Gedigte Werkboek

1|Bladsy
INHOUDSOPGAWE
A. Literêre Aspekte
B. Lys van Gedigte
1. Krisis deur Elizabeth Eybers
2. Ken jy die see deur Uys Krige
3. Wetenskapmannetjies deur Antjie Krog
4. Eksamenlokaal deur Suzaan Laing
5. Die dans van die reën deur Eugene N. Marais
6. Die heks van Hexrivier deur Philip Nel
7. Sproeireën deur D. J. Opperman
8. Haar uitvaart deur P.J. Philander
9. Hanswors deur S.J. Pretorius
10. Die hardloper deur Ernst van Heerden
C. Assesserings
1. Letterkunde Opdrag
2. Konsepvraestel 1 – Junie-eksamen
3. Konsepvraestel 2 – September-eksamen
Bladsy | 1
2|Bladsy
LITERÊRE ASPEKTE
TERM DEFINISIE ENGLISH
Allegorie Die beskrywing van ‘n The description of a topic under
(Allegory) onderwerp onder die skyn van the assumption of something else
iets anders wat sommige that might have some similarities
ooreenkomste het. to it.
Alliterasie Dieselfde konsonant word kort The same consonant is repeated
(Alliteration) na mekaar in dieselfde versreël often in the same line e.g. “en
herhaal, bv. “en pulp en plet plet en pulp …”
…”
Assimilasie Samesmelting van twee Combination of two words
(Assimilation) woorde wat dan as een pronounced as one word, e.g.
uitgespreek word, bv. hier die van die pronounced as vannie.
uitgespreek as hierie.
Assonansie Dieselfde vokaal word kort na The same vowel is repeated
(Assonance) mekaar in dieselfde versreël often in the same line, e.g.
herhaal, bv. “Meulens saag en “Meulens saag en maal”.
maal”.
Atmosfeer Die gevoel wat die leser kry as The feeling the reader gets when
(Atmosphere) hy die gedig lees, bv. hartseer, reading the poem, e.g. hartseer,
gelukkig, ernstig. gelukkig, ernstig.
Ballade (Ballad) ‘n Digvorm met sy eie A form of poetry with its own
spesifieke kenmerke, veral ‘n qualities especially a refrain.
refrein.
Beeldspraak Wanneer ons ‘n prentjie of When we use a picture or image
Metaphorical beeld gebruik om iets anders to explain something else.
Language baie beter te verduidelik.
Beklemtoning ‘n Woord wat belangrik is, word An important word is brought to
(Emphasis) op baie verskillende maniere the attention of the reader in
onder die leser se aandag different ways.
gebring, bv. alleenplasing,
ens.
Boodskap Die idee of gedagte wat die The idea or thought the poet
(Message) digter aan die leser gee om oor gives to the reader to make him
na te dink. think about it.
Elisie (Elision) Wanneer ‘n klank of klanke uit When letters were left out from a
‘n woord weggelaat is, bv. Hy’t word purposely, eg. Hy’t in plaas
in plaas van hy het. van hy het.
Ellips (Elipses) Woorde wat weggelaat is en Words left out and it is shown by
word dan met drie three dots.
punte/stippels gewys.
Enjambement Een versreël gaan oor in die A line flows into the next line
(Enjambment) ander een sonder enige without any punctuation.
leestekens.
Bladsy | 2
3|Bladsy
Eufemisme Die woord of idee word sag The word or idea is made soft not
(Euphemism) gemaak om nie mense se to hurt the feelings of others.
gevoelens seer te maak nie.
Geïmpliseerde Wanneer iets nie direk gesê Something is not said directly,
taal (Implied word nie, maar die leser moet but the reader must make his
language) sy eie afleiding(s) maak. own assumptions.
Haikoe (Haiku) ‘n Gedig bestaande uit 3 A poem consisting of 3 lines with
versreëls en 17 lettergrepe. 17 syllables.
Lettergrepe is soos volg : Reël
1 – 5 lettergrepe; reël 2 – 7
lettergrepe en reel 3 – 5
lettergrepe.
Herhaling / Dieselfde woorde of idee word The same words or ideas are
Iteratief oor en oor in dieselfde gedig used again and again in the
(Repetition) gebruik. same poem.
Inkeping ‘n Versreël staan verder van A line is further away from the
(Indentation) die kantlyn as ander versreëls margin as the other lines in the
in die gedig. poem.
Intertekstualitieit Die gedig verwys direk of The poem refers directly or
(Intertextuality) indirek na ‘n ander skryfstuk. indirectly to another piece of
work.
Inversie / Die woordorde van die gedig / The word order of the poem / line
Omgekeerde versreël is doelbewus verander is purposely changed to
woordorde om te beklemtoon. emphasize.
(Inversion)
Ironie (Irony) Die teenoorgestelde van wat The opposite of what is expected,
verwag word, gebeur. happens.
Klanknabootsing Wanneer ‘n klank of geluid deur When a sound is expressed in
(Onomatopoeia) middel van woorde uitgedruk terms of words.
word.
Kontras / Twee dinge met Two things with opposite
Antitese teenoorgestelde betekenis / meaning / qualities are opposing
(Anthitesis) eienskappe staan teenoor each other.
mekaar.
Denotatiewe Dit wat daar geskryf is, word What is written is meant with no
betekenis bedoel met geen verskuilde hidden meaning.
(Denotation) betekenis nie.
Limeriek ‘n Tipe digvorm met 5 versreëls A type of poem with 5 lines and
(Limerick) en ‘n aabba rymskema. aabba rhyme scheme.
Liriek (Lyrics) Die woorde in die gedig is The words are the words of a
eintlik die woorde van ‘n liedjie song supposed to be sung.
wat gesing moet word.
Metafoor Twee sake word gelyk aan Two things are made equal
(Metaphor) mekaar gemaak op grond van because they have one thing in
een gemeenskaplike eienskap. common.
Mite (Myth) ‘n Verhaal wat nie op die A story that is not based on truth.
Bladsy | 3
4|Bladsy
waarheid gebaseer is nie.

Oksimoron Twee teenoorgestelde begrippe Two opposite aspects are directly
(Oxymoron) hou direk verband met mekaar. linked to each other.
Paradoks ‘n Stelling wat ‘n skynbare A statement with an obvious
(Paradox) teenstrydigheid bevat, bv. difference, eg. Keeping quite is
Stilbly is ‘n antwoord. also an answer.
Parentese Addisionele inligting word Additional information is given by
(Parenthesis) gegee deur die gebruik van ‘n using an insert.
inlassin.
Personifikasie Menslike eienskappe word aan Human qualities are given to
(Personification) nie-lewende dinge gegee. non-living things.
Polisindeton Woorde of dele van sinne word Words or parts of sentences are
(Polysyndeton) elke keer met “en” verbind om joined with “en” to emphasize the
al die verskillende sake te different things.
beklemtoon.
Progressie Daar is ontwikkeling in die tyd There is development in the time
(Progression) of in die verloop van gebeure of or in the occurring of events or in
in die verhouding van mense. the relationships of people.
Refrein (Refrain) ‘n Deel wat herhaal word om A part that is repeated to create
ritme te skep. rhythm.
Retoriese vraag ‘n Vraag waarop die antwoord A question where no answer is
(Rhetotrical nie verwag word nie of die required or the speaker answers
question) spreker beantwoord dit self. it himself.
Ritme (Rhythm) Die tempo waarteen die gedig The tempo at which the poem is
gelees word. read.
Rymskema Die rymende patrone aan die The rhyming pattern at the end of
(Rhyming einde van die versreëls. the line.
scheme)
Tipes rym (Types Paarrym : aabb Paarrym : aabb
of rhyme) Kruisrym : abab Kruisrym : abab
Omarmde rym : abba Omarmde rym : abba
Gebroke rym : abcb Gebroke rym : abcb
Sarkasme Om op ‘n skerp, bytende To tease someone with a sharp,
(Sarcasm) manier met iemand te spot. biting remark.
Satire (Satire) Om op spottende manier na die To refer to the wrongs in society
verkeerde dinge in die in a teasing manner.
samelewing te wys.
Simboliek ‘n Voorwerp of beeld word An object or image is used to
(Symbol) gebruik om ‘n groter idee of represent a bigger idea or
gedagte voor te stel. thought.
Sinekdogee Iets word opgeroep deur slegs Something is called up by just
(Synecdoche) ‘n deel daarvan te noem. mentioning a portion thereof.
Sinestesie Die prikkel bedoel vir een The image meant for one sense
(Synaesthesia) sintuig word deur ‘n ander is seen by another sense.
sintuig waargeneem.
Sinsnede ‘n Deel van ‘n sin. A part of a sentence.
Bladsy | 4
5|Bladsy
(Phrase)
Sonnet (Sonnet) ‘n Gedig met 14 versreëls. A poem with 14 lines.
Spreker Die persoon wat altyd in die The voice that is always present
(Speaker) gedig praat. in the poem.
Tipografie Die uiterlike bou van die gedig, The external built of a poem, i.e.
(Typography) d.w.s. hoe die gedig how the poem is written.
saamgestel is.
Toutologie Opstapeling van woorde met Accumulation of words with the
dieselfde betekenis. same meaning.
Vrye vers (Free ‘n Gedig wat geen vaste reëls A poem that does not follow the
verse) van die digkuns volg nie. rules of poetry writing.
Wending Die inhoud van die gedig The content of the poem changes
(Turning point) verander skielik. suddenly.
Woordspeling ‘n Woord of uitdrukking met A word or expression with more
(Pun) meer as een betekenis word than one meaning is used in such
gebruik sodat al die a way that both meanings fit into
betekenisse inpas. the context.
Addisionele Aspekte: ………………………………………………………………………....

………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………
Bladsy | 5
6|Bladsy
GEDIG 1: KRISIS deur ELIZABETH EYBERS
Krisis
1 Dis hier wat ons twee skei – jy, Hart, en ek,

2 albei tot afskeid so onvoorbereid.
3 Die weg was lieflik waarlangs jy gelei’t
4 maar dis verby, al staar jy terug. Nou strek
5 die pad langs klowe, afgrond en moeras.
6 Voortvarend en ‘n lafaard soos altyd
7 en nooit in staat tot enige besluit
8 en siek daarby, is jy nou net ‘n las.
9 Jy was die gas en gasheer by die fees,

10 die seremoniemeester en die nar:
11 jou dwase raad kan net die Hoof verwar
12 waar elke tree die laaste tree mag wees.
13 Kyk, dit word laat, die kermis is verby,
14 kan jy dit nie begryp? Hier moet ons skei.
(Uit: Versamelde gedigte: Human & Rousseau en Tafelberg,1980)
WOORDVERKLARING:
WOORD SINONIEM / DEFINISIE ENGELS

skei
afskeid
onvoorbereid
lieflik
klowe
afgrond
moeras
Bladsy | 6
7|Bladsy
voortvarend
lafaard
las
gasheer
seremoniemeester
nar
dwase
verwar
Waaroor gaan die gedig?

• In die gedig gaan dit oor die rol van die hart en die verstand in die besluitneming
van die mens.
• Hier noem die spreker dat die hart haar na pragtige plekke geneem het, maar
dat dit ook dwaas was en nie goeie raad gegee het nie.
• Die hart het eintlik nugtere denke kom verwar en daartoe gelei dat sy nie
nugtere besluite kon neem nie.
DIE TITEL :
• Dit dui op ‘n probleem of kwessie wat na vore kom.
• Die krisis hier is een tussen die spreker en die spreker se hart.
• Die spreker simboliseer die verstand (nugtere denke) en die hart die emosies.
• Die stryd is dus tussen die intellektuele (verstand) en die emosionele (die hart).
• Die innerlike krisis waarmee die spreker sukkel, word op ‘n allegoriese manier
vir ons uitgebeeld.
PITKOS :
UITERLIKE BOU :
• Die gedig bestaan uit 14 VERSREËLS – dit is dus ‘n SONNET.
• Tipografies bestaan die gedig uit twee strofes, nl. ‘n OKTAAF en SESTET.
• Dit is dus ‘n ITALIAANSE SONNET.
• Die Oktaaf is die eerste 8 versreëls.
• In die oktaaf gaan dit oor die redes vir die spreker se besluit.
• Die spreker is nou gevul met bitterheid en sien die hart net as ‘n las.
• Die Sestet is die volgende 6 versreëls.
• Hier kom die wending / keerpunt na vore.
• Dit toon ‘n soort dubbelsinnigheid (ambiguity).
• Die bitterheid van die oktaaf kom nog steeds voor en die laaste 2 versreëls
beklemtoon die finaliteit van die besluit.
• Ironies kan die hart en die verstand egter nie geskei word.
Bladsy | 7
8|Bladsy
VERSTEGNIESE ASPEKTE:
ASPEK REËL(S) VOORBEELD FUNKSIE

Personifikasie 1 jy, Hart ... Om die allegorie te uit te beeld.
3 waarlangs jy gelei’t
4 al staar jy terug
Agterplasing 1 - jy, Hart en ek Om die hart se rol te beklemtoon.
Elisie 3 gelei’t Om die rymskema te behou.
Enjambement 3–4 gelei’t / maar Om dieselfde gedagte / idee saam
te bind.
Voorplasing 6 Voortvarend Om die houding van die hart te
beklemtoon.
Metafoor 6 ‘n lafaard soos altyd Beskrywing van die karakter van die
hart.
Polisindeton 6–8 Gebruik van en om op Beklemtoon elke verskillende aspek
te stapel van die hart
KREATIEWE SKRYFWERK : CLOZE-TEGNIEK
KORTER TEKS : DIE DAGBOEK-INSKRYWING : Voltooi die onderstaande

DAGBOEK deur woorde uit die gedig te gebruik.
Dag en datum : _____________________________________

Tyd: _____________________
Liewe Dagboek
Vandag sit ek met ’n groot (a) _____________. Ek het tot die besef gekom dat my en
my (b) __________ se paadjies moet (c) _____________. Ons albei is egter so (d)
__________ tot afskeid.
Ja, die paadjie waarlangs my hart my gelei het, was (e) __________, maar nou is dit (f)
_____________. Die pad vorentoe strek nou langs (g) ___________, (h) __________
en (i) ____________. Verder kon dit ook nooit enige (j) __________ neem nie.My hart
is nou so (k) __________ en boonop ook ‘n (l) _______________.
Bladsy | 8
9|Bladsy
As ek terugdink, onthou ek my hart was altyd die (m) ____________ en (n)

__________ by die fees, die (o) ____________ en die (p) _______________. En die
dwase raad wat hy gegee het, het selfs my (q) _____________ verwar.
Ek moet nou die besluit neem. So, die (r) _____________ is verby en ons paadjie moet
nou (s) _____________.
Alles van die beste

Die Verstand
VRAE :
1.1. Waarna verwys die titeL?
(What is the title referring to?)
1.2. Wie is die “ons twee” van wie in reël 1 gepraat word?
(Who is the “ons twee” referred to in line 1?)
1.3. Wat, dink jy, impliseer die “hier” in reël 1?

(What, according to you, is the “hier” in line 1 referring to?)
1.4. Hoekom word die woord “Hart” met ‘n hoofletter geskryf?

(Why is the word Hart written with a capital letter?)
1.5. Watter woord in versreël 2 sluit aan by versreël 1?

(Which word in line 2 links with line 1?)
1.6. Die “ek” en die “jy” was nie gereed vir afskeid van mekaar neem nie.
Watter woord dui dit aan?
(The “ek” and “jy” were not ready to say farewell to each other. Which word
indicates it?)
1.7. Die paadjie wat hulle saam bewandel het, was aanvanklik baie
aangenaam. Verduidelik hoekom jy met die stelling saamstem.
(The path they walked together was pleasant. Explain why you agree with this
statement.)
1.8. Watter woord bring ‘n wending aan in die verloop van die “ek” en “jy”
se paadjie?
(Which word brings about a turning point in the path of the “ek” and “jy”?)
1.9. Noem DRIE DINGE wat nou die paadjie sleg maak.
(Mention THREE things that now make this path a bad one.)
Bladsy | 9
10 | B l a d s y
1.10. Watter TWEE APARTE woorde wys vir ons hoe die “jy” was?
(Which TWO SEPARATE words tell us how the “jy” used to be?)
1.11. Verduidelik hoekom die “ek” voel dat die “jy” nooit enige besluite kon
neem nie.
(Explain why the “ek” feels that the “jy” could never take any decisions.)
1.12. Waarom word die “jy” nou as ‘n las gesien? Verskaf TWEE REDES.
(Why is the “jy” seen as a burden? Give TWO reasons.)
1.13. Watter kontrasterende rolle het die hart gewoonlik by die fees vervul?
Verskaf TWEE stelle opponerende rolle.
(Which TWO contrasting roles did the heart normally fulfill at feasts? Supply
TWO sets of opposing roles.)
1.14. Watter dwase raad, dink jy, het die hart vir die spreker gegee?
(What foolish advice did the heart give to the speaker?)
1.15. Hoe het die spreker oor die hart se raad gevoel?
(How did the speaker feel about the heart’s advice?)
1.16. Verduidelik die dubbele betekenis van reël 12.

(Explain the dual meaning of line 12.)
1.17. Watter boodskap gee die “ek” vir die hart in die laaste twee versreëls?
(What message is the “ek” giving to the “hart” in the last two lines?)
1.18. Verduidelik hoekom die boodskap eintlik ironies is.

(Explain why the message is ironic.)
1.19. Met watter woord uit die gedig kan ons die woord kermis vervang?
(With which word from the poem can we replace the word “kermis”?)
1.20. Watter beeldspraak kom voor in reël 1?
(Identify the figure of speech in line 1.)
1.21. Lewer kommentaar op die agterplasing van die woord “ek” in reël 1.
(Comment on the placing of “ek” at the end of line 1.)
1.22. Haal ‘n voorbeeld van elisie aan uit die gedig. Gee ook die korrekte
woord(e).
(Quote an example of a contraction and give the correct form of the word(s).)
Bladsy | 10
11 | B l a d s y
1.23. Wat is die funksie van die polisindeton in reëls 6 tot 8?

(What is the function of the polysindethon in lines 6 – 8?)
1.24. Die hart is ‘n lafaard volgens die spreker. Watter beeldspraak word hier
aangetref?
(The heart is a coward according to the speaker. Identify the figure of speech.)
1.25. Gee ‘n voorbeeld van ‘n oksimoron uit die sestet.

(Give an example of an oxymoron in the sestet.)
SKRYF EN AANBIED: DAGBOEK
DAGBOEK-INSKRWYING :
Jy het jouself vir ‘n paar jare in ‘n slegte verhouding bevind en het uiteindelik
weggestap.
Maak TWEE dagboek-inskrywings waarin jy vertel van die dag

• voordat jy uit die verhouding gestap het.
• twee maande later.
Fokus op hoe jy gevoel het en hoe jy nou voel.
Onthou: Die aantal woorde is 80 tot 100 woorde.

Daar is ‘n spesifieke formaat – hou daarby.
Moenie die storie vertel nie – fokus op hoe jy voel en gevoel het.
_____________________________________________________________
_____________________________________________________________
_____________________________________________________________
_____________________________________________________________
_____________________________________________________________
_____________________________________________________________
_____________________________________________________________
_____________________________________________________________
_____________________________________________________________
_____________________________________________________________
_____________________________________________________________
_____________________________________________________________
_____________________________________________________________
_____________________________________________________________
_____________________________________________________________
_____________________________________________________________
_____________________________________________________________
_____________________________________________________________
Bladsy | 11
12 | B l a d s y
GEDIG 2: KEN JY DIE SEE… deur UYS KRIGE
Ken jy die see ...
1 Ken jy die see, Meneer, ken jy die see?

2 Hy lyk nou soos jou voorstoep blinkgeskuur
3 en kalm soos min dinge hier benee,
4 maar hy’s gevaarliker as vlam of vuur.
5 Dan sê jy nog, Meneer, die vis is duur.
6 Dié vrede, kalmer as ‘n stil, soet kind,

7 lyk of dit dae, dae lank sal duur.
8 Maar word dié bries ‘n bulderende wind,
9 dan veg jy vir jou lewe, uur na uur.
10 En jy sê nog, Meneer, die vis is duur.
11 Ja, sleep die swart, swart wind die swart nag mee,
12 waar kry ons hulp dan, waar’s ons naaste buur?
13 Die Dood staan voor die deur. Gee hy nog net één tree,
14 dan kelder hy ons almal in sy koue skuur.
15 En jy sê nog, Meneer, die vis is duur.
16 Wat van die storms wat nooit ophou raas nie?

17 Jy sit pal in jou kliphuis, klam en guur,
18 en hoor die wind al woester, wreder blaas.
19 En daar’s geen sprokkel hout meer vir jou vuur.
21 Was jy al van jou bootjie soos ‘n veer gevee

22 deur ‘n grys golf hoog soos ‘n tronk se muur.
23 Wat help dit om te spartel en te skree: “Nee! Nee!”
24 sluk jy eers daardie water sout en suur?
Bladsy | 12
13 | B l a d s y
26 Ken jy die doodsangs as die rukwind klap?

27 Dié waansin ken geen redmiddel of kuur.
28 Hy vreet mos aan jou ingewande nes ’n krap.
29 Hy’s koud soos ys, heet soos hellevuur!
31 Ken jy die see, Meneer, ken jy die see?

32 Hy wat met groen jaloerse oë na ons gluur,
33 ons wat net één ou misstappie moet gee
34 en hy kom tromp-op op ons afgestuur!
35 Dan sê jy nog, Meneer, dis vis is duur.
36 Sien jy die krom ou vroutjie daar, mevrou Mathee,

37 wat telkens ver, vér oor die golwe tuur?
38 Sy dink dié briesie bring haar seuns betyds vir tee.
39 Hul slaap aldrie agter die kerkhofmuur.
40 Dan sê jy nog, Meneer, die vis is duur ...

(Uit: Versamelde gedigte. J. L. van Schaik, 1985)
WOORDVERKLARING:

voorstoep
blinkgeskuur
benee
bries
bulderende
buur
kelder
skuur
pal
guur
sprokkel
Bladsy | 13
14 | B l a d s y
spartel
doodsangs
waansin
redmiddel
ingewande
heet
hellevuur
gluur
misstappie
tromp-op
tuur
kerkhofmuur
Waaroor gaan die gedig :

• In die gedig lyk dit asof die visserman met ‘n potensiële koper praat.
• Hulle is besig om te kibbel oor die prys van die vis.
• Die visserman verduidelik aan die koper hoe gevaarlik die werk van ‘n visserman
is – dit is die rede waarom die vis dan so duur is.
DIE TITEL:
• Dit is ‘n tipiese retoriese vraag.
• Die spreker gaan dit self beantwoord.
• Hier is die vraag ‘n ALGEMENE VRAAGSIN – die luisteraar kan net JA of NEE as
antwoord gee.
• Die vraag begin met die WERKWOORD.
• Die gebruik van die PERSOONLIKE VOORNAAMWOORD (jy) betrek die luisteraar
/ leser direk by die gedig.
PITKOS :
• Die gedig is in die vorm van ‘n MONOLOOG (ALLEENSPRAAK) geskryf.
• Dit volg die tradisionele digvorm waar al die strofes uit 4 versreëls bestaan.
• Die herhalende REFREIN doen egter afbreek aan jou tipiese digvorm.
• Die gedig bestaan uit strofes met ‘n herhalende refrein na elke strofe.
• Die strofes bestaan uit 4 versreëls en word kwatryne genoem.
• ‘n Vaste rympatroon – kruisrym – word in die kwatryne aangetref.
• Die herhalende refrein rym ook elke keer met versreëls 2 en 4 van die vorige
strofe.
• Enjambement word gebruik om dieselfde idees saam te voeg.
• Die hoë frekwensie leestekens verstadig die leestempo. Dit gee die leser die kans
om die inligting (gevare van die tipe werk) in te neem.
Bladsy | 14
15 | B l a d s y

Herhaling 1 Ken jy die see, Om die onkunde van die potensiële
Meneer, ken jy die koper oor die gevare van die see uit
see? te beeld.
Herhalende refrein Beklemtoon ook die spreker se
onsteltenis oor die koper se uitlating
dat die vis te duur is.
Personifikasie 1 Hy lyk nou ... Om die familiariteit met die see te
wys.
Vergelyking 3 kalm soos min dinge Om te wys dat die see eintlik
hier benee bedrieglik is.
Elisie 4 hy’s Om die gesprektrant te behou.
Alliterasie 4 Gevaarliker as vlam of Om die aandag te fokus op hoe
vuur gevaarlik die see is.
Metafoor 6 Dié vrede, kalmer as Om te wys hoe kalm die see is.
‘n stil, soet kind,
Kontras 29 Hy’s koud soos ys, Om die verskillende kante van die
heet soos hellevuur. see te wys.
Eufemisme 39 Hulle slaap ... Om die boodskap van die dood te
versag.
LEESTEKENGEBRUIK:
• Elips (titel): Dui aan dat die spreker nog nie klaar gepraat is nie.
• Komma (reël 1): Word voor en na die aanspreekvorm gebruik.
• Vraagteken (reël 1): Dui op die retoriese vraag. Spreker gaan dit self
beantwoord.
• Punt (reël 4) – Bind strofe saam en die aspek van hoe die see is, eindig hier.
• Aanhalingstekens (reël 23): Die direkte woorde van die persoon.
• Uitroepteken (reël 23): Dui op die paniek / vrees van die persooon wat
oorboord gegooi is.
Bladsy | 15
16 | B l a d s y
KREATIEWE SKRYFWERK : CLOZE-TEGNIEK
LANGER TEKS : DIE DIALOOG : Voltooi die onderstaande DIALOOG deur woorde uit
die gedig te gebruik.
‘n Potensiële kliënt stop by die visverkoper langs die pad om vis te koop. Die kliënt
kibbel oor die prys van die vis wat so duur is.
KLIËNT: Ai, Meneer, die vis is darem maar duur!
VISVERKOPER: Ken jy die see, Meneer? Hy lyk nou soos jou (a) __________
blinkgeskuur. En oppervlakkig lyk dit (b) __________ soos min
dinge hier (c) __________. Maar onthou, die see is gevaarliker
as (d) __________ of (e) __________.
KLIËNT: Ek weet van die gevare, Meneer. Maar ek dink nog steeds die vis is duur.
VISVERKOPER: Die vrede wat (f) __________ is as ‘n stil, soet kind, lyk asof dit vir
(g) __________ sal duur. Maar sodra die (h) __________ in ‘n
(i) __________ wind verander, veg ons vissermanne vir ons
(j) __________ uur na uur.
KLIËNT: Ja, Meneer. Maar onthou, elke beroep kom met sy eie uitdagings. En dit is
die rede waarom ek nog steeds voel die vis is te duur.
VISVERKOPER: Meneer, jy weet die beste tyd om vis te vang is in die (k) _________
So, as die swart, swart (l) __________ oor kom daardie tyd, is daar
geen hulp van ons naaste (m) __________ nie.Dan staan die (n)
__________ voor die deur. En as hy nog net een tree gee; dan
(o) __________ hy ons almal in sy koue (p) __________.
KLIËNT: Foei tog! Ek weet julle lewens is altyd in gevaar. Maar regverdig dit regtig
die prys van die vis? Ek voel nog steeds dit is te duur.
Bladsy | 16
17 | B l a d s y
VISVERKOPER: Meneer, en die (q) ____________ wat nooit ophou raas nie? Dan
kan ons nie uitgaan om vis te vang nie. Dan sit jy in jou (r) _______
Daarbinne is dit (s) __________ en (t) __________. Jy hoor ook
hoe die wind al (u) __________ blaas. En omdat daar geen
inkomste is nie, is daar ook geen (v) __________ hout vir jou vuur.
KLIËNT: Dit verstaan ek ook baie goed, Meneer. Maar ek voel nog altyd die vis is te
duur.
VISVERKOPER: Meneer, was jy al van ‘n (w) __________ soos ‘n veer gevee deur
‘n grys golf hoër as ‘n (x) __________ se muur? In daardie tyd veg
jy om jou lewe sonder om te (y) __________ of te (z) ________.
En dan sluk jy ook die waters wat (aa) __________ en (bb) ______
is.
KLIËNT: Ja, Meneer, ek verstaan dat dit regtig gevaarlik is en julle gaan deur so baie
dinge op die see. Maar die feit is dat die vis darem net te duur is.
VISVERKOPER: Meneer, het u al die (cc) __________ ervaar? Hierdie (dd) _______
het geen (ee) __________ of kuur nie. Dit vreet aan jou (ff) ______
nes ‘n krap. Boonop is dit ook (gg) __________ soos ys en
(hh) __________ soos hellevuur.
Meneer, hierdie see gluur ook na ons met groen (ii) _________ oë.
As ons net een (jj) __________ gee, kom hy (kk) __________ op
ons afgestuur.
En sien jy daardie vroutjie, (ll) __________ wat so oor die golwe
tuur? Sy dink die (mm) __________ gaan haar seuns terugbring.
Maar hulle aldrie (nn) __________ agter die (oo) __________. So,
verstaan u nou hoekom die pryse so duur is?
KLIËNT: Ja, Meneer. Ek besef dit nou. Julle lewens is op die spel om die vis aan ons
te voorsien. Ek waardeer dit en sal u prys betaal – al is dit peperduur!!!
VRAE :
1. Lewer kommentaar op die gebruik van die beletseltekens in die titel.
(Comment on the use of the elipses in the title.)
2. Die titel is ‘n vraag.

2.1. Watter tipe vraag is dit?
(What type of question is it?)
2.2. Motiveer jou antwoord in 2.1.

(Motivate your answer in 2.1.)
Bladsy | 17
18 | B l a d s y
3. Hoe word die see in strofe 1 gepersonifieer?

(How is the sea personified in stanza 1?)
4. Watter TWEE OPEENVOLGENDE WOORDE dui aan dat die see

aanvanklik kalm is?
(Quote TWO CONSECUTIVE WORDS that indicates the sea is calm.)
5. Wat impliseer die gebruik van die woord “maar” in reël 4?

(What is the word “maar” in line 4 implying?)
6. Hoe weet ons die see is uiters bedrieglik? Verwys na strofe 1.

(How do we know the sea is deceitful? Refer to stanza 1.)
7.1. Hoe word die vrede van die see in strofe 2 beskryf?
(How is the calmness of the sea described in stanza 2?)
7.2. Identifiseer die beeldspraak in strofe 2.

(Identify the figure of speech.)
7.3. Is die beskrywing gepas? Motiveer.

(Is the description suitable? Motivate your answer.
8. Wanneer verander die kalmte van die see?

(When does the calmness of the sea change?)
9. Watter impak het die stormwinde op die vissermanne op see?

(What is the impact of stormy winds on the fishermen at sea?)
10. Waarom, dink jy, word die wind as swart beskryf?

(Why, according to you, is the wind described as black?)
11. Na wie verwys die “ons” in reël 12?

(Who is the “ons” in line 12 referring to?)
12. Wat sal gebeur as die vissers iets verkeerd doen?

(What will happen if the fishermen do something wrong?)
13. Waarna verwys die “koue skuur”?

(What is the “koue skuur” referring to?
14. Watter impak het die storms op die vissermanne se inkomste?

(What is the impact of the storms on the income of the fishermen?)
Bladsy | 18
19 | B l a d s y
15. Watter TWEE APARTE WOORDE beskryf die slegte toestande in die
visser se huis?
(Identify TWO SEPARATE words that describe the poor conditions in the
fisherman’s house.)
16. Waarom is die w-alliterasie so effektief in reël 18?

(Why is the w-alliteration so effective in line 18?)
17. Watter impak het die gebrek aan inkomste op die visserman?
(What is the impact of no income on the fisher?)
18. Hoekom gebruik die spreker die verkleiningsvorm van boot in reël 21?
(Why is the speaker using the small form of boot in line 21?)
19. Hoe hoog is die “grys golf” wat die visserman van die bootjie gevee
het?
(How high was the “grys golf” that swept the fisherman from the boat?)
20. Hoekom, dink jy, is dit nutteloos om te spartel en te skree as jy

oorboord gegooi is?
(Why is it a futile exercise to struggle when you are thrown overboard?)
21. Watter gevoel ervaar die visserman as die rukwinde klap?

(What feeling is the fisherman experiencing when the cross winds are blowing?)
22. Watter woord dui aan dat die vrees vir die dood baie erg is?
(Quote the word that indicates the fear for death is very severe.)
23. Hoe beskryf die visserman die vrees vir die dood?
(How does the fisherman describes the fear of death?)
24. Hoekom sal die see jaloers wees op die vissermanne?

(Why will the sea be jealous of the fishermen?)
25. Wanneer sal die see “wraak” neem teen die vissermanne?
(When will the sea take revenge on the fishermen?)
26. Wat het met Mev. Mathee se seuns gebeur?

(What happened to Mrs. Mathee’s sons?)
27. Verduidelik hoekom jy met die volgende stelling saamstem.

Haar seuns se liggame is gevind nadat hulle verdrink het.
(Explain why you agree with the following statement.
The bodies of her sons were found after they drowned.)
Bladsy | 19
20 | B l a d s y
SKRYF EN AANBIED: DIE DIALOOG
Jy het aansoek gedoen om ‘n betrekking. Jy is een van die kandidate wat

gekortlys is en gaan vir die onderhoud.
Skryf die onderhoud wat met jou gevoer is in DIALOOGVORM.

_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
Bladsy | 20
21 | B l a d s y
GEDIG 3: WETENSKAPMANNETJIES
deur ANTJIE KROG
Wetenskapmannetjies
1 Julle sit onder swart teleskope

2 en kyk na die son
3 tot julle besef dat julle nooit daar sal kom.
4 Pateties bepaal julle dan die ligjare
5 en vertel dat die son as’t ware
6 inkrimp en eendag gaan verdwyn.
7 Ons sit maar hoog op die windpomp

8 en kyk hoe die son sy kop stamp
9 teen die rant
10 hoe hy bloei
11 hoe die vaal lug gloei
12 hoe die bome tot silhoeëtte verskroei.
13 daarom, liewe menere, teken ek klawertjies

14 tussen my huiswerk, kry ek 26%
15 want ek luister eerder na
16 die verdwaalde korhaan
17 tussen die bossies by die tennisbaan
18 ek kwadreer liewer my vreugdes
19 en vind dan die logaritme van my hartseer
20 want syfers bring eensaamheid
21 wat geen mens kan keer.
(Uit: Dogter van Jefta, Human & Rousseau, 1970)
Bladsy | 21
22 | B l a d s y
WOORDVERKLARING:

besef
bepaal
ligjare
inkrimp
windpomp
rant
gloei
verskroei
klawertjies
korhaan
kwadreer
logaritme
syfers
eensaamheid

• In die gedig gaan dit oor die geleerde wetenskaplikes wat wat ons alles van
Wiskunde, Wetenskap en die Sterrestelsel wil leer, maar in essensie is hulle
eintlik maar eensame mense.
• Die spreker staan in kontras met die geleerdes, want sy stel nie belang in die
dinge nie. Sy konsentreer eerder op die mooi in die natuur.
DIE TITEL:
• Die spreker gebruik die VERKLEININGSVORM van die woord.
• Dit wys vir ons dat sy die geleerdes (“wetenskapmannetjies:) eintlik geringskat.
• Sy is eintlik sarkasties.
• Die wetenskaplikes sien hulleself as belangrik, maar sy dink anders.
PITKOS :
• Die gedig bestaan uit 3 strofes.
• Die eerste 2 strofes het elk 6 versreëls en die laaste strofe het 9 versreëls.
• Daar is ook geen vaste rymskema nie.
• Die gedig is dus ‘n vrye vers.
• Baie enjambement kom voor wat dieselfde gedagtes saambring.

Verkleining Titel Wetenskapmannetjies Om haar negatiewe houding
teenoor hulle uit te spreek. Daar is
eintlik ‘n mate van minagting
Bladsy | 22
23 | B l a d s y
teenoor die geleerdes.

Personifikasie 6 “ ... son as’t ware Om die aksie van die son te
inkrimp ...” verduidelik. Om te wys dat die son
volgens wetenskaplikes kleiner en
kleiner word.
Kontras 1 en 7 Julle vs ons Die natuur is dus vir die gewone
mens iets anders as wat die
wetenskaplikes dit sien.
Dit wys die verskillende maniere
hoe die ons en die wetenskaplikes
na die son kyk.
Personifikasie 8 “... die son sy kop Om te wys hoe die son sak
stamp “
Alliterasie 8 “ die son sy kop Die aksie van die son is nie
stamp” geweldadig nie, maar eintlik iets
moois om te aanskou.
Personifikasie 8 “sy” Om na die son as persoon te
verwys deur die gebruik van die
Voornaamwoord.
Personifikasie 10 “hoe hy bloei” Dui op die kleur van die sonstrale
terwyl die son sak, nl. rooi.
Herhaling 10,11,12 “hoe” Om die verandering in die
natuurtoneel te beklemtoon.
Assonansie en 10,11, “bloei” Beklemtoon die aksie van wat besig
Eindrym 12 “glori” is om in die natuur te gebeur terwyl
“verskroei” die son sak.
Metafoor 12 “hoe die bome tot Hoe die bome in donkerte gehul
silhoeëtte verskroei” word.
Sarkasme 13 “liewe menere” Om haar misnoë teenoor die
wetenskaplikes te beklemtoon.
KREATIEWE SKRYFWERK :
LANGER TEKS : DIE VRIENDSKAPLIKE BRIEF: Voltooi die onderstaande brief deur
die ontbrekende woorde in te vul. Gebruik die woorde uit die gedig
Wetenskapmannetjies.
Skoolstraat 12
Kaapstad
8001
12 Maart 2023
My liewe Vriendin
Bladsy | 23
24 | B l a d s y
Ek hoor jy wil dolgraag ‘n wetenskaplike word, maar laat ek jou ietsie van
wetenskaplikes vertel.
Hulle sit onder die swart (a) ______________ en bestudeer die (b) __________.
Wanneer hulle dan tot die besef kom dat hulle nooit daar sal kom nie, bepaal hulle ewe
(c) ___________ die (d) _____________ en vertel die mensdom dat die son aan (e)
___________ en eendag heeltemal sal (f) __________.
Ek ken mos vir jou!!! Jy verkies om maar hoog op die (g) __________ te sit om na die
natuur te kyk. Jy wil sien hoe die son sy kop teen die rant (h) _____________, hoe hy
(i) _____________ en hoe die vaal lug (j) _________________. En selfs ook hoe die
bome tot (k) ________________ verskroei. Jy weet mos hoe ‘n pragtige toneel dit is.
Juis omdat jy ‘n natuurmens en ‘n gevoelmens is, teken jy liewer (l) ____________
tussen jou huiswerk. En o ja, wetenskaplikes is briljant in Wiskunde en jy kry maar net
(m) __________. Maar wie gee dan nou regtig om? Jy verkies ook om eerder na ‘n
verdwaalde (n) ___________ te luister, jy wil eerder jou lewensvreugde (o)
_____________ en so vind jy dan die (p) ______________ van jou hartseer.
So, Vriendin, dink weer. En ek wil ook hê jy moet die volgende weet: Syfers bring net
(q) ___________ wat geen mens kan (r) _____________ nie.
En dit wil ek nie vir jou hê nie. So, dink weer oor jou moontlike beroepskeuse. Jy is
beslis nie ‘n wetenskaplike nie. Net soos ek, is jy ook ‘n natuurkind!!!
Jou beste vriendin

Chanél
Bladsy | 24
25 | B l a d s y
VRAE :
1.1. Lewer kommentaar op die titel deur te verwys na die gebruik van die
Verkleiningsvorm.
(Comment on the title be refering to the use of the dimunitive.)
1.2. Watter gevoel probeer die titel aan ons oordra?

(What emotion is the title trying to invoke?)
1.3. Slaag die titel daarin om die leser onmiddellik te betrek? Antwoord JA
of NEE en motiveer jou keuse.
(Is the title successful in drawing in the reader immediately? Answer YES or
NOW and motivate your choice.)
1.4. Na wie verwys die “julle”?

(Who is the “julle” refering to?)
1.5. Hoe weet ons die spreker is nie deel van die “julle” nie?
(How do we know the speaker is not part of the “julle”?)
1.6. Verduidelik in jou eie woorde wat die wetenskaplikes in reëls 1 en 2

doen.
(Explain, in your own words, what the scientists are doing in lines 1 – 2.)
1.7. Tot watter besef kom die wetenskaplikes?

(What do the scientists realise?)
1.8. Wat doen die wetenskaplikes as hulle besef hulle is onsuksesvol in

hulle primêre doelwit?
(What are the scientists doing when they realise they are not successful in their
primary goal?)
1.9. Hoe voel die wetenskaplikes oor die mislukking?

(How do the scientists feel about their failure?)
1.10. Watter TWEE DINGE gebeur glo met die son volgens die
wetenskaplikes?
(What TWO things are happening to the sun according to the scientists?)
1.11. Na wie, dink jy, verwys die “ons”?

(To whom, according to you, is the “ons” refering?)
1.12. Watter kontras is daar tussen die “ons” en die “julle”?

(What is the contrast between the “ons” and the “julle”?)
Bladsy | 25
26 | B l a d s y
1.13. Wat is die “ons” besig om te aanskou?

(What is the “ons” looking at?)
1.14. Watter woord in strofe 3 lei die rede vir die spreker se optrede in?
(Which word in stanza 3 leads to the reason for the speakers action?)
1.15. Hoe weet ons die spreker fokus nie juis op haar skoolwerk nie. Verskaf
TWEE FEITE.
(How do we know the speaker is not focusing on her schoolwork? Give TWO
FACTS.)
1.16. Watter DRIE APARTE WOORDE hou verband met Wiskunde?

(Which THREE SEPARATE WORDS relates to Mathematics?)
1.17. Wat verkies die “julle” en die “ons” om te doen?

(What does the “julle” and the “ons” prefer to do?)
1.18. Die spreker probeer sekere gevoelens meer maak.

18.1. Watter gevoelens probeer sy vermeerder?
(What feelings does she want to increase?)
18.2. Wat doen sy om dit te vermeerder?

(What is she doing to increase it?)
1.19. Wat, volgens die spreker, bring syfers?

(What, according to the speaker will numbers bring?)
1.20. Watter les kan jy uit die gedig neem?

(What lesson can you learn from this poem?)
VERSTEGNIESE ASPEKTE :
1.21. Waarvan is elk van die volgende ‘n voorbeeld: (What are the following an
example of:
a. “die son as’t ware inkrimp”
b. “die son sy kop stamp”
c. “die son sy kop stamp”
1.21. Identifiseer die digvorm.

(Identify the type of poem.)
1.22. Motiveer jou antwoord in 1.21.

(Motivate your choice in 1.21.)
Bladsy | 26
27 | B l a d s y
SKRYF EN AANBIED:
VRIENDSKAPLIKE BRIEF
Jou ouers wil hê jy moet volgende jaar aan die Universiteit van Stellenbosch gaan
studeer om as ‘n dokter te kwalifiseer. Jy sien egter nie kans daarvoor nie en wil eerder
gaan werk.
Skryf ‘n brief aan jou ouers waarin jy vir hulle sê wat jou plan vir volgende jaar is.
Verduidelik ook hoekom jy dink medies is nie die regte beroepskeuse vir jou nie.
……………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………….
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
Bladsy | 27
28 | B l a d s y
GEDIG 4: EKSAMENLOKAAL
deur SUZAAN LAING
Eksamenlokaal
1 Haar skoene klik hard op die houtvloer

2 soos sy op en af stap
3 tussen rye tjoepstil banke
4 Nou en dan kraak die blaai van ‘n blad

5 die Septembereksamenlug.
6 hande bewe met rukke oor skoon wit velle

7 los ‘n inkwarboel agter
8 Die horlosie tel twee ure af.
9 Sy stap stadig en oes die stelle een vir een

10 Blou op wit:
11 Ryp met gistermiddag se kennis
(Uit: Poort, Via Afrika, 1986)
WOORDVERKLARINGS:

klik
houtvloer
tjoepstil
kraak
blaai
Bladsy | 28
29 | B l a d s y
blad
inkwarboel
oes
stelle
kennis

• Die gedig gaan oor ‘n leerder se vrees en onsekerheid tydens die eksamen.
• Die plek is die eksamenlokaal met al die spanning wat die eksamen bring.
• Hier is ook twee kampe, nl. die leerders en die toesighouers.
• Die atmosfeer is stil, maar gespanne en effens elektries gelaai.
DIE TITEL:
• Die titel plaas ons onmiddellik in terme van die plek waar die gedig afspeel, nl.
die plek waar die leerders die eksamen skryf.
• Saam met die plek kom daardie spanning en elektriese lading van vrees vir die
eksamen.
• Ons word ook in ‘n spesifieke tyd gedurende die skooljaar geplaas – die tyd
wanneer eksamen geskryf word.
• Gewoonlik is dit dan Junie, September of November.
• In hierdie geval word die spesifieke tyd later in die gedig genoem.
PITKOS:
• Die bou van die gedig dui duidelik aan dat die gedig ‘n vrye versvorm is.
• Daar is geen vaste rymskema nie.
• Dit dui op die wanorde en angs tydens die eksamenproses.
• Die gebruik van die punte is strofes 2, 3, 4 en 5 is ook funksioneel.
• Dit groepeer spesifieke inligting rakende die eksamenproses.
• Strofes 1 & 2: Gaanoor die toesighouer in die eksamenlokaal en wat sy doen.
• Strofe 3: Die leerders skryf eksamen en wat daar gebeur.
• Strofe 4: Die tydsduur van die eksamen en dit word ook alleen geplaas.
• Strofe 5: Die inneem van die leerders se antwoordstelle.

Titel Eksamenlokaal Om ons te plaas in terme van ‘n
spesifieke ruimte en spesifieke
gevoel. Die ruimte is die saal waar
die eksamen geneem word en die
gevoel is een van spanning.
Klanknabootsing 1 “ klik” Dui op die geluid wat die skoene
in die lokaal maak.
Alliterasie 1 “skoene klik Beklemtoon die harde geluid wat
Bladsy | 29
30 | B l a d s y
dit in die andersins doodstil lokaal

maak.
Metafoor 3 “rye tjoepstil banke” Dui op die leerders wat die
eksamen skryf.
Personifikasie 3 “tjoepstil banke” Om te wys hoe stil dit in die lokaal
is.
Klanknabootsing 4 “kraak” Beklemtoon die geluid van die
bladsye as dit omgeblaai word.
Personifikasie 4 “kraak die blaai van Beklemtoon weer die geluid in die
‘n blad” stilte.
Sinekdogee 6 “hande bewe” Die hele liggaam van die leerder
bewe; nie net die hande nie.
Metafoor 6 “hande bewe” Dui ook op die skryfproses.
Metafoor 7 “inkwarboel” Dui eintlik op die feite-inligting
wat die leerder op die bladsy
skryf.
Personifikasie 8 “Die horlosie tel twee Om die tydsduur van die vraestel
ure af.” aan te dui.
Alleenplasing Fokus die aandag op die inligting

– dit is belangrik en staan uit.
Kontras 1&3 “hard” Dui op die spannende atmosfeer
“tjoepstil” wat maak dat selfs sagte klanke
steurend kan wees.
LANGER TEKS : DIE E-POS: Voltooi die onderstaande E-POS deur die ontbrekende
woorde in te vul. Gebruik die woorde uit die gedig, Eksamenlokaal.
AAN: matrilukante@eksamen .com

VAN: anu@mhs.co.za
AANGEHEG: -
Bladsy | 30
31 | B l a d s y
ONDERWERP:
Ons het gister met die eksamen begin. Dit is regtig senutergend en stresvol.
Die toesighouer se skoene (a) ____________ hard op die (b) ______________ terwyl
sy op en af tussen die rye (c) ________________ banke stap. Die geluid van haar
skoene is regtig steurend, want dit verbreek ‘n mens se konsentrasie.
En (d) _________________ hoor jy hoe ‘n blaai van ‘n blad (e) ______________. Dit
beteken natuurlik een die kandidate het die bladsy omgeblaai en skryf op die volgende
bladsy. Die (f) _______________ hang swaar oor die lokaal.
Almal se hande (g) ______________ met rukke oor skoon (h) ___________ velle en los
‘n (i) __________________ agter.
Dit alles gebeur terwyl die (j) _______________ die twee ure vir die vraestel (k)
______________. Die twee ure vlieg soos twee minute verby.
Aan die einde kom die toesighouer weer (l) ____________ tussen die banke deur en
(m) ________________ die antwoordstelle een vir een. Dit lyk asof almal in (n)
_____________ geskryf het, want dit is mos die reël in ons skool. Die antwoordstelle is
(o) _____________ met die (p) ______________ van die vorige middag.
Vertel my bietjie van julle eksamen.
VRAE:
1.1 Wat is die ruimte vir die gedig?
(What is the setting of the poem?)
1.2 Watter tipe atmosfeer verwag ons gewoonlik in hierdie ruimte?

(What is the atmosphere like associated with this kind of setting?)
1.3 Na wie verwys die haar in reël 1. Gee TWEE moontlike antwoorde.
(Who is the “haar” in line 1 refering to? Give TWO possible answers.)
1.4 Wat is die “haar” besig om te doen?

(What is the “haar” busy doing?)
1.5.1 Haal die TWEE APARTE woorde aan wat ‘n kontras in strofe 1 wys.
(Quote TWO SEPARATE words representing the contrast in stanza 1.)
1.5.2 Verduidelik die kontras.

(Explain the contrast.)
Bladsy | 31
32 | B l a d s y
1.6.1 Na wie of wat verwys die “rye tjoepstil banke”?

(Who is the “rye tjoepstil banke” refering to?)
1.6.2 Wat is eintlik ironies aan die beskrywing?

(Explain the irony in the words.)
1.7 Hoekom, dink jy, kraak die blaai so nou en dan en nie die heeltyd nie?
(Why, according to you, do the pages “kraak so nou en dan” and not all the
time?)
1.8.1 Watter tyd van die jaar is dit in die gedig?

(What time of the year is it?)
1.8.2 Waarvoor is hierdie tyd alombekend?

(What is this time known for?)
1.9 Bewe die hande regtig in strofe 3? Motiveer jou standpunt.

(Are the hands really shivering in stanza 3? Substantiate your point of view.)
1.10 Gee TWEE VERSKILLENDE betekenisse van die “inkwarboel” in reël 7.

(Give TWO DIFFERENT explanations of “inkwarboel” in line 7.)
1.11 Hoe lank was die vraestel wat die leerders geskryf het?
(What was the duration of the paper the learners wrote?)
1.12 Wat doen die “sy” in strofe 3?

(What is the “sy” doing in stanza 3?)
1.13 Waarna verwys die “blou op wit”?

(What is the “blou op wit” refering to?)
1.14 Wanneer, volgens die spreker, het die meeste van die leerders vir die
eksamen geleer?
(When, according to the speaker, did most of the learners study for the
examination?)
1.15 Het jy simpatie met die spreker in die gedig? Motiveer jou antwoord.
(Do you sympathize with the speaker? Motivate your answer.)
1.16 Haal die klanknabootsende woorde in strofe 1 en 2 aan.
(Quote a word from stanza 1 and 2 that are examples of onmatopoeia.)
1.17 Watter ooreenkoms is daar tussen die twee woorde?
Bladsy | 32
33 | B l a d s y
(What is the similarity between the two words?)
1.18 Haal die voorbeel van personifikasie aan uit strofe 2.

(Quote the personification from stanza 2.)
1.19 Kyk na reël 8.

1.19.1 Watter tipe beeldspraak kom hier voor?
(Identify the figure of speech.)
1.19.2 Is dit gepas? Motiveer jou keuse.

(Is it suitable? Motivate your choice.)
SKRYF EN AANBIED:
DIE E-POS:
Dit is een van die dae jou matriekbal. Jou suster wat oorsee woon en werk wil alles
weet van al die voorbereiding en jou planne vir die groot aand. Skryf ‘n e-pos aan jou
suster waarin jy haar alles vertel.
AAN:
VAN:
CC:
BOODSKAP:
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
Bladsy | 33
34 | B l a d s y
GEDIG 5: DIE DANS VAN DIE REËN

deur EUGÈNE N. MARAIS
Die dans van die reën

Lied van die vioolspeler, Jan Konterdans, uit die Groot Woestyn
1 O die dans van ons Suster!

2 Eers oor die bergtop loer sy skelm,
3 en haar oge is skaam;
4 en sy lag saggies.
5 En van ver af wink sy met die een hand;
6 haar armband blink en haar krale skitter;
7 saggies roep sy.
8 Sy vertel die winde van die dans
9 en sy nooi hulle uit, want die werf is wyd en die bruilof groot.
10 Die grootwild jaag uit die vlakte,

11 hulle dam op die bulttop,
12 wyd rek hulle die neusgate
13 en hulle sluk die wind;
14 en hulle buk, om haar fyn spore op die sand te sien.
15 Die kleinvolk diep onder die grond hoor die sleep van haar voete,
16 en hulle kruip nader en sing saggies:
17 “Ons Suster! Ons Suster! Jy he tgekom! Jy het gekom!”
18 En haar krale skud,

19 en haar koperringe blink in die wegraak van die son.
20 Op haar voorkop is die vuurpluim van die berggier;
21 sy trap af van die hoogte;
22 sy sprei die vaal karos met altwee arms uit;
23 die asem van die wind raak weg.
24 O, die dans van ons Suster!
(Uit: Versamelde gedigte. J.L. van Schaik, 1936)
Bladsy | 34
35 | B l a d s y
WOORDVERKLARING:

vioolspeler
woestyn
Groot Woestyn
bergtop
skaam
sink
armbande
krale
skitter
werf
bruilof
grootwild
vlakte
dam
bulttop
neusgate
kleinvolk
koperringe
vuurpluim
berggier
karos

• In die gedig gaan dit eintlik om die woestynbewoners en hulle ekstase as dit die
dag reën in die woestyn.
• Dit wys natuurlik vir ons hoe belangrik die reën vir die woestynbewoners (mens
en dier) is om te kan oorleef.
• Die dag as dit reën voel dit dan soos ‘n bruilof-viering vir die inwoners van die
woestyn.
DIE TITEL:
• Die titel begin met die bepaalde lidwoord DIE wat vir ons op iets spesifieks dui.
• DANS word geassosieer met die primitiefste van kulture en word gewoonlik
gedoen in tye van geluk.
• Die koms van die reën vir die woestynbewoners is dus ‘n gelukkige gebeurtenis.
DIE SUBTITEL:
• Dit begin met die woord LIED. Dit sluit dadelik aan by die dans-idee, want op die
maat van die liedjie word daar gedans.
Bladsy | 35
36 | B l a d s y
• Jan Konterdans verwys na die persoon wat die water aan die woenstynbewoners
uitgedeel het. As hy dus omgekom het om die water uit te deel, was dit ‘n
gelukkige geleentheid.
• Groot Woestyn verwys na die Kalahari-Woestyn.
PITKOS:
• Hierdie gedig bestaan uit 3 strofes. Strofe 1 het 9 versreëls en die ander 2
strofes het 8 versreëls (oktaaf).
• Daar is geen vaste rymskema nie en die gedig is ‘n voorbeeld van ‘n vrye
versvorm.
• Die gebruik van die leestekens verstadig die tempo van die leesproses en gee die
leser die kans om al die inligting in te neem.
• Inkeping word effektief aangewend om seker gebeure wat met mekaar verband
hou aan te dui.
• Die titel en die subtitel van die gedig is die sleutel om hierdie gediggie te
verstaan.
• Strofe 1 word die woestynbewoners bewus van doe komende reën.
• Strofe 2 wys die reaksie van die diere op die koms van die reën.
• Strofe 3 – die reën sak nou uit in al haar glorie oor die woestyn.

Personifikasie Titel “Die dans van die Om die reën te persinifieer omdat
reën” dit so ‘n belangrike rol in die
lewens van die mense in die
woestyn speel.
Metafoor Subtitel “Groot Woestyn” Dui op die kalahari-woestyn
Metafoor 1 “Suster” Die manier hoe die spreker na die
reën verwys – as ‘n familie-lid.
Personifikasie 2 “loer sy skelm” Die weerlig wat in die verte slaan
wat vir die spreker bewus maak
van die komende reën.
Personifikasie 4 “Sy lag saggies” Dui op die donder wat slaan, Dit is
egter in die verte; daarom die
gebruik van die woord saggies.
Personifikasie 5 “wink sy met die een Dui weer op die weerlig wat
hand” gesien kan word.
personifikasie 7 “Saggies roep sy” Die donder wat gehoor kan word.
Alliterasie 9 “die werf is wyd” Beklemtoon eintlik die groot area
wat die woestyn dek.
Metafoor 9 “bruilof” Dui op die koms van die reën.
Herhaling 17 “Ons Suster! Ons Om die idee te beklemtoon dat dit
Suster! Jy het uiteindelik na ‘n baie lang tyd
Bladsy | 36
37 | B l a d s y
gekom! Jy het weer in die woestyn reën.

gekom!”
LANGER TEKS : DIE TYDSKRIFARTIKEL : Voltooi die onderstaande

TYDSKRIFARTIKEL deur woorde uit die gedig, Dans van die reën, te gebruik.
As dit reën in die Groot Woestyn

Dit is ‘n heuglike gebeurtenis amper soos die (a) ____________ wat deur die (b)
_____________, genaamd (c) ________________ in die San-mitologie gespeel word.
Deur Anoniem
Na amper 25 jaar het dit van dag weer in die (d) __________________ gereën. Eers
het die reën (e) __________ oor die (f) __________ geloer. Haar (g) __________ was
skaam en sy het (h) __________ gelag. Van ver af (i) __________ sy met die een hand
terwyl haar (j) _____________ blink en haar krale (k) __________.
Toe roep sy (l) _____________ Sy vertel die (m) ___________ van haar koms en
daarom het dit sterk begin waai. Sy (n) ______________ die wind uit, want die (o)
_________ is wyd en die (p) __________ is groot.
Die (q) ___________ se instink het vir hulle aangedui dat die reën op pad was. Hulle
jaag toe uit die (r) __________ en (s) ___________ op die bulttop. Hulle het hulle (t)
_______________ wyd gerek en (u) ____________ toe die wind. Daarna (v)
____________ hulle om haar (w) __________ op die sand te sien.
Die (x) __________ diep onder die grond hoor die (y) __________ van haar voete.
Hulle (z) ___________ na die oppervakte en hulle sing (aa) _____________ vir die
reën.
Weer (bb) __________ haar krale. Haar (cc) ____________ blink vir die laaste keer toe
die son agter die wolke (dd) __________. Op haarvoorkop is die (ee) ___________ van
die (ff) ______________.
Toe (gg) __________ sy af van die hoogte en sprei die vaal (hh) __________ met
Bladsy | 37
38 | B l a d s y
altwee arms uit. Die (ii) __________ van die wind raak weg.
En toe reën dit honde en katte oor die Groot Woestyn.
VRAE :
1.1 Watter woord in die titel dui aan dat dit ‘n gelukkige geleentheid is?
(Which word in the title indicates that it is a joyous occasion?)
1.2 Na wie verwys Jan Konterdans?

(Who is Jan Konterdans refering to?)
1.3 Waarna verwys die “Groot Woestyn”?

(What is the “Groot Woestyn” refering to?)
1.4 Watter woord in die titel en subtitel sluit by mekaar aan?

(Which words in the title and the subtitle link with each other?)
1.5 Op watter gevoel sinspeel die uitroep “O”?

(What emotion is the exclamation “O” invoking?)
1.6 As watter familie-lid word die reën gesien?

(Which family member is the rain being seen as?)
1.7 Verduidelik hoekom dié siening van die reën so gepas is.
(Explain why this perception of the rain is so applicable.)
1.8 Hoe raak die spreker bewus van die komende reën?
(How does the speaker become aware of the coming rains?)
1.9 Na watter natuurverskynsel verwys jou antwoord in 1.8?

(What natural phenomena is 1.8 refering to?)
1.10 “En sy lag saggies”

1.10.1 Na watter natuurverskynsel verwys haar gelag?
(What natural phenomena is her laughter refering to?)
1.10.2 Hoe weet ons die reën is nog ver van waar die spreker is? Gee
TWEE FEITE.
(How do we know the rain is still far from where the speaker is? Give TWO
FACTS.)
1.11 Watter juweliersware “dra” die reën?

(Identify the jewelry the rain is wearing.)
Bladsy | 38
39 | B l a d s y
1.12 Waarna verwys die volgende:

(What is the following refering to:)
1.12.1 armbande wat blink?
1.12.2 krale wat skitter?
1.13 Watter natuurelement gaan die reën vooraf?

(Which element in nature preceeds the rain?)
1.14 Waarom, dink jy, word die bruilof as groot beskryf?

(Why, according to you, is the wedding described as huge?)
1.15 “Die grootwild jaag uit die vlakte”

1.15.1 Waarna verwys die grootwild?
(What is the “grootwild” refering to?)
1.15.2 Watter VIER DINGE doen die grootwild?

(Name the FOUR THINGS the “grootwild” did.)
1.15.3 Hoe weet ons die eerste druppels reën val nou in die woestyn?
(How do we know the first droplets of rain is falling in the desert?)
1.16 “Die kleinvolk diep onder die grond hoor die sleep van haar voete”
1.16.1 Watter woord dui aan dat dit nou harder oor die woestyn reën?
(Which word indicates it is raining harder over the desert?)
1.16.2 Wie is die kleinvolk?

(Who is the “kleinvolk”?)
1.16.3 Watter TWEE DINGE doen die kleinvolk?

(Name TWO THINGS the “kleinvolk” did.)
1.17 Haar krale skud.

1.17.1 Verduidelik in jou eie woorde wat hier gebeur.
(Explain, in your own words, what is happening here.)
1.17.2 Waarom sien die spreker nie meer die son nie?
(Why is the sun not visible to the speaker anymore?)
1.18 Gee die LETTERLIKE en FIGUURLIKE betekenis van die vuurpluim.

(Give the LITERAL and FIGURATIVE meaning of the “vuurpluim.)
1.19 Haal die versreël aan wat vir ons wys dat die reën in al haar glorie oor
die woestyn uitgesak het.
(Quote the line that tells us the rain is now covering the whole of the desert.)
Bladsy | 39
40 | B l a d s y
Pas die inligting in KOLOM B by die verstegniese aspek in KOLOM A.
(Match the information in COLUMN B to the aspect of poetry in COLUMN A)
VERSTEGNIESE ASPEK INLIGTING

1.19.1 Personifikasie A Jy het gekom!
1.19.2 Herhaling B Eers oor die bergtop loer sy skelm
1.19.3 Alliterasie C Ons Suster
1.19.4 Metafoor D Die werf is wyd
E Saggies roep sy
SKRYF EN AANBIED:
Oor die naweek het julle skool die area waarin die skool geleë is, gaan opruim nadat die
area deur ‘n groot ramp getref is.
Jy werk as joernalis vir die skool se tydskrif en jy dek hierdie storie. Skryf die
Tydskrifartikel wat jy in die skool se tydskrif gaan publiseer
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
Bladsy | 40
41 | B l a d s y
GEDIG 6: DIE HEKS VAN HEXRIVIER

deur PHILIP NEL
DIE HEKS VAN HEXRIVIER
1 Toe die Hexrivier se heide teen die berghange blom

2 het ‘n Hugenote-meisie van Drakenstein gekom.
3 Die lig in haar oë het die jonkmans betower
4 maar net een kon dit regkry om haar hart te verower.
5 Elize, o Elize, met die lieflike oë

6 jou hart sou jy gee vir die rooi orgidee.
7 Elize, o Elize jy’t jou liefde belowe
8 aan hom wat die blom van die berghang sou bring.
9 Toe hy opklim teen die kranse na die rooi orgidee

10 het sy lankal besluit om haar liefde te gee
11 maar sy voet het gegly en onder op rotse
12 met ‘n disa in sy hand is sy liggaam gekry.
13 As newels in die maanlig om die rotswande vou

14 staan daar bo die afgrond ‘n eensame vrou
15 en saam met die winde wat huil deur die klowe
16 roep sy na hom want haar hart was belowe.
17 Elize, o Elize, met die lieflike oë

18 jou hart wou jy gee vir die rooi orgidee.
(Uit: vonk@verse 2. Best Books, 2011)
WOORDVERKLARINGS:
WOORDE SINONIEM / DEFINISIE ENGELS

heks
heide
berghange
blom
betower
verower
Bladsy | 41
42 | B l a d s y
lieflike
orgidee
belowe
kranse
newels
rotswande
afgrond
eensame
klowe
Waaroor gaan die gedig:

• Die gedig gaan oor ‘n ware gebeurtenis van ‘n jong meisie.
• Sy het haar haart belowe aan die een wat vir haar die rooi disa sou bring.
• ‘n Jong man op wie sy ‘n ogie gehad het, het probeer, maar hy het tot sy dood
geval.
• Nou spook sy saans op die plek waar die ongeluk gebeur het.
DIE TITEL:
• Die heks verwys na die skone dame,
• Eliza wat die jong mans die taak gegee het om die rooi disa te gaan pluk
alvorens sy haar hart vir een van hulle sal gee.
• Hexrivier is die plek waar die verhaal afgespeel het.
• Omdat sy nou daar spook word daar na haar as die heks verwys.
PITKOS :
• Die gedig bestaan uit 5 strofes. Die eerste 4 strofes is kwatryne en die laaste
strofe is ‘n koeplet.
• Die digvorm is die ballade en spesifiek die volksballade of romantiese ballade
(die epiese liriese volksballade).
• Die gedig bevat baie musikale elemente soos refrein, klankrykheid en herhaling.
• Strofes 1 en 4 het paarrym en sluit aan by die paartjie-idee.
• Strofes 2 en 3 het nie rym nie, maar wel die herhaling en die refrein wat die
musikaliteit beklemtoon.
ASPEK REËL VOORBEELD VERDUIDELIKING

Alliterasie Titel “ Die heks van Trek die leser se aandag
Hexrivier”
Personifikasie 2 “Die lig in haar oë het Die virugheid in haar oë het die
die jonkmans mans gelok.
betower”
Herhaling 4 “Elize, o Elize” Beklemtoon die naam van die
dame (heks).
Bladsy | 42
43 | B l a d s y
Dra by tot die musikaliteit van die

gedig.
Personifikasie 13 “As neewls in die Beskryf hoe die mis oor die berge
maanlig om die kom.
rotswande vou”
Agterplasing 14 “eensame vrou” Trek die leser se aandag en fokus
dit op die meisie.
Personifikasie 15 “saam met winde wat Beskryf die geluid van die winde.
huil”
LANGER TEKS : DIE VERSLAG : Voltooi die onderstaande VERSLAG deur woorde uit
die gedig, DIE HEKS VA HEXRIVER, te gebruik.
VERSLAG VAN ONGELUK BY

DIE HEXRIVIER
DAG: ______________ DATUM: ____________________________

TYD: ______________ GEDOEN DEUR: ______________________
=====================================================
Die storie begin die tyd toe die (a) _________________ se (b) ______________ begin
blom het. ‘n Pragtige (c) _________________ het van die (d) _________________ -
area gekom om om haar hier te vestig. Die (e) ___________ in haar oë het die jong
manne (f) _____________ en almal het probeer om haar hart te (g) _____________.
Die meisie se naam was (h) _____________ en sy het (i) ____________ oë gehad. Sy
het egter besluit dat sy haar (j) _____________ sal gee vir die een jong man wat vir
haar die rooi (k) __________ bring. Sy het haar (l) __________ belowe aan daardie
jong man wat die blom van die (m) __________ sou kon bring.
Die een jong man he topgeklim teen die (n) __________ om die rooi blom vir haar te
pluk. Teen daardie tyd het sy al reeds besluit hy is die een wat haar liefde sal kry. Maar
Bladsy | 43
44 | B l a d s y
sy (o) __________ het geglip en hy het tot onder op die (p) __________ geval. Hulle
het sy (q) ___________ daar gekry terwyl hy die disa in sy (r) __________ gehou het.
Nou, as die (s) __________ in die maanlig om die (t) __________ vou, staan die
pragtige Elize daar bo die (u) __________ as ‘n (v) __________ vrou. Saam met die
(w) __________ wat huil deur die klowe, (x) _________ sy na hom.
Geteken: ___________________ Datum: ___________________
VRAE:
1.1 Wie is die heks van wie daar in die titel melding gemaak word?
(Who is the witch that is mentioned in the title?)
1.2 Is die titel gepas? Motiveer jou antwoord.

(Is the title suitable? Motivate your answer.)
1.3 Gedurende watter tyd van die jaar het die gebeurtenis plaasgevind?
(During what time of the year did this occur?)
1.4 Van waar het die meisie gekom?

(Where did the girl come from?)
1.5 Wat aangaande die meisie het die jong mans betower?
(What about the girls enchanted the guys?)
1.6 Wat dui die woord “maar” in versreël 4 van strofe 1 vir ons aan?
(What does the word “maar” in line 4 stanza 1 indicate to us?)
1.7 Dink jy baie mans is deur die meisie betower? Motiveer jou antwoord
met ‘n gepaste aanhaling uit die gedig.
(Do you think a lot of guys were enchanted by the girl? Quote a line from the
poem as proof.)
1.8 Waarom, volgens jou, word daar so baie op haar oë gefokus?

(Why, according to you, are they focusing on her eye a lot?)
1.9 Verduidelik die figuurlike betekenis van “jou hart sou jy gee vir die rooi
orgidee”.
(Explain the figurative meaning of “jou hart sou jy gee vir die rooi orgidee”.)
1.10 Vir wie wou Eliza haar hart gee?

(To whom did she want to give her heart?)
Bladsy | 44
45 | B l a d s y
1.11 Wat het met die persoon gebeur vir wie Eliza haar hart wou gee?
(What happened to the guy to whom Eliza wanted to give her heart?)
1.12 Was die jong man suksesvol in sy poging om die rooi disa te kry?
Antwoord JA of NEE en motiveer jou antwoord.
(Was the young man succesful in getting the red disa? Answer YES or NO and
motivate your choice.)
1.13 Het die jong man die taak voltooi wat aan hom opgelê was? Motiveer
jou keuse.
(Dis the young man complete the task set for him successfully? Motivate your
answer.)
1.14 Wanneer verskyn die spook van Elize bo die afgrond?

(When does the ghost of Elize appear at the cliff?)
1.15 Waarom word Elize as ‘n “eensame vrou” beskryf?

(Why is Elize described as a “eensame vrou”?)
1.16 Haal ‘n voorbeeld van elk van die volgende uit die gedig.
(Quote an example of the following from the poem.)
1.16.1 Metafoor (Metaphor)
1.16.2 Alliterasie (Alliteration)
1.16.3 Personifikasie (Personification)
1.16.4 Herhaling (Repetition)
1.16.5 Refrein (Refrain)
1.17 Watter tipe digvorm is die gedig?

(What type of poem is the poem?)
1.18 Watter tipe rymskema kom voor in strofe 1 en 4?

(Identify the rhyming pattern in stanzas 1 and 4.)
1.19 Wat noem ons ‘n strofe wat bestaan uit:

What do we call a stanza consisting of:
1.19.1 4 versreëls? (4 lines?)
1.19.2 2 versreëls (2 lines)
Bladsy | 45
46 | B l a d s y
SKRYF EN AANBIED:
Gedurende die eksamen het twee van jou klasmaats oneerlik opgetree. Jy het gesien
wat daardie dag in die sala gebeur het.
Jou prinsipaal het vir jou gevra om ‘n VERSLAG te skryf oor dit wat gebeur het. Skryf
die VERSLAG.
VERSLAG VAN ONEERLIKHEID

IN DIE SKOOLSAAL
DAG: ______________ DATUM: ____________________________

TYD: ______________ GEDOEN DEUR: ______________________
=====================================================
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
GETEKEN: __________________________ DATUM: ____________________
Bladsy | 46
47 | B l a d s y
GEDIG 7: SPROEIREËN
deur D.J. OPPERMAN
Sproeireën
1 My nooi is in ‘n nartjie,
2 my ouma in kaneel,
3 daar’s iemand ... iemand in anys;
4 daar’s ‘n vrou in elke geur!
5 As ek ‘n stukkie nartjieskil
6 tussen my vinger buig of knak,
7 breek uit die klein sproeireën
8 wat geurend om my hand uitsak,
9 die boorde weer van Swartfoloos
10 en met die nartjies om my heen
11 weet ek hoe dat ‘n vrou kan troos.
12 O my nooi is in ‘n nartjie,
15 daar’s ‘n vrou in elke geur.
(Uit: Versamelde poësie, Human & Rousseau, 1987)
WOORDVERKLARING:

sproeireën
nooi
Bladsy | 47
48 | B l a d s y
nartjie
kaneel
anys
geur
nartjieskil
knak
boorde
Swartfoloos
om ...heen
troos
Waaroor handel die gedig?

• In die gedig gaan dit om verskillende reuke wat verskillende herinneringe
oproep.
• Belangriker hier is dat die verskillende reuke wat genoem word die spreker
herinner aan vroue wat ‘n belangrike rol in sy lewe gespeel het.
• Dit herinner hom ook aan sy grootwordjare in KwaZulu/Natal.
• Die belangrike rol wat die vroue in sy lewe gespeel het, was om vir hom te troos.
TITEL:
• Die titel is ‘n Metafoor.
• Hier kan die sproeireën letterlik en figuurlik geïnterpreteer word.
• Op die letterlike vlak dui dit op die sap wat uit die skil ontsnap as die skil gebuig
of geknak word.
• Maar hierdie sproeireën is dan op die figuurlike vlak die herinneringe van sy
grootwordjare en die rol wat vroue in sy lewe gespeel het.
PITKOS :
• Die gedig bestaan uit 3 strofes.
• Strofe 1 en 3 is presies dieselfde met die uitsondering van die Uitroep “O” in
strofe 3.
• Die herhaling sinspeel op die refrein wat ons die idee gee dat hierdie gediggie
ook getoonset is - in ‘n liedjie omskep is.
• Die inkeping in strofe 1 en 3 beklemtoon tipografies die refrein.
• Hoewel die gediggie ‘n lirieke is, is dit ook geskryf in die vrye versvorm, want (1)
die strofes is nie almal ewe lank nie en (2) daar is nie ‘n vaste rymskema nie.

Metafoor Titel “ Sproeireën” Dui op die spreker se
herinneringe.
Alliterasie 1 “My nooi is in ‘n Beklemtoon die strofe.
nartjie”
Bladsy | 48
49 | B l a d s y
Elisie 3 “Daar’s” Behou die ritme en tempo van die

lirieke.
Ellips 3 “iemand ... iemand” Lig die woord “iemand” uit en wys
dus die positiewe rol wat vroue in
sy lewe gespeel het.
Herhaling 3 “iemand ... iemand” Om te beklemtoon dat hy onseker
is aan wie die reuk van anys hom
herinner.
Uitroep 12 “O” Dui op die spreker se
verwondering.
LANGER TEKS : DIE TOESPRAAK : Voltooi die onderstaande TOESPRAAK deur

woorde uit die gedig, SPROEIREËN te gebruik.
‘n Sterk vrou gebruik die twyfel van ander as ‘n dryfveer om suksesvol te

wees. Sy bereik haar doelwitte en bewys dan die verkeerd wat nie in har
geglo het nie. (Vroue troos aanhalings)
Goeiedag Dames en Here, vandag wil ek oor die vroue in my lewe praat en die rol wat
hulle in my lewe gespeel het.
Ek wil begin met my (a) ______________. Die aangename reuk van die (b)
_______________ herinner my altyd aan haar. En as ek in ‘n speserywinkel staan en
ek kry daardie bekende reuk van (c) __________ onthou ek my geliefde (d)
_______________. Die geur van (e) __________ bring ook aangename herinneringe
van (f) ______________ na vore. Ek is egter onseker wie die persoon is aan wie dit my
herinner.
So, Dames en Here, laat ek dit dan verder uitbrei. As ek byvoorbeeld ‘n stukkie (g)
_______________ optel en tussen my vingers (h) ___________ of (i) _____________
Bladsy | 49
50 | B l a d s y
stel dit ‘n fyn waterige sap vry. Dit is die (j) _____________ wat (k) ____________ om
my hand uitsak. Terwyl hierdie reuk my omvou, breek die (l) ___________ van die (m)
______________ deur. En terwyl die geur in die lug hang, onthou ek hoe ‘n vrou kan
(n) ______________.
So, in essensie wil ek eintlik net sê: die reuk van ‘n (o) __________ herinner my aan
my nooi en die geur van kaneel laat my my (p) _____________ onthou.
Ja, verskillende geure en reuke bring aangename herinneringe na vore. En dit laat my
die wonderlikste mense in my lewe onthou. So, volgende keer as jy iets ruik en jy kry
daardie gevoel van “de ja vu”, dink weer. Dit is dalk regtig die geur van iemand
belangrik in jou lewe.
Baie dankie.
VRAE:
1.1 Gee die LETTERLIKE en FIGUURLIKE betekenis van die titel.
Give the LITERAL and FIGURATIVE menaing of the title.
1.2 Is die titel gepas? Antwoord JA of NEE en gee ‘n rede vir jou antwoord.
Is the title suitable? Answer YES or NO and give a reason for your answer.
1.3 Watter tipe spreker kry ons in die gedig? Haal TWEE APARTE
VOORNAAMWOORDE aan as bewys.
Identify the type of speaker in the poem. Quote TWO SEPARATE PRONOUNS as
proof.
1.4 Die reuk van die nartjie herinner die spreker aan sy nooi. Waaraan
herinner dit hom nog?
The smell of the tangerine reminds the speaker of his girlfriend. What else is it
reminding him of?
1.5 Watter geur assosieer hy met sy ouma?

What smell is he associating with his grandmother?
1.6.1 Van watter geur is hy onseker?

What scent is he unsure of?
1.6.2 Aan watter vroulike karakter, dink jy, is die geur veronderstel om hom
te herinner? Verduidelik jou antwoord.
Which female character, according to you, is this scent supposed to remind him?
Explain your answer.
Bladsy | 50
51 | B l a d s y
1.7 Die geure wat hier gebruik word, is tipiese geure wat in die kombuis
gebruik word. In watter tipe tradisionele Suid-Afrikaanse gebak kom
dit gewoonlik voor?
The scents being used here are typical scnets used in the kitchen. Identify the
traditional South African product that use these spices.
1.8 Tot watter gevolgtrekking kom die spreker oor vroue?

To what conclusion does the speaker come about women?
1.9 Sou jy die gevolgtrekking as seksisties beskou? Antwoord JA of NEE en

motiveer jou keuse.
Would you regard this conclusion as sexist? Answer YES or NO and motivate
your choice.
1.10 Wanneer kom die sterk herinneringe van die Swartfoloos na vore?
When are the strong memories of the Swartfoloos come to the fore?
1.11 Wat doen die spreker in reêls 6 – 7? Verduidelik dit in jou eie woorde.
Explain in your own words what the speaker is doing in lines 6 and 7.
1.12 Van watter belang is vroue vir die spreker?

Of what improtance are women to the speaker?
1.13 Wat is die funksie van die uitroep in die slotstrofe?

What is the function of the exclamation in the final stanza?
1.14 Wat is die funksie van die inkeping in die refrein?

What is the function of the indentation in the refrain?
1.15 Wat beklemtoon die ellips in reël 3?

What are the elipses in line 3 emphasizing?
Bladsy | 51
52 | B l a d s y
SKRYF EN AANBIED:
Jy is die hoofseun / hoofdogter van jou skool. Dit is die aand van die matriekdans en jy
moet ‘n TOESPRAAK lewer.
Skryf die Toespraak wat jy gaan lewer.

................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
Bladsy | 52
53 | B l a d s y
GEDIG 8: HAAR UITVAART

deur P.J. PHILANDER
Haar Uitvaart
1 Al oor my dak het hul gemaal ...

2 dié voëltjies het vir haar kom haal.
3 Half-toegevoue vuisies klein

4 het ylings na die doodsgordyn
5 gegryp en dan weer moeg verslap ...

6 die sweet het langs haar slapies afgetap.
7 Haar ogies sien ek duidelik nog,

8 hul het vir my gesmeek om tog
9 te help ... die pyn te stil,

10 maar ek was magteloos teen Sy wil,
11 en halfweg na die hospitaal

12 het, asemloos, die dood ons ingehaal.
WOORDVERKLARING:

uitvaart
gemaal
half-toegevoue
Bladsy | 53
54 | B l a d s y
ylings
doodsgordyn
verslap
gesmeek
magteloos
halfweg
asemloos
ingehaal

• Die gedig gaan oor die dood van ‘n geliefde dogtertjie.
• Die spreker beskryf die laaste oomblikke van die kindjie totdat die kind sterf.
• Al die aksies wat die kind in pyn gedoen het, word op meesterlike wyse, maar
tog met empatie verduidelik.
• Verder word die magteloosheid van die mens as die dood intree ook mooi
ingeweef.
DIE TITEL:
• Die BESITLIKE VOORNAAMWOORD, “Haar” dui vir ons aan dat die persoon van
wie hier gepraat word ‘n vrou is.
• Uitvaart bring die idee van ‘n bootrit na vore. Dit is dus duidelik dat die titel
eintlik ‘n METAFOOR is. Hier beteken dit haar STERFTE.
• Uitvaart is EUFEMISTIES gebruik om die hartseer van die dood van die dogtertjie
effens te versag.
PITKOS:
• Die gedig vertel van ‘n groot hartseer, nl. dat iemand gesterf het.
• Die gebruik van die VERKLEINWOORDE dui op die feit dat die afgestorwene ‘n
geliefde is, maar ook baie jonk (klein).
• Die spreker in die gedig is die vader van die dogtertjie wat gesterf het.
• Die baie leestekens help die leser om te besin oor elke stap van die sterwensuur
van die geliefde dogtertjie.
• Waar ENJAMBEMENT gebruik word, bring dit dieselfde gedagtes saam en dit
versnel die tempo.
• Dit sluit dan ook aan by hoe vinning die dood intree.
• Die gedig is ‘n TRADISIONELE DIGVORM waar al die strofes ewe lank is.
• Dit strofes bestaan uit 2 versreëls elk en word ‘n KOEPLET genoem.
• Verder rym die gedig ook.

Metafoor en Titel “ Haar uitvaart” Dit sinspeel op haar dood of
sterfte.
Bladsy | 54
55 | B l a d s y
Eufemisme Die felheid van die dood van die

geliefde dogtertjie word versag.
Beletseltekens 1 “gemaal ...” Dit gee die leser die kans om te
besin oor wie die hul kan wees en
daarna volg die antwoord.
Metafoor 2 “die voëltjies” Die voëltjies verwys na die
Doodsengel.
Ironie Voëltjies is vreedsaam en word
geassosieer met vrede, maar hier
bring dit die hartseer en die dood.
Agterplasing 3 “klein” Dit fokus die idee op die jonkheid
van die afgestorwene.
Beletseltekens 5 “verslap ...” Dui aan dat daar nog ander dinge
is wat die dogtertjie wat so in pyn
is, doen.
Metafoor 3-5 “Half-toegevoue Sy het vinnig nader aan die dood
vuisies ...verslap” gedryf.
Personifikasie 7-9 “Haar ogies ... te Beklemtoon hoe die oë van die
stil.” dogtertjie gelyk het. (Dit was vol
pyn, vrees en dalk gelate
aanvaarding aan die einde.)
Hoofletter 10 “Sy” Verwys na God.
Personifikasie 12 “die dood ons Die dogtertjie het gesterf.
ingehaal”
SKRYF EN AANBIED:
Lees die INFORMELE VERSLAG hieronder in vul die ontbrekende woorde in deur die
gedig, Haar Uitvaart deur P.J. Philander te gebruik.
VERSLAG OOR DIE DOOD VAN ‘N GELIEFDE DOGTERTJIE
DAG: ___________________________ DATUM: _______________________

TYD: ___________________________
Ek, __________________________________ die ondergetekende lewer graag verslag

oor die dood van my geliefde dogtertjie.
Al oor my dak het hulle (a) _______________. Die (b) _______________ het vir haar
kom haal. Haar (c) _______________ klein vuisies het (d) __________________ na die
(e) _______________ gegryp en dan, as gevolg van die inspanning, weer moeg (f)
_______________.
Die sweet het selfs langs haar (g) _______________ afgetap. Haar (h) __________
Bladsy | 55
56 | B l a d s y
sien ek nog so duidelik. Dit het vir my (i) _______________ om haar te help en om
haar pyn te (j) _______________.
Ek was egter (k) _______________ teen God se (l) _______________. Die ambulans is
ontbied en omtrent so (m) ________________ na die hospitaal het die dood ons (n)
_____________ ingehaal.
VERSLAG GEDOEN DEUR : _________________________________________________
GETEKEN: _________________________
DATUM: ___________________________
VRAE:
1.1 Wie is die “Haar” in die titel?
Who is the “haar” in the title?
1.2 Waaraan herinner die woord “uitvaart” ons?

What is the word “uitvaart” reminding us of?
1.3 Waarop sinspeel die woord “uitvaart” in hierdie gedig?

What is the word “uitvaart” implying in the poem?
1.4.1 Watter tipe spreker kry ons in die gedig?

What type of speaker is in the poem?
1.4.2 Haal ‘n ENKELE WOORD aan om jou antwoord te staaf.

Quote ONE WORD to support your answer.
1.5 Die “hul” in reël 1 verwys na die “voëltjies” in reël 2.

1.5.1 Word “voëltjies” KONNOTATIEF of DENOTATIEF gebruik?
Is the word “voëltjies used CONNOTATIVE or DENOTATIVE?
1.5.2 Motiveer jou antwoord deur te noem waarna dit verwys.

Motivate your answer by mentioning what it refers to.
1.6 Waarom, dink jy, het die voëltjies oor die spreker se dak gemaal?
Why, according to you, did the birds hover over the speaker’s roof?
1.7 Beskryf die dogtertjie se vuisies met TWEE APARTE WOORDE.

Describe the daugther’s hands with TWO SEPARATE WORDS.
Bladsy | 56
57 | B l a d s y
1.8 Verduidelik die KONTRAS in reëls 4 en 5.

Explain the CONTRAST in lines 4 to 5.
1.9 Hoe weet ons die dogtertjie was koorsagtig?

How do we know the daugther had a fever?
1.10 Watter liggaamsdeel van die dogtertjie het die grootste impak op die
spreker gehad?
Which body part of the daughter had the biggest impact on the speaker?
1.11 Hoekom het hierdie liggaamsdeel die spreker so getref?

Why did this body part affected the speaker so much?
1.12 Watter ENKELE WOORD dui aan dat die spreker niks vir sy dogtertjie
kon doen nie.
Quote the word that indicates the speaker could not do anything for his
daughter.
1.13 Na wie verwys “Sy” in reël 10?

Who is the “Sy” in line 10 refering to?
1.14 Waarheen neem die spreker sy dogterjie om hulp te kry?

Where did the speaker take his daughter to get some help?
1.15 Was hy suksesvol in sy poging? Verduidelik jou keuse.

Was his attempt successful? Explain your choice.
1.16 Verklaar die gebruik van die VERKLEINWOORDE.

Explain the use of the DIMUNITIVES in the poem.
1.17 Wat is die funksie van die ELLIPS in reël 1?

What is the function of the elipses in line 1?
1.18 Watter beeldspraak kom voor in reëls 3 – 5?

Identify the Figure of Speech in lines 3 – 5.
1.19 Verduidelik wat die spreker eintlik met reëls 3 – 5 bedoel.

Explain what the speaker actually means with lines 3 – 5.
1.20 Haal ‘n voorbeeld van PERSONIFIKASIE aan uit die gedig.

Quote an example of PERSONIFICATION from the poem.
Bladsy | 57
58 | B l a d s y
1.21 Die gebruik van “uitvaart” in plaas van dood in die titel is ‘n voorbeeld
van ‘n ____________.
The use of “uitvaart: in stead of death in the titel is an example of a _________.
1.22 Wat is die stemmiing van die gedig?

What is the mood of the poem?
1.23 Wat is die funksie van die omgekeerde woordorde in reël 3?

What is the function of the reversed wordorder in line 3?
SKRYF EN AANBIED: DIE VERSLAG
Op pad skool toe was daar ‘n bakleiery tussen leerders van jou skool. Jy was ‘n
ooggetuie tydens hierdie bakleiery en die skoolhoof het vir jou gevra om ‘n VERSLAG
daaroor te skryf. Skryf die VERSLAG wat jy vir die skoolhoof sal gee.
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
Bladsy | 58
59 | B l a d s y
GEDIG 9: HANSWORS
deur S.J. PRETORIUS
Hanswors
1 Oor sy afsigtelik boggel,

2 en kromheid, het hulle hom gekoggel,
3 en bitterder was hul venyn
4 as sy vergroeide ruggraatpyn.
5 Tussen die diere in ‘n hok

6 het hy die eensaamheid gesoek:
7 “Met klere wat gedurig gaar is,
8 wat doen die vent met sy salaris?”
9 Hy’t maandliks by die poskantoor

10 ‘n brief gepos of een gelees
11 by die dierekratte, oor en oor:
12 “Sou daar tog êrens iemand wees?”
13 En daardie ewige reuk van drank:

14 nie een sou huil as hy bedank,
15 maar waar hy in die sirkustent
16 aapagtig teen die firmament,
17 hoog teen die takelwerk, kon klouter,
18 die dood uittart, en, klein kabouter,
19 sy duiwelstreke uithaal onder
20 dat almal skater vir die wonder,
21 is hy, hoeseer verag, verlate,
22 nog deur die baas beskou as bate.
Bladsy | 59
60 | B l a d s y
23 Toe het ‘n brief gekom eendag ...

24 Hy’t oor die bed gebuk, verblind,
25 terwyl die boggelvroutjie, sag,
26 sterwend fluister: “Dankie my kind ...”
(Uit: Album 60. Human & Rousseau, 1960)
WOORDVERKLARING:

hanswors
afsigtelike
boggel
kromheid
gekoggel
venyn
vergroeide
ruggraatpyn
Gaar
dierkratte
ewige
bedank
aapagtig
firmament
takelwerk
klouter
duiwelstreke
skater
hoeseer
Verag
verlate
beskou
Bate
verblind

• Die gedig gaan oor ‘n hanswors wat ander mense vermaak ten spyte van die feit
dat daar so baie pyn, hartseer en lyding in sy eie lewe is.
• Niemand verstaan of weet wat in sy eie lewe aangaan ne, maar tog is hulle
bereid om sleg van hom te dink of van hom te praat.
Bladsy | 60
61 | B l a d s y
DIE TITEL:
• Die afwesige LIDWOORD (die / ‘n) maak die titel universeel.
• Die titel is IRONIES – ons aanvaar die hanswors se lewe moet gelukkig wees,
want hy vermaak mense.
• Ons sien dan dat sy persoonlike lewe nie so gelukkig is nie.
PITKOS:
• Die hanswors vermaak mense ten spyte van sy fisiese gebreke, nl. boggelrug en
‘n vergroeide ruggraat wat skeef groei.
• Hoewel hy gedurig fiese pyn ervaar, slaag hy nog steeds daarin om die mense te
vermaak.
• Hy ervaar ook emosionele pyn.
• Dit is as gevolg van die manier hoe sy kollegas hom behandel en van hom
skinder.
• Strofe 1 gaan oor die mens se reaksie op die hanswors en die pyn wat die
hanswors ervaar.
• Strofe 2 gaan oor die gemoedstoestand van die hanswors.
• Strofe 3 beskryf sy maandlikse besoek aan die poskantoor.
• Strofe 4 beskryf sy waarde vir die sirkus.
• Strofe 5 vertel van die brief wat die hanswors ontvang het wat dan vir ons
duidelikheid gee oor die briefskrywer.

Ironie Titel “ Hanswors” Laat almal lag, maar sy eie lewe
is vol pyn en lyding.
Omgekeerde 1 “oor sy afsigtelike Beklemtoon die fisiese
woordorde boggel” gestremdheid van die hanswors.
(Voorplasing)
Alliterasie 2 “het hulle hom Beklemtoon die hulle wat teen die
gekoggel” hom staan.
Kontras 3-4 “venyn as sy Die geskinder en pratery van die
...ruggraatpyn” kollegas maak seerder as die
fisieke pyn.
Aanhalingstekens 7 - 8 “Met klere ... met sy Dui op die direkte woorde van die
salaris” kollegas / spreker in die gedig.
Retoriese vraag 8 “wat doen die vent Beklemtoon hulle venynigheid
met sy salaris?” teenoor die hanswors.
Elisie 9 “Hy’t” Help om die tempo te behou.
Herhaling 11 “oor en oor” Beklemtoon die aantal kere wat
die briewe gelees is.
Retoriese vraag 12 “Sou daar tog êrens Beklemtoon die venynigheid van
iemand wees?” die spreker en die kollegas.
Bladsy | 61
62 | B l a d s y
Hiperbool 13 “ewige” Beklemtoon die reuk wat die

hanswors omhul het
Metafoor 16 “aapagtig” Sy mannewales word hier
beklemtoon. Dit dui aan hoe rats
en vinnig hy was.
Alliterasie 17 “kon klouter” Beklemtoon dit wat hy doen.
Metafoor 18 “kabouter” Verwys na die hanswors
Ironie 21 - 22 “... verag verlate, Beklemtoon dat net sy kollegas
nog deur die baas hom as ‘n las sien, maar vir die
beskou as bate” sirkusbaas is hy nog steeds ‘n
aanwins.
Inversie 23 “Toe het ‘n brief Dit beklemtoon die brief deir die
gekom, eendag...” rymdwang.
SKRYF EN AANBIED: CLOZE-TEGNIEK
Lees die HULDEBLYK en vul die ontbrekende woorde in deur woorde uit die gedig,
Hanswors, te neem.
Huldeblyk vir die __________________

Seun, kollega, komediant en bate.
Goeiemôre dames en Here. Ons is almal vandag hier om hulde te bring aan ons geliefde
kollega.
Ons almal het hom altyd oor sy afsigtelik (a) _____________ en (b) ______________
geterg. Dit het hy gelate aanvaar. Hartseerder vir hom was ons (c) _______________
en nie sy vergroeide (d) _______________ nie.
Bladsy | 62
63 | B l a d s y
As hy dan so hartseer was oor ons lelike optrede; dan het hy tussen die (e) _________
in ‘n hok die (f) _________________ gaan soek. Ons almal het ook gesien dat sy klere
pal (g) ____________ is en het gewonder wat die (h) _____________ met sy (i)
_______________ doen.
Ek weet egter dat hy (j) _______________ na die (k) ____________ toe gegaan het
waar hy ‘n (l) _____________ afgehaal of een gepos het. Hy het dan by die (m)
________________ gesit en dit oor en oor gelees terwyl die trane oor sy wange geloop
het. Dit het my altyd laat wonder of daar tog (n) ______________ was wat vir hom
omgegee het.
Wie van julle onthou nie daardie (o) __________ drankreuk wat hom omhels het nie?
En wie van julle sou huil as hy (p) ______________? Wees eerlik! Niemand nie. Maar,
ten spyte van die toestand het die (q) _______________ hom nog steeds beskou as ‘n
(r) _____________.
Onthou julle hoe hy (s) _________________ teen die firmament, hoog teen die (t)
_____________ kon klouter? Daar bo sou hy die dood (u) _____________ en sy (v)
_____________ uithaal sodat almal kon (w) _______________ vir sy mannewales.
Vandag gaan hy weg, want hy het ‘n (x) ______________ ontvang wat vir hom slegte
nuus gebring het. Sy moeder lê op haar sterfbed.
Hanswors, ons wil eerstens om verskoning vra dat ons jou nie eintlik verstaan het nie –
en selfs nooit ide tyd gevat het om jou te probeer verstaan nie. Vandag wil ons jou
sterkte toewens. Ons sal jou in ons gebede onthou en in soanning wag tot jy terugkeer.
Dankie.
VRAE:
1.1 Verklaar die weglating van die lidwoord in die titel.
(Explain wht the ARTICLE was left out in the title.)
1.2 Gee TWEE SINONIEME vir die titel.

(Give TWO SYNONYMS for the title.)
1.3 Wat verwag ons gewoonlik as ons hansworse sien?

(What do we normally expect when we see clowns?)
1.4 Watter fifiese gebreke het die hanswors?

(What was the physical defects of the clown?)
Bladsy | 63
64 | B l a d s y
1.5 Haal die woord aan wat vir ons wys dat die hanswors se boggel nie
mooi was nie.
(Quote the word indicating the clown’s hunch was not beautiful.)
1.6 Na wie verwys die “hul” in reël 2?

(Whom is the “hul” in line 2 refering to?)
1.7 Watter pyn was die ergste vir die hanswors?

(Which pain was the worst for the clown?)
1.8 Waar het die hanswors geselskap gaan soek as die “hul” se woorde
hom seer gemaak het?
(Where did the clowns find company when the words of the “hul” hurt his
feelings?)
1.9.1 In watter toestand was die hanswors se klere? Geen EEN woord uit die
gedig.
(What was the condition of the clown’s clothes? Give ONE word from the poem.)
1.9.2 Hoe weet ons die spreker in die gedig het ‘n slegte dunk van die
hanswors?
(How do we know the speaker does not think highly of the clown?)
1.10 Wat het die hanswors elke maand gedoen?

(What did the clown do every month?)
1.11 Waar het die hanswors die brief gelees?

(Where did he read the letter?)
1.12 Waarom, dink jy, het hy die brief daar gelees?

(Why, according to you, did he read the letter there?)
1.13 Wat het die hanswors gedoen om van die pyn te ontsnap?
(What did the clown do to escape from the pain?)
1.14 Dink jy sy kollegas sou hartseer wees as hy die sirkus verlaat? Haal ‘n
versreël aan om jou antwoord te staaf.
(Would his colleagues be sad should he decide to leave the circus? Quote a line
to support your answer.)
1.15 Voltooi die sin deur die ontbrekende woorde in te vul.

(Complete the sentence by filling in the missing words.)
Bladsy | 64
65 | B l a d s y
Sy kollegas sien hom as ‘n (a) ______________, maar sy baas sien

hom as ‘n (b) ___________.
1.16 Hoekom kan ons aanvaar die werk wat die hanswors doen, is baie
gevaarlik?
(Why can we accept the work of the clown is very dangerous?)
1.17 Die spreker verwys na die hanswors as ‘n “klein kabouter”. Gee ‘n

moontlik rede daarvoor.
(The speaker refers to the clown as a “klain kabouter” Give a possible reason for
it.)
1.18 Hoe verskil die manier hoe die hanwors se kollegas hom sien van die
van die sirkusgangers?
(How does the way in which the clown’s colleagues see him differ from that of
the people visiting the circus?)
1.19 Watter woord dui op ‘n verandering in die gedig?

(Which word shows a change in the poem?)
1.20 Die hanswors is nie blind nie. Verduidelik hoekom hy verblind was by
sy ma se sterfbed.
(The clown is not blind. Explain why he was blinded at his mother’s death bed.)
1.21 Wat is die stemming van die gedig?

(What is the mood of the poem?)
1.22 Pas die inligting in KOLOM B by die aspek in KOLOM A.
KOLOM A KOLOM B
1.22.1 Alliterasie A “wat doen die vent met sy salaris?”
1.22.2 Kontras B “ewige reuk van drank”
1.22.3 Retoriese vraag C het hulle hom
1.22.4 Hiperbool D “klein kabouter”
1.22.5 Metafoor E “venyn ... ruggraatpyn”
SKRYF EN AANBIED:
Jou gunsteling sanger/akteur/aktrise/sportspeler gaan julle skool kom besoek om die

matrikulante toe te spreek.
Jy is egter gevra om ‘n HULDEBLYK vir hom/haar te lewer as hy/sy die skool besoek.
Skryf die HULDEBLYK wat jy gaan lewer.
Bladsy | 65
66 | B l a d s y
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
Bladsy | 66
67 | B l a d s y
GEDIG 10: DIE HARDLOPER

deur ERNST VAN HEERDEN
DIE HARDLOPER
1 Met wilde maar met suiwer hart

2 het hy die woeste wedren fel begin,
3 en elke myl met rappe voet getart,
4 hy sou die vlugste lopers nog oorwin.
5 Sy hart het hoog geklop, sy bloed was heet,

6 die winde het sy haregolf gelig;
7 met snelle draf het hy die baan gemeet,
8 die vreug van spierkrag was op sy gesig.
9 Hy het geloop met stromdrang in sy bloed,

10 sy ademstoot ‘n hete windgejaag,
11 die see se branding in sy strenge moed,
12 toe hoor hy reeds die donker, bitter vraag:
13 Wie is die ongesiene makker in die loop,

14 van wie die voet langs syne en die wind
15 van asem agter hom, van wie die hoop
16 dat nog ‘n bors die dun wit lint mag vind?
17 Dié vreemde spanmaat het hy nie geken,

18 nooit hardloop hy weer sonder pyn of vrees;
19 hy weet al het hy nou die loop gewen,
20 die ander man sal eendag eerste wees.
(Uit: Weerlose uur. Nasionale Pers, 1942)
Bladsy | 67
68 | B l a d s y
WOORDVERKLARING:

woeste
suiwer
wedren
fel
rappe
getart
vlugste
oorwin
heet
snelle
vreug
stormdrang
ademstoot
branding
strenge
ongesiene
makker
loop

• Die persoon neem deel aan ‘n wedloop en kom tot die besef dat hy nie altyd as
die wenner uit die stryd sal tree nie.
• Op figuurlike vlak gaan dit om die wedloop van die lewe en dat die dood
uiteindelik sal wen.
DIE TITEL:
• Die gebruik van die LIDWOORD (DIE) maak dit spesifiek. Dit gaan hier dus om ‘n
spesifieke hardloper.
• Hy neem deel aan die wedloop en hoewel hy wen, kom hy tot die besef dat dit
nie altyd so sal wees nie.
• Die hardloper is dan ook simbolies van die mens wat die wedloop van die lewe
doen en besef die dood sal eendag wen.
PITKOS:
• Die gedig bestaan uit 5 strofes van 4 versreëls elk.
• Daar is ‘n vaste rymskema, nl. kruisrym.
• Ons het hier dus te make met ‘n tradisionele gedig, want die strofes is ewe lank
en daar is ‘n vaste rymskema.
• Strofe 1 handel oor die positiewe houding van die hardloper tydens die wedloop.
• Strofe 2 wys vir ons wat fisies gebeur terwyl die atleet aan die hardloop is.
Bladsy | 68
69 | B l a d s y
• Strofe 3 is daar die tekens van negatiwiteit, want hy ervaar probleme tydens die
wedloop.
• Strofe 4 word hy nou bewus van die kompetisie in die wedloop.
• Strofe 5 gaan oor die impak van die ongesiene makker op die gemoed van die
hardloper. Hy ervaar dus pyn en vrees.

Simboliek Titel “ Die Hardloper” Dit verteenwoordig eintlik die
mens wat deelneem aan die
wedloop van die lewe, maar wat
dan besef dat sy lewe eendag tot
‘n einde sal kom. Die dood sal die
wedloop wen.
Alliterasie 2 “woeste wedren” Die intensiteit van die wedloop
word deur die alliterasie
beklemtoon. / Dit dui ook op die
intensiteit van die aanslae van die
lewe.
Personifikasie 6 “die winde het sy Om te wys hoe vinnig die atleet
haregolf gelig;” hardloop.
Inversie 7 “met snelle draf het Dit plaas die fokus op die laaste
hy die baan gemeet” woord wat eintlik daarin slaag om
die rymskema te behou. Hierdie
verskynsel noem ons ook
dwangrym.
Afkapping / 8 “vreug” Moet eintlik vreugde wees. Die
Elisie geforseerde afkapping behou die
ritme van die gedig.
Inversie 12 “toe hoor hy reeds Beklemtoon die wending in die
die donker, bitter gedig. Ook word die rymskema
vraag” behou (dwangrym).
Konnotasie en 13 “ongesiene makker” Denotatief dui dit op die ander
Denotasie atleet in die baan langs hom wat
hy nie kan sien nie.
Konnotatief dui dit op die Dood
wat uiteindelik die wedloop gaan
wen.
Personifikasie / 13 “ongesiene makker” Die Dood word gesien as ‘n
Metafoor persoon (makker).
Herhaling 14 – 15 “wie” Dit beklemtoon die ongesiene
makker.
Enjambement 14 - 15 “van wie die voet Die afwesige leesteken versnel die
Bladsy | 69
70 | B l a d s y
langs syne en die tempo van die lees.

wind / van asem
agter hom”
Retoriese vraag 13 – 16 “Wie is die ongesiene Dit beklemtoon die druk wat op
makker ...” die hardloper is.
Kontras 18 “nooit hardloop hy Die vrees om te verloor word
weer sonder pyn of beklemtoon.
vrees”
Inversie 18 “nooit hardloop hy Dit beklemtoon ook die hardloper
weer sonder pyn of se vrees vir die dood.
vrees”
Assonansie 20 “eendag eerste wees” Beklemtoon sy verdere gevoelens
oor die wedloop.
SKRYF EN AANBIED:
Lees die volgende Brief aan die Pers aandagtig deur en vul die ontbrekende woorde in
deur die gedig, Die Hardloper, te gebruik.
Bernardstraat 1
Kaapstad
8001
1 Augustus 2023
Die Redakteur
Die Burger
Strandstraat 25
Kaapstad
8001
Geagte Heer
RE: DIE WEDLOOP
Hierdie naweek was die top naellopers hier in die Moederstad.
Hulle het met (a) __________ , maar (b) ___________ harte die (c) _____________
wedren baie (d) ___________ begin. Elke (e) __________ het hulle met rappe voete
(f) ____________ en elkeen se droom was om die (g) ___________ lopers te h)
_______________.
Hulle harte het hoog geklop en hulle bloed was (i) __________. Van hulle het so vinnig
gehardloop dat die winde hulle (j) _____________ gelig het. Selfs die baan is (k)
__________ deur elke snelle drawwer. Die (l) __________ van hulle (m) ___________
Bladsy | 70
71 | B l a d s y
was duidelik leesbaar op hulle gesigte.
In hulle bloed was daar die (n) ____________ en later was elkeen se ademstoot ‘n hete
(o) __________. In hulle strenge moed was die (p) ____________ van die see. En
terwyl hulle draf, kom die (q) ________ en (r) ___________ vraag, nl Wie is die (s)
_____________ makker wie se (t) ____________ langs hulle s’n val en wie se (u)
___________ as gevolg van die swaar asemhaling blaas in hulle nekke? En hulle besef
dat ook hierdie nuwe persoon ook die (v) ___________ het dat sy bors die dun wit (w)
____________ mag vind.
Maar hulle het nie die (x) _____________ spanmaat geken nie. Die gevolg was dat
hulle nooit weer sonder (y) ____________ of (z) ____________ hardloop nie. Hulle het
besef dat die ander man eendag (aa) __________ sal wees.
Die les is dat ‘n mens moet besef dat jy nie altyd sal wen nie.
Baie dankie.
Die uwe
Aqeelah Anthony
VRAE:
1.1 Hoe weet jy hier word van ‘n spesifieke hardloper gepraat?
(How do we know they are talking about a specific runner?)
1.2 Kan ons die titel ook universeel sien? Antwoord JA of NEE en motiveer
jou keuse.
(Can we see the title as universal? Answer YES or NO and motivate your choice.)
1.3 Waarom, dink jy, het sy hart aanvanklik so wild geklop?

(Why, according to you, was his heartbeat so wild in the beginning?)
1.4 Verduidelik hoekom jy met die volgende stelling saamstem.

Die hardloper het aan die begin geen onsekerhede oor sy vermoë
gehad nie.
(Explain why you agree with the following statement. The runner did not have
any insecurities in the beginning.)
1.5 Die wedren was nie ‘n maklike een nie.

Verduidelik hoekom die stelling WAAR is.
(The race was not easy. Explain why this statement is TRUE.)
1.6 Die woord “myl” dui op die afstand wat gehardloop is. Met watter
woord kan ons dit vervang?
Bladsy | 71
72 | B l a d s y
(The word “myl” indicates the distance they ran. With which word can we
replace it?)
1.7 Watter ENKELE WOORD dui aan dat die harloper vinnig gehardloop
het?
(Give the sinlge word that tells us the runner ran fast.)
1.8 Maak ‘n lys van die veranderinge wat in die hardloper se liggaam
gebeur het tydens die wedloop.
(List all the changes that occured in the runners body during the race.)
1.9 Haal net die versreël aan wat vir ons wys dat hy nog die wedloop
geniet het.
(Quote the line that shows he is still enjoying the race.)
1.10 Watter woord dui die verandering in die hardloper se gemoed aan?
(Which word shows the change in the runners mood?)
1.11 Verduidelik wie die “ongesiene makker” is.

(Explain who the “ongesiene makker” is.)
1.12 Waarom word die “wie” herhaal?

(Why is the “wie” repeated?)
1.13 Watter TWEE OPEENVOLGENDE WOORDE in strofe 5 verwys ook na die

“ongesiene makker”?
(Quote TWO CONSECUTIVE WORDS from stanza 5 indicating to the “ongesiene
makker”.)
1.14 Watter negatiewe gevoel ervaar die hardloper nou?

(What negative feeling is the runner experiencing?)
1.15 Wie of wat is “die ander man”?

(Who or what is “die ander man”?)
1.16 Wat is die boodskap van die gedig?

(What is the message of the poem?)
1.17 Verduidelik die progressie in die gedig.

(Explain the progression in the poem.)
1.18 Haal ‘n voorbeeld van elk van die volgende aan uit die gedig en gee die
funksie daarvan.
Bladsy | 72
73 | B l a d s y
(Quote an example of the following from the poem and explain its function in the
poem.)
1.18.1 Assonansie 1.18.2 Alliterasie
1.18.3 Wending 1.18.4 Inversie
SKRYF EN AANBIED:
Dienslewering in Suid-Afrika is besig om daagliks te verswak. Ons sit met beurtkrag,

paaie vol slaggate, oppervlaktes van sommige strate is pateties, taxi-bestuurders vat
oor op paai en die verkeerspolisie doen absoluut niks daaraan nie. En nog vele meer.
As ‘n gehoorsame Suid-Afrikaner voel jy jy het net genoeg daarvan gehad en wil jou
opinie lug.
Skryf ‘n Brief aan die Pers waarin jy jou frustriasie en woede uitspreek en waar jy ‘n
paar oplossings vir die probleme gee.
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
Bladsy | 73
74 | B l a d s y
KONSEPVRAESTELLE:
1. LETTERKUNDE OPDRAG
Lees die onderstaande gedig aandagtig deur en voer die instruksies daarby uit.
Haar Uitvaart
1 Al oor my dak het hul gemaal ...
2 dié voëltjies het vir haar kom haal.
3 Half-toegevoue vuisies klein

4 het ylings na die doodsgordyn
5 gegryp en dan weer moeg verslap ...

6 die sweet het langs haar slapies afgetap.
7 Haar ogies sien ek duidelik nog,

8 hul het vir my gesmeek om tog
9 te help ... die pyn te stil,

10 maar ek was magteloos teen Sy wil,
11 en halfweg na die hospitaal

12 het, asemloos, die dood ons ingehaal.
DEEL 1: SKRYF EN AANBIED
DIE DAGBOEK-INSKRYWING
In die gedig, Haar uitvaart deur P.J. Philander lees ons van die dood van die
spreker se geliefde dogtertjie.
Jy het ook iemand aan die dood afgestaan. Om hierdie verlies te verwerk, het
jy besluit om al jou gevoelens en ervarings in jou DAGBOEK te skryf.
Skryf TWEE DAE se inskrywings uit jou DAGBOEK.
Bladsy | 74
75 | B l a d s y
Dag 1: Die dag toe jy die nuus gehoor het dat die geliefde persoon oorlede is.
Dag 2: ‘n Paar jaar later ... [20]
DEEL 2: LEES EN KYK:
DIE KONTEKSTUELE VRAAG

Lees weer die gedig en beantwoord die volgende vrae.
2.1 Watter beeld word opgeroep deur die TITEL van die gedig? (1)
2.2 Haar uitvaart dui op die dogtertjie se sterfte. Hierdie stylfiguur

waar iets baie hartseer op ‘n sagter manier gestel word, noem
ons ________________.
A. Sinekdogee
B. Sinestesie
C. Hiperbool
D. Eufemisme (1)
2.3 ‘n Hoë frekwensie VERKLEINWOORDE kom voor in die gedig.

Wat is die finksie daarvan binne konteks van die gedg? (2)
2.4 “Die voëltjies het vir haar kom haal.”

2.4.1 Identifiseer die BEELDSPRAAK. (1)
2.4.2 Waarna verwys die “voëltjies”? (1)
2.5 Waarom, dink jy, was die dogtertjie se hande konstant in vuisies
saamgeklem? (1)
2.6 Waarom word ei woord “Sy” met ‘n hoofletter geskryf? (1)
2.7 Die spreker het ook iets gedoen om sy dogtertjie te probeer help.
Verduidelik hoekom jy met die stelling saamstem. (1)
2.8 Watter tipe spreker kom voor in die gedig? (1)
2.9 Waarom verwys die spreker spesifiek na die dogtertjie se oë? (1)
2.10 Die pa kon niks doen om die dogtertjie se pyn en lyding weg te
neem nie. Haal die woorde aan wat dit bevestig. (1)
Bladsy | 75
76 | B l a d s y
2.11 Wat is die stemming van die gedig? (1)
2.12 Het jy simpatie met die vader van wie daar in die gedig geskryf
word? Antwoord JA of NEE en motiveer jou keuse. (1)
2.13 Watter LES rakende die lewe het jy uit die gedig geleer? (1)
[15]
Bladsy | 76
77 | B l a d s y
KONSEPVRAESTEL : JUNIE-EKSAMEN
AFDELING D : VERSKEIDENHEID GEDIGTE

• Beantwoord al die vrae oor die gedigte.
• Nommer korrek soos op die vraestel
• Jy hoef nie in volsinne te antwoord nie.
Lees die onderstaande gedig aandagtig deur en beantwoord die vrae.
Die dans van die reën

Lied van die vioolspeler, Jan Konterdans, uit die Groot Woestyn
1 O die dans van ons Suster!

2 Eers oor die bergtop loer sy skelm,
3 en haar oge is skaam;
4 en sy lag saggies.
5 En van ver af wink sy met die een hand;
6 haar armband blink en haar krale skitter;
7 saggies roep sy.
8 Sy vertel die winde van die dans
9 en sy nooi hulle uit, want die werf is wyd en die bruilof groot.
10 Die grootwild jaag uit die vlakte,

11 hulle dam op die bulttop,
12 wyd rek hulle die neusgate
13 en hulle sluk die wind;
14 en hulle buk, om haar fyn spore op die sand te sien.
15 Die kleinvolk diep onder die grond hoor die sleep van haar voete,
16 en hulle kruip nader en sing saggies:
17 “Ons Suster! Ons Suster! Jy he tgekom! Jy het gekom!”
18 En haar krale skud,

19 en haar koperringe blink in die wegraak van die son.
20 Op haar voorkop is die vuurpluim van die berggier;
21 sy trap af van die hoogte;
22 sy sprei die vaal karos met altwee arms uit;
23 die asem van die wind raak weg.
24 O, die dans van ons Suster!
Bladsy | 77
78 | B l a d s y
VRAE:
9.1 Waarom word daar na die koms van die reën as ‘n dans verwys? (1)
9.2 Kyk na die subtitel vandie gedig.

9.2.1 Wie is Jan Konterdans? (1)
9.2.2 Na watter woestyn verwys die Groot woestyn? (1)
9.3 Die uitroep “O” aan die begin van strofe 1 en aan die einde van die
gedig is die uitroep van _______________
A. teleurstelling
B. ekstase
C. hartseer
D. pyniging (1)
9.4 Hoe word die spreker vir die eerste keer bewus van die komende
reën? (1)
9.5 Haal TWEE APARTE VERSREËLS aan wat op die donderweer dui. (2)
9.6 Waarom word daar spesifiek van die wind melding gemaak? (1)
9.7 Om watter TWEE REDES word die wind uitgenooi? (2)
9.8 Die grootwild jaag uit die vlakte.

9.8.1 Waar vergader die grootwild? (1)
9.8.2 Noem TWEE DINGE wat die grootwild doen. (2)
9.8.3 Hoe weet ons dit het noe in die woestyn begin reën? (1)
9.9. Pas die inligting in KOLOM B by die aspek in KOLOM A. Skryf net
die letter (A – D) langs die vraagnommer (9.9.1 – 9.9.3) neer.
KOLOM A KOLOM B
9.9.1 Inversie A “wyd rek hulle die neusgate”
9.9.2 Metafoor B “saggies roep sy”
9.9.3 Personifikasie C “”vaal karos”
D “hulle sing saggies”
(3)
9.10 Verduidelik die progressie in die gedig deur te fokus op die reën. (1)
[18]
Bladsy | 78
79 | B l a d s y
Krisis
1 Dis hier wat ons twee skei – jy, Hart, en ek,
2 albei tot afskeid so onvoorbereid.
3 Die weg was lieflik waarlangs jy gelei’t
4 maar dis verby, al staar jy terug. Nou strek
5 die pad langs klowe, afgrond en moeras.
6 Voortvarend en ‘n lafaard soos altyd
7 en nooit in staat tot enige besluit
8 en siek daarby, is jy nou net ‘n las.
9 Jy was die gas en gasheer by die fees,

10 die seremoniemeester en die nar:
11 jou dwase raad kan net die Hoof verwar
12 waar elke tree die laaste tree mag wees.
13 Kyk, dit word laat, die kermis is verby,
14 kan jy dit nie begryp? Hier moet ons skei.
(Uit: Versamelde gedigte: Human & Rousseau en Tafelberg,1980)
9.11 Wat is die “krisis” waarna die titel verwys? (1)
9.12 Wat is die funksie van die aandagstreep in reël 1? (1)
9.13 Haal net die woord aan wat vir ons wys dat die twee nie gereed
is om van mekaar te skei nie. (1)
9.14 Wat is IRONIES aan die feit dat die spreker wil hê hulle paadjies
moet nou skei? (1)
9.15 Die paadjie wat die”ons” saam geloop het, was nie net sleg nie.
Verduidelik hoekom jy met ide stelling saamstem. (1)
9.16 Haal DRIE OPEENVOLGENDE WOORDE aan wat vir ons wys dat
hulle verhouding nou versuur het. (1)
9.17 Wat kon die aangesprokene nooit doen nie? (1)
Bladsy | 79
80 | B l a d s y
9.18 Verduidelik hoe ‘n hart “voortvarend” kan wees. (1)
9.19 Watter KONTRASTERENDE ROLLE het die hart soms gespeel? (1)
9.20 Kies die KORREKTE antwoord uit die woorde in die hakies.
Die hart kon nie altyd goeie raad gee nie, want dit reageer
(fisies / emosioneel / fisiologies). (1)
9.21 Pas die inligting in KOLOM B by die aspek in KOLOM A. Skryf net
KOLOM A KOLOM B
9.21.1 Polisindeton A “gelei’t”
9.21.2 Elisie B “en ‘n lafaard soos altyd/ en nooit in
staat tot enige besluit/en siek
daarby, is jy nou net ‘n las.”
9.21.3 Oksimoron C “Kan jy dit nie begryp nie?”
D “dwase raad”
(3)
9.22 Kies die korrekte antwoord uit die mooontlike antwoorde.

Skryf net die vraagnommer (9.22) en die letter (A – D) neer.
Die digter probeer op ‘n ______________ wyse die innerlike stryd

van die spreker verbeeld.
A. paradoksale
B. satiriese
C. dubbelsinnige
D. allegoriese (1)
9.23 Die digvorm hier is die tipiese Italiaanse sonnet.

Verduidelik hoekom jy saamstem met ide stelling. (1)
9.24 Wat doen die volgende mense:

9.24.1 ‘n seremoniemeester? (1)
9.24.2 ‘n nar? (1)
[17]
TOTAAL : [35]
Bladsy | 80
81 | B l a d s y
KONSEPVRAESTEL : SEPTEMBER-EKSAMEN
AFDELING D : VERSKEIDENHEID GEDIGTE

• Beantwoord al die vrae oor die gedigte.
• Nommer korrek soos op die vraestel
• Jy hoef nie in volsinne te antwoord nie.
Hanswors deur S.J. Pretorius
1 Oor sy afsigtelik boggel,

2 en kromheid, het hulle hom gekoggel,
3 en bitterder was hul venyn
4 as sy vergroeide ruggraatpyn.
5 Tussen die diere in ‘n hok

6 het hy die eensaamheid gesoek:
7 “Met klere wat gedurig gaar is,
8 wat doen die vent met sy salaris?”
9 Hy’t maandliks by die poskantoor

10 ‘n brief gepos of een gelees
11 by die dierekratte, oor en oor:
12 “Sou daar tog êrens iemand wees?”
13 En daardie ewige reuk van drank:

14 nie een sou huil as hy bedank,
15 maar waar hy in die sirkustent
16 aapagtig teen die firmament,
17 hoog teen die takelwerk, kon klouter,
18 die dood uittart, en, klein kabouter,
19 sy duiwelstreke uithaal onder
20 dat almal skater vir die wonder,
21 is hy, hoeseer verag, verlate,
22 nog deur die baas beskou as bate.
23 Toe het ‘n brief gekom eendag ...

24 Hy’t oor die bed gebuk, verblind,
25 terwyl die boggelvroutjie, sag,
26 sterwend fluister: “Dankie my kind ...”
Bladsy | 81
82 | B l a d s y
VRAE:
9.1 Hoekom word die LIDWOORD nie in die titel gebruik nie? (1)
9.2 Wat was die oorsaak van die hanswors se boggel? (1)
9.3 In die gedig ervaar die hanswors nie net emosionele pyn nie,
maar ook ___________________ pyn. (1)
9.4 Watter EEN van die pyne was vir die hanswors die ergste?
Motiveer jou antwoord. (2)
9.5 Haal net die woord aan wat vir ons wys dat die hanswors se
kollegas se woorde giftig was. (1)
9.5 Noem TWEE DINGE van die hanswors waaroor sy kollegas gedurig
geskinder het . (2)
9.6 Verklaar die gebruik van die aanhalingstekens in strofe 2? (1)
9.7 Die hanswors se kollegas het nie juis ‘n hoë dunk van hom gehad
nie. Verduidelik hoekom die stelling WAAR is. (1)
9.8 Die kollegas wonder tog ook oor die hanswors.

9.8.1 Waaroor wonder hulle as dit kom by die hanswors se
(a) professionele
(b) persoonlike lewe? (2)
9.9. Pas die inligting in KOLOM B by die aspek in KOLOM A. Skryf net
KOLOM A KOLOM B
9.9.1 Inversie A “daardie ewige reuk van drank”
9.9.2 Hiperbool B “klein kabouter”
9.9.3 Metafoor C “”Toe het ‘n brief gekom eendag ...”
D “nog deur die baas beskou as bate”
(3)
9.10 Die hanswors was nie regtig blind in strofe 5 nie. Wat het veroorsaak
dat hy nie duidelik kon sien nie? (1)
9.11 Verduidelik die IRONIE in hierdie gedig deur te verwys na die titel en
die inhoud van die gedig. (1)
Bladsy | 82
83 | B l a d s y
9.12 Watter belangrike lewensles het jy uit die gedig geleer? (1)
[18]
Sproeireën
1 My nooi is in ‘n nartjie,
4 daar’s ‘n vrou in elke geur!
5 As ek ‘n stukkie nartjieskil
6 tussen my vinger buig of knak,
7 breek uit die klein sproeireën
8 wat geurend om my hand uitsak,
9 die boorde weer van Swartfoloos
10 en met die nartjies om my heen
11 weet ek hoe dat ‘n vrou kan troos.
12 O my nooi is in ‘n nartjie,
15 daar’s ‘n vrou in elke geur.
(Uit: Versamelde poësie, Human & Rousseau, 1987)
9.13 Verduidelik die LETTERLIKE betekenis van die titel. (1)
9.12 Met watter spesery assosieer die spreker die volgende mense:
(a) sy nooi?
(b) sy ouma? (2)
9.13 Die spreker assosieer vroue met ‘n spesieke kamer in die huis.
9.13.1 Met watter kamer in die huis is dit? (1)
9.13.2 Kan ons dit as stereotiperend beskou? Motiveer jou keuse. (1)
9.14 Tot watter gevolgtrekking kom die spreker oor vroue in die
algemeen? (1)
9.15 Wanneer kom die aangename herinnering na vore? (1)
Bladsy | 83
84 | B l a d s y
9.16 Watter ENKELE WOORD dui vir ons aan dat die spreker dalk op
‘n plaas opgegroei het? (1)
9.17 Die spreker het in Mpumalanga opgegroei.

Verduidelik hoekom jy nie met die stelling saamstem nie. (1)
9.18 Watter belangrike rol het vroue in die spreker se lewe gespeel? (1)
9.19 Pas die inligting in KOLOM B by die aspek in KOLOM A. Skryf net
KOLOM A KOLOM B
9.19.1 Alliterasie A “breek uit ide klein sproeireën”
9.19.2 Herhaling B “Sproeireën”
9.19.3 Metafoor C “My nooi is in ‘n nartjie”
D “daar’s iemand ... iemand in anys”
(3)
9.20 Kies die korrekte antwoord uit die mooontlike antwoorde.

Skryf net die vraagnommer (9.22) en die letter (A – D) neer.
Die tipografie van die gedig beklemtoon die ___________
E. inkeping.
F. die rol wat vroue in die spreker se lewe speel.
G. refrein.
H. herinneringe. (1)
9.21 Die digvorm hier is die vrye versvorm

Verduidelik hoekom jy saamstem met die stelling. (1)
9.22 “O my nooi is in ‘n nartjie.” (reël 12)

9.22.1 Die “O” is die uitroep van (verwondering / verwarring). (1)
9.22.2 Wat is die funksie van die “O” in die reël? (1)
9.23 Lewer kritiek op die inhoud van die gedig. (1)

[17]
TOTAAL : [35]
Bladsy | 84
85 | B l a d s y
Bladsy | 85

Gedigte Werkboek

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Gedigte Werkboek

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

1|Bladsy

B. Lys van Gedigte

1. Krisis deur Elizabeth Eybers

2. Ken jy die see deur Uys Krige

3. Wetenskapmannetjies deur Antjie Krog

4. Eksamenlokaal deur Suzaan Laing

5. Die dans van die reën deur Eugene N. Marais

6. Die heks van Hexrivier deur Philip Nel

7. Sproeireën deur D. J. Opperman

8. Haar uitvaart deur P.J. Philander

9. Hanswors deur S.J. Pretorius

10. Die hardloper deur Ernst van Heerden

waarheid gebaseer is nie.

Addisionele Aspekte: ………………………………………………………………………....

GEDIG 1: KRISIS deur ELIZABETH EYBERS

1 Dis hier wat ons twee skei – jy, Hart, en ek,

9 Jy was die gas en gasheer by die fees,

(Uit: Versamelde gedigte: Human & Rousseau en Tafelberg,1980)

WOORD SINONIEM / DEFINISIE ENGELS

Waaroor gaan die gedig?

ASPEK REËL(S) VOORBEELD FUNKSIE

KREATIEWE SKRYFWERK : CLOZE-TEGNIEK

KORTER TEKS : DIE DAGBOEK-INSKRYWING : Voltooi die onderstaande

Dag en datum : _____________________________________

As ek terugdink, onthou ek my hart was altyd die (m) ____________ en (n)

Alles van die beste

1.3. Wat, dink jy, impliseer die “hier” in reël 1?

1.4. Hoekom word die woord “Hart” met ‘n hoofletter geskryf?

1.5. Watter woord in versreël 2 sluit aan by versreël 1?

1.16. Verduidelik die dubbele betekenis van reël 12.

1.18. Verduidelik hoekom die boodskap eintlik ironies is.

1.23. Wat is die funksie van die polisindeton in reëls 6 tot 8?

1.25. Gee ‘n voorbeeld van ‘n oksimoron uit die sestet.

SKRYF EN AANBIED: DAGBOEK

Maak TWEE dagboek-inskrywings waarin jy vertel van die dag

Fokus op hoe jy gevoel het en hoe jy nou voel.

Onthou: Die aantal woorde is 80 tot 100 woorde.

GEDIG 2: KEN JY DIE SEE… deur UYS KRIGE

Ken jy die see ...

1 Ken jy die see, Meneer, ken jy die see?

5 Dan sê jy nog, Meneer, die vis is duur.

6 Dié vrede, kalmer as ‘n stil, soet kind,

10 En jy sê nog, Meneer, die vis is duur.

15 En jy sê nog, Meneer, die vis is duur.

16 Wat van die storms wat nooit ophou raas nie?

20 Dan sê jy nog, Meneer, die vis is duur.

21 Was jy al van jou bootjie soos ‘n veer gevee

25 Dan sê jy nog, Meneer, die vis is duur.

26 Ken jy die doodsangs as die rukwind klap?

30 Dan sê jy nog, Meneer, die vis is duur.

31 Ken jy die see, Meneer, ken jy die see?

35 Dan sê jy nog, Meneer, dis vis is duur.

36 Sien jy die krom ou vroutjie daar, mevrou Mathee,

40 Dan sê jy nog, Meneer, die vis is duur ...

WOORD SINONIEM / DEFINISIE ENGELS

Waaroor gaan die gedig :

ASPEK REËL(S) VOORBEELD FUNKSIE

KREATIEWE SKRYFWERK : CLOZE-TEGNIEK

KLIËNT: Ai, Meneer, die vis is darem maar duur!

2. Die titel is ‘n vraag.

2.2. Motiveer jou antwoord in 2.1.

3. Hoe word die see in strofe 1 gepersonifieer?

4. Watter TWEE OPEENVOLGENDE WOORDE dui aan dat die see