ΕΠΟ11-4η-ΓΕ-2021-22

ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΑΝΟΙΚΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ

ΣΧΟΛΗ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ

ΣΠΟΥΔΕΣ ΣΤΟΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟ

ΕΠΟ 11 | ΚΟΙΝΩΝΙΚΉ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ
ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ

4η Γραπτή Εργασία
«Η οικονομική ανάπτυξη και ευημερία των χωρών
της Δυτικής Ευρώπης κατά τα «χρυσά χρόνια» της
πρώτης μεταπολεμικής εικοσιπενταετίας ήταν πολύ
υψηλότερη από ό,τι στις προηγούμενες δεκαετίες.
Aναπτύξτε τους λόγους αυτής της επιτυχίας και
εξηγήστε, ειδικότερα, πώς η δημόσια οικονομική
πολιτική (στο εσωτερικό κάθε χώρας και στις
διεθνείς της σχέσεις) επηρέασε τις οικονομικές
επιδόσεις αυτής της περιόδου».

Σύμβουλος Καθηγητής: Α. Χατζηκυριάκου

Ακαδημαϊκό Έτος: 2021-2022
Φοιτητής: Όλγα Ράντη
Αρ. Μητρώου: 147071
Τμήμα: ΗΛΕ47

Αθήνα, 30 Απριλίου 2022

Page | 1
 ΕΠΟ11-4η-ΓΕ-2021-22

Πίνακας περιεχομένων

Εισαγωγή ………………………………...……………….………………………..………Σελ. 3

Ενότητα 1 – Η Ευρώπη του μεταπολέμου.………………………………… ...….…..……Σελ. 3-6

Ενότητα 2 – Η επόμενη μέρα στην Ευρώπη.………..……………………… ...….….……Σελ. 6

Συμπεράσματα…………….…………………….……………..………..…………….……Σελ. 7

Βιβλιογραφία ………………………………..…………………………...…………………Σελ. 7

Page | 2
 ΕΠΟ11-4η-ΓΕ-2021-22

Εισαγωγή
Ο Ευρωπαϊκός χάρτης σημαδεύτηκε σημαντικά τόσο από τις δύο παγκόσμιες συρράξεις στις
αρχές του 20ου αιώνα όσο και από την κρίση του μεσοπολέμου. Ο Α’ Παγκόσμιος πόλεμος
αρχικά εξουδετέρωσε την από τον 19 ο αιώνα κεκτημένη οικονομική ευπορία και σταθερότητα
της Ευρώπης και εν συνεχεία ο Β΄ Παγκόσμιος πόλεμος οδήγησε στην ερήμωση και στην
καθολική διακοπή της οργάνωσης, συνοχής και αρμονικής λειτουργίας του ευρωπαϊκού χώρου.
Η στρατηγική και η πολιτική που υιοθετήθηκαν από τον δυτικό κόσμο την εν λόγω χρονική
περίοδο υπήρξαν πολλές και πολυδιάστατες, με μία σαφή παρέκκλιση από τα φιλελεύθερα
ιδεώδη και την ελεύθερη εμπορική δραστηριότητα. Καθοριστικής σημασίας στην εκτεταμένη
ανανέωση της εν λόγω στρατηγικής και πολιτικής του δυτικού χώρου ήταν οι ολέθριες κυρώσεις
του Β’ Παγκόσμιου Πολέμου που ωστόσο συνετέλεσαν στην αθρόα ευρωπαϊκή εξάπλωση μέχρι
και το 1970, χρονική περίοδος η οποία θεωρείται ως «χρυσή εποχή» της πρώτης μεταπολεμικής
εικοσιπενταετίας. Η εργασία αυτή καλείται να παρουσιάσει τη «χρυσή εποχή», αυτό το
οικονομικό θαύμα το οποίο επήλθε στην Ευρώπη μετά από τη ναζιστική καταστροφή. Εν
συνεχεία, θα παραθέσει τις βασικές αιτίες αυτής της οικονομικής εκτόξευσης και ευημερίας σε
σχέση με τις επιλεχθείσες οικονομικές στρατηγικές στο εσωτερικό και εξωτερικό περιβάλλον της
κάθε χώρας.

Ενότητα 1 – Η Ευρώπη του μεταπολέμου

Με το τέλος του Β’ Παγκόσμιου Πολέμου ο ευρωπαϊκός χώρος είχε χάσει τον κυρίαρχο ρόλο
στο παγκόσμιο γίγνεσθαι. Η απογοητευτική του κατάσταση είχε να κάνει σε εξωπραγματικές
απώλειες πληθυσμών, κατεστραμμένο δίκτυο υποδομών, εθνικιστικές διαμάχες εξαιτίας των
φαινομένων της μετανάστευσης και των ναζιστικών εφαρμογών – όλα τα ανωτέρω συνέθεταν
ένα κλίμα έντονης εσωτερικής αναταραχής. Η απελπιστική κατάσταση της οικονομίας λόγω των
πολέμων αποτελούσε τη κυριότερη δυσκολία και πρόκληση για τις κυβερνήσεις της εποχής
αυτής.1
Το αμερικανικό κεφάλαιο από το Σχέδιο Μάρσαλ 2 σε συνδυασμό με την αρωγή των ΗΠΑ προς
την Ευρώπη για την αναζωογόνηση της παραγωγικής δραστηριότητας υπήρξαν τομή για την
επανεκκίνηση της οικονομίας της Ευρώπης, 3 βεβαίως όλα αυτά προϋπέθεταν αντίστοιχες
αξιώσεις. Ως αντάλλαγμα ήταν προαπαιτούμενη η παραδοχή της αμερικανικής επικράτησης
παγκοσμίως.4

1
Βλ. Γαγανάκης Κ., Κοινωνική και οικονομική ιστορία της Ευρώπης, Πάτρα, ΕΑΠ, 1999, σελ. 301
2
Βλ. στον ίδιο, σελ. 304
3
Βλ. στον ίδιο, σελ. 316-317
4
Βλ. o Ασημακοπούλου Ζηνοβία, «Όψεις οικονομικής και κοινωνικής εξέλιξης στη μεταπολεμική Ευρώπη», στο
Μαργαρίτα Δρίτσα (επιμ.), Θέματα οικονομικής και κοινωνικής ιστορία της Ευρώπης, Πάτρα, ΕΑΠ, 2008, σελ. 238
& σελ. 257-258

Page | 3
 ΕΠΟ11-4η-ΓΕ-2021-22

Η οικονομική πολιτική της Αμερικής λοιπόν κυριάρχησε αδιαμφισβήτητα και υπό τη Σοβιετική
επεκτατική απειλή επιζήτησε τη σύσταση ενός δυτικού συμμαχικού προσώπου. Εξαιτίας των
κυρώσεων των δύο Παγκοσμίων πολέμων η οικονομική πολιτική σκέψη του δυτικού κόσμου,
μέσα από ένα κύμα κοινωνικής ευαισθησίας και σύμπνοιας, επικεντρωνόταν και στόχευε στη
μέγιστη οικονομική ανάπτυξη. Μέσω μίας τέτοιας σταθερής κατάστασης, οι κυβερνήσεις της
Ευρώπης μπορούσαν να προβούν στη χάραξη αναπτυξιακών μοντέλων, δίχως την απειλή
χρεοκοπίας και ανεξάρτητα από μεταπολεμικό κλίμα της περιόδου, οι χώρες κατόρθωσαν να
δημιουργήσουν πλέον κλίμα συνεργειών και εμπιστοσύνης.5
Μία μίξη παραγόντων συνετέλεσε στην ενεργοποίηση των οικονομιών της δυτικής Ευρώπης. Τη
μέθοδο με την οποία επιτεύχθηκε η οικονομική άνοδος και ανάπτυξη αποτέλεσε ο συνδυασμός
της υιοθέτησης και χρήσης της πολιτικής του κεϋνσιανισμού με τη συνεργασία και σύμπνοια των
χωρών σε οικονομικό επίπεδο. Οι μεταπολεμικές κυβερνήσεις επέβαλλαν πιο αυστηρά μέτρα στο
χρηματοπιστωτικό και επενδυτικό γίγνεσθαι, με το βλέμμα πάντα στην κίνηση του
πληθωρισμού. Επιπλέον, σύμφωνα με το υιοθετηθέν καπιταλιστικό οικονομικό σύστημα του
John Maynard Keynes λοιπόν και τον απαραίτητο όρο πλήρους απασχόλησης, περιορίστηκε
σημαντικά η ανεργία ενώ ταυτόχρονα εξασφαλίστηκε η σταθερή πορεία του συναλλάγματος. 6
Ο περιορισμός επεμβατισμού της κυβέρνησης στον ιδιωτικό κόσμο επέφερε την ενίσχυση του
τελευταίου και ταυτόχρονα με τις συνέργειες αυτού με το δημόσιο επιτεύχθηκε μία επιβλητική
τροχιά ανόδου κατά την δεκαετία του 1950.7 Η τροχιά αυτή βασίστηκε στην εξέλιξη της
τεχνολογίας και τη γέννηση καινούριων αγαθών μαζικής κατανάλωσης. Ο βιομηχανικός τομέας
ενισχύθηκε από το πετρέλαιο ή/και τα παράγωγα αυτού, την αυτοματοποίηση παραγωγικών
μεθόδων (φορντισμός).8
Η κάθετη ενεργοποίηση των οικονομιών της Ευρώπης οδήγησε ακολούθως στην μεγιστοποίηση
της μαζικής κατανάλωσης, του αριθμού θέσεων εργασίας, αλλά και των μισθών. Ο χαρακτήρας
της Ευρώπης ήταν πια αστικός και όχι αγροτικός. 9 Η αύξηση του πληθυσμού, ως αποτέλεσμα
ενός ευνοϊκού τρόπου διαβίωσης, καθώς και η απειλή λαϊκών ξεσηκωμών λόγω ενδεχόμενης
διάδοσης των δωρεάν παροχών σε πολίτες 10, ώθησε τα κράτη της δυτικής Ευρώπης να προβούν
σε επενδύσεις για την εκπαίδευση και υγεία. Έτσι, το 1960 κι έπειτα, εν μέσω μίας
περιβάλλουσας κοινωνικής ευημερίας και παροχής πολιτικής προστασίας, ως βασική κρατική
αρμοδιότητα, είχαν ιδρυθεί από το σύνολο των χωρών της Ευρώπης κρατικοί φορείς κοινωνικής
ασφάλισης και μέχρι το 1970, τα περισσότερα κρατικά κονδύλια απορροφούσαν οι υπηρεσίες
και παροχές κρατικής πρόνοιας.11
Ζητήματα αναφορικά με την προστασία της κοινωνίας, την εξασθένιση και χαλάρωση κάθε
είδους ανισοτήτων αλλά και την ιδέα δημιουργίας κράτους πρόνοιας μέσω κρατικής παροχής
υπηρεσιών προς τους πολίτες, υπήρξαν κύριος στόχος. Επιπλέον, τη μέχρι πρότινος άρνηση
5
Βλ. στον ίδιο, σελ. 239
6
Βλ. στον ίδιο, σελ 233-237 και Βλ. Γαγανάκης, σελ. 316
7
Βλ. Γαγανάκης, σελ. 318
8
Βλ. Γαγανάκης, σελ 316 και Δρίτσα, σελ. 233-237
9
Βλ. Γαγανάκης, σελ. 320
10
Βλ. στον ίδιο, σελ. 314
11
Βλ. Γαγανάκης, σελ 319 και Δρίτσα, σελ. 241

Page | 4
 ΕΠΟ11-4η-ΓΕ-2021-22

συνεργασίας ανάμεσα στις χώρες αντικατέστησε ένα γενικό κλίμα σύμπνοιας και συνεργειών.
Τομή στην οικονομική άνοδο της Ευρώπης υπήρξε η συνεργία των κρατών αφενός στην ίδρυση
της Ευρωπαϊκής Κοινότητας Άνθρακα και Χάλυβα κατά το έτος 1951 και αφετέρου έπειτα η
ιδρυτική διακήρυξη της Ευρωπαϊκής Οικονομικής Κοινότητας στη Ρώμη το 1957.
Οι βασικές αιτίας της αθρόας οικονομικής εξέλιξης και ανόδου των χωρών-κρατών της Δυτικής
Ευρώπης υπήρξαν η εκτόξευση της παραγωγικότητας (υπερπροσφορά εργατικού δυναμικού
λόγω εκτεταμένων πληθυσμιακών μετακινήσεων – αγρότες ή και μετανάστες) 12, η πληθώρα
ιδιωτικών και μη κεφαλαίων, η επανεκκίνηση και ανανέωση της εξωτερικής εμπορικής
δραστηριότητας μέσω του μετριασμού επιβολής δασμών και σχετικών παρεμποδιστικών
πράξεων, η συμφωνία και συνήχηση εργοδοτών και εργατικού δυναμικού για εργατικά ζητήματα
και συνολικότερα η υποστήριξη και ενίσχυση κάθε καταναλωτικού κόστους. Η συνδετική
συμβολή του κράτους ήταν ιδιαίτερα ουσιαστική καθώς προχωρούσε σε πλήθος επενδυτικών
κινήσεων με ιδιαίτερη προσοχή και βαρύτητα στην κοινωνική μέριμνα. Η δομή των εν λόγω
οικονομιών ήταν διμερής και αποτελούνταν από την ανάμειξη αφενός φιλελεύθερων στοιχείων
και εφαρμογών και αφετέρου εκτεταμένου παρεμβατισμού, με την παρακολούθηση των
τραπεζών και σοσιαλιστικών πρακτικών. Η ειρηνική αποχώρηση των ευρωπαϊκών χωρών από τις
εκάστοτε ιδρυθείσες αποικίες βοήθησε συμπληρωματικά στην αναζωογόνηση και μετατόπιση
της μέχρι τότε πολιτικής.
Βασικό χαρακτηριστικό της μεταπολεμικής περιόδου υπήρξε η έμφαση της κρατικής μέριμνας
για τα ζητήματα της περίθαλψης, του ορισμού κατώτατης βάσης εισοδήματος, της κοινωνικής
ασφάλισης, της μείωσης ποσοστού ανέργων σε μία προσπάθεια περιορισμού κοινωνικών
ανισοτήτων και εφαρμογής ει δυνατόν καθολικότερης σύμπνοιας, αρμονίας και ευπορίας. Κάτι
τέτοιο επιτεύχθηκε με περισσότερες επενδύσεις δημοσίου και πρόνοιας καθώς και με την
παράλληλη φορολογική επιβολή. Μία άλλη κατηγορία βαρύτητας του κοινωνικού κράτους
υπήρξαν οι τομείς μελετών και εκπαίδευσης, με την εδραίωση της υποχρεωτικής εκπαίδευσης
και την αναζωογόνηση της επαγγελματικής μελέτης και κατάρτισης. Η αξιόλογη επιστημονική
πρόοδος και εδραίωση τεχνολογικών πρακτικών ήταν τα αποτελέσματα τέτοιων εκπαιδευτικών
μεταρρυθμίσεων.
Οι μεταπολεμικές κοινωνικές μεταβολές ήταν εξίσου αξιόλογες. Ο αγροτικός χώρος
περιορίστηκε βαθμιαία με την παράλληλη συνάρτηση αύξησης του εργατικού δυναμικού στις
βιομηχανίες καθώς και την ραγδαία αύξηση πλήθους παρεχόμενων υπηρεσιών. Η παροχή
βελτιωμένων προγραμμάτων υγείας οδήγησε ακόμη και στον περιορισμό της παιδικής
θνησιμότητας. Η μεγαλύτερη εισοδηματική εξασφάλιση παράλληλα με την τεχνολογική άνοδο
διαμόρφωσε μια άλλη αγοραστική κουλτούρα και καινούριες συνθήκες διαβίωσης. Η αύξηση
του καταναλωτισμού, η ανάπτυξη μεταφορικών οδών και δικτύου τηλεπικοινωνίας, η εδραίωση
της βιομηχανίας τουρισμού ήταν αναπόφευκτα γεγονότα. Επιπλέον, ο διαχωρισμός τάξεων ήταν
βασικό μεταπολεμικό γνώρισμα, με επικράτηση της μεσαίας αστικής τάξης σε δύναμη και
πλήθος.
Η «χρυσή εποχή» ήταν γεγονός για τις χώρες του δυτικού κόσμου μέσα από μια σειρά
αισιόδοξων, ευοίωνων και κρίσιμων θεσμικών επεμβάσεων. Συγκριτικά, η κατάσταση και θέση
12
Βλ. Γαγανάκης, σελ. 316

Page | 5
 ΕΠΟ11-4η-ΓΕ-2021-22

της Ευρώπης πριν και μετά τις δύο παγκόσμιες συρράξεις ήταν εκ διαμέτρου άλλες καθώς οι
συνέπειες των πολέμων ενεργοποίησαν τις κυβερνήσεις προκειμένου να προχωρήσουν σε
χειρισμούς και κινήσεις σύμπνοιας, συνεργειών και διαλόγου. Η σοβιετική πολιτική προσέγγιση
η οποία σε πρώτο στάδιο ήταν μια γενική απειλή, συνέβαλε επίσης ακολούθως στη συνεργασία
των εθνών, στη εισαγωγή κοινωνικών θεσμών καθώς και σε εκπαιδευτικές μεταρρυθμίσεις από
πλευράς των δυτικών χωρών της Ευρώπης. Τομή του ευρωπαϊκού χώρου υπήρξε η ιδρυτική
διακήρυξη της Ευρωπαϊκής Οικονομικής Κοινότητας στη Ρώμη το 1957 και η διαδοχική της
κατάσταση σε Ευρωπαϊκή Ένωση.

Ενότητα 2 – Η επόμενη μέρα στην Ευρώπη

Προς τα τελευταία έτη της περιόδου 1960 σημειώθηκαν τα πρώτα σημάδια κάμψης των χρυσών
χρόνων του καπιταλισμού, αν και τόσο η ελευθεριότητα της αδιαίρετης ταξικής αντίληψης
καθώς και η κατάτμηση της εργατικής τάξης είχαν εκδηλωθεί προγενέστερα. 13 Η ανεξέλεγκτη
οικονομική εκτίναξη επέφερε ταλαντώσεις στο μοντέλου του κεϋνσιανισμού προκαλώντας μία
γενικευμένη άμβλυνση και αποκλιμάκωση στις οικονομίες των ευρωπαϊκών κρατών. Η
τεχνολογική εξέλιξη και αυτοματοποίηση σταδιακά στο σύνολο των χώρων εργασίας οδήγησε
στον περιορισμό του εργατικού δυναμικού καθώς βιομηχανικοί κολοσσοί εξουθενώθηκαν, ενώ
αποβιομηχανοποιήθηκαν ακόμη και περιοχές.14 Η τεκμαίρουσα μείωση του ρυθμού παραγωγής
παράλληλα με τη μεγιστοποίηση του φορολογικού εισοδήματος επέφερε προ ιοντικούς
κλυδωνισμούς.15
Την ίδια στιγμή, υπό την περιβάλλουσα της παγκοσμιοποίησης των οικονομιών, συστήνονται
καινούριοι κολοσσοί βιομηχανίας στη νοτιοανατολική Ασία, μεταβάλλοντας το πλαίσιο και τις
συνιστώσες του παγκόσμιου ανταγωνισμού οικονομιών, καθώς και της διεθνούς αγοράς
εργατικού δυναμικού.16
Ο συγκερασμός και η μίξη των παραγόντων αυτών οδήγησε τις οικονομίες παγκοσμίως σε
κάμψη και κρίση, επιφέροντας εκτεταμένη αύξηση του πληθωρισμού, της ανεργίας καθώς και
ακινησία στη διεθνή παραγωγική διαδικασία. Ο συνδυασμός εκτεταμένης ανεργίας και
πληθωρισμού, επονομαζόμενος ως στασιμοπληθωρισμός, υπήρξε μία οικονομική εφαρμογή την
οποία το οικονομικό μοντέλου του κεϋνσιανισμού αδυνατούσε να ερμηνεύσει. Απόρροια της
αδυναμίας ερμηνείας αποτέλεσε η βαθμιαία και προοδευτική κατάρρευση του μοντέλου. 17
Τα σχέδια δράσης τα οποία εφάρμοσε κάθε χώρα ως μηχανισμός αντίδρασης διαφέρουν.
Ορισμένες χώρες επέλεξαν να επιλύσουν αποκλειστικά τον παράγοντα του αυξημένου
πληθωρισμού, με το φαινόμενο της ανεργίας να γίνει έρμαιο στην εκάστοτε αγορά εργασίας.
Άλλες χώρες, όπως και η Ελλάδα, επέλεξαν να εισάγουν μικτές στρατηγικές πολιτικής,

13
Βλ. Γαγανάκης, σελ. 322
14
Βλ. Aldcroft D.H., Η Ευρωπαϊκή οικονομία 1914-2000, Αλεξάνδρεια, 2007, σελ. 307
15
Βλ. Γιαγανάκης, σελ. 319
16
Βλ. Δρίτσα, σελ. 258
17
Βλ. Δρίτσα, σελ. 258 και 259

Page | 6
 ΕΠΟ11-4η-ΓΕ-2021-22

ευελπιστώντας σε διπλή κερδοφορία, με απόρροια να έχουν αυξημένο πληθωρισμό για

μεγαλύτερο χρονικό διάστημα.18
Συμπεράσματα
Η οικονομική άνθιση την οποία και κατόρθωσαν οι χώρες της δυτικής Ευρώπης κατά τη χρονική
περίοδο μεταξύ 1950-1970. Είναι πασιφανές ότι η σύμπνοια και οι συνέργειες του συνόλου των
παραγωγικών κόμβων κάθε κράτους, δημόσιου και ιδιωτικού τομέα, είναι δυνατό να
εξασφαλίσουν την επίζηλη ευπορία, αρμονία και σταθερότητα αφενός σε οικονομικού δείκτες
και αφετέρου σε πληθυσμούς και ανθρώπινο δυναμικό. Άξια λόγου σημεία καμπής στην τροχιά
ανασυγκρότησης της ευρωπαϊκής οικονομίας περί το 1960 και έπειτα αποτέλεσαν ο
πληθωρισμός καθώς και το φαινόμενο της ανεργίας.

Βιβλιογραφία
o Ασημακοπούλου Ζηνοβία, «Όψεις οικονομικής και κοινωνικής εξέλιξης στη μεταπολεμική Ευρώπη»,
στο Μαργαρίτα Δρίτσα (επιμ.), Θέματα οικονομικής και κοινωνικής ιστορία της Ευρώπης, Πάτρα,
ΕΑΠ, 2008, σελ. 253-284.
o Γαγανάκης Κ., Κοινωνική και Οικονομική Ιστορία της Ευρώπης, Πάτρα, ΕΑΠ, 1999, κεφ. 12
o Ψαλιδόπουλος Μιχάλης, «Οικονομική σκέψη και πολιτικές στο μεσοπόλεμο και στη μεταπολεμική
περίοδο», στο Μαργαρίτα Δρίτσα (επιμ.), Θέματα οικονομικής και κοινωνικής ιστορία της Ευρώπης,
Πάτρα, ΕΑΠ, 2008, σελ. 223-250.
o Aldcroft Derek, Η ευρωπαϊκή οικονομία, εκδ. Αλεξάνδρεια 2007, κεφ 5, σελ 201-250.
o

18
Βλ. Aldcroft, σελ. 303

Page | 7