Sayı: 26

Cilt: 5 Nisan 1935

••

_ _ _ LKU
HALKEVLERi MECMUASI ·
 T A
OGUZLARA .DAiR
HÜSEYİN NA MIK ORKUN
ESKİ Türk •kavimleri arasmda mü-
him bir yer tutan Oğuzlar .. ~akkında
şimdiye lk:adar bir iki yazıdan ma -
ada hemen hiç bir şey [Y3Zılmamı~tlii'.
Houtsma'run Oğuz .kabilel-eri ·hak-
mda (WZKM. II) bir yazı.sı ile
Türkiyede çıkan ·b ir iki makale bu
hususta yazılmış belli başlı yazılar­
dır.
Oğuz 'kavim adının iştika.kı ıhaık­
.kmda V amb:ery Oxus ırınağının is -
mi ile ayn~ olduğunu söylemekte ve
oeh y.aıhud ak ile uz'dan müteşekkil
olduğunu yazmaktadı·r. Uz ise bir e-
datıtır. ( 1) Marquart da b{ı kelim.eyi
O.K + uz .diye . tahlil etmektedir. Ok
= Pfıeil, uz iseıMan manasınadLİ-: Bi-
naenaleyh lk·elimenin hepsi Pfeil-
manner demektir. (2)
ıNemeth' de bu kelimeyi oq + z
§eklinde tahlil ile okun !kabile mana-
sma geMiğini ve Z nin de cemi edatı
olduğunu söylemektedir. (3) Filha -
.kika ok kelimesi en eski zamanlar-da
!kabile manasma geHr.di. (4) Ok esıki
Türklerde muayyen :b ir cemaatin he-
(1) Török faj, ·s. '13.
(2) Marquart; Osttürk, Dia. Stud.
s. 37
(3) Nemeth; On oğur, net mag-
yar, Dentümogyer, KCsA, I, 2, 'S.
152, 153.
(4) Thomsen: Turcica, S, 7.
102
R ı H
yeti umumiyesi :idi, ki kabile, boy
veya muayyen mikdarda insan -k üt -
lesi demektir. Gazneli Mahmud ken-
disine tabi olan Selçukiler.den asker
Hm:iza ettiği .vak:it ne mikdar gön-de-
rebilec~eıııini sorunca §U :cevabı al-
mıştı: Bir olk -gönderirseniz on ıhin
asker ıgöndeririz. (5)
Z edatı ise türkçede cemi edatı -
dır. Malfundur; .ki zamirierin müfret-
lerine ·Cemi edatı getirerelk cemi za -
mirler te§kil olunurdu. Binaenaleyh
ben, bizin müfredi olduğu gibi si-
zin rnüfredi ·de' se ndir. Ü ç,üncü §ahıs
zamirde ise bu eski cemi edatı terke-
dilerek lar, ler cemi edatz konmuştur.
Bazı metinlerde siz yerine de
senler ık ullanıl-dığını ·görme·k teyiz. (6)
Yalnız ma'alesef .b ugün bu ıiki misali
teksir edem,eme1.-teyıiz. Mamafilı Z
nin cemi olduğunu ,b u iki misal va -
zıhan gösterme~ ;kafidir. (7)
(S) Viyana Milli kütüphanesi; Se-
yit L-ola.man risalesi; Olcun başka ma-
nalarr hakkında burnrz: Kaşgari, I ,
s. 40
(6) W. Barıg, G. R. Rachmati; Die
legende von Oghuz Qaghan, S. 10.
satır; 108
(7) Nemeth mezkfır makalesinde Z
bakkrnda b-3şka misaller de vermeğ.e
çalrşrmştır. B'll: misaller evimiz, geli-
riz sözleri gibidir; ki buradaki Z za.-
 OGUZLARA DAİR
O ·h alde Oğuz kabileler manasma
gelir; ·ki a§ağrda .göreceğıimiz .gj:bi fil-
ha.kilka birçok kaıbilelerln ittihadrn -
dan basri olmuş ıbir camiadı:r. Uygur
metinlerinde oğus sözü kabile• manası­
na olarak .kullanılmı§tır.
Oguzlarm tarihini çok eski ,zamanla-
ra kadar çıkannalk lanmdır. Fakat e-
limizdeki vesikalar maatteessüf .daha
sonraki dev.relere ai.d ise de Oğuz
destanından birçok tarihi İstihraçlar
yaparak bu .ciheti az .çok tenvire im -
kan vardır. Bunların tari:bi rpek eski
zamanlara çclı:mca Oğuzlan evvela
Hiung-nular arasında ara.ma.k .lazım
gelmektedir. Bu hususta ise yapılan
bir iki tecrübe bir n~iye olmaktan
mir olan bize aiddir. Biliyor.uz; ki b.u
gibi tasriflerde zamir/er kı.ıllanılmak-
ta idi. Binaenaleyh evimiz = ev +
biz (veya ev + miz); geliriz = gelir
bizdir. Evim sözündeki M de müf-
red za;mirin birinci şahsıdır.
Bang ise Z ıyi tesniye edatı telak-
ki etmektedir. (T.uran, 1918, s_ 307)
Ikiz sözünde
. . tesniye edatı ol.
bunun
dtıığu 'düşünülebilirse de üçüzde 'bu
şüphe tamamile zail olabilir. Z nin
türkçede daha birçok rolleri vardır.
(Bu husust-a bakznız: Nemeth, Az u-
rali es a török nyelvek ösi kapesola-
ta, N yk. 1928. S, 82-83) Ben bııra­
daki z ·nin moğolca cemi edatı olan S
ile alakadar oldiU.ğun'ıJ. zannetmekte •
yiım. (T gibi) Türk metinlerinde de
bu cemi kullanılmıştır. (Bakınız: Ra-
mstedt; Zwei uig. runeninschrift. 'S.
27, not .57).
103
ileri gidememiştir. Mo-tun i·le Oğuz
hanı birleşHrmek ve bunlaının hayat-
ları Masında m-ܧalbib noktalar ara -
mak bu ai.heti. kati biır surette isbaıtaı
kafi .değildir. A§ağıda.ki satırlarda bu
nokrt:aya ibaşka .bir cebbeden bakarak
tetkike çalışacağız. Bütün Oğuz ;b oy-
lan arasmda ·s on zamanlara ık:adar .de-
vam eden kabile te§kila:tı aynen Hi •
ung. nular.da da mevcuttur. Oğuz
kabile te~ilatınr tetkik ederken bu
mukayeseyi yalnız Hiung-nul<U"Ja
yaıpabilmekteyiz. Diğer Tür.k ib.oyla -
rında bu §elkilde bir teşkilata tesa -
.düf etmey.işimiz ve Hiung-nularla
Oğuzlarm ıkabile teşkilatının tama -
miyle d:>iribiriinin ayni olma'Sı zanne-
deriz; :ki hu iki lk·avim arasında sıkı
bir münaısebetin mevcudiyetini gös-
terrneğe çalışacaktır.
Oğuz ka:bile te§kilatını Oğuz :des-
tarundan vazrhan öğrenmektey iz:
Oğuz han ik-endi naroma izafeten
bir hükUmet kurmuştu. Sağlrğmda ·
altı oğlunu ava ·g önderip av.da oğul­
larmdan üçü Jb.ir altm yay, diğer 'içü
.de üç altın ok buldular. Oğ.uz han o-
ğullarını bulduklarına .göre ikiye a -
yı;r.dı. Üç kardeşin •b üyükler.ine Boz
ok, ,diğer küçüklerine de Üç ok na.
mını verdi. Vefatını müteakib ıhalefi'
Gün hanın veziri Irkıl hoca tarafm-
dan kabilenin teş-kilatı ·t aazzuv ettiril-
mişti. Oğ.uz harun 6 oğlunun heberin-
den dört oğlu var.dı; ıki ade.dleri ce -
man 24 olan bu oğlanlarm ismine iza-
feten yirmi dört kahile vücuda gel -
mݧti. Bu efsaneye göre ·isimleri cet -
ıvel halinde a§ağı.da ,göstezıiıyoruz:
 ı04 ÜLKÜ, NİSAN 1935
Oğuz
r-
Üçok
1 1 1 1
D en iz Dağ G ök
11
1 1
1. 1 1 1 rr'-n
Bu cetvele nazaran O ğuzlarda
bir ;ikili, bi.r de yirmi dörtlü teş-·
kilat vardır. Ş imdi bu te§kilatx !birer
birer t etkik: edelim: Oğuz han evlat-
larını ikiye ayırxyor. Birisine ÜçOik
diğerine Bozdk namını vemyor. Üç-
o k üç kabile demektir. Fi1haki•k a Üç.
oklar üç kısmıdan ibaret olduğu gibi
B ozoktar -da aynıdır.
Bu iki te~lat Hiung-nular.da da
ay:nen vardı: Hiung..nu hüküm.daırı
Mo-tun'un maiyetinde ıiıki 1b üyük ku-
mandan ıvaırdı. M~lelketini ıbu iki
büyüik kumandan i le idare eder.di.
Bunlann .biri sağ, diğeri sol yani biri
şark, diğeri garp kum.andaru idi. -Bun-
lar kıral namını ılıaiz olup ülkelerini
m üstakil bi-r surette idare e-derlerdi.
Sol ta.raıf kıralı Şan-koy'daı, sağ taraf
ıkırab da J en...gan-fu'da ottıırurdu (8)
Moğollarda da sağ kol, sol kol na-
mile :i-ki te§kıi-lat ıvar.dı. (9)•
Ayni teşkilatı Gök Tüııkler.de de
(8) De :Guignes: Hunlar tarihi
tercümesine bak.
(9) D'Ohson; Moğol taribi tercü-
mesine bak.
1
r
Bozok
1 1
Yıldız Ay Gün
111 1
1 1
111 111 1
1
-~>
nı
a:ıx:
nı
lbulmalktayxz: Gök Tik.k devleti ·ku -
rulduktan sonra şark ve garb hidi v -
leri var.dr ; ki bu hldivlik b ilahare
bozularak şark ve garb Gök .T ,ü rk -dev-
leti teşeklkiil etmiştir. ( 10)
Selçukllerde sağkol tıeylerbey.i, soL
kol beyler.beyi var-dı. (ll) Sağkol bey-
lerbey.Jiği Kayı ve Bayaıt ıkıaıbilesinin
beyine solkol beylerheyl.iğıi .de Bayın­
dır ve Çavundur heyine verilmişti.
( 12) Bu ça_ğ.da .5ağkol beylerbeyi Kayı
boyundan Aşut Bey, solkol beylerheyl
de .Bayrndırdan ibııahim Bey idi. ( 13)
Osmanlılarda da muharebe A vru-
pada olursa sağ .tatlaıfx Rumeli beyler-
bey;i. idare eder; sol .tarafı Anadolu
beylerheyi.. Eğer muharebe Anado-
luda olursa o vaıkıit sağ tarafı Ana -
dolu, sol tarafı .da Rumeli ·beyler-beyi
idare ederdi (14).
(10) De Gııignes; S tanislas ] ulien- .
nes, Edouard Cbavanne'a liakımz.
(11) Haııtsıma; Rec. tex. rel. fbist •.
Seldj, I II, S ; 97, 105, 115
( 12) Aynr eser, I I I, 204
(13) A ynı eser, III, 89
(14) Osmanlı tarihleriııe bakrnrz.
 OGUZLARA DAİR
Kara'man Tüııklerinıde. de böyle
bir teşkilat var.dr. Yazma bir Kara -
man tarihinde "Sağ ve soi dilaverler"
ibaresi göze çarpmaktacirr. {1.5 )
Rumelide eski .zamanlarda Edirne
~cağı · sağlk-ol, Manastır .sancağr s-ol-
kota mensubtu. (16). Divam Hıümayu­
nda .gağda .kulıbe veziırleri, solda :ka-
drasker, nişancr ve defterdarlar otu-
rur.du. (.1 7)
Gene •b u •ikili teş.kilattan olma·k
üzere daha sonraki devidende ·Oğuz_
ların i-çoğuz, Dış-oğuz namile ikiye
müıı..kasim olduktarım görmekteyiz.
Bunun Üçok, Bozok tabirlerinin mu-
.kaıbili olarak kullamldxğım Kitab De-
de Korku-d vazrhan göstermektedir, en:
-son hikayede bu iki isim :daima yek-
<lıiğerinin mukaıbili olaraık: müteradif
bir şekilde kullanılmıştır.
İçoğuz ve Dışoğuz tabirlerinden
de anlaşi1dığr veçhile . Dışoğuz İç-o -
ğuza . tabi idi. Umumi hüıkümdar İç­
oğuzdan olur.du. Oğuz teskilatm-da
da Üçoklann Bozoklara .t abi oldukla-
rını lb.iliyoruz.
Bugünkü bazı kabilelerde de bu
ikili te§kilat göze çarpmaktadır; Ka-
ra-Krrgızlar sağ ve sol namile ikiye
ayrrltrlar. (18) -B ugün Salur Türık-
(15) !stanbul tlniversitesi kütüpa-
nesimie ve Ali Emiri kütüpanesinde
yazma Kara~ tarihi.
(16) Mill1 tetebb.ular mecmuası·,
Ziya Gök Alpm makalesi: I, 3, S~
433
(17) Ayni mecımua: Tevkii Abdur-
rahman kamınnamesi
(18) Hüseyin Namık; Türk dünya.
SI, S. 94
105
menlerinin İçki Salur, Taşkı Salur
namile iıkiye ayrrldrğmr biLiyoruz.
(19)
Bu iıkili teşkil§.:t herhal.de askeri
mahiyeti haiz bir teşkilattır. Gerek
hatıplerde ve gerek merasimde sağ ve
sol teşk!Uatr umum Türkler.de d~ima
muntazam bir haldedir. Kiıtab Dede
K-or-lrud'la :da sağd.aı, ve solda :kiıınle­
ııin bulunduğu tasrili edilmektedir.
Sağda oturan beylere sağbeyler, sol -
da oturan ,b eylere rolbeyler denirdi.
İnakların eşikde, Has beyle~in de
dipte oturdutkiarı kaydedilmektedir.
Bu ikili teşlcil§.:ta meı::kez :n ilave-
sile üçlü teşkilat vücud,a .gelmişti; ki
bunu Oğuz Han efsanesinde Üçoklıa.ra
mensub üç şahns ve Bozoklar.a. men -
sub üç şahıs şeklinde görmekıtey.iz.
İkili teşkilat iki üçlü teşkilatın bir -
leşmesile vücuda geJ.diğinden üçlü
teşkilat herhalde daha eski idi. Yu -
karıda Üç-ok ~bilesin·iın manasr irt:iba-
rile, üç kabileden mü1:e§ekkil oldu •
ğunu söylemiştik. Filıhakilm Üçoklar
Bozaklar .gibi üç kısma ayrılmı-şlar -
dı. Lakin bu isimler bir kabile ismi
olmayıp tabiaıt isimleridir.. Bu tak -
sim tarzı ıbize esas itiıbarile alıtrlr teş-
kilatın mevcudiıyetini göstermekle
ibe.ra'ber hu isimlerin Türklerin natü-
rizm dinine sa.J.ik: oı.duklarr zamana
aiıd ·b irer bakiye .olduğu fikr.ini ver -
mektedir. Z:iya Giök Alp da bu
isimleri naıtürizm deVrlndelci bir ilah
ismi olar.aık kabul etmekte ve o su -
retle müıtalea yür.ütmeıktedir.
Filhakıilka Türık:lerin tabiate tap -
tıklarına dair elimizde vesİ!k:alar var-
dır; Hiung-nular ılı er senenin beşin-
(19) Ayni eser,· S .. 110
106 ÜLKÜ, Ni'SAN 1935
ci ayındaı Lung-çi.ng'de toplanıdar;
göğe (= Go"k ;Han), yere ( = Dağ­
han), ervah ve ecdada kurban .keser-
ler.di.(20) Sabahleyin .güneşe (= Gün
han), geceleyin aya (= Ay han) ta -
padardı.
Altılı te§kilatın ıizleri kayıbolmuş­
tur. Hiung-11ularda büyük memuri-
yetlerin altı ıtane olduğunu biliyoruz.
(21)
Yirmi .dörtlü te§kilat hakkında
daha fazla malfunatımız vardır. Hi -
ung-nulann ülkesini idare eden yir-
mi dört kumandan vardı. Bunlar-
dan her biri on bin süvadden mürek-
keb -bir orduya lrumanda ederdi. (22)
Bu yirmi ·dört kumandanı bütün Oğuz
boylarmda .görmekteyiz. Devletin en
büyüı'k memur.iyetinde bulunan bey -
lerin adedi yirmi dörttür. Ordu mı­
zıkasında da yirmi dört memur var-
dL Sonra yirmi dört büyük vali .mem-
leketi idare ederdi.
SelÇillkiler.de yi.nni ·dört 'boyun
mevcudiyeti sarilitir: Selçuknarnede
"Yirmi ·dört boyun çerileri..., "Oğu­
zun yirmi dör.t boyu, tabiderine da-
ima tesadüf etmekteyiz. (23) Kitab
Dede Korkud'.da .d ahi yirmi dört boy
zikredilmiştir. Eser.in muhtelif yerle-
rinde "Yirmi dört babadır sancak
beyi, sözleri :geçmektedir.
Sultan Alaeddin Keyıkubadın di -
vanında, yi.rmıi. dört .k aHb ve münşi
(20) De Groot; Die Hunnen; S. S9
(21) Ayni esen S. SS
(22) Aynı eser; ayru sayıfa.
(23) Yazıcı .oğlu Alinin S elçukna-
mesi, 'T.opkapı. s~ı kütüpanesi.
bulunurdu. (24 ).
Fatih Sultan Mehmedin !kanun -
namesinde Yürük rüesasmm yirmi
dört kişiden ibaret olduğunu .görmek-
teyiz. (25)
Karaman Tüıilderinde de hüküm -
darın ıy.irmi dört verirıi o1duğunu gör-
mekteyiz. (26)~
Bütün bu teşkilatı Oğuzlarda da-
ima görebildiğimiz ·haM-e Oğuzların
haricinde diğer Tür.kler de. yoktur.
Yalnız Hiung-nularda da ayni teşki­
latın mevcud olması bunların herhal-
de Hiung-nul-aala alakasını göstere--
bileceği gibi tarihlerinin eskiliği de
bu suretle tezahür eder.
Oğuz efsanesini tetkike devam e-
dersek O ğuzlar halkkında daha bir -
çok noktaların tenevvür edebileceği
göze çarpar. Ef.sane bize Oğuz boyla-
;rmm muayyen birer damgası ve tü-
releri oLduğunu .göstermektedir. Ya~
zıcı oğlu Alinin ve Camiüttevarih sa-
hibi R e§ideddinin ver.diği izahat
Oğuzlarda totemizmin mevcudiyetini
sarahaten gösterebili.r. (27)
Şimdi her kabilenin ongununu zik·
redelim: ·
Günh:ın: Şahin Gökhan; Sungur
Ayhım: Kartal Dağhan; Çakır
Yıldrzhan: Tavşancıl Denizhan:
Üçku§
(24) Selçuk tarihi; Houtsma tabı,
s. 204
(2S) Mog, I. S. 28.
(26) Karaıman tarihi; yazma nüsha.
(27) ~henımiyetine m~bni Yazıcı
oğlımun bu Jnısu.taki satiiiarı aşaği­
ya o;zynen dereediyorum:
"Yengi kemlü Irkıl hoca onun ter-
 OGUZLARA DAiR
Burada her ıbir kabİılenin <değil he:r
dört &abilenin ıbir ongunu olduğunu
görmekteyiz ·ki bu bize eski hiF vah -
detin azierini .gösterebilir. o halde
Oğuz'~r·da a1trh te~ilaıt zamanında
~otemler taayyün etmi§; bilahare yir"
mi ıdöntlü teşkilat vücuda geldiğ:i va"
kit ongunlar teksir edilmemiş; evei-
ki altı ongunla iktifa edilmiştir.
Dikkat edilirse bu kuşlarm hepsi
avcr ku§larıdır. Üçk.uş .ismi Houts -
tibine ·meşguıl ıoldu. Ve çerinün · sağ
kolu ve sol kolu onlara mahsus olıtb
her birine yengi ad ve tamga muay-
yen ve mukarrer itdi. Ve her boya ca.
navarı mahsus idil er ki onlarızn on "
gıımu ola. Ve bu. Iafzrn ݧtik.akı oynun-
dandır, ki ol zema:nun türkcesince
kutlulukdır. Şöyle ki oynuk b:olsun
dirlermiş yani kutlu olsun dimekdir.
Ve adet ve türe oldur ki her canavar
ki bir boyun ongurıu olq. Çün am tefe-
ülçün IIt.ubarekliğe muayyen İtmişler­
dir. Ana kasd itmiyeler ve incit.m iye.
ler ve onıtn etin yİmiyeler bu zamana
değin .ol mana mukarrerdir. Ve -.ol
boriardan 'h er kavm kendü ong.lli111J -
n bilür/er ki Oğuz böyle muayyen
etdi ki her vakitki"!jılan ve han dli!jte
ve tay düğün ve dirnek ola ve a§ ü "
leşdirler 11avarın kanğı endamı ve
söğüği her boyun hissesi malum ola
ve aşçün biribirile niz-a ve gönül ko-
mak itmiyeler ve ol yiğirmi dört bo-
yun adları ki ıaslında anlar.un adıdır
ve her kabile 'v e şıtbe o adlıa şöhret
bulmU!jlardır. Ve ol ad ;ol kavme alem
olmuşdızır.,
Selçukname, İstanbul tabı, S. 10
Basımı bitirilememiştir.
107
ma'run .dediği gibi üç tane ıkuş de -
ği! her halde bir kuşun ismi olarak te-
laıklki edilmek lazımdrr; .ki türkçe de
ku§ adı ile birlikte bu suretle tesmi-
ye .kesretle vakidir (28)
Bu kuşlarm avcı kuşları olması
totemizmin Oğuzlaa:- arasmda av.cılık
devrinde teessüs ettiğini göstermek -
tedir.
Ongun sözü totem mukabili olarak
kullanılmıştır.Bu sözün bazı yazma
metinlere istinaden Uygun olruası i-
cab ettiğini Houtsma söylemekte ise
de bu ongun sözünün doğruluğu hıı -
susunda şüphelcnmeğe. sebeb yoktur.
Uygur metni ile ya:zxlmxş Oğuz ef -
sanesinde <le ıke1imeye angugu §ek -
linde tesadüf etmeık:teyiz. (29) Keli -
menin manasrru Profesör Nemeth tah-
lil etmektedir. (30)
Api membalar bize bu ongunlar-
la birlikte söğük nan:ii altmda her
dört kabileye aid olan d:>azı is.imlel'de
vermektedir. Bu isimleiii Vambery bir
ne-v.i y.eme.k isim1er.i .t elakki eciiyorsa
da hu tamamile y.aaılıştır. Altı söğük
şunlardır:
Gün h an: Sağ ıkan yagrın,
Gök han : Sol kan yag-rrn
Ay haın: Aşuklu umaca,
Dağ han: U cay·l a adlu
Yıldız han Sağ umarca ve a,dlu,
(28) Ka§gari; I, s. 278, 282
(29) Bang, !?Jacbmati; Die Iegende
von oghuz Qagban, S. 81. Satır, 44, 48.
(30) Neı:ııeth; A .Jıonfoglalô ma.gyar-
sağ kialakula.sa, Bv.ulapest, :1930, S~ 68,
69.
108 ÜLKÜ, NİSAN 1935
De~han: Aşuıklu ve kı~
Bunların 1\.UllUmi adı olan söğü­
gün manası Ziya Gök Alp B•eyin söy-
lediği gibi ıbir nevi et parçasıdır. Bu
kelimeyıi Camiütt.evar.ih sahibi Endam
Guşt diye tercüme etmektedir. Söğüg
olarak yazılan bu isiınleTıden Deniz-
hanın söğügü vazr-htır. Aşuk ve kıç,
Ucakelimesini de Mahmud Kaşgan
ve Şeyh Süleyman Sırt diye tercüme
etmektedirler. (Kaşgari: ı, 8) yağrın
kelimesini de yarın şeklinde Kaşgaıü.
de ibulmaktaym, ki omuz kemiğ.i de -
mektir. (III, 16)
Kar ç-aıgatayca vıe diğer .lehcelerde
~ol manasma gelir. B!i!Ilaenaleyh Gün-
hanın söğügü şöyle tercüme edilebi-
lir: Omuz kemiği ile sağ kol. Günha -
nın da omuz kemiği ile sol ,kol. Uma-
cada Şeyh .Süleymarun lilgatinde ol-
duğ.u .g ibi uma kemiği-dir. (İstanbul
tabı: 40)"Bu lisimteır.den anlıyoruz; ki
bunl'<lr ımuayy.en bi.r §eyin muiitelif ftl-
zuv parçalarıdır.
Binaenaleyh şuraya .k adar bilıdiğ.i.
miz malUm.at ile Şu esasa geliyoruz :
Oğuz Türklerinde senenıin muayyen
zamanında öir merasim yapıhr.dı. Bu
merasimde bütün Oğuz iboylan:nm re-
isleıii bir aTaya toplan u; z:i.ya:fette bir
kuroan lresilir 'Ve ıbu kurbanın her .ka.
bile reisi muayyen ıbir parçasını yer •
di. Bundan ·başka • çok muhtemeldir
aci' • bu meırasimden eve! bir av mera.
simi yapıli!I'. Bu ıa.vda h.er kabile ken-
di knışunu ·kull.anırdı. Mahmud Kaş.
gari Sığır maıdde'sinıde şu izahatı veTi-
yor: "Padişahlarm ahali ile birlikte
yaptıkları bir nevi avdır. Şöyle ki
Padişah ehal!iyi orınclnlara ve çöller.e
dıaığrtw. Runlar 'Vtclh§i hayvanları .top-
lar; önlerine katar, sürerler. Padişah
ise bir yende durur, anlar~ aramak Iiçin
yorulmadan önüne gelen hayvanı
oklar.,
Muayyıen zamanda verilen ziyaıfe.,.
te daıir vesikalar vatıdır: Ebugazi 0-
ğıuz hanın ziyafetinıdeın şöyle b'ahset-
mektediıı:ı : "Uluğ toylar yarağzn kılib
bir hargah yasa.ndurıdı, Barça bağaç­
larının ba!jına a.ltnn kapladı. La'l, ya.,..
kut ve zümrüt ve firJ.tZ•." Selçuk -
namede de şöyle yazıyor: "Ol toyda
dokuz yüz •ba§ kısrak v.e dokuz yüz
baş sığır vıe toksan 'bin baş irik ko-
y.u:n boğazlamı.şlardır. Ve temamet
haıtunl-e.rıru ve beylerini ve hel·lü ıki-
şilerine ... , Kitab Dede K'Orkud bunu
daha vazıh bir surette yazmaktaıdıır:
''Hanlar ıh2SU Bayındır yılda bir ke-
ıre toy edip Oğuz .beylerin ıkonuk­
lardı .., (S. 6.)' Ayni eserin muhtelif
y.eır.lerinde d.e bu ziyafetler-de .nder
yapıldığı, .kaç koyun kesildiği ya -
zılmaktadır.
Bu adetiaı bakiyesini Selçukiler-
de de .görmekteyiz : Selçıwk hüküm-
darı selamlık odasında divan .işleri
bittikten sonıııa: ıdivanda hazır bulu.
nan şehzade, vezir ve alimler sofra
hazır bulunarak "Oğuz resmince, mu-
ayyen tarzda yemek yerler-di. (İbni
Bibi tercümesi, Houtsma .tabı)
Osmanlılarda .da divan fi~eri bit.
tilcten sonraı bir sofra sadrtazam içi.,,
sağda .bir sofra ıkubbe v.eziml.eri ıiçin,
solda bir sofra kadıaskerler için ·ku-
ruLur.d.u. (TevJcii kanunname5i).
Ziyafette kesilen hayvanın muay-
yen yerlerini yemek ve ılıunu muay·
yen kaideler.e .g&re yapmak :b ugün -
 OGUZLARA DAiR 109
kü güne ka-dar bazı Türk camialan lı
Mmunudu esas ittiıhaz ederek tet -
arasm-da .caridir. (31) kik mümkündiiir. Bu işaretler suxeti
Gerek .toteml~de ve .gerek sötüg- katiyede bir Jıarfe -delalet ıetmemek.­
lerin altılı .teşkilat zamanmda te§ek. tedirler. Bll!Illaıı:ı ri.pHdai bir takım eş.
wl ettiğini yukarda görm~tüık. Bli- k3.lde.n ve bazı. e§yanm tersiminden
Iahar.e yirmi ıdörtlıü teşkilat devrin- ~baırettir. Mesela Urekir .kabilesinin
de totem1er gene eskisi gibi kaldığı işaıretini ibir yay ve üç oktan ibaret
halde söğüğler deği§mi§tiır. Ebutgal bir resim olarak gördüğümüz gi:bi
zilnin Ş.ecerei teraküme adli eserin- diğer işaret-lıerin ek.serisinde de ok
de !}'irmi .dört teşkilatm ,göğüğ tevzi- şekilleri .göze çarpmaktadır.
atr ,zikredilmektedir. {32). Bundan da Şurası <la ayrıca tetkike değer kf
vazrhan anlaşılabilir; 'k i söğügler bu Jişaıretler bugün dahi tezyinat ma-
yirmi dörtlü te§kilat zamanmda kamm®ı Anadolu Türkleri arasında
mecburi olarak tevessü :etmiş, totem mevcuttur. "Drvarları aşılı topımğı
devri yenine artik başka bir devıir ile, yapılan ibu resimlerin ıı:naattees­
başlaıdığında tote:mler eskisi :gibi kal- süf yalnız ·dört tan~sini Ali Rı-za
mı§, .tevsie lüz.um kalmamıştır.
kaydetmektedir. Bıunlardan birindisi
Bu gün .dahi bir~ok Türk cami - Bayındır, ikitıcisi Dlvuldur, üçüncü-
a11annm kendine mahsus bir damga- sü Salur, dördüncüsü Eymür kabile-
sı olduğu gibi (33) eski Oğuzlar-da da sinin ii§are-tidi.r •
her .kabilenin muayy.en ib~ .damgası Buraya kadar verdıiğimiz izabat -
vardı. Bu damga kabilenin husus1 tan §U .neticeleı-i elde edebilii1iz : O-
a:rmasr mahiyetinde olup hayvanian ğuzlartarihin kaydetmediği bir z.a -
ve SaJi.,r kabilenin e.şyesmda tefriki i- mandaı siyası bir vahdeıt halinde idi-
cem eden şeylere vunuluırdu. Bu işa ­ ler. Bu siyası
vahdet zaman.larxnı Hi.
ı-etleri Mahmud Ka§gari, S.elçukna- unıg-nıular zamanında aramak icab e-
ıne, Camiüttevaı:üh kaydetmektedir - der. Bıu vahdet ü~er boydan ibaret
ler. İsaretler mürtwU zaman ıile ikili teşkilat zamanmda ·başlamı:ş ve
JOÜste~ihler tarafından pek tahrif o zaman Oğuz ismini almıştır. Oğuz
olunduğu vazı:h ise de herhald,e en admm tahlili de bunu gösterme-kte-
eski memba olması basebile Kaşgar- dir. Altılı teşkilat zamanmda Oğuz­
lıw arasında totemizm catJ idi. Ve bu
(31) Abdülkcuiir, ıOrun ve ülüş devir Oğuzların avetlık devri .i.di.
meselesi, Türk hrıt'kuk ve iktisat tarihi Daha sonr.a. natürizm başlamı§ ve bir
mecmuası, cilt 1, S. 121 - 133. Jıayl~ zaman bu din cari olmuştur.
(32) Ayni yer , bu eserin İranlı Yirmi dörtlü teşkilat zamanmda to.
bir talebemin elinde bulunan nüsha- ten::ııizm 'ar-tık ılıüyük bir rol oynama-
sıııdan da istifade ettim. dığı için totemlerin goğaltılmasına
(33) ]oseph Castagne; Les Tam- lüzum kalmamış ,yalnız diğe.r anıme
ges des Kirghizes, Paris, 1921. ve dini merasim genişletilmiştir. Se-
ı 10 ÜLKÜ, NİSAN 1935
nenin muayyen 'bir günün-d e O.ğ:uz
beyleri toplanarak merasimle kurban
kesilir ve ıher boyun beyi ;b u kur-ba -
nın muayyen ıbir yerini y.er.di. Bıııra.
da bir mes,ele ortaya çıkabilir: Sene-
nin muayyen bir Z"c.mamnda m:üştere.
.ken yeniilen bu hayvan totemizmde
aıdet olduğu veçhile ibir totem olan
hayvan mı idi?. Oğuzlann totemleri
evelee de gör.düğümüz gi·b i av kuşla­
rı idi ve a1tx av ıkuşundan ibarıetti.
Halbuki ibu umumi ziyafette ljiıı:ı h<ı.y•.
van kesilir ve bunun muayyen yerle-
ri yenilirdi. Binaen'a!leyh umum.l ve
müşterek totem gilbi te.t.a.kki edti·l e -
biİeoek olan bu hayvan :bir koyun ve-
ya sığrrdan birisidir. .