KATUTUBONG PANITIKAN

Sanligang Kasaysayan
● Ang panitikan, tulad ng kasaysayan, ay nagtataglay ng mga ulat ukol sa mga naganap sa isang
lahi at mga naisip na dakila at marangal ng lahing ito.
● Samantalang ang kasaysayan ay tukuyan at naglalarawan ng hubad na katotohanan, ang
panitikan ay nagagayakan ng magagarang damit ng pagpapahayag at nakukulayan ng
malikhaing guni-guni ng mga akda.
● Wika nga ni Long, ang panitikan ay “mga naisulat na tala ng pinakamabuting kaisipan at
damdamin ng tao.”
● May panitikan na tayo sa panahong ito. Karamihan ay nagpapalipat-lipat lamang sa bibig ng mga
tao atnagtataglay ng impluwensya ng Malayo Indonesyo.
● Ang ating panitikan ay nasa anyo ng mga alamat, kuwentong-bayan, kantahing bayan, epiko at
mga karunungang bayan tulad ng mga salawikain, bugtong, palaisipan, sawikain at kasabihan.
● Ang unang alpabetong ginamit ng ating mga ninuno ay katulad ng alpabetong Malayo-Polenesyo.
Binubuo ito ng labimpitong letra: tatlong patinig at labing-apat na katinig na tinatawag na
Baybayin. Ang pagsulat at pagbasa sa panahong iyon ay mula sa itaas at mula sa
kaliwa,pakanan.

Ang Tula
● Ang pagsulat ng tula ay isang hamon sa mga makata sa dahilang matimpi ang paggamit ng mga
salita, may bilang ang mga patinig at may kahirapan ang pagpili ng mga magkakatugmang salita
bagama’t sa ayon ay hindi na gaanong kinikilala ng mga makabagong makata ang bilang ng mga
pantig o sukat at tugma.
● Ang tula, may sukat at tugma o Malaya man ay nararapat magtaglay ng magandang diwa at
sining ng kariktan. Sinasabing may magandang diwa ang isang tula kung may makukuhang
magandang halimbawa rito.
● May sining ng kariktan naman kung ang mga pananalitang ginagamit ay piling-pili at naaaayon sa
mabuting panlasa. May iba’t ibang pagpapakahulugan kung ano ang tula.

Mga Uri ng Tula

1. Tulang Liriko o Tula ng Damdamin – Ito’y nagtataglay ng mga karanasan, kaisipan, guniguni,
pangarap at iba’t ibang damdaming maaaring madama ng may-akda o ng ibang tao. Ang uri nito
ng tula ay maikli at payak.
Mga Uri ng Tulang Liriko
a. Awit – Ang karaniwang pinapaksa nito ay ang mga kinalaman sa pag-ibig kabiguan,
kalungkutan, pag-asa, pangamba, poot at kaligayahan.
b. Soneto – Nagtataglay ito ng mga aral ng buhay, may labing-apat na taludtod ang
nilalaman ay tungkol sa damdamin at kaisipan at may malinaw na kabatiran sa likas na
pagkatao.
c. Oda – Pumupuri ito sa mga pambihirang nagawa ng isang tao o grupo ng mga tao,
masigla ang nilalaman at walang katiyakan ang bilang ng mga pantig sa bawat taludtod.
d. Elihiya – Tulang may kinalaman sa guniguni tungkol sa kamatayan.
e. Dalit – Ito ay tulang nagpapangaral sa dakilang lumilikha at may kahalong pilosopiya sa
buhay.
2. Tulang Pasalaysay – Ito’y naglalahad ng makukulay at mahahalagang tagpo sa buhay tulad ng
pag-ibig, pagkabigo at tagumpay. Naglalahad din ito ng katapangan at kagitingan ng mga bayani
sa pakikidigma.
Mga Uri ng Tulang Pasalaysay
 a. Epiko – Nagsasalaysay ito ng kagitingan ng isang tao, ang kanyang pakikitunggali sa
mga kaaway at mga tagumpay niya sa digmaan. Hindi kapanipaniwala ang ibang
pangyayari at maituturing na kababalaghan.
b. Awit at Kurido – Tungkol ito sa mga paksang may kinalaman sa pakikipagsapalaran ng
mga kilalang tao sa mga kaharian tulad ng hari, reyna, prinsipe, prinsesa, duke, konde at
iba pang dugong mahal na ang layunin ay palaganapin ang kristiyanismo. Ang mga awit
at kurido ay dala rito ng mga kastila.
c. Karaniwang Tulang Pasalaysay – Ang mga paksa ay tungkol sa mga pangyayari sa
pang-araw-araw na buhay.
3. Tulang Patnigan (Joustic Poetry) – Kabilang sa uring ito ang karagatan, duplo at balagtasan.
4. Tulang Pangtanghalan o Padula – Katulad din ito ng karaniwang dula, ang kaibahan nga
lamang ay binibigkis ng mga tauhan ang kanilang mga diyalogo sa paraang patula. Maaaring
isama sa uring ito ang mga tulang binibigkas sa sarswela at komedya.

Mga Karunungang Bayan

A. Salawikain – mga butyl ng karunungang hango sa karanasan ng matatanda, nagbibigay ng
mabubuting payo tungkol sa kagandahang-asal at mga paalala tungkol sa batas mga kaugalian
at karaniwang patalinghalaga.
Mga halimbawa:
1. Naghangad ng kagitna isang salop ang nawala.
2. Ang hindi lumingon sa pinanggalingan ay hindi makakarating sa paroroonan.
B. Bugtong – inilalarawan ang bagay na pinahuhulaan, ito’y nangangailangan ng mabilisang
pag-iisip
Mga halimbawa:
1. Binaltak ko ang bagting nakakarang ang matsing
Sagot: Kampana
2. Ang manok kong pula umakyat sa puno ng sampaka nang umuwi ay gabi na
Sagot: Araw
C. Palaisipan ito’y nakapupukaw at nakahahasa ng isipan ng tao, Katulad ng bugtong ay
nangangailangan ng talas ng isip.
Mga halimbawa:
1. Sa duklay ng isang sanga Limang ibon ang kumakanta Lumipad ang isa, ilan ang natira?
Sagot: Lima pa rin sapagkat hindi naman umalis ang isang ibon, lumipad lamang ngunit
hindi lumayo
2. May isang prinsesang sa tore ay nakatira, Balita sa kanyang pambihirang ganda Bawal
tumingala upang siya ay Makita Ano ang gagawin ng binatang sumisita?
Sagot: Iinom ng tubig upang kunwa’y mapatingala at Makita ang prinsesa

May mga palaisipan ding hindi patula ang pagkakasulat.

D. Kasabihan o kawikaan – ginagamit sa pamumuna ng kilos o gawi ng ibang tao.
Mga halimbawa:
1. Utos na sa pusa, Utos pa sa daga.
2. Ubos-ubos biyaya, Pagkatapos nakatunganga.

Sa panahon bago dumating ang mga kastila, ang mga pang-araw-araw na usapan ay
magtataglay ng magagandang kaisipan at mga talinghaga. Ito’y mapapansing ginagamit pa hanggang
ngayon sa mga lalawigan at nayon.
Mula sa mga karunungang bayan ay sumilang ang mga kantahing bayan na inaawit n gating mga
ninuno sa saliw ng mga makalumang instrument.
 Ang mga ito’y nagpapahayag ng damdamin, pamumuhay, karanasan, pananampalataya,
kaugalian at
hanapbuhay ng mga taong naninirahan sa isang lugar.
Ayon sa aklat ng “Panitikan ng Pilipinas” nina Jose Villa Panganiban at C.T Panganiban,
ang mga uri ng kantahing bayan noong unang panahon ay ang mga sumusunod:
A. Soliranin (rowing songs)
B. Talindaw (boat songs)
C. Diona (nuptial or courtship songs)
D. Oyayi o Uyayi (lullaby)
E. Dalit (hymns)
F. Kumintang (war or battle songs)
G. Sambotani (victory songs)
H. Kundiman (love songs)

Ang mga sumusunod na awiting bayan ay mula sa malalayong pook, mga liblib na nayon at mga
kabundukan.
Chua-ay (Awit na Pangkasalan ng mga Igorot)
Lalaking matapang, lalaking malakas
Ikaw’y siya naming tinatawagan. . . . Hoy!
Halika, halika’t tinatawag ka. . . . Hoy!
Matapang lumaban, malakas gumawa
Halika na rito, halika rito. . . . Hoy!
Magpasan ng bigas, dalhin sa bayan. . . . Hoy!

Buat, Buat, Buat (Awit mula sa Iloko)

Buhat!. . . Buhat!. . . Buhat!
Sabay-sabay!. . . Buhat, lahat!
Taas!. . . Buhat nang mabigat!
Pigil!. . . Baka mapabagsak!
Sa parang ma’t maging gubat
Sa pintunga’t mga landas,
Kung nasa’y buhay at bigas
Gumawa ka at magsikap

Awit ng Magtutuba (Mula sa Leyte)

Pumupukpok ako sa mga kahuyan
Rat – a – tat – tat – tat
Rat – a – tat – tat – tat
Pinakakikintab ko’y tukil ng kawayan
Ang pinupukpok ko’y tuktok ng niyugan
Rat – a – tat – tat – tat
Oyayi o Uyayi
Matulog kana bunso
Tatay mo’y malayo
At hindi ka masundo
May putik, may balaho.
Tahan na bunsong mahal
Matulog ka sa kandungan
Hintayin natin ang tatay
Humanap ng kani’t ulam.

Awit sa Pakikidigma
 Ang nuno nating lahat
Sa kulong ay hindi nasindak
Sa laban ay di naawit
Pinuhunan, buhay, hirap
Upang tayong mga anak
Mabuhay nang mapanatag
Itong ating kabukiran
Sampung buhay at tahanan
Ibig nilang kuning tunay
Maagaw sa ating kamay?
Tayo baga’y mag-aasal
Gayong buhay, tila patay?

Awit ng Pag-ibig (Tagalog)

Nalulungkot ako kahit na nagsasaya
Ang kaluluwa ko’y dalamhati’t dusa
Sa sandaling oras na di ka Makita
Paglubog ng buwan ako ay sasama na.

Sasama na ako paglubog ng buwan

Ang kaulayaw ko’y libingang mapanglaw
Pagdating ko roon kita’y tatawagin
Nasaan ka irog kay tamis mong magmahal.

Di ko inaalis na ako ay ibigin

Sa daan pa lamang huwag kausapin
May tahanan kami upang doon panhikin
Kay ama’t kay ina sa kanila sasabihin.

Mga Tulang Pambata

Sinasabing likas sa mga Pilipino ang pagiging mahilig sa pagtula. Sila’y nagpapaligsahan sa pagtula
kapag nagkakatipun-tipon at magiging sa pagtutuksuhan nila ay bumibigkas sila ng patula.
Mga halimbawa:
1. Ako’y si sisin, kilabot ng tapang
Hindi natatakot sab aril-barilan
Kaya lang matatakot sa kislap ng gulok
Paglundang ng kanin sa tiyan ang pasok.

2. Buwan, buwan hulugan mo ako ng sundang

Aanhin mo ang sundang?
Tataga ng kawayan
Aanhin mo ang kawayan?
Gagawa ng bahay?
Aanhin mo ang bahay?
Lalagyan ng palay
Aanhin mo ang palay?
Kakainin habang nabubuhay.

Ang Epiko
Ang epiko ay isang tulang pasalaysay na ang paksa ay tungkol sa, pakikipagsapalaran, katapangan
at kabayanihan ng mga pangunahing tauhan.
May mga pangyayari sa tulang ito na hindi kapani-paniwala ngunit nagbibigay ng aral.
Mga halimbawa ng epiko:
A. Mga Epiko ng mga Muslim.
● Ang “Darangan” ng mga Muslim ay patulang mga salaysay sa kagitingan at kabayanihan ng mga
mandirigmang Muslim ngunit tatlo lamang ang nasalin sa Ingles. Ang pagsasaliksik ay utang kay
G. Frank Lauback.
● Nasusulat sa wikang Maranaw ang “Darangan”. Pinakapopular ang “Bantugan”.
● Pumapangalawa ang isinalin sa Ingles ni G Najeeb Saleeby, ang “Indarapatra at Sulayman”.

I. Epiko ng mga Bisaya

1. Maragras – Ang salaysay na ito ay tungkol sa sampung datung tumakas mula sa Borneo dahil sa
kalupitan ni Sultan Makatunaw. Nagtungo sila sa Panay at binili ito kay Haring Marikudo. Nagsasaad dito
ang paraang ng
pagbili ng lupa, paglinang dito, paghahati-hati ng mga tirahan, pagbuo ng mga samahan ng mga pinuno at
pagpapairal ng batas na dapat sundin ng mga mamamayan.
2. Hiraya – Binubuo ito ng mga alituntunin ng kabutihang-asal at mga salaysay na mga halimbawa ng mga
naturang tuntunin.
3. Lagda – Ito’y katipunan ng mga batas o kautusan na dapat tuparin ng mga mamamayan. Ang halimbawa
nito ay ang “Kodigo o Kalansyaw”.
4. Hinilawod – Ipinalalagay na ito ang pinakamatanda at pinakamahabang epiko ng Panay. Inaawit ito sa
loob ng tatlong lingo. Ang pagitan lamang ng pang-awit ay dalawang oras sa isang gabi. Ito’y kasaysayan
ng pag- iibigan ng mga bathala na unang nagsipanirahan sa Iloilo, Antique at Aklan.
5. Hari sa Bukid – Ito’y salaysay tungkol sa isang haring hindi nakikita ngunit nalalaman ng mga tao na
nakatira sa taluktok ng bundok ng kanlaon sa Negros. Ang naturang hari ay parang isang bathala na
nagbibigay biyaya sa mabubuti at nagpaparusa sa masasama.

Ang Maikling Kuwento

● Ang maikling kuwentong ay isang anyo ng panitikan na may layuning magsalaysay ng isang maselan at
nangingibabaw na pangyayari sa buhay ng pangunahing tauhan. Ito’y nag-iiwan ng isang kakintalan sa
isip ng mga mambabasa. Pangunahing layunin nito ang lumibang.
● Si Edgar Allen Poe ang tinaguriang “Ama ng Maikling Kuwento” sapagkat siya ang kauna-unang
manunulat na nagpakilala ng maikling kuwento bilang isang sining.
● Lima ang bahagi ng isang kuwentong may balangkas: panimula, saglit na kasiglahan, mga suliraning
inihahanap ng lunas (Ito’y karaniwang tatlo), kasukdulan at kasalanan.
● Ang panimula ay isang pondo na siyang guguhitan ng mga pangyayari kaya’t sa panimula ay hindi na
kailangang isama ang lahat ng bagay na maaaring maisip ng sumusulat tungkol sa mga tauhan at sa
kuwento. Dapat na maging kapansin-pansin ang panimula upang mabihag ang pagkawili ng bumabasa.
● Ang saglit na kasiglahan ay ang bahaging naglalarawan ng simulang patungo sa paglalahad ng
unang suliraning inihahanap ng lunas. Sa bahaging ito ay dapat maakit ang bumabasa at maramdaman
niyang namiminto na ang isang pangyayaring gigising sa kanya ng isang tiyak na damdamin. Karaniwang
tatlo ang mga suliraning inihahanap ng lunas. Kung minsan ay humihigit sa tatlo.
● Sa sandaling sumapit ang magbabasa sa saglit na kasiglahan, siya ay mapapagitna sa mga pangyayaring
gigising sa kanyang damdamin. Ang mga pangyayaring ito ay bumubuo sa mga suliraning inihahanap ng
lunas na lumilikha ng isang pagkawiling pasidhi nang pasidhi.
● Ang kasukdulan ang bahagi ng kuwento na nagsasaad ng pinakamasidhing kawilihan o pananabik.
Ito’y dapat ilarawan nang mabilisan, tiyak o malinaw at maayos. Hindi nararapat magkaroon ng anumang
paliwanag sa bahaging ito sapagkat maaaring mawalan ng bisa ang kasukdulan.
● Ang kakalasan ang panghuling bahagi ng kuwento na kagyat na sumusunod sa kasukdulan. Ang
kakalasan ay di dapat pahabain at punuin ng mga paliwanag ng nagiging dahilan ng pagkasira ng bisa at
kasukdulan ng kuwento. Bayaang mag-isip ang mga mambabasa at siyang tumapos ng kuwento.

Mga Uri ng Maikling Kuwento

1. Salaysay – Ang uring ito’y walang katangian nangingibabaw,timbang na timbang ang mga
bahagi, hindi nagmamalabis bagama’t masaklaw. Maluwag ang pagsasalaysay at hindi apurahan.
 2. Kuwento ng Kababalaghan – Binibigyang kasiyahan sa kuwentong ito an gating pananabik sa
mga bagay na kataka-taka at salungat sa wastong bait at kaisipan. Karaniwang likha lamang ng
mamamayang guniguni ng may-akda ang ganitong uri ng kuwento.
3. Kuwento ng Katutubong Kulay – Ang binibigyang-diin sa uring ito’y ang kapaligiran ng isang
pook. Ang tagpuan ang higit na binibigyang-pansin. Inilalarawan ang mga tao sa isang pook, ang
kanilang pamumuhay, mga gawi, mga kaugalian at mga paniniwala.
4. Kuwento ng Katatawanan – May kabagalan at ilang paglihis sa balangkas ang galaw ng mga
pangyayari sa kuwentong ito.
5. Kuwentong ng Tauhan – Ang tauhan o mga tauhan sa kuwento ang binibigyang diin.
6. Kuwento ng kakatakutan – Ang damdamin,sa halip na ang kilos ang binibigyang diin sa uring
ito. Pinupukaw ang damdamin ng mambabasa at ang mahalaga ay ang bisa at kaisahan.
7. Kuwento ng Pakikipagsapalaran – Ang kawilihan sa ganitong uri ng kuwento ay nasa
balangkas sa halip na sa mga tauhan ng kuwento. Ang kawilihan ay nababatay sa pagsubaybay
sa mga pangyayari sa buhay ng pangunahing tauhan sa kuwento.
8. Kuwento ng madalang pangyayari – Kapansin-pansin ang pangyayari sa ganitong uri ng
kuwento. Ang pangyayari’y lubhang mahalaga at nagbubunga ng isang bigla at kakaibang
pagbabago sa kapalaran ng mga tauhan sa kuwento.
9. Kuwento ng Talino – Ang may-akda ay lumilikha ng masuliraning kalagayan sa simula upang
mag-aalinlangan ang mambabasa hanggang sa sumapit ang takdang oras ng paglalahad. Ang
umaakit sa mambabasa sa uring ito ng kuwento ay ang pagkakabuo ng balangkas sa halip na
ang mga tauhang gumaganap.
10. Kuwento ng Sikolohiko – Inilalarawan ang mga tauhan sa isipan ng mambabasa. Ang suliranin
ng may-akda ay maipadadama sa mambabasa, ang damdamin ng isang tao sa harap ng isang
pangyayari.

Ang Dula
Ang dula ay isang akdang pampanitikan na ang layunin ay itanghal sa pamamagitan ng pananalita, kilos
at galaw ang kaisipan ng may-akda
Tatlong Bahagi ng Dula
1. Yugto – Ang bahaging ito ang ipinanghahati sa dula. Inilalahad ang pagmukhang tabing upang
magkaroon ng panahong makapahinga ang mga nagsipaganap gayundin ang mga manonood.
2. Tanghal – Ang bahaging ito ang ipinanghahati sa yugto kung kinakailangang magbago ng ayos
ng tanghalan.
3. Tagpo – Ito ang paglalabas-masok sa tanghalan ng mga tauhang gumaganap sa dula.

Mga Uri ng Dula

1. Trahedya – Sa dulang ito’y may mahigpit na tunggalian. Mapupusok ang mga tauhan at
ginagamitan ng masisidhing damdamin. Ito’y nagwawakas sa pagkasawi o pagkamatay ng mga
pangunahing tauhan.
2. Komedya – Ang uring ito’y nagtatapos na masaya sapagkat ang mga tauhan ay nagkakasundo.
Ang wakas ay kasiya-siya sa mga manonood.
3. Melodrama – Ang dula ay nagwawakas na kasiya-siya sa mabubuting tauhan bagama’t ang
uring ito’y may malulungkot na sangkap. Kung minsan ay labis ang pananalita at damdamin sa
uring ito.
4. Parsa – Ang layunin ng dulang ito’y magpatawa sa pamamagitan ng kawil- kawil na pangyayari
at mga pananalitang lubhang katawa-tawa.
5. Saynete – Ang pinapaksa ng uring ito ay mga karaniwang ugali. Katulad ng parsa, ang dulang ito
ay may layuning magpatawa.
Ang mga Sinaunang Tanghal o Panoorin
● Bago Dumating ang mga Kastila, walang tunay na dula bago dumating ang mga Kastila ngunit
may mga palabas na ginaganap noong panahong ‘yaon.
● Ang mga pagtatanghal noon ay ipinapalabas na may kasamang tugtog, sayaw at tula.
● Ang anumang pagdiriwang ay hindi ganap na makulay kung wala ang tatlong nabanggit nasining
upang magpasigla sa pagdiriwang.
● Ang mga pagtatanghal sa panahong iyon ay kulang sa mga katangian ng isang tunay na dula.
Walang entablado o tanghalan. Ginaganap ang palabas sa mga liwasang bayan o sa mga
tauhan ng mga raha at lakan o kahit sa mga tahanan ng mga karaniwang mamamayan.
● Hindi nagsusuot ng angkop na damit ang mga tauhan.
● Ang karaniwang paksa ay digmaan, pag-iibigan, mga alamat tungkol sa mga bathala at mga
espiritung kanilang sinisimba, pangangaso, papuri sa mga nabubuhay at pag-papaalala sa mga
yumao.

Ang mga Unang Panoorin

1. Wayang Orang at Wayang Purwa ng mga Bisaya
● Ang mga ito ay palabas na may kinalaman sa pananampalataya.
● Inilalarawan dito ang kapangyarihan ng kanilang bathala sa pagpaparusa sa mga
nagkasala.
● Patula ang usapan at may kasamang awit at sayaw.
● Ang mga pagtatanghal ay may kaunting banghay (plot), na karaniwan ay tungkol sa
pagpaparusa ng bathala sa kalupitan ng Sultan o Datu sa mga aliping babae.
2. Embayoka at Sayatan
● Ang mga Muslim sa Lanaw at Holo ay may palabas na pagtatalong patula na katulad ng
balagtasan ng katagalugan. Ito’y ginagampanan ng isang lalaki at isang babae.
● Ang tawag sa palabas na ito ay Embayoka o bayok.
● Ang sayatan ay isang laro ng panyo na may tulaan, awitan at sayawan.
3. Bulong
● Maaari ring isama ang bulong bilang isang pagtatanghal sapagkat may diyalogo ito.
● Ang pagtatanghal ay maaaring ganapin sa tunay na buhay kaugnay ng
pananampalataya, panggagamot at paniniwala.
● Ang bulong ay pagpapagaling sa taong maysakit nanakulam o naingkanto.