Przedmiot psychologii – zachowanie (aktywność)

Psychologia potoczna (traffic psychology)

Użytkownikiem i twórcą psychologii potocznej jest każdy z nas

Psychologia potoczna opiera się na prostych, zdroworozsądkowych

twierdzeniach, najczęściej powszechnie podzielanych, czasem
przybierających formę mądrości ludowych:

– „Przeciwieństwa się przyciągają” /„Ciągnie swój do swego”

– „Dzieci się nie chcą uczyć”,
„Jak nie postraszysz to się nie nauczą”
– „Ludziom nie można ufać”
– „Kobiety są gorszymi kierowcami”
– „Mężczyźni tylko jedno mają w głowie”

Psychologia potoczna
 Cechy psychologii potocznej:
– Funkcja tożsamościowa (wygłoszenie poglądu = deklaracja
przynależności do określonej grupy społecznej)
– Dogmatyzm (twierdzenia psychologii potocznej nie pozostawiają
„wyznawcom” żadnej wątpliwości. „Ludziom nie można ufać” oznacza de
facto „Nikomu, nigdy, ponad wszelką wątpliwość ufać nie można”
– Prawdziwość a priori (prawidła psychologii potocznej nie wymagają
dowodu, są niewrażliwe na obecność faktów im zaprzeczających). „Wraz
z dopływem nowych informacji, trafność sądów rośnie bardzo wolno, za
to pewność sądów – systematycznie i szybko” Tyszka (1999)
– Naiwny realizm (przypisywanie sądom wysokiej pewności – np.
eksperyment Lazerfelda)

Cechy psychologii potocznej/naiwnej

Lazerfeld: wnioski z badań ( opublikowane w „The American Soldier”)
• Lepiej wykształceni żołnierze przeżywają więcej problemów
adaptacyjnych, niż gorzej wykształceni • W czasie trwania walk
żołnierze wyrażają większą chęć powrotu do domu, niż po ich
zakończeniu Wnioski te uznano za oczywiste, jednak rzeczywiste wyniki
były odwrotne (!). Lazerfeld celowo wprowadził odbiorców w błąd, by
pokazać, że: ….

Psychologia naukowa
Wilhelm Wundt (1832 – 1920) twórca psychologii eksperymentalnej
1879r. pierwsze laboratorium psychologii eksperymentalnej w Lipsku

ŁPsychologia naukowa (Ł
ś ukaszewski) – opis, wyjaś
nianie,
przewidywanie zachowania
  Psychologia naukowa (Zimbardo) – naukowe badanie zachowania
jednostek i ich procesów psychicznych – Naukowy charakter
psychologii wymaga, aby wnioski psychologiczne były oparte na
materiale dowodowym zebranym zgodnie z zasadami metody naukow

–Zachowanie – przedmiotem badań psychologii jest w dużej mierze

obserwowalne zachowanie ludzi
– Procesy psychiczne – stanowią najważniejszy przedmiot badań
psychologicznych
– Jednostka – podmiot badań - psychologowie obserwują jak
funkcjonuje jednostka: co i jak robi w danej sytuacji behawioralnej i
w danym kontekście społecznym

Cele i funkcje psychologii naukowej

Obiektywne opisywanie zachowania się jednostek (funkcja deskryptywna

„Jak jest?”, „Jak jest naprawdę ?”) 2. Rozwijanie wiedzy o
przyczynach i następstwach zachowania (funkcja eksplanacyjna
„Dlaczego tak jest”) 3. Przewidywanie zachowania (funkcja
prognostyczna „Jak będzie wyglądać rzeczywistość?”) 4. Wywoływanie,
kierowanie i hamowanie zachowania (funkcja instrumentalna- „Jakie
podjąć działania, by osiągnąć zamierzony stan?”) 5. Stosowanie wiedzy
psychologicznej (funkcja praktyczna) Dodatkowo wskazuje się
aksjologiczną funkcję nauki („Czy aktualny stan jest pożądany?”,
„Jak powinno być?”)

1. Psychologia jest nauką empiryczną Co to znaczy? – za prawdziwe

uznaje się prawidłowości, których istnienie potwierdzają wielokrotnie
wyniki badań empirycznych – dlatego konieczna jest: agregacja
danych, replikacje badań, całe programy badawcze, które pozwalają
ustalić ogólny mechanizm, ale i wyjątki od niego 2. Prawidłowości
psychologiczne mają charakter probabilistyczny –istnieje szansa, że
wystąpią pewności nigdy nie ma 12,5% uczestników eksperymentu
Milgrama odmówiło dalszej współpracy i karania „ucznia” szokiem
elektrycznym
 Metody opisowe(obserwacja, analiza danych archiwalnych, analiza
treści)
 Metody korelacyjne (skale ocen, ankiety, kwestionariusze)  Modele
zwierzęce i komputerowe  Neuroobrazowanie, FACS (facial action coding
system) ś Metody wyjaąniające (eksperyment) Strategie badań  Badania
poprzeczne /przekrojowe (ang. cross-sectional research) -
porównywanie danego zjawiska w kilku populacjach (próbach)
jednocześnie ł Badania podżużne / longitudinalne - sposób prowadzenia
badania, który pozwala obserwować te same osoby (tzw. kohortę)
wielokrotnie, na przestrzeni wielu lat 2
III. Dobór do próby Konieczne zapewnienie a) randomizacji grupy,
czyli dobór losowy do próby (np. poprzez losowanie co piątej osoby,
która przechodzi przez ulicę i będzie podmiotem badania) b)
reprezentatywności próby (reprezentatywność oznacza, że próba stanowi
proporcjonalną reprezentację populacji m.in. pod względem wieku,
płci, wykształcenia, miejsca zamieszkania) c) kwestia wielkości próby
- jaka powinna być liczebność badanej grupy?

IV. Replikacja badania – przeprowadzana aby: a) wyeliminować „błąd

próby” (np. by uniknąć nielosowego charakteru doboru do grupy lub
niereprezentatywności próby) b) poprawić trafność wewnętrzną i
zewnętrzną badania trafność wewnętrzna – stopień, w jakim
eksperyment pozwala na wyciąganie wniosków o związkach
przyczynowoskutkowych (na ile bada to, co miał badać) trafność
zewnętrzna – stopień, w jakim wyniki eksperymentu można uogólnić na
inne sytuacje i osoby (czy w innej grupie, warunkach zależność też
się ujawni?) c) eliminacji alternatywnych rozwiązań

Cztery główne koncepcje człowieka

 psychodynamiczna  behawioralna  humanistyczna  poznawcza

Przedstawiciele:  klasyczna psychoanaliza: Sigmund Freud (1856-1939)

– austriacki lekarz, psychiatra  neopsychoanaliza: Carl Gustaw Jung,
Alfred Adler, Erich From, Karen Horney, Erik Erikson, Harry Sullivan
(psychoanaliza społeczna)

Założenia klasycznej psychoanalizy (Freud): Psychoanalityczna

koncepcja człowieka ł Zachowanie człowieka jest motywowane przez siły
wewnętrzne: instynkty, popędy (dominujące – popęd seksualny i popęd
agresji), oraz nieświadome konflikty. ł Człowiek jest zdeterminowany
przez kombinację wyposażenia genetycznego i doświadczeń z wczesnego
dzieciństwa.  Natura ludzka nie zawsze jest racjonalna. Motywacja
jest nieświadoma - kierują nami motywy, nad którymi mamy niewielką
kontrolę. ł Natura ludzka jest zła. Cząowiek dży do przyjemno ści i do
destrukcji(Eros i Tanatos). Znaczny wpływ motywacji seksualnej na
zachowanie człowieka, stąd potrzeba silnej kontroli społecznej.

Struktura osobowości Osobowość składa się z: - nieświadomego id

(libido) – kieruje się zasadą przyjemności - częściowo świadomego ego
(rzeczywiste ja) - kieruje się zasadą rzeczywistości - superego
(zbiór norm społecznych przekazanych w toku socjalizacji) - „kompas
moralny” – kieruje się zasadą odpowiedzialności Między tymi
strukturami toczy się nieustający konflikt - zaspokajanie popędów
jest sprzeczne z oczekiwaniami społecznymi i panującymi normami

Współczesna psychoanaliza:
ł za Freudem - działanie czł
owieka jest wyznaczane (kierowane) przez
wewnętrzne siły zwane popędami (potrzebami, dążeniami), a motywacja
człowieka jest nieświadoma ALE:  jest wiele potrzeb (odrzucenie
panseksualizmu): pierwotne – seksu, zdobycia pokarmu, odbierania
bodźców z otoczenia i wtórne: bezpieczeństwa afiliacji, podnoszenia
własnej wartości, władzy itp.; źł ródąem zaburzeń są
:  konflikty
wewnętrzne (motywacyjne) ę konflikty zewnętrzne, które wystąpują
wówczas, gdy potrzeby jednostki są niezgodne z potrzebami otoczenia; 
doświadczenia z okresu wczesnego dzieciństwa (traumy dziecięce,
zburzenia relacji z obiektem, zburzenia więzi wczesnodziecięcych)

ł Człowiek jest istotą sł

ąąęabą
, kierowanąprzez popę
dy, ale nie
bezbronną. Człowiek wytwarza szereg mechanizmów obronnych, które są
nawykową, nieświadomą formą radzenia sobie z konfliktami. Rodzaje
mechanizmów obronnych 1)represja (wyparcie) – usuwanie ze
świadomości myśli o konfliktach, przykrych przeżyciach 2)projekcja -
rzutowanie swoich niepożądanych cech na innych ludzi 3)racjonalizacja
- nieadekwatne wyjaśnianie przyczyn zachowania – usprawiedliwianie
zachowania, zastępowanie dążeń i motywów nieakceptowanych przez
motywy pożądane społecznie

Formy racjonalizacji:
kwaśne winogrona (obniżanie wartości celu, którego nie udało się
osiągnąć) słodkie cytryny (podwyższanie wartości celu/ zachowania)
substytucja – zastępowanie celów, których nie można osiągnąć przez
cele, które są łatwiejsze formy substytucji:
kompensacja - nakierowanie swojej aktywności na cele podobne do
tych, których nie udało się osiągnąć sublimacja – zastąpienie celów
nieakceptowanych społecznie celami pożądanymi społecznie

Funkcje mechanizmów obronnych: ż obnięenie lę ku, poczucia winy,

napięcia itp. ś ochrona poczucia godnoł ci wśasnej wartości, utrzymanie
pozytywnej samooceny ł nie likwidują problemu (do tego sł żą
użą
strategie zadaniowe), ale zmniejszają cierpienie.

Funkcje mechanizmów obronnych: ż obnięenie lę ku, poczucia winy,

napięcia itp. ś ochrona poczucia godnoł ci wśasnej wartości, utrzymanie
pozytywnej samooceny ł nie likwidują problemu (do tego sł żą
użą
strategie zadaniowe), ale zmniejszają cierpienie

Przedstawiciele: klasyczny behawioryzm  twórca behawioryzmu - John

B. Watson „manifest behawiorystyczny” - 1913 ‘Psychology as the
Behaviorist Views It’  Clark Hull, Edward Thorndike,  Burrhus
Skinner (radykalny behawioryzm) behawioryzm kognitywny - Edward
Tolman (teoria uczenia się celowego, mechanizmy tworzenia map
poznawczych, uczenia się utajonego), Albert Bandura (teoria
społecznego uczenia się)

KLASYCZNY BEHAWIORYZM:
ł stworzył koncepcję czł
ąowieka reaktywnego i zewnątrzsterownego
(reagującego na bodźce zewnętrzne) ł odrzucię koncepcjł człowieka
kierowanego przez wewnętrzne motywy (koncepcje psychodynamiczne),
ale także aktywnego i samodzielnego (koncepcje poznawcze i
humanistyczne) 
 Zachowanie człowieka jest sterowane bodźcami płynącymi z otoczenia 
Każde zachowanie jest reakcją na określony bodziec:
paradygmat S – R bodziec- reakcja (stimulus -response) 
Nieświadomość i życie wewnętrzne istnieją, ale nie regulują one
zachowania człowieka (np. miłość to nie stan wewnętrzny lecz zbiór
reakcji na zachowanie partnera);

NEOBEHAWIORYZM ę Utrzymanie paradygmatu teorii uczenia sięzachowań,

przedmiotu i metod badania ALE 
Nowy paradygmat S – O – R (stimulus – organismresponse) 
Znaczenie procesów pośredniczących między bodźcem a reakcją –
oczekiwań, celu, norm, przekonań

Burrhus Skinner „Zachowanie jest kształtowane i utrwalane przez własne

skutki.” ę Rola wzmocnień w procesie uczenia się – zwiąkszają
prawdopodobieństwo wystąpienia reakcji (rodzaje wzmocnień: a)
wzmocnienie pozytywne - zastosowanie bodźca przyjemnego, nagrody; b)
wzmocnienie negatywne - usunięcie bodźca nieprzyjemnego, awersyjnego;
c) kara – zastosowanie bodźca awersyjnego w celu wygaszenia
zachowania

Burrhus Skinner c.d. Sterowanie pozytywne - adekwatny dobór wzmocnień

pozytywnych dla danej osoby; wybór procedury stosowania nagród (np.
wzmacnianie ciągłe lub sporadyczne) Przeciw sterowaniu negatywnemu –
„Kara nie eliminuje zachowań niepożądanych, tylko je tłumi i hamuje
na pewien czas”. Zastosowanie technologii behawioralnej do
eksperymentalnej analizy zachowania i behawioralnej modyfikacji
zachowań

Teoria uczenia się społecznego Sąę dwa sposoby uczenia sięzachowań: -

uczenie się przez bezpośrednie doświadczenie (zachowanie własne i jego
skutki – metoda prób i błędów) - uczenie się społeczne - poprzez
obserwację zachowań innych ludzi oraz skutków tych zachowań dla nich
(naśladowanie, modelowanie). Badania
ą dotyczł ce agresji (wpł
yw
demonstracji zachowań agresywnych nagrodzonych/ zignorowanych/
ukaranych)

Nurt humanistyczny
Założenia koncepcji człowieka ł Cząowiek jest unikalnł caśoącią
(założenie o niepowtarzalności jednostki ludzkiej, podejście
holistyczne). ł Czł
owiek z natury jest dobry, aktywny, wolny, zdolny
do samokontroli i wzięcia odpowiedzialności za swoje życie. 
Podstawową właściwością natury ludzkiej jest rozwój. ł Głównym celem,
zadaniem i motywacją człowieka jest dążenie do samorealizacji
(samorealizacja to najistotniejsza potrzeba człowieka i jeden z
najważniejszych motywów działania).  Ludzkie zachowanie jest
uwarunkowane przez teraźniejszość.

Założenia c.d. ł Rola społ

eczeństwa w rozwoju jednostki: otoczenie
społeczne poprzez swoje wymagania i oczekiwania hamuje lub frustruje
naturalny proces samorealizacji ł Źródł
ąa zaburzeń: zaburzenia są
efektem nadmiernej ingerencji środowiska w naturalne procesy rozwoju
jednostki  Terapia humanistyczna oparta jest na zasobach jednostki,
jej pozytywnych cechach, umiejętnościach, doświadczeniu.

 Rola nauczania (wychowania) w koncepcjach humanistycznych procesy

rozwoju są niezależne od procesu nauczania nauczanie jest procesem
zewnętrznym - sam nie uczestniczy w rozwoju, niczego w nim nie
zmienia i raczej korzysta z jego osiągnięć aniżeli posuwa go naprzód
lub zmienia kierunek - „nauczanie wlecze się za rozwojem”

Psychologia poznawcza

Założenia ł Cząowiek jest samodzielnym podmiotem (osobż), który w dużej

mierze decyduje o własnym losie, na ogół działa świadomie i celowo
rozwiązuje problemy, podejmuje decyzje, dokonuje wyboru celów i form
zachowania ł Człąąowiek
ą jest jednostkąaktywnie eksplorują
cą
otoczenie. Jest w tym procesie podobny do naukowca, który obserwuje,
porównuje, przewiduje, tworzy teorie, a nawet eksperymentuje. Jedną z
najważniejszych funkcji osobowości jest konstruowanie poznawcze,
czyli nadawanie sensu naszym doświadczeniom (Kelly) ż Najwaąniejszą
właściwością człowieka jest umiejętność generowania informacji, co daje
możliwość „wyjścia poza posiadane informacje” (Brunner)

W toku życia człowiek zbiera, przechowuje i interpretuje informacje

(wiedzę, dane) ą Istniejź dwa ł ródśa informacji: - ś
rodowisko
zewnętrzne (rodzina, szkoła itp.) - indywidualne doświadczenie, czyli
system wiedzy, którą jednostka zdobyła w przeszłości lub wytworzyła
samodzielnie dzięki twórczemu myśleniu – ten system informacji
utrwalonych w pamięci, nazywamy strukturami poznawczymi /schematami
poznawczymi/ reprezentacją poznawczą (konstruktami osobistymi -
Kelly) ł System struktur poznawczych stanowi główny skłśadnik osobowoś
ci
(Kelly: „Aby zrozumieć drugiego człowieka, należy ustalić, w jaki
sposób rozumie i antycypuje on zdarzenia”)

Cechy struktur poznawczych 1)złożoność (proste – skomplikowane) -

określa liczbę wymiarów, którymi posługuje się człowiek w wyjaśnianiu
i opisie rzeczywistości 2)sztywność- otwartość (ma wybiórczy
charakter) otwartość - elastyczność, otwartość na doświadczenia, duża
tolerancja na rozbieżności, niejasności, brak dogmatyzmu i
autorytaryzmu w myśleniu

3) konkretność - abstrakcyjność wysoki stopień konkretności: jednostka

ujmuje świat jako ciąg spostrzeganych przedmiotów, nie umie tworzyć
pojęć o wyższym stopniu ogólności (np. radio i telewizja – środki
masowego przekazu) 4) bierność – aktywność bierne struktury
poznawcze opierają się na wiedzy deklaratywnej (dane o faktach),
nieprzydatnej przy rozwiązywaniu nowych skomplikowanych problemów
struktury aktywne opierają się na wiedzy proceduralnej - wiedza o tym
jak wykorzystać informacje w praktyce

Jednym z najistotniejszych regulatorów zachowania człowieka jest

struktura/ konstrukt/ schemat „Ja” – obraz siebie samego, wiedza na
swój temat ł Struktura „Ja” składa się na tożsamość czł
owieka
(odpowiedź na pytania „kim jestem” , „jaki jestem: dobry - zły,
uczciwy - nieuczciwy, zdolny - słaby”) ł struktura „Ja” wpł ywa na
tworzenie utrwalonych, zinternalizowanych przekonań na temat własnej
osoby (niebezpieczeństwo etykietowania - stygmatyzacji np. zły uczeń,
agresywny, przestępca)

Źródłem zaburzeń są nieadekwatne konstrukty osobiste, schematy np.

schemat Ja, schemat Ja- Inni, schemat świata, relacji międzyludzkich;
ę Terapia opiera siś na ś
wiadomej analizie i modyfikacji poznawczych
schematów, zmianie wzorców myślenia (negatywnych myśli
automatycznych, fałszywych /ograniczających przekonań).

Ocena koncepcji poznawczych Ograniczenia -przywiązanie nadmiernej

wagi do logicznego i racjonalnego myślenia (np. modele podejmowania
decyzji, teorie atrybucji – model współzmienności Kelleya) -pomijały
znaczenie emocji i procesów automatycznych (nieświadomych) -w terapii
koncentrowały się na „tu i teraz”, z pominięciem przeszłych
doświadczeń (doświadczeń dziecięcych, relacji z obiektem – „terapia
skoncentrowana na problemie”)