
s e rb e s tlik te b u lu n a n to p la m en e rji m a k ro s k o b ik o la n la rd a n ço k daha
fazla o la b ilir an ca k y in e de b ir y a p ın ın a n a lizin d e m ik ro s k o b ik e n e rjin in

116
g ö za rd ı e d ilm e s i uygun g ö rü le b ilir (m akro d u ru m la r h afızad a kalırken
m ik ro d u ru m la r h a tırlan m az).
B iy o lo jik m o le k ü lle r y a p ıla rd ır. Bu n e d e n le s ıca k lık ve b asın ç gibi b ir­
kaç m a k ro s k o b ik p a ra m e tre n in kapsan dığı ço k say ıd aki te k il p arçacığ ın
h a re k e tin e y ö n e lik g ö s te rile n is ta tistik se l ya k la şım y e te rsizd ir.
Bir yapı sa d e ce G ib b s k a n o n ik to p lu lu ğ u n u n b elirg in o lm a y a n bir
o ra n ın ı k u lla n ır ve bu n e d e n le esasen den g e d u ru m u n u n d ışın d a d ır. Bu
te rm o d in a m ik d e n g e sizlik d u ru m u n d a n fa rk lıd ır çü n kü bu d u ru m s is te ­
m in g e rçe k ista tistik se l den g e için g e re k e n zam a n d a n daha kısa o lan b ir
zam an ö lç e ğ in d e in ce le n m e s in d e n o rta ya çıkar. Bu tip s is te m le r kapalı
b ir o d a da b u lu n an , k re m a n ın ü ze rin e e k le n e n ve so n ra sın d a ka rıştırıla n
b ir kap kahve ile ö rn e k le n e b ile c e ğ i ü zere "k ırık e rg o d ik lik " g österir.
Krem a ve kah ve b irkaç san iye için d e (geniş m ik ta rla rd a k i m ik ro b ilg in in
h e le zo n ik d e s e n le r için d e ü re tilm e s i sırasın d a) d e n g e ye gelir; b ard a k
b irk a ç on d akika için d e oda sıcaklığ ın a u la şır ve b a rd a kta k i su yu n o d a d a ­
ki havayı d o y u rm a sı için g ü n le r g e çm e si g e re k e b ilir.
K ırık e rg o d ik lik bizi s im e trik fazda d eğ e ri s ıfır o lan ve
d ü z e n p a r a m e t r e s i <f o la ra k a d la n d ırıla n ye n i b ir te rm o d in a m ik n ic e li­
ğe g ö tü re n k ı r ı k s im e t r in in b ir g e n e lle ş tirilm e s i o la ra k ele a lın a b ilir, f
b ir siste m ü ze rin d e b ir çe şit g e n e lle şm iş katılığ ı sunan b ir p a ra m e tre
o la ra k d ü ş ü n ü le b ilir ve bu p a ra m e tre b ir n oktaya u yg u lan an h arici b ir
ku vvetin d iğ e r b ir noktaya a k ta rılm a s ın ı m ü m k ü n kılar. Bazı p ro te in m o ­
le k ü lle ri bunu ço k açık b ir şe k ild e o rta ya koyar: O ksije n li h e m o g lo b in in
p a rla m a lı fo to liz i (oksijen m o le k ü lü n ü n k e n d isin e bağlı old u ğ u p o rfirin in
d e m ir ç e k ird e ğ in d e n a y rılm a sın a yol açarak), y ü z le rce a to m içe re n p ro ­
te in k o n fo rm a s y o n u n d a tü m d e n b ir d e ğ iş im e y o l açm a k s u re tiy le uzak
a lt b irim le r a ra sın d a (daha büyük) b ir h a re k e te se b e p o la ra k d e m ir içe ­
ren b ir h em ç e k ird e ğ in in h a re k e tin i sağlar.

8.3 Biyolojik M akinelerin M ekanizm ası

A k tif p ro te in le r (başka b ir d e y işle p a sif y apısal b ir g ö re v veya b oşlu k

d o ld u rm a g ö re v in i y e rin e g e tire n p ro te in le r d ışın d a k i p ro te in le r) iki veya

117
d ah a fazla k o n fo rm a sy o n a sa h ip tir. X -ışın ın ın k ırın ım ı g ib i k u lla n ışlı y ö n ­
te m le r p ro te in le rin y a p ıs ın ın b e lirle n m e s i için k u lla n ılır, an ca k bu y ö n ­
te m in X -ışın la rın ı k ırm a k için k u lla n ıla n k rista ld e k i bu k o n fo rm a sy o n -
lard a n sad e ce b irin e sa b itle n m e s i gibi b ir d e zav an tajı v a rd ır. Eğer p ro te ­
in le rin b ir kısm ı d iğ e r stab il k o n fo rm a s y o n la rd a b u lu n a ca k o lu rsa, bu
g e n e llik le "d ü z e n s izlik " o la ra k d e ğ e rle n d irilir ve bu p ro te in le rle ilgili
h erha n g i b ir bilgi k ırılm a v e ris in in y a p ısa l o la ra k rafin e e d ilm e s i sırasın d a
kaybolur.
P ro to tip ik b ir ö rn e k o la ra k b ir A-B m o le k ü lü n ü n (b iyo kim yasal lite ra ­
tü rd e e n zim in s u b stra tı o la ra k a d la n d ırıla n m olek ü l) A ve B ü rü n le rin e
p a rça la n m a sı te p k im e s in d e k a ta lizö r g ö re v i g ö re n E e n zim in i e le alalım .
Bu d u ru m d a , A -B ara sın d a k i bağı k ırm a k için iş y a p ılm a lıd ır; bu p re n sip
ayn en b ir yayın g e rilm e s i gibi (bir kasta old u ğ u gibi) b ir işin y a p ıld ığ ı
h erh a ng i b ir h a re k e te e şit o la ra k u yg u la n a b ilir. H e m o g lo b in e o ksijen in
b ağ lan m ası ve h e m o g lo b in d e n o k sije n in a y rılm a sı da bu p re n sib e bağlı
o la ra k çalışır.
Enzim a k tif b ir b ölg e ile a k tif b ö lg e d e n ço k dah a b ü yü k o la ra k d ü şü ­
n ü le b ile c e k o la n p ro te in in geri kala n ın d a n olu şu r. "G e ri kalan kısım " E
v e E o lm a k ü zere iki stab il k o n fo rm a sy o n a sa h ip tir. M e k a n iz m a d ö rt
aşam a h a lin d e ilerler:

Biyolojik makinelerde Blumenfeld mekanizması

1. S u b stra t ile en zim a ra sın d a b ir k o m p le k s olu şu r: A -B + E —>

■(A-
B)E*. A -B a k tif b ö lg e ye b ağ la n a ra k se rb e st e n e rjin in sa lın ım ın ı
y a p a r ve a k tif bölge ile p ro te in in geri kalan ı a ra sın d a b ir g e rin im
y aratan y e re l b ir k o n fo rm a s y o n e l d e ğ işim e yol açar. H ızlı y e re l
titre ş im s e l g e v şe m e p ik o s a n iy e lik zam an ö lç e ğ in d e g e rçe k le şir
an ca k a k tif b ölg e m o le k ü lü n geri kalanı ile a rtık d e n g e d e d e ğ ild ir
ve o rta ya çıkan g e rin im e n z im a tik te p k im e n in ü ze rin d e g e rçe k ­
leştiğ i en e rji y ü ze y in i d e ğ iştirir. B urada y ıld ız işa re ti p ro te in in ta ­
m am en g erilm iş, d en g e d e o lm a y a n b ir k o n u m d a o ld u ğ u n u g ö s te ­
rir. G e rin im in o lu ş tu ru lm a s ı e n e rjiy e g e re k sin im duyar, an ca k b ü ­
y üklü ğü bağ lan m a e n e rjis in d e n ta b ii ki dah a az o lm a lıd ır.

118
 2. K o m p lek s y e n i b ir E k o n fo rm a sy o n u n a d o ğ ru g e v şe y e re k A-B
bağını o lu ş tu rm a k için e n e rjiy e ih tiy a ç du ya n k ırılm a y ı te tik le y e n

e n e rjiyi açığa çıkarır: (A-B)E* —> A E B . Bu e n z im a tik te p k im e n in

başlan gıç aşam asıd ır. Bu k o n fo rm a sy o n e l g e v şe m e çe şitli z a yıf
bağların sağ lan m asın ı ve k ırılm a sın ı da iç e rir an ca k bu k a ta lizle ­
nen te p k im e d e n daha az b ir hızda g erçe kle şir.
3. Ü rü n -e n zim k o m p le k si p a rça la n ır, başka b ir d e y işle ü rü n le r s e r­
best kalır: A E B —ı►A + B + A E * . A k tif b ö lg e d en ü rü n le rin se rb e st
b ıra k ılm a sı k en d isi ile p ro te in m o le k ü lü n ü n geri kalan ı arasın d a
y in e g e rin im yaratır.
4. Son o larak, g e rilm iş h ald ek i en zim yavaşça ilk b aştaki k o n fo rm a s ­
y o n u n a d oğ ru gevşer: E —>
■E.

Bu m ek an izm a ü ze rin e ilg in ç b ir ta h m in A -B —> A + B to p la m te p k i­

m e n in h ızın ın te rs A rrh e n iu s tip i b ir s ıca k lık b a ğ ım lılığ ı g ö s te rm e s i g e re k ­
tiğ in e y ö n e lik tir çünkü sıcaklığı a rttırm a k k o n fo rm a s y o n e l g evşem e yi
iv m e le n d irir (adım 2) ve bu n e d e n le g e rilm iş m o le k ü lü n e n z im a tik o la ra k
te p k im e y i iv m e le n d ire b ilm e s i için g e re k e n zam an ı kısaltır.

8.4 Biyolojik M otorlar

Şekil 8.1 kaslara güç v e re n m iyo zin m o to ru n u n çalışm a d ö n g ü sü n ü g ö s­

te rir. A n a d e ta y la r te k m o le k ü lü n iş le n m e sin e dayan an d e n e yse l b ir
y a k la şım la g ö z le n e b ilm iş tir. Ö rn e k v e rm e k g erek irse, su b stra t ü ze rin d e
m iyo zin s a b itle n ir ve o p tik a y ırıcıla rd a k i b o n cu k la ra tu ttu ru lm u ş olan
aktin ile te p k im e y e g irm e s in e izin v e rilir.30 A T P 'n in h id ro lizi ile m o to r
ta ra fın d a n y a p ıla n m e k a n ik iş ara sın d a d ire k b ir b ağ lan tı old u ğ u uzun

30 Bkz, ör., T. Yanagida, Y. Harada and A. Ishijima, N anom anipulation of actom yosin m olecular
m otors in vitro: a new w orking principles. Trends in Biochem ical Sciences (TIBS) 18 (1993)
319-323; T.Funatsu et al., Imaging of single flourescent m olecules and Individual ATP tu rn o ­
vers by single myosin m olecules In aqueous solution. Nature 374 (1995) 555-559; T. Nlshlzaka
et al., Unbinding force of a single m otor m olecule of m uscle m easured using optical na­
notw eezers. N ature 377 (1995) 251-254.

119
z a m a n d ır v a rsa y ılm a kta y d ı; yani, h id ro liz g e çirm iş h e r m o le k ü l b ir b irim ­
lik y e r d e ğ iştirm e y e A z y o l a ç m a k ta d ır ("sıkı çiftle şm e m o d e li"). A n c a k
te k m o le k ü le y ö n e lik g ö z le m le r bu v a rsa y ım ı d e s te k le m e m e k te d ir. B i­
reysel h id ro liz o la y la rın ın eş za m a n lı o la ra k g ö rü n tü le n m e s i (flo re sa n t
o la ra k e tik e tle n e n a d e n o zin in m ik ro s k o b ik o la ra k g özlen m esi) ve b o n ­
cu ğ u n aktin ü ze rin e u yg u lan an m e k a n ik k u v v e tte n d o layı y e r d e ğ iş tir­
m esi A D P 'n in s a lın m a sın d a n son ra b irk aç yüz m ilisa n iy e için d e m e k a n ik
ku vvetin ü re tile b ile c e ğ in i n et b ir şe k ild e g ö s te rm iş tir.31 G ö rü n ü ş e göre,
m iyo zin çe şitli A TP h id ro lizi ola y la rı y o lu y la k im yasal en e rjiyi d e p o la y a b i­
lir ve so n ra sın d a b ir m e k a n ik işin çe şitli a d ım la rın ı g e rç e k le ş tire b ilir
("e sn e k ç iftle şm e m o d e li"). Şekil 8 .1 'd e b u lu n a n d iya g ram b u n d an d o la ­
yı bu d u ru m u a n la tm a k için ço k b asit ka çm a k ta d ır. A n cak, e n e rjin in d e ­
p o la n m a sı ta m a m ıy la B lu m e n fe ld m e k a n izm a sın ın çe rçevesi için d e d ir.

(A)-M-ADP-P

ADP

Şekil 8.1: Bir kasın çalışma döngüsü. Burada M miyozin, A aktindir; (A) miyozine
zayıf olarak bağlı olan aktindir; yıldız işareti gerilim li denge dışı bir durumdaki
miyozini temsil etmektedir. Adenozin trifosfatın (ATP) miyozine bağlanması
aktine doğru olan bağın zayıflamasına yol açar ve ATP'nin adenozin difosfata
(ADP) hidroliz olması ve sonrasında fosfatın salınması ATP-bağlanma bölgesi ile
miyozin molekülünün geri kalanı arasında gerinim yaratır; germimin gevşemesi
m otorun hareketini (Az, 8-10 nm) mekanik işin yapıldığı süre boyunca tetikler.
Bir ATP'nin hidrolizi 5-20 kBT lik bir kimyasal enerji olan E'yi ortaya çıkarır; bu­
rada bir miyozin motoru tarafından uygulanan kuvvet E/A dır. Bu nedenle bu
kuvvetin büyüklüğü 2-10 pN olarak tahmin edilebilir.

31 A. Ishijima et al.. Sim ultaneous observation of ATPase and m echanical events by a single
m yosin m olecule during interaction w ith actin. Cell 92 161-171.

120
 M ik ro tü b ü lle r ü ze rin d e h a re k e t e d e n k ine zin g ib i d iğ e r m e k a n ik m o ­
to rla r da bu p re n sip le çalışır. İyon k a n a lla rın ın karşı za rla rın ın sinyal a y ı­
cıla rı ("iyon p o m p a la rı") bü yü k ih tim a lle b e n ze r b ir şe k ild e ça lış m a k ta ­
dır, h e r ne k ad ar bu n u n nasıl o ld u ğ u n a y ö n e lik açıklam a g erekse de.
(E le ktro )kim yasal veya m e k a n ik işle rin y ü rü m e s in i sağlayan b ir b ağ lan ­
m a bölgesi ile p ro te in in geri kalanı ara sın d a k i (çok küçü k b ir m o le k ü lü n
b ağ lan m ası veya sa lın m a sı ile ü re tile n ) k o n fo rm a s y o n e l g e rin im in g en e l
p re n sib in in canlı sis te m le rin g e n e lin d e g ö rü lm e si b e k le n e b ilir.
Bu kon u da d iğ e r b ir ö rn e k de k üresel p ro te in olan tü b ü lin d e n m ikro-
tü p şek illi fila m e n tle rin a y rılm a sı ve ayrılan bu fila m e n tle rin bu p ro te in e
m o n te o lm a sıd ır. Ö k a ry o t h ü cre n in n o rm a l d u ru m u sırasın d a, bu fila-
m e n tle r sito p la zm a y a y a y ıla ra k m o le k ü lle r ve ço k m o le k ü llü k o m p le k s­
leri taşıya n k in e zin m o to rla rı için yol o lu ş tu ra ca k şe k ild e g ö re v alırlar.
Ö k a ry o tik h ü cre b ö lü n m e s in in (m itoz) a rd ın d a n k o p y a la n m ış g en o m
k ro m o z o m la r o lu ştu ra ca k ş e k ild e s ık ış tırılır ve çe k ird e k zarı ve m ik ro tü -
bül fila m e n t ağı bozu nu r. K o p y a la n m ış g en o m a y rılm a lı ve b ö lü n m e d e
ayrı h ü cre le r h a lin e g e le ce k olan bu h ü cre n in iki y a rısın d a bu iki y a rım
y e r d e ğ iş tirm e lid ir. Bu nasıl g e rç e k le ş tirile b ilir? İki s e n tro zo m (p ro te in
k o m p le k sle ri) h ü cre n in zıt u çla rın d a y ıld ız ş e k lin d e k u tu p la r o lu ş tu ru r ve
m ik ro tü b ü lle r te k ra r te k ra r vg h ızın d a k e n d ile rin d e n rastg e le y ö n le re
d o ğ ru u za rla r ve a rd ın d a n h a re ke tli b ir ayrışm a ile b e k le n m e d ik b ir şe­
kild e v s hızı ile d a ra lırla r: v s » vg . S ü reç bir m ik ro tü b ü l fila m e n ti ke n ­
d isin e çe ken ve ke n d isin in y a rısın ı s e n tro zo m a d oğ ru iten b ir k ro m o zo m
e ld e e d ile n e k a d a r sürer. S o n u ç o la ra k h e r b ir k o p y a la n m ış g en o m bö­
lü n m e sü re c in in geri kalan ı b ittik te n son ra h ü cre n in ayrı y a rıla rın d a y e r
alır. D in a m ik k a ra rsızlık (m o n taj-ayrılm a ) o rta la m a m ik ro tü b ü l uzu n lu ğu
m e rte b e s in d e k i u zu n lu k d a lg a la n m a la rıy la ta n ım la n a ra k b ir faz d eğ işim i
a n la m ın a gelir. f gs b ü y ü m e d e n d a ra lm a ya doğ ru ve f s g ise d a ra lm a d a n
b ü yü m e y e doğru olan d e ğ işim in fre k a n sıd ır. vgf sg = v sf gs e şitliğ i sağ­
lan d ığ ın d a b ü yü m e s ın ırla n m a m ış (m ik ro tü b ü l fila m e n i ağ ın ın m on tajın a
karşılık gelen) b ü y ü m e d e n sın ırla n m ış olan a d oğ ru geçer. Bu n oktad a
b ü y ü m e n in ve k ü ç ü lm e n in köken i tü b ü lin m o n o m e rle rin in g u an ozin
trifo s fa ta (GTP) b a ğ la n a b ilm e sin d e ve k o m p le k sin fila m e n tle r o lu ş tu ra ­
cak şe k ild e m o n te o la b ilm e s in d e y a tm a k ta d ır. A n ca k GTP k e n d iliğ in d e n

121
g u an o zin d ifo s fa t (GDP) o lu ş tu ra c a k şe k ild e yavaşça h id ro liz olu r, d o la y ı­
sıyla tü b ü lin k o n fo rm a sy o n u m o n o m e r o lu ş tu ra ca k şe k ild e değişir. A n ­
cak, m o n o m e rle r sad e ce u çla rın d a n se rb e st b ıra k ıla b ilir; eğ e r GTP h id ro ­
lizin in hızı b ir s ü re liğ in d e tü b ü lin e k le n m e sin in h ızın ı aşarsa m o le k ü lle rin
se rb e s t kalm a sü reci başlay ab ilir. B ütün bu sü re ç n esn en in k on u m u
h akkında h içb ir ön bilgi o lm a d ığ ı zam an bu nesn e için s ın ırlı b ir hacm i
a ra ştırm a y a y ö n e lik kayda d e ğ e r ora n d a etkin b ir yold u r.

8.5 Kontrolün M aliyeti

Eğer te rs in ir b ir iş u ygu lanacaksa x k o n u m u m o le k ü le r b ir k ald ıraca uy­

g u lan aca k b ir F ku vveti h akkın d a bilgi e d in ilm e s in i g e re k tirir. A x k o n u ­
m un k esin liğ i o la ra k ta n ım la n ırs a , b e lirsizlik p re n sib i en erji g e re k s in im i­
nin şu şe k ild e o lacağ ın ı s ö y le m e k te d ir:32

AE > /ıc/(4 A % ) (8.1)

B urada h P lan ck s a b itid ir (= 6 .6 3 * 1 0 34 J s) ve c v a k u m d a k i ışık h ızıd ır

(= 3.00*108 m /s), A E ise m ilim e tre b ü yü k lü ğ ü n d e ki m a k ro s k o b ik s is te m ­
ler için g ö zard ı e d ile b ilir. x k o n u m u n d a ü re tile n F(x) k u v v e tin d e k i b e lir­
sizlik şö y le h esaplan ır:

A F = F(pc) ± A x ( £ ) (8.2)

S iste m ta ra fın d a n y a p ıla n işi (W) h e sa p la m a k için, d e n k le m (8.2)'nin

uygun b ir x ara lığ ı ü ze rin d e in te g ra lin in a lın m a sı g e re k m e k te d ir. Sağdaki
ilk te rim te rs in ir iş olan W rev d e ğ e rin i v e rir ve ikinci te rim ise j sayıda
a d ım içe re n h erh a n g i b ir dön gü için şudur: —A x £ ; |F) Fj+ ı \ ■

Enerji d ö n ü şü m fa k tö rü e şu şekild ed ir:

32 Bu kısım şu eseri tem el alır: B.F. Gray, R eversibility and biological machines. Nature (Lortd.j
253 (1975) 436-437.

122
 e = W /(Q + AE) (8.3)

B urada O. dön gü sü re sin ce net e n e rji g ird isid ir. 8.1 e ş itsizliğ in in y a r­
d ım ıy la , b u n u n klasik d ö n ü ş ü m fa k tö rü n e o lan o ra n ı erev — Wrev/Q
b u lun u r:

- ^ < ( l - f ) / ( l + z) (8.4)
fcrev z

Bu rada a şö y le v e rilm e k te d ir:

a = hc I ; | F ;- F 7+1 | i m ^ r e v ) (8.5)

V e k o n tro lü n g ö re ce li e n e rji m a liy e ti de şu fo rm ü lle v erilir:

z = A E /Q (8.6)

o ran ı için m u h te m e l en y ü k se k d e ğ e r z y e rin e o p tim u m d eğ eri

e re v
olan z opt y e rle ş tirile re k 8.4 d e n k le m in in d ö n ü ş n o k ta sın d a n e ld e ed ilir:

z opt = a ( l + J l + j ) (8.7)

/ _ 6_ \ = ı - ı / d + y ı + ı fa
'■erev' yfidx l + a ( l + - J l+ l /â )

Eğer z0pt'tan daha fazla e n e rji k u lla n ılırsa , a b ilg in in e n e rji m a liy e tin ­
d en d o la y ı azalır; eğ e r zopt'ta n daha az o lu rsa, e te rs in ir o lm a m a ö z e lli­
ğ in d en d o la y ı azalır.
M a k ro s k o b ik b ir siste m için bu d e ğ e rle r ö n e m sizd ir. A n ca k m iyo zin
m o to ru ele a lın ırsa (Şekil 8.1): B urada Fj ~ 2 pN y e r d e ğ iştirm e ~ 10 nm
v e Q » 0.0 6 7 aJ (tek b ir ATP m o le k ü lü n ü h id ro liz e tm e k için se rb e st
b ıra k ıla n enerji) o la ra k alın ırsa, b ö y le c e o p tim u m k o n tro lü n en erji m ali-

123
y e ti, Q zopt n e re d e y se 150 ATP m o le k ü lü n ü n h id ro liz e d ilm e s in e d en k

o la c a k tır ve ( — - ) = 0.0033. T e rs in ir işlem n et b ir şe k ild e o p tim a l

\ ere v' 0pt
o la n d a n uzaktadır; k im yasal e n e rjid e n m e k a n ik e n e rjiy e d oğ ru d ö n ü ­
şüm , esasen k o n tro l a ltın d a tu tu lm a s ı zo r olan so n lu b ir hızd a g e rç e k le ­
şir, başka b ir d e y işle k o n tro lsü zce , ken di k e n d in e b e lirle n ir. Bu a n aliz ve
bu an a lizin so n u cu kas için (bkz. B ö lü m 8.4) g ev şek çiftle şm e m o d e lin in
m a n tıklı h ale g e lm e sin i m ü m k ü n k ılm a k ta d ır.

8.6 Biyofotonik Cihazlar

G ünüm üzde sad e ce n a n o te k n o lo jik a ra çlarla ta k litle rin ü re tilm e s in e

y ö n e lik ilh a m v e rm e y e yarayan ışığı kim yasal e n e rjiye çe v ire n karm aşık
b iy o lo jik m a k in e le rin yan ın d a , daha b a sit o lan başka b iy o lo jik m a k in e le r
d e m e v cu ttu r: Ö rn e ğ in , y ap ay cih a zla rın için e y e rle ş tirile b ile c e k k ad ar
d a y a n ıklı fo to a k tif p ro te in le r. K ro m o fo r ro d o p sin te m e lli m o le k ü lle rin
(gözdeki ö n cü l o p tik re s e p tö r gibi) bu a n lam d a özel b ir yeri vard ır.
Bu fo to a k tif p ro te in le rin en ö n e m lis i tu zlu g ö lle rd e yaşayan Halo-
bium salinarium , d iğ e r b ir adıyla a rk e o n 'u n (aşırı se rt b ir p ro ka ryo t) dış
z a rla rın ın ü çte biri b a k te riy o ro d o p s in d e n olu şu r. P ro te in in o p tik o la ra k
a k tif bölge si konjuge p o lie n ro d o p s in d ir ve bu m a d d e b ir kırm ızı ışık
fo to n u n u so ğ u rd u ğ u n da , ken disi ile zar boyu n ca b ir p ro to n u n y e rin i
d e ğ iş tire re k ile rle te n p ro te in in (B ö lü m 8 .3 'te ö z e tle n e n b ir m e k a n izm a ­
ya göre) geri kalanı ara sın d a g e rin im y a ra ta n k o n fo rm a s y o n e l b ir d e ğ i­
şim olu şu r. Bu sü rece b a k te riy o ro d o p s in fo to d ö n g ü s ü d e n ir ve k ilit b ir
ara d u ru m M o la ra k a d la n d ırılm a k s u re tiy le k ro m o fo r ile p ro te in o rta m ı
ara sın d a k i d eğ işm iş e tk ile ş im 4 1 0 n m lik m ak sim u m b ir a b so rp siy o n v e rir
(Şekil 8.2).

124
 kT hv

Şekil 8.2: Bakteriyorodopsin fotodöngüsü. Taban durumunda emilm iş 570

nm 'lik bir foton olan bR570 (alt simge molekülün maksimum em ilim inin dalga
boyunu göstermektedir) molekülü hızla (birkaç mikro saniye içinde) nispeten
daha stabil olan ara madde M 410'a dönüştürür. Bu durum taban durumuna
doğru termal olarak yavaşça gevşer ancak bu durum aynı zamanda da 410
nmlik bir foton tarafından hızla dönüştürülm elidir. M durumunun termal karar­
lılığı genetik yollarla proteini işlemek suretiyle neredeyse sonsuza kadar uzatı­
labilir.

H. salinarum kolayca b ü y ü tü le b ilir ve ça tla k h acm in i d o ld u ra n zar y a ­

ğına sah ip b ir d izi b a k te riy o ro d o p s in d e n o lu şa n d ış zar p arçaları, " m o r
zarlı p a rça la r" ş e k lin d e to p la n a n b a k te riy o ro d o p s in d ir. Bu p a rç a la r h iç­
b ir a k tiv ite kaybı o lm a k sızın 10 yıl k ad ar sü re oda k o şu lla rın d a s a k la n d ık ­
ları şe k ild e uygun b ir k o n u m d a y ö n le n d irile b ilir ve k u ru tu la b ilir. M u h ­
te m e l b ir o p tik d e p o la m a o rta m ı o la ra k te rm a l bağlam da n e re d e y se
so n su z s ta b illiğ i o lan b ir M d u ru m u n a sah ip b ir b a k te riy o ro d o p s in m u-
ta n tın ı k ullan an bu parçalar, ço kta n beri fazla sıyla ilgi çe k m e k te d ir. Bu
tip b ir o p tik h afızada, ta b a n d u ru m u n u "0 ", M d u ru m u n u ise "1 " t e m s il'
eder.
Y erli b a k te riy o ro d o p s in o p tik o la ra k a çılıp kapanan b ir d ü ğ m e n in
ü re tilm e s i için k u lla n ıla b ilir (Şekil 8.3). D üğm e fa zlasıyla hızlı ça lıştığ ı gibi
(m eg a h e rtz ve ötesi fre k a n sla rd a ) ça lışm ası için d e zayıf b ir ışık y e te rli
o la b iliy o r. P ro te in in o p tik açıdan kayda d e ğ e r ö lçü d e k i d oğ ru salsızlığ ı
(lin e e r o lm a m a d u ru m u ) p ro te in i te k b ir fo to n a m aruz b ıra k a ra k açıkça
g ö s te rile b ilir!

125
 G

O -,

ö 2

Şekil 8.3 Optik olarak açılıp kapanan bir düğme. Bu düğmenin tem el yapısı iki
optik dalga kılavuzu arasında sandviç haline getirilm iş mor zar parçaları içeren
bakteriyorodopsin levhasıdır. Başlangıçta, I girdisi ile sisteme eklenen optik bir
dalganın 0 2 çıkışında ortaya çıktığını varsayalım. Eğer bakteriyorodopsin levha­
da bir ızgara (şeritlerle gösterilen) holografik olarak 570 nmlik bir ışıkla (G'den,
"kapı"dan) aydınlatılmak suretiyle oluşturulursa, aşağıdaki dalga kılavuzunda
bulunan ışık üstteki dalga kılavuzunun dışına ve içine doğru çiftleşerek O ı çıkı­
şından ortaya çıkar. 410 nm lik bir ışıkla ızgarayı yok etm ek çıktının 0 2'ye dön­
mesine neden olur.

8.7 Bir Yapı M alzem esi Olarak DNA

N ü k le o tlt p o lim e rle ş m e s in in ko laylığ ıyla (o to m a tik ekip m a n k u lla n a ra k

b a şa rıla b ilir) b e ra b e r D N A 'n ın özel baz ç iftle şm e s i D N A 'd a n y ap ılan rast-
g ele şekle sah ip y ap ay n an o y a p ıla rın ta sa rım ı ve in şaasına y ö n e lik ilg iye
n ed e n o lm a k ta d ır. G ü n ü m ü zd e , iste n e n DIMA ip lik le rin in ta s a rım ı z o r ve
d e n e yse l b ir s ü re ç tir an ca k p re n sip te hem D N A hem de R N A g e le ce k te
e v re n se l yapı m a lze m e si h alin e g e le b ilir (aşırı şa rtla rd a stab il o lm a sın ın
b e k le n m e d iğ i de d ü şü n ü lü rse ). D oğada R N A y o lu y la inşa e d ile n e n z im le ­
rin o ld u ğ u n u n b ilin m e si, ile rid e bu y o lla cih a zla rın da y a p ıla b ile c e ğ in i
o rta ya k o y m a kta d ır.

126
8.8 Daha Fazlası İçin

- L.A. B lu m e n fe ld , D. S. B u rb aje v and R .M . D avydov, P rocesses o f c o n ­

fo rm a tio n a l re la xa tio n in e n zym e catalysis. In: The Fluctuating Enzy­
me (ed. E. R. W e lch ), pp. 369-402. N e w York: W ile y (1986). B lu m e n ­
fe ld m e k a n izm a sın a y ö n e lik b ir açıklam a.
- J.Chen, N. Jon oska and G. R o ze n b erg (eds), Nanotechnology: Science
and Com putation. Berlin: S p rin g e r (2006). Ç o ğ u n lu kla D N A in şaası ve
D N A h e sa p la m a la rın a y ö n e lik b ir kaynak.
- J.J. R am sden, B io p h y sica l C h em istry. In: Encyclopedia o f Chem ical
Physics an d Physical Chemistry, (eds J.H. M o o re and N.D. Spencer),
pp. 25 09 -2 5 44 . P h ila d e lp h ia : IOP (2001). B iy o fizy o k im y a sa l g e çm işin
b ü yü k b ir b ö lü m ü n ü kapsayan b ir kaynak.
- J. Y o u e ll and K. Firm an, B io lo g ical m o le c u la r m o to rs fo r n an od e vices.
N anotechnology Perceptions 3 (2007) 75-96. B iy o lo jid e h a re ke t e tti­
ric ile r (m o to rla r) ü ze rin e kapsam lı b ir d e ğ e rle n d irm e .

127
 BOLUM 9

NANOTEKNOLOJİNİN
YENİ ALANLARI
NANÜTEKNOLÜJİNİN
YENİ ALANLARI

Bu b ö lü m o rta ile uzun v a d e d e y e n i te k n o lo jile r g e liş tirm e y i h e d e fle y e n

a ra ştırm a fa a liy e tle rin in b elirg in a la n la rın a y ö n e lik b ir b ö lü m d ü r. Bu
te k n o lo jile r ara sın da bilgi işlem e, tıp ve en erji te k n o lo jile ri b u lu n m a k ta ­
dır. Bu b ö lü m n a n o la ştırm a , v a stifik a sy o n ve a lg ıla y ıc ıla ştırm a o la ra k
a d la n d ırıla n üç yeni "n a n o " te rim in in kısaca a ç ıkla n m a sıyla son lan ır.

9.1 Kuantum Hesaplama ve Spintronikler

M o o re K a n u n u 'n u n 20 20 yılın a doğru ö n g ö rü sü b ileşen b o y u tla rın ın

e le k tro n la rın d a v ra n ışla rın ın k u a n tu m e tk ile rd e n e tk ile n e re k d ü ze n sizle-

131
şe b ile ce ğ i k ad ar k ü çü lece ğ i y ö n ü n d e d ir. Bu te k n o lo jin in d ü zgün iş le m e ­
sin d e d e rin b ir b o zu klu k g ö zle n e ce ğ in i g ö s te rm e k te d ir ve g ü n ü m ü zü n
ç e rç e v e sin d e n b a k ıld ığ ın d a bu p ro b le m in h içb ir çö zü m ü y o k tu r. Kuan-
tu m h esap lam a "g e re k lilik te n o rta ya çıkan b ir k a b iliy e t" o la ra k d ü şü n ü ­
le b ilir ve k u a ntu m m an tığı p re n sib in i te m e l alan h esap lam a c ih a zla rın ın
ü re tilm e s i a n la m ın a gelir.
H esap lam a a m acıyla ilg ile n ile n k u a n tu m n e sn e le rin ana ö z e llik le ri
aynı anda b ir n e sn e n in fa rk lı k o n u m la rd a olm ası o la ra k b ilin e n sü p e rp o -
zisyon ve d o la ş ık lık (çevresi ile iç içe girm esi) ö z e llik le rid ir. İşle m le r d a h ili
o la ra k s ü p e rp o zisy o n u k o ru y a ra k y ü rü tü le b ilir ki bu te k b ir çıktı is te n d i­
ğ in d e h e sa p la m a n ın en so n u n d a y o k ed ilir.
B ilg isa ya rla rın m im a risi k ua ntu m m e k a n iğ in in ö z e llik le rin d e n fa y d a ­
la n m a k için ta m a m ıy la y e n id e n ta sa rla n m a lıd ır. Bu ö z e llik le b ir p a rç a c ı­
ğın iki fa rklı e n e rji d u ru m u n d a aynı anda v a r o la b ile ce ğ i a n la m ın a g e l­
m e k te d ir. A lışıla g e lm iş b ir b ilgisa yarda b ir e le k tro n to p a ğ ı (fiziksel o la ra k
ö rn e k le rle b ir m ik ta r d e s te k le n m e k te d ir) ya s ıfır ya da b ir an lam ın a
g e lm e k te d ir. D iğer b ir d ey işle, b ir k ü b itin d eğeri fizik se l o la ra k b ir ku a n ­
tu m nokta ü ze rin d e y e re lle ş e n te k b ir e le k tro n la ö rn e k le n e b ilir. Ö rn e ğ in
g ö re c e li k o n u m la rın a g ö re iki e le k tro n d ö rt fa rklı k o n u m d a o la b ilir: 00,
01, 10 ve 11. Eğer e le k tro n la r b irb irle riy le e tk ile şim için d e olu rla rsa
(d o laşık h ald ele rse), b ir e le k tro n ü ze rin d e y a p ıla n h erhang i b ir işlem
d iğ e rin in ü ze rin d e de y ü rü tü lm e k s u re tiy le b ir işle m in aynı anda d ö rt
fa rk lı k o n u m d a y a p ıla b ile ce ğ i an lam ın a gelir. B u n d an d o layı 32 b itlik b ir
b ilg isa yar aynı an da b ir m ily a rd a n fazla işlem g e rç e k le ştire b ilir.
G ü n ü m ü zü n sü p e rb ilg is a y a rla rın ın en bü yü k p ro b le m le rin d e n biri
en e rji k ayb ıd ır. Bu b ilg isa ya rla rın ça lışm ası için on kilovvattlarca e n e rji
g e re k m e k te d ir ve bu b ilg isa ya rla r ço k bü yü k m ikta rd a ısı ü re tirle r. Lan-
d a u e r 1 9 6 1 'd e h esa p la m a d a n e re d e y se b ü tü n iş le m le rin te rs in ir bir
ş e k ild e g e rç e k le ştirile b ile c e ğ in i, b ö y le ce hiç ısı y a y m a y a b ile c e k le rin i
g ö s te rm iş tir. T e rs in ir h esap lam a b ir ku a ntu m b ilg isa yard a m ü m k ü n d ü r.
K u an tu m h esa p la m a d a k ü b it o la ra k a d la n d ırıla n b ir b itlik b ilg in in f i­
ziksel o la ra k so m u tla ş m ış hali s ü p e rp o zisy o n için d e iki m a n tık d u ru m u
o la n 0 ve l ' e sah ip n e re d e y se h e rh a n g i b ir küçü k n esn e o la b ilir, ör. b ir
e le k tro n , b ir fo to n veya b ir a to m o la b ilir. Y atay o la ra k k u tu p la şm ış te k

132
b ir fo to n (H) D irac n o ta sy o n u n u k u lla n a ra k |0> d u ru m u n u k o d la y a b ilir-
ken d ik e y o la ra k k u tu p la şm ış te k b ir fo to n (V) ise 11> d u ru m u n u kodlar.
Foton bu iki d u ru m u n | a | 2+ |b |2 = 1 o lm a k şa rtıy la a|H> + b|V> o la ra k
g ö ste rile n rastgele b ir s ü p e rp o zisy o n u o la ra k v a r o la b ilir. D u ru m la r çift
k ırın ım lı dalga levh a la rı k u lla n ıla ra k iş le n e b ilir ve k u tu p laşan dalga a y ırı­
c ıla r k u tu p sa lla şm a y ı uzaysal k o n u m la ra d ö n ü ş tü rm e k için e lv e rişlid ir.
B ö y le yaygın o p tik b ile şe n le rle , m a n tık k a p ıla rı inşa e d ile b ilir. K ü b itin
m u h te m e l b ir d iğ e r s o m u tla şm ış hali ise e le k tro n sp in id ir. Şekil 9.1 te k
spin m a n tığın ı te m e l alan V e D e ğ il kapısın ı g ö s te rm e k te d ir. "G e rç e k " b ir
s p in tro n ik cihaz, için d e spinin sadece açm a kap am a işlem i yap tığ ı spin
tra n s is tö rü n ü n aksine ikili bilgiyi spin o la ra k k od lar.

Şekil 9.1: Spintronik bir VeDeğil kapısı. İki girdi sağ ve sol kolonlarda görünm ek­
tedir ve çıktı ise ortadaki kolondadır. Buradaki fiziksel yapılar kuantum nokta­
lardır. Evrensel manyetik alanı M 'e paralel olan yukarı bakan spinler 1 anlamına
gelirken aşağı bakan spinler O'dır. Takas etkileşimi en yakın komşuların paralel
olmayan spinleri tercih etmesine neden olur, ancak eğer bir uyuşmazlık olursa,
evrensel manyetik alan çıkışı l'e doğru sapma gösterir.

G e le c e k için ço kta n beri ö n g ö rü le n ö n e m li u yg u la m a la rd a n biri b ü ­

y ü k sa y ıla rın ç a rp a n la rın a ay rılm a sı y ö n ü n d e d ir. Bu işlem kod la rın a y rış ­
tırılm a s ın ın ö n e m li b ir kısm ın ı o lu ştu ru r. Bu ö ze l uygu lam a k ap sam ında ,
p ro to tip k u a n tu m b ilg isa ya rla rın tip ik p e rfo rm a n s ı g ü n ü m ü zü n s ü p e rb il-
g isay a rla rıy la yarışm aya ço kta n b e rid ir m ü sa ittir.

133
9.2 Nanotıp

N a n o tıb b ın n a n o te k n o lo jin in insan sağlığına u yg u lan m ası o la ra k ta n ım ­

lan d ığ ın ı b iliy o ru z (v e te rin e rlik u ygu lam ası da buna d a h ild ir) ve bu n e ­
d e n le n a n o tıp sağlığı u yg u la m a lı b iyo lo ji o la ra k ele alan n a n o b iy o te k n o -
loji ile h e m e n h em e n aynı a n lam a g e lm e kte d ir.

9.2.1 İlaç Teslim a tı

H arici o la ra k v e rile n (ağızdan, d a m a r için d en , c ilt a ltın d a n , vb.) ila çla rın
h a zırlık a şam asın d a üç ta n e fazla veya az ö n e m e sah ip p ro b le m yaşanır:
(i) b ir kural o larak, bu ila çla r s is te m a tik o la ra k v e rilm e lid ir ve te d a v i ed ici
e tk ile ri g e n e llik le fa rk g ö ste re n b ir e tk id ir (başka b ir d e y işle ilaç zarar
v e re n h ü c re le re karşı v ü cu d u n g eri k a la n ın d a ki h ü cre le rd e n biraz daha
to k siktir), bu d u ru m d a h er ilaç, a lın d ığ ın d a b ü tü n v ü c u t b ir noktaya ka­
d a r ze h irle n ir; (ii) pek ço k te d a v i ed ici te s irli b ile şe n h e d e fin e v a rm a d a n
ön ce y a b a n cı işg a lcile re karşı v ü cu d u n savu n m a m e k a n izm a la rı ta ra fın ­
dan y o k ed ilir; ve (iii) ö k a ry o t h ü c re le rd e sık rastlan an iki ka tm a n lı, yağlı
za rla r tıb b i ila ç la r için g id e re k arta n m ikta rd a ö n e m li b ir h e d e f h alin e
g e lm e k te d ir an ca k zar için y ü k se k b en ze rliğ in sağ lan d ığ ın ı g ü ve n ce a ltı­
na alm a k a m acıyla g e reken ilaç m o le k ü lü n ü n h id ro fo b ik (su sevm eyen )
özelliğ i, ilacın v e rild iğ i n okta ile h e d e f h ü cre n in zarı a ra sın d a b u lun an
sulu (h id ro filik ) o rta m için d e ta ş ın ım ın g e rçe k le şm e sin e uygun d eğ ild ir.
T a bii ki b u n la r istisn a la rı olan g e n e lle ş tirm e le rd ir an ca k o n la rın y a y ­
gın o ra n d a ki g e çe rliliğ in i ço k sayıda ö rn e k g ö s te rm e k te d ir.N ü k le ik a s itle r
(ör., küçü k m ü d a h il R N A gibi) bu kon u d a ço k d e ğ e rli o la b ilir ve eğ e r
h ü c re le rin çe k ird e k le rin e g ire b ilm e y i başarırlarsa, k e sin lik le özel o la ra k
b ir h e d e fe d oğ ru y ö n le n d irile b ilirle r an ca k bu n u n ço k ö n c e sin d e kanda
d ola şa n e n z im le r ta ra fın d a n h id ro liz e d ilm e k s u re tiy le y o k e d ilirle r.
İlaç te s lim a tn ın h ed e fi te d a vi ed ici b ir ajanın (m ad d en in ) ö ze llik le rin i
h e d e fin e ulaşan a ve salg ılan an a k a d a r sa k la m a k için, bu ajanı b ir kapsül
için e a lm a k tır. Bu n e d e n le kapsül o rta m ın a te p k i v e re b ilm e lid ir. Bu n larla
b erab er, te rs b ir b ağ ışıklık te p k is in in te tik le n m e m e s in e y ö n e lik g en el bir
g e re k sin im de m ev cu ttu r; yani ilacın yüzeyi kanda d olaşan p ro te in le rle

134
bağ y a p m a m a lı ve o n la rın doğal y a p ısın ı b o z m a m a lıd ır, kısacası ilaç bi-
y o u y u m lu o lm a lıd ır. Buna basit b ir ö rn e k o la ra k o y u klu b ir kalsiyu m
k a rb o n a t kü resin in için e y e rle ş tirilm iş b ir m id e ilacı v e rile b ilir. Bu m a l­
zem e ilacı sa lm a k s u re tiy le m id e d e b u lu n a n h id ro k lo rik asitin yü ksek
ko n sa n tra sy o n u n d a çö zü n e c e k tir. B ü tün d iğ e r a ç ıla rd a n b akıld ığ ın d a
k a p sü lle n m iş b ir ilaçla u ğ raşm ak k a p s ü lle n m e m iş b ir tü rd e ş in e g öre aynı
y o lla rla m ü m k ü n d ü r, işte burası n a n o te k n o lo jin in d e v re y e gird iğ i yerdir:
N a n o te k n o lo jid e b ir n a n o k ü re daha bü yü k b ir m o le k ü lle aynı şe k ild e ele
a lın a b ilir.

9.2.2 B iyo alg ılayıcılar

K lin ik b iy o a lg ıla m a n ın Kutsal Kâse'si sü re k li ve in v a zif o lm a y a n g ö rü n tü ­

le m e d ir. G ü n ü m ü z d e pek ço k te s t h astadan te s tle ilgili b ir b iyo sıvı a lın ­
m asın ı (ör. kan) g e re k tirm e k te d ir. Pek ço k insan için bu b ir şe k ild e ra­
h atsızlık v e ric i bir p ro s e d ü rd ü r ve bu n d an d o la y ı te s tle r ço k sık y ap ılm a z.
A n ca k sıklık la y a p ıla n ideal ve sü re k li b ir g ö rü n tü le m e n in h astan ın p a to ­
lo jik d u ru m u n u n dah a iyi a n la ş ılm a s ın ı sağlayacağı a n la şılm ıştır. G ü n ü ­
m üzde, bu sadece h astan ın y a tırıld ığ ı yoğ u n b akım m e rk e zle rin d e m ü m ­
kü n d ü r ve hatta so n ra sın d a b ile sü rekli in v a zif g ö rü n tü le m e y a p ılm a z
(örneğin , kanın oksijen b ile şim i kan d a m a rla rın ı k aplayan d e rid e k i o p tik
y an sım a s p e k tru m u n u n an alizi ile in v a zif o lm a y a n b ir şe k ild e g ö rü n tü le ­
nir). İnzavif o lm a y a n b ö yle b ir an alizin , h a sta lık b e lirtile ri ya da b aşla­
m akta o lan h a sta lık la r ü ze rin d e yoğ u n b ir şe k ild e ça lışıla n fazla m ik ta r­
daki b iy o iş a re tle y ic ile r alan ın a d oğ ru ile rle tilm e s i b ü yü k b ir te k n ik p ro b ­
lem o la ra k g ö rü n m e k te d ir. A lte rn a tif b ir y ak la şım da a lg ıla y ıcıla rın , çe v­
re sin d e b u lu n a n la rı sü re k li o la ra k g ö rü n tü le y e b ile c e ğ i b ir o rta m olan
insan v ü c u d u n a yarı kalıcı o la ra k y e rle ş tirile b ile c e k kad ar küçük b o y u t­
larda g e liş tirilm e s i ü ze rin e ku ru lu d u r.
H âlih azırd a bü yü k olan ve g id e re k daha da b ü yü yen sayıd aki d iy a b e t
h astasın da n d olayı, d iy a b e t h astalığı b ir a ra ştırm a kon u su o la ra k aşırı
d e re c e d e ilgi çe k m e k te d ir. B u rad a ki a lg ılam a ih tiy a cı kandaki g lu ko za
y ö n e lik tir. G lu k o z a lg ılayıcısı klasik b ir b iy o a lg ıla y ıc ı o la ra k ta s a rla n m ış ­
tır: T asarım a n a liti (glukozu) kandan alan ve a lın m ış a n a littin m ik ta rın ı

135
b ir e le k trik s in y a lin e d ö n ü şü re n dönüştürücü ü ze rin e y e rle ş tirilm iş b ir
tanım a elem anından o lu ş m a k ta d ır (Şekil 9.2). T a n ım a e le m a n ı tip ik o la ­
rak b iy o lo jik b ir m o le k ü l o la n g lu ko z o k sid a z e n zim id ir, b u n d an d o la y ı
(eğer y e te rin c e küçükse) bu cihaz hem n a n o b iy o te k n o lo jin in hem de
b iy o n a n o te k n o lo jin in ü rü n ü o la ra k kabu l e d ile b ilir.

<•--------------------------------- 1
[ n u m u n e •

analit

i
yakalama katmanı
analiz

t
............ ——......—................... sinyal
_________ dönüştürücü_________ çıkışı

Şekil 9.2 Prototip bir biyoalgılayıcı. Yakalama katmanı analiti dönüştürücünün

çevresinde yoğunlaştırır. Dönüştürücü numunenin konsantrasyonuyla direk
olarak ilintili olan yakalama katmanındaki analitin konsantrasyonunu gösterir.

B ir b iy o a lg la y ıc ın ın h e r iki bileşen i de n a n o te k n o lo ji u yg u la m a la rı için

m ü k e m m e l ad aylard ır. M o le k ü le r ta n ım la m a a to m la rın b e lli b ir g e o m e t­
rik ve kim yasal d ü ze n e sah ip o lm asın a b ağlıdır. Bu b ağ lılık b ir an la m d a
da b en zerliğ i a rttırm a k için y a rd ım cı h a re k e tle rle b e ra b e r a n a lit m o le ­
k ü lle rin in ta m a m la y ıc ıs ıd ır. A to m a to m m o n ta j bu n e d e n le ta n ım a e le ­
m e n tle rin in y a p a y o la ra k im al e d ilm e s i için m ü k e m m e l b ir y o l su n m a k ­
ta d ır. D ö n ü ştü rü cü n ü n nihai am acı te k o la ra k y a k a la n m ış b ir a n a lit m o ­
le k ü lü n ü te s p it e tm e k tir, d ola y ısıyla d ö n ü ş tü rü c ü ne kad ar küçü k hale
g e tirilirse , o k ad ar iyi olu r.

9.2.3 O to m a tik Teşhis

Tıp uzun zam an d an b eri bü yü k h a sta n e le rd e b ir ru tin h alin e g e lm iş olan

çe ş itli to m o g ra file rd e y a p ıla n yoğ u n h e sa p la m a la ra alışkın d ı. T e şhis

136
esasen b ir d e se n in ta n ın m a sıd ır: B u rad a ki b ir d esen (bu d u ru m d a , has­
talık) b ir ö z e llik le r k o lle k siy o n u n d a n a y ırt e d ilip ç ık a ra b ilir o lm a lıd ır. H er
ne k adar d o k to ru n n o rm a l g ö z le m le rin d e n fa y d a la n a n bilg iyi k ap sam ak
su re tiy le d o k to ru n ç a lış m a la rın ı k o la y la ştırm a y a y ö n e lik ça b a la r ço kta n
b eri v a ro lsa da, an ca k ço k sayıda y e rle ş tirilm iş b iy o a lg ıla y ıc ıd a n gelen
ö lç ü m le r çık a rım sa m a m o to ru n a giriş o la ra k v e rile b ild iğ i zam an bu
alanda kayda d e ğ e r m ikta rd a ile rle m e k a y d e d ilm iş o ld u . Bu d o la y lı na-
n o te k n o lo jin in bir ö rn e ğ id ir: U y g u la m a d a k i v e rim lilik , ç ip le r ü ze rin d e k i
n a n o ö lç e k b ile ş e n le r sa y e sin d e ü re tilm e s i m ü m k ü n o lan ço k yüksek
d e re c e d e k i e n te g ra sy o n a sah ip çip le ri te m e l alan fazla sıyla güçlü iş le m ­
cile rin v a r o lm a sın a bağlıdır.

9.2.4 Sipariş Ü zerin e Sentez

Pek ço k ilacın tip ik o la ra k n ü fu sun sad e ce b elli b ir kısm ın a karşı etk ili
o ld u ğ u n u n gen el o la ra k a lg ıla n m a sın a d a ir y e te rin c e ka n ıt to p la n m ıştır.
Bu kısm e n g e n e tik ç e ş itlilik te n ve kısm e n de m o le k ü le r d e ta y la rı itib a riy ­
le hen ü z n ite le n d irilm e m iş d iğ er fa k tö rle rd e n k a y n a kla n a b ilir. G e n e tik
ç e ş itlilik te n kay n a klan m ası d u ru m u n d a , n e re d e y se b ü tü n d ü n yad a ki
insan n ü fu su n d a b u lu n a n ç e ş itlilik (bütün ç e ş itlilik te n g e n e llik le beş veya
altı dizi tü re v i so ru m lu d u r) için için d e b irk aç çe şit d izi tü re v i b u lu n an ve
10000 ile 1 0 00 0 0 arası sayıda n ü k le o titli b ö lg e le r olan h a p lo tip b lo k la ­
rın da ilaçla ilin tili D N A dizi tü re v le rin in ta m a m ın ın olm ası m ü m k ü n d ü r.
Eğer n ü fu su n ço ğ u n lu ğ u n a karşı v e rim li ça lışan b ir h a p lo tip tü re v in in
ü ze rin d e y a p ıla n çe şitli u fak kim yasal işle m le rin a rd ın d a n d iğ e rle rin e
karşı da v e rim li old u ğ u b u lu n u rsa, ilaç g e liş tiricis in in işi g ay et ko lay hale
g e le ce ktir. G ü n ü m ü zd e , klin ik d e n e y le r h a p lo tip çe ş itliliğ in i hesaba kat­
m a m a k ta d ır. N a n o te k n o lo jin in hem n a n o b iy o te k n o lo jik a n a litik c ih a zla ­
rın g e liş tirilm e s iy le (h er ne k ad ar bu g e re k s in im le ri k a rşıla m a k için m ik-
ro te k n o lo jik ç ip -ü ze rin d e -la b o ra tu a rla r bu görevi sa ğ lıyo r gibi görü n se
de) hem de b ilg in in daha güçlü b ir şe k ild e iş le n m e siy le d e ste k le d iğ i D N A
sıralam a te k n o lo jis in d e k i ile rle m e le r, h a p lo tip le rin ta n ım la n m a s ın ın
yakın b ir g e le ce k te g ay et ru tin b ir işlem h alin e g e lm e sin i m ü m k ü n hale
g e tire ce k tir. A n cak, b ir ilaç ü ze rin d e y a p ıla n u fak kim yasal iş le m le rin

137
d iğ e r h a p lo tip tü re v le rin e karşı v e rim li b ir şe k ild e uyu m sağ layıp sağ la­
m ayacağı hala b ilin m e m e k te d ir. K lin ik açıdan aynı h a sta lık o la ra k ele
a lın a n ra h a tsızlık la ra sa h ip fa rk lı hasta g ru p la rın ın te d a vi e d ilm e sin d e ,
aynı ilaçlara h erh a ng i b ir ora n d a ih tiy a ç d u yu la ca k tır. N a n o k a rış tırıc ıla rın
g e liş tirilm e s i (e ğ er m ik ro k a rış tın c ıla rın y e te rsiz o ld u ğ u g ö rü lü rse ) hasta
g ru p la rı veya te k te k b ü tü n h a sta la r için ila çla rın ın e k o n o m ik o la ra k uy­
gun b ir şe k ild e sip ariş ü ze rin e se n te zin i g e rç e k le ştirm e d e ana b ir aşa­
m ayı te m s il e tm e k te d ir.

9.3 Enerji

Ş ü p h e siz ki doğal fo to s e n te z sad e ce b itki h ü c re le rin d e ça lışan fo to sis-

te m le rin için d e k i a to m la rın fazlasıyla kesin b ir ş e k ild e d ü ze n le n m e s iy le
m ü m k ü n d ü r ve y a p a y ışık h a sa tçıla rı ne k ad ar hassas b ir ş e k ild e m o n te
e d ilirse , o k ad ar b a ş a rılıd ırla r.33
B ilg isa y a rla r ve cep te le fo n la rı gibi bilgi işle m e p a rç a la rın ın fazlasıyla
m in y a tü rle ş tirilm e s i sa y e sin d e n a n o te k n o lo ji k e n d ile rin e en e rji sağ la­
m ak için aynı ö lç e k te m in y a tü r en e rji k ay n a kların a d u yu lan ih tiy a cı o rta ­
ya k o y m u ştu r. Bu a la n ın ken disi cih a zla rın m a lze m e b ile ş e n le rin in g e r­
çe k le ş tirm e s i g e reken karm aşık, ço klu g e re k s in im le rd e n d o la y ı nano-
m a lze m e le rin için d e ö n e m li b ir rol ald ığ ı a k tif b ir alan h a lin e g e lm e k te ­
dir.

33 Bkz, or., L.Schm idt-M ende et al.. Efficiency im provem ent in solid-state dye-sensitized
photovoltaics w ith an am phiphilic ruthenium dye. Appl. Phys. Lett. 86 (2005) 013504.
 ! h2o
Şekil 9.3: Yarı iletken nanoparçacıklar kullanılarak yapılan ışınsal enerji hasadı.
Bir fotonun em ilim i bir elektronu valans bandından iletim bandına çıkartarak
valans bandında pozitif bir yük bırakır. - yüklü elektron kuvvetli bir indirgeme
ajanıdır ve + yüklü delik ise kuvvetli bir oksitlem e ajanıdır ve bu ajanlar m uhte­
melen suyu hidrojene ve oksijene sırasıyla indirger veya oksitlerler. Günüm üz­
de, nanoparçacık fotoelektrokim yası kavramı parçacıklar üzerinde tutunmasına
izin verilen dirençli organik kirleticileri yok etm ek için kullanılabilir. Bu kendi
kendini temizleyen camların temel aldığı fiziksel prensiptir.

9.4 Üç Önem li Kavram

Bir d e v rim kendi te rim le rin i de b e ra b e rin d e g e tirir. Bu te rim le rd e n na-

n o te k n o lo ji için g e liş tirilm iş o la n la rd a n bazıları b asitçe ön ek o la ra k "n a-
no" e kin i a lm ıştır. Bu n e d e n le a n la m la rı k e n d iliğ in d e n açıktır; resm i b ir
ta n ım sad e ce bazı özel d u ru m la rd a karm aşıklığ ı ö n le m e k için g erekir. Bu
b ö lü m d e , üç fa rklı ye n i ke lim e ta n ım la rıy la ve a çık la m a la rıy la b e ra b e r
o rta ya k o n m a kta d ır.

9.4.1 N a n ola ştırm a

"N a n o la ş tırm a " k e lim e sin in an la m ın a y a k la şm a k için m in y a tü rle şm e y i

dah a fazlasıyla ta m o la ra k kapsayıcı b ir şe k ild e d ü şün ü n . Ö rneğ in, e le k t-

139
ro n iğ i n a n o la ş tırm a k sad e ce b ile şe n le ri daha küçü k hale g e tirm e k değil
(d ire k o la ra k n a n o ö lçe ğ e inm ek) aynı zam an d a da e n d ü s trin in b ü tün
p a rç a la rın ı ta sa rım a d a ir s o ru n la rı da kap sayarak bu d u ru m a u y d u rm a k ­
tır. Kısacası, n a n o la ştırm a n a n o te k n o lo jiy i parça parça su n m a k ta n ziy a ­
d e e n te g re b ir ş e k ild e o rta ya k o y m a k a n la m ın a gelir. Bu y üzd en , im a la tı
n a n o la ş tırm a k son ta h lild e sa d e ce kendi m o n taj c ih a zla rın ı içe rm e y e n
aynı zam an d a da lo jistik d este ğ in i, h atta b ü tü n te d a rik z in c irin i kapsayan
m o le k ü le r im a la tın g e rçe kle şm e si ve aynı zam an d a da e k o n o m ik s iste ­
m in y e n id e n o rg an ize o lm a sın ı sağ lam aktır.

9.4.2 V astifik asyo n

N e sn e le rin ço k sayıda o lm ası, b ü y ü k lü k le rin in ço k küçü k o lm a la rın ın bir

so n u cu o la ra k ço kta n g ö s te rilm e k te d ir. V a s tifik a s y o n u n (çokla ştırm a n ın )
n ite lik se l açıda n b elirg in o la n ana so n u cu a çık b ir şe k ild e y a p ıla n ürün
ta n ım la m a la rın ın ve k o n tro lü n u yg u lan am az h ale g e lm e sid ir. Bu p ro b ­
le m le baş e tm e k için başta ta s a rım d a o lm a k ü zere e v rim se l b ir yakla şım
g e re k e c e k tir (bkz. B ö lü m 3.2) an ca k bu yak la şım a aynı zam an d a da işlem
sırasın d a da ço kça ih tiy a ç d u yu lm a sı m u h te m e ld ir (ör., stig m e rjik y a k la ­
şım ). İnsan b e y n in in b iy o lo jik y o lla rla ta k lid i te rcih e d ile n b ir y akla şım
h a lin e g e le b ilir.

9.4.3 A lg ıla yıcıla ştırm a

A lg ıla y ıc ıla ştırm a gen el a n la m ıy la ço k sayıda alg ıla y ıcıyı b ir siste m e d ah il

e tm e k a n la m ın a g e lm e k te d ir ki bu sad e ce hem m a liy e t hem de y e r ta ­
sa rru fu a çısın d a n n a n o ö lç e k a lg ıla y ıc ıla rla e lv e rişli o la b ile n b irşeyd ir.
A lg ıla y ıc ıla ştırm a n ın , en az d ö rt alan da çe ş itli d u ru m la rı ele alm a n ın
n ite lik se l açıda n fa rklı b ir y o lu n u m ü m kü n k ılm ası m u h te m e ld ir.
• Yapı (inşaat) m ü h e n d isliğ i: K ö p rü le r, d u va rlar, b in a la r vb. T ip ik
o la ra k o p tik fib e r Bragg ızg a raları olan a lg ıla y ıc ıla r ço kta n b eri var
o la n b ir te k n o lo jid ir ve bu a lg ıla y ıc ıla r yap ıla ra d a h il e d ile b ile c e k ­
t ir (ör., tu ğla ya y e rle ş tirilm iş halde, veya b ir uçağın k an atların a

140
 y e rle ş tirilm iş halde). Bu a lg ıla y ıc ıla r çık tı o la ra k g e rin im in m ik ta rı­
nı, n e m in nüfuz e d işin i ve vb. so n u çla rı v e rirle r.
• S ü reç (kim ya) m ü h e n d isliğ i: M a k in e le r ve te p k im e kazanlarına
y e rle ş tirilm iş a lg ıla y ıc ıla r fizik se l (ör. sıcaklık) ve k im yasal d eğ iş­
ken leri (ör. se ç ilm iş b ir m a d d e n in k o n san trasy o n u ) g ö rü n tü le y e -
cektir.
• B iy o a lg ıla y ıcıla r sü re k li o la ra k fiz y o lo jik d e ğ işk e n le ri g ö rü n tü le y e ­
rek insan v ü cu d u n a e k le n e b ilir (bkz. B ö lü m 9.2.2).
• A lg ıla y ıc ıla r suyu n sa flığ ın ı ve vb. d e ğ e rle ri ra p o r e d e re k o rta m d a
d a ğ ıla c a k tır (ör. n e h irle rd e ve g ö llerd e). Bu kavram p e k ço k a çı­
dan ta rım d a ço kta n g e rçe k le şm iş olan b ir g e liş m e d ir ("m ik ro ta -
rım "; ör. y e re l n e m liliğ i g ö ste re n ta rla la rın y ü k se k ç ö zü n ü rlü k lü
uydu g ö rü n tü le ri ile y ö n le n d irile n m ü d ah ale, v b . ) .
A lg ıla y ıc ıla ştırm a m n ö n g ö rü ld ü ğ ü p e k ço k d u ru m h atta b ü tü n d u ­
ru m la r g e le ce k te e ld e e d ile b ilir o la c a k o lan ve g ü n ü m ü zd e sah ip o lm a ­
d ığ ım ız uzaysal ve zam an sa l yoğ u n lu ğ a d a ir v e rile rd ir. Bu v e rin in e lv e riş ­
liliği g ö rüş a çım ızı n ite lik se l açıda n n e re d e y se ta m a m ıy la d e ğ iştire ce ktir.
Belki de sağlığı ana fiz y o lo jik b iy o iş a re tle y ic ile rin te k il b ir a n a lizin e d a ­
y a n d ırm a k ço k ilke l g e le b ilir. Bu d u ru m d a ta ş ıtla rın sağ lığ ın ın a lg ıla y ıc ıla ­
rın çık tıla rı in c e le n e re k d e ğ e rle n d irm e si uçağın uçuşa e lv e rişli o lm a sı için
k rite r h alin e gelir.
Bu g e lişim in iki ana zo rlu ğ u (i) bü yü k ö lç ü d e yay g ın la şa n v e ri ile nasıl
baş e d ile b ile c e ğ i (ki bu v a stifik a sy o n a b ir ö rn e k tir) ve (ii) a lg ıla y ıc ıla rın
ne kadar g ü ve n li o lu p o lm a d ığ ı m e se le sid ir. İlk z o rlu k m u h te m e le n v e ri­
nin o to m a tik o la ra k işle n m e si ile h a lle d ile b ilir ve insan m ü d a h a le sin e
sad e ce bazı o la ğ a n d ışı sin yal d e se n i o lu ş u m u d u ru m la rın d a g e re k d u y u ­
lur. Bu g en iş m ikta rd a k i v e ri işle m e k a p a site sin i g ö s te rm e k te d ir an cak
aynı zam an d a da n a n o te k n o lo jin in g e liş im in e y ö n e lik b ir ö n g ö rü d ü r, ¡ki
z o rlu k da aynı şe k ild e ele alın a b ilir: Sistem , h atayı a lg ıla y ıc ıla r hatalı
ça lıştığ ın d a çık tı d e s e n le rin d e n y o la çık a ra k b e lirle y e b ile c e k tir. H er ne
k a d a r bu siste m i b e k le n m e y e n , acil d u ru m la ra karşı bağışıklığa sah ip b ir
h ale g e tire m e s e de, bu iki zorlu ğ a karşı v e rile n te p k ile r o to m a tik işlem i
m ü m k ü n k ılm a k için için d e ne k adar y e n i b ilg in in to p la n d ığ ın ı b e lirte n
b ir faza ih tiy a ç d u ym a k ta d ır.

141
9.5 Daha Fazlası İçin

- S. B an d y o p a d h y a y , S ingle spin d e v ice s - p e rp e tu a tin g M o o re 's law.

N anotechnology Perceptions 3 (2007) 159-163.
- A. P o liti and J.L. O 'B rie n , Q u a n tu m c o m p u ta tio n w ith p h o to n s. N ano ­
technology Perceptions 4 (2008) 289-294.

142
 ••
BOLUM 10

• •

NANOTEKNOLOJININ
ANLAMLARI
NANOTEKNOLOJİNİN
ANLAMLARI

Bu b ö lü m n a n o te k n o lo jiy i N an o D e vrim in hâlâ ço k b aşla rın d a o ld u ğ u ­

m uzu da göz ö n ü n d e b u lu n d u rm a k s u re tiy le sosyal b ir b ağ lam a y e rle ş ­
tirm e k te d ir. A n ca k n a n o te k n o lo ji ço kta n b e rid ir to p lu m d a n g eniş b ir
a ra lık ta g ele n te p k ile ri çe k m e k te y d i. Bu te p k ile r kabaca aşağıdaki k ısım ­
larda in c e le n d iğ i ü zere ö ze tle n d iğ i gibi "h e y e ca n lı", "ta ra fsız", "şü p h e c i"
ve "k a rş ıt" g ö rü şle r o la ra k g ru p la n d ırıla b ilir.

10.1 Heyecan

R ich ard F e y n m a n 'ı n a n o te k n o lo jiy e g e rçe kte n h eyecan du ya n biri o la ra k

g ö re b iliriz. F e y n m a n 'ın k o n u şm a sın ı izleyen on y ılla r b oyu n ca, m in y a tü r-

145
le şm e n in ö z e llik le de ultrah assas m ü h e n d is lik ve yarı ile tk e n işle m e sü ­
re ç le rin d e sü re k li s u re tle ile rle y işi g e rçe k E n d ü stri D e v rim i'n d e n k ö k e n ­
le rin i alan h â lih a zırd a ki im a la t te k n o lo jile rin in s ü re k liliğ in in g ü cü n ü g ü ­
v e n ce a ltın a aldı. T e o rik b ir te k n o lo ji uzm an ı olan K. Eric D rexler, aynı
zam an d a R ich ard F eyn m a n ta ra fın d a n orta ya kon an n e sn e le ri genel
a n la m ıyla a to m a to m inşa e tm e y e y ö n e lik zorlu ğ u n ele a lın m a sın ı güçlü
b ir şe k ild e sa v u n u y o rd u . B ir d izi ça lışm a sın d a d iğ e r cih a zla rı y a p a b ilm e
k a b iliy e tin e sah ip b ir n a n o ö lç e k araç olan "m o n ta jc ı" fik rin i te m e l alan
d ü ş ü n c e le rin i d e ta ylı b ir şe k ild e o rta ya koyd u. Bu m o n ta jc ıla r kişisel
n a n o fa b rik a la rın te m e lin i o lu ş tu rm a k üzere ö n g ö rü lm ü ştü , n a n o fa b rika -
lar ise pek ço k m o n ta jcı içe re n ve n e re d e y se herşeyi im al e d e b ilm e k a b i­
liy e tin e sa h ip olan m asaü stü m a k in a la rıyd ı. Kişisel b ir n a n o fa b rika ise,
aslın da, y ap ışkan to zu h a m m a d d e o la ra k k u lla n m a k s u re tiy le g ayet
karm aşık ş e k ille r im al e d e b ile n hızlı p ro to tip ç ile rin ço k karm aşık olan
g e lişm iş h a lle rin e v e rile n isim d ir.
K arbon n e re d e y se h e rşe y in im a li sıra sın d a en ço k te rcih e d ile n
a to m d u r. K arbo n a to m la rın ın a to m a to m m o n te e d ilm e si iş le m in in v e ­
rim liliğ in i g ö s te rm e k için R o b e rt Freitas, Jr ve d iğ e rle ri ta ra fın d a n yoğ u n
te o rik ve d en e yse l ça lış m a la r y ü rü tü lm ü ştü r. B u rad a ö n g ö rü le n h a m ­
m a d d e ise a s e tile n d ir. Kişisel n a n o fa b rik a la r a se tile n te d a riğ in e , e le k tri­
ğe ve m o n ta jın y ü rü tü lm e s i için k o m u tla ra (yazılım a) ih tiy a ç d u ya cak tır.
A s e tile n a tm o s fe rd e k i k a rb o n d io k s itte n ü re tile b ilir.
Kişisel n a n o fa b rik a fik ri g e rç e k le ş tirilir g e rçe k le ştirilm e z , bu te k n o lo ­
jin in tü m dü n yaya yayıla ca ğ ı ve k ıtlık ta n ziyad e ye n i b ir b o llu k e k o n o m isi
d e v rin e ö n c ü lü k ed e ce ğ i ü ze rin d e g en e l b ir uzlaşı v a r gibi g ö rü n m e k te ­
dir. A rz ve ta le p gibi kutsal e k o n o m i yasaları bu yen i k o şu lla r k arşısınd a
g eçersiz kalacaktır.
Kişisel n a n o fa b rika d e v rin in s o n u çla rın d a n çoğu fayd a sağlayan s o ­
n u çlard ır. (N eredeyse) b ü tün ü rü n le rin im a la tı k u lla n ım alan ın a g öre
ö ze lle şe ce ğ i için, D ü n y a 'n ın e k o siste m i ü ze rin d e b ir fe la k e t h alin e g e l­
m iş olan ve çe v re se l açıda n g e rçe k te n s ü rd ü rü le m e z b ir y ü k olan d ev
n akliye e n d ü s tris i de geçersiz h ale g e le ce ktir. B u n u nla b irlik te e le k trik
ü re tim i m u h te m e le n n a n o ö lç e k te im al e d ile n fo to v o lta ik g ü n eş p ille rin i
te m e l alacağı b ir y o lla y e re lle ş tirilm e k s u re tiy le e le k trik d ire k le rin in y a ­
rattığ ı e s te tik b o zu lm a y ı (ve b e ra b e rin d e g e tird ik le ri te h lik e le ri) o rta d a n

146
k a ld ıra ca k la rd ır. G ü n ü m ü z d e k irlilik gibi insan h ay atın ı te h d it eden en
d e rin p ro b le m le rin b azıla rı olan a tm o s fe rd e g ö rü le n aşırı d e re c e d e kar­
b o n d io k s it b irik im i ve g ele n e k se l e n e rji ka y n a kla rın ın tü k e n m e s i soru n u
o rta d a n kalkacaktır.
Bu fa y d a la r in san lığ ın d ire k o la ra k fa y d a la n d ığ ı n an o te m e lli d iğ er
te k n o lo jile rd e n ço k fa rk lıd ır. B u n ların bü yü k o la n la rın d a n ilki insan b e y ­
n inin g ü cü n ü b ir n oktada aşacak o la n b ilg isa yarların işlem h ızın ın sü r­
m e k te o lan üstel b ü y ü m e s id ir (K u rzw e il'in tekilliğ i). İkincisi ise ö ze llik le
de ta h m in i yaşam s ü re sin d e (iyi b ir fizik se l ve ruhsal d u ru m için de) kay­
da d e ğ e r m ikta rd a b ir artışa n eden o lacak şe k ild e insan v ü c u d u n u n ya­
pay y o lla rla g ü çle n d irilm e s id ir.
H e y e c a n lıla r o la ra k a d la n d ırıla b ile c e k g ru p la rın ara sın d a en göze ça r­
pan g ru p la rd a n biri S o ru m lu N a n o te k n o lo ji M e rk e z i (CRN) o la ra k b ilin e n
ve N a n o D e vrim in ne a n lam a geldiği h akkın da to p lu m u n b ilg ile n d irilm e ­
si ve e ğ itilm e s in e y ö n e lik g iriş im le r y ü rü te n b ir gru p tu r.

10.2 Tarafsızlık

Bu gru b u n ü ye leri n a n o te k n o lo jiy i o ld u k ça ta h m in e d ile b ilir y o lla rla

g e lişe c e k sü re k li b ir ile rle m e o la ra k g ö rü rle r. T e k n o lo jik g elişim v izy o n la ­
rı üstel o lm a k ta n ziyade lin e e rd ir. T a ra fsızla r d ik k a tle ri gü n eş m e rh e m le ­
rin e veya v ern iğ e m o rö te si ışın ları e m e n n a n o p a rça c ık lı p ig m e n tle rin
k a rıştırılm a sın a , d o la y ısıyla şe ffa f h ale g e lm e le rin in ava n ta jla rın a çe k e ­
ce k le rd ir. G ıd a la r ve m e ş ru b a tla r ü ze rle rin e d ö k ü ld ü ğ ü n d e , kravatların
ve d iğ e r k ıy a fe tle rin ü ze rle rin d e k i te k stil fib e rle rd e b u lu n a n n a n o y a p ılı
k a p la m a la rın bu d ö k ü le n m a d d e le ri itm e si o n la rd a h eyecan y a ra ta c a k ­
tır. Cam p e n c e re le re veya m o to r a ra b a la rın ca m la rın a y ö n e lik yü zey
k a p la m a la rın ın bu ca m la rı sad e ce suyla y ık a n m a k s u re tiy le (veya sadece
ya ğ m u ru n bu işi ya p m a sına izin v e rm e k su re tiy le ) te m iz hale g e tire b il­
m esin in a v a n ta jla rın ı fâ rk e d e c e k le rd ir. N a n o m a lze m e le rin p arla k fila-
m e n tle re dayan an h a lih a zırd a k i la m b a la rla kıyasla ço k daha bü yü k b ir
e n e rji v e rim in e sah ip ışık saçan d iy o tla rın ü re tilm e s in e yol açm asın ı,
b ö y le ce kayda d e ğ e r m ikta rd a e n e rji ta sa rru fu sağ la n m a sın ı b eklerler.

147
 Bu gru b u n pek ço k üyesi için, n a n o te k n o lo ji ço ğ u n lu k la n an op ar-
ç a cık la r a n la m ın a g e lm e k te d ir. İnsan v ü cu d u n a g iren n a n o p a rça c ık la rın
yan (veya m u h te m e le n yan o la ra k kabul e d ile b ile ce k ) e tk ile rin in son
za m a n la rd a kazandığı kötü şö h re t, n a n o p a rça c ık la rın im alatı, ku llan ım ı
ve a tılm a sı ü ze rin d e uygun d ü z e n le m e le r g e tirilm e s i için y ü k se k p e rd e ­
den ça ğ rıla rın y a p ılm a sın a yol açtı. Bu d ü z e n le m e le r her zam an ço k ih ti­
yaç d u yu lan a ra ş tırm a la rla b e ra b e r d e ste k le n in c e fa y d a d ır çünkü nano-
p a rç a c ık la rın b iy o lo jik e tk ile ri ü ze rin e ço kta n b eri y ü rü tü le n b ü yü k h a­
c im d e k i ça lışm a la ra rağm en, ra p o r e d ile n d e n e y le rin bü yü k b ir k ısm ın ın
k o n tro l m e k a n izm a la rın d a k i y e te rs iz lik ve d iğ e r k u su rlard an d o layı çok
kötü b ir şe k ild e y ü rü tü ld ü ğ ü g ö rü lm e k te d ir.
Bu gru b u n bazı ü ye leri n a n o te k n o lo jin in v a rlığ ın ı ö n e m siz gibi g ö s­
te rm e k te d ir çün kü o n la ra göre n a n o p a rça c ık la r y ü z y ılla rd ır ü re tiliy o r ve
k u lla n ılıy o rd u ve k im y a g e rle r o n la rca yıld a n beri n a n o ö lç e k te g id e re k
dah a fazla d eta ya sah ip y a p ıla rı m o n te e d iy o rla rd ı (m o le k ü lü stü kim ya).
Peki, bu rada yen i olan n e d ir? A y n ı zam an d a b irle ş ik te k b ir alan o la ra k
"n a n o te k n o lo ji" d e n ziyade, tıp ve e n e rji ü re tim i gibi çe şitli u yg u lam aları
içe re n ço k sayıda fa rk lı a la n la rd a n olu şan "n a n o te k n o lo jile r"d e n b a h ­
se tm e n in g e re k tiğ in e y ö n e lik b ir g ö rü ş de vard ır; m u h te m e le n b u rad an
çık a ca k an lam fa rk lı u yg u la m a la rın b irb irle rin d e n ö ğ re n m e si gereken
şe y le r old u ğ u ve ayrı ayrı ta k ip e d ilm e le ri g e re k tiğ id ir. Bu g ru p için d e,
"n a n o te k n o lo ji" te rim in in on yıl zarfın d a o rta d a n kalkacağı g örüşü g ayet
yayg ın d ır.

10.3 Karşıtlık ve Şüphe

Bu gru b u n ö n e çıkan ü ye le ri daha ö n ceki d ö n e m le rd e d e m iry o lla rın a ,

e le k triğ e ve vb. te k n o lo jile re de aynı şid d e tle karşı çıkm ış o la n g erçe k
M a k in a K ırıcıla rd ır. O n la rın k arşıtlığı sadece n a n o te k n o lo jiy e özgü d e ğ il­
d ir ve bu yü zd e n bu rada özel o la ra k ta rtış ılm a la rın a ih tiy a ç yoktu r.
Bu g ru p için d e k i d iğ e r b ir y ü k se k sesli kısım ise sıkı d e n e tim le rin
a lın m a sın ı savu nan veya h atta h erh a n g i b ir te h lik e li d u ru m o rta ya çık ­
m ad an ("ö n le m p re n sip le ri" o la ra k a d la n d ırıla n kan un lar) n a n o te k n o lo -

148
jin in u yg u lan m asın a karşı to p ta n b ir yasak g e tirilm e s in e ih tiy a ç d u ya cak
k ad ar acil te h lik e le re karşı d u ya rlılığ ı a rttırm a y a çalışan g ru p tu r. Bu te h ­
lik e le rin en b ilin e n i "gri ça m u r" kâb u su d u r. R e sm e d ilm e y e d e ğ e r bu
te rim , m o n ta jcıla rın y ü rü tm e k ü zere p ro g ra m la n d ık la rı k o m u tla rı ta k ip
e tm e k te n v azg e çip k endi k e n d ile rin i kop yalayacağ ı ve üstel b ir b ü yü m e
g ö s te re re k b ü tün dü n ya kayn a kla rın ı tü k e te c e ğ i karan lık b ir sen aryo yu
a n la tm a k ta d ır. K arb o n u n bu g ezeg e n d e k i h ayat için m erke zi olan rolü,
eğ e r m o n ta jcıla rı sa d e ce karbon bazlı h a m m a d d e le ri ku lla n a n m o le k ü l­
ler o la ra k kabul etse k bile, bu d u ru m u n g a y e t te h d it ed ici o ld u ğ u n u
g ö s te rm e k te d ir. Ş aşırtıcı b ir şekild e, h e y e c a n lıla rd a n biri olan D re xle r'ın
ken disi gri ça m u ru ilk kez yazılı o la ra k ta rtışa n kişidir. Bu n oktad a k a rşıt­
ların h e y e c a n lıla rla m o le k ü le r im a la tın g e rçe kle şe ce ğ i g ö rü şü n ü p aylaş­
tığ ın a da d ik k a t e tm e k gerekir.
H er ne k ad ar gri ç a m u r fik ri k am u n u n ilgisin i çe k m iş olsa da, pek az
b ilim a d a m ı bunu c id d iy e a lm a k ta d ır. Ç ok dah a katı b ir şe k ild e karşıt
o lan başka b ir fik ir kişisel n a n o fa b rik a la rın iyi s e b e p le r için k u lla n ılm a y a ­
cağına d a y a n m a k ta d ır yani hem g e re k s in im le r hem de lüks sın ıfın a giren
insan ih tiy a ç la rın ın karşılan m ası için k u lla n ıla b ile c e ğ i gibi, ö rn e ğ in ka­
zan ç hırsı veya askeri h a k im iy e te y ö n e lik agresif, d ü şm a n ca a m a çla r için
de k u lla n ıla b ilir. Bu n o k ta d a v e rile b ile c e k te k g ü ve n ce a g re sifliğ in hem
b ire yse l o la ra k (su çlar açısından ) hem de k o lle k tif o la ra k (savaş çığ ırt­
kanları) to p lu m d a h er zam an b u lu n d u ğ u , y in e d e h içb ir zam an baskın
hale g elm e d iğ i ve in san lığ ın b ir şe k ild e h ayatta k a ld ığ ın ı v u rg u la m a k
o la b ilir. H erhangi b ir y e n i te k n o lo jin in k ö tü ye k u lla n ım ın a karşı d ire n m e
k a b iliy e ti, ö n c e sin d e de old u ğ u gibi, m u h te m e le n aynı te k n o lo jin in kö­
tü y e k u lla n ım k a b iliy e tiy le eşit a d ım la rla ile rle y e ce k tir.
Bu g ru b u n kayda d e ğ e r b ir parçası da k a rşıtla rd a n ziyad e ş ü p h e c ile r­
dir. Bu g ru p ta k ile r m o le k ü le r im a la tı te m e l alan kişisel b ir n a n o fa b rika -
nın g e rçe kte n ü re tile b ilm e ih tim a lin e karşı şü p h e cid irle r, d ola y ısıyla
te k n o lo jiy i g e liş tirm e y e y ö n e lik k u lla n ıla n kam u fo n la rın ın ziyanı d ışın d a
karşı çıkacak h içb ir şey y o k tu r. H e y e c a n lıla r ta ra fın d a n id d ia e d ile n fa y ­
d a la r d ik k a te alın d ığ ın d a , ş ü p h e c ile r tip ik o la ra k şuna b e n z e r b ir te p k i
v e re ce ktir: Yapay zekâ h içb ir zam an insan zekâsını aşam az çü n kü y ap ay
zekân ın m e k a n ik o la ra k k o p y a la n a m a y a ca k o lan sayısal o lm a y a n y ö n le ri

149
v a rd ır, iki ta ra fa da ait olan a rg ü m a n la r g ayet açık b ir şe k ild e ifa d e e d i­
le b ilir34 an ca k iki karşıt gru b u n da so n u çta b ir uzlaşıya v a rm a k için bir
çabaya g irm e m e si üzücü b ir d u ru m d u r. Bu n ed e n le , y ap ay işle m e g ü ­
c ü n d e e ld e e d ile n ü stel artışa rağm en, insan zekâsı m u h te m e le n h er
zam an ü stün g e le ce ktir. S ydn e y J. H a rris'in zekice g ö ste rd iğ i ü zere in ­
sanlığa y ö n e le n g erçe k te h lik e b ilg isa ya rla rın in sa n la r gibi d ü şü n m e y e
b aşlayaca k o lm a sı değil, in sa n la rın b ilg isa yar gibi d ü şü n m e y e başlayaca k
o lm a sıd ır.

Teranostikler. Bu old u k ça çirkin ke lim e alg ıla y ıcı ile b irle ş ik h ald e v ü ­
cu da y e rle ş tirilm iş b ir cihaz ile (m u h te m e le n b ir ilaç re ze rv u a rı ya da
m in y a tü r b ir ilaç fa b rik a sın d a n olu şan b ir cih az ile) y ö n e tile n h a sta lık la ­
rın te d a visi (m u h te m e le n vü cu d a y e rle ş tirilm iş b iy o a lg ıla y ıc ıla rd a n eld e
e d ile n v e rin in o to m a tik o la ra k işle n m e si ara cılığ ıyla) a n la m ın a gelir.
N ü fu su n cid d i b ir kısm ı tıb b ın o to m a tik sis te m le rin e lin e te s lim ed ile ce ğ i
fik rin d e n h o şla n m a m a k ta d ır. Bu to p lu m ta ra fın d a n d o k to rla rın y e tk ile ­
rin in e lle rin d e n alın m a sı o la ra k g ö rü lü y o r. A y n ı işle v b ir tıp d o k to ru ta ra ­
fın d a n g e rçe k le ştirild iğ in d e , hasta ile ö n e rile n te d a viy i kabul ed ip e tm e ­
diği ü ze rin e ta rtış ıp son kararı h astan ın k e n d isin e b ıra k m a k m ü m kü n
o la b iliy o rd u .
İnsanın g ü ç le n d irilm e s in e y ö n e lik te p k ile r ise daha k a rış ık tır ve bu
ko n u d a ki a rg ü m a n la r açık te rim le rle o k adar da n et b ir şe k ild e ifade
e d ile m e m e k te d ir. İnsan g e liş im in e karşı h eyecan d u y a n la rın b a zıla rın ın
a ra la rın d a o rta ya çıkan n e re d e y se ta m a m e n d in i olan (g e n e llik le "tra n s-
h ü m a n izm " o la ra k a d la n d ırıla n ) b ir y a k la şım ın v arlığ ı konu ü ze rin d e k i
ta rtış m a y ı h a fifle tm e m e k te d ir. A y rıca , n ü fu su n ço k daha b ü yü k b ir kısm ı
(m u h te m e le n ço ğu nlu ğu ) y ap ay zekâ ile ilg ile n e n le re kıyasla en azından
m akul ö lç ü le rd e g e lişim e ilgi d u y m a k ta d ır (k o zm e tikle g ü ze lle şm e,
"e n e rji iç e c e k le ri", hatta soğu k alg ın lığ ı gibi u fak h astalıklara karşı ila çla r
v e vb.). Kabul e d ile m e z m ik ta rd a k i g e lişim in (tra n sh ü m a n izm ?) k o zm e tik
ve ilaç te d a v is i gibi kabul e d ile b ilir o la n d a n (to p lu m u n ço ğ u n lu ğ u n u n
g ö rü şü açısın d an ) n et b ir şe k ild e ay rılm a sı ço k zo r g ö 'ü n m e k te d ir. Bir

34 Bir özet olarak bkz, örneğin, Ramsden J. J. Com putational aspects of consciousness. Psyche:
Problems, Perspectives 1 (2001) 93-100.

150
kazanın e tk isiy le savaşm aya y ö n e lik tıb b i te d a v i p re n sip te insan g elişim i
k a te g o risin in d ışın d a tu tu la b ilir. A n cak, ö rn e ğ in , ya bu kaza te h lik e li b ir
sp ora b ilin ç li o la ra k k a tılım ın s o n u cu n d a o rta ya çık tıysa ? Bu k o n u d aki
n e tlik e n g e lle n e b ilm e s i m ü m k ü n olan sağlıksız yaşam ta rz la rın ın , ö z e llik ­
le aşırı b e s le n m e n in yay g ın la şm ış o lm a sı hesaba ka tıld ığ ın d a daha da
b u la n m a k ta d ır. B u n la rın h e p sin d e b ir tu ta rlılık olan a kadar, n a n o te k n o -
loji te m e lli insan g e lişim i için ah laki b ir s ta n d a rt b u lm a ya y ö n e lik ça b a la r
fay d asız o la ca k tır. Bu alan da te m e lle re in m e y e y ö n e lik n isp e te n az sa y ı­
da çaba olm ası hayal kırıklığ ı y a ra tm a k ta d ır. İnsan g e liş im in e y ö n e lik
te k n o lo jik k a b iliy e tin hızlı b ir şe k ild e ile rle d iğ i d ü şü n ü ld ü ğ ü n d e , biz,
in sa n lık olarak, insan g e lişim in in d e m o g ra fik so n u çla rı da buna dah il
o lm a k üzere, bu s o ru n la rla ş id d e tli o la ra k artan b ir şe k ild e yüzleşeceğiz.
K a çın ılm a z o la ra k m ü ca d e le e d ilm e s i gereken d iğ e r m e s e le le r ise ça lış­
m an ın an lam ı gibi k o n u la rı k ap sam ak tad ır.

10.4 Geleceğe Karamsar Bir Bakış

G e le c e k e v rilm e k te d ir ve g e le ce k ta h m in e d ile m e y e n d ir. G e n e llik le , eğer

b ir fa a liy e tin içe rd iğ i risk h ayatta kalm aya karşı ise, geleceği d e ğ iştirm e k
için to p lu g iriş im le r y a p ılır. Biz bu riski risk = te h lik e X g e rçe k le şm e ih ti­
m ali o la ra k d ü şü n e b iliriz; riskin ne k ad ar iyi d e ğ e rle n d irild iğ i sad ece
te h lik e n in ve g e rçe k le şm e ih tim a lin in ne k ad ar iyi ta h m in e d ile b ild iğ in e
bağlıdır. G e n e l o la ra k kon u şu rsa k, ç e ş itlilik h ayatta k a lm a n ın b ir g ara n ­
tö rü d ü r. D ü n yadaki fa rk lı b ö lg e le r kendi n a n o te k n o lo ji tü rle rin i g e liş tir­
m eye güçlü b ir ş e k ild e te şv ik e d ilm e lid ir. Eğer n a n o te k n o lo jin in b ir fe la ­
ket y a ra ttığ ı isp a tla n ırsa , bu d u ru m d a te h lik e n in daha y e re l b ir hale
g e tirilm e s i m ü m kü n olu r. K ü re se lle şm e y e karşı g en e l eğ ilim bölgesel
çe ş itliliğ in d ü ş m a n ıd ır ve bu ya k la şım te k n o lo jin in k en d isi kad ar d e ğ e r­
le n d irilm e y i hak e tm e k te d ir.

151
10.5 Daha Fazlası İçin

- F. A llh o ff, P. Lin, J. M o o r ve J. W e c k e rt (eds), N a n o e th ics: The E th ic a l

a n d S o c ie ta l Im p lica tio n s o f N a n o te ch n o lo g y. C h ich este r: W ile y
(2007). N a n o te k n o lo jiy i ve g e le ce k 30 ile 4 0 yıl ara sın d a k i m u h te m e l
g e liş im in i o rta ya koyan d ü şü n ce te tik le y e n d e n e m e le rd e n olu şan bir
kolle k siyo n .
- J. A ltm a n n , M ilit a r y N a n o te c h n o lo g y , London: R o u tle d g e (2006).
N a n o te k n o lo ji ve g ü n ü m ü zd e k i a ra ştırm a fa a liy e tle rin e y ö n e lik g e li­
şe b ile c e k m u h te m e l b ir askeri pazara y ö n e lik d e ğ e rle n d irm e .
- M . A n iss im o v e t al., The C e n te r fo r R e sp o n sib le N a n o te c h n o lo g y
S ce n a rio P roject. N a n o te c h n o lo g y P e rc e p tio n s 4 (2008) 51-64. Çok
uzakta o lm a y a n b ir g e le ce k te geçen kişisel n a n o fa b rika y a yakın bir
k a b iliy e te kavuşm u ş b ir dü n yaya d a ir üç se n a ryo sunan b ir kaynak.
- R.A. Freitas, Jr, E c o n o m ic im p a ct o f th e p e rso n a l n a n o fa cto ry . In: N.
B o stro m e t al., N a n o te c h n o lo g y Im p lica tio ns: M o r e Essays, pp. 111-
126. Basel: C o lle g iu m Basilea (2006). M o le k ü le r im a la tın şim d iy e d ek
e k o n o m ik e tk isin i d e ğ e rle n d irm e k için y a y ım la n a n en d e ta y lı girişim .
- J J . R am sden , The m u sic o f th e n an o sp h ere s. N a n o te c h n o lo g y P e r­
ce p tio n s 1 (2005) 53-64. W o o d e t al.'in ra p o ru n a y ö n e lik b ir e le ştiri
o la ra k o rta ya çık a rılm ıştır.
- S. W o o d , R. Jon es ve A. G e ld a rt, The S o cia l a n d E co n o m ic C h a lla n g e s
o f N a n o te c h n o lo g y . Sw indo n: E c o n o m ic and Social S cien ces R esearch
C o u n cil (2003). Bu ra p o ru n ana yazarı b ir p siko lo g d u r. Bu yazı nan o-
te k n o lo jin in to p lu m la olan ilişk isin in nasıl g elişeceğ i ü ze rin e e k le k tik
b ir g örüş su n m a k ta d ır.

152
□İZİN

ADP, 123-124 Boltzmann sabiti, 33

algılayıcılaştırma, 135 boya, 20-21, 97
Alternatif Polielektrolit Caltech, 6
Çöktürülmesi, 97 cihazlar, 4-5,18, 25-26, 37, 73,
amino asit, 13,116,118 76- 77, 83-84, 118
amino asit zinciri, 13 Coulomb boşluğu, 34
Asetilen, 64,150 C R N ,151
AT&T Bell Laboratuarları, 89 çekirdekleşme, 57-58, 61
ATP, 117,123-124,127 çözünürlük, 45, 47, 49, 59
ayrım bölgesi, 99 ÇTEM, 47
bakteriyorodopsin, 128-129 de Broglie bağıntısı, 46
BÇ, 101 Derjaguin varsayımı, 107
Biyopolim er Katlama, 93 DKL, 90
Bohr yarıçapı, 35 DMD, 78-79

153
DNA, 12, 83, 85, 9 4 ,1 0 6,1 1 7,1 19 , hafıza, 72-75, 93
130,141 halkalı oligoalkol, 119
dönüştürücü, 23, 25, 75,139-140 Halobium salinarium , 128
Drexler, 6-7,14, 9 0 ,1 1 7 ,1 5 0 ,1 5 3 Hamming, 73
Dupre denklemi, 104,108 histerez, 73
düğme, 71-72,129 iltihap, 65
EE, 100 Jacobson-Stockmayer, 94
Eigler, 19, 90 karbon karası, 21
elektrokinetik, 82 karıştırma, 59, 87
elektron mikroskobu, 46-47 kas, 117,127
en az aksiyon, 118-119 Katalitik, 61
En Az Aksiyon Prensibi, 93, 95 katalizörler, 22
Endüstriyel Devrim, 9,1 1 KBÇ, 89
enerji, 4 ,1 0 ,1 3 , 33-35, 38, 49, kırık ergodiklik, 120
58- 59, 72-73, 75-76, 83, 92, 99, Kırık ergodiklik, 120
101-104, 106-107, 120,124, kimyasal buhar çökertme, 64
126-127,135-136, 142-143, kimyasal reaktivite, 31
151-152,155 kloroplast, 92
enzim, 10, 65,118 kompozit, 18
Faraday, 61 kuantum nokta, 136
FBÇ, 89 kuartz kristal mikrobalansı, 53
Fermi, 33 Kurzweil, 9 ,1 2 ,1 4 ,1 5 1
Ferromanyetizma, 34, 75 kübit, 136
Feynman, 6,14, 2 6 ,1 0 4,1 5 0 Langmuir-Schaefer, 62
fotokimya, 6 Laplace, 22
fotosentez, 142 Makrofajlar, 67
fulleren, 63 Manfred von Ardenne, 46
GDP, 125 manyetik tünel bağlantı noktası, 79
GEM, 46 mekanosentez, 20
Gibbs, 102,120 mikrotarım, 145
Girifalco-Good-Fowkes denklemi, m ikrotübül, 125
103 M ikrotübüller, 124
Glukoz, 139 miyozin, 1 1 7,1 22 ,1 24 ,12 7
grafen, 22, 63-64, 81 m oleküler elektronik, 5, 76
gri çamur, 153 m oleküler ışın epitaksisi, 89
GTP, 125 M oore Kanunu, 135

154
NAND, 71 Ostwald, 8, 60
Nano alan yayıcılar, 77 öğütme, 57
nanobilim, 13 Ökaryotik hücre, 124
nanobiyoteknoloji, 83 ,1 1 6,1 3 7 özbirleşim, 7, 38, 52-53, 99,102,
nanobot, 84 106,117
nanocihaz, 24, 33, 83 parazit, 39
nanoçubuk, 62 PDMS, 96
nanoelektrom ekanik sistemler, 81 Planck sabiti, 35
nanofabrika, 150 Poisson dağılımı, 38
nanofiber, 20, 61 polimer, 18, 20, 91, 93, 96,119
Nanofotonikler, 5 Polipeptitler, 118
nanoimalat, 5,10, 88, 90 Polipropilen, 20
Nanokapasitör diziler, 78 polisakkaritler, 98
nanokatkılar, 21 Polisakkaritler, 119
nanokompozitler, 21 profilleştiriciler, 48
nanolaştırma, 135,144 protein, 53, 65, 9 3 ,1 0 2,1 2 0,1 24 ,
Nanomedikal, 83 128
nanometre, 4,10, 45, 47, 49, 62, RNA, 91, 9 4 ,1 1 9 ,1 3 0 ,1 3 8
89, 95 Robert Freitas, 150
nanoparçacık, 8,11, 20, 22, 61, 66, röle, 72-73, 74
143 RSE, 100-101
nanoparçacıklar, 5, 33, 64, 66, 76, safsızlıklar, 37
98,143, 152 Schweizer, 19, 90
Nanorobot, 83 sızdırma, 77
nanosistem, 24 sistemler, 4-5,1 2,1 8 , 80, 92-93,
nanotıp, 83 ,1 1 6,1 3 7 111,120,126
nanotüp, 10,11, 61-64, 77 SNOM, 47
Nevili M ott, 78 spin taşınım ı, 79
Newton, 84 spintronik cihaz, 137
nükleik asitler, 98 spintronikler, 78
Nükleik Asitler, 119 stigmerjik, 93,144
nükleotit, 118 Stranski-Krastanov growth, 80
Optik dalga kılavuzu ışık modu süperpara-manyetizma, 34
spektrometresi, 52 Şeffaf Nanokom pozit elektrotlar,
ortam, 18, 20, 58, 60, 76-77, 98, 77
106,138 Taniguchi, 7

155
taramalı iyon akımı mikroskobu, 52 vastifikasyon, 135
taramalı tünellem e mikroskobu, 49 VeDeğil kapısı, 137
tasarım, 18, 39 ,4 0 VLSI, 92
taşınım, 82 yapay zekâ, 155
TEM, 46 yarı iletken işleme, 8 0 ,1 1 2,1 5 0
Teranostikler, 154 YFT, 90
translasyon, 116 yüzey gerilimi, 33,102-103,
tübülin, 125 108-110
ultrahassas mühendislik, 150 yüzey plazmonu rezonansı, 53
van der Waals, 25, 38,104-105

156
ide nanoteknolojinin pek çok yönünüokurların
. T akat, Bölüm i ’de nanoteknoîojinin ne: öldu-
linımları ortaya koyuyor ve B atı m edeniyetinin
lotekoolojinin hangi noktada olduğunu anlatı-
p.^pnümüzde bilim adamlarmış şirk etteâ, daha
sebeplerin nanoteknoloji kadar küçük ölçekteki
epiği teknik anlam da inceleniyor. Bu ölçekte
şlenm esi üzerindeki etkisi Bölüm 3’te incele-
ölçekte hangi araçlarla ve hangi yöntem lerle
i m alzem elerle çalışıldığı ya da bu süreçlerin so-
in ortaya çıktığı ise Bölüm 5’te anlatılm aktadır,
aîr'iik 5 bölümde nanoteknolojinin bir anlamda
kitabın ikinci yarısındaki 5 bölüm de, nanotek-

9786054362486