1

FASI HISI MULI ZI maandi shi .

Fasihi ni sanaai nay otumi alugha c)Fasi hi si mul izi ni mal iy aj ami i i
lhal i
kuwasi lishauj umbeunaomhusu fasihi andi shi ni mal iy amt u
binadamu. binafsi /mwandi shi .
Sanaani uf undi wakuwasi li
shaf i
krana d)Fasi hi si mul izi inawahusi kawaki la
hisi
azabi nadamukamav i
lemaneno, ainak. vbi nadamu, wany amanandege,
maandi shi , uchor aji,uchongaj i
,ufinyanzi mazi mwi namaj itu, mi ungu, mi zimu,
n.k. mashet ani nav it
uv isiv yonauhai k. v.
Fasihi simul i
zinisanaakwav il
e: mawenami ti ilhal ifasi hi andi shi ina
a)Huwasi l
ishauj umbekuhusubi nadamu wahusi kabi nadamukwaki asi kikubwa.
kuhusuut amaduni nauchumi . e)Fasi hi si mul izi inat anzuny ingi kul iko
b)Huwanaumbomahsusi k.m.hadi t
hi fasihi andi shi .
huwanamwanzo, kat inamwi shona f) Uwasi l
ishaj iwaf asi hisi mul izi huweza
mashai rihuwanabet i,mi shororo, n.k. kuandamananaut endaj i k.
vmat umi zi
c)Hut umi al ughakwauf undi k.v.ya yaishar a, ny imbo, makof i,kuimba,
kitamat hal i. kubebazanakat ikamaj i
gambon. k
d)Husawi rimandhar i
/ mazi ngiramahsusi i
lhaliul ewaf asi hi andi shi
kwauf undi mkubwa. hauandamani naut endaj i i
sipokuwa
e)Huj engawahusi kakwaust adi mkuui l
i i
napowasi l
ishwambel ey ahadhi ra.
kusawi ri tabi azawat ukat ikajami i. g)Fasi hi si mul izi huwasi lishwambel ey a
Tofaut iKat iy aFasi hinaSanaaNy i
ngi ne hadhi rai lhal i fasi hi andi shi silazi ma
fasi hi sanaany ingine i
wasi lishwembel ey ahadhi ra.
 Kut umi a  Kut otumi a h)Fasi hi si mul izi huwasi lishwamahal i
l
ugha lugha maal um k. vj andoni , mat angani ,ar usi ni
,
 Sanaat endi  Si t
endi n.kilhal i f
asi hi andi shi hai namahal i
 Kut umi a  Hut umi a maal um.
wahusi ka maumbo i
) Fasi hi si mul izi huandamanana
kuwasi l
isha kumi thili
sha shughul i fulani yaki tamaduni il
hal i
maudhui wat u fasihi andi shi hai andamani nashughul i
 Kut umi a  Kut umi a yaki tamaduni .
maudhui na maumbona j
) Fasi hi andi shi huhi taj imudakut unga
fani surazav i
tu i
lhalibaadhi yaf asi hi simul i
zi huzuka
kuwasi l
isha papohapok. m.semi ,mai gambo.
ujumbe k)Fasi hi si mul izi inauwezomkubwawa
 Kuj ikit a  Hazi ji
kiti kubadi l
ishwanaf anani
kat ika katika anapowasi lishauf araguzi )bal i fasi hi
mazi ngi rana mukt adhana andishi hai badi l
iki isipokuwa
wakat i wakat i mwandi shi ai andi keupy a.
maal um maal um. l
) Fasi hi si mul izi inahi st oriandef ukul iko
Aina/ makundiy af asihi fasihi andi shi kwakuwepot angu
a)Fasi hi si mul izi mwanzowamai shay abi nadamu
 Fasi hi inay owasi olishwakwanj i
ay a m)Fasi hi si mul izi huwasi lishwawakat i
mdomo. maal um k. v.usi ku, kipindi fulani cha
b)Fasi hi andi shi mwakai lhal iandi shi hai nawakat i
 Fasi hi inay owasi li
shwakwanj iay a maal um.
maandi shi .  Tof aut ikat iy ahadhi ra
Tofaut ikat iy af asi hisi mul i
zinaf asihi n)Hadhi ray af asi hi si mul i
zi huweza
andishi /si fazaf asi hi kuwasi lianamoj akwamoj ana
simul i
zi/ zinazof any aut anzuuwewa mwasi lishaj iilhal i i
ley af asi hisi mul i
zi
fasihisimul izi siolazi mai wasi l
ianenamwandi shi .
a)Fasi hi si mul izi huwasi l
ishwakwanj ia o)Hadhi rahuchangi akat ikauwasi li
shaj i
y amdomoi lhal ifasihiandi shi waf asi hi simul i
zi k. vkwakui mba,
huwasi lishwakwanj i
ay amaandi shi. kupigamakof i n. k( hadhi rat endi / hai)
b)Fasi hi si mul izi huhi fadhiwaaki li
ni i
lhal
i i
lhalihadhi ray af asi hi andi shi
fasihi aandi shi huhi fadhiwakwa haichangi ikat ikauandi shi .
 2
p)Hadhi ray af asi hi si mul i
zi huonanana c)Kukuzauwezowakuf ikiri
/kudadi sik.m
mwasi li
shaj iilhal iiley af asihi andi shi vitendawi li nachemshabongo.
si l
azi mai onanenamwandi shi . d)Kuf arijik.m mbol ezi namet hal ik.m.
q)Hadhi ray af asi hi si mul i
zi ni kubwa ‘
Baaday adhi ki far aja’.
kulikoi l
ey af asi hi andi shi kwani e)Vi pengel ev y af asihi si mul izi k.v
huhusi shahat awasi ojuakusomana mashai r
i, ny imbo, nahau, hut umi wa
kuandi ka. kat i
kauandi shi waf asi hiandi shi.
r) Hadhi ray af asi hi si mul i
zi ni hai yaani f) Kuhi fadhi hi stor i
ay aj ami i k.m.
inajulikananaf anani ilhal ii
ley af asi hi mi ghani , visav iini,mapi si,tar i
hi n.k.
simul izi si hai yaani hai j
ul i
kani na g)Kukej eli tabi azi nazoki ukamat arajioya
mwandi shi. j
ami ik.vsoga, met hal i,n.k.
s)Hadhi ray af asi hi si mul i
zi hai nunui kazi h)Kuendel ezat amaduni zaj ami ikwani
il
hal iil
ey af asi hi andi shi hununuakazi . husawi ri i
mani nadest urizaj ami i
.k.v
t) Hadhi ray af asi hi si mul i
zi yaweza kitendawi li ‘Nyumbani mwet umna
kumi l
iki kazi y af anani lakini iley a papai li
lil
oi v alaki ni siwezi kul ichuma. ’-
fasihi andi shi hai wezi kumi liki kazi ya Mt uhawezi kumwoadadake.
mwandi shi. i
) Kuungani shawat upamoj akwa
u)Hadhi ray af asi hi si mul i
zi huchagua kuwaj umui shapamoj awakat iwa
kwakul engawat uwar i
kaf ulani lakini ngoma, kui mba, ut ambaj i
,n. k.
il
ey af asi hi andi shi hai lengi wat uwa j
) Kukuzal ughak. v.mi simui napoki ta
rikay oy ot e. kimat umi zi nakuj umui shwakat ika
Ji
nsiFasi hiSi mul izinaAndi shi l
ughasani f u.
Zinav y
of anana k)Kukuzauwezowakut umi al ughakadi ri
a)Zot embi lihushughul ikiamasual a mt uanapoendel eakuwasi lishak. v .
yanay ohusumai shamai shay a hot uba, v itanzandi mi husai dia
binadamu. kubor eshamat amshi nakut ofaut isha
b)Zot embi liHuhumi al ughakwaubuni fu maanazamaneno.
kuwasi l
ishamaudhui . l
) Kuzauwezowakubuni k.v.mal umano
c)Zot embi lihuwanav ipengel ev iwi l
i yaut ani ,v itanza, ndi mi ngonj era, n.k.
vikuu, maudhui naf ani (j
uml ay ambi nu m)Kukuzauzal endokwakuf any a
msani i alizot umi akuwasi l
isha wanaj ami ikuoneaf ahar ij
ami izaona
maudhui ). kuigamashuj aaauwat uwal iotendea
d)Zot embi limaj ukumusawak. v. j
ami imakuu.
kubur udi sha, kuadi lisha, kuhi fadhi na n)Kuony anakut ahadhar ishawanaj ami i
kuendel ezaut amaduni ,
n. k. dhi diy at abi ahasi k.v .ulaf i
, uchoy o,
e)Zot embi lizinaut endaj i
-palet amt hili
a n.k.
nar iway azi napoi gi zwa. SababuzaUf ar aguzi /Kubadi l
ikakwa
f) Zot embi lihuzal iwa, hukuanahuf a Fasihi Simul i
zi
kutegemeamabadi li
koy awakat i
. a)Kuwasi lishwav ibay a.
g)Zot embi lihuwanawawasi li
shaj i- b)Fanani kusahaunakubadi lisha
fanani k. m.mt ambaj i/mganaj i au yaliyomonamt iri
riko.
manj u/ yeli kat ikaf asi hi simul i
zi na c)Kubadi li
shai l
i kuki dhi mahi tajiy a
mwandi shi upandewaf asihi andi shi. hadhi rak. m.umr inauel ewawao-
h)Fasi hi simul izi imekopat anzuzaf asihi kut umi al ughany epesi kwawat otona
simul izi k.v .met hal i,mashai ri,n. k. pev ukwawat uwazi ma.
Majukumuy aFasi hiSi mul izi/Umuhi mu d)Mabadi l
ikoy amandhar i/mazi ngir a-
waKuf unzaFasi hiSi mul iziKat ika vituv il
ivy okat ikamaz ingirahal i
si
ShulezaUpi li kukosekanakat i
kamazi ngi ray a
a)Kubur udi sha- kust arehesha, usimul i
zi namsi mul izikut umi av itu
kufur ahi sha, kuchangamsha, kut uliza, kat i
kamazi ngi ray ake
kusi simuanakupumbazaaki l
i na vinav yokar ibiananav yo.
kiwiliwi l
i -ny i
mbo, hadi t
hi ,vitendawi li e)Kut oelewekanahi vyokuhi fadhi wa
b)Kuf unzamaadi likwawanaj ami ikwa vibay a.
kuwahi mi zakui gasi fachany ana f) Mabadi l
ikoy awakat i k.m ki tendawi l
i
kukat aasi fahasi zawahusi ka. chawakat i wamkol oni kut umi a
 3
mz ungunachawakat iwamwar abu c)Ni njiabor akwawasi ojuakusomana
kut umi amwar abunamaanani i
lei l
e- kuandi ka
Mzungu/ mwar abuamesi mamakwa d)Kuwezakupat asi fazauwasi lishaji
k.v.
mguummoj a- mwav uli. toni/ kiimbo, i
shar an. k.
g)Mabadi li
koy af al saf ay av izazi na e)Kuwezakupat ahi siahal isiza
mai ngi li
anokat i
kaj ami ikusababi sha uwasi lishaj i
kur i
t hishat uy aleambay oni muhi mu Udhaif
u
nakuachamengi ne. a)Shiday amawasi liano.
h)Ki laf anani huwanamt i
ndowakewa b)Ugeni wamt afit
ikusababi sha
kuwasi l
isha/ kisani i
. washi riki kumshukunakusi t
isha
i
) Ubuni fuwaf anani i
li uwasi lishaj i uwasi lishaj i
uwezekuv ut iasai di nauwezowake c)Ghal i kwakumbi di mtafitikusaf ir
i
wal ugha. d)huhi taj imudamr ef u
j
) Teknol ojiakusababi shakuhi fadhi wa b)Kusi ki lizawasani iwaki wasi lisha
nahi v yokui ua. tungozao.
Wahusi kakat ikaFasi hi Si mul i
zi Umuhimu
 Wahusi kani v i
umbewasanaaambao a)Kuwezakupat asi fazauwasi lishaji
k.v.
hut umi wakat ikakazi y af asihi toni/ kiimbo, i
shar an. k.
kuwasi l
ishamaswal ambal imbal i. b)Kupat ahabar izakut egemewana
a)Fanani -anay et unganakuwasi lisha kuami ni ka.
fasihi simul i
zi . c)Ni rahi si kur ekodi k.
v.kwav i
nasasaut i,
b)Hadhi ra-kusi kiliza, kut azama, kushi r
iki video, n. k.
wakui mba, kuul izamaswal i,kut egua d)Kikwazochamawasi l
iano-Si nj i
abora
vitendawi l
i, kupi gamakof i
,n. k.kuna kwawasi oj uakusomanakuandi ka.
ainambi li zahadhi ra: ( i
)hadhi ra e)Kuwezakupat ahi siahal isiza
tendi / hai na( ii
)hadhi rat uli
. uwasi lishaj i
.
c)Wany ama- wanaof any akama Udhaif
u
binadamunakuwaki l
ishasi fakama a)Shiday amawasi liano-Si nj
iabor akwa
vil
euj anj a, ulaghai ,t amaanauj ingana wasi oj uakusomanakuandi ka.
wanaobaki awany amat u. b)Huhi t aji mudamr efu-kusaf i
rina
d)Bi nadamu kusi kiliza.
e)Mazi mwi namaj itu- v iumbev yeny e c)Ugeni wamt afit
ikusababi sha
mat endonamaumbi ley akut isha washi riki kut owasi li
shai pasav yo.
kamav i
lej ichomoj a, v i
chwav iwi l
iau d)Ghal i kwaghar amay ausaf ir
i.
zaidi , nusumt unanusumy ama, c)Mahoj iano
weny et amaai liy oki thi riyakuweza  Kuhoj i wanaof ahamumengi kuhusu
kumezaki l
aki tu, kuhi fadhi nakut unza fasihi simul izi.
binadamuanany oy apendeza. Umuhimu
f) Wahusi kav itu( visi vy onauhai )mawe, a)Kuwezakung’ amuawakat imhoj i
wa
mi ti,v ij
al uba, vibuy u- hut umi wakui bua anat oahabar izi
sizozakwel i.
i
mani zaki di ni. b)Kuwezakuf af anul i
amhoj iwamaswal i
g)Mi zimu- rohozawal iokuf a-hut embea, il
ikuwezakupat ahabar isahi hi zai
di.
hul anahuat hiri binadamu. c)Kuwezakupat asi fazauwasi lishaji
k.v.
h)Mi ungu- viumbev y eny euwezo toni/ kiimbo, i
shar an. k.
mkubwadhi di y abi nadamuk. m.kat i
ka d)Ni rahi si kur ekodi k.
v.kwav i
nasasaut i,
mi ghani nav isasi li
. video, n. k.
Nji
azaKukusany aFasi hiSi mul izi e)Kupat ahabar izakut egewana
a)Kuchunza/ ut azamaj i kuami ni ka
 Kut azamakwamaki ni yanay otokeana Udhaif
u
kuandi ka. a)Huhi t aji mudamr efu.
Umuhi mu/ ubor a/ uzur i b)Mhoj iwakut otoahabar ikwa
a)Kupat ahabar izakut egemewana kutomwami nimt af i
tikwaugeni wake.
kuami nika. c)Kikwazochamawasi l
iano-si njiabora
b)Ni rahi si kur ekodi k.v .kwav inasasaut i, kwawasi oj uakusomanakuandi ka.
video, n.k. d)Ghal i kwaghar amay ausaf ir
i.
 4
d)Kur ekodi katikakandaza d)Kupat ahabar i zakuami ni wana
sauti/t
epur ekoda kutegemeka.
Umuhi mu Udhaifu
a)Kuwezakudumunakuf ikiavi
zazi vi
ngi
. a)Ghal ikwaghar amay ay ausaf i
ri na
b)Si fazauwasi l
ishaj i/uhai kamav ilet
oni kununuakamer a.
naki i
mbokuhi fadhi wa. b)Si fazauhai kamav ileki imbohazi wezi
c)Mkusuny any aji awezakur udi
a kuhi f
adhi wa.
uwasi l
ishaji i
ki wahakuel ewa. c)Yawezakukosanguv uzaumemena
d)Kupat ahabar i zakut egewana utafitikuat hirika.
kuami nika d)Dat ay awezakuf i
sidi wanahi vyo
e)Kuwezakupat ahi siahal isiza kutowaf i
kiawal engwa
uwasi l
ishaji f) Kushi r i
kikat ikakazi yaf asihisi mulizi
Udhaifu k.v.ngoma, soga, n.k.
a)Chawezakukosanguv uzaumemena Umuhi mu
utafi
tikuat hirika. a)Kuwezakupat ahi siahal isiza
b)Haki wezi kunasaui gizaji
. uwasi l
ishaji.
c)Fanani huendaasi wasi l
ishev yema b)Kupat ahabar i zakut egewana
akij
uaanar ekodi wa. kuami nika.
d)Ghal ikwakuhi tajikununuaki faana c)Nj iabor akwawasi oj uakusomana
kumbi di mt afitikusaf iri
. kuandi ka.
e)Kur ekodi kwaf i
lamunav i
deo d)Kukuzaut angamanowamt af it
i na
 Hunasapi chazeny emi ondokona wanaj ami i.
sauti. e)Kuwezakunasanakuhi fadhi si
faza
Umuhi mu kii
mbo, toni nai shar a.
a)Vi deohuhi fadhi uigizaj i
,isharana Udhaifu
ki
imbo/ toni. a)Kuchukuamudamr ef u.
b)Kuony eshauhal i
si wamandhar i b)Ugeni wamsani ikusababi sha
c)Mkusuny any aji awezakur udi
a washi ri
ki kuwanawasi wasi na
uwasi l
ishaji i
ki wahakuel ewa kutot endakamakawai da.
d)Kazi i
li
y okusany wahi vihudumukwa c)Nj iaghal ikwakuhi taj imt afitikusaf i
ri
mudamr efu. mbal i.
e)Nj iabor akwawasi oj uakusomana d)Mt afitiawezakusahaukwakuhi fadhi
kuandika akili
ni .
f) Kupat ahabar i zakut egewana g)Kut umi ahoj aji
kuami nika  Fomuy enyemaswal ifungeauwazi .
Udhaifu Umuhi mu
a)Chombochawezakukosanguv uza a)Ghar amay achi ni.
umemenaut af i
ti kuat hiri
ka. b)Yawezakut umi kakat i
kamahoj iano.
b)Fanani huendaasi wasi l
ishev yema c)Huokoamudakwani mt af it
i aweza
akij
uaanar ekodi wa. kuitumanakuachi amhoj iwakuj aza.
c)Nj iaghal i. d)Hupat iahabar i zakuami nikana
d)Fanani huendaasi wasi l
ishev yema kutegemeka.
akij
uaanar ekodi wa. Udhaifu
e)Ghal ikwaghar amay ayausaf irina a)Ut at awamaswal i kusababi shamaj ibu
kununuaf il
amunakamer ayav i
deo. yasiyosahi hi .
f) Datay awezakuf isidiwanahi vy o b)Si nzur ikwawasi oj uakusomana
kutowaf ikiawal engwa. kuandi ka.
f)Kupi gapi chakwakamer a c)Kut opat asi fazauwasi lishaj ikamav il
e
 Hunasapi chazi sizonami ondokona kii
mbo, toni nai shar a.
sauti d)Wahoj iwakukat aakui jazakut okanana
Umuhi mu mwel ekeohasi dhi dhi yahoj ajina
a)Huony eshauhal isiwamandhar i
. hivyokukwami zaut afiti
.
b)Huwezakuhi fadhi i
shar a. Vif
aav yaKukusany aFasi hi Simul izina
c)Mkusuny any aji awezakur udi
a UdhaifuWake
uwasi l
ishaji i
ki wahakuel ewa. a)Vi nasasaut i/tepur ekoda
 5
b)Kamer a nyingi ne.
c)Fi lamunav ideo l
) Humwezeshamwanaf unzi kupat a
d)Di ski zakompy uta maar ifay akuf any aut af itikatika
e)Kal amunakar atasi taalumany i
ngi nek. v .soshol oj i
a.
Umuhi mu m)Kuj uaf asihi si mul izi zaj ami iny i
ngine
a)Kuwezakudumunakuf i
kiav i
zazi vi
ngi. humf any amt af i
tikuzi el ewana
b)Si rahi si kusahaul ika- hubaki av il
ev i
le. kuzi kubal ijami ihizonahi v yo
c)Si njiaghal ikamav ilev i
deo kuendel ezaamani kat ikanchi .
Udhai fu n)I l
ikusahi hishamawazomapot ovu
a)Si fazauwasi l
ishaji kamav i
let oni , kuhusubaadhi yat anzunav iperav ya
kii
mbo/ toni nai shar ahazi wezi fasihi simul izi.
kuhi fadhi kahi vyokupot ea. Mat ati
zoYanay omkabi liMkusany ajiwa
b)Hupunguzahadhi rakwakul engat u FasihiSi mul izi
wanaoj uakusomanakuandi kana a)Ghar amay aut afi
ti kuwakubwaki asi
hivy okuat hiriusambazaj iwake. chamt afitikut oi muduk. v.kusaf iri
a,
MbinuzaKuhi fadhiFasi hiSi mul i
zi kununul iav ifaa.
a)Huhi fadhi wanabi nadamuaki lini k.m. b)Kut ojaziwahoj ajikut okanana
nganohupokewakut okaki zazi kimoj a mt azamohasi waj ami i dhi diy aujazaji
hadi ki ngi ne. wake.
b)Kat ikamaumbi l
eaumazi ngi rak. m.f i
si c)Wanaj ami i kukat aakut oahabar i
dai mahuchechemea, ki
ny onganay e waki shukumt afitianawapel elezaau
hut embeapol epol e. kwakuonahay a.
c)Kat ikav i
faamemek. m.ny imbo, d)Wanaj ami i wengi nekudai wal i
pwe
hadi t hi,mai gi zon. k.huweza kabl ay akut oahabar inahi vyo
kuhi fadhi wakat i
kakandazasaut i
, kukwami zaut af iti
.
video, sidi nadi ski zakompy ut a. e)Mbi nuny ingi nek. v.hoj ajihuhi tajiwatu
d)Kat ikami chor ok. m.pi chahuhi fadhi wanaoj uakusomanakuandi kana
mat uki omaal um k. v .zakabi l
af ulani i
kiwamhoj iwahaj ui ut af it
i
l
ikiwi ndaaul ikisher ehekea. utakwami zwa.
Umuhi muwaKukusany a/ Kuhi fadhi f) Uchachewawazeenawat aal amuwa
Fasihi Si mul izi fasihi simul izi kusababi sha
a)I l
iisi pot eek. m.kwakusahaul ika. kukosekanaaukupat i
kanakwadat a
b)Kui rekodi i
likui endel ezakwa i
siyoy akut egemewa.
kui ri
thi shakwav izazi vij
av yo. g)Ut awal akukat aakut oai dhi ni ya
c)I l
ikul ingani shaf asihi simul izi zaj ami i kufany aut af i
ti.
mbal i
mbal inakuony eshat ofaut izake. h)Kukosauf adhi linaut af itikut ofanywa
d)I l
ikuhaki kishamt iri
rikokat ika kwakut omudughar ama.
uwasi li
shaj i
. i
) Mudawaut afitikut ot oshanahi vyo
e)Kut unzahi st oriay aj ami i i
liv i
zaz i kutopat ahabar izakut oshakuhusi ana
vij
av yov iijue. namaday ake.
f)I l
ikuzi bamapengoy aut afi
t iyal iyomo j
) Ki kwazochamawasi l
ianoi kiwamt afit
i
kwav i
lekunat ungoambazo namhoj iwahawat umi ilughamoj ana
hazi jat afitiwakwaki na. mhoj iwahaj ui lughany i
ngi nena
g)Kuendel ezael i
muy aj adi yaj ami i. kumbi di mt af i
t ikukodi mkal i
mani na
h)Kui ngi liananaj ami iiliyochanzocha ghar amakuongezeka.
fasi hi humwezeshakuel ewana k)Ukosef uwav yombov yausaf i
ri
utamaduni naf asihi yakekwauj uml a kunakochel eweshaut af itina
i
) Humwezeshamwanaf unzi kuona kutomal izikakat i
kamudaul i
opangwa.
vipengel ehai vy afasi hi k.v.ui gi zaj i
, l
) Ukosef uwausal amak. v .kuv ami wa
toni naki imboambav yohusai dia kwakushuki waanapel el ezana
kui elewakwaki na. kuibi wav i
faa.
j
) Husai diakuhi fadhi tamaduni zaj ami i Changamot oZi nazokabi liUkusany ajiwa
kwani ay akuzi pit
ishakwav izazi FasihiSi mul izi
vij
av yo. a)Ukosef uwaut af i
tiwakut oshakwani
k)Husai diakuel ewaut amaduni waj amii kunav i
per aambav y obado
 6
hav ijaandi kwa. j
ami i
/ hadhi r a.
b)Uchachewawat aal amuwakut afi
tia g)Hut umi awahusi kawaai nat ofaut ik.
v.
nakuendel ezaut af iti
. ny umbani ,wany ama, ndege, mazi mwi ,
c)Wat ukuhami ami jininakui ngilianana n.k.
waj ami iny i
ngi nenakuf any auhi fadhi h)Hut umi aai nany ingi nezasanaak. v
naur ithi shaj i waf asi hi kut owezekana. ny i
mbo, met hal i,ushai ri
, n.k.
d)Mt aal awael imukupuuzal ughay a i
) Huwanaut endaj ik. v.mt ambaj ikuiga
kiasi l
i inay otumi wakuhi fadhi ana fi
si anav yokul a.
kur i
thi shaf asi hi simul i
zi nahi vy o j
) Aghal abuhut ambwaj ioni .
kukat izaukuaj i wake. SababuzaNganoKut ambwaJi oni/ Usiku
e)Fasi hi simul izi kuhusi shwanaukal ena a)Ndi owakat i wat uwal i
kuwa
hivy okut oonahaj ay akui rithishana wamej umui kany umbani baaday akazi.
kuihi fadhi . b)Ut ambaj i uli
kuwanj i
ay akupi ti
sha
f) Kuhi f adhi wakwaf asi hi simul izi akili
ni wakat ichakul aki ki ngoj ewa.
kusababi shakusahaul ika, kubadi l
ika c)Wakat i huuul ihaki kishamwanaj ami i
hat akuf akwake. hapot ezi wakat iwakazi .
Ji
nsiJami iyaSasaI nav yojar ibu Majukumuy aHadi thi
KuhifadhiFasi hiSi mul i
zi a)Kuf unzamaadi l
i yal i
yonguzokuukwa
a)Tamashazamuzi zi kikunakokar ir
iwa wanaj ami i.
nakui mbwamashai r
i. b)Kukuzauj asi riwakuzungumza
b)Sher ehezaar usi ,jando, mazi shi hadhar ani .
mawai da. c)Kubur udi shabaaday akazi y akut wa.
c)Ut egaj i naut eguaj iwav i
t endawi li d)Kukuzauwezowawat otowa
kupi tiar edi onar uni nga. kukumbukai l
i kut ambabaaday e.
d)Sar akasi zawasani ihuhi fadhi kipera e)Kuel ezaasi liy amambok. mv i
sav i
ini,
chav i
chekesho. visasi l
i nanganozausul i.
e)Ngomaz aki eny eji kamai sukut ikatika f) Kut ahadhar ishawanaj ami i dhi diy a
haf l
azaki si asanahar usi . kuf any amamboy asi tofaa.
f) Utambaj i wahadi thi hasakat ika g)Kuungani shawat ukat i
kaj ami i
sehemuzamashambani . wanapoj umui kapamoj akusi kili
za
TanzuzaFasi hi Si mul izi utambaj i.
 Tanzuni ainazat ungozeny emuundo h)Nganozamt anzi kohukuzauwezowa
uliokar ibiakuf anana. kut athmi ninakut oauamuzi ufaao.
e)hadi thi i
) Kukuzal ughahasakwahadhi r
ay a
f) semi wat oto.
g)ushai ri j
) Kuhi fadhi nakuendel ezahi stor i
ay a
h)mazungumzo j
ami ik.v .mi ghani ,tarihi,n. k.
i
) mai gi zo k)Kuel i
mi shahadhi rakuhusuut amaduni
 Ki per ani ut ungowaf asihi simul i
zi wao.
unaowasi l
ishwambel ey awat u. l
) Nj iay akupokezaki zazi hi st oriana
HADI THI utamaduni waj ami i.
 Masi mul i
zi y anay ot umi al ughay a Sif
azaMt ambaj i/ Mganaj iBor a
mt iri
r ikoaunat har i. 1.Asi wemwogai likuwezakuzungumza
Sif
a hadhar ani .
a)Hut umi ay al ughay amt i
r i
r i
koau 2.Asi wenahay ai likuwezakuzungumzi a
nat har i-kuel ezamat uki omoj akwa mamboy aai bui napobi di.
moj a. 3.Awenauel ewawamazi ngi rana
b)Hur ithi shwaj ami i kut okaki zazi kimoj a masual ai bukakat ikaj ami i ilikuweza
hadi ki ngi ne. kuwasi lishadhanazi sizopat ikana
c)Huwasi li
shwambel ey ahadhi ra kat i
kamazi ngi ray akek. m.kut umi a
d)Hut ambwamahal i maal um k. v.ndani raiskuel ezeadhanay amf al me.
yany umba, chi ni yamt i
, uwanj ani,n.k. 4.Awenauf ahamumpanawal ughai li
e)Huwezakut okananamat uki ohal isi awezekui tumi akwauhodar i na
(kihist or ia)auy akubuni . kuwasi lishakwawepesi .
f) Huwanamaf unzof ulani kwa 5.Awemchanganf unamcheshi il
i
 7
kunasamaki niy ahadhi ranakuzui a Ngano
i
sikinai .  Hadi thi zi
nazosi mul iaki sacheny e
6.Awenauf ahamumpanawa funzonazeny ewahusi kaai naya
utamaduni husi kai l
i kuzui akut umi a binadamu, v iumbenav ituv isivy
ona
manenonai shar azi nazoweza uhai .
kuwaudhi aukupi ngananai mani za SifazaNgano
hadhi ra. j
) Zi naf omy ul ay akuanzi a/ mwanzo
7.Awenauwezowakushi rikishahadhi r
a maal um.
k.
v .kui mba, maswal i yabal aghai l
i k)Zi naf omy ul ay akumal izia/ mwi sho
i
sikinai ,n.k. maal um.
8.Awezekuj ua, mat araj i
o, ki wangocha l
) Zi nawahusi kaai nambal imbal i.
el
imunat aj ri
bay ahadhi railikuweza m)Zi namat umi ziyany imbo.
kubadi lishakwaki wangoki nachof aa. n)Hut umi at akr iri(usambamba)i l
i
9.Awenauwezowakui ngi li
anav izur ina kusi sitizak. m.zi mwi l
ikaki mbi a,
hadhi rai liaivutie. li
kaki mbi a.
10.Awenakumbukumbunzur ii
liusimul i
zi o)Huwananamaadi li
/maf unzo
wakeut i
r i
rikev izuri. p)Hut umi amaswal iy abal agha
11.Awenauwezowakudr amat ishai li kuongezat ahar uki .
kuony eshapi chaf ulani k. v.kuigat oni, q)Hut umi at anakal i zasaut i.
saut i,naki imbokul i
ngananaswal a r) Zinamat umi ziyaf antasi aaumat ukio
anal owasi l
isha. yanay oki ukauhal isi/mamboy aajabu
12.Kubadi l
ishat oni auki i
mboi l
ihadhi ra k.v.bi nadamukur ukakamandege,
i
sikinai . zimwi kumezawat unabaaday e
13.Awenauj uzi wakut umi ai sharazauso, kut apikawot e,n. k.
mwi linami ondokokul ingananahal i  Kut ambuambi nuzi l
izotumi wakat i
ka
anay oigi za. hadi thi/ ngano
14.Awenauj uzi nauf asahawal ughai li  Kut ambuawahusi ka
kuwasi l
ishamawazokwanj i
a AinazaFomy ulazaKuanzi a/Mi anzo
mwaf akanai nayov ut i
a. Maal um
15.Awezekubadi li
shat oni naki imbo i
) Paukwa, Pakawa.Sahani .Yamchel e.
kulingananahal itofaut i anazoi gizak. v
. Giza.Lamwi zi.Naki bokoj e?Cha
huzuni mt ot omr or of i
…
16.Awenauwezowakushi rikishahadhi r
a i
i)Hapozamani zakal e/zakongamawe…
kwany i
mbonamaswal i yabal aghai l
i i
ii
)I l
itokea…
kuondoauchov uwakut azamana i
v)Hadi thi !Hadi thi!Hadi t
hi nj oo…
kusi kiliza. v)Kaondokeachenj angaa, kajenga
17.Awenauwezowauf araguzi / ny umbakakaa, mwanangumwanasi t
i,
kubadi lishaut ambaj i wakepapohapo kij
inokamachi kichi ,chakuj engea
kutegemeahadhi ray akenakut oa kikut a, nav il
angov yakupi ta…
mi f
anoi nay ofahami kakut okakat ika vi
)Hapoj adi naj adudi …
mazi ngi ray ahadhi r
a. Umuhi muwaFomy ulay a
18.Awenauwezowakut umi amt uowa Kuanzi a/ Mwanzomaal um
ki
dr amai l
i kuongezat ahar uki , i
) Kuv ut amaki ni yahadhi ra.
kusi sitizauj umbenakut ekamaki ni ya i
i) Kumt ambul ishamt ambaj i kwa
hadhi ra. hadhi ra.
AinazaHadi thi i
ii
)Kuashi riamwanzowahadi thi
.
a)Hadi thizaKubuni i
v)Kut oahadhi rakut okaul imwengu
 Hazi si mul ii mat ukioy akwel ibaliy a hal i
si hadi ulewahadi t
hi .
kutungwa AinazaFomy ulazaKumal izia/ Miishio
b)Hadi thizaKi salua/ Ki hist oria Maal um
 Zi nazosi mul iamat uki oy aliyowahi i
i)Hadi thi inaishi ahapo.
kutendwanawahusi kawal i
owahi i
ii
)Tangusi kuhi yo…
kuishi . i
v)Wakai shi rahamust arehe.
 Huongezewaubuni fui likuv ut i
az ai di. v)Maadi li
1.Hadi t hizaKubuni Umuhi muwaFomy ulay a
 8
Kumal izia/Mwi shoMaal um  Hadi thizinazomsawi ri mhusi ka
i
) Kuashi riamwi showahadi thi. anay etumi aul aghai kupat amat i
laba
i
i) Kut oahadhi rakat i
kaul imwenguwa yakekut okakwawengi ne( Abunuwasi )
.
hadithi hadi ulehal isi. Sif
a
i
ii
)Kumpi sha/ kumpaf ur samt ambaj i a)Wahusi kawakuuni binadamu.
anay efuat a. b)Huwanaubuni fumkubwa.
i
v)Kupi shashughul i i
nay of uata. c)Hust aajabi shanakuchekesha.
v) Kut oaf unzol ahadi thi kwamuht asari
. d)Uj anj anauongohuj itokeza.
vi
)Kupahadhi ranaf asi yakupumz i
ka e)Ushi ndi hujitokeza.
baaday akuwamaki nikwamuda. f) Ni zakubuni .
Umuhi muwaNy imbokat ikaNgano Umuhi mu
i
) Kushi ri
kishahadhi ra. a)Hut ahadhar i
shawat udhi di y a
i
i) Kusi si
muahadhi ranakuondoa kuhadai kakwawepesi .
ukinaifu b)Huony adhi di y amat okeoy anay oweza
i
ii
)Kut ekamaki niyao. kuwapat awanaoj i
ny akul i
amal ikwa
i
v)Kuwasi l
ishamaf unzo/ maadi l
i. udangany i
fu.
v) Kut engani shamat uki okat i
kahadi thi. c)Kuony adhi di y ausal iti
.
vi
)Kubur udi shahadhi ra. d)Kukashi fuv iongozi dhal imuna
vi
i)Kupunguzi ahadhi ramwemeo. mat endomaov u.
Umuhi muwaTanakal iza e)Kukej eliwanaot umi anguv ubadal ay a
Saut i
/Onomat opey akat i
kaNgano akili
/heki ma.
i
) Kuongezaut amu. i
ii
)Vi sasi li
i
i) Kusai diamsomaj ikupat api chakami l
i.  Hadi thizinazoel ezaasi liyamat ukio
i
ii
)Kusai diakupat ahi si ahal i
si fulani katikaj ami ik.m.ki fo, j
ua, lugha,
AinazaNgano zil
izalan. k.
i
) Hur af a Sif
a
 Hadi thizeny ewahusi kawany amana a)Husi mul iamamboy aki i
mani naki dini.
ndege. b)Huwanami singi yaki historia.
 Hur afazaki janjani hadi thiambapo c)Huel ezaasi li yamat uki okat ikajami i
.
wany amawadogohut umi auj anjawa d)Wahusi kani wany amanabi nadamu.
hali yajuui likujinasuanahal i ngumu e)Huwanamaadi li.
aumi tegowanay otegewa. f) Hur it
hishwaki zazi hadi kingi ne.
Sifa Umuhi mu
a)Wahusi kani wany amaaunaaundege. a)Kuel ezaasi li yamambokamav i
leki fo,
b)Wany amanandegehupewasi faza utamaduni n. k.
binadamu b)Kuel ezaut ar at i
buwakut ekel eza
c)Ni kazi yaubuni fu. dest urik.v.mahar i
.
d)Hut oamaf unzokwanj i
ay a c)Kuhal alishabaadhi yami lanadest ur i
kuchekeshanai siyoumi za. zaj ami ik.v .ul ipaj imahar i,uabudumi ti
,
e)Huwanaucheshi mwi ngi. n.k.
f) Hut umi ambi nuy auhui shi. d)Kuki ti
shami zi zi imani f
ulani yawat u.
g)Huwanasi fazi nazohi mi zwana e)Kupunguzaat har izamaj angakama
zinazoshut umi wa. vil
ekuhal alishaki f
o.
h)Uj anj aauuongohuj itokezakat i
ka f) Kut ambul ishaj ami ikwani kilajami iina
huraf azaki j
anj a. ainay akey av isasi l
i.
i
) Ushi ndi hujitokezakat ikahur af aza g)Kuhi fadhi hi st or i
anaut amaduni wa
kij
anj a. j
ami i
Umuhi mu i
v)Nganozausul i
a)Kut ahadhar i
shawat udhi diy akuwawa  Hadi thizinazoel ezaasi liyahal i
,tabi a,
dangany ifu/kudangany ikakwaur ahisi
. mahusi anoauwasi fu.k. v.asi l
iy akuku
b)Kuony eshaj insi tabiay audangany if
u kuchakur a, asi li yaki ny ongakwenda
inav yowezakuj i
tokez anakuat hiriwatu. kwat ahadhar i, n.k.
c)Hur afazaki janjahuf unzaj i
nsi y a Sif
a
kupampananahal ingumu. a)Wahusi kani wany amanabi nadamu
i
i)Hekay a/NganozaKi ayar i b)Ni kazi yakubuni .
 9
c)Huel ezakuhusuasi liyasi fa, t
abi aau b)Kuhi mizauj asi rimi ongoni mwav ij
ana.
hali. c)Kusi f
umashuj aakat ikaj ami i
d)Hut umi ambi nuy auhui shi . d)Kuel i
mi shaj ami ikwakuwapamaar if
a
e)Huwanamaadi l
i. yakukabi li
ananachangamot o,indana
Umuhi mu il
a.
a)Kuel ezasababuy at abia, haliausi fa e)Kuhi mizauzal endokwakuhi mi zawat u
Fulani . kuigamashuj aanakupi ganiaj ami i.
b)Kuony adhi di y atabi ahasi kamav i
le f) Kuony adhi di yamat endohasi k.v .
ulafi. ukat i
li
.
v)Nganozamazi mwi g)Kuhi mizawat ukut okat at amaa
 Hadi thi ambazowahusi kani mazi mwi . vi
i)Nganozamt anzi ko
Sif
a  Hadi t
hi ambapomhusi kahukabi liwa
a)Wahusi kani mazi mwi halingumuy akuamuabai nay a
b)Mazi mwi huwaki li
shasi fahasi za mambowawi liauzai di yanay omkabi li
.
binadamuk. m ul afi,ukat il
i,uov un. k. Sif
a
c)Huj aauhar ibifu. a)Wahusi kani wany amaaubi nadamu.
d)Huwanamat umi zi mengi yafant asi a. b)Ni kaziy akubuni .
e)Ki pengel echasaf ar ihujitokezak. v. c)Mhusi kahul azi mi kakuf any aut euzi
kwendanchi zambal ikut afuta mgumu.
suluhi sho. d)Hal imbi liauzai di zinazot atanisha
f) Ushi ndi hujitokeza( mazi mwi huwepo.
hushi ndwa) . Umuhi mu
g)Ni kazi yakubuni . a)Hut uerev ushaj insi y akupambanana
h)Huwanamaadi l
i. halingumu.
i
) Mazi mwi huwanasi fazi nazoki uka b)Kuony a/ kutahadhar ishadhi di ya
mi pakay abi nadamuk. m.ki nywa kujiponza.
ki
sogoni ,jichomoj akubwa, n.k. c)Kukuzauwezowakupi mamambona
Umuhi mu kuteual ilil
omuhi mu.
a)Kukashi f ut abi ayauov u,ulaf i
,na d)Kuony adhi di yakut endabi lakuwaza
ukat il
i. kwaki na.
b)Kut ahadhar ishadhi di yakuwanaul afi
, vi
ii) NganozaKi maf umbo
ukat il
in. k.  Ambazohuwanamaanay a
c)Kut i
amoy owal i
odhul umi wakuwa ndani /
iliyofichi ka.
wal iowany any asawat aadhi biwasi ku a)I sti
ara
moj a.  Hadi t
hi ambay omaanay ake
vi
)NganozaMashuj aa huwaki lishamaanany ingine
 Ambazozi nazohusuwat uwal i
ot enda il
iyofi
chi kak. v .hur af aambapo
mat endoy aki shuj aakat i
kaj ami i zao wany amahuwaki li
shabi nadamu.
kamav i
lekuokoaj ami i. b)Mbazi
Sif
a  Hadi t
hi fupi inay ot ol ewai nayot olewa
a)Ki pengel echamot ifuaukusaf irinchi kamamf anokumkany aau
zambal i,kupi gananamazi mwi kumwel ekezamt uk. v .kat i
kabi blia.
kuokoaj ami i. 2.Hadi thizaKi sal ua/ Kihi storia
b)Husawi rimapi ganokat i yawema( li
la) i
) Mi ghani
naubay a( fi
ra) .  Hadi t
hi zamashuj aa/ maj aginawa
c)Uov uhuwaki l
ishwanamazi mwi au jami if
ulani k.m.RwandaMager ewa
vi
ongozi dhal imu Wal uo,FumoLi yongowaWapat e,
d)Hat imay ewemahushi ndauov ukwa KoomeNj uewaWamer u, Wanguwa
j
uhudi zamashuj aa Maker i waWaki kuy unaSy okimauwa
 Nganoz amashuj aani zakubuni i
lhali Wsakamba.
katikami ghani ,mashuj aa Sif
a
wanaami niwawal iishi. a)Huhusumashuj aawaj ami ifulani.
Umuhi mu b)Wahusi kahupambananahal ingumu
a)Kuhi mi zauzal endonauj asirimi ongoni inayosababi shwanamaadui .
mwav ijana. c)Wahusi kahupewasi fanauwezo
 10
usiokuwawakawai dak. v.ukubwawa
ajabu, nguv ukat ikaki v uli,nguv ukat i
ka i
i)Visakal e
ny wele, kut oul i
kan. k.  Masi mul iziyamat ukioy ali
yotendeka
d)Wahusi kahupi gani ahaki zawany onge. zamani k.v.v ita, maj angakamanj aa
e)Mhusi kahukomboaj ami i yakedhi di ya namagonj wanahamahamazaj ami i
maadui . k.v
.wai sr aeli kut okami sri.
f) Mhusi kahuf aki fochahuzuni (tanzi a) i
ii
)Visav iini
kwakusal iti
wanamt uwakar ibuk. v.  Hadi thi zinazoel ezachi mbukol aj amii
mwanamkeauj amaazao. Fulani
g)Mashuj aahuul iwakwanj iay aaj abu i
v)Mapi si
kamav ilekuny ol ewany wel e, kivul i  Mael ezoy aki hist ori
ay asi yona
kuchomwamkuki ,kuchomwa ubuni fuwowot ek. v.chi mbukol akundi
shindanoy ashabaki tov uni l
awabant ukut okaAf rikay aKat i na
h)Mi ghani huzungumzi amat ukioy a kueneasehemumbal imbal izaAf rika.
kihistor ia. v)Tar ihi
i
) Kunat abi ay akupi gachukumat uki o  Mael ezokuhusumat uki oy akihistoria
yaliyohadi thini. kuli
ngananay alivyof uat anaki wakat i
j
) Mi ghani hur ithishwaj ami ikut oka vi
)Kumbukumbu
kizazi kimoj ahadi ki ngi ne.  Mael ezoy aki tawasi fukuhusumt uau
k)Huchukul i
wanaj ami ikamahadi thi j
ami ii
nay otambul ikakwakut oa
zeny eukwel inaj ami i huj i
nasi bishana mchangof ulani mkubwa.
mi ghani hiyo. 3.Viper aVi nginev yaHadi thi
g)Husi mul iamamboy aki imani naki dini . i
) Soga
Umuhi mu  Hadi thi fupi zakuchekesha
a)Kut ambul i
shaj ami ikwani kilaj ami i ina zi
nazol engakut aniaaukudhi haki.
ainay akey ami ghani . Sif
a
b)Kuhi fadhi nakumbushahi stor i
a a)Wahusi kani wakubuni .
yajami i. b)Hut aj aukwel i unaoumi za.
c)Kusi f
umashuj aakat ikaj ami i
. c)Hut umi av i
chekeshokupunguzaukal i
d)Kuhi mi zauj asiri miongoni mwav i
jana. wadhi haka.
e)Kuel i
mi shaj ami ikwakuwapamaar ifa d)Hut umi achukukupi t aki asi.
yakukabi l
iananaadui auchangamot o. e)Huhusut ukiomoj a.
f) Kukuzauzal endokwakuhi mizawat u f) Nifupi .
kuigamashuj aanakupi gani aj ami i
. Umuhi mu
g)Kuony adhi di yamat endohasi kama a)Kukashi fumat endohasi kwanj i
ay a
vi
leusal iti
. ucheshi
h)Kuhi mi zawat ukut okat at ama. b)Kuony anakut ahadhar i
shadhi diy a
Tofaut iKat iy aMi ghaninaVi sasi l
i mat endohasi k.v.ul aghai .
mi ghani visasi li c)Kuf unzamaadi l
i.
 Husi mul ia  Husi mul ia d)Kubur udi shakwakuchekesha.
kuhusu asiliyav itu. i
i)Vigano
mashuj aa.  Hadi thi fupi zinazosi mul iakuhusu
 Husi mul ia  Husi mul ia mat endomabay akat ikaj ami ina
hist oriay a mi anzoy a wakat iuohuokuony anakuel ekeza
j
ami i. vituau dhidi yay o.
 Wahusi ka mambo.  Aghal abuhuandamananamet hal ikwa
wakuuni  Wahusi kani l
engol akuf af anual inal okusudi waau
maj agina. k.v. kudhi bitishaf unzol amet haliful
ani .
binadamu, Sif
a
 Huel ezasi fa mi ungu, a)Huwav ifupi.
za w any ama, b)Husi mul i
aki saki moj at u.
maj agina. n.k. c)Wahusi kani binadamunawany ama.
 Huel eza d)Huf unzamaadi likut okananamet hali
.
mi anzoy a i
ii
)Kisa
dest uri.
 11
 Masi mul i
zi maf upi yeny et uki omoj a k.v.mi simu.
l
eny ef unzokwanj iay akuf urahi sha. Umuhi mu
Mamboy aKuzi ngat i
akat i
kaUchambuzi a)Kuony ak. m met hal i,‘
Asi y esi
ki al a
waHadi thi /Ngano mkuuhuv unj i
kaguu. ’
a)Kuel ezaai nay anganokwakuzi ngati
a b)Kukuzauwezowakuf i
ki r
i k.m.
wahusi kanamaudhui vitendawi l
inachemshabongo.
 Nganoy awezakuway amazi mwi naya c)Kut af sidi l
ughaaukupunguzaukal iwa
mashuj aakwawakat immoj a. manenok. m.nahau‘ j
ifungua’ badal a
 Nganoy awezakuwahur afa, yausul i ya‘ zaa’ .
nay aki ay ari. d)Kubur udi shak. m.v i
tendawi l
i,chemsha
b)Kut ajawahusi ka bongonav itanzandi mi .
c)Kuf afanuasi fazawahusi kawakuu e)Kuhi fadhi siri k.m.nahau, misemo,
d)Maadi li/maf unzoy anay ojit
okeza mi simu.
katikahadi t
hi f) Kuel imi shak. m.kut of any amambo
e)Kubai nishasi faza kwapupa- ml akwapupahadi riki kula
ngano/ hur afa/ hekay a, n.k. tamu.
zinazoj itokezakat i
kahadi thi . g)Kuongezaut amukat ikal ugha.
f) Kuel ezaumuhi muwaf omy ul ay a h)Kubor eshamat amshi k. m.v itanza
kuanzi a/ wi mboul iotumi wakat i
ka ndi mi .
hadi thi. i
) Kukuzal ughak. m mi simu.
g)Kubai nishat amat hali zausemi j
) Kukuzaut angamanokat ikajami i kwa
zil
izot umi wakat i
kahadi t
hi fulani kulet awat upamoj awakat i
h)Kuony eshaj insi ngano zinawasi lishwa.
i
nav yoshughul ikiamaudhui fulani. Viperav yaSemi
i
) Kuf afanuauf aaf uwamet hal ifulani i
) Met hal i
zil
izot umi wakat i
kahadi t
hi.  Semi fupi ambazohuel ezakwa
j
) Kat i
kanganoy amt anzi ko, ungekuwa muht asar iaumaf umboukwel i fulani
mhusi kamkuuungef any ani ni ? waki mai sha.
k)Kubai nishamat umi zi yambi nuy a Sifa
fantasi a a)Huwaf upi k.m.‘ Msaf irikaf ir
i.
’
l
) Kuf afanuamaswal ai buka/ maudhui b)Hut umi at amat hal i zausemi .
yaliyoshughul ikiwak. m.usal it
i,ujinga, c)Hut umki al ughay aki maf umbo.
ulaghai ,n.k. d)Huwanamaanay andani nanj e.
m)Kuchanganuaut ungoki fani-plot i, e)Kunazohuf ananaki maanak. m.
wahusi ka, mbi nuzal ugha, fant asia, ‘
Har akahar akahai nabar aka’ na
ny i
mbo, n. k. ‘
Pol epol endi omwendo. ’
n)Kuel ezamaj ukumuy ahadi thi. f) Hupi nganazeny ewek. m‘ Pol epol e
SEMI ndi omwendo’ na‘ Chel ewachel ewa
 Tungof upi zinazowasi l
ishauj umbe utamkut amwanasi wako. ’
kwakuf umbaaukuchor api cha. g)Huwanasi fazaki shai rik.v.ukwapi ,
Sif
a utaonav ina- Habanahaba, huj aza
a)Huwaf upi kwakuwasi l
ishauj umbe kibaba.
mr efukwamanenomachache. h)Si fazaut egemezi kwakui ngilianana
b)Ni tanzut egemezi kwahut egemea tanzuny ingi nezaf asi hi.
tanzuny i
ngi nekamav i
lehadi thi, i
) Huwanamuundomaal um wasehemu
mazungumzo, n.k. mbi li:
c)Hazi badi l
iki viv ihivi. i
) Wazok. m‘ Habanahaba…’
d)Baadhi ni kielel ezochamaadi lik.v. i
i)Kukami li
shawazo‘ …huj azaki baba. ’
met hal i. Umuhi mu
e)Hut umi al ughay akimaf umbo. a)Kukuzauwezowakuf i
ki r
i kwani
f) Hui buat aswi ra. mpokezi huf ikiriilikupat amaanay a
g)Huwanamchezowamaneno. ndani .
h)Baadhi huwanamuundomaal um k. v. b)Kuony adhi di y amat endoy asiy ofaa
met hal i nav itendawi li. k.m.‘ Mchi mbaki simahui ngia
i
) Ny i
ngi nei kikosakut umi kahut oweka mweny ewe’ na‘ Uki ambi waj i
ambi e
 12
usij
ei shi akumbe. ’ 4.Taashi ra/I shar a
c)Kuf ar ijiwal iokat ikahal ingumu, Baada  Kitukuwaki l
ishaki ngine.
yadhi ki far aja, Hakunamar efuy asiyo 5.Chuku/ udami si
nancha, Liandi kwal ondi loliwalo,  Kut iachumv iaukuf any aki tu
Ajali
wal ondi loapat alo. kionekaneki kubwasanaauki dogo
d)Kuhi mi zawat ukuj itahi di sana.
mai shani /kuony eshaj amboj emahuj a 6.Takr i
ri
kwakuf any iwakazi k.m.‘ Mt akacha  Urudi aj iwanenoaumaf unguy a
mv unguni shar tiai name, ’‘Chumi a maneno.
j
uani ul i
eki v ulini.’ 7.Tanakuzi
e)Kupambal ughai wenamv utokwani  Manenoy ali
y okinyume
huwanausani imkubwa. 8.Tabai ni
f) Kuhi mi zaushi rikiano, ‘Umoj ani nguvu  Msi si t
izokwanj i
ay aki nyumekwa
utenganoni udhai fu, ‘Jifyamoj a kut umi aki kanushi osi .
hali
ijiki chungu. ’ 9.Ritifaa
g)Kuel i
mi shamt uaj uej ambomuhi mu  Kusemeshaasi yekuwapokamay upo.
k.m.‘ Usi onekwendambel ekur udi 10.
Tahar uki
nyumasi kazi ’,‘Pemausi j
apopema
 Kuachamsomaj iakiwanahamuy a
ukipemasi pemat ena. ’
kut akakuj uaki pikit
akachoj i
rihalafu.
h)Kushaur ik. m.‘ Engakabl ay akuj enga’
11.
Maj azi
na‘Mchamaagohany eli.’
 Maj inay anay ooananasi f aza
i
) Kuf upi shamaadi likat ikangano.
wahusi ka, vituaumahal i
.
j
) Kubuni lakabuk. m.‘ kikulacho. ’
12.
Mbi nur ejeshi
k)Kuf unzamaadi li k.m.kuwanasubi r
a-
‘
Subi rahuv ut aher i.’  Kukumbushamamboy aliyopit
a.
l
) Kuhi mi zakut okat at amak. m.‘ Bandu 13.
Met hali
banduhui shagogo’ ‘Papokwapapo  Semi fupi ambazohuel ezakwa
kambahukat anj iwe. ’ muht asar iaumaf umboukwel ifulani
m)Kuony eshaumuhi muwakut hami ni waki mai sha.
j
amaaz akokul ikomar afikik.m.‘ Damu 14.
Nahau
ninzi tokul ikomaj i’‘Ml anawehaf i  Fungul amanenol eny emaanat ofauti
nawei lamzal iwanawe. ’ namaanay akawai day amanenohay o.
n)Kuony eshaumuhi muwakut hami ni 15.
Mi semo
vi
tuv yako- ‘Usi achembachaokwa  Semi zinazobebaukwel iwakuj uml a
msal aupi tao’ ‘Af adhal idoot enikama Mi fano:
ambar i kut anda, ’ 16.
Mdokezo
o)Kukashi f uubi naf si k.m.‘ Mwamba  Mambokuachwabi lakumal izwa.
ngomahuv ut i
akwake’ ‘
Kilamchukuzi 17.
Bal agha
husif umzi gowake. ’  Maswal iyasi yohit
aji majibu.
p)Kukashi f uki bur ik. m.‘ Maski niakipata 18.
Taswi ra
mat akohul iambwat a’ ‘
Zingwi zingwi  Ujenzi wapi chaaki l
ini.
l
ipenguout aonamashauo. ’ 19.
Kinay a
MbinuzaLugha/ Fani/ Tamat hal i
za  Mhusi kakut umi amanenoaumat endo
Usemikat ikaFasi hi yaliy oki nyumechai nav y
ot araj
iwa.
 Manenoauv ifunguv yamaneno 20.
Koj a
vi
nav yot umi wakut iaf asihi uremboi l
i  Kuor odheshamanenonav it
enzi kwa
kufany auj umbeuel ewekev y emazai di. kut umi akoma.
Aina 21.
Kej eli
1.Tashbi hi  Kudhar auaukubeza.
 Ul i
ngani shi kwakut umi av i
ungani shi 22.
Jazanda
kama, mi thi li
, mf anonasawa.  Kuf anani shav it
ukwamaf umbok. m.
2.Si ti
ar i
/I st iar a kat i
kabi blia.
 Ul i
ngani shi usi owamoj akwamoj a. 23.
Nidaha/Si yahi
3.Tashhi si/Uhai shaj i  Manenoy akuony eshahi siazamoy oni
.
 Kuki paki tusi fay auhai . 24.
Tanakal i
/onomat opey a
 13
 Mi igoy asaut izinazot okeabaaday a e)Mzi goukoki chwani ,kwapa
kitendo. lakut okeani j
asho?
25.Uzungumzi naf sia f) Mav i usiy oy al away awi ngiani kuku?
 Kuj isemeshamweny ewe. g)Ml ani ml al eoml aj anakal ani?
26.Day aloj i
a Taswi ra
27.Ut ohozi /Uswahi l
ishaj i a)Mpandaf ar asi wawi l
ihupasuka
28.Kuchangany andi mi msamba.
 Kut umi alughangeni . b)Mt i mkuuuki gwawanawandege
29.Taf sida/ usaf idi huy umba.
 Kut umi alughay aadabuaukupunguza c)Mt upaj ongoohut upanaung` ong` o
ukal iwamaneno. wake.
30.Mkengeuko d)Angeendaj uuki punguhaf i
ki
i mbi ngu.
 Kwendaki ny umenamat akway ajamii Chuku
k.v .usenge, ndoay awat uwasi owa a)Mzi gowamwenzi oni kandal asuf i
.
rikar i
kamoj a, mapenzi njey andoa. b)Maj iy aki fuubahar i y
achungu.
31.ulinganuzi c)Usi pozi bauf aut ajengaukut a.
 Kuwekapamoj amambo Tanakal izasaut i
yanay opinganai likulingani sha a)Chur urusi ndondondo!
32.Kwel i kinzani b)Ndo!Ndo!Huj azandoo.
c)Ki liachopaki j
utie.
 Hoj ambi l
i
Kinay a
zinazopi ngana/ kut owezekana.
a)Bar aHi ndi ndi kokweny enguona
Mat umi zi yaLughaKat ikaMet hali
waendaouchi wapo.
Sit
iar i
b)Kweny emi ti hakunawaj enzi
.
a)Mgeni ni kukumweupe.
c)Asant ey apundani mat eke.
b)Ahadi ni deni .
d)Ki gumbakwangur uwekwabi nadamu
c)Upwekeni uvundo.
ki uchungu.
d)Mgeni ni kukumweupe.
e)Ki ki har i
bikachaf undi kikiongokacha
e)Uj anani moshi .
bwanaSudi .
f) Mapenz i nikikohozi .
Kejeli/dhi haka/ stihizai
g)Kukopaar usi kul i
pamat anga.
a)Umekuwamung` uny ewahar ibiki
a
Tashbi hi
ukubwani .
a)Kawai dani kamasher ia.
b)Hawi Musakwakubebaf i
mbo.
b)Ri ziki kamaaj ali i
japohui tambui .
c)UchaMungusi kilembacheupe.
c)Usi lolijuani kamausi kuwagi za.
d)Ki chwachakukuhaki stahil
iki l
emba.
d)Uf al mekamamv uahupi ganakupi t
a.
e)Ki chwachany okahaki bandi kwi
Tashhi si
mt ungi .
a)Si r iyamt ungi muul izekat a.
Jazanda
b)Pakaaki ondokapany ahut awal a.
a)Jokal amdi muhul i
ndawat undao
c)Jembehal imt upi mkul ima.
d)Ukupi gaondi oukuf unzao.  Mt umwov uhuwany i
mawengi nev i
tu
e)Adhabuy akabur iaijuay emai ti
. asi vy ovihitaj i.
Takrir i b)Kupandamchongomakushukandi o
a)Habanahabahuj azaki baba. ngoma
b)Chov yachov yahumal i
zabuy ul aasali
.  Ni rahi si kuj itiakat i
kamat atakul iko
c)Hauchi hauchi unakucha. kuj i
toa.
d)Hay awi hay awi huwa. Taashi r a
e)Mt otowany okani ny oka. a)Ki my aki ngi kinamshi ndomkubwa.
f) Bandubanduhui shagogo. b)Kukumgeni hakosi kambamguuni .
Balagha Kwel iki nzani
a)Pi l
ipili usiyoilay akuwashi ani ? a)Wagombanaondi owapat anao.
b)Angur umaposambamchezani nani? b)Ukupi gaondi oukuf unzao.
c)Wameshi ndwaweny epembeseuze c)Kui namakondi kokui nukako.
weweki par a? d)Mweny ekel el ehananeno.
d)Si mbaml awat uaki li
wahuwani ? e)Ki my aki ngi kinamshi ndomkubwa.
Tanakuzi
 14
e)Tamaambel emaut i
ny uma. j
) Hut umi at amat hal i zal ughakwa
f) Mpandangazi hushuka. ufani fumkubwa
g)Usi onekwendambel ekur udi nyumasi k)Huwezakuwanaf omy ula/ muundo
kazi . maal um
 Kuai ni shamet hal ikut okanana i
. Mt eguaj i:Kitendawi li
mat umi ziyal ughani kusemambi nu i
i.Mt eguaj i:Tega
ambazoi met umi a. i
ii.Mt eguaj i:Kitendawi licheny ewe-
Vigezov yaKuai ni shi aMet hal i/Kuziweka Popoombi l
i zav ukamt o
Pamoj anakuzi chambua i
v .Mt eguaj i :Ml ango
a)Mandhar i/mazi ngi rak. m.ki l
imo. v.Mt egaj i
: Umenoa.Ni pemj i
.
 Uki pandapant oshaut av una vi.Mt eguaj i:NinakupaNai robi.
pankwi sha. vii
.Mt eguaj i:NiliendaNai robi wat uwa
 Jembehal i
mt upi mkul ima. Nai robi wakani ambi ani je
b)Maudhui k.m.ul ezi niwasal imu.Ji buni macho.
 Samaki mkunj eangal imbi chi. Umuhi mu
 Mchamwanakul iahul iay ey e a)Kubur udi shaj i
oni baaday akazi .
c)f ani /tamat hal ik. m.t akr i
r i b)Kukuzaubuni f
uwakuv itungakwa
 Habanahabahuj azaki baba kulingani shav itukat ikamazi ngi
r aili
kuv iunda.
 Mt ot owany okani ny oka.
c)Kui mar i
shauwezowakukumbuka.
d)Jukumuk. m.kuony e
d)Kukuzauwezowakuf i
ki rikwani
 Asi yesi kialamkuuhuv unj ikaguu.
mf umbi wahuhi taji kufikiri sanai li
 Uki ambi waj i
ambi eusi jeishi akumbe. kupat aj i
bu.
f) Maanak. m.sawa e)Kul etaumoj anaushi ri
ki anokat ika
 Har akahar akahai nabar aka. j
ami i kwakul etawat upamoj awakat i
 Pol epol endi omwendo. vinat egwa.
Vigezozai div yakuchambuamet hal
i f) Kui mar i
shauj uzi wakuj ielezakwa
g)I nar ejeleav i
tugani ?K. m.Hi ndindiko l
ugha.
kweny enguonawaendaouchi wapo. g)Kupanuauj uzi wamazi ngi rawamt oto.
 Nchi -
Hi ndi h)Kuendel ezaut amaduni waj ami ik.m.
 Vi tu- nguo Ny umbani mwet umnapapai li
li
loiva
 Wat u-waendaouchi l
aki ni.si wezi kulichuma
h)I nakupawazogani kuhusuj amii  Nduguwaki umeasi muoenduguy ewa
husi ka? kike.
 Ut amaduni nanj iazaki uchumi . i
) Kukej eliaukudhar aut abi ambay ak. m.
i
i)Vi tendawi li Wazunguwawi liwanachungul i
a
 Semi ambazohut olewakwamt ukwa dirishani
mf anowaswal iiliazi fumbue.  makamasi
Sifa Ainazav itendawi l
i
a)Huwav ifupi kimael ezo. a)Sahi li
b)Hut umi al ughay aki maf umbo.  Vi namuundor ahi si/maneno
c)Hut ol ewambel ey ahadhi ra. machachek. m Aki onamwangazawa
d)Hut umi auf anani showaki jazanda. j
uahuf a- samaki .
e)Kunazohuhusi ananamet halik.
m. b)Tat a
mz eeamekuf av y ombo  Vy eny emaj ibut of aut i
vimev unj ikav unj i
ka. c)Ki simul izi
f) Huwanawakat imaal um wakut olewa  Masi mul i
zik.m.Kul ikuwanababa
yaani jioni. ng’ambomoj ay amt onabi ntizake
g)Huwanamchezowamanenok. m. wawi ling’ amboy api l
i.Al ikuwana
Uki onanj igi utadhani njege. maembemawi lial i
y opaswa
 Mazi wanat ui kuy av uki shapamoj aapel ekeebi nti
h)Huj isimami av y eny ewe. zake.Angef any ani ni ?
i
) Kunav yohuwanaj ibuzai di yamoj ak.
v. d)Vy at anakal i k.m.Par rrr!MpakaMakka
Gar i l
aki l
amt u -utelezi .
 mi guu, kifoauj eneza e)Mkuf u
 15
 Vy eny esehemuzi nazochangi zana a)Adui tumemzi ngi ral akini hat umwezi -
kimaanak. m.Ni kitembeay ukol akini mot o.
nikiingi any umbani hupot ea- kivuli
. b)Ny amanj e, ngozi ndani , mchanga
Mat umi ziy aLughaKat ikaVi t endawi li ndani -
firgisi yakuku.
Tashhi si c)Wanat azamanat ul akini hawaamki ani
-
a)Amef unikakot ekwabl anket il
akej eusi ardhi nabi ngu.
-giza. d)Askar iwanguwot ewamev aakof ia
b)Aki vaanguohapendezi ,aki wauchi upande- mahi ndi shambani .
hupendezamno- ndizi . e)Samaki wanguael ea
c)Anakul al akini hashi bi-kifo/ maut i
. kimgongomgongo- mer ikebu.
d)Amchukuapohamr udi shi -kabur i
. f) Babuamebebamachi chameupe
e)Aki zungumzaki lamt uhubabai ka-radi
. kichwani -mv i.
f) Dai manasababi shamaf ar akano- uke Sti
hizai /dhihaka/ kej eli
wenza. a)Aki vaami wani haf any ikazi vizur i
-mlev
i.
 Tashbi hi b)Mzunguanachungul iadi r
ishani -
a)Boi wangukazamakai bukakama makamasi .
mz ungu- mwi kowaugal i
. c)Uzi mwembambaumef ungadume-
Sit
iari usingi zi.
b)Bi bi hat ui mzi go- konokono. d)Mt ani wanguhat aaki ishi maj ini
c)Mamanguhachoki kuni beba- kitanda. hat akat i
-chur a.
d)Fat umamchaf u- ufagi o. e)Ki siki chet uhaki kui -
mbi li
kimo.
e)Saay etukadi riinav yot embeandi v y
o f) Nimemuonabi kizeeamej i
twi ka
inav yopunguzanguv u- moy o. machi cha- mv i
.
f) Mzungukuj i
shi kaki uno-ki kombe. Jazanda
g)Ni namapapai yangumawi liambay o a)Mungual i
ni pashi l
ingi mbi li
, moj a
siwezi kuy ala-mat i
ti yamwanamke. nitumi eny ingineni weke- ardhi na
h)Ng` ombewanguni si pomshi kamki a mbi ngu.
hal iny asi-j
embe.  Kuchambuaki tendawi likwakuel eza
i
) Ki tuchanguki tumi wachonawengi ne mbi nuzal ughazi l
izoki unda.
kul i
komi mi -
jina. Kuli
ngani shav i
tendawi l
inamet hali
j
) Popoombi l
i zav ukamt o-macho. Kufanana
k)Gar i l
aki lamt u- miguu.  Zot embi l
ini tungof upi.
l
) Dadani mr embol aki ni aki guzwa  Zot embi l
ihuwanamaanaf iche.
anal ia-papai .  Zot embi l
ihut umi alughai nay ojenga
Takr i
ri taswi r
a.
a)Hukung` onakul eng` o- giza.  Zot embi l
ihupat amaanakul inganana
b)Amezal iwaAl i,amekuf aAl i,amer udi j
ami i.
Ali-ny wel e.  Zot embi l
iHuwanamuundomaal um.
c)Hukuf ungukat ikati bahar i-naz. i  Zot embi l
ihuf umbat aukwel i fulaniwa
Tanakal i kij
ami i.
a)Par rr!MpakaMakka- ut elezi . Tofaut i
b)Hukupi kulepi -mki awakondoo Vi tendawi li Met hal i
atembeapo.  Vi naf omy ula  Hazi na
c)Baf uni kabaf unua( Bakbandi ka, bak maal um y a fomy ula.
bandua) -nyay o. uwasi li
shaj i.
d)Tang!Yaanguka- sar afu.  Fumbol azima
Kwel ikinzani li
fumbul i
we  Fumbo
a)Anamenol aki ni hay aumi -kitana. papohapo. hal i
fumbul i
wi
b)Aj engai ngawahanami kono- ndege.  Maar ufuzai di papohapo.
c)Hukopal akini hal i
pi-kifo. mi ongoni mwa  Kuony esha
d)Ni nashambal angukubwal akini wat oto/v ij
ana. heki mahasa
nikivunahal i
jai hat akof i
-ny wel e. mi ongoni mwa
e)Huf aaki fufuka- bahar ikupwa. wat uwazi ma
f) Namezal akini si shibi -
mat e.  Hut ol
ewa nawazee.
Taswi ra kat ikav ikao  Si lazi ma
 16
maal um. zitengewev ikao. j
) Kukuzauwezowakubuni .
 Hadhi rat endi  Hadhi rasi tendi. i
v)Vi tanzaNdi mi
inay otoamaana  Sent ensi zeny emf uat anowasaut i
 Hut umi al ugha  Kaul imoj ay a zinazot at ani shaki mat amshi
y amaj i
bi zano. msemaj i zinapot amkwakwahar aka.
i
ii
)ChemshaBongo Mifano
 Maswal i ambay ohuhi taj imt ukut umi a c)Wat aitawat aitaWat aitawaTai ta.
akilinauj uzi kuy ajibu. d)Wai tewal ewanawal iwal i walewal i
 Maf umboni kaul i zeny emaana wal iwalii
i
li
y of i
chi kanahuj umui shav itendawi l
i e)Kupampeakupaokumpaasokupasi
nachemshabongo. kupani kut upa.
Mifano f) Shi ri
kal aRel ilaRwandal imef ungwa.
a)Ki l
omoj ay achumanaki l
omoj ay a g)Hi lol il
il
ol iwandi l
oni li
lol i
taka.
nyamai pi nzi to? h)Mchuuzi wamchuzi hanauj uziwa
b)Amadaanawaf any ikazi saba, wanne mj usi waj uzi .
hufany akazi vizur i,wawi lini kama i
) Chamkuf uumwanaf uuhaaki l
ahucha
wamekuf a, mmoj ani kamamwenda mwanaf uumkuf uuhuaki laha
wazi mu-mi guu, pembenamki awa j
) Pemausi japopemauki pemasi pema
ng’ombe. tena
c)Ki pungual ipitaj uu, mamanandege k)Nguozi sizot akikanazi tachomwazot e.
wawi liwakamwangal i
a.Jemacho Sif
a
mangapi y alimuonaki pungu? -manne. a)Ni kaul ifupi .
d)Ni nawat uwanguwat at u,wawi lini b)Huwanamchezowamaneno.
wat ot onawawi lini baba-mt oto,baba c)Huundwakwasaut izinazokar i
biana
nababu. kimat amshi .
e)Chur aal i
t umbuki akat ikashi mol af uti d)Hut umi amanenoy eny emaanazai di
30naanar ukaf uti 10.Ar ukemar a yamoj aauy eny esaut i sawa.
ngapi il
i at oke? -Hawezi . e)Hut anza/ hut atizandi mi zawengi
f) Wat uwat at uwanav ukamt o.Mmoj a wakal emewakut amka.
al
iy aonamaj inakuy akany aga.Wapi l
i f) Hukangany akimat amshi .
al
iy aonal aki ni hakuy akany aga.Wat atu Umuhi mu
hakuy aonawal akuy akany aga.Wat u a)Kukuzamat amshi bor amt u
haoni kinanani ? anapoendel eakut amka.
Sif
a b)Kukuzauwezowakuf ikiriharakai l
i
a)Ni kaul ifupi aundef u. kujuamaanazamanenoi likutamka
b)Hut uial ughay aki maf umbo. i
pasav yo.
c)Hut umi auf anani showaki j
azanda. c)Kupanuauj uzi wamsami ati.
d)Huhi t
ajimt ukuwazai likupat ajibu. d)Kubur udi shakwakuf ur ahishana
e)Huj engwanav i
tuv inav yotokanana kuchangamsha.
mazi ngira. e)Husai diakut ofautishamaanaza
f) Hazi namuundomaal um kamamet hal
i, maneno.
nahaunav i
tendawi l
i f) Kuj engast adi yakusi kiliza.
g)Hupi mauwezowamsi kili
zaji wa g)Kukuzaubuni fukwakut euamaneno
kutambuaj ambol il
ilofichwa. yanay otat anishaki saut inaki maana.
Umuhi mu h)Kuj engauhusi anobor akwaucheshi .
a)Kui mar ishast adi y akusi kil
iza. v)Lakabu
b)Kunoauwezowakuf ahamu.  Ji nal amsi mbo/ kupanga/ ambal omt u
c)Kut oamawai dha. hupewaauhuj ipakut okananasi f
a
d)Kuf unzakuhusumaumbi l
e. zake.
e)Kui mar ishauwezowakukumbuka. Asil
iy aLakabu
f) Kuf unzamambokuhusumazi ngirana a)Tabi a
maumbi le. b)Si fazaki maumbi l
e
g)Kukuzauwezowakut umi al ugha. c)Mat endo
h)Kukuzauwezowakuf ikiri. d)Nasabaat okay omt u.
i
) Kubur udi shanakuchekesha. e)Tabaka
 17
f) Jinsi mt uanav yot amkamanenok. m. mhusi kakuony eshaubi ngwawake.
ung’ eng’ e. f) Kufichasi ri i
lianay emr ejelewa
Mifano asij
ul i
kanek. m.ki kul acho.
a)Ny ay o g)Kukuzauhusi anobor ami ongoni mwa
 Moi wat ani wanapor ejeleanakwal akabu.
b)Si mbawaYuda h)Kusi futabianj emakwakumpamt u
 Hai l
leSel assi e lakabunzur i
.
c)Mkuki uwakao i
) Kudhi haki aukukashi f utabiambay a
 Keny atta kwakumpamt ul akabumbay a
d)Ny undo/ Ti ngatinga j
) Kut ambul ishaasi l
iy amt u.
 Rai la vi
)Mi semo
e)Babawat aifa  Semi zinazobebaukwel iwaki j
uml a.
 Rai s Mifano
f) MamawaTai fa a)Bi nadamuni udongo.
 MkewaRai s b)Mwi lihaujengwi kwambao.
Sif
a c)Umaski nisi kilema.
a)Huwanenoauf ungul amanenokadha. d)Li l
anaf irahav itangamani .
b)Huwanamaanai liy
of umbwa. e)Ndi okwanzamkokoual i
kemaua.
c)Huoananasi f
ahasi auchany aza  Mambokuzi di kushi kakasi .
ali
y epewa. f) Mgombahaupandwi changar aweni
d)Huwazakusi f
uaukudhi haki
. ukamea
e)Huwezakudumuhat akusahaul i
sha  Jambohal ifany wi mahal ipasipofaa
j
inahal isi l
amt u. li
kapendeza.
f) Hut umi asi ti
ari k.m.chui kumaani sha Sif
a
mkal i
. a)Hut umi alughay amuht asari.
g)Hut umi at aswi ra. b)Hut oaukwel ikwaj uml a.
h)Hushi kasanaki mat umi zimiongoni c)Hazi namuundomaal um.
mwawat u. Umuhi mu
Umuhi mu a)Kusi siti
zauj umbe.
a)Kuf ahami shasi fazamt ukwaki fupi. b)Kuongezaut amukat i
kal ugha.
b)Huwanj iay awashai r iy
akuj i
tangaza c)Kusi siti
zaj ambof ulani .
bil
akuj isifumoj akwamoj a. d)Kuf unzamaadi l
i aukuhi miza.
c)Hut umi wakamai shar ay aheshima e)Kuchocheahi si fulani .
kwaanay est ahiliheshi mak. m. vi
i)Nahau
ki
ongoz i. Fungul amanenol eny emaanat ofauti
d)Kuf ichaut ambul ishoauj inahali
si l
a namaanay akawai day amanenohay o.
mt u. Mifano
e)Hut umi wakat ikamaj i
gambona
a)Kuasi ukaper a  Dangany aauhadaamt u
 kuoa f) Vishaki lembachaukoka
b)Kupi gav ij
embe  Mpamt usifazauongoil
i
 semakwamaf umbo umpumbaze
c)Ndegembay a g)Kubal i shingoupande
 bahat imbay a h)Kuy avuli
amaj ingu
d)Ki dudumt u  kumal izajambof ul
aniul
i
lol
i
anzi
a
 mf iti
ni i
) Ar usiy andov ukuml amwanawe
e)Pakamaf ut akwamgongowachupa  kubwa
Sif
a kuondoka.
a)Hut umi alughay aki mkat o. d)Huundwakwanenomoj a,mawil
iau
b)Manenohuwanamaanat ofauti
nay a zaidi.
kawai da. e)Hui buat aswi r
a.
c)Kunazohuwanamaanazai diyamoj a f) Zinamuundomaal um/
huundwakwa
k.v.kuj aj amv i
-kumal izashughuli au ainambal i
mbal izamaneno.
i
. T+T  kuf akupona
 18
 kuf umbanakuf umbua  dondadugu
i
i. T+N  domokay a
 kupi gadomo v. N+V
 kat akamba  nyotanj ema
i
ii
.T+E  degembay a
 Kuj i
kazaki sabuni vi
.N+T
 kuf akiofisa  damukumkauka
i
v.N+N  akilikumruka
Umuhi mu  Semi ambazohuzukakat i
kamazingir
a
a)Kukuzanakuendel ezamsami atiwa naki
pindi ful
ani.
maneno. Ai
nazaMi zimu
b)Kupunguzaukal i
wamaneno( tafsida)
. 1.Inayotumi kanakut oweka
c)Kuongezaut amu/ ladhakat i
kalugha. 2.Inayokitakimatumi zikuingi
zwakatika
d)Kuhi fadhi sirikwani siowot ewanaj ua Ki
swahi l
isanifuk.m.t oachai,
chokora,
maana. n.
k.
e)Kuj ar ibuuwezowamsi ki
li
zajikufichua Asi
li
maanai li
yofichika.
vi
ii
) Mi simu/ simo
a)Uf upi shaj i
maneno e)Pi gandut he
 komp  ki mbia/ t
or oka
b)Ut ohozi f) Piganget a
 Fat hee  kukabakoo
 hepi g)Let adi ambo
c)Si ti
ar i/j
azanda  zozana/ lalamika
 ny ani -ml i
ndal ango h)Ingi abar i
di
 f i
si-ml afi  kuogopa
d)Tanakal i i
) Pewamsomo
 mt utu-bunduki  gombezwa
 ndal a-mal apul apu j
) Kusot a
e)Uundaj imanenomapy a  kui shiwanapesa
 hany a k)Ingi ami ti
ni
f) Kupamanenomaanampy a
 t oweka/ toroka
 chuma- gari
l
) Kung` ara
 t oboa-f aulu
 kuv aav i
zur i
g)Kugeuzamaneno
m)Mar ehemuGeor ge
 r i
sto- stori
h)Kubor ongal ugha  nguozami tumba
 ashu- ashar a/ kumi n)Vaachupa
Mifano  v aasur uar inyembamba
Jisikiasukar i o)Kuj isi
kiapoa
 kur i
nga  kuwanaf uraha
b)Kaangumu p)Kul ahepi
 kut oti
shika/ kuvumilia  kubur udi ka
c)Chongoamt u q)Lal akibahasha
 mf any i
amzaha  t ul
iatul i
baaday akushi
ndwakat
ika
d)Kul anjaro j
ambo
 kupuuzakazi
Sif
a f) Huzukanakut owekabaaday amuda.
a)Ni kaul ifupi. g)Kunazohudumunakukubal iwakama
b)Hut umi wanakundi dogol awat u. l
ughasanifuk.v.mat atu,bodaboda,
c)Huzukakat ikamazi ngi
ranaki pindi chai
,chokora,daladala,n.k.
maal um. h)Huwanamaanany ingik.m.‘mahewa’
d)Ni l
ughay aki maf umbo. humaanishamzi ki,uongoauul evi
wa
e)Hut umi wanakundi dogol awat u dawazakul ev
y a.
katikaj ami i
. i
) Manenoy anamaanat ofautinaya
 19
kawai da. tendoaut ukiofulani
j
) Si lughasani f
unahi vy ohai paswi Mi
fano
kutumi wakat ikamazungumzor asmi . a)Bobokabobobo!
k)Hupendezami ongoni mwawat umi zi.  pay ukaov yoov yo
l
) Hut owekabaaday amat umi zikwa b)Bwaki abwaku
muda.  aki aupesi upesi
m)Hubadi l
ikak. m.mbuy unabuda c)Bwat i
kabwat a
humaani shababa.  endachi ni kwamshi ndo
Umuhi mu d)Bwekabwebwebwe!
a)Kuf ichasi riy awanaoi tumi a.  l i
akamambwa
b)Kupanual ughaki msami at ii
kikubal ika. e)Chagangungundu
c)Kur ahi si shamawasi l
ianokwakuondoa  shi kiliajambo
uchov uwaur asmi . f) Ng’o!
d)Kuony eshaubi ngwawal ughakwa  kut oambul i
achochot e
kuhisi huony eshaumaar uf uwal ugha g)Legal egal ege
e)Kut engawasi owanaki kundi .  kosakuwai mar a
f) Kutaf si di/kupunguzaukal iwamaneno h)Chakuany akuny aku
k.m.Amepat abol -mi mba.  t afunakwakut oasautiy
akuudhi
g)Kupambal ughanakui fany ai vutie i
) Bi ngi ri
kabi ngiri
bingi
ri
!
h)Kuf any awanaki kundi waj i
hisi kuwa  pi nduka
pamoj a. j
) Bi ruabi r
u!
i
) Kuj itambul i
shanawat uwaki kundi  angushanakupi ndua
ful
ani . k)Shi ndi li
andi !
i
x)Shi rikina Mi anguko
 Semi ambazohuony eshai mani fulani a)Pu/ kacha
yakundi yawat u  t awi
Mifano b)Pu, pu, pu
a)Uki jikunaki ganj achami konout apat a  mf ululizo
pesa. c)Pukupuku!
b)Uki lachakul agi zani ut akul anashet ani.  mv ua
c)Kuzal iwauki wanav i
dol esi tani kuwa d)Pwa!
nabahat i.  kwamat ope
d)Bundi aki li
akar ibunany umbamt u e)Pwat a!
mmoj awany umbai l
eat af ariki.  ki tuki nene
Umuhi mu f) Tang’ !
a)Kukat azamaov u.  sar af upagumu
b)Kuhi fadhi ut amaduni . g)Tapwi
c)Kuchangi aumoj awaki taifakwaai na  mat openi
moj ay ai ti
kadi kupat ikanakat i
kaj ami i h)Ti fu
nyingi .  mchangani
d)Kut uj ulishakuhusui tikadi zawat u. i
) Tubwi /chubwi
x)Tanakal izaSaut i(Onomat opey a)  maj ini
 Manenoambay ohui gasaut iyaj ambo,
Sif
a d)Kuongezaut amukatikamazungumzo.
a)Ni kaul i fupi. e)Kusi sit
izajambo.
b)Ni mi i
goy asaut izinazot okeabaada f) Kuipalughaladhanamv ut
o.
yat endof ulani . g)Kuj engat abi
ayakusikil
i
zakwamaki ni
c)Hazi namuundomaal um. i
likutambuaml io.
d)Huj umui shwakat ikaf ani nyingine. h)Kukuzaust adiwakuiganakuigiza.
e)Hut umi at akr i
ri. i
) Ni mbi numoj awapoyamawasi li
ano.
Umuhi mu xi
)Takr ir
izamaana
a)Kuwezeshakuundat aswi ray ajinsi  Maf unguy amanenoy anayosi
sit
izana
mamboy anav yot okea. kuelezamaanazai diyakit
endo.
b)Kuony eshahi siaf ulani . Mifano
c)Kuongezauzi tokwamaneno. a)Haambi li
kihasemezeki
 20
b)Si kunendasi kur udi b)Kut akasahi siaaukut oahi sia
c)Ti liahukuuki toleakul e zinazomsumbuamt u.
d)Hasi kiilamwadhi niwal al amt ekamaj i c)Kuf unzamaadi liaut abia
msi kiti
ni zinazokubal ikanaj ami i.
Umuhi mu d)Kuf ar ijiwat ukut okananamaaf a,kif
o
a)Kut ial adhakat ikal ughanakui fanya aukushi ndwa.
iwenamnat o. e)Kukuzauzal endokwakuhi mi zawat u
b)Kusi sit
izaj ambo. kuigawal i
ot endeaj ami i mambo
c)Kuony eshaukwasi wal ughay a makuuk. v .mashuj aa.
mnenaj i. f) Kuhi fadhi hist ori
ay aj ami ik.m.
xi
i)Tashbi hi maghani si mul i
zi nat enzi .
 Mi semoy aul i
ngani sho g)Kuhi fadhi nakudumi shaut amaduni wa
Sif
a jami i
.
a)Ni fupi . h)Kuel imi shakuhususual af ulani.
b)Hut umi av iungiokama, mi thil
iy a,n.k. i
) Kukashi fu/ kukej eli sifambay aza
c)Hul ingani sha. wabay a.
d)Huwanauj umbewaki na. j
) Kukuzaumoj anaushi r
ikianokat ika
e)Hut oat aswi raambay ohusai diakeleza jami ikwakuj umui shawat upamoj a.
hul kaki kami l
if
u. k)Kusi funakut ukuzamashuj aakat ika
Umuhi mu jami i(tenzi ).
a)Kuel ezasi fazaki naz ozungumzi wa l
) Kukany a/ kut ahadhar ishadhi diya
b)Kuongezal ughaut amu mat endomaov u.
c)Kuony eshaumi lisi wal ughawa m)Kukuzaur emboauusani iwal ugha
mt umi zi kwakuwaunauf undi mkubwawa
USHAI RI mat umi zi y al ugha.
 Ut anzuwaf asihi unaot umi alughay a n)Kuhamasi shaj ami i k.v.ki siasa.
mkat oinay oelezamaudhui y
akekwa o)Kukuzaubuni fukwamt unzi na
ufupi . mwasi li
shaj i
Sif
a p)Kukuzaubuni fukwakut ungakwa
a)Hut umi al ughay aki mkat o. kuzingat iabet i,mi zani ,vinanaut euzi
b)Huwasi li
shwambel ey ahadhi ra. maal um wamaneno.
c)Huwasi li
shwanamt ummoj aaukundi Viperav y aUshai ri
lawat u. a)wi mbo
d)Huwanamuundomaal um k. v.bet i
, b)maghani
v i
pandenav i
na. c)mashai rimepesi (ut ungounaokar i
ri
wa)
e)Hut egemeasaut i il
iyoki pengel e d)ngoj era( kwamaj ibi zano)
muhi mu. e)t endi aur ar a( husimul iwakwamapi go
f) Huandamananai shar azami kono, uso yaki shai ri
)
n.k. 1.Wi mbo
g)Unampangi li
omaal um wamaneno.  Uungoweny emahadhi yakupandana
h)Unaut euzi maal um wamaneno. kushuka
i
) Uwasi l
ishaj iwakehuandamanana Sifa
v i
tendo/ uigizaji
. a)Huwasi li
shwakwanj iay amdomo.
j
) Hur i
thishwakut okaki zazi kimoj ahadi b)Hut olewakwamahadhi yakupandana
kingi nekwamdomo. kushukakwasaut i.
k)Huandamananashughul imaal um k.v. c)Hut umi al ughay amkat o.
mat anga, kazi,n. k. d)Hadhi ray awezakuwepoaui si
wepo.
l
) Huwanamapi goy aki mzi kiauhuweza e)Huwanamwi mbaj i auwai mbaj i
kuimbi ka. wanaoi mba.
m)Huwezakuambat ananaal azamzi ki. f) Wai mbaj iwanawezakuj ivikamal eba.
n)Hadhi rahushi ri
ki katikauwasi lishaj
i g)Huwezakuambat ananaal ak. v.
waushai risimul izi. ngoma, zeze, kay amban. k.
Maj ukumu h)Huwanaur udi ajiwamst ari aukifungu.
a)Kubur udi shawat ukat i
kasher eheau i
) Aghal abuhui mbwanakupokezanwa
shughul ifulaniy aki jami i. bainay aki ongozi nawai mbaj i
 21
j
) Hui mbwat uauhuambat anana d)Kusut awasi owapawat ot omal ezi
kucheza. mema.
k)Huwezakuandamananashughul i e)Kuony amt ot odhi di yat abiahasi k.v.
fulani k.v .arusi,kazi ,mat anga, n.k. kuliaov yo.
l
) Huwanamuundomaal um wabet i
, f) Kusi fumt oto.
mi star i
,v ina,n.k. g)Kuony eshamsi mamowaj ami i kuhusu
Majukumu mt ot o.
a)Kubur udi shak. m.t umbui zo. h)Kumf ari
ji mt ot ok. m.kut okanana
b)Ny enzoy aki uchumi kwabaadhi ya kuumi aaki cheza.
wat u. i
i)Ny imbozawat ot o/ chekechea
c)Kul i
wazak. m.mbol ezi.  Zi l
izoi mbwanawat ot owakat i wa
d)Kuhi mi zawat uwaki wakazi ni k.
m. kucheza/ shughul i zao
hodi ya. Majukumu
e)Kuel imishakuhususual af ulani k.m. a)Kubur udi shawat ot o.
ukimwi ,uf isadi,n.k. b)Kuwael i
mi shawat otokuhusuj ami i.
f) Kuhi mi zauzal endok. m.zasi asana c)Kukuzaumoj anaushi riki anobai nay a
taifa. wat ot okwakuwaj umui shapamoj ana
g)Kumbembel ezamt otoaachekul i
aau kuchezabi lakuj alikabi la, t
abaka, n.k.
alalek. m.bembel ezi. d)Kukashi fut abi ahasi mi ongoni mwa
h)Kukashi fu/ kukejeli mwenendombay a wat ot ok. v .uchoy o.
k.v.uchoy o, vi
vu,n. k. e)Kukuzaubuni fumi ongoni mwawat oto
i
) Kuf unzamaadi liaut abi a wanapobuni nyimbozi nazooanana
inay okubal i
wanaj ami i k.v.ukar imu, mi chezoy ao.
uami nifu, n.k. f) Kui fany ami chezoy awat otoipendeze.
Ubay awany imbo i
ii
)Ny imbozasi fa/si fo
a)Kut umi wakuenezahi siazaki kabi l
a.  Zakuj i
sifuaukusi fumt ukwa
b)Kut iawat ukasumba. mchangowakekat i
kaj ami i.
c)Hut umi wakuenezapr opagandai li Sif
a
kushawi shi watu. a)Zawezakuwany i
so, zaar usi za
d)Kupot oshaki maadi lik.v .kuhi mi za kut awazwan. k.
zinaa. b)Hui mbwakat ikamukt adhamaal um k. v
.
e)Mt uaki z izoeahuml ev ya. arusi ni,jandoni , n.k.
Ainazany imbo c)Hut umi asi tiari aukuf anani shana
i
) Bembel ezi /
bembea mny ama, mkuki , n.k.
 Ny imboz ili
zoimbwa d)Hupi gachukusi fazaanay esifiwa.
kumbembel eza/kumwongoamt oto Majukumu
aachekul i
aaual ale. a)Kusi fumt ukut okananamat endoy ake
Sifa mazur i.
a)Hui mbwanamamaauwal ezi. b)Kut angazamchangonamaf ani kioy a
b)Aghal abuhuwaf upi . anay esifiwa.
c)Hui mbwakwasaut iyachi ni. c)Kukuzauzal endokwakuhi mi zawat u
d)Hui mbwakwasaut iny or oro. kuigamat endomazur i yaanay esifi
wa.
e)Zi namapi goy apol epol enat aratibu. d)Kubur udi shawat ukat ikasher ehe
f) Huwanamahadhi mazur i. fulani .
g)Hui mbwaaghal abumt ot oaki wa e)Kuangazi amat endoy awahusi ka.
amebebwakwambel ekonamwi mbaji i
v)Hodi y a/yimbozaKazi
akimpapasapapasa.  Zi l
izoi mbwawakat i wakazi .
h)Zi naur udi ajiwamanenoy aki bwagi zo. Sif
a
i
) Huwanal ughay akushawi shi k.v. a)Hui mwawat uwaki fany akazi k.v.
kut oaahadi yakununul iamt ot o uwi ndaj i,ukul i
ma, uv uv i
, ubahar ia,n.k.
zawadi . b)Hui mbwanamf any akazi mmoj aau
Majukumu kundi lao.
a)Kumny amazi shamt otoanapol i
a. c)Zi namanenoy akuhi mi za.
b)Kuwaongoawat otowal ale. d)Ur ef uwakehut egemeakazi .
c)Kut umbui zawat ot o. e)Mdundohut egemeakasi yakazi i
kama
 22
i
naf any wakwakasi mdundoni wakasi , auudhi abaaday akusal i
tiwana
kamapol epol emdundoni wapol epole. mpenzi .
Majukumu vi
)Ny imbozaar usi
a)Kubur udi shawat uwaki fany akazi .  Zi nazoi mbwawakat i wakuf ungandoa.
b)Kur ahisishakazi kwakupunguzaf i
kra Sif
a
zauchov u. a)Hui mbwakuony eshahi siazawazazi ,
c)Kuhi mi zabi diikazini. jamaanamar afiki
d)Kuhi mi zawat uwapendekazi zao. b)Hushaur imahar usi nawal i
ohudhur i
a
e)Kuondoauchov unauki naifuwakat i kuhusumaj ukumuy andoa
wakazi . c)Wakat imwi ngi nehusi fiamahar usi.
f) Kuwat iamoy owaf any akazi wasi kate Majukumu
tamaa. a)Kut umbui zamahar usuna
g)Kut ambul i
shaj ami ikwakuony esha wal iohudhur ia.
shughul i zakezakazi . b)Kusi fumahar usi .
h)Kusi f
ukazi . c)Kut oapongezi kwaBw.naBi .arusi
i
) Kukashi fuuv ivu. kwakuj ihi
fadhi vyema.
j
) Kuony eshamat ati
zonachangamot o d)Kuf unzamaj ukumuy andoa.
zawaf any ikazi . e)Kut oamwongozowakupambanana
k)Kuj engaumoj anaushi ri
kianobai nay a vikwazondoani
waf any akazi wanapozi imbapamoj a. f) Kusut amahasi di waliodhani ndoa
Ainazahodi ya isingefaulu.
a)Wawe/ v av e g)Kukany anakut ahadhar ishawat u
 Zi nazoi mbwawakat iwakul i
ma. wanaoi ngil
iandoazawat ukuzi haribu.
b)Ny i
mbozauwi ndaj i vi
i)Ny imbozaDi ni
 Zi l
izoimbwawat uwaki endaaukut oka  Zi lizoandamananashughul i zakidini.
katikauwi ndaj i. Majukumu
Majukumu a)KuabuduMunguamami ungu.
a)Kumbur udi shamwi ndaj i
. b)Kusi fumungu/ mi ungu.
b)Kumt oamwi ndajiupweke. c)Kut oashukr ani kwamungu.
c)Kusi f
umny ama. d)Kuombamemakut okakwaMunguau
d)Kuj asi ri
shawawi ndaj i
. mi ungu.
c)Ki mai e)Kut oamaf unzoy akidini.
 Zi nazoi mbwakat ikashughul izamaj i
ni vi
ii
) Tumbui zo
k.v.uv uv i naubahar ia.  Ny imboz akuj ipabur udani
Majukumu  Hui mbwawakat i wamapumzi ko
a)Kubur udi shawav uv inamabahar ia. Majukumu
b)Kuwaj asi rishai likukabi liadhaza a)Kut umbui zawat uk.v.ngomani ,arusi
ni,
bahar ini. n.k.
c)Kuwat oaupweke. b)Kuwapav ij
anamwongozo/ kuadi l
i
sha.
v)Ny imbozamapenzi i
x)Ny iso/Ny i
mbozaTohar a
 Zi l
izoimbwakut oahi siazamapenzi .  Zi nazohusi ananat ohar a.
Sif
a Mfano
a)Huwanauj umbewaki mapenzi . Eweki l
izi
b)Manenomat amuy eny ehi sianzi to. Ulozoweakuj i
f i
cha
c)Mat umi zi y achukuk. m.si liwal asilal
i. Nyumayamamakuj i
ki
nga, dhidiyamili
o
d)Huwazi nasi faaukashf a. yar adiilojuumbi nguni
Mjukumu Juakeshonisi kuyasiku
e)Kubur udi shaanay ezisikili
za. Sikuyakuj uambi chinambi vu
f) Kuombauchumbaaumapenzi . Kut ofautishajogoonavi pora,
g)Kusi f
ut abi aauur embo/ umbol a Ngar i
bat aposhi
ka,chakeki jembe
mpenzi . Ndi pout akapojuabayani
h)Kusi f
uwapenzi . Ukoowet usiwakungur u
i
) Kukashi fumpenzi asiyenasi fanzur i
. Iki
wahut ayar
i
j
) Kusut awal iodhani penzi l
isingef aulu. Kisukuki dhihaki
k)Kupunguzauzi towahi siak. v.huzuni Sithubut ukamwe, wanjanikuingia
 23
si
jekuni
aibi
shami
ye,
ami
yonaakr
aba katikaj ambok. v .v it
a.
nzi
ma! b)Hui mbwakwasaut iyachi ni .
Sif
a c)Hut ofaut ianakut okaj ami imoj ahadi
a)Huambat ananashughul izajando ny i
ngi ne.
(wav ulana)nauny ago( wasichana) . d)Huwanamapi goy apol epol eau
b)Hui mbwaf araghani kat i
kamazi ngir
a taratibu.
yatohar apekee. e)Hui mbwakwat oni yahuzuni /
uchungu
c)Hui mbwausi kuwakuamki asi kuya kuibuahi siazandani za
tohara. mwombol ezaj i.
d)Zi l
it
oasi fakwawal iotahiriwa, wazazi f) Aghal abuhazi andamani naal a.
nawasi mami ziwao. Majukumu
e)Zi l
ii
mbwakuwapawav ulanauj asir
iwa a)Kuwaf ar i
jiaukuwasai di awal i
of iwa
kukabi liki suchangar iba. kukabi l
iananauchunguwakupot eza
f) Zil
it
oamaf unzokuhusumaj ukumu mpendwawao.
mapy abaaday akut ahiriwa. b)Kusi fual iyekuf akwakut oasi fazake
g)Huj umui shawat umaal um chany aaumi changoy ao.
waliot eul i
wakushi rikikat i
kasher ehe. c)Kubembel ezar ohozawaf u( mi zimu)ili
h)Huhusi shawat uwaj i
nsi anaumr i kusi t
okeemaaf amengi ne.
ful
ani . d)Kuony eshamsi mamowaj ami i kuhusu
i
) Maudhui yakehut egemeaj insia. mat okeoy aki fok. v.husababi shwana
 Maj ukumu pepo, maov u, njiay akui ngiambi nguni.
a)Kuony eshav ij
anawamev ukakut oka e)Kut akaswahi siazahuzuni zaal iyefi
wa
utotoni hadi utuuzi ma. kumpunguzi auzi towakumpot ezea
b)Kuwaandaav i
janakwauchungu mpendwawake.
watakaouhi sikupi ti
aki jembe. f) Kuel ezakut oepuki kakwaki fo.
c)Kuhi mi zauj asiri naukej eliuoga. g)Kukej eli kifo.
d)Kusi fuwahusi kakwauj asiriwa xi
)Ny i
mbozaTai fa
kukabi liki sunakui ngiakat ikaut u  Ny imboz inazoi mbwanawat uwat aif
a
uzima. fulani.
e)Kubur udi shawal iohudhur iashughul i Majukumu
yajandoauuny ago. a)Kut ambul i
shat ai faf ulani .
f) Kuelekezav ij
anakweny emat araj
io b)Kuony eshaut ai fa.
mapy ay aj ami i. c)Kuony eshauzal endo( mapenzi kwa
g)Kuf unzamaj ukumukat ikaut uuzi ma. nchi )
.
h)Kukuzaumoj anaushi rikianokat i
ka d)Kuhi mi zauzal endo.
j
ami i kwakuwal etawanaj ami ipamoja. e)Kukashi fuwasi owazal endo.
x)Mbol ezo/ Mbol ezi f) Kusi fut aifaf ul ani .
 Ny i
mboz akuombol eza. xi
i) Ny imbozaSi asa
Mfano  Zi nazoi mbwakat ikashughul i
za
Nali
t azamaj ualiki
chwa, kisiasa.
Mat umai niyanguyaki zamapamoj a Mfano
nami alemiekundu Ewemai ngawaNdumi
Nali
dhanil i
l
ikuwaj inamizitu Si
weul oambiaaki namama
Kwambaul ikuwakeshan’ acha Si
kut ulopigafoleni
Walikuwawamei shan’ambi a Chakulachamsaadakupat a
Walimwengu Turudishevifarangakwenyemi
j
i
El
ani l
ikataakat akatawalosema Wageukevi j
usitena
Nikajiti
akuami niwaloambayal ikuwa Njaaisiwaangami ze?
Uzushi
Hadisi kuhi ini
lopokeawar aka, Si
weul opit
a
War akaambaoul i
kuwajenezakakuziki
a Matusiukit
ema
Pendol et
ul ami ongomi wi l
i. Chumvinasukarikut
urushi
ajasamadi
?
Si
fa Ukatununuavi
helaul
otur
ushia
a)Hui
mbwawakatiwamaafa,ki
fo, Ukatununuakur
aukapata?
makumbushoy
amt uaukushi
ndwa Sasami akamit
anoimetimi
a
 24
Wajatul
aghait
ena f) Hut olewanamt ummoj aaukundi la
Hunalol
otesafar
ihi
i wat u.
Ubungeumekudondokauki
tazama AinazaMaghani
Wanyongetumea/mua a)Maghaniy akawai da
Kwingi
nekujar
ibu  Ambay ohugusi amaswal ay akawai da
Majukumu kamamapenzi ,siasa, harusi ,kazi ,
a)Kubur udishawat ukat i
kashughul iza maombol ezon. k.
kisiasa.  Husemwa/ huganwat ubi lakusi mul iwa.
b)Kupi ngadhul umazav iongozi . b)MaghaniSi mul i
zi
c)Kusi fuv i
ongozi naser azao.  Maghani ambay ohusi mul iahadi t hi
d)Kukashi fu/kukej eli wanasi asawabay a. kuhusut uki olaki histori
a.
e)Kuony eshamat ar ajioy awat awal iwa  Huhusu, mt u, tukio, ki
tu,mny ama, n.k.
kwav iongozi . Sifa
f) Kusambazael i
muy akisiasa. a)Hut okeakamahadi thi.
g)Kuwat iawananchi kasumba. b)Husi mul i
at uki olaki hist
or ia.
h)Kuenezapr opagandazaki si asa. c)Ni ndef u.
i
) Kuzi nduaaukuhamasi shaj ami i d)Wai mbaj i wakehui twamanj u/ yeli.
kisiasa. e)Huandamananaal akamazeze,
j
) Kul iwazawahasi ri
wawami gogor oy a mar i
mba, n.k.
kisiasa. Tofaut ikat iy amaghaniy akawai dana
k)Kut i
awat uar iyakuf any aj ambof ulani maghanisi mul i
zi
k.v.kupi gani ahaki zao. Maghani ya Maghani
xi
ii
) Ny imbozaVi ta kawai da simul izi
 Zi nazoi mbwanaaskar ivitani aubaada  Ni fupi .  Ni ndef u.
yav ita.  Hai tumi iala.  Hut umi a
Majukumu  Huhusu ala.
b)Kubur udishawashi ri
ki. maswal ay a  Ki hi stor i
a.
c)Kuf unzanamnay akukabi liananaadui . kawai da.
d)Kuj asi ri
shawashi ri
ki .  Husemwa.
e)Kusi fuaskar ivitani .  Hui mbwa.
f) Kukej eliuoga. Maghaniy aKawai da
g)Kusi fumashuj aawazamani . i
) Vi vugo/ maj igambo
h)Kukuzauzal endokwakuhi mi zawat u  Ut ungowakuj i
sifuaukuj igamba.
kuigamasuj aa. Sifa
xi
v) Kongozi a)Hut ungwabaaday aushi ndi wa
 Zakuagamwakakat i
kaj ami i za harakat ingumuk. v.kesi,kumuua
waswahi l
i. simba, kuoamsi chanaal iyependwana
xv) Jadi i
ya wengi n. k.
 Ny i
mboz ajadi ambazohupokezwa b)Fanani ni mwanamme.
kutokaki zazi kimoj ahadi ki ngi ne. c)Hut ungwapapohapo.
 Huhusumat ukioy akihi stor i
ak. v. d)Hut ungwanakughanwanamhusi ka
shuj aa,mat eso, njaa, n. k. mweny ewe.
xvi
) Ny imbozaKuzal iwakwaMt oto e)Hut umi achukuk. m.kuj isifukupi ta
 Zakuony eshaaukuadhi mi sha kiasi.
kuzal iwakwamt oto. f) Anay ejigambahuj i
paj i
nal aki istiar i
2.Maghani k.m.mny ama.
 Ushai riambaohut olewakwakal i
ma. g)Mhusi kahuv aamal ebay anay ooanana
Sif
a tukioanal oj i
sifia.
a)Husi mul iamat uki okwaki ref uhasa h)Kunakut ajaj inanaukoowababana
yanapot ambwa. mama.
b)Hut olewakwakal ima. i
) Anay ejisi f
uhuahi dikutendamaaj abu
c)Hut ungwapapohapo. zaidi.
d)Hut ongol ewambel ey ahadhi ra i
i)Pembezi /pembej ezi
e)Hut ungwakwauf undi mkubwa.  Ai nay at ondozi i
nay okusudi wakusi fu
 25
watuai
naful
anikati
kajamii
kutokana d)Wahusi kahupewasi fazisizokawai da
namatendoaumchangowao. (ki
ungu) .
 k.v
.watawal
a,waleziwazur
i, e)Ni masi mul izimr efu.
mashuj
aawav i
ta,wagangamashuhuri f) Mat umizi yasiti
ar ik.v.kulinganisha
hat
awapenziwali
opigani
apendolao. wasi f
iwanawany amawakal i
.
Mf
ano g)Huangazi amat endoy amashuj aa.
Nanikamawewemama? h)Husi muliamat uki oy akihistori
a.
Nanianokufana‘mwaitu’ i
) Hui mbwapamoj anaal ay akimzi ki
.
Subir
aul i
umbiwa j
) Hut ungwapapokwapapona
Bi
diind’oji
nalakol
api l
i kuhifadhiwakat i
kaubongo.
Moyowenyeheba k)Huj umui shambol ezizinazoony esha
Msimamousoyumba angukol ashuj aa.
Anoelekezakwaimani Lengo
Anoadhibukwamapenzimakuu a)Kubur udishawanaj amii
.
Mzazi,mlezinaraf
ikiwadhat
i b)Kusi fumashuj aawaj amii.
Tangusikuzakusimamadede. c)Kukuzauzal endokwakuhi miza
i
ii
)Tondozi wengi nekuwai gamashuj aa.
 Ut ungowakutukuzawatu,wanyama d)Kukuzaubuni fukwakut ungapapo
nav i
tu. hapo.
 k. v.watumashuhuri
,wapenzi
,mif
ugo, e)Kui mar i
shauwezowakukumbukakwa
mitimikubwa. kutungwanakuhi fadhiwaaki li
ni.
Mfano f) Kubur udishawal iohudhur i
asher ehe
Ki
pungukipungu ampapoy anatolewa.
Nanikamayeye? g)Kuhi fadhi nakuendel ezat amaduni za
Hashindi
kikwania j
ami i
Hashindi
kikwashabaha h)Kukuzauf asahawal ughakwaf anani.
Hul
engabi nguni i
) Kuf unzamaadi l
i.
Huti
agherakuf i
ki
wapeo i
ii
)Rar a
Peozisof
ikikakwawanokat atama  Hadi t
hifupi nany epesi zaki shairi
Ki
pungu,kipungu,hachit
ufanizaanga. zeny evisav yakusi si
mua.
MaghaniSimul i
zi Mfano
i
) Sif
o Al
ichukuamkobawake
 Tungozakusi fuwatukutokanana Akanipaki
sogo
mat endoy aoyaki
shujaa. Kanakwambahakunij
ua
 Sif
azakehukar ibi
ananazat enzihasa Kanakwambahakusema,“
Hadimauko”
.
iki
wani shujaaanasi
fi
wa.
i
i)Tendi/tenzi Hakujalipenzil
etu
 Ushairimr efuunaoel
ezeamai shaya Hakujaliwana
mashuj aat angukuzal
iwahadi kufa Ambaondi yeal
owapauhai
kwao. Al
ij
uani li
mpenda
 k.v
.Ut enzi waFumoLi yongo,Sundiat
a, I
lahatahi l
oalij
i
pakuj
ipur
ukusha
ShakaZul u,Wang`ombewai huran.k. Akayoyomea
Mfano Akamezwanaul i
mwengu.
Asiyemjuamjuaali
ongweat amjua Sif
a
Namj uzakwasifazakeal
izokuwanazo a)Huhusumamboy akubuniauy akwel i
Al
isimikaufal
meul i
osi
fi
wa k.
v.shereheyauhur u,
kesiy amauaj i
,
Akawashuj aaasi
yeti
shwa n.
k.
b)Huhusumaswal ai
bukanay akawaida.
 Utungohuuwawezakuwawi mbowa
c)Hadi t
hihuwasil
ishwakat i
kabet i.
sifaauutendi!
d)Huimbwa.
Si
fa
e)Huandamananaal azamzi ki.
a)Huwamasi muli
ziy
anay ot
olewa
f) Hutol
ewakwat oniyakit
anzia.
kishair
i.
g)Huwanav i
savyakusisimua.
b)Hut oawasif
uwashuj aa.
h)Huwanaucheshi wenyekinaya.
c)Huwanamat umiziyachuku.
i
) Maswal ahay at
oleaikwauwazi bali
 26
hufumbwanakudokezwa. b)Kut hibitishani ainaf ulani y aut ungo
j
) Huwanaui gizaj
i/
utendaj
i. waki shai ri/sifa.
k)Mamboy anayosi
muliwahupi
gwa c)Kut ajasi fazi nazoj i
t okezazaushai ri
chuku. simul izi/ ut ungof ulani waushai ri
i
v)Raranaf si simul izi.
 Ushairiambaohut ungwanamt u d)Mukt adhaambamounawezakut olewa.
kuelezeahi si
a,matat
izonafi
krazake e)Kuandi kambi nuzaki fasihi
mweny ewe. zil
izot umi wakat i
kaut ungohuo.
Mfano f) Kuf afanuasi fazaj ami i zinazoj i
t okeza
Mudaumef ikawapi ngukuti
wa katikaut ungo.
Kutiwasi
lisil
i,kwanisiutashiwangu g)Kuandi kamaj ukumuy aai nahi yoy a
Ukoowani uza, mithil
iyakondoosokoni utungowaushai rikat ikaj ami i
.
Mwambi enishangazikwaher inampi
gia h)Anay ei mba/ naf sii
mbi ni nani ?
Hataangat akakuni opoahawezi i
) Kuandi kamaadi l
iyanay ojitokez a
Kwanimahar iimetolewa katikaut ungo.
Mifugokikwinduguyeamepokea j
) Kuel ezat oni yaut ungohuo.
Kwaherimama, kwaheridada. MAZUNGUMZO
Si
f a  Maongezi y amdomoy eny eusani i.
a)Hugusi amaswal ay anay oathirihisiaza Sifa
mt ubinaf si kamav ilemapenzi ,usal it
i, a)Huwamaongezi yeny eusani imkubwa.
tal
aka, kif o. b)Hut olewambel eyahadhi ra.
b)Huwasi lishwakwanj iay aui mbaj i c)Hut olewambel eyahadhi ra.
unaoandamananaal ay amzi ki
. d)Hut olewakwanj i
ai si yoker a.
c)Mzungumzaj ihuzungumzamoj akwa e)Huambat ananasher ehef ulani k.m.
moj anahadhi raaual iyeandikiwar ara taabili kat ikamat anga.
hii
-mkewe, mpenzi we, mwanawe, f) Hut egemeasaut inav itendo.
Mungu, mi ungu. g)Huhusi shamat umi zi yai shar ak. v .za
d)Hut olewakat ikami kt adhak. v.mazi shi uso, mi kononami ondoko.
kusifual iyekuf a,har usi naBi .Ar usi h)Huhi taji ust adi wakuzungumzai li
kamaameshi ni ki
zwakuol ewa. kutekahadhi ra.
3.Ngonj era i
) Hut olewanawat uweny eumi l
i
si
 Mashai ri y akuj ibizana/ kulumbana- mkubwawal ugha.
yenyemuundowaki mazungumz o. Viperav y aMazungumzo
Si
f a i
) Hot uba
a)Huwanawahusi kawawi liauzai di.  Mael ezoy anay ot
olewambel ey awat u
b)Mhusi kammoj ahuul izaj ambona kuhusumadaf ul
ani .
mwi nginehuj ibu.  Huhusi shamadamaal um si osual a
c)Huendel ezwakwanj i
ay awi mbo. lol
ot et u.
d)Wahusi kakupi nganamwanzoni . Umuhi mu
e)Wahusi kahuaf ikianakuf ikiwamwi sho. a)Kuel i
mi shakwakupamaar ifaya
Umuhi mu kukabi l
iananamai shak. v.j andoni na
a)Maj i
bizanohukuzaubuni fukwaki l
a arusini .
mmoj akuony eshaumaar ufu. b)Kuadi lishaaukut oanasahahadhar ani.
b)Kukuzauj asi r
i wakuz ungumza c)Hui mar ishaukakamav uwa
hadhar ani . kuzungumzakadi riwat uwanav yot oa
c)Kui mar ishast adi yakuongea. hotubahadhar ani.
d)Kubur udi shahadhi ra. d)Kukuzauf asahanaumi l
isi wal ugha.
4.Mashai riMepesi . e)Kupal iliaki pawachauongozi .
a)Mashai ri y akawai daambay o f) Kuel i
mi shakwakupat iawat umaar if
a
hupatikanakat ikaushai risimuliz i
. yakukabi li
ananachangamot oza
b)Huj umui shamashai ri maf upiyaki hisia, mai sha.
kimapenzi ,kusi funakukosoawat u. AinazaHot uba
Vigezov yaUchanganuziwaTungoza a)Ri sala
UshairiSimul izi  Hot ubai nay owasi lishwambel ey a
a)Kuai nishaut ungoki maudhui /aina wat ukuel ezaj ambof ulani k.m.y a
 27
wafany akazikwawaaj i
riwao. kufany ahi vyo.
b)Mhadhar a i
) Huf any ikakat i
kawakat iunaof aasi o
 Hot ubai nayotolewakwahadhi r
aful
ani baaday akukut anat u.
kufafanuasomoaumadaf ulani. j
) Huhusi shamasi mangoau
c)Kumbuki zi kumkumbushamt uwema
 Hot ubaz i
nazohusut ukiofulanila uli
omt endea.
ki
historiakuhusumt uauki t
u. k)Hut umi achukusanakusi sit
izaau
d)Mahubi ri kukej elisi fafulani hasi .
 Hot ubaz i
nazohusumasual ay akidi
ni. l
) Huhusi shawakat imwi ngineut aniaji
e)Taabi li wawasi okuwepouki ambat anishwana
 Hot ubakuhusual i
yeagaduni a uigizaji wakuchekesha.
zi
nazohususi fazakenzur i
. m)Hut egemeauhusi anoul iokat iy a
i
i)Mal umbanoYaUt ani wanaj ami i aumakabi la.
 Mazungumzoy akut ani
ana. n)Huandamananasher ehekama
Ai
na mat anga.
i
) Ut aniwamawi finamashemej i Umuhi mu
i
i)Ut aniwamar afiki a)Kubur udishakut okananaucheshi .
i
ii
)Ut aniwav i
jana b)Kui mar ishaur afi
ki wawat uwal iona
i
v)Ut aniwawat oto uhusi anomwemawanaot ani ana.
v)Ut aniwamar ika/wat uwahi rimumoj a c)Hust awi shauf undi wal ugha.
 Wewenimweusiki
asikwamba d)Kukashi fut abiahasi k.v.ulafi,uchoy o,
uki
i
ngi
achumbanit
aazinazi
mika. wivu, n.k.
v
i)Ut
ani
wamababu/
mabi
binawaj
ukuu e)Kukosoawanaj ami ikwanj iay a
kejeli/dhi haka
 Eemumewangu, mbonawalala
f) Kuimar ishaumoj anaushi ri
kianokat i
mapemahivi
?Utawezajekul
i
li
nda
yawahusi ka.
bomaletui
ki
wawewendi wewa
g)Kul iwazak. m.unaof any wawakat i wa
kwanzakuj
i
zikaki
tandani
.
maombol ezo.
v
ii
)Ut
ani
wamaumbu(
ndugunadada)
h)Kukuzanakudumi shami l
anadest uri
 Weweunaj if
anyajasi
rinajuzibaba
zajami i.
al
ikukemeaki dogotuukaanza
i
) Kukuzaut angamanobai nay awat una
kutet
emekakamakondoo
wanaj ami i wanapokuj apamoj ana
al
iyenyeshewa.
kutani ana.
v
ii
i)Ut
ani
wamazi
shi
j
) Kuhi mi zawat ukuj ielezakwauwazi
 Af
adhal
iumekuf
at ukakuzi
ka,
sasa kwakupunguzaur asmi mi ongoni mwa
maghal
ayet
uyatasali
mika. wanaj aii
.
i
x)Ut
ani
wamakabi
l
a/ki
ukoo k)Hudhi hiri
shauhusi anomwemabai na
 Wakikuyuwanapendapesaki asi yawat uwaj ami ifulani .
kwambamai t
iiki
siki
aml iowasaraf
u Changamot oSasa
i
nawezakufufuka. a)Mabadi likokat i
kaj ami i
 WakambawaukoowaAkanga yali
y osababi shabaadhi y awanaj amii
wanapendanyamaki asichakulaki
j
usi kupot ezany enzohi i
.
chambuzi. b)Kui ngi li
anakwawat uwaj ami i
Sif
a mbal imbal i
.
a)Huwakat iyawatuwawi l
iaumakundi i
ii
)Soga
mawiliyawatu.  Mazungumzoy akupi tishawakat i
b)Huf anywakwakuj ibiz
anapapohapo. yasiyozi ngat iamadamaal um.
c)Huf anywakwanj iaisi
y oyakuudhi. Sif
a
d)Hut umiamanenoy ami zaha. a)Hut okeabai nay awat uwar ikamoj a.
e)Hut umialughay aucheshi. b)Humi thili
shauhal isiabadal ay a
f) Hufanywanawat uweny euhusiano kuunaki li
.
mzuri. c)Hut umi achukunakuf any wal j
ambo
g)Huchukuanj iayaushi ndaniki
l
ammoj a l
ionekanekamahal i
nauhal i
sia.
aki
takakumpi kumwenzake. d)Hukej eli wat uauhal i fulani .
h)Wat anianaohuwawamekubal iana e)Wahusi kani wakubuni .
 28
f) Hut umi av i
chekeshokupunguzaukal i kuzungumza, kudondoasemi zawat u
waukwel i uliomo. maar ufu,n. k.
g)Wahusi kahupewamaj inay a c)Hi ti
mi sho
wanaj ami ihusi ka.  Kuony eshamsi mamokuhusi anana
h)Huwanamaf unzoaumaadi l
i
. sualaanal ozungumzi a.
Umuhi mu  Kushi riki
shahadhi r
ai l
i kujua
a)Kubur udi shakwakuchekesha. msi mamowaokuhususual a
b)Kuf unzamaadi l
i. ali
lowausi a.
c)Kukej el imat endoy asi yofaakat ika  Hadhi rakut oachangamot okuhusi ana
j
ami i namawai dhay anay ot olewa.
d)Kukuzaubuni fubai nay awashi riki. Umuhi muwamawai dha
e)Kuf unzakuhusumat endonat abi aza a)Kuel ekezaj ami ikimaadi li
.
kibinadamu. b)Kuel ekezakuhusuj i
nsi yakukabi li
ana
f) Huwamsi ngi waut ani unaokuwapo nachangamot omai shani .
katikaj ami i. c)Kushaur ijinsi y akut endaj ambof ulani.
g) Kuony anakut ahadhar ishadhi di ya d)Kuj asi ri
shawaoganakuwapa
tabiasi y okubal i
ka. ukakamav u.
i
v)Mawai dha e)Kuwaondol eawanaj ami iujinga.
 Mazungumzoy akut oaushaur i
kuhusu f) Kuhi fadhi nakuendel ezami lana
j
ambof ulani . dest urizaj ami i.
Sif
a g)Nj iay aki pat okwabaadhi yawat u.
a)Huwasi li
shwambel ey awat u. h)Kuel i
mi shakuhusumaar i
fay a
b)Hugusi at akr ibanv i
pengel ev yotev ya kuendesheamai sha, maj ukumuna
mai shay abi nadamu. mat ar aji
oy aj ami i
.
c)Aghal abuhut olewanawat uweny e v)Ul umbi
umr imkubwa.  Uwezonaust adi wakuzungumzakwa
d)Hul engamaudhui maal um nay aai na uhodar imkubwa.
nyingi kut egemeaj insia, umr i
,shughul i
, MiktadhaAmbamoUl umbiHut umi ka
n.k. KatikaJami i
e)Hut umi al ughay akubembel ezana a)kat ikami jadal ambungeni
i
siy oony eshaukal i
. b)kat ikahot ubazaki siasa
f) Hut umi al ughay akuat hi r
i hisia. c)kat ikamahubi r
i maabadi ni
g)Huwanauf asahamkubwawal ugha. d)kat ikami jadal ashul eni
h)Ni mawazomazi tokuhusumai sha. e)kor tini
i
) Hut olewakat ikami kt adhar asmi na f) katikashughul izaki jami i k.v.posa
i
siy or asmi . g)kat ikasal a/ dua
j
) Uj umbehul engahadhi ramaal um k. m. h)kat ikamaapi zo
yaki keauki ume. i
) kat ikamal umbanoy aut ani
k)Hut umi af ani ny i
ngi nezaf asihi kama j
) kat ikamaj i
gambo/ viv ugo
met hal i,mi semo, ngano, ny imbon. k. Sif
a
kupi ti
shamawai dha. a)Huf any wambel ey ahadhi ra.
l
) Hui buamaadi l
iy anay ohi taji b)Huwanal engomaal um k. v.
kuzi ngat iwa. kushawi shi ,kuel imi sha, kushaur i n.k.
MuundowaMawai dha c)Hut umi at amat hal i
zausemi kwa
a)Ut angul izi ufani fumkubwak. v.chuku, mi semo,
 Kut oakaul i yakuv ut i
amaki ni ya met hal i
,n. k.
hadhi rak. v.‘Ut uuzi mahuendana d)Lughahuway eny emv ut onauf asaha.
uwaj i
bikaj i’
, aukuel ezaki ini cha e)Hut umi al ughay eny et ahar uki na
mawai dha. ushawi shi.
b)Mwi li f) Unenaj ihuambat ananaut umi ziwa
 Kut oawosi a, maony o,mael ekezo i
shar a/v i
zi adal ugha.
kutegemeasual aanal otol ea g)Uwasi li
shaj i huwasahi linaweny e
mawai dhaaki tumi ajazanda, kupanda ujumbemzi to.
nakushukakwasaut i
,ki my a, h)Huwanaur udi aji mwi ngi il
i kusisit i
za
mi ondoko, kubadi l
ishakasi ya nakuv utiausi kiv u.
 29
i
) Huwanamat umi ziyat ahar uki k.v. f
ulani
.
mt uo. i
) Kubur udi
shawasil
i
li
zaji
.
j
) Huwanamt iri
ri
komz ur iwamawazo. vi
)Maapi zo
Sif
azaMl umbi  Maombi maal
um yakumt akaMungu,
a)Asi wemwogai likuwezakuzungumza miunguaumizimukumwadhi bu
hadhar ani . mhusikahasi
di,
mkinzaniaumuovu.
b)Asi wenahay ai likuwezakuzungumzi a Mfano
mamboy aai bui napobi di. Iki
wakwel iwewenimkazamwanangu,
c)Awemchanganf unamcheshi ili Namindi yenil
ompauhaimwana
kunasamaki niy ahadhi ranakuzui a unoringia,
i
sikinai . Anokuf anyaupi t
eukinit
emeamat e,
d)Awenauf ahamumpanawa Chakul akuninyima,wajukuukunikataza
utamaduni wahadhi raasi tumi e ushiri
ka,
manenonai shar azi nazoweza Miungunawaonechozil angu,
wasi ki
e
kuwaudhi aukupi ngananai mani za kil
i
ochangu,
hadhi ra. Mizimunawaoneuchunguwangu,
e)Awenauwezowakui ngi li
anav izur ina Radhizaowasi wahikukupa,
hadhi rai liaivutie. Laanawakumi mini
e,
f) Awenakumbukumbunzur iiliulumbi Ujekul i
zwamar amianawanao,
wakeut iri
rikev izuri. Usiwahikuf urahi
ahat asikumojapat ol
ao,
g)Awenauwezowakudr amat ishai li Wat alokupalikul
eteesimanzibadalaya
kuony eshapi chaf ulani k.v.ishar aza fur
aha,
uso, mwi l
i,mi ondokokuony eshapi cha Wakazawanaowasi kuuguzekati
kaut u
yaanal ozungumzi a. uzimawako!
h)Awenauj uzi nauf asahawal ughai li Sif
a
kuwasi lishamawazokwanj i
a a)Yal it
ol ewakwawal iokwendaki nyume
mwaf akanai nayov utia. namat araj
ioy aj ami i.
i
) Awezekubadi li
shat oni naki imbo b)Yal ifany wamahal i maal um k. v.
hadhi rai sikinai. makabur i
ni,por ini ,chi ni yami ti
j
) Awenauwezowakushi riki
shahadhi r
a mikubwa, n.k.
k.v.kwamaswal iyabal aghai l
i c)Hut ol ewakwaul aji kiapo.
kuondoauchov uwakusi kil
iza. d)Yal it
ol ewanamwat hi riwaauwat u
k)Awenauwezowakut umi amt uowa maal um wal ioteul i
wa.
kidramai l
i kuongezat ahar uki , e)Maapi zohuami ni way at al
et amaaf a
kusi sit
izauj umbenakut ekamaki ni ya kwaj ami i
.
hadhi ra. f) Wat oaj imaapi zowal ikuwawal umbi .
Umuhi mu g)Maapi zohut umi al ughakal i
a)Hukuzauwezowakuj ielezana i
nay onui wakut i
awogai li
kusemahadhar ani kwakuj ibor esha kutahadhar i
shadhi di yamaov u.
kadi rianav yoendel ea. Umuhi mu
b)Ki gezochakut eul i
av i
ongozi wa a)Kuony anakut ahadhar ishawanaj ami i
baaday ekwani ushawi shi dhidi y amaov u.
humt ambul ishaml umbi kamamweny e b)Kut ambul i
shaj ami i kwani kila
uwezowakuongoza. moj awapoi naai nay akey akuapi za.
c)Kuel imi shaj ami i kwanj iaisiyochosha. c)Kukuzaumoj akat ikaj ami ikwani kaida
d)Kudumi shaumoj anaushi r
ikianoj amii nami ikohuf any awanaj amii kuji
hisi
i
napokusany i
kapamoj a kuwaki t
ukimoj a.
kusi kil
izaul umbi . d)Kuadi lishawanaj ami ikwakuj i
funza
e)Kuhamasi shanakuzi nduaj ami ij
uuy a kutendamemai li kuepukal aana.
sual af ulani . MAI GIZO
f) Kushawi shi wal engwawakubal i j
ambo  Ut anzuwaf asi hi simul i
zi
fulani. unaoambat ananav i
tendo.
g)Kukuzauwezowamwanaj ami i  Sanaay amazungumzo
kushawi shi nakupat ani sha. yanay oambat ananav itendo.
h)Kushawi shi wat uwapendej ambo Sif
a
 30
a)Huwanawat endaj iauwai gizaj i
. yakehal i
si.
b)Huwasi l
ishwambel ey ahadhi r
a. b)Sanaay aMaony esho
c)Huwasi l
ishwamahal imaal um k. v.  Matendoy akwel iyanayoji
tokeza
ukumbi ni. kati
kaj ami ikuli
ngananamazi ngira
d)Huwasi l
ishwakwamazungumzona yakehal i
si k.m.uganga, mazi shi,
mat endo unyago, ngoma, n.
k.
e)Wai gizaj i hujivikamal ebay anay ooana Tof
auti
kut iauhai mai gi zo. Maigizoy a Sanaay a
f) Mat ay ar i
shokabambehuf any wakabl a kawaida maony esho
yamai gizo.  Mazi ngiray a  Hut umi a
g)Huwezakuambat ananangoma kuzua/ maal u mazi ngira
pamoj anaui mbaj i. m hali
si
h)Lughani yeny euf undi waj uuk. v .picha,  Mat ukioy a  Mat ukiohal i
si/
maf umbonat amat hal i. kuiga yakilasi ku.
i
) Huwezakuambat ananasher ehef ulani  Huwana  Washi ri
ki na
yaki tamaduni k.v .jando, mat anga, n.k. wahusi kana waigi zajiwal i
o
j
) Huwasi l
ishwakwal ughasahi li. hadhi r
a piahadhi ra
k)Huj aat aswi r
azi nazoweza maal um  akunahaj aya
kut ambul ikanahadhi ra.  Mat umi ziya ukumbi wal a
Umuhi mu ukumbi na j
ukwaa
a)Kubur udi shawahusi kanahadhi ra. j
ukwaa  Hakunav ifaa
b)Kukuzaumoj anaushi ri
kianokwa maal um maal um bal i
kuj umui shawat upamoj a.  Hut umia huwa
c)Kui mar ishauwezowakuzungumza mal ebana mazi ngira
hadhar ani -kupat aukakamav uj i
nsi mt u vi
faav y a yeny ewe.
anapoendel eakui giza. kuzua
d)Kukuzaumoj anaushi ri
kianowat u mazi ngira  Muundowake
wanapoj umui kapamoj akut azama maal um hufululuzaau
mai gizo.  Hugawi ka hayaj agawi ka
e)Kukuzauwezowakukumbukakwani katika kati
ka
mwi gi zaj ihuhi t ajikukumbukamaneno maony esho maony esho.
hal i
si . Kutumi al ugha
f) Kukej el ikitendoki sichof aa/ chaki ji
nga kwanj ia  Hawahi taji
alichof any amt u. maal um kufany a
g)Nj iay aki pat o/ kuwat afutiar izikibaadhi  Wahusi ka mazoez i kwani
yawat u. hufany a nimat ukioy a
h)Kut oanaf asi kwawat ukudhi hir
isha mazoezi kabla kil
asi ku.
vipawav y ao. yaigizohal isi
i
) Kuony anakut ahadhar ishawat udhi di Mai
gizoy akawai da
yakuf ay amamboy asi yofaa. i
) Mi
chezoy
aKui
giza
j
) Kuel i
mi shawat uwaf ahamuj ambo  Maigizoambay ohuwasi l
ishwana
fulani k.v .uki mwi ,ufisadi ,n.k. watendaj i
jukwaani mbel ey awat u.
k)Kukosoawat uwanaof any aki ny ume Si
fazaMwi gi
zaj ibor a
namat ar ajioy aj ami i k.v.wi vu, uchoy o, a)Awej asirii
l
i awezekui gi
zambel ey a
n.k. watu/hadhar ani .
l
) Kupi ti
shamaar ifanaamal i zaki jami i. b)Awenaubuni fuiliawezekuf anya
Ploti uigi
zajikuvutianakuondoauki naif
u.
a)Ut angul izi-kut ambul ishamgogor o c)Awenauj uzi wakut umi ai sharazauso,
b)Ukuzaj iwamgogor o mwi l
inami ondokokuony eshapi cha
c)Ki lelechamgogor o yahalianay oigiza.
d)Usul uhi shaj iwamgogor o d)Awenauj uzi nauf asahawal ughai l
i
Ainazamai gi zo kuwasili
shamawazokwanj i
a
a)Mai gizoYaKawai da mwaf akanai nay ovuti
a.
 Maony eshoy aj adi yaki wa e)Awezekubadi l
ishat oninaki i
mbo
yameondol ewakweny emazi ngira kuli
ngananahal itofautianazoigizak.v
.
 31
huzuni . a)Mchezowababanamama
f) Awenauwezowakushi ri
kishahadhi r
a b)Kur ukakamba
kwamaswal iyabal aghai likuondoa c)Kuj i
f i
chanakut af ut ana
uchov u. d)Kuki mbi zaki bar amwezi dhidi yaupepo
g)Awenauwezowauf araguzi / i
liki zunguke
kubadi lishaui gizaj iwakepapohapo e)Mchezowababanamama
kut egemeahadhi r
ay akenakut oa Sif
a
mi fanoi nay ofahami kakut okakat i
ka a)Wai gi zaji niwat ot o.
mazi ngi r ay ahadhi r a. b)Huhusushughul i zaki uchumi na
h)Aweanael ewaut amaduni wahadhi r
a ki
t amaduni k. v.ar usi ,siasa, ukulima.
yakei li asi tumi emanenonai shar a c)Huandamananany i
mbozawat ot
o.
ambazozi naudhi amakuki nzananana d)Huwanami ondokomi ngik. v.kuji
ficha,
imani zao. kur uka.
i
i)Vi chekesho e)Huwanamat umi zi mengi y at akri
ri
.
 Mi chezoy akui gi zai nay okusudi wa f) Huchezwapopot e.
kuzuaki chekoi likupi t
ishauj umbek. m. g)Huwanakanuni f ulani .
vioja, v i
t imbi n.k. h)Hukomawat otowaki chokaau
Sifa waki kiukakanuni
a)Vi chekeshohui gizwa. Umuhi mu
b)Huwasi li
shwakwal ughasahi li. a)Kuf unzawat ot omaj ukumuy aoy autu
c)Huj aat aswi razi nazoweza uzima.
kut ambul ikanahadhi ra. b)Kuwat angul i
zawat ot okat ikasanaay a
d)Hut umi ambi nuy akej eli,kunay ana uigizaj i.
tasht iti. c)Kukuzaubuni fuwawat otokadi ri
e)Vi chekeshohuwav ifupi . wanapoendel eakui giza.
f) Hav i
hi taj iuchambuzi wandani ili d)Kudumi shaut amaduni waj ami i
.
kuv ielewaaukupat amaana. e)Kubur udi shawat ot o.
Jukumu f) Kukuzast adi yaui gi zaji miongoni mwa
a)Kubur udi shahadhi rakwakuchekesha. wat ot o.
b)Kuel imi shakwakuony eshaj ambol a g)Kukuzaut angamanomi ongoni mwa
kij
ingaal i
lof any amt u. wat ot okwakuwaj umui shapamoj a.
c)Nj iay akuwapat iawat ur i
ziki
. h)Kukashi fumat endohasi yawat u
d)Hut umi kakat ikahadi thi kuifany aivuti
e. wazi makwawat ot o.
e)Kukej eli kitendof ul ani kisichof aa i
) Kuwapawat ot oukakamav una
alichof any amt uf ulani . kujiami ni waki wawachanga.
f) Kukashi fumat endohasi yakijinga. v)Maj i
gambo/ v ivugo
g)Kuadi lishaamakut oaf unzof ulani l
a  Ui gi zajiambapowahusi kahuj i
gamba
tabi anj ema. kwamat endoy aki shuj aa.
i
ii
)Ngonj er a Mfano
 Ngonj er ai nay oambat anana NdimiKisoi,
dumel aukoomt ukufu
uigizaj i/ utendaj i. Uloj
ipambakwamabi ngwa
Sifa Wachezajihodariwangoma
a)Kuwekokwaui gi zaj i/
ut endaj ik.v. Ndimidumel il
oingianyanjani
ishar azausonami kono. Makooyakat et
emeka
b)Huwanawahusi kawawi l
iauzai di
. Yakang’ang’
ania,ngozikusakatanani
c)Huendel ezwakwanj i
ay awi mbo.
d)Mhusi kammoj ahuul izaj ambona Ki
j
ij
ikizimaki l
ini
j
ua
mwi ngi nehuj ibu. Wazeewal il
i
enzi
e)Wahusi kakupi nganamwanzoni . Wakami minikakiamboni
f) Wahusi kahuf i
kiauaf ikianokuf ikia Mabintikuni
kabithi
.
mwi sho. Si
fa
i
v)Mi chezoy aWat ot o/ Chekechea a)Aghalabuhuambat ananangoma.
 Mi chezoi nay oigi zwanawat otokat ika b)Huji
tokeza,kuj
igambanakisha
shughul izao. kuendeleakuchezangoma.
Aina c)Anayeji
gambahubebazanazakeza
 32
vit
akamav il
emkuki nangao yal
iy
ozungukajamiiyawatuk.
v.saut
i
kuony eshaal iyotenda. zawanyama.
d)Anay ej i
gambahuv aamal eba  Kunamat umi
ziyavizi
uzui
,matawin.
k.
kuambat ananaj amboanal ojisif
ia. Sanaay aMaonyesho
vi)Utambaj i i
) Ngoma
 Usi mul izi wahadi t
hiunaoambat anana  Uchezeshajiwaviungovyamwi l
i
uigizaji. kuambatananamdundoaumi ondoko
 Huwanamat umi ziyav izui zui. maalum.
vii
)Mazi ngi ra Aina
 Ui gizaj iwamaumbi l
easi li
a
e)Ngomaz awanawake a)Ngomaz
awazee
f) Ngomaz at ohar a b)Ngomaz
aarusi
g)Ngomaz awanaume c)Ngomaz
akufukuzamapepo
h)Ngomaz asher ehe d)Ngomaz
akuagamwaka
i
) Ngomaz av i
jana
j
) Ngomaz auny agonaj ando
Sifa i
ii
)Mai gizoYaUgangawaRaml i
a)Huandamananamuzi kinaal ay a Sif
a
muzi ki k. v.ngoma. a)Mgangahuj it
iakujuakwahi vyo
b)Ngomahuchezewamahal iwazi na vi
tendov yakeni maigizoy augangawa
peny ehadhi r
a. madakt ari
.
c)Wachezaj ihuv aamal ebamaal um b)Mengi katikamat endoy amganga
kuli
ngananaf unzol i
nalonui wa. hay anamashi ko.
d)Huwanawahusi kaai nambi li
; c)Aghal abukaf arahut olewa.
wat endaj inawat azamaj ikwawakat i d)Wagangawanapopi gabaohuv aa
mmoj a. mal ebakamangozi ,vi
buy u,pembe,
e)Huwezakuandamanaau n.k.
kutoandamananasher ehe. e)Huwezakuwanaf imbomaal um.
f) Hutof aut i
anakul ingananaj ami ihusika. f) Lughamaal um anay odai kuitumia
Umuhi mu kuwasi li
ananami simu.
(a)Kubur udi shakwauf undi wakucheza g)Mi zimuhumshaur imgangakuhusu
kwakuz ingat iami ondoko. ugonj wanat i
bai nay ofaa.
(b)Kitambul ishochaj ami ikwani kila h)Mgangahumchanj amgonj wana
moj ai naai nay akey angoma. kumpadawazami tishamba.
(c)Kuhi fadhi nakuendel ezat amaduni za Umuhi mu
jami ihusi ka. a)Wakat i mwi nginemi z i
zi yamganga
(d)Kukuzauzal endokwakuwaf any a hupony a.
wanaj ami i kuioneaf ahar ijami i yao. b)Huwapawat umat umai nihasawal io
(e)Kukuzaumoj anaushi rikianokwa namagonj way asiyonat iba.
kujumui shawat upamoj a. c)Dawazamgangahupungamashet ani
(f)Kuel i
mi shakwakupi ti
shamaf unzona kwawagonj wawake.
maar ifa. d)Hukut anishaul imwenguwami zimuna
i
i)Mat ambi ko uli
mwenguhal i
si.
 Ut oaji wakaf arakwaMungu, miungu, e)Wagangahubur udishawanapoi gi
za.
pepoaumi zi
mui liwasai diwekut atua Hasar a
shida, kut oashukr ani aukuombar adhi. a)Mgonj wahuendaasi ponekwani
Sifa mat endomengi yamgangani ya
g)Hut ol ewanawazeemaar uf u kukisia.
waliot eul iwa. b)Dawazaugangazawezakumdhur u
h)Huf any wanahal imaal um k. v.pangoni , mt u.
mwi t
uni , n.k. c)Mal iponi ghalinamt uhat aaweza
i
) Huandamananasal a. kuf i
li
sikaaki t
afutat i
bay augonj wa
j
) Huandamananaut oajikaf ar ak.v . usiopona.
kuchi njambuzi ,n.k. d)Mazi ngi ray augangahusheheni
k)Huandamananamaombi . uchaf umwi ngi.
 33
e)Mgonj wahur i
dhikakwamudamf upi Ngomezizaki sasa
halaf uuhal isiahudhi hirika. a)Mi lioy aambul ensi ,magar iy apol isina
i
v)Ngomezi zi
mamot o.
 Uwasi lishaji wauj umbekwakupi ga b)Kengel ezakubi shahodi nyumbani
ngomaauzanany ingi ney aki mzi ki
. zi
nazot umi aumeme.
Sifa c)Kengel eshul eni ,makani sani ,n.k.
a)Kuwepokwangomaaual any ingi ne d)Toni zar ununuzi nazowaki l
ishaai na
kamapanda. mbal imbal i zaj umbe.
b)Mapi goy angomahuel ewekat una e)Vi ng’or av yakuashi r i
amot oumet okea
jami ihusi ka. katikamaj umbay ahor of a,benki ,
c)Mapi gokuf uat at oni aur idhimu hospi talini,n. k.
maal um kuwasi lishamanenof ulani. Changamot ozaNgomezikat ikaJami iya
d)Kuwepokwahadhi raauwasi ki li
z aj
i. Sasa
e)Kuel ewekakwamapi gohay ona a)Mwi ngi li
anowaj ami imbal i
mbal i
wanaj ami i husikapekee. unaosababi shakut of asiriujumbekwa
f) Maki ni huhi taji
kai likupat ami dundo. nji
amoj ai nay otaki kana.
Ainazangomezi b)Vi wandanamaj umbamar efu
a)Taar i
fa kusababi shakut osi kikakwasaut iau
 Huar i
f ukuhusuj ambok. m.msi muwa milioy angoma.
kuanzakut ay ari
shamashamba, kuitwa c)Nj iany ingi nezaki sasazamawasi li
ano
kat i
kamkut ano, kazi yauj iman. k. zi
nazot umi wakwawi ngi nakwa
b)Tahadhar i wepesi .
 Hut oat ahadhar ikuhusumav ami zi d)Uhabawazanakamabar agumuna
kamawi ziwami fugo, vita, maj anga zumar izilizokuwazi natumi ka.
kamamot o, maf ur i
kon. k. e)Mabadi likoy amai shakul etaubi nafsi
c)Uhusi ano nakusababi shawengi kut oiti
kiawi to
 Kui tawat ukwasher ehe. wav yombo.
Umuhi muwaNgomezi v)Mi vigha
a)Nj iay amawasi l
i
anokwaj ami i  Sher ehezaki tamaduni ambazo
zisizoj uakusoma. hutokeakat ikaki pi ndi fulani cha
b)Husai diawanaokabi l
iwanaugumuwa mwakaambazohuony esha
mawasi l
i
ano. mwanaj ami iamet okaki wangoki moja
c)Kuhar akishamawasi l
ianokat ika hadi kingi ne.
masaf amaf upi . AinazaMi vigha
d)Kut oat aarifakuhusumat uki of ulani a)Sher ehezat ohar a
k.m.ndoa, kifon. k.  kut okaut otoni nakui ngiaut uuzi mani.
e)Husai diakupi ti
shaj umbezadhar ura. b)Sher ehezandoa
f) Kut ahadhar i
shawanaj ami ikuhusu  kut okakaper ahadi kuoa
tukiol ahat ar i
/dhar ur ak. v .vita, ghar i
ka c)Sher ehezakut ambi ka
n.k.  kut oasadakakwaMungu, mi ungu,
g)Kuf ichasi r
i kwakuwasi li
shauj umbe pepoaumi zimu
kwanj i
ai siyoeleweka. d)Sher ehekut awazwakwaki ongozi
h)Kuhi fadhi nakudumi shaut amaduni wa  kut okaur aianakui ngi akat i
ka
jami i. uongozi /ut awal a
i
) Namnay akudhi hi rishauf undi wa e)Shughul i zamazi shi / mat anga
kut umi azanakamangoma.  kut okauhai hadi uf u
j
) Ki tambul i
shochaj ami i kwani kilajamii f) Sher ehezakuwapawat ot omaj ina
hupi tishauj umbekwamapi got ofauti. g)Sher ehezaul aj i
ki apo
Udhai fuwaNgomezi h)Shughul i zaposa
a)Si kilamt uanawezakuf asi riujumbe i
)i bada
unaokusudi wa. Hatua
b)Mapi gohay asikiki mbal inahi v yo a)Kut oamt ur asmi kut okakundi moj ala
husi kikanai dadi dogoy awat u. wanaj ami i.
c)Mapi goy awezakuhi ti
laf i
ananahi v
y o b)Kumf undi shamaj ukumu
kuf asiriwakwanamnat of auti.
 34
yanay ohusi ananawadhi fampy a. k)Kudumi shami l
azaj ami i.
c)Kumwi ngi zar asmi katikakundi ji
ngi ne. l
) Kuel i
mi shajinsiy akukabi li
anana
Sif
a changamot omai shani .
a)Huandamananamat endoaukanuni m)Kuadi l
ishakwakuf unzat abi a
fulani (mi v i
gha) . zi
nazokubal ikanaj ami i k.v.uami nif
u,
b)Mal ebamaal um huv aliwanawahusi ka utiif
u,n.k.
kuwat of autishanahadhi ra. n)Kukashi fuv i
tendov y auoga.
c)Huf any ikakwakut umi al ughamaal um o)Kukuzauzal endokwakuhi mi za
auki my aki my a. wanaj ami ikuoneaf ahar itamaduni zao.
d)Kunawat uai nat at u: wat endaj i p)Msi ngi wawanaj ami i kuj i
tambul isha
wanaoshi r
ikikui mbanakucheza, wal e nakui oneaf ahar ijami iyao.
sher ehei nafany ikakwasababuy aona Hasar a
wanaoshuhudi at u. a)Baadhi yami vighahuhat arishaaf y
ana
e)Huhusi shav itendomaal um kamakul a mai shak. v.kutahiri wat ot owaki ke.
viapo, kut oakaf ar a, kuchezangoma, b)Baadhi yasher ehehuki ukamaadi l
i
n.k. kamav ilekwakur uhusumat usihata
f) Huandamananaut oajiwamawai dha. kushi r
ikingono.
g)Ui gi zaj ihuj it
okezapal emwanaj ami i c)Baadhi yawezakusababi shahasar a
anai ngi zwakat ikakundi fulani kut oka kamav ilekuenezauki mwi k.v.tohara
j
ingi ne. kwaki suki moj a.
h)Huhusi shamaombi . d)Huzuat ofautizaki jinsiak. v.
i
) Huf any wamahal imaal um sher ehe mwanammekuj ionabor akul i
ko
hiyoi napof any i
kak. m.t ambi ko mwanamke.
huf any wapor i
ni aupangoni . e)Kuzuaut abakabai nay awal i
opashwa
j
) Wahusi kahuwekaahadi zakut enda nawasi opashwat ohar a.
wema. f) Baadhi yami vighahuki ukamal engoy a
k)Huwanampangi l
iowashughul i ki
t aif
ak. m.ukeket aji niuki ukajiwa
kuanzi amwanzo, kat ihadi mwi sho. haki zabi nadamu
Umuhi mu g)Kunay ohuj azawat uhof uk. v.kufukuza
d)Kubur udi shakwav ilebaadhi ya mapepokunakohi taji kaf aray a
mi vighahuhusi shany i
mbo, ngomana binadamu.
uigizaj i. h)Baadhi huhusishaushi rikinanahi vyo
e)Kut oamaf unzoy aut uuzi manael imu kusababi shauhasamabai nay akoo.
yaj adi . i
) Baadhi hughar i
muki asi kikubwacha
f) Mi vighay amazi shi hul i
wazawaf iwa. pesanakui f
ili
sifami li
a.
g)Kukuzaut angamanomi ongoni mwa
wanaj ami ikwakuwaj umui shapamoj a
katikami vighay ao.
h)Kuashi riamwanaj ami i amet oka
kiwangoki moj achamai shahadi
kingi ne.
i
) Kuj engauhusi anobor akat i yajami ina
mi unguaumi zi
mu.
j
) Ki tambul i
shochaj ami i kwani kilamoj a
i
naai nay akey ami v i
gha.