MENGURUS KHIDMAT B and K SEKOLAH

MENGURUS
KHIDMAT BIMBINGAN
DAN KAUNSELING
SEKOLAH
Amalan Komprehensif
MALEK MUHAMAT SAID

SIRI KAUNSELING
Mengurus
Khidmat Bimbingan
dan Kaunseling Sekolah
AMALAN KOMPREHENSIF
Malek Muhamat Said

PTS PUBLICATIONS & DISTRIBUTORS SDN BHD
2006
Kandungan
Awal Bicara vii

Sejenak Bersama Pengarang ix
Bahagian Satu
ASAS PERKHIDMATAN 1
Bab 1
Pengenalan 2
Mengenali Bimbingan dan Kaunseling Sekolah 2
Sekolah Perlukan Khidmat Bimbingan dan Kaunseling 3
Prinsip Bimbingan dan Kaunseling Sekolah 4
Orientasi Khidmat Bimbingan dan Kaunseling Sekolah 6
Bab 2
Teras Perkhidmatan 9
Falsafah Pendidikan Negara 9
Misi, Matlamat dan Objektif Pendidikan 10
Visi, Misi dan Falsafah Perkhidmatan 11
Objektif Perkhidmatan 11
Kandungan Pengurusan Perkhidmatan 12
Sukatan Perkhidmatan Bimbingan dan Kaunseling Sekolah Menengah 13
Sukatan Perkhidmatan Bimbingan Sekolah Rendah 15
Bab 3
Tugas dan Tanggungjawab 19
Bidang Tugas dan Tanggungjawab 19
Bidang Tugas dan Tanggungjawab Guru Kaunseling 20
Bidang Tugas dan Tanggungjawab Guru Bimbingan 23
Senarai Tugas Guru Kaunseling 25
Senarai Tugas Guru Bimbingan 27
Tatasusila Profesion Perguruan Malaysia 27
Etika Bimbingan dan Kaunseling 28
Bahagian Dua
MERANCANG DAN MENYUSUN PERKHIDMATAN 30
Bab 4
Merancang Perkhidmatan 31
Sasaran Kerja Tahunan 31
Perancangan Tahunan 35
iv KANDUNGAN
Perancangan Mengikut Bidang 38

Membina Carta Gantt 40
Perancangan Strategik 42
Bab 5
Organisasi Perkhidmatan 53
Profil Personel 53
Carta Organisasi 56
Piagam Pelanggan 60
Bab 6
Jadual Bertugas Personel 63
Keperluan Membina Jadual Bertugas 63
Kandungan Jadual Bertugas 66
Membina Jadual Bertugas Mingguan 68
Penyelarasan Jadual Bertugas 72
Bab 7
Kemudahan Perkhidmatan 75
Sumber atau Resos 75
Kemudahan Fizikal 79
Sistem Fail 80
Bahan dan Rujukan 87
Instrumen Ujian 87
Borang dan Rekod Intervensi 89
Bahagian Tiga
MENGURUS DAN MELAKSANA PERKHIDMATAN 106
Bab 8
Mengurus Dan Mentadbir 107
Mengurus Bilik Bimbingan dan Kaunseling 107
Mengurus dan Mentadbir Fail Perkhidmatan 110
Mengumpul Data dan Maklumat Pelajar 111
Penyebaran Bahan Maklumat 114
Mengurus Pertandingan dan Penyertaan Pelajar 118
Mentadbir Ujian dan Pengujian 121
Mengurus dan Menjalankan Kajian 126
Bab 9
Perkhidmatan Utama 135
Khidmat Bimbingan dan Kaunseling 135
Khidmat Bimbingan 136
Bimbingan Individu 137
KANDUNGAN v
Bimbingan Kelompok Kecil 138

Bimbingan Kelompok Besar 140
Intervensi Kaunseling 145
Kaunseling Individu 153
Kaunseling Kelompok 160
Khidmat Perundingan 164
Kaunseling Antidadah 168
Bab 10
Program-Program Khas 172
Akademik 172
Peluang Belajar dan Latihan 175
Pendidikan Kerjaya 177
Psikososial dan Kesejahteraan Mental 185
Pembangunan Pelajar 187
Pendidikan Pencegahan Dadah 188
Pendidikan Pencegahan HIV dan AIDS 190
Program Keibubapaan 193
Bab 11
Aktiviti Kokurikulum 196
Pembimbing Rakan Sebaya 196
Skim Lencana Antidadah 202
Kelab Bimbingan dan Kerjaya 203
Kelab Bimbingan 204
Kelab Antijenayah 204
Penyelarasan Aktiviti Kokurikulum 205
Bab 12
Tugas-Tugas Khas 207
Prioriti Bidang Tugas 207
Tanggungjawab Mengajar 208
Penglibatan dalam Pengurusan Sekolah 209
Tugas Khas di luar Sekolah 210
Khidmat Masyarakat 212
Bahagian Empat
MEREKOD, MENILAI DAN ISU-ISU BERKAITAN 213
Bab 13
Merekodkan Perkhidmatan 214
Buku Rekod Perkhidmatan 214
Memoir Personel 219
Dokumentasi Program dan Aktiviti 220
Laporan Perkhidmatan Bimbingan dan Kaunseling 225
vi KANDUNGAN
Bab 14
Penilaian Perkhidmatan 231
Konsep Akauntabiliti dan Penilaian 231
Penilaian Personel Bimbingan dan Kaunseling 234
Penilaian Perkhidmatan Bimbingan dan Kaunseling 237
Penilaian Pendidikan Pencegahan Dadah Sekolah 240
Penilaian Prestasi Kerja 242
Penilaian Tahap Kecekapan 243
Bab 15
Menangani Isu-Isu Berkaitan 249
Kanak-Kanak dan Remaja 249
Permasalahan Kanak-Kanak dan Remaja 251
Isu Personel Bimbingan dan Kaunseling 262
Menuju Kesimpulan 266
Lampiran
Lampiran A : Tatasusila Profesion Perguruan Malaysia 268
Lampiran B : Kod Etika Guru Bimbingan 270
Lampiran C : Kod Etika Guru Kaunseling Sekolah 272
Lampiran D : Model Sasaran Kerja Guru Kaunseling 276
Lampiran E1 : Kertas Cadangan Program Mentor-Mentee
Pelajar Sekolah Menengah 281
Lampiran E2 : Senarai Semak Aktiviti Kelompok Mentor-Mentee 283
Lampiran F1 : Senarai Semak Ibu Bapa Profesional 286
Lampiran F2 : Senarai Semak Anak Terhadap Ibu Bapa 288
Lampiran F3 : Senarai Semak Ibu Bapa Profesional 290
Rujukan 294
Glosari 300
Awal Bicara
Keguruan dan kaunseling adalah dua profesion yang mulia. Kedua-dua pengamal
profesion berkhidmat membantu insan lain mencapai kesejahteraan di dalam hidup
mereka. Guru Bimbingan dan Guru Kaunseling merupakan personel yang lahir dari
kedua-dua profesion dan berkhidmat untuk menolong bantu pelajar sekolah. Guru
Bimbingan dan Guru Kaunseling dipercayai memiliki kewibawaan yang serba boleh
bukan sahaja dalam bidang pendidikan malah mereka berkemampuan memberikan
khidmat bimbingan dan kaunseling kepada para pelajar di sekolah. Ujaran memujuk
yang berhikmah dengan sentuhan yang lembut dianggap paling mujarab. Mereka
adalah arkitek yang mampu merubah personaliti pelajar dan menjadikan anak didik
mereka sebagai aset warisan kesinambungan bangsa dan negara yang lebih efisien
dan produktif.
Tanggungjawab serta peranan personel bimbingan dan kaunseling dirasakan
semakin berat apabila masyarakat umum terutamanya ibu bapa dan seluruh warga
pendidikan mula meletakkan kepercayaan dan harapan yang tinggi kepada personel
untuk menolong bantu anak didik mengemudikan perkembangan kendiri mereka.
Kehadiran mereka diperlukan untuk melayan dan merawat pelbagai permasalahan
pelajar dan seterusnya menjadikan anak didik sebagai individu yang efisien, stabil
dan produktif. Oleh itu, mana-mana individu atau personel guru yang berhasrat
untuk menyandang tugas Guru Bimbingan atau Guru Kaunseling perlu membina
personaliti, konsep kendiri dan jati diri yang seimbang, mantap dan sihat. Personel
perlu memiliki pengetahuan, kemahiran dan pengalaman yang luas meliputi ilmu
pendidikan dan Perkhidmatan Bimbingan dan Kaunseling. Seorang personel yang
autentik perlu mengungguli aras kompetensi yang tinggi terutama dalam kemahiran
menolong dan kemahiran kaunseling. Guru Bimbingan dan Guru Kaunseling yang
autentik seharusnya memiliki kelayakan dan pengalaman yang diiktiraf dan sentiasa
bersedia bagi meningkatkan kompetensi diri serta mampu untuk bertanggungjawab
mematuhi etika kaunseling yang telah diamanahkan kepada mereka.
Buku ini bukan bertujuan untuk ‘mengajar’ kaunselor profesional tetapi
ianya lebih menjurus kepada membantu personel yang menjalankan perkhidmatan
bimbingan dan amalan kaunseling di sekolah. Apa yang dipaparkan dalam buku ini
hanya bertujuan untuk berkongsi sinergi dengan memberikan panduan kepada pihak
yang terlibat secara langsung dengan khidmat bimbingan dan kaunseling di sekolah
seperti pihak pengurusan sekolah, Guru Bimbingan, Guru Kaunseling atau mana-
mana bakal guru yang berhasrat untuk mengikuti kursus dalam bidang Bimbingan
dan Kaunseling. Gelaran Guru Kaunseling adalah merujuk kepada personel guru
yang telah dipertanggungjawabkan untuk mengurus dan melaksana Perkhidmatan
Bimbingan dan Kaunseling di sekolah menengah. Gelaran Guru Bimbingan pula
merujuk kepada personel guru yang bertugas untuk mengurus dan melaksanakan
Perkhidmatan Bimbingan di sekolah rendah. Setelah membaca buku ini,
diharapkan Guru Bimbingan serta Guru Kaunseling memperolehi ‘celik akal’ dan
nilai tambah yang amat berguna dalam pengurusan Perkhidmatan Bimbingan atau
Perkhidmatan Bimbingan dan Kaunseling di sekolah masing-masing.
vii
viii AWAL BICARA
Buku ini diharap dapat membantu Guru Bimbingan dan Guru Kaunseling
memantapkan pandangan, pengetahuan, kemahiran dan pengalaman dalam amalan
mereka jika personel berhasrat menjadi Guru Bimbingan atau Guru Kaunseling
yang autentik. Buku ini akan membicarakan tentang
 Asas dan teras Perkhidmatan Bimbingan dan Kaunseling Sekolah.
 Bidang tugas dan tanggungjawab personel Perkhidmatan Bimbingan dan
Kaunseling Sekolah.
 Strategi merancang, mengurus, mengelola, menyusunatur dan melaksana
program dan aktiviti perkhidmatan.
 Sumber atau resos, keperluan dan instrumen yang boleh dieksploitasi bagi
membantu menggerak, mengurus dan melaksanakan perkhidmatan serta
amalan bimbingan dan kaunseling di sekolah.
 Kemahiran dan kepakaran serta input yang perlu dimiliki, dipraktik serta
digunapakai oleh personel bagi meningkatkan lagi kapasiti dan kompetensi
diri sebagai personel Perkhidmatan Bimbingan dan Kaunseling Sekolah
yang profesional dan autentik.
 Isu-isu dan permasalahan semasa yang melibatkan pelajar sekolah rendah,
sekolah menengah dan personel Perkhidmatan Bimbingan dan Kaunseling.
Buku ini bukanlah bersifat sempurna. Kemungkinan terdapat panduan atau
maklumat yang dianggap penting tertinggal atau terlepas pandang. Senarai panjang
rujukan bahan bacaan mungkin dapat membantu menampung mana-mana maklumat
yang tertinggal atau kurang diberikan perhatian. Akhir kalam, ucapan terima kasih
yang tidak terhingga kepada rakan-rakan Guru Bimbingan dan Guru Kaunseling
serta rakan-rakan guru yang sentiasa menyuntik semangat, menyediakan medan dan
ruang untuk menimba pelbagai pengetahuan dan pengalaman. Terima kasih kepada
rakan-rakan personel yang berada di Pejabat Pelajaran Daerah dan Jabatan Pelajaran
Negeri. Kesediaan untuk berkongsi idea-idea bernas, memberi sokongan,
kerjasama serta menyediakan ruang dan peluang menimba pengalaman kepada
penulis telah dapat merealisasikan buku ini.
MALEK MUHAMAT SAID

Sijil Guru (Sains)
Bacelor Pendidikan (Bimbingan & Kaunseling)
Sarjana Pendidikan (Psikometrik & Pengujian Pendidikan)
Sejenak Bersama Pengarang
Pengarang adalah Guru Kaunseling yang berkhidmat di Sekolah Menengah Teknik

Seri Iskandar, Bota, Perak. Mula berkhidmat sebagai guru terlatih pada tahun 1979.
Memperolehi Sijil Guru di MPIB (1979) pengkhususan mata pelajaran Sains (SM).
Memperolehi Bacelor Pendidikan di UPM (1991) pengkhususan dalam Bimbingan
dan Kaunseling (major) dan Kesusasteraan Melayu (minor). Memperolehi Sarjana
Pendidikan di USM (2000) pengkhususan dalam bidang Psikometrik dan Pengujian
Pendidikan. Sehingga kini, telah berkhidmat sebagai Guru Kaunseling Terlatih
selama 15 tahun.
Pernah mendapat latihan sebagai penyelia (fasilitator) bagi kursus anjuran
Biro Tata Negara (BTN). Menjadi fasilitator kursus-kursus BTN selama hampir 10
tahun. Pernah mengikuti kursus Program Pengurusan Kaunseling dan Pembimbing
Rakan Sebaya (PRS) selama 3 bulan di Institut Aminuddin Baki di bawah kelolaan
Puan Hajah Zuraidah Abdul Rahman. Pernah mengendalikan kursus-kursus Asas
Kaunseling dan kursus Jurulatih Pembimbing Rakan Sebaya kepada Guru-Guru
Bimbingan dan Kaunseling di negeri Perak. Pernah mengikuti kursus kejurulatihan
Skim Lencana Antidadah. Pernah menjadi peserta bengkel peringkat kebangsaan
menggubal kod etika bagi warga Sekolah Menengah Kebangsaan Agama. Menjadi
salah seorang peserta bagi Bengkel Penyelarasan Perkhidmatan Bimbingan dan
Kaunseling di peringkat kebangsaan sebelum jawatan Kaunselor Sepenuh Masa
dilaksanakan pada tahun 1996. Pernah menjadi tutor bagi pelajar Pendidikan Jarak
Jauh (PJJ) bagi Program Bacelor Pendidikan (Bimbingan dan Kaunseling) kelolaan
IDEAL dan UPM. Pernah dilantik ‘local preceptor’ bagi Kursus Asas Kaunseling
bagi personel kesihatan, Hospital Besar Ipoh. Pernah menjadi jurulatih Kaunselor
Rakan Sebaya di UiTM Seri Iskandar. Pernah dilantik sebagai mentor praktikum
bagi Guru Bimbingan Sekolah Rendah yang dikelolakan oleh Maktab Perguruan
Ipoh Perak.
Masih aktif menjadi penceramah atau pengendali bengkel kemahiran
belajar dan kepemimpinan pelajar sekolah menengah dan sekolah rendah di daerah
Perak Tengah. Seringkali menerima jemputan bagi menyampaikan ceramah atau
diminta mengendalikan bengkel motivasi kepimpinan ibu bapa, belia dan
kakitangan agensi kerajaan atau bukan kerajaan. Pernah menulis beberapa modul
untuk kursus-kursus motivasi, kemahiran belajar, kepemimpinan dan Pembimbing
Rakan Sebaya untuk sekolah menengah dan rendah di peringkat daerah dan negeri.
Menjadi pengerusi Majlis Guru Bimbingan dan Guru Kaunseling Daerah Perak
Tengah. Telah berjaya menghasilkan dua buah buku motivasi dan kemahiran
belajar khusus bagi pelajar sekolah menengah. Menerima Anugerah Perkhidmatan
Cemerlang Kementerian Pelajaran Malaysia pada tahun 2001.
ix
Bahagian Satu
ASAS PERKHIDMATAN
BAB 1
Pengenalan
BAB 2
Teras Perkhidmatan
BAB 3
Tugas dan Tanggungjawab
BAB
PENGENALAN
1
MENGENALI BIMBINGAN DAN KAUNSELING SEKOLAH
Jika disorot semula lipatan awal sejarah perkembangan perkhidmatan bimbingan

dan kaunseling bagi sekolah-sekolah di negara kita, usia khidmat tersebut sudah
menjangkau hampir setengah abad. Jika dibandingkan dengan umur manusia, lima
puluh tahun dianggap sebagai usia yang matang dan melimpah dengan pengetahuan,
kemahiran dan pengalaman. Sama ada di sekolah rendah atau di sekolah menengah,
rangkaikata atau frasa ‘bimbingan dan kaunseling’ kerapkali digabungkan secara
berkembar. Peranannya pula kelihatan seolah-olah saling bertindan di antara satu
sama lain. Sebahagian besar pendidik malah sebilangan kecil Guru Bimbingan atau
Guru Kaunseling sendiri, masih kurang arif tentang perbezaan di antara dua istilah
‘bimbingan’ dan ‘kaunseling’. Hakikatnya, memang terdapat perbezaan di antara
kedua-dua istilah tersebut. Persoalannya, apakah kayu pengukur yang mereka akan
gunakan untuk menentukan garis pemisah di antara kedua-dua istilah tersebut dari
segi konsep, pendekatan teori dan amalannya.
Sebelum tahun 1996, pada amalan biasanya terutama di sekolah menengah
terdapat seorang guru atau beberapa orang guru yang ‘terpilih’ dan ‘diarahkan’ oleh
Pengetua untuk mengurus dan memberikan perkhidmatan bimbingan dan intervensi
kaunseling kepada pelajar yang memerlukannya. Personel tersebut mungkin pernah
diberikan pendedahan atau sekurang-kurangnya telah dibekalkan dengan serba
sedikit maklumat tentang bimbingan dan kaunseling melalui seminar atau kursus
yang dijalankan dalam masa sehari dua malahan ada yang menjangkau sehingga
beberapa minggu. Namun, sebahagian besar dari mereka tidak pernah mendapat
sebarang latihan atau kursus berkaitan bimbingan dan kaunseling sama ada secara
intensif atau sepenuh masa dari mana-mana institusi pendidikan atau universiti yang
menawarkan program atau kursus berkaitan bimbingan dan kaunseling. Memang
tidak dapat dinafikan ada yang mampu menjadi Guru Bimbingan dan Kaunseling
yang efektif. Keadaan tersebut tidak menghairankan kerana sifat-sifat semulajadi
amalan kaunseling itu sendiri memerlukan kualiti personal dan beberapa kemahiran
menolong yang sememangnya sedia wujud dalam diri personel guru. Persoalannya,
adakah mereka mampu menjalankan intervensi kaunseling atau hanya menjalankan
khidmat bimbingan atau hanya semata-mata menjalankan aktiviti khidmat nasihat
seperti mana yang mampu diberikan oleh personel guru atau sesiapa sahaja yang
gemar memberikan nasihat.
Tahun 1996 merupakan detik mulanya berlaku satu anjakan paradigma bagi
Perkhidmatan Bimbingan dan Kaunseling Sekolah. Anjakan tersebut bukan sahaja
telah membuka medan yang baru tetapi membawa bersama tuntutan komitmen yang
amat tinggi. Setiap personel bimbingan dan kaunseling sekolah perlu bangun dari
tidur yang lena, menyingsing lengan menggandakan usaha dan komitmen mereka
untuk menjadikan Perkhidmatan Bimbingan dan Kaunseling sebagai salah satu
komponen pendidikan yang bestari dan komprehensif. Tugas untuk merealisasikan
citra tersebut amat memerlukan komitmen dan sinergi dari seluruh personel yang
mengurus Perkhidmatan Bimbingan dan Kaunseling Sekolah dengan meletakkan
keutamaan bagi meningkatkan pengetahuan dan kompetensi mereka.
BAB 1 PENGENALAN 3
Persoalan yang mungkin timbul ialah mampukah seorang guru atau mana-
mana individu yang ingin memberikan khidmat bantu atau menjalankan intervensi
kaunseling tanpa memiliki pengetahuan tentang pendekatan atau teori kaunseling
dan psikologi manusia. Oleh itu, seorang guru yang ingin menjadi Guru Bimbingan
atau Guru Kaunseling perlulah terlebih dahulu melengkapkan diri mereka dengan
ilmu pengetahuan, kompetensi atau kepakaran diri. Ianya meliputi pendekatan dan
teori, kaedah, teknik dan kemahiran menolong atau kemahiran kaunseling bagi
membolehkan personel memberikan khidmat atau menjalankan intervensi secara
profesional dan efektif.
Bagi melengkapkan lagi kompetensi diri, sama ada Guru Bimbingan atau
Guru Kaunseling juga perlu memiliki pengetahuan, kemahiran dan keupayaan untuk
mengurus serta melaksanakan Perkhidmatan Bimbingan dan Kaunseling secara
komprehensif sesuai dengan tuntutan dan keperluan semasa. Guru Bimbingan atau
Guru Kaunseling seharusnya mampu bergerak mengejar arus kecanggihan teknologi
dan pengaksesan maklumat terkini. Begitulah prasyarat yang diperlukan sebelum
personel guru atau mana-mana individu yang berhasrat menyandang gelaran sebagai
Guru Bimbingan atau Guru Kaunseling yang autentik iaitu seorang pengamal dan
pelaksana bimbingan dan kaunseling yang tulen dan sebenarnya.
SEKOLAH PERLUKAN KHIDMAT BIMBINGAN DAN KAUNSELING
Setiap manusia pasti akan melalui proses untuk membuat pilihan dan penyesuaian
di sepanjang hidupnya. Setiap kali proses ini berlaku ianya perlu dibuat secara
betul dan tepat. Setiap pemilihan atau penyesuaian yang dibuat oleh seseorang
individu akan memberikan impak kepada kehidupan individu tersebut di masa akan
datang. Manusia dilahirkan dalam keadaan tidak berdaya. Pada peringkat awal
kehidupan manusia, mereka amat memerlukan orang lain untuk membantu dan
memimpin diri mereka meluncur ke hadapan di atas landasan hidup yang betul.
Semasa manusia berada di alam kanak-kanak dan remaja, mereka amat memerlukan
orang lain atau institusi khusus yang dapat membantu mereka membuat pilihan dan
penyesuaian. Selain daripada keluarga, masyarakat, institusi agama dan kelompok
rakan sebaya, sekolah merupakan institusi sosial dan pendidikan yang dapat
memenuhi keperluan tersebut. Oleh itu, setiap sekolah perlulah mewujudkan suatu
sistem sokongan atau pertolongan bagi membantu pelajar berkembang dengan
sewajarnya.
Suradi (2001) telah menyenaraikan beberapa sebab kenapa Perkhidmatan
Bimbingan dan Kaunseling amat diperlukan oleh pelajar di sekolah.
 Membantu pelajar berkembang dalam semua bidang.
 Membolehkan pelajar membuat pilihan yang sesuai pada semua peringkat
persekolahan mereka.
 Menolong pelajar membuat pilihan kerjaya dan membuat persediaan
sebelum memasuki kerjaya yang telah dipilih.
 Menolong pelajar dalam perkembangan kerjayanya.
 Menolong pelajar untuk membuat penyesuaian yang paling baik sama ada
di sekolah dan juga di luar sekolah.
 Menambah usaha yang dilakukan oleh ibu bapa di rumah.
 Meminimumkan salah penerapan di antara pendidikan dan penggunaan
tenaga manusia dan membantu mencapai penggunaan tenaga manusia yang
4 BAHAGIAN 1 ASAS PERKHIDMATAN
paling berkesan.
 Mengenalpasti dan memotivasikan pelajar dari lapisan masyarakat yang
kurang bernasib baik.
 Menolong mengurangkan atau mengawal pembaziran dan kelembapan
dalam sistem pendidikan.
 Mengenalpasti dan menolong pelajar yang memerlukan pertolongan khas.
 Memastikan bahawa masa di luar bilik darjah digunakan dengan berfaedah.
 Menambahkan daya tarikan sekolah.
 Menjadikan pendidikan sekolah rendah, menengah rendah dan menengah
atas lebih berjaya.
 Mengatasi masalah kemerosotan disiplin pelajar.
Pelajar adalah manusia. Secara semulajadi, mereka mempunyai pelbagai
kehendak di dalam kehidupan. Menurut Muhd. Mansur dan Siti Nordinar (1993),
selagi manusia mempunyai kehendak dan kepentingan, selagi itulah mereka akan
menghadapi masalah atau gendala. Bagi melicinkan perjalanan hidup pelajar agar
tidak tersekat, mereka perlu untuk terus menghadapi dan mengatasi segala masalah
yang timbul. Di sinilah perkhidmatan bimbingan dan intervensi kaunseling perlu
disediakan kerana ianya dapat membantu pelajar memahami bentuk keperluan dan
kehendak diri mereka. Di samping itu, para pelajar dapat memahami kehendak
masyarakat dan berupaya untuk memahami tanggungjawab dan seterusnya dapat
bertindakbalas dengan sewajarnya terhadap kehendak institusi sosial itu sendiri.
PRINSIP BIMBINGAN DAN KAUNSELING SEKOLAH
Prinsip adalah asas atau dasar sesuatu pemikiran atau tindakan. Unit Bimbingan
dan Kaunseling, Bahagian Sekolah, Kementerian Pendidikan Malaysia (1983) telah
menggariskan sebanyak 13 prinsip bimbingan dan kaunseling khusus bagi khidmat
bimbingan dan kaunseling di sekolah rendah dan menengah. Setiap prinsip perlu
dijadikan pedoman atau panduan kepada Guru Bimbingan dan Guru Kaunseling
ketika menjalankan khidmat mereka.
1. Bimbingan dan kaunseling adalah proses pendidikan yang terancang dan
berterusan. Pelajar dididik atau dibimbing untuk mendapat dan mempelajari
pengalaman, nilai, sikap, perlakuan dan kemahiran yang sesuai dengan
kehendak masyarakat majmuk di Malaysia.
2. Bimbingan dan kaunseling adalah untuk semua pelajar. Setiap pelajar
memperolehi peluang bagi mendapatkan pertolongan tanpa mengira latar
belakang, kaum, etnik, agama atau kepercayaan.
3. Semua pelajar mempunyai hak untuk mendapatkan pertolongan apabila
mereka memerlukannya. Pada suatu ketika tertentu seorang pelajar mungkin
memerlukan pertolongan, sokongan dan bimbingan di dalam proses
perkembangan dirinya.
4. Bimbingan dan kaunseling adalah untuk melayan keperluan pelajar bagi
perkembangan potensi dan kebolehan mereka. Program bimbingan dan
kaunseling adalah untuk melayan keperluan individu supaya berkembang
dengan kadar optimum mengikut tahap perkembangan diri.
5. Bimbingan dan kaunseling adalah untuk menolong pelajar memahami dirinya
dan orang lain dengan mendalam, menjelajah tujuan-tujuan hidupnya dan
BAB 1 PENGENALAN 5
menolong memilih serta merancang hidupnya dengan berkesan.

6. Bimbingan dan kaunseling berorientasikan masa sekarang dan masa depan.
Usaha-usaha bimbingan dan kaunseling ialah untuk menjadikan pelajar itu
lebih tegas diri, pandai menyesuaikan diri dan memahami implikasi tindakan-
tindakannya sekarang di dalam jangka masa panjang.
7. Bimbingan dan kaunseling menolong individu menyedari akan kelemahannya
dan memberi fokus kepada kekuatannya. Dalam bimbingan dan kaunseling,
fokus adalah pada memperkukuhkan lagi kekuatan yang ada padanya melalui
aktiviti perkembangan dan pencegahan.
8. Bimbingan dan kaunseling adalah menjadi tanggungjawab bersama dalam
melaksanakan program dan aktiviti bimbingan dan kaunseling, semua pihak
di sekolah iaitu pentadbir, Guru Bimbingan atau Guru Kaunseling, guru-guru
lain, ibu bapa dan pelajar patut bekerjasama dan saling berunding di antara
satu sama lain bagi membantu Guru Bimbingan atau Guru Kaunseling
terutama untuk mengenalpasti pelajar yang memerlukan khidmat kaunseling.
9. Bimbingan dan kaunseling memerlukan pemahaman yang mendalam dan
menyeluruh mengenai pelajar. Segala maklumat mengenai pelajar adalah
perlu untuk membolehkan Guru Bimbingan atau Guru Kaunseling memahami
pelajar secara menyeluruh supaya dapat memberi bimbingan dan kaunseling
yang berkesan.
10. Setiap individu adalah berbeza dalam gaya, ketangkasan dan dorongan untuk
belajar. Secara amnya cara belajar seseorang itu berbeza mengikut :
 Orientasi Deria
Melalui deria sentuhan, penghiduan, penglihatan, pendengaran dan
rasa.
 Gerakbalas (Response)
Ada individu yang lebih selesa belajar secara bersendirian, di dalam
kelompok atau melalui pemerhatian sahaja.
 Corak Pemikiran
Cara individu mengumpul dan memproses maklumat untuk mencapai
tujuan tertentu.
11. Pembentukan individu dipengaruhi oleh keseluruhan pengalaman dalam alam
persekitarannya. Misalnya seorang pelajar yang dibesarkan di luar bandar,
akan dapat dikesan berasal dari luar bandar, demikian juga sebaliknya. Oleh
itu, bimbingan dan kaunseling boleh digunakan sebagai intervensi untuk
mengurangkan perbezaan, tetapi ianya bergantung kepada nilai, jangka masa
dan masa serta di peringkat mana khidmat itu dimulakan. Bimbingan dan
kaunseling dijalankan supaya individu yang dibantu berkemampuan untuk
membuat penyesuaian kendiri.
12. Bimbingan dan kaunseling adalah untuk kesepaduan psikofizikal pelajar iaitu
meliputi ketiga-tiga mandala (domain) iaitu psikomotor, kognitif dan afektif.
Ini bermakna para pelajar tidak boleh dilihat hanya sebagai manusia kognitif.
Setiap pelajar haruslah dilihat sebagai individu yang mempunyai perasaan,
sikap, mental dan rohani. Sebarang aktiviti dan program bimbingan adalah
untuk mewujudkan kesepaduan ini.
13. Bimbingan dan kaunseling perlu dijalankan berdasarkan kod etika kaunseling.
Mematuhi etika adalah bertujuan untuk memelihara dan menjaga kebajikan
pelajar. [Sebagai seorang guru, Guru Bimbingan atau Guru Kaunseling perlu
merujuk kepada Tatasusila Profesion Perguruan Malaysia, Kod Etika Guru

Kaunseling Sekolah (bagi personel sekolah menengah) atau Kod Etika Guru
Bimbingan (bagi personel sekolah rendah). Mana-mana personel yang ingin
mengambil lesen dan menyandang gelaran Kaunselor Berdaftar perlu pula
mematuhi Peraturan-Peraturan Kaunselor (Kelakuan dan Tatatertib) 1999.
Bagi personel yang menjadi ahli Persatuan Kaunseling Malaysia perlu pula
mematuhi Kod Etika PERKAMA].
ORIENTASI KHIDMAT BIMBINGAN DAN KAUNSELING SEKOLAH
Terdapat empat orientasi perkhidmatan yang sering digunakan semasa merancang,

mengurus dan melaksanakan Perkhidmatan Bimbingan dan Kaunseling di sekolah.
Keempat-empat orientasi ini mempunyai aras penekanan yang berbeza mengikut
keperluan, keupayaan dan prioriti atau keutamaan sekolah masing-masing. Ianya
banyak bergantung kepada bagaimana Guru Bimbingan atau Guru Kaunseling itu
membina serta menyusun perancangan tahunannya.
Menurut Mizan Adiliah et al (1992), perancangan tahunan yang baik dan
komprehensif sepatutnya melalui proses pengumpulan maklumat tentang keperluan
pelanggan, pemilihan dan penentuan program serta aktiviti perkhidmatan yang
sesuai, penetapan program atau aktiviti yang bermanfaat (sesuai dengan kapasiti,
kemampuan, kesesuaian dan prioriti sekolah), pelaksanaan program atau aktiviti
yang telah dipilih dan penilaian keberkesanan sesuatu program atau aktiviti yang
telah dijalankan. Soalan-soalan seperti apa, bagaimana, siapa dan bila boleh
digunakan untuk memberi panduan kepada personel ketika membina perancangan
tahunan mereka. Bagi soalan sejauhmana, ianya boleh digunakan oleh personel
ketika membuat penilaian atau akauntabiliti untuk setiap program atau aktiviti yang
telah dijalankan.
 Apa – menentukan apakah keperluan pelanggan atau klien.
 Bagaimana – memilih dan menggunakan kaedah atau strategi yang
paling berkesan.
 Siapa – sasaran iaitu pelanggan atau klien yang hendak diberikan
perkhidmatan.
 Bila – tarikh pelaksanaan setiap program atau aktiviti.
 Sejauhmana – menjalankan penilaian bagi mengesan keberkesanan atau
hasil perkhidmatan.
Rajah 1 menunjukkan hierarki keutamaan orientasi perkhidmatan ketika
Guru Bimbingan atau Guru Kaunseling membina perancangan program dan aktiviti
Perkhidmatan Bimbingan dan Kaunseling sekolah. Orientasi perkhidmatan yang
paling utama ialah orientasi perkhidmatan perkembangan yang perlu diberikan
penekanan berbanding dengan orientasi yang lain. Perkhidmatan berorientasikan
perkembangan amat sesuai dilaksanakan secara menyeluruh kepada pelajar bagi
semua peringkat umur. Setiap pelajar sama ada remaja atau kanak-kanak sedang
mengalami proses tumbesaran dan perkembangan yang pesat. Mereka memerlukan
pelbagai maklumat, pengetahuan dan kesedaran bagi memahami pelbagai aspek
perkembangan diri mereka. Para pelajar juga perlu disediakan dengan beberapa
kemahiran yang khusus supaya mereka dapat membuat pilihan yang sesuai bagi
mempertingkatkan potensi diri.
BAB 1 PENGENALAN 7
Orientasi
Krisis
Orientasi Pemulihan
Orientasi Pencegahan
Orientasi Perkembangan
Rajah 1 : Hierarki Keutamaan Orientasi Bimbingan dan Kaunseling Sekolah
Bagi orientasi pencegahan, setiap program dan aktivitinya perlulah merujuk

kepada petunjuk terhadap sesuatu gejala atau kemelut yang berlaku di persekitaran
semasa sama ada ianya berlaku di kawasan sekolah atau di luar sekolah. Program
atau aktiviti berorientasikan pemulihan hanya dijalankan apabila sesuatu masalah
timbul dan memerlukan perhatian atau tindakan segera sekurang-kurangnya dapat
menghalang atau mengatasinya. Bagi orientasi krisis, tindakan segera dan spontan
perlu diambil terhadap krisis yang sedang dialami oleh pelajar. Pertolongan segera
perlu terus memberi fokus kepada masalah, isu atau fenomena yang sedang
dihadapi oleh individu tanpa melalui proses kaunseling yang biasa. Keperluan
melakukan tindakan sedemikian hanya melibatkan kes-kes yang terpencil sahaja.
ORIENTASI PERKEMBANGAN
Orientasi perkembangan merupakan pendekatan utama yang paling banyak dan
sering digunakan oleh Perkhidmatan Bimbingan dan Kaunseling di sekolah. Ianya
bersifat menyeluruh atau melibatkan semua pelajar. Orientasi perkembangan
adalah suatu usaha mengenalpasti keperluan pelajar ketika berada di alam
persekolahan supaya mereka dapat dilengkapi dengan secukupnya ilmu
pengetahuan, kemahiran, pengalaman serta peluang membina sahsiah dan akhlak
mulia. Program dan aktiviti bimbingan dan kaunseling dirancang dengan rapi
supaya ianya dapat melengkapkan kurikulum akademik (pengajaran dan
pembelajaran di kelas). Setiap pelajar perlu diberikan peluang mengenali diri
mereka sendiri dan orang lain sebelum timbulnya sesuatu masalah atau gendala
dalam hidup mereka.
Bidang perkhidmatan berorientasikan perkembangan yang perlu diberikan
tumpuan ialah
 Perkembangan agama dan moral
 Perkembangan psikososial
 Perkembangan kognitif dan afektif
 Perkembangan fizikal (fisiologikal) dan seksual
 Perkembangan vokasional dan kerjaya.
ORIENTASI PENCEGAHAN
Orientasi pencegahan merupakan pendekatan yang mengambil kira andaian bahawa

sebelum sesuatu isu atau masalah itu timbul dan meruncing, usaha perlu dijalankan
untuk menghalang. Keperluannya boleh dikesan melalui petunjuk atau petanda
yang berlaku dalam persekitaran semasa. Contoh program atau aktiviti yang boleh
dijalankan; kempen dan pendidikan pencegahan dadah, kempen antimerokok,
pendidikan pencegahan AIDS dan HIV, kempen adab sopan dan menjaga maruah
harga diri, seminar belajar berkesan, bengkel persediaan menghadapi peperiksaan,
kursus motivasi, kursus kepemimpinan diri, kolokium jaya diri dan sebagainya.
ORIENTASI PEMULIHAN
Orientasi pemulihan merupakan pendekatan yang memberikan tumpuan kepada

masalah atau kekurangan yang dapat dikenalpasti atau berlaku dari masa ke semasa.
Langkah mengatasi dijalankan dengan harapan setiap pelajar yang terlibat dapat
mengubah perlakuan untuk mengelakkan dari berlakunya krisis. Contoh aktiviti
pemulihan ialah intervensi kaunseling individu atau kaunseling kelompok. Gejala-
gejala yang perlu ditangani dengan segera seperti ponteng sekolah, ponteng kelas,
pergaduhan pelajar, melawan guru, penglibatan pelajar di dalam pertubuhan atau
kegiatan haram, merokok dan menjual rokok, penyalahgunaan dadah, merosakkan
harta benda awam atau tingkah laku memusnah, mengugut, mencuri, membuli serta
penyelewengan seksual.
ORIENTASI INTERVENSI KRISIS
Orientasi intervensi krisis adalah pendekatan yang perlu digunakan oleh personel
ketika berhadapan dengan kes-kes krisis atau mengendalikan setiap intervensi krisis
yang timbul secara mendadak dan memerlukan perhatian atau tindakan segera dan
spontan dari Guru Bimbingan, Guru Kaunseling atau pihak pengurusan sekolah.
Setiap kes dikendalikan hampir sama seperti intervensi kaunseling. Perbezaannya,
intervensi krisis hanya memberikan pemusatan perhatian kepada isu atau krisis yang
sedang dihadapi oleh klien pada ketika itu dan mengutamakan kemahiran melayan
iaitu ‘berada bersama klien’. Personel perlu menggunakan kemahiran menolong
yang sesuai sahaja ketika itu seperti kemahiran mendengar secara aktif dan empati,
memberikan sentuhan atau usapan (jika klien berlainan jantina gunakan orang lain
untuk berbuat demikian) dan kemahiran-kemahiran lain yang dirasakan perlu dan
sesuai. Contoh krisis; pelajar yang menghadapi tekanan emosi dan mental yang
teruk, kerisauan yang terlampau (akut neurotik), kemurungan, menangis secara tiba-
tiba, histeria, cubaan untuk membunuh diri, trauma (igauan buruk), mengambil najis
dadah atau pil-pil psikotropik secara berlebihan dan pelbagai tindakan yang berisiko
tinggi yang boleh memusnahkan diri atau mengancam keselamatan keselamatan
orang lain.
BAB
TERAS PERKHIDMATAN
2
FALSAFAH PENDIDIKAN NEGARA
Institusi pendidikan merupakan payung tempat bernaung Perkhidmatan Bimbingan

dan Kaunseling Sekolah. Oleh yang demikian, perkhidmatan ini juga mendokong
bersama segala hasrat dan aspirasi yang terkandung di dalam Falsafah Pendidikan
Negara iaitu bagi membina sebuah tamadun pendidikan bangsa yang utuh dan baik
yang akan melahirkan negara bangsa yang kuat dan mulia. Peranan pendidikan
adalah sangat penting bagi membentuk generasi muda menjadi rakyat Malaysia
yang dapat memberikan sumbangan bakti dalam perkembangan ekonomi, sosial,
kebudayaan dan politik negara ini (Kementerian Pendidikan Malaysia, 1990). Oleh
itu, setiap Guru Bimbingan dan Guru Kaunseling perlulah memikul tanggungjawab
untuk menghayati, menterjemah dan menjelmakan setiap aspirasi yang terkandung
dalam Falsafah Pendidikan Negara ke dalam setiap amalan, tindakan dan komitmen
mereka.
Berpandukan kepada hasrat dan cita-cita yang terkandung serta tersirat
dalam Penyata Razak dan Rahman Talib, Akta Pelajaran 1961, Laporan Jawatan-
kuasa Kabinet serta Rukun Negara maka Falsafah Pendidikan Negara dirumus dan
dinyatakan seperti berikut :
Pendidikan di Malaysia adalah suatu usaha berterusan
ke arah memperkembangkan lagi potensi individu
secara menyeluruh dan bersepadu untuk mewujudkan
insan yang seimbang dan harmonis dari segi intelek,
rohani, emosi dan jasmani berdasarkan kepercayaan
dan kepatuhan kepada Tuhan. Usaha ini adalah bagi
melahirkan rakyat Malaysia yang berilmu pengetahuan
berketrampilan, berakhlak mulia, bertanggungjawab
dan berkeupayaan mencapai kesejahteraan diri serta
memberi sumbangan terhadap keharmonian dan
kemakmuran masyarakat dan negara.
Rajah 2 : Rumusan Falsafah Pendidikan Negara
INTISARI FALSAFAH PENDIDIKAN NEGARA
1. Keseluruhan falsafah pendidikan adalah berpaksi kepada konsep ketuhanan

iaitu kepercayaan beragama dan kepatuhan kepada perintah Tuhan.
2. Warganegara Malaysia yang baik adalah mereka yang
 mempercayai dan mematuhi ajaran agama
 berilmu pengetahuan
 berakhlak mulia
 bertanggungjawab kepada diri, masyarakat, agama dan negara
 berbakti dan memberi sumbangan kepada masyarakat dan negara

 memiliki sahsiah yang seimbang dan bersepadu.
3. Unsur Intelek mengambil kira aspek-aspek berikut :
 hikmah iaitu ilmu yang boleh membawa kepada kebenaran
 daya pemikiran yang kreatif dan inovatif
 daya pemikiran yang lojik dan analitis
 ilmu yang bermanfaat
 masyarakat Malaysia yang berilmu pengetahuan memiliki sikap suka
membaca serta cintakan ilmu pengetahuan.
4. Unsur Rohani dan Emosi merangkumi aspek-aspek berikut :
 keyakinan terhadap Tuhan
 kepercayaan beragama
 kemantapan jiwa
 penghayatan nilai-nilai murni dan norma masyarakat
 berbudi pekerti mulia
 berbakti dan berkorban.
5. Unsur Jasmani mempunyai ciri-ciri berikut :
 kecergasan fizikal dan kesihatan diri
 dapat menggunakan anggota dan tenaga fizikal sendiri untuk berdikari
dan hidup bermasyarakat.
MISI, MATLAMAT DAN OBJEKTIF PENDIDIKAN

Misi Kementerian Pelajaran Malaysia
 Mewujudkan sistem pendidikan yang terbaik untuk menghasilkan insan
yang mempunyai daya ketahanan tinggi bagi dapat memenuhi aspirasi dan
kehendak individu, masyarakat dan negara.
Matlamat Pendidikan di Malaysia

 Melahirkan rakyat yang bertanggungjawab dan boleh memenuhi kewajipan
sebagai seorang warganegara.
 Menghasilkan rakyat yang progresif, mahir serta cekap supaya memboleh-
kannya berupaya melaksanakan tugas secara produktif dan sempurna, demi
memberikan sumbangan terhadap kemajuan dan pembangunan.
 Melahirkan rakyat yang boleh memahami, menerima serta mengamalkan
prinsip-prinsip dan cita-cita demokrasi mengikut perlembagaan.
 Melahirkan rakyat yang taat setia kepada Raja dan cinta kepada negara.
 Melahirkan rakyat yang memahami serta mengamalkan prinsip-prinsip
Rukun Negara dan bersikap toleransi, demi mewujudkan perpaduan rakyat
berbilang kaum.
 Mengurangkan jurang perbezaan di antara kaum dengan membekalkan
kemudahan-kemudahan asas pendidikan kepada golongan kurang berada.
Objektif Kementerian Pelajaran Malaysia

 Melahirkan bangsa Malaysia yang taat setia dan bersatupadu.
 Melahirkan insan yang beriman, berakhlak mulia, berilmu, berketrampilan
BAB 2 TERAS PERKHIDMATAN 11
dan sejahtera.
 Menyediakan sumber tenaga manusia untuk keperluan dan kemajuan
negara.
 Memberi peluang-peluang pendidikan kepada semua warganegara
Malaysia.
VISI, MISI DAN FALSAFAH PERKHIDMATAN
Visi Perkhidmatan
 Mewujudkan iklim pendidikan yang kondusif, teraputik dan efektif dari
aspek fizikal, perhubungan dan pengurusan berteraskan kepada konsep
Perkhidmatan Bimbingan dan Kaunseling yang berkualiti, menyeluruh dan
berkesan demi kecemerlangan pelajar dan sekolah.
Misi Perkhidmatan
 Dengan penuh rasa tanggungjawab dan bersungguh-sungguh menyediakan
perkhidmatan menolong pelajar dari aspek pengayaan, perkembangan,
pencegahan dan pemulihan untuk mempertingkatkan pengetahuan,
ketrampilan dan konsep kendiri positif yang perlu dalam menghasilkan
masyarakat madani melalui Perkhidmatan Bimbingan dan Kaunseling yang
berkesan, beramanah dan berteraskan Falsafah Pendidikan Negara.
Falsafah Perkhidmatan
 Bahawasanya setiap pelajar mempunyai potensi yang boleh digembelingkan
secara optimum menerusi pengurusan secara menyeluruh Perkhidmatan
Bimbingan dan Kaunseling yang cekap, berkesan dan beramanah berteras-
kan sumber dalaman dan luaran bagi melahirkan pelajar yang seimbang dari
aspek intelektual, jasmani, emosi dan rohani serta beriman dan beramal
soleh.
OBJEKTIF PERKHIDMATAN
1. Memberikan perkhidmatan penyuburan atau perkembangan yang

meliputi semua aspek perkembangan diri pelajar dengan menyediakan
peluang kemudahan dan pengalaman selaras dengan peringkat umur, tahap
kemampuan serta potensi mereka.
2. Memberikan perkhidmatan pencegahan iaitu menghindarkan pelajar
daripada terlibat di dalam salahlaku dan tidak berdisiplin, tingkah laku
memusnah dan vandalisme, penyalahgunaan dadah, merokok, minum
arak (alkohol), peras ugut, membuli, menganggotai pertubuhan haram,
penyelewengan seksual dan tingkah laku antisosial.
3. Memberikan perkhidmatan pemulihan iaitu bertujuan mengorientasi
dan mengorientasi semula pelajar yang bermasalah peribadi, pelajaran
(akademik), kerjaya dan psikososial supaya pelajar tersebut mampu
menghadapi dan mengatasi masalah mereka.
4. Memberikan perkhidmatan intervensi krisis kepada mana-mana pelajar
yang memerlukannya seperti mengalami tekanan perasaan dan mental yang
akut, kemurungan dan kerisauan melampau. Gejala tersebut boleh membawa

kepada histeria, mencederakan diri dan orang lain, bunuh diri, mengamuk dan
penyalahgunaan dadah, inhalan atau pil psikotropik secara berlebihan.
KANDUNGAN PENGURUSAN PERKHIDMATAN
1. Inventori Individu dan Rekod

 Pengumpulan, penyimpanan, penggunaan dan penyebaran bahan-bahan
maklumat yang sesuai mengenai individu (pelajar).
 Penyimpanan rekod dan maklumat berkaitan bimbingan individu,
bimbingan kelompok, kaunseling individu, kaunseling kelompok atau
perundingan.
2. Sebaran Maklumat
 Pengumpulan, penyimpanan, penggunaan dan penyebaran bahan-bahan
maklumat tentang akademik, peluang pendidikan, latihan dan kerjaya,
keperibadian dan psikososial (komunikasi interpersonal, personaliti dan
kesihatan diri), pendidikan pencegahan dadah, HIV dan AIDS serta
pendidikan keibubapaan.
 Penyebaran maklumat (out-reach) tentang Perkhidmatan Bimbingan dan
Kaunseling.
3. Bimbingan Kelompok dan Pengajaran
 Bimbingan berkaitan perkembangan (developmental guidance) seperti
kemahiran belajar, peluang belajar, latihan dan kerjaya, penjanaan
minda kreatif, kepimpinan, personaliti, komunikasi interpersonal dan
psikososial.
 Bimbingan berkaitan pencegahan (prevention) seperti terlibat dalam
salahlaku disiplin, tingkah laku memusnah (vandalism), menyalahguna
dadah, merokok, peras ugut, buli, menganggotai pertubuhan haram
(gangsterism), penyelewengan seksual dan tingkah laku antisosial.
4. Kaunseling Individu dan Kelompok
 Perkhidmatan berbentuk pengajaran, peribadi dan krisis.
5. Penempatan Akademik
 Penempatan bagi menyalurkan pelajar memilih jurusan atau aliran dan
mata pelajaran elektif yang sesuai.
6. Perundingan dan Rujukan Pakar
 Perbincangan, pengumpulan maklumat dan kerjasama dari ibu bapa,
guru-guru atau agensi luar berkaitan perkembangan peribadi, akademik,
kerjaya dan sosial pelajar.
 Membuat rujukan kepada khidmat kepakaran jika terdapat kes di luar
kemampuan Guru Bimbingan atau Guru Kaunseling.
7. Penyelarasan Resos
 Penyelarasan semua sumber yang ada dari segi kewangan, kemudahan
dan peralatan.
 Penyelarasan sumber manusia yang boleh membantu di kalangan warga
atau anggota masyarakat sekolah.
8. Rekod dan Dokumentasi
 Mengadakan sistem fail yang sistematik.
 Mewujudkan sistem mencatat rekod perkhidmatan harian.

 Mendokumentasi kertas projek, bahan dan laporan aktiviti berkaitan
Perkhidmatan Bimbingan dan Kaunseling.
9. Khidmat Masyarakat
 Mengadakan aktiviti yang melibatkan masyarakat untuk memupuk dan
menyemai semangat kejiranan, ikram, kasih sayang dan keinsanan.
10. Kegiatan Kokurikulum
 Menjalankan kegiatan kelab dan persatuan seperti Pembimbing Rakan
Sebaya (PRS), Kelab Bimbingan Kerjaya (KBK), Skim Lencana Anti-
dadah (SLAD) dan Kelab Antijenayah (kegiatan kokurikulum untuk
sekolah menengah) atau Kelab Bimbingan dan Pembimbing Rakan
Sebaya (kegiatan kokurikulum yang mungkin sesuai diwujudkan untuk
pelajar sekolah rendah).
 Menyelaras penyertaan pelajar di dalam kursus atau pertandingan yang
berkaitan dengan bimbingan dan kaunseling di sekolah, di peringkat
daerah, negeri atau kebangsaan.
11. Kajian, Penilaian dan Akauntabiliti
 Menjalankan kajian keperluan terhadap Perkhidmatan Bimbingan dan
Kaunseling sama ada melalui tinjauan, temubual dan soal selidik seperti
kajian keperluan, kajian kes atau kajian tindakan.
 Menjalankan penilaian dan membuat diagnosis menggunakan alat ukur
psikometrik terhadap personaliti, minat dan potensi pelajar.
 Mengadakan penilaian bagi Perkhidmatan Bimbingan dan Kaunseling
(akauntabiliti) dengan mengadakan sistem kawal selia, tindakan susulan
dan kaji selidik yang akan dapat menentukan keberkesanan program dan
aktiviti yang telah dijalankan.
SUKATAN PERKHIDMATAN BIMBINGAN DAN KAUNSELING

SEKOLAH MENENGAH
Bahagian A : Akademik
Bahagian ini pelajar-pelajar diperkenalkan kepada kemahiran-kemahiran belajar,
pemilihan mata pelajaran dan peluang-peluang melanjutkan pelajaran. Kemahiran
ini membolehkan pelajar meningkatkan prestasi dan kecemerlangan akademik. Ini
juga akan memberikan motivasi kepada pelajar dalam menghadapi alam
persekolahan.
1. Pemilihan Mata Pelajaran
1.1 Mata Pelajaran Teras
1.2 Pemilihan Mata Pelajaran Elektif
1.3 Pemilihan mata pelajaran mengikut minat kerjaya.
2. Kemahiran Belajar
2.1 Kemahiran membaca
2.2 Kemahiran mencatat atau mengambil nota
2.3 Kemahiran mendengar
2.4 Kemahiran berfikir
2.5 Kemahiran mengingat
2.6 Kemahiran mengulangkaji
2.7 Kemahiran menjawab soalan peperiksaan.

3. Kemahiran Pengurusan Diri
4. Kemahiran Pengurusan Masa
5. Strategi Menghadapi Peperiksaan
6. Penempatan Pelajar
6.1 Penempatan selepas PMR
6.2 Penempatan selepas SPM atau STPM
6.3 Penempatan ke alam pekerjaan.
Bahagian B : Kerjaya
Bahagian ini pelajar-pelajar didedahkan kepada maklumat mengenai diri dari segi
personaliti, minat dan nilai. Mereka juga didedahkan dengan maklumat-maklumat
tentang perkembangan kerjaya. Penyediaan maklumat membolehkan para pelajar
membuat pemilihan kerjaya yang sesuai dengan minat, nilai dan personaliti dalam
pasaran kerjaya terkini.
1. Personaliti, Minat dan Nilai Kerjaya
1.1 Mengenalpasti personaliti
1.2 Mengenalpasti minat
1.3 Mengenalpasti nilai.
2. Pendidikan Perkembangan Kerjaya
2.1 Pengenalan bidang dan jenis-jenis kerjaya
2.2 Kesepadanan pemilihan pakej pensijilan terbuka, minat, personaliti
dan nilai dengan kerjaya
2.3 Perkembangan pasaran kerjaya di dalam dan di luar negara
2.4 Maklumat mengenai bekerja secara bersendirian, kerajaan dan
korporat (swasta)
2.5 Peluang pendidikan dan latihan kerjaya
2.6 Sumber kewangan atau pembiayaan bagi melanjutkan pendidikan
dan latihan kerjaya.
Bahagian C : Psikologi dan Kesihatan Mental

Bahagian ini para pelajar diperkenalkan kepada kemahiran yang dapat membentuk
sahsiah cemerlang. Sahsiah yang cemerlang akan dapat menghasilkan pelajar yang
berketrampilan, produktif, asertif serta kental semasa menghadapi perbagai bentuk
cabaran atau kekurangan dan sentiasa bersyukur. Di samping itu, para pelajar perlu
dilatih menguasai kemahiran-kemahiran sosial yang asas bagi kesejahteraan diri.
1. Pembentukan Sahsiah
1.1 Mengenal sahsiah diri
1.2 Membentuk sahsiah cemerlang
1.3 Penerimaan kendiri.
2. Kemahiran Psikososial
2.1 Kemahiran komunikasi dan interpersonal
2.2 Membentuk sifat tegas diri (asertif)
2.3 Pengurusan tekanan
2.4 Membentuk rohani
2.5 Kemahiran pengawalan diri
2.6 Kemahiran pemikiran kritikal dan analitikal
2.7 Kefahaman norma dan nilai masyarakat.
3. Kemahiran Sosial
3.1 Kemahiran menyesuaikan diri
3.2 Kemahiran penampilan diri
3.3 Kemahiran pemikiran kritikal dan analitik
3.4 Kemahiran mengendalikan tekanan
3.3.1 Perasaan
3.3.2 Kewangan
3.3.3 Keluarga
3.3.4 Rakan Sebaya
3.3.5 Pembelajaran
3.5 Kemahiran melindungi diri.
Bahagian D : Kepemimpinan
1. Kesedaran Potensi Diri
1.1 Ciri-ciri kepimpinan
1.2 Ciri-ciri suka menolong
1.3 Kekuatan diri.
2. Latihan Kemahiran
2.1 Komunikasi
2.2 Kaunseling asas
2.3 Tegas diri (asertif)
2.4 Pengurusan diri
2.5 Mengendalikan mesyuarat
2.6 Latihan membuat keputusan.
Bahagian E : Pendidikan Pencegahan Dadah, HIV dan AIDS

1. Kemahiran komunikasi interpersonal, asertif dan sosial
2. Perkembangan individu
3. Sikap benci terhadap rokok, alkohol, dadah, inhalan dan bahan atau pil
psikotropik
4. Psikologi perkembangan remaja
5. Kemahiran menghindari jangkitan HIV dan AIDS
6. Pendidikan perkembangan seksual.
Bahagian F : Keibubapaan
1. Komunikasi
3. Isu-isu kekeluargaan
3.1 Kepimpinan
3.2 Perkembangan remaja masa kini dan masa akan datang
3.3 Kerukunan dan kesejahteraan keluarga.
SUKATAN PERKHIDMATAN BIMBINGAN SEKOLAH RENDAH
Bahagian A : Akademik
Bahagian ini murid-murid diperkenalkan kepada kemahiran-kemahiran belajar,
penempatan ke sekolah menengah, motivasi bagi mencapai kejayaan dan penentuan
matlamat. Kemahiran ini membolehkan murid-murid meningkatkan kecemerlangan
akademik. Ini juga akan dapat memberikan motivasi kepada murid-murid dalam
menghadapi alam persekolahan.
1. Kemahiran Belajar
1.1 Kemahiran membaca
1.2 Kemahiran mencatat atau mengambil nota
1.3 Kemahiran pengurusan masa
1.4 Kemahiran pengurusan diri
1.5 Kemahiran pengurusan persekitaran
1.6 Kemahiran mendengar
1.7 Kemahiran mengulangkaji
1.8 Kemahiran menjawab soalan peperiksaan
1.9 Kemahiran menghadapi peperiksaan
1.10 Kemahiran berfikir.
2.1 Penempatan ke Sekolah Menengah Harian
2.2 Penempatan ke Sekolah-Sekolah Asrama Harian
2.3 Penempatan ke Sekolah Asrama Penuh dan Integrasi
2.4 Penempatan ke Maktab Rendah Sains MARA (MRSM)
2.5 Penempatan ke Sekolah Menengah Aliran Agama (SMKA, SMA)
2.6 Penempatan ke Sekolah Menengah Rancangan Khas
2.7 Penempatan ke Sekolah Menengah Rancangan Khas Sukan
2.8 Penempatan ke Sekolah Menengah yang lain (Sekolah Yayasan
Saad, Sekolah Menengah Agama Kerajaan Negeri).
3. Motivasi Pencapaian
3.1 Cita-cita diri
3.2 Menghargai masa
3.3 Jadual belajar
3.4 Ciri-ciri pelajar bermotivasi.
4. Penentuan Matlamat
4.1 Wawasan diri ke arah kecemerlangan
4.2 Matlamat jangka pendek dan jangka panjang
4.3 Faktor penghalang pencapaian matlamat
4.4 Proses menentukan matlamat
4.5 Faktor persekitaran mempengaruhi matlamat
4.6 Kepentingan matlamat dalam kehidupan.
Bahagian B : Kerjaya
Bahagian ini murid-murid diberikan pendedahan tentang pengenalan diri dari segi
personaliti, minat dan nilai. Mereka juga didedahkan dengan maklumat-maklumat
perkembangan kerjaya.
01. Kerjaya dalam persekitaran sekolah dan keluarga
02. Kerjaya yang diminati
03. Kepentingan kerjaya
04. Perbezaan antara kerjaya
05. Kerjaya dalam persekitaran yang lain
06. Definisi kerjaya
07. Kumpulan-kumpulan kerjaya
08. Kesesuaian dalam kerjaya
09. Perbezaan ganjaran dalam kerjaya

10. Dorongan untuk berkerjaya
11. Pengaruh persekitaran dalam memilih kerjaya
12. Kemahiran belajar yang berkaitan dengan perkembangan kerjaya
13. Personaliti dan kerjaya
14. Strategi mencapai matlamat kerjaya.
Bahagian C : Pembangunan Diri

Bahagian ini mendedahkan murid-murid tentang mengenal diri dari aspek berkaitan
personaliti dan fizikal serta menggunakan potensi dan kekuatan diri yang ada pada
diri mereka ke arah pembangunan diri yang menyeluruh.
1. Kendiri
1.1 Ciri-ciri peribadi dan fizikal
1.2 Perbezaan diri dengan orang lain
1.3 Kekuatan dan kelemahan diri
1.4 Keunikan peribadi
1.5 Kemahiran-kemahiran peribadi terutama dalam pembelajaran
1.6 Potensi-potensi diri
1.7 Konsep kendiri
1.8 Harga diri
1.9 Tekanan dan kawalan perasaan.
2. Tanggungjawab
2.1 Pengurusan Diri
2.1.1 Kebersihan diri
2.1.2 Jadual harian dan amalan peraturan
2.2 Tingkah Laku Positif
2.2.1 Kebersihan sekolah
2.2.2 Mematuhi peraturan sekolah
2.2.3 Konsep kerjasama dan kerja berpasukan
2.2.4 Sikap menghormati dan kasih sayang
2.3 Patriotisma
2.3.1 Kenali dan cintai sekolah
2.3.2 Kenali bendera dan cintai negara
2.3.3 Cintai diri dan semangat juang untuk kejayaan diri
2.4 Kepimpinan Diri
2.4.1 Ciri-ciri pemimpin
2.4.2 Tanggungjawab pemimpin
2.5 Jati Diri
2.5.1 Ketahanan fizikal dan mental
2.5.2 Kawalan emosi dan mental
2.5.3 Kerjasama dan tolak ansur
2.5.4 Kesihatan diri
– Penyakit berjangkit
– Penyakit tularan seks.
Bahagian D : Psikososial dan Kesejahteraan Mental

Bahagian ini mendedahkan kepada murid-murid tentang kemahiran psikososial dan
meningkatkan kesejahteraan mental.
1. Kemahiran Interpersonal dan Komunikasi

1.1 Tingkah laku-tingkah laku dalam berkomunikasi
1.2 Nilai-nilai murni komunikasi
1.3 Komunikasi lisan dan bukan lisan
1.4 Tolak ansur dan kerjasama
1.5 Perbezaan dan persamaan individu
1.6 Penghargaan dan sokongan
1.7 Kemahiran mendengar.
2. Penyataan / Penyelesaian Konflik
2.1 Penyesuaian diri dan persekitaran
2.2 Mengeratkan hubungan dengan ibu bapa, guru, murid dan orang
lain
2.3 Nilai-nilai peribadi dan nilai perkongsian
2.4 Unsur positif dan negatif dalam persekitaran dan pengaruh media
massa
2.5 Kasih sayang keluarga
2.6 Rakan yang terbaik
2.7 Konflik menghadapi peperiksaan
2.8 Konflik model untuk kecemerlangan
2.9 Konflik fizikal
2.10 Konflik kerjaya.
3. Penyelesaian Masalah dan Membuat Keputusan
3.1 Pilihan dalam penyelesaian masalah
3.2 Sikap positif dan negatif dalam membuat keputusan
3.3 Proses membuat keputusan
3.4 Kesan terhadap keputusan
3.5 Pelan tindakan bagi menyelesaikan masalah
3.6 Kawalan diri menilai pengaruh luaran dan dalaman
3.7 Kemahiran-kemahiran dalam membuat keputusan.
Bahagian E : Pendidikan Pencegahan Dadah

1. Kemahiran komunikasi interpersonal, asertif dan sosial
3. Sikap benci terhadap rokok, dadah, inhalan dan pil-pil psikotropik
4. Psikologi perkembangan kanak-kanak.
Bahagian F : Keibubapaan
1. Komunikasi
3.1 Kepimpinan
3.2 Perkembangan kanak-kanak masa kini dan masa akan datang
3.3 Kerukunan dan kesejahteraan keluarga.
BAB
TUGAS DAN TANGGUNGJAWAB
3
BIDANG TUGAS DAN TANGGUNGJAWAB
Kementerian Pelajaran menetapkan enam bidang utama perkhidmatan yang perlu

dilaksanakan oleh Guru Bimbingan atau Guru Kaunseling di sekolah iaitu bidang
akademik, kerjaya, psikososial dan kesejahteraan mental, pembangunan diri pelajar
(kepimpinan atau masalah pelajar), keibubapaan dan pendidikan pencegahan dadah,
HIV dan AIDS. Perbezaan kandungan bidang perkhidmatan sekolah rendah dan
sekolah menengah hanya dari segi penekanan terhadap aspek tertentu mengikut
kesesuaian tahap umur pelajar. Bagi setiap bidang, personel perlu membuat pilihan
iaitu sama ada mengunakan orientasi perkembangan, pencegahan atau pemulihan.
Semua bidang perkhidmatan tersebut boleh diintegrasikan sama ada secara individu
atau kelompok (bimbingan peribadi atau bimbingan kelompok, kaunseling individu
atau kaunseling kelompok). Kaedah tersebut adalah bersifat formal dan memerlu-
kan personel sentiasa berada bersama-sama dengan pelanggan atau klien mereka
setiap kali khidmat atau intervensi dijalankan.
Khidmat bimbingan lebih menjurus kepada pertolongan atau perkhidmatan
memberikan maklumat yang tepat, panduan dan nasihat, serta memberi tunjukajar
jika terdapat kekeliruan sebarang maklumat. Bimbingan kelompok merupakan cara
atau kaedah yang paling cepat dan berkesan bagi menyampaikan sesuatu maklumat
kepada pelajar kerana ianya melibatkan bilangan pelajar yang sederhana ramainya.
Kebanyakan aktiviti bimbingan bersifat pengembangan dan pencegahan. Aktiviti
pengembangan yang boleh menggunakan bimbingan kelompok seperti menunjuk-
ajar kemahiran belajar, penempatan aliran, pemilihan mata pelajaran, mengumpul
maklumat kerjaya, membina matlamat kendiri dan matlamat akademik dan lain-lain.
Aktiviti bimbingan berorientasi pencegahan ialah memberikan pendedahan tentang
bahaya dadah, tabiat merokok, penjagaan kesihatan diri, latihan pengurusan dan
kepimpinan diri (asertif, stres dan komunikasi interpersonal) dan seumpamanya.
Bilangan ahli kelompok bimbingan jenis ini perlulah lebih kecil berbanding dengan
kelompok bimbingan untuk tujuan pengembangan.
Kaunseling pula memberi tumpuan kepada isu atau masalah yang berkaitan
perkembangan diri, membantu membuat penyesuaian, mendapatkan pilihan yang
tepat, mengambil keputusan dan melaksanakan tindakan. Penggunaan intervensi
kaunseling individu adalah terpilih, khusus dan lebih bersifat pemulihan dengan
memberikan rawatan kepada masalah tertentu dan terpencil. Intervensi kaunseling
individu melibatkan bilangan pelajar yang terlalu sedikit dan mengambil masa yang
panjang. Intervensi kaunseling kelompok perlu dijalankan jika terdapat beberapa
orang pelajar yang dikenalpasti menghadapi masalah yang hampir sama misalnya
ketagihan rokok, ponteng, bergaduh, tingkah laku memusnah dan sebagainya.
Kaedah lain yang boleh digunakan ialah biblio kaunseling, lawatan sambil
belajar, tayangan video, pengajaran di bilik darjah atau aktiviti kokurikulum. Biblio
kaunseling merupakan kaedah belajar sendiri melalui pembacaan pelbagai bahan
maklumat yang disediakan di bilik bimbingan dan kaunseling atau paparan pelbagai
maklumat di papan pamer. Sekiranya terdapat pelajar yang menghadapi kesulitan
untuk memahami sesuatu maklumat yang didedahkan atau dipaparkan maka kaedah
bimbingan individu atau bimbingan kelompok boleh digunakan.

Lawatan sambil belajar merupakan aktiviti membawa pelajar belajar keluar
dari kawasan sekolah. Lazimnya, aktiviti lawatan sambil belajar dikendalikan oleh
guru mata pelajaran, penasihat kelab atau persatuan. Tujuan lawatan ialah untuk
mendapatkan pengalaman dan pengetahuan sebenar ketika pelajar berada di tempat
lawatan. Selain daripada aktiviti lawatan, Guru Bimbingan atau Guru Kaunseling
juga membawa pelajar melawat pameran atau ekspo berkaitan pendidikan anjuran
Pejabat Pelajaran Daerah, Jabatan Pendidikan Negeri, Kementerian Pelajaran atau
institusi pengajian tinggi awam dan swasta. Kadang-kadang pelajar juga dijemput
untuk melawat pameran anjuran pihak swasta atau agensi bukan kerajaan.
Pelbagai maklumat mengenai bidang akademik, peluang belajar dan latihan,
kerjaya atau pendidikan pencegahan dadah dan pendidikan kesihatan boleh juga
disampaikan melalui pengajaran guru di dalam bilik darjah iaitu kaedah pengajaran
merentasi kurikulum. Maklumat-maklumat berkaitan pendidikan pencegahan dadah
juga boleh disampaikan di bilik darjah atau perhimpunan seperti program Cuma
Lima Minit Antidadah. Aktiviti-aktiviti kokurikulum berkaitan bimbingan dan
kaunseling digunakan untuk menyampaikan maklumat berkaitan kepemimpinan
diri, hubungan interpersonal dan pembangunan diri pelajar.
BIDANG TUGAS DAN TANGGUNGJAWAB GURU KAUNSELING
BIL. BIDANG INPUT KAEDAH

1. AKADEMIK 1. Penerangan tentang pensijilan Bimbingan Kelompok
terbuka Kaunseling Kelompok
 Mata pelajaran teras Bimbingan Individu
 Mata pelajaran elektif Kaunseling Individu
 Pemilihan aliran Biblio Kaunseling
2. Motivasi Belajar Kursus
 Mengenali potensi diri Ceramah
 Ujian atau soal selidik Perkhemahan / Kem
kemahiran belajar
 Pengurusan diri
 Membina matlamat diri
 Mengenalpasti sumber
belajar
 Kemahiran belajar
sokongan
3. Kemahiran Belajar Kursus
 Membaca Seminar / Bengkel
 Menulis Perkhemahan / Kem
 Membuat rujukan Kolokium
 Pengurusan masa Tutor Sebaya
 Mencatat nota Mentor-Mentee
 Memberikan konsentrasi Bank Maklumat
 Mendengar Ceramah
 Mengingat Bimbingan Individu
 Mengulangkaji Bimbingan Kelompok
 Kumpulan belajar Tayangan Video
 Teknik menjawab soalan
peperiksaan
 Strategi menghadapi
peperiksaan
BAB 3 TUGAS DAN TANGGUNGJAWAB 21

4. Maklumat latihan dan peluang Pameran
melanjutkan pelajaran di institusi Tayangan Video
pengajian tinggi atau latihan Lawatan Sambil
kemahiran Belajar
 Institusi Pengajian Tinggi Ceramah
Awam dan Swasta Taklimat
 Institusi Latihan Kemahiran Biblio Kaunseling
Awam dan Swasta
 Pembiayaan Pendidikan
(biasiswa / pinjaman)
2. PENDIDIKAN 1. Pendidikan kerjaya Bimbingan Kelompok
KERJAYA  Pengumpulan dan sebaran Bimbingan Individu
maklumat berkaitan Kaunseling Kerjaya
pekerjaan Lawatan Terancang
 Institusi / agensi yang Ceramah
menyediakan latihan Seminar / Forum
kemahiran lepasan SPM Pameran
2. Mengenali personaliti, minat Tayangan Video
dan nilai berhubung dengan Aktiviti Simulasi
pemilihan kerjaya Biografi Kerjaya
 Menggunakan inventori Karnival Kerjaya
atau ujian psikometrik - kuiz, poster, esei,
berkaitan kerjaya sketsa, buku skrap
3. Maklumat pakej pensijilan dan eksplorasi
terbuka berkaitan mata pelajaran kerjaya
elektif di sekolah menengah, Bimbingan Kerjaya
kursus-kursus dan kerjaya lepasan Merentasi Kurikulum
SPM dan Kokurikulum
4. Pendedahan kerjaya Bank Maklumat
 Tinjauan di lokasi kerja - manual
 Eksplorasi kerjaya - berkomputer
3. PSIKOSOSIAL DAN 1. Ujian / inventori / senarai semak Bimbingan Individu
KESEJAHTERAAN berkaitan psikososial atau Bimbingan Kelompok
MENTAL personaliti Kaunseling Individu
2. Kemahiran kendiri Kaunseling Kelompok
 Kemahiran komunikasi Biblio Kaunseling
 Kemahiran asertif Kursus
 Kemahiran mengurus Ceramah / Bengkel
tekanan Seminar
 Kemahiran menyelesaikan Kolokium
masalah Kem Jaya Diri / Bina
 Kemahiran membuat Insan
keputusan Perkhemahan Ibadah
 Penyaringan maklumat Rehlah
Lawatan
 Kemahiran rohani
Tayangan Video
 Kemahiran pengawalan diri
Aktiviti Simulasi
 Pengekalan penghargaan Pembimbing Rakan
kendiri Sebaya
3. Psikologi Perkembangan Remaja Pendidikan Merentasi
 Fisiologikal / biologikal Kurikulum dan
- fizikal Kokurikulum
- seksual Latihan Dalam
 Psikologikal Kumpulan
- personaliti Minggu Orientasi
- konsep kendiri
- penghargaan kendiri

 Psikososial
- perhubungan rakan
sebaya dan orang
dewasa (autoriti)
 Kognitif
 Afektif
4. Pengupayaan Minda
 Pemikiran kreatif
 Generik minda
5. Kemahiran Pengetahuan
 Aplikasi
 Sintesis
 Analisis
6. Orientasi Pelajar
 Orientasi pelajar baru
 Orientasi semula pelajar
4. KEIBUBAPAAN 1. Komunikasi Ceramah / Seminar
2. Perkembangan individu Forum / Bengkel
3. Isu-isu kekeluargaan Pameran
 Kepimpinan Hari Keluarga
 Perkembangan remaja masa Lawatan Ke Rumah
kini dan akan datang Perundingan
 Kerukunan dan Buletin Keluarga
kesejahteraan keluarga Kursus Keibubapaan
Kaunseling Keluarga
5. PEMBANGUNAN 1. Kemahiran komunikasi Kursus atau Latihan
DIRI PELAJAR interpersonal Kepimpinan
2. Kepimpinan diri - Pengawas
3. Kemahiran penyelesaian masalah - PRS
4. Kemahiran asertif - Ketua kelas
5. Kemahiran sosial - Pengerusi kelab /
6. Kemahiran pemilihan aktiviti persatuan
mengikut keutamaan (prioriti) Ceramah
Seminar
Bengkel
Lawatan
Kerja Sosial / Amal
6. PENDIDIKAN 1. Kemahiran komunikasi Ceramah / Bengkel
PENCEGAHAN interpersonal Seminar / Forum
DADAH DAN 2. Perkembangan individu Pameran
PENDIDIKAN 3. Kemahiran asertif Kempen
KAUNSELING 4. Kemahiran sosial Lawatan
HIV / AIDS 5. Sikap benci terhadap rokok, Ujian Urin
alkohol, dadah, inhalan dan pil Ujian HIV
psikotropik Rujukan kepada
6. Psikologi perkembangan remaja Kementerian
7. Kemahiran menghindari jangkitan Kesihatan
HIV / AIDS Kaunseling Susulan
8. Pendidikan perkembangan Karnival Seni Jauhi
seksual Dadah
- Dikir barat
- Nasyid
- Deklamasi sajak
- Poster
- Buku skrap
Penulisan Esei

Program Cuma Lima
Minit Antidadah
Menyertai Persatuan
atau NGO seperti
- SLAD
- Sahabat
PEMADAM
- PROSTAR
BIDANG TUGAS DAN TANGGUNGJAWAB GURU BIMBINGAN

1. AKADEMIK 1. Kemahiran Belajar
 Membaca Kursus
 Menulis Seminar / Bengkel
 Mencatat / mengambil nota Perkhemahan / Kem
 Pengurusan masa Mentor-Mentee
 Pengurusan diri Bank Maklumat
 Pengurusan persekitaran Ceramah
Bimbingan Individu
 Mendengar
Bimbingan Kelompok
 Mengulangkaji
Tayangan Video
 Belajar dalam kumpulan
 Teknik menjawab soalan-
soalan peperiksaan
 Menghadapi peperiksaan
 Berfikir secara kreatif
 Sekolah Menengah Harian Pameran
 Sekolah Asrama Harian Tayangan Video
 Sekolah Asrama Penuh / Lawatan Sambil
Integrasi Belajar
 MRSM Ceramah
Taklimat
 Sekolah Menengah Agama
Kursus
(SMA / SMKA)
Bimbingan Individu
 Sekolah Menengah
Bimbingan Kelompok
Rancangan Khas /
Rancangan Khas Sukan
 Sekolah menengah lain
(Yayasan Saad, SM Agama
Kerajaan Negeri)
3. Motivasi Pencapaian
4. Penentuan Matlamat
2. KERJAYA 1. Mengenali Diri Bimbingan Individu
 Personaliti Bimbingan Kelompok
 Minat Ujian Personaliti,
 Nilai Minat dan Nilai
2. Perkembangan Kerjaya Ceramah
 Definisi kerjaya Bimbingan Kelompok
 Personaliti dan kerjaya Biblio Kaunseling
 Kerjaya dalam persekitaran Pertandingan Kerjaya
sekolah, keluarga dan dalam - kuiz, esei, buku
persekitaran lain skrap, melukis
poster
 Maklumat pelbagai kerjaya
Lawatan Kerjaya
 Pemilihan kerjaya

3. PEMBANGUNAN 1. Mengenali diri sendiri
DIRI PELAJAR  Personaliti Ceramah
 Fizikal Bengkel
 Seksual Bimbingan Individu
 Potensi diri Bimbingan Kelompok
 Kemahiran diri Kaunseling Individu
 Konsep kendiri Kaunseling Kelompok
 Penghargaan kendiri
 Masalah kendiri
2. Tanggungjawab Diri
Ceramah
 Pengurusan diri Kursus
 Tingkah laku positif Bimbingan Individu
 Patriotisme Bimbingan Kelompok
 Kepimpinan diri Kaunseling Individu
 Jati diri Kaunseling Kelompok
Kempen
4. PSIKOSOSIAL DAN 1. Kemahiran Interpersonal dan
KESEJAHTERAAN Komunikasi
MENTAL  Tingkah laku dalam Bimbingan Individu
berkomunikasi Bimbingan Kelompok
 Nilai murni dalam Kaunseling Individu
berkomunikasi Kaunseling Kelompok
 Komunikasi lisan dan bukan Biblio Kaunseling
lisan Ceramah
 Kerjasama dan tolak ansur Bengkel
 Perbezaan dan persamaan Kem Jaya Diri / Bina
individu Insan
 Kemahiran mendengar
Kursus
 Penyesuaian diri dalam
Perkhemahan Ibadah
persekitaran, hubungan
Lawatan
keluarga dan interaksi
Tayangan Video
dengan orang lain
Aktiviti Simulasi
 Kesan pengaruh media
Pendidikan Merentasi
massa
Kurikulum dan
 Konflik menghadapi Kokurikulum
peperiksaan Latihan Dalam
 Konflik fizikal Kumpulan
 Konflik kecemerlangan
akademik
3. Penyelesaian Masalah dan Bimbingan Individu
Membuat Keputusan Bimbingan Kelompok
 Pilihan dalam penyelesaian Kaunseling Individu
masalah Kaunseling Kelompok
 Sikap positif dan negatif Kursus
dalam membuat keputusan Ceramah
 Proses membuat keputusan Tayangan Video
 Kesan terhadap keputusan Latihan Dalam
 Pelan tindakan penyelesaian Kumpulan
masalah
 Kawalan diri menilai
pengaruh luar dan dalam
 Kemahiran membuat
keputusan

5. PENDIDIKAN 1. Kemahiran komunikasi Ceramah
PENCEGAHAN interpersonal Seminar
DADAH 2. Perkembangan individu Bengkel
3. Kemahiran asertif Pameran
4. Kemahiran sosial Kempen
5. Sikap benci terhadap rokok, Rujukan kepada
dadah, inhalan dan pil-pil Kementerian
psikotropik Kesihatan, Agensi
6. Psikologi perkembangan kanak- Dadah Kebangsaan
kanak dan PDRM
Kaunseling Susulan
Kaunseling Sokongan
Lawatan
Karnival Pendidikan
Pencegahan Dadah
- melukis poster
- buku skrap
- boria
Penulisan esei
6. KEIBUBAPAAN 1. Komunikasi Ceramah / Seminar
2. Perkembangan individu Forum / Bengkel
3. Isu-isu kekeluargaan Pameran
 Kepimpinan Hari Keluarga
 Perkembangan kanak-kanak Lawatan Ke Rumah
Perundingan
 Kerukunan dan Buletin Keluarga
kesejahteraan keluarga Kursus Keibubapaan
Nota : Guru Bimbingan perlu membuat penyesuaian pemilihan program atau

aktiviti mengikut keperluan, prioriti dan kemampuan diri dan sekolah
kerana personel juga bertugas sebagai guru akademik.
SENARAI TUGAS GURU KAUNSELING
Kementerian Pelajaran Malaysia mengeluarkan surat pekeliling yang menyenarai-

kan sebanyak 22 tugas bagi Guru Panduan Sekolah Menengah. Surat pekeliling
yang dikeluarkan pada tahun 1979 itu memberikan tumpuan kepada tugas-tugas
personel untuk memberi perkhidmatan panduan pelajaran dan kerjaya kepada para
pelajar. Berdasarkan perubahan dan keperluan semasa, sesuai dengan tugas yang
lebih mencabar yang meliputi bidang tugas yang lebih luas dan komprehensif maka
pada tahun 1996, Kementerian Pelajaran Malaysia telah mengeluarkan satu lagi
surat pekeliling yang menggariskan semula tugas-tugas personel yang dilantik untuk
mengurus Perkhidmatan Bimbingan dan Kaunseling Sekolah. Tugas-tugas yang
telah digariskan semula khusus untuk Kaunselor Pelajar Sepenuh Masa ketika itu.
Walaupun nama jawatan Kaunselor Pelajar Sepenuh Masa sudah tidak
wujud lagi tetapi senarai tugas-tugas tersebut masih dianggap relevan, masih boleh
digunapakai dan Guru Kaunseling sekolah menengah adalah tertakluk kepadanya.
Tugas-tugas tersebut ialah
1. Menyedia rancangan tahunan program dan aktiviti Perkhidmatan Bimbingan
dan Kaunseling sekolah.
2. Mengenalpasti keperluan Perkhidmatan Bimbingan dan Kaunseling sekolah
melalui kajian keperluan, soal selidik, temubual dan perbincangan dengan

pelajar, guru, pentadbir, kakitangan sekolah, ibu bapa dan bekas pelajar.
3. Merancang, mengawalselia dan mengemaskini rekod dan inventori pelajar.
4. Mengumpul, menyedia, menyebar maklumat bimbingan dan kaunseling
kepada semua pelajar melalui sebarang media yang sesuai.
5. Mengelola dan melaksanakan aktiviti bimbingan dan kaunseling kelompok
dan tunjukajar (instructional) yang merangsang perkembangan pelajar secara
optimum.
6. Merancang, melaksana, mengawalselia perkhidmatan kaunseling individu
secara profesional dan beretika.
7. Merancang, melaksana, mengawalselia aktiviti kemahiran belajar untuk semua
pelajar.
8. Merancang, melaksana, mengawalselia serta menilai program dan aktiviti
pemberian maklumat sesuai dengan penawaran pakej pensijilan terbuka dan
keperluan Institusi Pengajian Tinggi (IPT).
9. Merancang, melaksana, mengawalselia dan menilai program dan aktiviti
pendidikan pencegahan dadah, inhalan, pil psikotropik, rokok dan alkohol.
10. Merancang, melaksana, mengawalselia dan menilai program dan aktiviti untuk
menyedia dan mendedahkan pelajar kepada peluang melanjutkan pelajaran
di institusi pengajian tinggi dalam dan luar negara.
perkhidmatan konsultasi dan rujukan berhubung bimbingan dan kaunseling,
kerjaya dan pendidikan pencegahan dadah.
konferens atau perundingan dengan ibu bapa, guru, kakitangan bukan guru
dan agensi kerajaan dan bukan kerajaan yang terlibat dalam proses pendidikan
dan perkembangan pelajar.
13. Membuat penilaian aktiviti, modul, model, instrumen dan pendekatan secara
menyeluruh bagi meningkatkan mutu dan profesionalisma Perkhidmatan
Bimbingan dan Kaunseling sekolah.
14. Merancang, menyelaras dan menilai sumber dan bahan resos Perkhidmatan
Bimbingan dan Kaunseling.
15. Menjadi urusetia kepada Jawatankuasa Penyelaras Perkhidmatan Bimbingan
dan Kaunseling.
16. Menjadi penggerak utama dalam program latihan dalaman bagi menyebarkan
kefahaman dan peningkatan profesionalisma Perkhidmatan Bimbingan dan
Kaunseling.
17. Memberi khidmat kaunseling krisis kepada pelajar, guru, kakitangan dan ibu
bapa yang memerlukannya.
18. Menjadi personel perhubungan / seranta sekolah dengan agensi-agensi luar
yang berkaitan.
19. Menjadi ahli jawatankuasa ex-officio dalam Jawatankuasa Kurikulum
Sekolah.
20. Menjadi ahli jawatankuasa dalam Majlis Perancang Sekolah, Disiplin Sekolah
dan Jawatankuasa Lembaga / Badan Pengawas Sekolah.
21. Menjadi penyelaras dalam program mentor-mentee sekolah.
22. Menjadi penyelaras dalam program-program pengembangan pelajar seperti
kolokium, motivasi, kem jaya diri dan kursus ketatanegaraan.
SENARAI TUGAS GURU BIMBINGAN
Bersesuaian dengan perlantikan Guru Bimbingan yang terlatih di sekolah rendah,

Kementerian Pelajaran Malaysia, Bahagian Sekolah telah menyediakan satu senarai
tugas yang lebih relevan dan sesuai dengan keperluan bagi perkhidmatan bimbingan
kepada pelajar di sekolah rendah. Di samping bertugas sebagai Guru Bimbingan,
personel juga mengajar mata pelajaran akademik di kelas. Tugas-tugas bagi Guru
Bimbingan yang terlatih di sekolah rendah telah disenaraikan di dalam Buku Rekod
Perkhidmatan Bimbingan dan Kaunseling Sekolah Rendah seperti berikut :
1. Menyediakan rancangan tahunan bagi program dan aktiviti Perkhidmatan
Bimbingan dan Kaunseling sekolah rendah.
2. Mengenalpasti keperluan khidmat bimbingan untuk merancang program yang
sesuai.
3. Mengawalselia dan mengemaskini rekod dan inventori pelajar.
4. Mengelola dan melaksanakan program dan aktiviti bimbingan bagi
merangsang perkembangan pelajar secara optimum.
5. Menjalankan tindakan susulan untuk mempastikan keberkesanan aktiviti
bimbingan yang telah dilaksanakan.
6. Memainkan peranan sebagai sumber rujukan / perundingan kepada guru dan
ibu bapa berkaitan dengan perkembangan pelajar.
7. Menjalankan hubungan kerjasama dengan agensi-agensi luar untuk membantu
pelajar dalam aspek-aspek berkaitan.
8. Melaksanakan aktiviti-aktiviti yang telah diarahkan dari semasa ke semasa
sama ada di peringkat sekolah, daerah atau zon, negeri, kebangsaan dan
antarabangsa.
TATASUSILA PROFESION PERGURUAN MALAYSIA
Perilaku dan amalan seorang personel bimbingan dan kaunseling terikat kepada
tatasusila sebagai guru dan pada waktu yang sama mematuhi etika bimbingan dan
kaunseling. Setiap personel adalah tertakluk kepada Tatasusila Profesion Perguruan
Malaysia (rujuk Lampiran A) kerana personel juga merupakan sebahagian daripada
penjawat profesion perguruan. Personel sentiasa dituntut supaya bertanggungjawab
terhadap pelajar, ibu bapa dan penjaga, masyarakat dan negara, rakan sejawat serta
profesion perguruan itu sendiri. Mereka bertanggungjawab sebagai ‘guru’ atau
‘pendidik’ iaitu mereka mengajar, mendidik, membimbing, memimpin, menasihat
dan menunjukajar anak didik mereka. Mereka perlu menunjukkan contoh teladan
(model) dan memperagakan ciri-ciri peribadi yang baik.
Sebagai penjawat jawatan guru, personel bimbingan dan kaunseling adalah
bertanggungjawab dan perlu sentiasa akur untuk mendokong Ikrar Guru Malaysia
rujuk Rajah 3). Tatasusila Profesion Perguruan Malaysia terdiri daripada Ikrar
Guru Malaysia, penekanan terhadap kepentingan pendidikan serta senarai
pertanggung-jawaban terhadap empat kelompok yang telah ditentukan iaitu pelajar,
ibu bapa, masyarakat dan negara serta rakan sejawat dan profesion perguruan. Guru
yang dimaksudkan dalam kod etika perguruan ialah merujuk kepada semua personel
yang terlibat di dalam institusi pendidikan dari guru terlatih di sekolah rendah
hinggalah kepada personel terlatih di dalam bidang perguruan yang bertugas di
Kementerian Pelajaran.
TATASUSILA PROFESION PERGURUAN MALAYSIA : IKRAR
Kami, guru-guru Malaysia, yakin bahawa tujuan utama pendidikan ialah

berusaha menuju ke arah pembentukan warganegara yang berilmu, yang taat
setia, yang bertanggungjawab dan berkebolehan, yang menyedari betapa
pentingnya usaha menuju ke arah kebenaran dan ke arah pencapaian hasrat
yang gemilang, dan yang percaya kepada demokrasi, kebebasan perseorangan
dan prinsip-prinsip Rukun Negara.
Rajah 3 : Ikrar Guru Malaysia
ETIKA BIMBINGAN DAN KAUNSELING
Sebagai seorang personel bimbingan dan kaunseling, mereka dianggap mempunyai

kemampuan dan sifat-sifat peribadi yang istimewa. Personel dianggap memiliki
ujaran atau kata-kata yang lebih mujarab berbanding dengan personel guru yang
lain. Di samping menjadi seorang guru dan pendidik, Guru Bimbingan perlulah
memiliki kompetensi diri dari segi ilmu pengetahuan, kemahiran dan amalan yang
khusus dalam bidang bimbingan dan kaunseling kerana mereka telah diamanahkan
untuk memikul tanggungjawab sebagai Guru Bimbingan.
Sebagai Guru Bimbingan, setiap personel perlu memiliki tahap keilmuan
dan kemahiran yang pelbagai. Setiap personel seharusnya memiliki keupayaan
dalam memainkan pelbagai peranan iaitu sebagai fasilitator (pemudahcara dan
pembimbing), penyampai ilmu pengetahuan dan pelatih kemahiran (penceramah
dan jurulatih), tenaga penggerak (motivator), penasihat dan juga perunding. Setiap
personel bertanggungjawab membimbing dan membantu pelajar memperkembang-
kan bakat dan potensi diri. Mereka juga membimbing dan menolong pelajar bagi
membendung atau mencegah diri daripada melakukan kesilapan ketika membuat
pilihan terutama ketika membuat keputusan untuk memilih cara bertingkah laku,
beremosi, berfikir, membina moral atau akhlak dan menyemai nilai-nilai peribadi
yang mulia.
Sebagai seorang Guru Kaunseling, mereka juga memberikan pertolongan
dalam perkhidmatan bimbingan. Di samping itu, personel juga bertanggungjawab
melaksanakan intervensi kaunseling. Personel perlulah menolong pelajar secara
beretika dan profesional. Mereka seharusnya memiliki kompetensi dari segi ilmu
pengetahuan terutama tentang teori psikologi berkaitan dengan kejadian semujadi
atau tabii manusia, teknik dan kaedah kaunseling serta kemahiran menolong atau
kaunseling yang mapan dan efektif.
Etika Bimbingan dan Kaunseling merupakan garis panduan dan peraturan
atau tatacara bertindak personel bimbingan dan kaunseling semasa memberikan
pertolongan atau mempraktikan amalan bimbingan dan kaunseling. Bagi Guru
Bimbingan, Bahagian Sekolah, Kementerian Pelajaran Malaysia telah menyediakan
Kod Etika Guru Bimbingan (rujuk Lampiran B). Kod etika tersebut mengandungi
bahagian pengenalan yang menyentuh tentang keperluan seorang Guru Bimbingan
untuk mematuhi undang-undang dan peraturan, menjaga tatalaku, meningkatkan
kompetensi dan keupayaan diri, menjalankan tanggungjawab dan penilaian terhadap
tugas. Bahagian seterusnya menyentuh tentang tanggungjawab Guru Bimbingan.
Terdapat empat bidang tanggungjawab yang dipertanggungjawabkan kepada setiap
Guru Bimbingan iaitu
Tanggungjawab Guru Bimbingan terhadap klien

Tanggungjawab Guru Bimbingan terhadap rakan profesional
Tanggungjawab Guru Bimbingan terhadap masyarakat
Tanggungjawab Guru Bimbingan terhadap majikan.
Kod Etika Guru Kaunseling Sekolah pula digubal sejajar dengan keperluan
untuk mengawalselia khidmat Kaunselor Pelajar Sepenuh Masa (KPSM) atau Guru
Kaunseling Sepenuh Masa yang memulakan perkhidmatan mereka pada tahun
1996.
Kod etika tersebut telah digubal oleh Bahagian Pengurusan Sekolah, Kementerian
Pelajaran Malaysia. Kod etika mengandungi empat bahagian yang terdiri daripada
mukadimah, skop kaunseling, kod tatalaku serta pengukuran dan penilaian (rujuk
Lampiran C). Kod tatalaku Guru Kaunseling terdiri daripada
Tanggungjawab Kaunselor Terhadap Klien
Tanggungjawab Kaunselor Terhadap Rakan Profesional
Tanggungjawab Kaunselor Terhadap Masyarakat
Tanggungjawab Kaunselor Terhadap Organisasi dan Majikan
Bahagian mukadimah menjelaskan tentang tujuan untuk mengadakan kod
etika iaitu bagi menyediakan satu garis panduan bagi setiap Guru Kaunseling dan
seterusnya dijadikan asas dalam menyelesaikan isu etika yang timbul dan dianggap
menyeleweng daripada piawaian perlakuan Guru Kaunseling. Kod etika tersebut
telah menggariskan beberapa piawaian perlakuan dalam menjalinkan perhubungan
profesional dengan klien, rakan sejawat Guru Kaunseling, majikan, individu dan
ahli profesion lain serta ahli masyarakat keseluruhannya. Kod etika ini merangkumi
etika perlakuan yang piawai mengenai tatalaku yang dianggap sesuai dan selaras
dengan kedudukan dan identiti seorang Guru Kaunseling.
Dasar utama kod etika ialah penekanan terhadap nilai-nilai utama dalam
perkhidmatan kaunseling dan memberi penekanan terhadap penghargaan kendiri,
digniti dan keunikan individu termasuk hak-hak dan peluang-peluang mereka. Jika
seorang Guru Kaunseling menghadapi situasi yang memerlukan intervensi, mereka
perlu menunaikan semua tanggungjawab berkaitan dengan etika serta memberikan
pertimbangan berasaskan kepada kesemua prinsip yang terkandung dalam etika.
Bagaimananpun, kod etika mempunyai batasannya iaitu tidak menyediakan semua
peraturan tentang kelakuan Guru Kaunseling. Kod etika juga disarankan supaya
tidak menjadi sebagai penghalang kepada kebebasan mana-mana Guru Kaunseling
untuk menjalankan khidmat kaunseling mereka dan tidak harus digunakan untuk
mengenakan tindakan disiplin kepada mana-mana Guru Kaunseling tanpa diberi hak
perlindungan dan keadilan yang maksima.
Bahagian Dua
MERANCANG DAN MENYUSUN
PERKHIDMATAN
BAB 4
Merancang Perkhidmatan
BAB 5
Organisasi Perkhidmatan
BAB 6
Jadual Bertugas Personel
BAB 7
Kemudahan Perkhidmatan
BAB
MERANCANG PERKHIDMATAN
4
SASARAN KERJA TAHUNAN
Pada setiap awal tahun persekolahan, Guru Kaunseling memerlukan sasaran kerja
tahunan untuk dikemukakan kepada pihak pengurusan sekolah bagi tujuan penilaian
prestasi kerja. Di pertengahan tahun, sasaran kerja tersebut akan disemak semula
bersama-sama dengan Pegawai Penilai Pertama. Pada hujung tahun, sasaran kerja
tersebut akan dinilai pencapaiannya. Guru Kaunseling seharusnya dapat memilih
format sasaran kerja yang sesuai dan pada masa yang sama sasaran kerja tersebut
boleh digunakan untuk membina perancangan tahunan.
Format berikut pernah dicadangkan oleh Kementerian Pelajaran beberapa
tahun yang lalu. Tajuk kecil atau subtajuk yang dipilih dan kandungannya adalah
seperti berikut :
1. Ringkasan Aktiviti / Projek
o Aktiviti berkaitan perancangan seperti penyediaan rancangan tahunan
o Aktiviti pengurusan dan pentadbiran Perkhidmatan Bimbingan dan
Kaunseling seperti surat menyurat, mesyuarat, menyediakan bahan
maklumat, laporan, penyertaan pelajar dan sebagainya
o Program atau aktiviti-aktiviti lain sama ada berdasarkan orientasi atau
bidang perkhidmatan.
2. Petunjuk Prestasi / Piawai
o Senarai aktiviti yang akan dijalankan
o Set piawai yang ingin dicapai dari segi kuantiti, penggunaan alat kawalan
(buku log, borang, senarai semak), peralatan, personel yang terlibat atau
apa sahaja yang membantu.
3. Kualiti
o personel yang terlibat dalam pelaksanaan program atau aktiviti
o kumpulan sasar seperti pelajar, guru, ibu bapa dan sebagainya.
4. Masa Kualiti
o Masa sebenar yang diperlukan untuk melaksanakan program atau aktiviti
(ditolak masa aktiviti tahunan sekolah seperti sukan tahunan, hari ucapan
atau anugerah kecemerlangan, hari kokurikulum dan sebagainya).
o Kaedah pengiraan masa kualiti adalah seperti berikut :
o Mula-mula tentukan peratus kualiti masa untuk tumpuan bagi setiap
program atau aktiviti dalam setahun perkhidmatan berdasarkan keutamaan
atau keperluan.
o Kira jumlah keseluruhan hari dalam tahun persekolahan iaitu kira-kira 200
hari. Kemudian tolak cuti umum dan aktiviti tahunan sekolah, kira-kira 20
hari. Bakinya ialah 180 hari. Mengambil kira sistem kerja lima hari
dalam seminggu dan masa bertugas kira-kira 8 jam sehari. Oleh itu,
jumlah keseluruhan masa perkhidmatan dalam setahun persekolahan ialah
Jumlah keseluruhan masa : 180 hari x 8 jam = 1440 jam
o Bagi menentukan peratus masa kualiti bagi setiap program atau aktiviti
adalah ditentukan berdasarkan kepada keutamaan atau prioriti program
atau aktiviti.
32 BAHAGIAN 2 MERANCANG DAN MENYUSUN PERKHIDMATAN
o Peratus diperuntukkan x 1440 jam

Contoh aktiviti : membina perancangan tahunan ialah
20% x 1440 jam = 288 jam
5. Kos (Perbelanjaan)
o Anggarkan perbelanjaan berdasarkan jumlah peruntukan kewangan yang
disediakan, ditambah dengan jumlah pembiayaan yang boleh diperolehi
dan disesuaikan dengan kos semua projek / aktiviti.
o Anggaran bagi setiap projek mestilah merujuk kepada kos sebenar yang
diperlukan untuk pelaksanaan program atau aktiviti seperti bayaran
saguhati penceramah, penginapan, makan minum, bahan, peralatan,
penyediaan laporan dan sebagainya.
RINGKASAN PETUNJUK PRESTASI / MASA KOS
BIL AKTIVITI / PROJEK PIAWAI KUALITI KUALITI (RM)
1 MENYEDIAKAN i. Rancangan tahunan Disediakan oleh 288 jam
RANCANGAN DAN ii. Rancangan ikut bidang Guru Kaunseling (20%)
AKTIVITI UNTUK iii. Rancangan mingguan dan disertai oleh
SATU TAHUN JK Unit B & K
Piawaian :
i. Mengadakan mesyuarat
sekurang-kurangnya 3
kali setahun
ii. Perbincangan setiap kali
program akan dilaksana
2 MENGURUS DAN Mengendalikan urusan Unit Diuruskan oleh 288 jam 500.00
MENTADBIR B&K Guru Kaunseling (20%)
PERKHIDMATAN - surat menyurat, laporan dengan dibantu
BIMBINGAN DAN kes, buku log harian, oleh semua Ahli
KAUNSELING mesyuarat unit dan JK Unit B & K
mesyuarat di luar unit
- sistem fail dan rekod
pelajar
- keceriaan bilik B & K
- Pengumpulan / sebaran
maklumat berkaitan
akademik, kerjaya,
psikologi, kesihatan, sosial
dan perkara yang berkaitan
dengan pelajar.
3 PERKHIDMATAN AKADEMIK 260 jam 4000.00
PENGEMBANGAN (18%)
i. Kemudahan belajar Tingkatan 1, 2
- Motivasi dan 4
- Pengurusan masa
- Teknik mengambil nota
- Teknik mengingat
- Teknik mengulangkaji
ii. Teknik menjawab soalan Tingkatan 3, 5
- Bergantung kepada
mata pelajaran
iii. Persediaan menghadapi Tingkatan 3, 5
peperiksaan
… dan seterusnya
Nota : Bagi mendapatkan gambaran lengkap sila rujuk Lampiran D : Model Sasaran Kerja
Guru Kaunseling
Jadual 1 : Contoh Format Sasaran Kerja Guru Kaunseling
BAB 4 MERANCANG PERKHIDMATAN 33
6. Tarikh dan masa

o Tarikh dan masa tidak perlu dimasukkan kerana sasaran kerja merupakan
gambaran kandungan program atau aktiviti yang akan dijalankan di dalam
tahun perkhidmatan. Tarikh dan masa hanya dimasukkan apabila personel
membina takwim atau perancangan tahunan.
SASARAN KERJA GURU BIMBINGAN
Guru Bimbingan di sekolah rendah juga memerlukan sasaran kerja tahunan untuk
dikemukakan kepada Guru Besar bagi tujuan penilaian prestasi kerja. Jika melihat
kepada perkembangan dan keperluan semasa, besar kemungkinan Kementerian
Pelajaran Malaysia akan menempatkan Guru Bimbingan berkelulusan ijazah sarjana
muda yang akan bertugas secara sepenuh masa di sekolah rendah. Rasional yang
mudah difahami iaitu permasalahan pelajar perlu ditangani dan diberikan perhatian
secara serius seawal mungkin iaitu semasa para pelajar masih berada di sekolah
rendah. Tambahan pula buat masa kini, Kementerian Pelajaran telah menjalankan
dasar penempatan bagi guru yang mengikuti program pendidikan jarak jauh iaitu
setiap guru akademik yang mengajar di sekolah rendah apabila tamat pengajian,
mereka akan ditempatkan semula ke sekolah lama mereka.
Kandungan sasaran kerja Guru Bimbingan mungkin agak berbeza sedikit
jika dibandingkan dengan sasaran kerja Guru Kaunseling. Guru Bimbingan perlu
mengagih dan menyelaras peratusan tugas menjalankan Perkhidmatan Bimbingan
dan Kaunseling dengan tugas mengajar. Guru Bimbingan bolehlah menggunakan
format sasaran kerja Guru Kaunseling sebagai panduan. Contoh; seorang Guru
Bimbingan mengajar mata pelajaran Kemahiran Hidup sebanyak 6 kelas iaitu dua
kelas Tahun 4, dua kelas Tahun 5 dan dua kelas Tahun 6. Jumlah waktu bagi setiap
kelas ialah 2 waktu atau 60 minit seminggu. Jadi jumlah waktu mengajar seminggu
ialah 12 waktu atau 360 minit (6 jam). Andaikan bahawa sesi persekolahan dalam
setahun mengandungi 42 minggu dan tempoh masa menjalankan perkhidmatan
ialah sebanyak 180 hari setahun.
 Jumlah masa mengajar = 42 minggu x 6 jam = 252 jam

 Jumlah jam bertugas sehari ialah 6 jam (7.45 pagi hingga 1.45
petang)
 Jumlah keseluruhan masa kualiti untuk mengajar dan menjalankan
Perkhidmatan Bimbingan bagi setahun ialah
180 hari x 6 jam = 1080 jam
 Bagi menentukan peratus masa kualiti untuk tugas mengajar
Jumlah jam mengajar x 100% = 252 x 100 = 23%
Jumlah masa kualiti 1080
Rajah 4 : Mengira Peratusan Masa Kualiti Perkhidmatan
Oleh itu, peratusan masa untuk pengajaran dan pembelajaran iaitu tugasan
untuk merancang, menyediakan bahan pengajaran, mengajar, memeriksa buku atau
latihan pelajar, menyediakan ujian serta memeriksa kertas ujian adalah sebanyak
25%. Baki peratusan masa yang akan digunakan untuk menjalankan Perkhidmatan
Bimbingan dan Kaunseling iaitu sebanyak 75%. Jumlah peratusan masa ini perlu
diagihkan mengikut pemberatan projek atau aktiviti bimbingan dan kaunseling yang
akan dijalankan. Misalnya; Guru Besar mencadangkan supaya Guru Bimbingan
memberikan tumpuan yang lebih kepada program atau aktiviti pembinaan sahsiah
dan kecemerlangan akademik. Peruntukan peratusan masa bagi perkhidmatan
berorientasikan perkembangan tersebut perlulah diberikan keutamaan atau lebih
banyak berbanding dengan perkhidmatan yang lain. Pada masa yang sama, kos atau
peruntukan kewangan perlu diselaraskan dengan peruntukan peratusan masa bagi
setiap bidang perkhidmatan yang telah ditentukan.
RINGKASAN PETUNJUK PRESTASI / MASA KOS

BIL AKTIVITI / PROJEK PIAWAI KUALITI KUALITI (RM)
1 MENYEDIAKAN i. Rancangan Tahunan Tahun 4, 5 dan 6 270 jam
RANCANGAN ii. Rancangan Harian 170 pelajar (25%)
TAHUNAN DAN
MENGAJAR Piawaian :
DI KELAS Mengajar Kemahiran
Hidup 12 waktu seminggu
2 MENYEDIAKAN i. Rancangan Tahunan Disediakan oleh 54 jam
RANCANGAN ii. Rancangan Ikut Guru Bimbingan (5%)
TAHUNAN Bidang dan dibantu oleh
PERKHIDMATAN iii. Rancangan Harian JK Unit B & K
BIMBINGAN DAN
KAUNSELING Piawaian :
i. Mengadakan
mesyuarat sekurang-
kurangnya 3 kali
setahun
ii. Mengadakan
perbincangan setiap
kali program akan
dilaksanakan.
3 MENGURUS DAN Mengendalikan urusan Diuruskan oleh 162 jam 300.00
MENTADBIR Unit B & K Guru Bimbingan (15%)
BIMBINGAN DAN kes, buku log harian, oleh Ahli JK Unit
KAUNSELING mesyuarat unit dan B&K
mesyuarat di luar unit
- sistem fail dan rekod
pelajar
- keceriaan bilik
Bimbingan
maklumat berkaitan
akademik, kerjaya,
psikologi, kesihatan,
sosial dan yang
berkaitan pelajar.
4 BIDANG i. Motivasi belajar Tahun 5 dan 6 270 jam 1000.00
AKADEMIK ii. Kemahiran belajar (25%)
- 3M Tahap 1
- Mencatat nota Tahap 2
- Mengingat Tahap 2
- Mengulangkaji Tahun 6
iii. Strategi menghadapi
peperiksaan Tahun 6
…. dan seterusnya
Jadual 2 : Contoh Format Sasaran Kerja Guru Bimbingan
PERANCANGAN TAHUNAN
Perancangan tahunan merupakan strategi dan keperluan paling utama yang perlu
disediakan oleh Guru Bimbingan atau Guru Kaunseling. Aktiviti merancang lazim-
nya dijalankan dalam bulan November atau Disember iaitu sebelum bermula tahun
pelaksanaan. Beberapa perkara penting yang perlu diambil kira sebelum membuat
perancangan tahunan ialah
1. memilih bentuk atau format perancangan, membuat keputusan sama ada
menggunakan bidang atau orientasi perkhidmatan.
2. menentukan program atau aktiviti bagi setiap bidang atau orientasi
perkhidmatan dengan mengambil kira ruang masa, perbelanjaan (kos),
prioriti atau keutamaan, keupayaan personel dan keseimbangan aktiviti
dalam setiap bidang atau orientasi.
3. menyelaraskan aktiviti perkhidmatan sejajar atau selari dengan takwim
sekolah.
Setiap perancangan yang hendak digubal oleh Guru Bimbingan atau Guru
Kaunseling sebaik-baiknya perlu dilakukan bersama-sama dengan Jawatankuasa
Bimbingan dan Kaunseling Sekolah atau sekurang-kurangnya mereka diberitahu.
Perancangan tahunan perlu disediakan dalam tiga bentuk iaitu
 Perancangan secara menyeluruh
 Perancangan mengikut bidang
 Carta Gantt
Terdapat beberapa bentuk format yang boleh digunakan apabila membina
perancangan tahunan dan ianya bergantung kepada keserasian dan strategi yang
digunapakai oleh Guru Bimbingan atau Guru Kaunseling itu sendiri. Ianya mudah
difahami oleh sesiapa sahaja yang berkaitan dan mempunyai kepentingan terhadap
perancangan tersebut terutamanya pihak pengurusan sekolah, Pejabat Pelajaran
Daerah atau Jabatan Pelajaran Negeri. Perancangan seharusnya mudah difahami,
fleksibel, memberikan maklumat yang maksimum dan mudah dilihat. Perkara yang
paling penting, perancangan yang digubal tidak membebankan atau ‘memeningkan
kepala’ Guru Bimbingan atau Guru Kaunseling. Perancangan boleh dibina dalam
format jadual, kalendar atau senarai panjang. Bagaimanapun, Guru Bimbingan atau
Guru Kaunseling hendaklah memastikan bahawa setiap program atau aktiviti dalam
perancangan yang dibuat perlulah mengambil kira kemampuan untuk melaksana
dan bukannya sebagai hiasan ‘di atas kertas sahaja’ atau hanya untuk memuaskan
hati sendiri atau orang lain. Rasanya tidak menjadi kesalahan sekiranya bilangan
program atau aktiviti yang dirancang adalah sedikit tetapi ianya berkualiti, boleh
diintegrasikan dengan aktiviti lain, bersifat menyeluruh serta mempunyai jangkaan
aras keberkesanan yang tinggi.
Tajuk perkara kecil (subtajuk) dalam setiap perancangan biasanya meliputi
bidang aktiviti atau projek, cadangan program atau aktiviti, tarikh pelaksanaan,
kumpulan sasaran, personel yang terlibat dan juga catatan. Bagi subtajuk bidang
aktiviti, Guru Bimbingan atau Guru Kaunseling bolehlah memilih beberapa bidang
aktiviti (5 atau 6 bidang utama) atau memilih mengikut orientasi perkhidmatan
(perkembangan, pencegahan dan pemulihan). Objektif bagi setiap aktiviti atau
program juga boleh dimasukkan. Perkara-perkara yang dianggap relevan bolehlah
dimasukkan di bawah catatan ialah jangkaan kos atau perbelanjaan, penganjur atau
pembiaya, tempat, perubahan aktiviti, pindaan tarikh dilaksanakan dan sebagainya.
Contoh berikut mungkin dapat membantu personel. Gunakan paparan landskap

bagi mendapatkan ruang lajur melintang yang lebih besar terutama apabila personel
memasukkan objektif bagi setiap program atau aktiviti.
BIDANG AKTIVITI / CADANGAN PROGRAM / TARIKH SASARAN /
BIL PROJEK TINDAKAN PELAKSANAAN KOS PERSONEL
1 MENYEDIAKAN i. Merangka program / Disember 2005 – RM100.00 Pengetua
RANCANGAN aktiviti Januari 2006 PK HEM
AKTIVITI UNTUK ii. Perlantikan JK Januari Guru-Guru
SATU TAHUN
Bimbingan & Kaunseling
Kaunseling Sekolah AJK Unit
iii. Mesyuarat JK Januari / Mei / B&K
Bimbingan & September
Kaunseling Sekolah
2 MENGURUS DAN i. Mengurus surat Sepanjang tahun RM500.00 Guru-Guru
MENTADBIR UNIT menyurat, laporan kes dan sentiasa Kaunseling
BIMBINGAN & atau sesi, fail, buku dikemaskini AJK Unit
KAUNSELING
rekod harian B&K
ii. Menghadiri mesyuarat
unit dan mesyuarat
di luar unit
3 PERKHIDMATAN AKADEMIK RM4,000.00
PENGEMBANGAN
i. Kemahiran Belajar Tingkatan Guru-Guru
Berkesan Februari 1 Kaunseling
- Motivasi belajar Mac 2 Penceramah
- Pengurusan masa April 4 jemputan
- Teknik mengambil
nota / mengingat
… dan seterusnya
Rajah 5 : Perancangan Bentuk Jadual
BULAN : JANUARI 2006
ISNIN SELASA RABU KHAMIS JUMAAT SABTU AHAD

30 Dis 2005 31 Dis 2005 1 Jan 2006
Pengurusan
Mesyuarat
Guru Pertama
8.00 pagi
Bilik Mesy.
2 3 4 5 6 7 8
Pengurusan Psikososial
Mesyuarat Orientasi
JK B & K semula pelajar
10.00 pg Ting. 3
Bilik B & K 8.00 – 12.00
9 10 11 12 13 14 15
Psikososial
Orientasi
semula pelajar
Ting. 5
8.00 – 12.00
18 19 20 21 22
…. dan seterusnya
Rajah 6 : Perancangan Bentuk Kalendar

BULAN : JANUARI
Bidang : Pengurusan
Aktiviti : Mesyuarat Unit Bimbingan dan Kaunseling
Tarikh : 2.1.2006 (Isnin)
Masa : 10.00 pagi
Tempat : Bilik B & K
Personel Terlibat : Pengetua, Guru Kaunseling, Guru Kokurikulum B & K
Bidang : Psikososial dan Kesejahteraan Mental

Program : Orientasi Semula Pelajar Tingkatan 3
Tarikh : 6.1.2006 (Jumaat)
Masa : 8.00 pagi – 12.00 tgh
Input : a. Membina semula matlamat belajar
b. Imbasan peraturan sekolah
c. Strategi menghadapi peperiksaan PMR
Tempat : Dewan Besar
Sasaran : 125 orang pelajar Tingkatan 3
Personel : Pengetua, PK HEM, Guru Kaunseling / penceramah jemputan
Bidang : Psikososial dan Kesejahteraan Mental

Program : Orientasi Semula Pelajar Tingkatan 5
Tarikh : 12.1.2006 (Khamis)
Masa : 8.00 pagi – 12.00 tgh
Input : a. Membina semula matlamat belajar
b. Imbasan peraturan sekolah
c. Strategi menghadapi peperiksaan SPM
Tempat : Dewan Besar
Sasaran : 110 orang pelajar Tingkatan 5
Personel : Pengetua, PK HEM, Guru Kaunseling / penceramah jemputan
dan seterusnya ……
Rajah 7 : Perancangan Bentuk Senarai Panjang
Setiap bentuk format perancangan mempunyai kekuatan dan kelemahan

masing-masing. Format berbentuk jadual didapati lebih popular kerana ianya lebih
praktikal dan mudah diselaraskan dengan sasaran kerja tahunan Guru Bimbingan
atau Guru Kaunseling. Bentuk kalendar memberikan paparan mengikut bulanan
yang lebih mudah dilihat kerana ianya disusun secara berkala mengikut mingguan
dan bulanan. Lazimnya kalendar meja yang bersaiz besar akan digunakan. Bentuk
kalendar mempunyai beberapa kelemahan seperti ianya sukar dibawa kerana bersaiz
besar, maklumat yang dimasukkan agak terhad dan tidak sesuai jika dikemukakan
kepada pihak pengurusan sekolah. Bagaimanapun bentuk kalendar boleh digunakan
sebagai takwim sokongan. Guru Bimbingan atau Guru Kaunseling dapat melihat
perancangannya secara lebih menyeluruh dan pantas.
Senarai panjang pula membolehkan personel memasukkan setiap perincian
maklumat berkaitan sesuatu aktiviti atau program terutama jika personel berhasrat
memasukkan objektif bagi setiap program atau aktiviti. Susunatur program atau
aktiviti boleh dibuat secara kronologi atau berkala sama ada mengikut mingguan
atau bulanan. Susunatur program atau aktivitinya juga boleh diselaraskan sama ada
mengikut bidang perkhidmatan atau mengikut orientasi perkhidmatan. Kelemahan
utama format ini ialah kerana ianya terlalu panjang berjela-jela. Guru Bimbingan
atau Guru Kaunseling berhak untuk memilih mana-mana format perancangan yang
lain yang didapati sesuai dan selesa. Bagaimanapun, Guru Bimbingan atau Guru
Kaunseling perlulah mengambil kira beberapa faktor seperti kesesuaian, keserasian,
mudah dirujuk, memaparkan maklumat yang lengkap dan relevan untuk digunakan
oleh personel atau mana-mana pihak yang mempunyai kepentingan ke atasnya.
PERANCANGAN MENGIKUT BIDANG
Perancangan mengikut bidang perkhidmatan perlu dilakukan kerana ianya dapat

memberikan gambaran bagi menentukan sama ada pemberatan perancangan bagi
program atau aktiviti yang telah disusun adalah seimbang dalam semua bidang
perkhidmatan. Guru Bimbingan atau Guru Kaunseling bolehlah membuat senarai
semak berdasarkan sukatan pelajaran bimbingan atau bimbingan dan kaunseling
bagi memilih dan menentukan setiap aspek di dalam setiap bidang akan dimasukkan
di dalam setiap perancangan.
Kaedah membuat analisis menggunakan senarai semak boleh dilakukan
sebelum membuat sasaran kerja tahunan dan perancangan tahunan. Senarai semak
dibentuk menggunakan sukatan perkhidmatan Bimbingan atau Bimbingan dan
Kaunseling. Senarai semak dibuat mengikut bidang. Analisis ini dapat mengesan
jika berlaku sebarang ketidakseimbangan di dalam sasaran kerja atau perancangan
tahunan. Jika tidak menggunakan analisis senarai semak, ada kemungkinan terlalu
BIDANG TAJUK PERKARA ADA TIADA

AKADEMIK Pemilihan Mata Mata pelajaran teras 
Pelajaran Mata pelajaran elektif 
Kemahiran Kemahiran membaca 
Belajar Kemahiran mengambil nota 
Kemahiran mendengar 
Kemahiran berfikir √
Kemahiran mengingat 
Kemahiran mengulangkaji 
Kemahiran pengurusan diri 
Kemahiran pengurusan masa 
Strategi Menyediakan bank soalan 
Menghadapi Kemahiran menjawab soalan-soalan
Peperiksaan peperiksaan 
Kemahiran menduduki peperiksaan
[peperiksaan olok-olok (mock exam)] 
Persediaan sebelum hari peperiksaan 
Penempatan Maklumat kemasukan ke sekolah
pelajar selepas berasrama penuh, Sekolah Menengah
PMR / SPM / Teknik, MRSM dll 
STPM Maklumat kemasukan ke IPTA dan
IPTS / Matrikulasi KPM / Politeknik 
Panduan mengisi borang kemasukan 
Maklumat pekerjaan selepas SPM /
STPM 
…. Dan seterusnya
Jadual 3 : Senarai Semak Aktiviti Ikut Bidang Sekolah Menengah

banyak aktiviti yang dirancang terkumpul di dalam suatu bidang tertentu sementara
di dalam bidang yang lain bilangan aktivitinya terlalu sedikit atau kemungkinan
tiada langsung. Ketidakseimbangan tersebut mungkin tidak disedari atau mungkin
disengajakan oleh personel untuk tujuan-tujuan tertentu.
Guru Bimbingan atau Guru Kaunseling mempunyai rasionalnya sendiri
kenapa ketidakseimbangan itu boleh berlaku atau sengaja dilakukan. Banyak faktor
yang menyebabkan keadaan tersebut boleh berlaku atau sengaja dilakukan. Sekadar
menyebut beberapa contoh; ianya mungkin berpunca daripada orientasi atau fokus
pihak pengurusan yang mementingkan aspek disiplin pelajar berbanding dengan
pencapaian akademik. Sesetengah Pengetua atau Guru Besar percaya bahawa jika
pelajar berdisiplin, pencapaian akademik mereka juga turut cemerlang. Terdapat
juga Guru Bimbingan atau Guru Kaunseling sendiri berasa kurang mampu untuk
menjalankan aktiviti tertentu menyebabkan personel lebih cenderung untuk memilih
aktiviti yang mampu dikendalikannya. Kemungkinan juga PIBG memberikan fokus
kepada keperluan pelajar untuk mencapai kejayaan yang cemerlang dalam bidang
akademik dan hanya bersedia untuk menampung kos atau perbelanjaan bagi aktiviti
yang berkaitan dengan bidang berkenaan sahaja.
Di sinilah letaknya kuasa yang telah diperturunkan (empowerment) kepada
Guru Bimbingan atau Guru Kaunseling untuk membuat pilihan dan mengambil
keputusan. Ianya juga akan memperlihatkan kewibawaan sebenar personel ini sama
ada beliau merupakan seorang Guru Bimbingan atau Guru Kaunseling yang
autentik dan efektif atau sebaliknya ketika membuat keputusan dan sedia
bertanggungjawab ke atas setiap keputusan tersebut.
MEMBINA PERANCANGAN MENGIKUT BIDANG
Terdapat beberapa perkara yang perlu diambil kira ketika personel menyediakan
perancangan mengikut bidang seperti aktiviti yang akan dijalankan, sasaran aktiviti
(mengikut tingkatan atau kelompok pelajar yang telah dikenalpasti), tarikh program
atau aktiviti dilaksanakan (sekurang-kurangnya masukkan tarikh tentatif) dan ruang
untuk catatan. Tarikh pelaksanaan biasanya diselaraskan dengan takwim sekolah.
Jika tidak dapat berbuat demikian maka letakkan suatu tarikh umum (bulan) atau
tarikh tentatif. Ruang catatan digunakan untuk mencatatkan apa sahaja maklumat
yang penting berkaitan dengan program atau aktiviti. Misalnya, perubahan tarikh,
tempat atau personel yang mengendalikan program atau aktiviti. Dalam ruangan
catatan, personel boleh juga memasukkan kos atau peruntukan dan pembiaya. Bagi
mana-mana program yang diintegrasikan bolehlah dicatatkan penyertaan bersama
dengan program-program lain.
Bagi Guru Bimbingan atau Guru Kaunseling yang menggubal perancangan
tahunan mereka mengikut orientasi perkhidmatan perlu mengasing, mengenalpasti
dan menetapkan bidang aktiviti yang sesuai. Kadangkala terdapat satu atau dua
program atau aktiviti dimasukkan ke dalam dua orientasi perkhidmatan mengikut
objektif masing-masing. Misalnya aktiviti berkaitan kemahiran belajar di masukkan
ke dalam orientasi pendekatan pengembangan dan pencegahan. Kedua-dua aktiviti
merupakan aktiviti bagi bidang akademik. Perbezaannya cuma dari segi fokus atau
objektifnya. Oleh itu, personel perlu menyatakan tentang kelompok sasaran yang
sesuai. Kemungkinan juga terdapat pertindihan bagi program atau aktiviti yang
diletakkan dalam dua bidang yang berlainan. Oleh itu, personel perlu bijak memilih
dan menentukan setiap program atau aktiviti mengikut kecenderungan bidangnya.
Misalnya; aktiviti atau program mentor-mentee boleh dimasukkan sama ada sebagai
aktiviti dalam bidang akademik atau masalah pelajar. Dalam bidang akademik,
program mentor-mentee digunakan untuk menerapkan kemahiran belajar secara
berkesan. Dalam bidang masalah pelajar, program mentor-mentee boleh digunakan
untuk mengesan masalah pelajar seperti masalah akademik, sahsiah, personaliti,
hubungan sosial atau interpersonal, kesihatan diri dan lain-lain. Tujuan utamanya
ialah pengesanan masalah pelajar dan membantu mereka mengatasi masalahnya.
BIDANG AKTIVITI SASARAN TARIKH CATATAN
AKADEMIK i. Kemahiran Belajar Berkesan Tingkatan 1 Februari Sabtu
- Motivasi Tingkatan 2 Mac
- Pengurusan masa Tingkatan 4 April
- Teknik mengambil nota /
mengingat
ii. Sistem Mentor-Mentee Tingkatan 3 Sepanjang tahun Semua guru terlibat

dan 5 waktu ditentukan
nanti.
iii. Teknik Menjawab Soalan Tingkatan 3 Februari – Ikut perancangan

- Bergantung kepada mata dan 5 September panitia mata
pelajaran pelajaran.
iv. Persediaan Menghadapi Tingkatan 3 13 Mei Taklimat oleh Guru

Peperiksaan Tingkatan 5 27 Mei Kaunseling
v. Pemilihan Mata Pelajaran Tingkatan 4 5 Januari Minggu orientasi

- Sijil terbuka SPM
vi. Taklimat kemasukan ke SM Teknik / Tingkatan 3 Oktober Selepas PMR

Vokasional, MRSM dan Sekolah
Berasrama Penuh
vii. Taklimat IPTA / IPTS Tingkatan 5 Penerangan oleh

- Pemilihan kursus di IPTA / IPTS September Guru Kaunseling
- Memesan dan mengisi Borang September Dapatkan nombor
Borang Matrikulasi KPM secara PIN
manual atau melalui Internet
- Pemesanan borang UPU dan Oktober Borang / PIN dijual
Politeknik melalui internet sebelum keputusan
- Borang Kolej Komuniti dan Oktober SPM
institusi kelolaan MARA
viii. Out-reach berkaitan kursus Semua pelajar Sepanjang tahun Rujukan maklumat
kemahiran dan latihan ikhtisas di bilik B & K dan
papan pamer
ix. Pemulihan akademik Pelajar yang Jadual berkala Klinik akademik

- Bimbingan mata pelajaran dikenalpasti di bilik B & K
(lemah)
x. Lawatan akademik Pelajar Tarikh pameran Terhad kepada 40
- Lawatan ke IPT / Pameran Tingkatan 5 IPTA atau IPTS orang pelajar sahaja
melanjutkan pelajaran (kerjasama (mengikut kapasiti
dengan IPTA / IPTS) bas)
… dan seterusnya
Jadual 4 : Contoh Perancangan Ikut Bidang
MEMBINA CARTA GANTT
Bagi mendapatkan gambaran menyeluruh secara umum bagi program atau aktiviti
tahunan yang akan dilaksanakan, kaedah paparan yang paling baik ialah mengguna-
kan carta Gantt. Pada kebiasaannya carta Gantt menggunakan dua lajur iaitu lajur
mendatar dan lajur menegak. Bagi mendapatkan ruang lajur mendatar yang lebih
luas, Guru Bimbingan atau Guru Kaunseling disaran supaya menggunakan kaedah
paparan landskap.
BULAN BULAN
AKADEMIK 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11
Kemahiran Belajar T1, T2
Motivasi belajar
Pengurusan masa
Mencatat nota / mengingat
Kemahiran belajar T4
Motivasi belajar
Pengurusan masa
Teknik Menjawab Soalan T3
Sistem Mentor-Mentee T3
Sistem Mentor-Mentee T5
PEMBANGUNAN DIRI
Bimbingan Individu
Bimbingan Kelompok
Kaunseling Individu
Kaunseling Kelompok
… dan seterusnya
Rajah 8 : Contoh Carta Gantt Mengikut Bulanan
Tajuk utama yang perlu dimasukkan ke dalam lajur mendatar ialah tajuk
bidang dan tarikh pelaksanaan sama ada mengikut bulanan atau mingguan. Jika
sela mingguan digunakan, pastikan jumlah minggu bagi setiap bulan diambilkira.
Misalnya terdapat 5 minggu dalam bulan Januari tahun 2006. Untuk lajur menegak
di bawah tajuk bidang, masukkan program atau aktiviti yang akan dilaksanakan.
Bagi setiap aktiviti tersebut warnakan atau buat satu garisan mendatar (memanjang)
mengikut lajur bulan atau minggu.
Tajuk utama dalam carta Gantt boleh juga menggunakan tajuk berdasarkan
orientasi perkhidmatan (perkembangan, pencegahan dan pemulihan). Personel juga
disarankan menggunakan tajuk mengikut bidang kerana ianya mudah disusun, lebih
menyeluruh dan tidak mengelirukan. Program atau aktiviti boleh disusun mengikut
urutan masa atau prioriti. Misalnya; jika sesuatu program atau aktiviti bermula pada
bulan Januari maka program atau aktiviti tersebut hendaklah diletakkan sebagai
program atau aktiviti yang pertama dan seterusnya. Bagi program atau aktiviti yang
dijalankan sepanjang tahun biasanya diletakkan di bahagian terakhir. Program atau
aktiviti boleh juga disusun mengikut prioriti atau merit. Program atau aktiviti yang
dianggap paling penting diletakkan di tempat pertama dan seterusnya. Personel
juga boleh menyusunatur tajuk-tajuk bagi carta Gantt mengikut keselesaan mereka
dan susunan yang dipaparkan hanyalah sekadar panduan sahaja.
BULAN / MINGGU JANUARI FEBRUARI MAC
AKADEMIK 1 2 3 4 5 1 2 3 4 5 1 2 3 4 5 1 2
Kemahiran Belajar T1, T2
Motivasi
Pengurusan masa
Kemahiran Belajar T4
Motivasi
Pengurusan masa
Sistem Mentor-Mentee
Rajah 9 : Contoh Carta Gantt Mengikut Bulanan dan Mingguan
PERANCANGAN STRATEGIK
Perancangan strategik merupakan satu salah komponen yang amat penting dalam
pengurusan strategik. Sebelum memahami konsep pengurusan strategik eloklah
difahami terlebih dahulu istilah pengurusan. Pengurusan merupakan satu proses
sosial yang dibentuk untuk mendapatkan kerjasama, penyertaan dan penglibatan
ahli-ahli sesebuah organisasi bagi mencapai sesuatu matlamat atau objektif tertentu
(Edaris, 2004). Pengurusan melibatkan tiga elemen utama iaitu pengurus atau
pemimpin, pengikut atau subordinat dan matlamat organisasi. Menurut Kamus
Dewan, istilah strategi bermaksud rancangan yang teratur untuk mencapai sesuatu
matlamat. Strategik pula bermaksud sesuatu yang dilakukan berdasarkan strategi
yang telah disusun. Perancangan strategik yang dimaksudkan dalam perbincangan
ini ialah merujuk kepada satu proses merancang hala tuju organisasi tertentu bagi
mencapai matlamat organisasi tersebut dalam tempoh masa tertentu. Organisasi
yang dimaksudkan ialah sekolah dan Unit Bimbingan dan Kaunseling.
Perancangan strategik bukanlah suatu istilah baru dalam dunia pendidikan.
Dalam tahun 1980an, Kementerian Pelajaran Malaysia pernah memperkenalkan
perancangan buku biru atau ‘blue print’ sebagai kaedah merancang peningkatan
pencapaian akademik pelajar. Pengurusan strategik melibatkan tempoh atau masa
tertentu dan kebiasaannya di antara tiga hingga lima tahun bagi mencapai sesuatu
hala tuju sekolah yang akan menjadi panduan kepada semua warganya. Pengurusan
strategik merupakan satu proses formulasi, implementasi dan penilaian tindakan
yang akan memastikan organisasi berjaya mencapai matlamatnya. Menurut Edaris
(2004), perancangan strategik dianggap sebagai tulang belakang kepada pengurusan
strategik. Perancangan strategik perlu mengambil kira persoalan berikut :
 Apakah yang ingin dicapai oleh sekolah?
 Bagaimana hasrat tersebut boleh dicapai?
 Bilakah hasrat tersebut akan tercapai?
 Untuk siapakah semua ini dilaksanakan?
Perancangan strategik memerlukan penglibatan atau komitmen dan juga
kerjasama dari semua warga sekolah. Jika kesemua perancangan yang dibina itu
berjaya dilaksanakan, maka organisasi tersebut mestilah membudayakan apa yang
telah dicapai supaya ianya menjadi amalan berterusan kepada setiap warga sekolah
berkenaan. Sebagai sebuah unit organisasi di sekolah, Perkhidmatan Bimbingan
dan Kaunseling bolehlah melaksanakan perancangan strategik yang bersesuaian
dengan komitmennya. Setiap Guru Bimbingan atau Guru Kaunseling disarankan
supaya mengetahui, memahami dan mampu merealisasikan hala tuju yang ingin
dicapai oleh sekolah melalui perancangan strategiknya.
KEPERLUAN SEBELUM MEMBINA PERANCANGAN STRATEGIK
Sebelum mula membina perancangan strategik, setiap Guru Bimbingan atau Guru
Kaunseling perlulah memahami dan menghayati beberapa istilah dalam pengurusan
strategik. Setelah melaksanakan langkah tersebut, langkah-langkah seterusnya ialah
menjalankan proses untuk membina perancangan strategik. Panduan berikut boleh
digunakan dan diharapkan dapat membantu Guru Bimbingan atau Guru Kaunseling
memahami dan seterusnya dapat membina perancangan strategik mereka.
1. Pihak pengurusan sekolah memberikan taklimat awal berkaitan dasar atau
asas perancangan strategik sekolah kepada semua warga sekolahnya.
2. Pihak pengurusan sekolah membina wawasan atau visi sekolah (biasanya
wawasan atau visi sekolah telah sedia ada atau disediakan oleh pengurusan
sekolah).
Misalnya “Sekolah Menengah Kebangsaan Bandar Tsunami Akan
Menjadi Sekolah Contoh di Daerah ………. Menjelang
Tahun 2010”.
3. Pihak pengurusan sekolah perlu menjelaskan tentang misi sekolah. Misi
ialah tugasan atau komitmen khusus yang akan dilaksanakan.
Contoh : a. Memastikan pencapaian kurikulum sentiasa cemerlang
b. Memastikan sahsiah dan disiplin pelajar sentiasa terpuji
c. Memastikan setiap penyertaan pelajar dalam aktiviti
kokurikulum sentiasa cemerlang
d. … dan seterusnya.
4. Pihak pengurusan sekolah menerangkan dan menghuraikan semua matlamat
strategik. Matlamat strategik merupakan pelan tindakan jangka pendek
yang dirancang untuk mencapai misi sekolah.
Contoh : Misi (b) : Memastikan sahsiah dan disiplin pelajar sentiasa
terpuji.
Matlamat Strategik :
a. Menggalakkan penglibatan pelajar dalam aktiviti riadah dan
sukan supaya semua pelajar boleh membahagikan masa
dengan betul.
b. Memastikan program bimbingan dan kaunseling berjalan
dengan baik dan berkesan sepanjang masa.
c. … dan seterusnya.
5. Unit Bimbingan dan Kaunseling secara tidak langsung telah pun memiliki
wawasan (visi), misi (tugas khas) dan matlamat strategik yang ingin dicapai
atau dilaksanakan.
Wawasan : Sekolah Menengah Kebangsaan Bandar Tsunami Menjadi
Sebuah Sekolah Contoh di Daerah ………….. Menjelang
Tahun 2010.
Misi : Memastikan sahsiah dan disiplin pelajar sentiasa terpuji.
Matlamat Strategik : Memastikan program bimbingan dan kaunseling
berjalan dengan baik dan berkesan sepanjang
masa.
6. Langkah seterusnya yang perlu dilakukan ialah membina perancangan
strategik untuk unit atau perkhidmatan.
7. Setelah perancangan strategik siap digubal maka ianya perlu dilaksanakan
oleh semua warga Unit Bimbingan dan Kaunseling.
8. Setelah perancangan strategik berjaya dilaksanakan maka ianya perlu
dibudayakan yakni ianya menjadi amalan berterusan kepada semua warga
Unit Bimbingan dan Kaunseling.
PROSES MEMBINA PERANCANGAN STRATEGIK KHIDMAT BIMBINGAN

DAN KAUNSELING
1. Membuat Analisis Persekitaran Dalaman dan Luaran

a. Analisis yang perlu dilakukan oleh sekolah atau unit sebelum ia menentu-
kan strategi yang sesuai digunakan.
b. Mengenalpasti faktor dalaman iaitu faktor kekuatan (K) dan kelemahan
(L) serta faktor luaran iaitu ancaman (A) dan peluang (P) atau ringkasnya :
KLAP
PERSEKITARAN DALAM
KEKUATAN KELEMAHAN
1. Pihak pengurusan sekolah 1. Bilik bimbingan dan kaunseling
sentiasa mengambil berat besar dan mencukupi tetapi
tentang keberkesanan fungsi kedudukannya kurang strategik.
Unit B & K. 2. Terdapat stigma bahawa pelajar
2. Guru-guru sentiasa memberikan yang datang ke bilik kaunseling
sokongan penuh kepada unit adalah pelajar bermasalah.
B & K. 3. Jumlah pelajar terlalu ramai jika
3. Terdapat dua (2) orang Guru dibandingkan dengan bilangan
Kaunseling yang terlatih untuk Guru Kaunseling.
mengurus unit B & K. Jumlah pelajar : 990 orang
4. Unit B & K sentiasa mendapat Nisbah bagi 1 GK : 495 pelajar
sokongan moral dan kewangan
daripada PIBG.
5. Unit B & K mempunyai sumber
dan resos yang mencukupi bagi
menjalankan aktiviti.
… dan seterusnya
Panduan : Perkara-perkara dalam Persekitaran Dalaman yang perlu diambil perhatian

ialah kemampuan personel, pengurusan dan kepimpinan, kemudahan dan
prasarana, program dan kurikulum, budaya sekolah, perhubungan dan
pelanggan (pelajar, ibu bapa dan guru).
PERSEKITARAN LUARAN
PELUANG ANCAMAN
1. Sekolah berhampiran dengan 1. Terdapat banyak lokasi yang
pusat pengajian tinggi yang boleh dijadikan ‘sarang’ untuk
sentiasa bersedia memberikan pelajar ponteng atau melepak.
kerjasama. 2. Sebahagian besar pelajar dari
2. Mendapat kerjasama yang baik kalangan keluarga yang
dari ibu bapa dan masyarakat berpendapatan rendah.
setempat. 3. Ramai ibu bapa pelajar yang
3. Majoriti penduduk setempat berpendidikan rendah dan
adalah orang Melayu dan tidak banyak menyumbang idea
beragama Islam. kepada pihak sekolah.
… dan seterusnya
Panduan : Perkara-perkara dalam Persekitaran Luaran yang perlu diambil perhatian

ialah sosio-ekonomi, politik, teknologi, dasar kerajaan, keagamaan dan
harapan masyarakat.
2. Isu, Matlamat dan Indikator Prestasi

a. Isu – kelemahan yang ada dan boleh menghalang pencapaian matlamat
strategik.
b. Matlamat – apa yang ingin dicapai untuk mengatasi isu.
c. Indikator prestasi – kesan diperolehi dan boleh diukur setelah matlamat
dicapai.
BIL. ISU MATLAMAT INDIKATOR PRESTASI

1. Hanya 30% sahaja Meningkatkan fungsi 1. Pelajar berminat untuk
pelajar yang datang bilik B & K datang ke bilik B & K
dan menggunakan 2. Kelab B & K aktif dalam
kemudahan di bilik membantu aktiviti pelajar
B&K di bilik B & K
3. Bilik B & K ceria dan kaya
dengan pelbagai sumber
maklumat
2. Terdapat stigma Mewujudkan budaya 1. Ramai pelajar ingin
bahawa setiap pelajar perkhidmatan B & K berjumpa dengan Guru
yang datang berjumpa yang berkesan Kaunseling
Guru Kaunseling 2. Guru Kaunseling menjadi
adalah pelajar yang lebih efektif, produktif
bermasalah dan autentik
3. Kumpulan PRS tidak Meningkatkan 1. Pelajar berminat untuk
berfungsi dengan baik keberkesanan PRS menyertai PRS
sebagai model pelajar 2. PRS menunjukkan contoh
atau model pelajar yang
berdisiplin
3. Pada tahun 2010, 10% dari
seluruh pelajar adalah PRS
Nota : Bilangan isu jangan terlalu banyak dan pilih isu yang berpontensi
dilaksanakan.
3. Matlamat, Objektif Jangka Panjang dan Jangka Pendek
a. Matlamat – apa yang ingin dicapai bagi setiap matlamat yang telah
ditentukan.
b. Objektif jangka panjang – unjuran prestasi / pencapaian bagi matlamat
yang telah ditentukan dalam tempoh tertentu (jangka panjang).
c. Objektif jangka pendek – apa yang ingin dicapai dalam masa terdekat.
Matlamat 1 Meningkatkan fungsi bilik B & K

Objektif Jangka Panjang
Pada akhir tahun 2010, 80% pelajar berkunjung dan menggunakan kemudahan
di bilik B & K
Tahun
2006 2007 2008 2009 2010
Perkara
Peratusan pelajar berminat
40% 50% 60% 70% 80%
datang ke bilik B & K
Objektif Jangka Pendek
1. Sehingga akhir tahun 2006, jumlah peratusan pelajar yang dicatatkan
datang ke bilik B & K ialah sebanyak 40% daripada jumlah keseluruhan
pelajar.
2. Pada akhir Oktober 2006, khidmat di bilik B & K diselia sekurang-
kurangnya dua (2) kali oleh pihak pengurusan sekolah atau Pejabat
Pelajaran Daerah.
Mewujudkan budaya Perkhidmatan B & K

Matlamat 2
yang berkesan
Pada akhir tahun 2010, 90% pelajar yang bermasalah dapat khidmat bimbingan
atau intervensi kaunseling oleh Guru Kaunseling.
Tahun
2006 2007 2008 2009 2010
Perkara
Peratusan pelajar bermasalah
diberikan khidmat bimbingan 50% 60% 70% 80% 90%
atau intervensi kaunseling
Sehingga akhir tahun 2006, 50 % dari pelajar yang dikesan bermasalah
telah diberikan khidmat bimbingan atau intervensi kaunseling.
Meningkatkan keberkesanan PRS sebagai

Matlamat 3
model pelajar
Pada akhir tahun 2010, 10% daripada jumlah keseluruhan pelajar adalah PRS.
(dengan andaian jumlah keseluruhan pelajar 1000 orang)
Tahun
2006 2007 2008 2009 2010
Perkara
Bilangan pelajar yang dilatih
menjadi PRS iaitu sebagai 20 40 60 80 100
rakan yang berkesan
Sehingga akhir tahun 2006, 2% atau seramai 20 orang pelajar daripada
jumlah keseluruhan pelajar sekolah dilatih menjadi PRS.

4. Pelan Taktikal atau Tindakan
Pelan taktikal atau tindakan mengandungi

 Strategi – memberi gambaran tentang apakah rancangan yang hendak
atau akan dilaksanakan.
 Tindakan – projek, program atau aktiviti yang akan dijalankan untuk
mengisi slot rancangan (dinyatakan dalam bentuk yang ringkas).
 Tahun perancangan – 3 tahun, 5 tahun atau 7 tahun (bilangan tahun
perancangan tidak terlalu lama atau terlalu pendek).
MISI : Memastikan sahsiah dan disiplin pelajar sentiasa terpuji.

MATLAMAT STRATEGIK NO. (1) : Meningkatkan fungsi bilik Bimbingan
dan Kaunseling.
OBJEKTIF JANGKA PANJANG NO. (1) : Pada akhir tahun 2010, 80%
pelajar akan berkunjung dan
menggunakan kemudahan
serta maklumat yang disediakan
di bilik bimbingan dan
kaunseling.
PELAN TAKTIKAL / TINDAKAN

STRATEGI
2006 2007 2008 2009 2010
Menaiktaraf 1. Pengkayaan 1. Pengkayaan 1. Pengkayaan 1. Pengkayaan 1. Pengkayaan
bilik B & K sumber sumber sumber sumber sumber
maklumat maklumat maklumat maklumat maklumat
2. Kursus 2. Kursus 2. Kursus 2. Kursus 2. Kursus
Selenggara Selenggara Selenggara Selenggara Selenggara
Kelab B&K Kelab B&K Kelab B&K Kelab B&K Kelab B&K
3. Anugerah 3. Anugerah 3. Anugerah 3. Anugerah
Inovatif Inovatif Inovatif Inovatif
4. Lawatan 4. Lawatan 4. Lawatan
Penanda- Penanda- Penanda-
arasan arasan arasan
Melengkapkan 1. Jualan Buku 1. Jualan Buku 1. Jualan Buku 1. Jualan Buku 1. Jualan Buku
kemudahan (Bukuton) (Bukuton) (Bukuton) (Bukuton) (Bukuton)
komputer dan 2. Perkongsian 2. Perkongsian 2. Perkongsian 2. Perkongsian 2. Perkongsian
pintar pintar pintar pintar pintar
LCD di bilik
dengan dengan dengan dengan dengan
B&K UiTM UiTM UiTM UiTM UiTM
3. Perkongsian 3. Perkongsian 3. Perkongsian 3. Perkongsian
pintar pintar pintar pintar
dengan dengan dengan dengan
UTP UTP UTP UTP

MATLAMAT STRATEGIK NO. (2) : Mewujudkan budaya Perkhidmatan
Bimbingan dan Kaunseling yang
berkesan.
pelajar yang bermasalah mampu
diberikan khidmat bimbingan
atau intervensi kaunseling oleh
Guru Kaunseling.
STRATEGI
2006 2007 2008 2009 2010
Menyediakan 1. Pengkayaan 1. Pengkayaan 1. Pengkayaan 1. Pengkayaan 1. Pengkayaan
out-reach yang Maklumat Maklumat Maklumat Maklumat Maklumat
berkesan Khidmat Khidmat Khidmat Khidmat Khidmat
B&K B&K B&K B&K B&K
2. Kajian 2. Kajian 2. Kajian 2. Kajian 2. Kajian
Keperluan Keperluan Keperluan Keperluan Keperluan
3. Kajian 3. Kajian 3. Kajian 3. Kajian
Tindakan Tindakan Tindakan Tindakan
Menyediakan 1. Kursus 1. Kursus 1. Kursus 1. Kursus 1. Kursus
Guru Peningkatan Peningkatan Peningkatan Peningkatan Peningkatan
Kaunseling Keilmuan Keilmuan Keilmuan Keilmuan Keilmuan
Kaunseling Kaunseling Kaunseling Kaunseling Kaunseling
yang efektif
2. Perkongsian 2. Perkongsian 2. Perkongsian 2. Perkongsian
pengalaman pengalaman pengalaman pengalaman
dengan dengan dengan dengan
Kaunselor Kaunselor Kaunselor Kaunselor
UiTM UiTM UiTM UiTM

MATLAMAT STRATEGIK NO. (3) : Meningkatkan keberkesanan PRS
sebagai model pelajar.
dari jumlah pelajar adalah PRS.

STRATEGI
2006 2007 2008 2009 2010
Melatih dan 1. Kursus Asas 1. Kursus Asas 1. Kursus Asas 1. Kursus Asas 1. Kursus Asas
menyediakan PRS PRS PRS PRS PRS
pelajar 2. Kursus 2. Kursus 2. Kursus 2. Kursus 2. Kursus
Lanjutan Lanjutan Lanjutan Lanjutan Lanjutan
menjadi PRS
PRS PRS PRS PRS PRS
3. Anugerah 3. Anugerah 3. Anugerah
Pelajar Pelajar Pelajar
Unggul Unggul Unggul
Menyemai 1. Kempen 1. Kempen 1. Kempen 1. Kempen 1. Kempen
budaya adab budaya budaya budaya budaya budaya
sopan sopan sopan sopan sopan sopan
2. Hari kualiti 2. Hari kualiti 2. Hari kualiti 2. Hari kualiti 2. Hari kualiti
di sekolah
adab sopan adab sopan adab sopan adab sopan adab sopan
santun santun santun santun santun
3. Anugerah 3. Anugerah 3. Anugerah 3. Anugerah
Pelajar Pelajar Pelajar Pelajar
Perdana Perdana Perdana Perdana
5. Matrik Pelaksanaan Pelan Strategik
Matrik pelaksanaan pelan strategik mengandungi

o Aktivti – jenis-jenis program atau aktiviti yang dapat merealisasikan
objektif khusus.
o Tempoh masa – jangkaan aktiviti bermula dan selesai dilaksanakan.
o Kos – jumlah perbelanjaan yang dijangka dan perlu disediakan.
o Indikator kejayaan – faktor yang menunjukkan kejayaan atau kegagalan
program atau aktiviti yang dirancang dalam bentuk yang boleh diukur.
o Tanggungjawab – personel yang bertanggungjawab bagi melaksanakan
program atau aktiviti.
TAHUN 2006
MATLAMAT NOMBOR 1
OBJEKTIF NOMBOR 1
STRATEGI NOMBOR 1
PELAN TEMPOH CATATAN /

BIL TAKTIKAL / KOS INDIKATOR KEJAYAAN TANGGUNG- PELAN
AKTIVITI MULA SIAP RM JAWAB KONTIGENSI
1 Pengkayaan 1. Memperolehi buku En. Ahmad Guru
Sumber 15/1 30/9 250 panduan kemasukan Pn. Hasinah Kaunseling
Maklumat bagi 30 buah IPTA /
IPTS Malaysia
2. Memperolehi 50
bahan maklumat
institusi pekerjaan /
peluang latihan
2 Kursus Seramai 20 orang ahli Pn. Hasinah Guru
Selenggara 12/4 12/5 200 Kelab B&K telah Kaunseling
Kelab B&K terlatih dan dapat
membantu aktiviti
pelajar di bilik B&K
TAHUN 2006
MATLAMAT NOMBOR 1
OBJEKTIF NOMBOR 1
STRATEGI NOMBOR 2

BIL. TAKTIKAL / KOS INDIKATOR KEJAYAAN TANGGUNG- PELAN
1 Jualan Buku Memperolehi jualan En. Ahmad Guru
(Bukuton) 15/2 30/1 1000 buku RM5,000 buku Kaunseling
panduan belajar dari Pn. Hasinah Guru
pelajar Kaunseling
2 Perkongsian MOU dengan Jabatan Pn. Hanina Guru
pintar 2/3 30/9 ICT UiTM Komputer
dengan En. Ahmad Guru
UiTM Kaunseling
TAHUN 2006
MATLAMAT NOMBOR 2
OBJEKTIF NOMBOR 1
STRATEGI NOMBOR 1

1 Pengkayaan Semua guru dan pelajar En. Ahmad Guru
Maklumat 10/2 30/4 200 dapat pamflet tentang Kaunseling
Khidmat khidmat kaunseling
B&K
2 Kajian Sebanyak 30 maklumat Pn. Hasinah Guru
Keperluan 15/3 18/5 100 atau panduan telah Kaunseling
dikenalpasti diperlukan
oleh pelajar
… dan seterusnya
TAHUN 2006
MATLAMAT NOMBOR 3
OBJEKTIF NOMBOR 1
STRATEGI NOMBOR 1

1 Kursus Asas Seramai 20 orang PRS En. Ahmad Guru
PRS 12/2 16/5 300 telah dipilih dan Kaunseling
diberikan kursus asas
2 Kursus Seramai 20 orang PRS Pn. Hasinah Guru
lanjutan PRS 3/6 18/8 yang terlatih diberi En. Ahmad Kaunseling
kursus lanjutan
… dan seterusnya
6. Panduan Kerja
Panduan kerja mengandungi

Proses : Apa-apa aktiviti atau perkara yang akan dilakukan untuk mencapai
matlamat, objektif dan strategi
Tempoh / Tarikh : Tarikh memulakan aktiviti dan tarikh jangkaan aktiviti
akan tamat.
Status : Tahap pencapaian kerja sama ada berjaya, gagal dilaksanakan, perlu
tambahan masa atau memerlukan penambahbaikkan.
TAHUN 2006
MATLAMAT NOMBOR 1
OBJEKTIF NOMBOR 1
STRATEGI NOMBOR 1
TEMPOH
LANGKAH PROSES DAN TARIKH STATUS
1 Menyenaraikan semua bahan dan sumber
maklumat berkaitan 15/1 32 bahan
2 Mendapatkan senarai nama institusi yang
boleh membantu 20/1 30 buah
3 Menulis surat kepada institusi berkaitan 25/1
4 Menyusunatur bahan atau sumber
maklumat yang diterima 20/3 – 30/10
5 Menyediakan buku kehadiran pelajar 1/3
6 Mendapatkan maklumbalas 12/6
7 Penambahbaikkan 20/10
TAHUN 2006
MATLAMAT NOMBOR 1
OBJEKTIF NOMBOR 1
STRATEGI NOMBOR 2
TEMPOH
LANGKAH PROSES STATUS
DAN TARIKH
1 Memilih ahli kelab B&K 20/2 20 orang
2 Melatih ahli kelab B&K 18/3 – 26/10
3 Menyediakan jadual bertugas bagi ahli kelab
B&K 16/4
4 Lawatan ahli Kelab B&K ke SMK yang
telah dikenalpasti kelab B&Knya aktif 18/5
5 Menyediakan bahan buku skrap melalui
keratan akhbar 20/5 – 20/8
6 Mendapatkan maklumbalas
7 Penambahbaikkan
… dan seterusnya
7. Kajian Semula
TARIKH KAJIAN SEMULA 1.10.2006

TARIKH PELAKSANAAN 15.1.2006 – 30.9.2006
STRATEGIK ( 1 ) Menaiktaraf bilik bimbingan dan kaunseling
TINDAKAN
PEMBETULAN /
PELAN PUNCA
OBJEKTIF PRESTASI PENAMBAH-
TAKTIKAL / INDIKATOR KEGAGALAN
JANGKA PENDEK SEBENAR BAIKKAN
TINDAKAN
(serta implikasi
masa hadapan)
1. Pengkayaan 1. Sehingga akhir 1. Memperolehi 1. 15 buah 1. IPTA/IPTS 1. Dapatkan
sumber 2006, jumlah buku panduan sahaja dan institusi maklumat
maklumat peratusan pelajar kemasukan yang kerjaya atau IPTA/IPTS yang
yang dicatatkan bagi 30 buah telah latihan tidak terkini melalui
hadir ke bilik B & K IPTA/ IPTS diperolehi beri respon telefon
ialah 40% dari 2. Memperolehi 2. 30 bahan 2. Alamat tidak 2. Hantar surat
jumlah pelajar 50 bahan sahaja lengkap susulan
keseluruhan. maklumat diperolehi 3. Ada IPTA/ 3. Pilih IPTA/IPTS
2. Pada akhir Oktober institusi IPTS tidak yang lain
2006, khidmat pekerjaan / menyediakan 4. Buat lawatan ke
di bilik B & K peluang buku panduan IPTA/IPTS
diselia sekurang- latihan
kurangnya 2 kali
oleh pihak
pengurusan sekolah
atau Pejabat
Pelajaran Daerah.
2. Kursus 1. Sehingga akhir 2006 1. Seramai 20 1. 18 orang 1. Pelajar 1. Latih pelajar
Selenggara ahli Kelab B&K orang ahli ahli kelab bertukar lebih sedikit dari
Kelab B&K telah dapat dilatih Kelab B&K B&K sekolah yang diperlukan
untuk membantu dilatih sahaja 2. Sukar 2. Sediakan
menguruskan 2. Sebanyak 20 2. 15 buku mendapatkan peruntukan untuk
aktiviti pelajar buah buku skrap bahan akhbar melanggan
di bilik B&K skrap dalam telah 3. Masa tidak akhbar
2. Sehingga Oktober pelbagai tajuk disiapkan mencukupi 3. Ahli kelab B&K
2006 ahli Kelab dapat bekerja dalam
B&K mampu dihasilkan kelompok dan
menghasilkan buku bukan secara
skrap dari keratan individu
akhbar.
….. dan seterusnya.
Disediakan oleh : __________________ (tt) ___________ Tarikh : _________

Disahkan oleh : ___________________ (tt) ___________ Tarikh : _________
Kajian semula boleh dijalankan sama ada di akhir penggal pertama atau
pada akhir penggal kedua persekolahan atau di akhir tahun. Kajian boleh dijalankan
sama ada menggunakan soal selidik, pemerhatian, temubual atau maklumbalas.
Perkara-perkara yang perlu diambil perhatian semasa membuat kajian semula ialah
 prestasi pencapaian yang dijangkakan
 prestasi pencapaian sebenar
 punca kegagalan mencapai prestasi
 cadangan untuk tindakan dan penambahbaikkan (dibuat secara berterusan
dan kaizen).
MELAKSANAKAN PERANCANGAN STRATEGIK
Selepas selesai mengubal perancangan strategik, tugas yang paling berat dan utama
bagi Guru Bimbingan atau Guru Kaunseling ialah untuk melaksanakan apa yang
telah dirancangkan. Merancang merupakan kerja yang mudah. Apabila hendak
melaksanakan perancangan, pelbagai masalah akan timbul. Misalnya pertukaran
personel ke sekolah lain, projek tidak dapat dijalankan kerana masalah kewangan,
tidak mendapat kerjasama dari personel dan sebagainya. Oleh itu, komitmen yang
bersepadu daripada seluruh warga Unit Bimbingan dan Kaunseling merupakan
langkah pertama yang perlu diusahakan. Pembudayaan melaksanakan apa yang
telah dirancang seharusnya dapat mencapai jumlah tahun perancangan yang telah
ditetapkan sama ada 3, 5, 7 dan sebagainya. Selepas tamat tempoh perancangan,
personel bolehlah menentukan sama ada untuk meneruskan atau membina suatu
perancangan strategik yang baru.
Perlu diingatkan bahawa di samping melaksanakan tugas bagi perancangan
strategik, Guru Kaunseling juga bertanggungjawab melaksanakan Perkhidmatan
Bimbingan dan Kaunseling. Bayangkan betapa besar dan beratnya tanggungjawab
yang akan dipikul nanti. Guru Bimbingan tidak kurang hebatnya kerana mereka
juga akan memikul tiga beban kerja atau tanggungjawab yang dijalankan secara
serentak. Tugas pengajaran dan pembelajaran iaitu menggubal rancangan tahunan,
merancang dan membuat persediaan mengajar, mengajar setiap mata pelajaran yang
dipertanggungjawabkan di bilik darjah, memberikan latihan dan memeriksa latihan
pelajar, membina, menyedia dan memeriksa kertas ujian. Bagi tugas Perkhidmatan
Bimbingan ialah menggubal rancangan tahunan, mengurus, melaksana dan menilai
Perkhidmatan Bimbingan. Kini ditambah dengan tugas melaksanakan Perancangan
Strategik iaitu mengubal, melaksana serta menjayakan perancangan strategik.
Oleh itu, setiap perancangan strategik yang akan dibina perlulah mengambil
kira dari segi kemampuan, ruang masa dan peruntukan yang ada. Program atau
aktiviti yang dirancang seharusnya dimasukkan atau diintegrasikan dengan program
atau aktiviti dalam perancangan tahun. Sekiranya perancangan strategik telah dapat
dilaksanakan dengan berkesan, sudah pasti perkhidmatan akan dapat dipertingkat-
kan ke tahap yang lebih tinggi. Personel perlu mengerah tenaga dan menggandakan
komitmen. Diharap ‘yang dikendung tidak berciciran, yang dikejar pastikan dapat’.
Janganlah pula personel terperangkap dengan ‘tiada beban batu digalas’ hanyalah
kerana ‘mendengar guruh di langit, air tempayan dicurahkan’. Betapalah berat mata
memandang, beratlah lagi bahu yang akan memikul.
BAB
ORGANISASI PERKHIDMATAN
5
PROFIL PERSONEL
Profil personel adalah himpunan data dan maklumat Guru Bimbingan atau Guru
Kaunseling. Profil personel adalah penting untuk direkodkan kerana ianya dapat
memperlihatkan maklumat tentang kelayakan, pengetahuan, pengalaman, bidang
kepakaran dan tahap kemahiran. Semua maklumat tersebut menjadi penting bagi
membina asas yang kukuh untuk meraih kepercayaan pelanggan, klien dan juga
institusi di mana Guru Bimbingan atau Guru Kaunseling itu bertugas. Maklumat
yang diperlukan ialah maklumat berkaitan peribadi, perkhidmatan, kelayakan untuk
menjalankan tugas dan tanggungjawab, penyertaan serta sumbangan yang dapat
meningkatkan kompetensi dalam kemahiran dan kepakaran. Setiap data maklumat
perlulah sentiasa dikemaskini. Contoh format profil berikut diharap dapat dijadikan
panduan kepada Guru Bimbingan atau Guru Kaunseling untuk membentuk profil
personel Perkhidmatan Bimbingan dan Kaunseling di sekolah masing-masing.
A. MAKLUMAT PERIBADI
1. Nama :
2. Gelaran :
3. No. Kad Pengenalan (Lama) :
4. No. Kad Pengenalan (Baru) :
5. Tarikh Lahir :
6. No. Surat Lahir :
7. Tempat Lahir :
8. Warganegara :
9. Alamat Kediaman :
10. No. Tefefon : R : S : HP :
11. E-mel :
12. Jantina :
13. Taraf Perkahwinan :
14. Agama :
15. Keturunan :
16. Bilangan Anak :
B. MAKLUMAT ISTERI
1. Nama Isteri :
2. No. Kad Pengenalan (Lama) :
3. No. Kad Pengenalan (Baru) :
4. Tarikh Lahir :
5. Tempat Lahir :
6. Tarikh Berkahwin :
7. Pekerjaan :
8. No. Telefon : P : HP :
9. Alamat Tempat Kerja :
C. MAKLUMAT PERKHIDMATAN
1. No. Pendaftaran Guru / Buku Biru :
2. Taraf Perkhidmatan :
3. Gred Jawatan Hakiki :

4. Gelaran Jawatan Sekarang :
Tarikh-Tarikh dan Maklumat Lain

5. Lantikan Pertama :
6. Pengesahan Dalam Perkhidmatan (Lantikan Pertama) :
7. Lantikan Kedua :
8. Pengesahan Dalam Perkhidmatan (Lantikan Kedua) :
9. Lantikan Jawatan Guru Kaunseling / Guru Bimbingan (Terlatih) :
10. Kemasukan Ke Jawatan Berpencen :
11. Tarikh Pengistiharan Harta :
12. Tarikh Pergerakan Gaji :
13. Gaji Pokok : RM
14. ITKA : RM
15. Elaun Perumahan : RM
16. Elaun KOLA : RM
17. Elaun lain : RM
D. MAKLUMAT FAIL
1. No. Fail Pinjaman Perumahan :
2. Pinjaman Perumahan (Akaun) :
3. No. Ahli KWSP :
4. No. Fail Perkhidmatan Sekolah :
5. No. Fail Perkhidmatan JPN ……..…… :
6. No. Cukai Pendapatan :
7. No. Gaji :
8. No. Fail Peribadi Kementerian :
9. No. Fail Peribadi SPP :
10. No. Fail Kementerian (Bahagian Latihan) :
E. MAKLUMAT KELAYAKAN
E1. Kelayakan Akademik dan Profesional

1. Kelulusan :
2. Tarikh Lulus :
3. Pengkhususan : 1.
2.
4. Nama Institusi :
5. Kelulusan lain :
6. Tarikh Lulus :
7. Pengkhususan :
8. Nama Institusi :
9. Keahlian Badan / Institusi Profesional :
Badan Profesional No. Ahli
E2. Kelayakan Ikhtisas

1. Kelulusan :
2. Tarikh Lulus :
3. Pengkhususan :
4. Nama Institusi :
5. Kelulusan lain :
BAB 5 ORGANISASI PERKHIDMATAN 55
6. Tarikh lulus :
7. Pengkhususan :
8. Nama Institusi :
E3. Kelayakan Bahasa

Mata Pelajaran Gred Peringkat Kelulusan
Bahasa Malaysia
Bahasa Inggeris
Bahasa-Bahasa Lain
E4. Perkhidmatan Sebagai Guru

Nama dan Alamat Sekolah Tahun / Tempoh
1.
2.
3.
4.
5.
E5. Perkhidmatan Sebagai Guru Kaunseling

Nama dan Alamat Sekolah Tahun / Tempoh
1.
2.
3.
E6. Penyertaan Kursus / Seminar Anjuran Tahun

1.
2.
3.
4.
5.
E7. Jawatan-Jawatan Di Luar Tugas Rasmi Tarikh Tempoh

1.
2.
3.
E8. Sumbangan Bidang Bimbingan dan Kaunseling

1.
2.
3.
4.
F. PENYERTAAN AKTIVITI KREATIF / REKREASI

Penyertaan Tahun
1.
2.
3.
G. HASIL KARYA / KREATIF

1.
2.
3.
H. HOBI / KEGEMARAN :
I. CITA-CITA / IMPIAN :
J. PENYAKIT / ALAHAN :
K. ANUGERAH / SIJIL PENGHARGAAN / PINGAT

1.
2.
3.
L. FALSAFAH / MOTTO / SLOGAN HIDUP
M. MAKLUMAT-MAKLUMAT LAIN
CARTA ORGANISASI
Carta organisasi merupakan paparan maklumat bagi menggambarkan kedudukan

personel bimbingan dan kaunseling dalam birokrasi sama ada dari segi strata atau
hierarki pengurusan, perjawatan atau bidang tanggungjawab. Kedudukan personel
akan menentukan peranan dan bidang kuasa yang akan dipertanggungjawabkan.
Kedudukan personel ditentukan oleh Bahagian Sekolah, Kementerian Pelajaran atau
Unit HEM, Jabatan Pelajaran Negeri. Namun, bukanlah menjadi perkara yang luar
biasa jika kedudukan tersebut ditentukan oleh pihak pengurusan sekolah. Lazim-
nya, Guru Kaunseling dimasukkan di bawah kuota pengurusan sekolah. Personel
tidak diambil kira atau dimasukkan ke dalam norma perjawatan guru bagi sekolah
menengah. Menurut Surat Pekeliling Ikhtisas Bil. 3/1996 Panduan Tambahan :
Perlantikan Guru Kaunseling Sepenuh Masa di Sekolah Menengah, Kementerian
Pelajaran Malaysia bertarikh 11 Julai 1996 kedudukan Kaunselor Sepenuh Masa
atau Guru Kaunseling Sepenuh Masa dalam carta organisasi sekolah seharusnya
berada terus di bawah strata Pengetua. Bagaimanapun, mereka bukanlah penolong
kanan atau guru kanan. Personel ini hanya mempunyai bidang tanggungjawab yang
khusus dan memerlukan perhatian terus dari Pengetua.
PENGETUA
Penolong Kanan Penolong Kanan Penolong Kanan

Pentadbiran Hal Ehwal Murid Kokurikulum
KAUNSELOR
SEPENUH MASA
Rajah 10 : Kaunselor Sepenuh Masa Dalam Struktur Organisasi Pengurusan Sekolah
PENGETUA
PIBG

Hal Ehwal Murid Pentadbiran Kokurikulum
Ketua Bidang Ketua Bidang

Bahasa Teknik / Vokasional
Ketua Bidang Ketua Bidang

Sains Kemanusiaan
Guru Guru Ketua Warden Guru Guru

Disiplin Kaunseling Asrama Biasiswa Kesihatan
Rajah 11 : Guru Kaunseling dalam Struktur Pengurusan Sekolah Menengah Masa Kini
GURU BESAR
PIBG

Hal Ehwal Murid Pentadbiran Kokurikulum
Ketua-Ketua Panitia
Guru Guru
Disiplin Bimbingan
Rajah 12 : Guru Bimbingan dalam Struktur Pengurusan Sekolah Rendah
Rajah 11 dan 12 menunjukkan kedudukan personel Guru Kaunseling dan

Guru Bimbingan di dalam struktur pengurusan di sekolah pada masa kini. Sama
ada personel yang berada di sekolah rendah mahu pun di sekolah menengah, mereka
diletakkan di bawah Penolong Kanan Hal Ehwal Murid (HEM). Kedudukan Guru
Kaunseling di dalam carta organisasi sekolah menengah adalah setaraf dengan guru
disiplin, ketua warden, guru biasiswa dan lain-lain yang berada di bawah Unit Hal
Ehwal Murid. Tiada khabar berita tentang ‘pembatalan’ Surat Pekeliling Ikhtisas
Bil. 3/1996 dikeluarkan tetapi personel tetap akur dan meneruskan tugas. Walaupun
di bawah HEM, Perkhidmatan Bimbingan dan Kaunseling masih sebuah unit yang
berfungsi sendiri dari segi amalannya. Bunyinya pelik tetapi benar!
Bagi organisasi pengurusan Unit Bimbingan dan Kaunseling sekolah, Unit
Hal Ehwal Murid, Sektor Pengurusan dan Pembangunaan Kemanusiaan, Jabatan
Pendidikan Perak (2001) telah pun mencadangkan satu struktur organisasi Unit
Bimbingan dan Kaunseling bagi sekolah menengah. Struktur organisasi tersebut
boleh juga diadaptasikan untuk sekolah rendah. Struktur organisasi tersebut adalah
seperti berikut :
PENAUNG
Pengarah Pelajaran Negeri
PENASIHAT
Pegawai Pelajaran Daerah
PENGERUSI
Pengetua / Guru Besar
NAIB PENGERUSI 1 NAIB PENGERUSI 2

Penolong Kanan Penolong Kanan
Hal Ehwal Murid Pentadbiran
SETIAUSAHA
Guru Kaunseling / Guru Bimbingan
BIMBINGAN BIMBINGAN PEMBIMBING PENDIDIKAN

AKADEMIK KERJAYA RAKAN SEBAYA PENCEGAHAN
DADAH
KELAB PENGURUSAN KAD

BIMBINGAN BILIK BIMBINGAN MAKLUMAT
DAN KERJAYA DAN KAUNSELING PELAJAR
(SR Kelab Bimbingan)
Rajah 13 : Struktur Organisasi Pengurusan Unit Bimbingan dan

Kaunseling Sekolah Menengah dan Sekolah Rendah
Bagi tujuan untuk mengurangkan bebanan kerja Guru Bimbingan dan Guru
Kaunseling sebahagian besar sekolah rendah dan sekolah menengah mengagihkan
tugas mengendalikan aktiviti kokurikulum untuk dikongsi bersama oleh guru-guru
lain sebagai Guru Penasihat. Aktiviti kokurikulum bagi sekolah menengah ialah
Pembimbing Rakan Sebaya, Skim Lencana Antidadah, Kelab Bimbingan Kerjaya
dan Kelab Antijenayah. Bagi sekolah rendah kemungkinan Kelab Bimbingan atau
Pembimbing Rakan Sebaya boleh ditubuhkan. Lazimnya guru-guru pembantu ini
dipilih berdasarkan pengalaman, minat atau melalui arahan Pengetua atau Guru
Besar. Carta organisasi di sekolah menengah yang berikut dapat menggambarkan
hasrat tersebut.
PENGERUSI
Pengetua
NAIB PENGERUSI 1 NAIB PENGERUSI 2

Penolong Kanan Penolong Kanan
Hal Ehwal Murid SETIAUSAHA Kokurikulum
Guru Kaunseling Kanan
PENGURUSAN PEMBIMBING KELAB KELAB

DAN PENTADBIRAN RAKAN SEBAYA BIMBINGAN ANTIJENAYAH
UNIT B & K Jurulatih KERJAYA Guru Penasihat
Guru Kaunseling JK PRS (Pelajar) Guru Penasihat JK Kelab (Pelajar)
- Pengurusan Ahli Pasukan PRS JK Kelab (Pelajar) Ahli Kelab
Fail dan Rekod Ahli Kelab
- Akademik
- Kerjaya
- Psikososial dan
Kesejahteraan
Mental
- Pembangunan
Diri Pelajar
- Pendidikan
Pencegahan Dadah
AIDS dan HIV
- Keibubapaan
Rajah 14 : Carta Organisasi Unit Bimbingan dan Kaunseling Sekolah Menengah

Bagi pengurusan Pendidikan Pencegahan Dadah (PPDa) di sekolah, Guru
Bimbingan atau Guru Kaunseling diberikan peranan dan tanggungjawab sebagai
Ahli Jawatankuasa. Bidang tugas yang dipertanggungjawabkan ialah melaksanakan
program atau aktiviti yang berkaitan dengan Pembentukan Sahsiah Pelajar. Bidang
tugas ini dikongsi bersama dengan Guru Disiplin.
PENASIHAT
(Pengetua / Guru Besar)
PENGERUSI
(PK HEM)
NAIB PENGERUSI
(Penyelia Petang / PK Kokurikulum)
SETIAUSAHA
(Guru PPDa)
AHLI JAWATANKUASA
PENYELARAS PENYELARAS PENYELARAS PENYELARAS

PENGURUSAN AKTIVITI AKTIVITI PEMBENTUKAN
DAN KURIKULUM KOKURIKULM SAHSIAH
KEPIMPINAN (Ketua Bidang) 1. Aktiviti SLAD (Guru Kaunseling /
(S/U PPDa) (Guru SLAD) Guru Bimbingan /
2. Aktiviti Seni Guru Disiplin)
PPDa
(Penyelaras Unit
Beruniform /
Kelab dan
Persatuan /
Sukan dan
Permainan)
Rajah 15 : Peranan Guru Bimbingan atau Guru Kaunseling dalam

Jawatankuasa Pendidikan Pencegahan Dadah Sekolah
PIAGAM PELANGGAN
Piagam pelanggan yang disediakan di sekolah merupakan suatu jaminan komitmen

secara bertulis bagi menyediakan perkhidmatan yang berkualiti, cepat, cekap dan
dapat memenuhi kehendak pelanggan (Shahabudin, 1994).
KONSEP PIAGAM PELANGGAN

1. Definisi
o suatu komitmen bertulis
o perlu dipamerkan
o jaminan penyampaian perkhidmatan mengikut piawaian (standard)
o memberitahu tentang hak-hak pelanggan.
2. Fokus
o Pelanggan
o Piawaian
o Sikap
3. Ciri-Ciri
o jelas
o senang disebar
o mempunyai aras kebolehpercayaan
o praktikal
o khusus (output)
o boleh dibuat penambahbaikkan.
PELAKSANAAN PIAGAM PELANGGAN
1. Menggubal piagam pelanggan

o mengenalpasti pelanggan dan kehendak mereka
o mengenalpasti perkhidmatan utama agensi / jabatan / unit
o menentukan piawaian perkhidmatan
o menyediakan piagam pelanggan.
2. Piawaian perkhidmatan
o boleh diukur
 Mengadakan sesi kaunseling individu atau kelompok dalam masa
sehari selepas temujanji dibuat.
o menentukan perkhidmatan sentiasa konsisten
 Bilik Bimbingan dan Kaunseling sentiasa dibuka pada hari bekerja
mulai jam 8.00 pagi hingga 2.00 petang kecuali hari Jumaat ditutup
pada jam 12.00 tengah hari.
o bagi piawaian yang tidak boleh diukur mesti dinyatakan secara spesifik
 Kerahsiaan klien merupakan amanah dan tanggungjawab kami.
 Anda akan diterima tanpa syarat.
 Anda akan dilayan dengan mesra.
3. Kaedah menetapkan piawaian

o menjalankan kajian semasa
o perbincangan personel dengan Pengetua / pihak pengurusan sekolah
o mencontohi piawaian agensi / jabatan lain yang memberikan perkhidmatan
yang sama.
4. Menyediakan piagam pelanggan

o berasaskan piawaian perkhidmatan
o semua staf memahami
o semua staf menghayati.
5. Promosi piagam kepada pelanggan

o Risalah
 Jelas
 Ringkas
 Mudah dibaca
 Senang difahami
o Pamerkan di tempat yang strategik supaya senang dilihat.
6. Pengesanan
o berterusan
o mengukur sejauhmana dapat memenuhi janji.
7. Aktiviti pengesanan
o Menggunakan laporan mingguan, bulanan, tahunan
o Mewujudkan sistem maklumbalas yang berkesan
 Borang maklumbalas
 Peti cadangan
 Pengesanan berita
 Kajian pakar perunding
 Perkhidmatan ‘talian panas’
 Tinjauan pelanggan atau klien
 Kaunter aduan.
KAMI WARGA UNIT BIMBINGAN DAN KAUNSELING, SEKOLAH MENENGAH

KEBANGSAAN BANDAR TSUNAMI AKAN BERUSAHA SEDAYA UPAYA UNTUK
1. Memastikan setiap perkhidmatan yang diberi adalah berkualiti, terbaik,

menepati keperluan dan percuma.
2. Berkhidmat dengan cekap, responsif, amanah dan bijaksana dalam jangka-
masa yang telah ditetapkan
Isnin – Khamis : 8.00 pagi hingga 2.00 petang
Jumaat : 8.00 pagi hingga 12.00 tengah hari
(Waktu lain boleh diatur).
3. Memberikan layanan mesra, keterbukaan, berempati dan sentiasa bersedia
untuk mendengar.
4. Menyediakan kemudahan mempertingkatkan diri ke arah kecemerlangan
sahsiah dan akademik dalam suasana yang jelekit dan teraputik.
5. Memberikan pertolongan yang dapat membangunkan kendiri insan untuk
menjamin masa depan ke arah pengisian Falsafah Pendidikan Negara dan
Wawasan 2020.
6. Mematuhi Kod Etika Guru Kaunseling Sekolah dan Tatasusila Profesion
Perguruan Malaysia.
Rajah 16 : Contoh Piagam Pelanggan
BAB
JADUAL BERTUGAS PERSONEL
6
KEPERLUAN MEMBINA JADUAL BERTUGAS
Jadual bertugas bagi Guru Bimbingan atau Guru Kaunseling adalah implementasi
sasaran kerja dan perancangan tahunan. Bagi Guru Kaunseling yang menjalankan
tugas secara sepenuh masa iaitu personel tidak diberikan tanggungjawab mengajar
mata pelajaran akademik, mereka perlulah menunjukkan kepada pihak pengurusan
sekolah dan rakan guru yang lain bahawa mereka telah ‘membuat kerja’. Seorang
Guru Bimbingan atau Guru Kaunseling yang efektif haruslah memiliki kemahiran
terutama yang berkaitan dengan kebolehan mengagihkan kerja atau tugasnya sama
ada mengikut harian atau mingguan.
Tugas dan tanggungjawab seorang Guru Bimbingan atau Guru Kaunseling
boleh dibahagikan kepada empat kategori utama (rujuk Jadual 5) iaitu
 Tugas yang dilakukan secara rutin (setiap hari atau sepanjang minggu)
 Tugas yang lakukan secara berkala (mingguan atau bulanan)
 Tugas yang dilakukan secara tahunan (awal, pertengahan atau akhir tahun)
 Tugas yang dilakukan memenuhi keperluan tertentu (masa tidak menentu).
Guru Bimbingan pada kebiasaannya diberikan tugas untuk mengajar mata
pelajaran akademik dan pada masa yang sama melaksanakan program dan aktiviti
Perkhidmatan Bimbingan. Guru Bimbingan dimasukkan dalam norma perjawatan.
Oleh itu, tanggungjawab mengajar merupakan ‘core business’ atau ‘periuk nasi’
mereka. Berlainan dengan Guru Kaunseling, mereka tidak termasuk dalam norma
perjawatan guru yang mengajar. Oleh itu, mereka diarah dan dapat menjalankan
Perkhidmatan Bimbingan dan Kaunseling secara sepenuh masa (terdapat juga Guru
Kaunseling diarah atau ‘meminta’ untuk mengajar mata pelajaran tertentu dengan
bilangan waktu yang sedikit – tepuk dada tanya selera!).
Tanggungjawab mengajar bagi Guru Bimbingan akan ditentukan oleh Guru
Besar masing-masing mengikut retan guru semasa dan keperluan terhadap mata
pelajaran tertentu. Lazimnya Guru Bimbingan akan diberikan tanggungjawab untuk
mengajar di kelas atau mata pelajaran ‘bukan peperiksaan’. Jika mereka diberikan
tanggungjawab mengajar mata pelajaran dan kelas peperiksaan misalnya Tahun 6,
ianya mungkin merupakan kes-kes yang terpencil sahaja. Bilangan mata pelajaran
dan waktu mengajar juga tidak ditentukan secara khusus kepada Guru Bimbingan.
Jika bernasib baik mereka cuma mengajar di antara 10 hingga 12 waktu (300 hingga
360 minit) seminggu. Namun begitu, terdapat juga Guru Bimbingan yang diberikan
tugas mengajar di antara 28 hingga 30 waktu (840 hingga 900 minit) seminggu iaitu
menyamai bilangan waktu mengajar guru akademik yang lain. Boleh dibayangkan,
apakah yang akan terjadi dan bagaimanakah kesudahan nasib yang akan menimpa
Perkhidmatan Bimbingan di sekolah tersebut!
Bagi memudahkan Guru Kaunseling untuk menjalankan tugas-tugas harian
mereka, maka jadual bertugas mingguan perlu dibina. Jadual yang dibina mestilah
fleksibel dan tidak bersifat tegar seperti jadual waktu mengajar di kelas. Jadual pula
dapat dijadikan panduan atau pemandu arah Guru Kaunseling supaya tidak perlu
bersusah payah memikirkan apa yang perlu dilakukan setiap hari. Jadual boleh juga
digunakan sebagai panduan sekiranya ada pihak pengurusan sekolah ingin membuat
KATEGORI
BIL JENIS TUGAS / PERKHIDMATAN
TUGAS
1. Rutin 1. Pengurusan surat menyurat, fail, rekod dan maklumat
berkaitan perkhidmatan dan pelajar
2. Bimbingan individu dan kelompok
3. Kaunseling individu dan kelompok
4. Perundingan dengan pihak pengurusan, guru-guru atau
ibu bapa
5. Penyediaan dan penyebaran maklumat atau out-reach
6. Merekod atau membuat laporan aktiviti harian.
2. Berkala 1. Mesyuarat Unit Bimbingan dan Kaunseling
2. Mesyuarat dengan unit-unit lain
3. Program mentor-mentee
4. Aktiviti kokurikulum (PRS dan kelab)
5. Mengendalikan program atau aktiviti berkala saperti
pertandingan, kursus, ceramah, pameran dan lain-lain
6. Menyediakan laporan program atau aktiviti bulanan
7. Pemantauan pihak sekolah, PPD, JPN atau nazir
8. Bekerjasama dengan PK HEM dan Guru Disiplin bagi
memantau dan menangani masalah disiplin pelajar.
3. Tahunan 1. Menyediakan sasaran kerja dan perancangan tahunan
2. Menjalankan kajian keperluan dan kajian tindakan
3. Mengendalikan minggu orientasi
4. Menyediakan laporan tahunan aktiviti perkhidmatan
5. Menyediakan sasaran kerja sebenar di hujung tahun
6. Penilaian perkhidmatan dan akauntabiliti.
4. Mengikut 1. Ujian urin dan kaunseling susulan
keperluan 2. Menyertai mesyuarat, taklimat, kursus, seminar, forum,
konvensyen dan sebagainya yang dianjurkan oleh
pihak sekolah, PPD, JPN, Kementerian Pelajaran atau
agensi tertentu
3. Mengurus tugas-tugas khas seperti Program Sekolah
Selamat, Program Kelas Tuisyen Pelajar Asrama dll.
3. Menerima undangan untuk kerja-kerja luar seperti
menyampaikan ceramah, mengendalikan kursus atau
bengkel kemahiran tertentu
4. Apa-apa sahaja arahan dari pihak Pengetua, PPD, JPN
atau Kementerian Pelajaran Malaysia.
Jadual 5 : Tugas dan Perkhidmatan

pemantauan atau penyeliaan. Guru Kaunseling berhak mendapatkan kelonggaran
atau kebebasan bertugas kerana mereka dipertanggungjawabkan untuk menjalankan
empat kategori tugas. Apabila personel hendak merancang dan membina jadual
bertugas mingguan, perkara-perkara berikut perlu diberikan perhatian.
 Tugas atau kerja rutin yang perlu dilaksanakan setiap hari atau sepanjang
minggu.
o Bimbingan individu atau kelompok yang berkaitan isu-isu tertentu
mengikut bidang-bidang perkhidmatan iaitu akademik, kerjaya,
psikososial dan kesejahteraan mental, pembangunan diri pelajar atau
pendidikan pencegahan dadah, HIV dan AIDS.
BAB 6 JADUAL BERTUGAS PERSONEL 65
o Intervensi kaunseling individu atau kelompok yang berkaitan isu-isu

pembangunan diri, masalah pelajar atau bidang-bidang yang lain.
o Pengurusan perkhidmatan seperti mengemaskini fail perkhidmatan,
rekod perkhidmatan harian atau mingguan, maklumat dan inventori
pelajar, surat menyurat dan sebagainya. Tugas-tugas pengurusan yang
lain seperti menghadiri mesyuarat, menguruskan penyertaan pelajar
bagi menghadiri kursus atau pertandingan di peringkat sekolah, daerah
atau negeri. Tugas menjadi guru pengiring dan menguruskan lawatan
pelajar juga termasuk dalam senarai tugas pengurusan.
o Perundingan iaitu berjumpa dengan Pengetua, guru-guru atau ibu bapa
berbincang tentang masalah pelajar sama ada telah dikenalpasti atau
dirujuk. Mengumpul maklumat pelajar atau mendapatkan maklumat
lanjut tentang klien-klien tertentu melalui guru atau ibu bapa mereka.
Perundingan mungkin juga dijalankan di luar kawasan sekolah yakni
personel berjumpa dengan ibu bapa pelajar yang bermasalah di rumah
mereka.
o Penyediaan dan penyebaran bahan maklumat akademik, kerjaya,
kesihatan, psikososial dan pencegahan dadah. Maklumat disebar
melalui pameran bahan-bahan maklumat di bilik bimbingan dan
kaunseling, papan pamer atau penyebaran risalah atau pamflet ke
kelas atau bilik darjah.
 Menyusun program di hujung minggu (Guru Kaunseling yang bertugas
mengikut waktu pejabat mungkin terpaksa mengenepikan sistem kerja lima
hari seminggu demi kepentingan perkhidmatan dan pelajar).
 Menentukan sela masa yang sesuai sama ada mengikut waktu sekolah (40
atau 35 minit bagi sekolah menengah) atau mengikut pilihan waktu yang
ditentukan sendiri oleh Guru Kaunseling misalnya 30 minit atau satu jam).
 Memasukkan waktu rehat dan waktu fleksibel.
 Memastikan aktiviti tidak tertumpu hanya pada satu bidang perkhidmatan
tertentu sahaja dan taburannya perlu menyeluruh sekurang-kurang dalam
masa seminggu bertugas.
 Memastikan jadual bertugas bermula mengikut waktu rasmi pejabat iaitu
dari pukul 8.00 pagi hingga 5.00 petang atau pilihan waktu-waktu yang
lain seperti dari 7.30 pagi hingga 4.30 petang. Waktu pilihan juga boleh
dibuat berdasarkan kompromi di antara Pengetua dengan Guru Kaunseling
sekiranya mereka juga diberikan tanggungjawab mengajar mata pelajaran
akademik (personel bukan lagi Guru Kaunseling Sepenuh Masa!).
 Bersifat ‘boleh tangguh’ yakni menangguhkan tugasan yang dirancangkan
kerana mengikuti program atau aktiviti rasmi sekolah seperti perhimpunan,
mengawasi peperiksaan, hari ucapan atau hari anugerah kecemerlangan
pelajar, sukan tahunan, hari kokurikulum dan pelbagai aktiviti anjuran
pihak sekolah. Jadual juga boleh ditangguh sekiranya Guru Kaunseling
terlibat dengan aktiviti di luar sekolah yang diarahkan oleh pihak sekolah,
Pejabat Pelajaran Daerah, Jabatan Pelajaran Negeri, Kementerian Pelajaran
atau jemputan agensi luar. Setiap aktiviti yang ditangguh perlulah dibuat
penggantian. Gunakan waktu fleksibel untuk mengisi aktiviti gantian.
 Bersifat ‘boleh ubah’ bermaksud jadual bertugas tidak jumud dari segi
susunan kandungan aktivitinya. Misalnya perubahan boleh dibuat kerana

mengikut dasar atau arahan tertentu, mengikut perkembangan semasa atau
mengikut prioriti dan keperluan mendesak pihak pengurusan sekolah.
KANDUNGAN JADUAL BERTUGAS
Myrick (Zuraidah, 2001), telah mencadangkan beberapa langkah untuk membina

jadual mingguan bagi kaunselor pelajar. Menurut Myrick setiap jadual bertugas
yang dibina mestilah menggambarkan peristiwa yang terdapat di dalam kalendar
tahunan atau takwim Perkhidmatan Bimbingan dan Kaunseling. Jadual bertugas
mengandungi sela atau blok masa, hari dan tugas atau intervensi yang dijalankan.
Panduan berikut mungkin dapat membantu Guru Bimbingan atau Guru
Kaunseling membina jadual bertugas mingguan mereka.
1. Tentukan blok masa yang digunakan oleh sekolah sama ada 30 minit (bagi
sekolah rendah), 35 atau 40 minit (untuk sekolah menengah).
2. Tentukan masa bagi permulaan waktu bertugas sama ada mengikut waktu
7.30 pagi atau 7.45 pagi atau mengikut waktu pejabat 8.00 pagi.
3. Jika sekiranya memulakan tugas mengikut waktu pejabat iaitu 8.00 pagi,
pastikan setiap Guru Kaunseling ‘wajib’ untuk menghadirkan diri pada
waktu perhimpunan mingguan sekolah kerana ianya adalah acara rasmi
sekolah.
4. Masukkan aktiviti atau intervensi Guru Bimbingan atau Guru Kaunseling
pada lajur mendatar di sebelah kanan dan komitmen masa bertugas pada
lajur menegak di sebelah kiri.
MASA ISNIN SELASA RABU KHAMIS JUMAAT

7.30 – 8.10
8.10 – 8.50
9.30 – 10.10
10.10 – 10.50 INTERVENSI GURU BIMBINGAN / GURU KAUNSELING
10.50 – 11.30
11.30 – 12.10
12.10 – 12.50
seterusnya
Rajah 17 : Contoh Kerangka Jadual Intervensi
5. Tentukan bilangan intervensi dan jumlah klien bagi kaunseling individu dan
kaunseling kelompok. Misalnya mengadakan sesi kaunseling individu
untuk 4 atau 5 orang klien dan sekurang-kurangnya dua sesi seminggu bagi
setiap klien. Kaunseling kelompok pula melibatkan sekurang-kurangnya
tiga kelompok dan intervensinya dijalankan sekali seminggu bagi setiap
kelompok. Setiap personel adalah bertanggungjawab untuk mendapatkan
klien mereka.
6. Catatkan intervensi ke dalam jadual dengan menggunakan singkatan atau
akronim seperti berikut :-
Kaunseling individu = KI
Kaunseling kelompok = KK
Bimbingan kelompok / kelas = BK
Perundingan dengan Pengetua / guru / ibu bapa = RUNDING

Pengurusan Perkhidmatan B & K = PP
Waktu fleksibel = WF
Aktiviti kokurikulum = KOKU
Program Mentor-Mentee = PMM
Mengajar mata pelajaran di kelas = P&P
Mesyuarat / Perbincangan Personel = MGK / MGB
7. Bagi Guru Bimbingan atau Guru Kaunseling yang mengajar mata pelajaran
akademik perlu memastikan waktu mengajar di kelas dimasukkan terlebih
dahulu. Baki waktu yang tinggal boleh digunakan untuk aktiviti bimbingan
atau intervensi kaunseling.
8. Pastikan ada waktu rehat dan waktu fleksibel. Waktu rehat digunakan oleh
personel semata-mata untuk tujuan peribadi seperti makan, berehat atau
bersolat. Waktu fleksibel merupakan ruang waktu yang boleh digunakan
oleh Guru Bimbingan atau Guru Kaunseling untuk :-
 Menyediakan bahan maklumat yang diperlukan sebelum personel
menjalankan sesuatu intervensi misalnya mendapatkan maklumat
pelajar yang akan diberikan intervensi kaunseling, membuat janji-
temu dan sebagainya.
 Memberikan ruang masa tambahan bagi aktiviti bimbingan atau
intervensi kaunseling yang memerlukan masa tambahan (lazimnya
satu sesi temubual atau intervensi mengambil masa di antara 30
hingga 50 minit tetapi kadang-kadang ianya berlanjutan sehingga
60 minit atau satu jam).
 Merancang, mengubal dan menyediakan kertas cadangan untuk
program atau aktiviti berkala.
 Mengumpul, menyedia dan menyebarkan bahan-bahan maklumat
dan out-reach.
 Memberi ruang kepada Guru Bimbingan atau Guru Kaunseling
untuk ‘menjana semula tenaga’ selepas mengendalikan sesuatu
intervensi kaunseling.
 Menyediakan ruang masa gantian sekiranya berlaku kes-kes krisis
melibatkan pelajar seperti pergaduhan pelajar, pelajar menangis
tiba-tiba, histeria dan sebagainya. Kemungkinan pada waktu
tersebut ada janjitemu untuk khidmat atau intervensi atau sedang
menjalankan sesi bimbingan atau intervensi kaunseling.
 Menyediakan ruang untuk waktu gantian bagi mana-mana aktiviti
bimbingan atau intervensi kaunseling yang tertangguh disebabkan
Guru Bimbingan atau Guru Kaunseling menjalankan tugas atau
aktiviti lain sama ada di dalam atau di luar sekolah.
 Memberi ruang tambahan atau waktu pilihan kepada guru atau ibu
bapa bagi Guru Bimbingan atau Guru Kaunseling menjalankan
perundingan dengan mereka.
 Bekerjasama dengan Guru Disiplin bagi memantau dan menangani
masalah salah laku atau disiplin pelajar misalnya membuat rondaan
di tempat-tempat berisiko, memantau kehadiran pelajar (masuk dan
keluar sekolah) di pintu masuk, menjalankan pemeriksaan mengejut
(spot check) dan sebagainya.

 Memberi ruang kepada Guru Bimbingan atau Guru Kaunseling
bagi menyelesaikan urusan peribadi yang tidak dapat dielakkan
seperti mendapatkan rawatan hospital untuk diri atau ahli keluarga.
 Menghadirkan diri semasa perhimpunan mingguan yang
merupakan acara rasmi sekolah.
9. Kadangkala Guru Kaunseling terpaksa bertugas atau menjalankan program
pada hari Sabtu. Masukkan aktiviti yang melibatkan kegiatan kokurikulum
atau program-program terancang seperti kursus, bengkel atau perkhemahan
seperti motivasi, kepimpinan, kemahiran belajar, kerjaya, psikososial dan
sebagainya. Aktiviti tersebut melibatkan ramai pelajar dan disampaikan
dalam bentuk bimbingan kelompok. Kadang-kadang aktiviti dijalankan
mengambil masa separuh hari atau sehari suntuk dan ada kalanya sehingga
melangkaui lebih dari sehari.
MEMBINA JADUAL BERTUGAS MINGGUAN
Jadual kerja mingguan perlu dibina secara berimbang, bermanfaat dan setiap ruang
waktu digunakan secara maksimum. Ketika membina jadual bertugas mingguan,
perkara yang perlu diberikan perhatian ialah keseimbangan dari segi taburan tugas,
prioriti dan kesesuaian.
 Pemberatan pada setiap hari bagi tugasan ‘periuk nasi’ seharusnya tersebar
secara seimbang di sepanjang minggu. Tugas-tugas yang perlu diberikan
prioriti atau keutamaan oleh Guru Kaunseling ialah intervensi kaunseling
sama ada individu atau kelompok, khidmat bimbingan, perundingan dan
pengurusan perkhidmatan. Bagi Guru Bimbingan fokus utama mereka
ialah menjalankan tugas perkhidmatan bimbingan dan pengurusan
perkhidmatan. Jika personel diarahkan mengajar dalam jumlah waktu yang
kecil (Guru Kaunseling) atau sememangnya mengajar (Guru Bimbingan)
maka waktu pengajaran dan pembelajaran tersebut perlu dimasukkan
terlebih dahulu. Kemudian masukkan waktu menjalankan intervensi
kaunseling sama ada individu atau kelompok dengan jumlah klien dan
intervensi yang sesuai. Masukkan waktu pengurusan iaitu tugas-tugas yang
berkaitan dengan perkhidmatan dan tugas-tugas yang lain. Pastikan waktu
yang diperuntuk-kan bagi setiap aktiviti bimbingan atau intervensi
kaunseling merupakan waktu yang sesuai atau telah diselaraskan. Misalnya
meletakkan waktu bagi intervensi kaunseling individu di sebelah pagi dan
intervensi kelompok di waktu petang. Selaraskan jumlah waktu bertugas
bagi tanggungjawab utama menyamai jumlah waktu mengajar guru-guru
akademik di kelas.
 Jika personel terpaksa bertugas di hujung minggu, tanggungjawab tersebut
hendaklah dianggap sebagai ‘komitmen kebajikan’ kerana personel telah
memilih dan ‘ditakdirkan’ untuk menjadi Guru Kaunseling dan seharusnya
sanggup untuk memikul amanah yang telah dipertanggungjawabkan.
 Jangan lupa memasukkan waktu fleksibel supaya jadual bertugas mingguan
akan kelihatan penuh dan padat. Tujuan memasukkan waktu fleksibel ialah
supaya personel boleh nampak dengan jelas bilakah waktu-waktu yang akan
digunakan untuk menampung mana-mana tugas yang telah ditangguhkan,
menjalankan tugas-tugas semerta (ad hoc), mencari atau menyediakan

maklumat tertentu apabila diminta oleh pihak pengurusan dan sebagainya.
Model A menunjukkan jadual bertugas mingguan bagi Guru Kaunseling
yang bermula jam 7.30 pagi – 5.00 petang. Model B pula menunjukkan jadual kerja
mingguan bagi Guru Bimbingan yang bermula 7.45 pagi – 1.15 petang. Kedua-dua
model jadual tersebut menggunakan sela masa 30 minit.
MODEL A

07.30 – 08.00 WF# RUNDING WF RUNDING PMM
08.00 – 08.30 WF WF KI 1 WF KI 6
08.30 – 09.00 KI 1 KI 4 WF KI 3 WF
09.00 – 09.30 WF PP WF WF KI 7
09.30 – 10.00 WF PP KI 7 BK WF
10.00 – 10.30 KI 2 PP WF BK BK
10.30 – 11.00 WF WF BK WF WF
11.00 – 11.30 KI 3 KI 5 PP KI 4 WF
11.30 – 12.00 WF WF KI 2 WF WF
12.00 – 12.30 WF WF WF WF WF
12.30 – 01.00 RUNDING RUNDING RUNDING RUNDING REHAT**
01.00 – 01.30 REHAT REHAT REHAT REHAT REHAT**
01.30 – 02.00 REHAT REHAT REHAT REHAT REHAT**
02.00 – 02.30 PP KI 6 MGK KI 5 PP
02.30 – 03.00 WF WF KK 2 WF KK 3
03.00 – 03.30 KK 1 WF WF WF WF
04.00 – 05.00 KOKU*
Petunjuk
* Ikut jadual aktiviti kokurikulum yang disusun oleh pihak sekolah (PK Kokurikulum) untuk
PRS, SLAD, Kelab B&K dan Kelab Antijenayah.
** Solat Jumaat bagi yang muslim.
# Waktu perhimpunan mingguan sekolah.
Analisa Jadual Waktu Bertugas Mingguan Guru Kaunseling (Model A)

JUMLAH JUMLAH JUMLAH
BIL. JENIS TUGAS / INTERVENSI
WAKTU MINIT SEMINGGU
1 Kaunseling Individu (KI)* 14 420
2 Kaunseling Kelompok (KK)* 3 90
3 Bimbingan Kelompok (BK)* 4 120
4 Perundingan Guru / Ibu Bapa
(RUNDING)* 7 210 840 (28)
5 Pengurusan Perkhidmatan (PP)* 3 90 930 (31)
6 Aktiviti kokurikulum (KOKU) 2 60 990
7 Program Mentor-Mentee (PMM) 1 30 1020
8 Program / aktiviti hari Sabtu 120
Petunjuk
* Tugas utama sebagai Guru Kaunseling
Rajah 18 : Model Jadual Bertugas Mingguan Guru Kaunseling
MODEL B

07.45 – 08.15 WF# RUNDING P&P RUNDING P&P
08.15 – 08.45 P&P WF P&P KI 1 P&P
08.45 – 09.15 P&P BK 1 WF PP WF
09.15 – 09.45 WF PP RUNDING WF KI 2
09.45 – 10.15 KI 1 WF WF BK 3 WF
10.15 – 10.45 WF KI 3 BK 2 WF KI 3
10.45 – 11.15 WF WF WF WF WF
11.15 – 11.45 KI 2 WF P&P P&P KI 4
11.45 – 12.15 WF KI 4 P&P P&P WF
12.15 – 12.45 P&P WF WF WF PP
12.45 – 01.15 P&P KK 1 KK 2 KK 3
03.00 – 04.00 KOKU*
Petunjuk
* Ikut jadual aktiviti kokurikulum yang disusun oleh pihak sekolah untuk pasukan pakaian
seragam, kelab / persatuan atau permainan.
# Perhimpunan umum
Analisa Jadual Waktu Bertugas Mingguan Guru Bimbingan (Model B)

BIL. JENIS TUGAS / INTERVENSI
WAKTU MINIT SEMINGGU
1 Pengajaran di kelas (P&P)* 12 360
2 Kaunseling Individu (KI)** 8 240
3 Kaunseling Kelompok (KK)** 3 90
4 Bimbingan Kelompok (BK)** 3 90
(RUNDING)** 3 90 780 (26)
6 Pengurusan Perkhidmatan (PP)** 3 90 870 (29)
7 Aktiviti kokurikulum (KOKU) 2 60 930 (31)
Petunjuk
* Tugas utama sebagai guru (P & P)

** Tugas utama sebagai Guru Bimbingan
Rajah 19 : Model Jadual Bertugas Mingguan Guru Bimbingan

Analisa jadual waktu bertugas mingguan dapat menunjukkan komitmen
Guru Bimbingan atau Guru Kaunseling dari segi jumlah masa (jumlah minit) dan
jumlah waktu bertugas. Guru Bimbingan atau Guru Kaunseling seharusnya perlu
mengimbangkan jumlah waktu dengan jumlah minit. Sebaik-baiknya gunakan sela
masa bagi jadual waktu pengajaran dan pembelajaran di bilik darjah.
Sekiranya personel menggunakan sela masa 30 minit (model A dan B),
jumlah waktu bertugas kelihatan amat banyak iaitu 31 dan 29 waktu tetapi dari segi
jumlah minitnya hanyalah 31 X 30 = 930 minit atau 29 X 30 = 870 minit. Walau-
pun bilangan waktu bertugas bagi personel Model B kelihatan kurang sedikit jika
dibandingkan dengan jumlah waktu bertugas personel Model A tetapi komitmen
dan tanggungjawab personel Model B lebih berat kerana bebanan tugas pengajaran
dan pembelajaran di kelas iaitu terpaksa membuat persediaan mengajar, memeriksa
buku latihan, membina ujian, memeriksa kertas jawapan dan sebagainya. Personel
bagi Model A bolehlah dianggap sebagai Guru Bimbingan atau Guru Kaunseling
yang bertugas sepenuh masa.
Jika Guru Kaunseling menggunakan sela masa 40 minit, bilangan waktu
perlu dikurangkan. Sekiranya bilangan waktu tidak dikurangkan, jumlah minit akan
menjadi bertambah banyak. Misalnya; bertugas sebanyak 31 waktu seminggu maka
jumlah minit adalah bersamaan dengan 31 X 40 = 1,240 minit. Jika personel ingin
mendapatkan jumlah waktu yang sesuai, adil dan seimbang apabila menggunakan
sela masa 40 minit, maka bilangan waktu yang sesuai ialah di antara 21 atau 22
waktu sahaja iaitu 21 X 40 = 840 minit atau 22 X 40 = 880 minit.
KESEIMBANGAN PEMBERATAN KOMITMEN
Pemberatan komitmen di dalam jadual bertugas mingguan seharusnya sama seperti

komitmen bagi guru-guru akademik yang lain. Jika guru akademik mengajar mata
pelajaran tertentu, maka Guru Kaunseling pula menjalankan aktiviti bimbingan atau
intervensi kaunseling. Guru Kaunseling juga perlu membuat kerja-kerja semakan
sebelum dan selepas sesuatu aktiviti atau intervensi. Guru Kaunseling juga perlu
membuat rujukan, mengumpul maklumat dan menyediakan laporan. Sekiranya
tidak mengambil kira waktu fleksibel, jadual bertugas mingguan Guru kaunseling
akan kelihatan seperti mana jadual waktu guru-guru akademik yang lain (Rajah 20).
Walaupun jadual bertugas kelihatan agak longgar (seolah-olah banyak relaks) tetapi
komitmen Guru Kaunseling tetap tinggi sama seperti guru-guru akademik kerana
waktu fleksibel digunakan untuk komitmen-komitmen yang lain terutama berkaitan
dengan tugas-tugas utama, tugas gantian dan juga tugas-tugas sampingan.

07.30 – 08.00 RUNDING RUNDING PMM*
08.00 – 08.30 KI 1 KI 6
08.30 – 09.00 KI 1 KI 4 KI 3
09.00 – 09.30 PP KI 7
09.30 – 10.00 PP KI 7 BK
10.00 – 10.30 KI 2 PP BK BK
10.30 – 11.00 BK
11.00 – 11.30 KI 3 KI 5 PP KI 4
11.30 – 12.00 KI 2
12.00 – 12.30
12.30 – 01.00 RUNDING RUNDING RUNDING RUNDING
01.00 – 01.30
01.30 – 02.00
02.00 – 02.30 PP KI 6 MGK KI 5 PP
02.30 – 03.00 KK 2 KK 3
03.00 – 03.30 KK 1
04.00 – 05.00 KOKU**
Petunjuk
* PMM = Program Mentor-Mentee

* Ikut jadual aktiviti kokurikulum yang disusun oleh pihak sekolah untuk pasukan pakaian
seragam, kelab / persatuan atau permainan.
Rajah 20 : Jadual Mingguan Tugas Utama Guru Kaunseling

PENYELARASAN JADUAL BERTUGAS
Di kebanyakan sekolah menengah, bilangan Guru Kaunseling adalah lebih dari

seorang. Model C dan D adalah contoh jadual bertugas berasingan bagi dua orang
Guru Kaunseling iaitu Guru Kaunseling 1 dan Guru Kaunseling 2. Jika Guru
Kaunseling 1 memberikan tumpuan atau mengendalikan pelbagai urusan berkaitan
pengurusan perkhidmatan, maka Guru Kaunseling 2 perlulah menumpukan lebih
banyak masa untuk menjalankan intervensi kaunseling individu. Contoh tugas
pengurusan bagi Guru Kaunseling 1 ialah menghadiri semua mesyuarat di luar unit
seperti mesyuarat JK Kurikulum Sekolah, JK Kewangan Sekolah, JK Lembaga
Tatatertib dan sebagainya. Jika penyelarasan tugas tidak dibuat, ada kemungkinan
pertindihan tugas akan berlaku.
MODEL C

07.30 – 08.10 PHM RUNDING RUNDING RUNDING RUNDING
08.10 – 08.50 RUNDING KI 3 WF KI 2 WF
08.50 – 09.30 WF WF BK WF BK
09.30 – 10.10 KI 1 KI 4 BK KI 3 BK
10.10 – 10.50 WF WF WF WF WF
10.50 – 11.30 WF PP WF BK KI 4
11.30 – 12.10 KI 2 PP KI 1 BK WF
12.10 – 12.50 WF WF WF WF WF
12.50 – 01.30 REHAT REHAT REHAT REHAT REHAT
01.30 – 02.10 WF WF WF WF REHAT
02.10 – 02.50 KK 1 MGK PP KK2 WF
02.50 – 03.30 WF WF PP WF WF
04.00 – 05.00 KOKU
Analisa Jadual Waktu Bertugas Mingguan Guru Kaunseling 1

BIL. JENIS TUGAS / INTERVENSI WAKTU MINIT SEMINGGU
1 Kaunseling Individu (KI) 8 320
2 Kaunseling Kelompok (KK) 3 120
3 Bimbingan Kelompok (BK) 4 160
4 Perundingan Guru / Ibu Bapa 5 200
(RUNDING)
5 Pengurusan Perkhidmatan (PP) 4 160 960 (24)
6 Aktiviti Kokurikulum (KOKU) 2 60 1020
7 Aktiviti / program hari Sabtu 120
Rajah 21 : Model Jadual Bertugas Mingguan Guru Kaunseling 1
Agihan tugas di antara personel bimbingan dan kaunseling bolehlah dibuat

melalui pengagihan bidang perkhidmatan bagi aktiviti bimbingan di kelas atau bilik
darjah. Sebagai contoh : personel 1 diberikan tanggungjawab untuk menyampaikan
maklumat berkaitan akademik, kerjaya dan pendidikan pencegahan dadah. Bagi
personel 2, beliau akan memberikan tumpuan kepada aktiviti pemberian maklumat
berkaitan psikososial, pembangunan diri pelajar dan keibubapaan. Jika pengagihan
telah dibuat dengan betul, sebarang pertindihan maklumat yang ingin disampaikan
oleh Unit Bimbingan dan Kaunseling melalui aktiviti bimbingan kelompok dalam
kelas atau di luar bilik darjah akan dapat dielakkan.
MODEL D

07.30 – 08.10 WF RUNDING RUNDING RUNDING RUNDING
08.10 – 08.50 RUNDING WF WF WF WF
08.50 – 09.30 BK WF KI 6 WF KI 4
09.30 – 10.10 BK KI 3 WF KI 3 WF
10.10 – 10.50 WF WF KI 1 WF KI 5
10.50 – 11.30 KI 1 KI 4 WF BK WF
11.30 – 12.10 WF WF KI 2 BK KI 6
12.10 – 12.50 KI 2 KI 5 WF WF WF
12.50 – 01.30 REHAT REHAT REHAT REHAT REHAT
01.30 – 02.10 KK 1 WF KK 2 WF REHAT
02.10 – 02.50 WF MGK WF KK2 WF
02.50 – 03.30 WF WF WF WF WF
04.00 – 05.00 KOKU
Analisa Jadual Waktu Bertugas Mingguan Guru Kaunseling 2

BIL. JENIS TUGAS / INTERVENSI WAKTU MINIT SEMINGGU
(RUNDING) 5 200 960 (24)
5 Aktiviti Kokurikulum 2 60 1020
7 Aktiviti / program hari Sabtu 120
Rajah 22 : Model Jadual Bertugas Mingguan Guru Kaunseling 2

Jadual di bawah menunjukkan perbandingan dari keseimbangan tugas dan jumlah
waktu bertugas bagi Guru Kaunseling 1 (GK 1) dan Guru Kaunseling 2 (GK 2).
GK 1 GK 2
BIL JENIS TUGAS / INTERVENSI
JUM WAKTU JUM WAKTU
4 Perundingan Guru / Ibu Bapa 5 5
(RUNDING)
5 Pengurusan Perkhidmatan (PP) 4 -
6 Aktiviti Kokurikulum (KOKU) 2 2
Jumlah Waktu Bertugas 26 26
Jadual 6 : Perbandingan Tugas Guru Kaunseling 1 dan 2

Jika Guru Kaunseling lebih dari seorang, mereka perlu sentiasa berbincang
atau bermesyuarat untuk menyelaras tugas atau merancang sesuatu program yang
akan diadakan. Oleh itu dalam masa seminggu, sekurang-kurangnya satu waktu
perlu diperuntukkan bagi tujuan tersebut. Jika ada program atau aktiviti pada hari
Sabtu atau hujung minggu, program yang dijalankan seharusnya adalah program
yang sama, dijalankan serentak dan dikendalikan secara bersama oleh beberapa
orang Guru Kaunseling. Biasanya aktiviti tersebut melibatkan jumlah atau bilangan
pelajar yang terlalu ramai (100 hingga 200 orang). Pengendalian aktiviti biasanya
dijalankan dalam bentuk kelompok besar dan Guru Kaunseling akan berperanan
sebagai fasilitator. Jika bilangan pelajar terlalu ramai terutama apabila personel
mengendalikan program atau aktiviti yang melibatkan keseluruhan pelajar dalam
satu tingkatan, para pelajar tersebut perlu diagihkan secara sama rata di kalangan
personel yang ada. Bilangan ahli kelompok yang kecil akan lebih memudahkan
pengendalian aktiviti kelompok. Pada masa yang sama aktiviti kelompok dapat
dijalankan dengan lebih berkesan. Di samping itu, Guru Kaunseling juga dapat
mempamerkan semangat bekerjasama, berkongsi pengalaman dan idea serta dapat
membina semangat berpasukan dan semangat kekitaan (esprit de corps).
BAB
KEMUDAHAN PERKHIDMATAN
7
SUMBER ATAU RESOS
Perkhidmatan Bimbingan dan Kaunseling merupakan unit atau organisasi yang

amat memerlukan sumber atau resos untuk bergerak. Sumber atau resos khidmat
menolong ini terdiri daripada sumber manusia, organisasi, kewangan, premis (bilik
bimbingan dan kaunseling), bahan media atau maklumat dan juga peralatan.
PERSONEL BIMBINGAN DAN KAUNSELING
Semua guru yang mengambil bahagian atau terlibat sama melaksanakan program
dan aktiviti khidmat bimbingan dan kaunseling dianggap sebagai resos. Personel
terdiri daripada Guru Bimbingan atau Guru Kaunseling, guru-guru yang menjadi
jurulatih atau penasihat aktiviti kokurikulum bimbingan dan kaunseling, Penolong
Kanan Hal Ehwal Murid, Penolong Kanan Kokurikulum, guru-guru yang membantu
menjayakan program dan aktiviti bimbingan dan kaunseling dan mana-mana guru
yang terlibat sama menyumbang tenaga dan idea bagi menjayakan program atau
aktiviti Perkhidmatan Bimbingan dan Kaunseling.
Guru Bimbingan atau Guru Kaunseling merupakan personel utama yang
menjadi sumber atau resos bagi menggerakkan setiap program atau aktiviti unit.
Personel utama ini bertanggungjawab untuk merancang, mengurus, melaksana dan
membuat penilaian terhadap perkhidmatan. Mereka merupakan nadi penggerak
kepada kewujudan Perkhidmatan Bimbingan dan Kaunseling. Penempatan bagi
Guru Bimbingan adalah berdasarkan norma perjawatan dan sebaliknya bagi Guru
Kaunseling. Bagaimanapun kuota penempatan personal adalah mengikut retan
jumlah keseluruhan pelajar semasa di sesebuah sekolah.
BILANGAN GURU
JUMLAH PELAJAR
BIMBINGAN
Kurang daripada 350 pelajar 1
Setiap tambahan 500 pelajar (850 pelajar) 2
dan seterusnya
Jadual 7 : Kouta Penempatan Guru Bimbingan
BILANGAN GURU
JUMLAH PELAJAR
KAUNSELING
Kurang daripada 500 pelajar 1
Lebih 500 tetapi kurang daripada 1000 pelajar 2
dan seterusnya
Jadual 8 : Kouta Penempatan Guru Kaunseling
RESOS PELAJAR
Pelajar boleh dijadikan sumber atau resos kepada Perkhidmatan Bimbingan dan
Kaunseling. Setiap pelajar yang menyertai mana-mana aktiviti kokurikulum seperti
Pembimbing Rakan Sebaya, Skim Lencana Antidadah, Kelab Bimbingan Kerjaya
dan Kelab Antijenayah merupakan sumber kepada Perkhidmatan Bimbingan dan
Kaunseling. Pelajar-pelajar tersebut dapat memberikan sumbangan menggerakkan
aktiviti khidmat bimbingan dan kaunseling. Misalnya pasukan PRS dan ahli Kelab
Antijenayah dapat membantu Unit Bimbingan dan Kaunseling serta pengurusan
sekolah bagi menangani masalah disiplin pelajar. Ahli-ahli Kelab Bimbingan dan
Kerjaya (SM) atau ahli Kelab Bimbingan (SR) dapat menyumbangkan tenaga untuk
menggerakkan aktiviti pelajar di bilik bimbingan dan kaunseling. Pasukan SLAD
dapat menyebarkan maklumat berkaitan gejala dan bahaya penyalahgunaan dadah
atau menganjurkan kempen antidadah dan antimerokok di peringkat sekolah.
Pelajar-pelajar lain boleh dijadikan sumber atau resos sekiranya mereka
dapat memberikan sumbangan kepada aktiviti yang dianjurkan oleh Unit Bimbingan
dan Kaunseling seperti pengawas sekolah, ahli pasukan pakaian seragam, sahabat
PEMADAM dan ahli PROSTAR. Para peserta yang turut menyertai pertandingan
anjuran Unit Bimbingan dan Kaunseling atau yang berkaitan dengannya seperti
Karnival Pendidikan Pencegahan Dadah (Karnival PPDa) atau Karnival Kerjaya
sama ada di peringkat sekolah, atau mewakili sekolah di peringkat daerah atau
negeri boleh juga dianggap sebagai sumber atau resos Perkhidmatan Bimbingan dan
Kaunseling. Para pelajar tersebut membentuk kumpulan khas seperti pasukan dikir
barat, boria, sketsa atau nasyid. Mereka juga turut membuat persembahan masing-
masing dalam acara atau majlis tertentu di sekolah.
SUMBER KEWANGAN
Bantuan Per Kapita Sekolah (Per Capita Grant)
Kebanyakan program dan aktiviti yang dijalankan oleh Perkhidmatan Bimbingan

dan Kaunseling memerlukan peruntukan tertentu. Bagaimanapun, beberapa aktiviti
boleh dikendalikan sendiri oleh Guru Bimbingan atau Guru Kaunseling tanpa biaya
atau menggunakan perbelanjaan seperti melaksanakan khidmat bimbingan atau
intervensi kaunseling sama ada secara individu atau kelompok. Beberapa aktiviti
rutin seperti membuat out-reach, menyedia atau mengumpul bahan maklumat hanya
memerlukan peruntukan perbelanjaan atau kos yang kecil sahaja.
Kementerian Pelajaran Malaysia melalui pusat tanggungjawab sama ada
melalui Jabatan Pelajaran Negeri atau jabatan-jabatan di kementerian pelajaran
menyalurkan Bantuan Per Kapita (PCG) kepada sekolah bagi menggerakkan aktiviti
sekolah yang memerlukan peruntukan kewangan atau bagi tujuan perolehan atau
pembelian harta modal. Berdasarkan kepada pindaan pertama Surat Pekeliling
Kewangan Bil.5 Tahun 2002 Pemberian Bantuan Per Kapita Untuk Sekolah melalui
surat rujukan KP. 1574/17/ Jld.1 (25) bertarikh 11 Februari 2004, Perkhidmatan
Bimbingan dan Kaunseling bagi sekolah rendah harian / sekolah rendah sukan /
sekolah menengah harian / sekolah berasrama penuh / sekolah menengah sukan /
sekolah menengah teknik dan vokasional setiap satunya adalah layak menerima
kadar bantuan per kapita seperti yang ditunjukkan dalam jadual 9 dan 10 mengikut
BAB 7 KEMUDAHAN PERKHIDMATAN 77
bilangan murid dalam retan semasa. Penggunaan atau perbelanjaan wang bantuan
per kapita ini sentiasa dikawal dan dipantau oleh Bahagian Audit Sekolah. Bantuan
per kapita hanya boleh digunakan semata-mata untuk keperluan pelajar sahaja dan
perlu mengikut tatacara perbelanjaan wang kerajaan (sebutharga, invois, pesanan,
pembayaran melalui cek dan sebagainya).
100 MURID 1001 MURID

101 – 500 501 – 1000
JENIS BANTUAN DAN KE DAN KE
MURID MURID
BAWAH ATAS
PCG BUKAN MATA RM500 + RM2,300 + RM4,300 +
PELAJARAN RM4.50 RM4.00 RM3.50
BIMBINGAN DAN RM500 seorang murid seorang murid seorang murid
KAUNSELING melebihi 100 melebihi melebihi 1000
orang 500 orang orang
Jadual 9 : Bantuan Per Kapita Bimbingan dan Kaunseling Sekolah Rendah
100 MURID 1001 MURID

101 – 500 501 – 1000
JENIS BANTUAN DAN DAN KE
MURID MURID
KE BAWAH ATAS
PCG BUKAN MATA RM600 + RM2,800 + RM5,300 +
PELAJARAN RM5.50 RM5.00 RM4.50
BIMBINGAN DAN RM600 seorang murid seorang murid seorang murid
KAUNSELING melebihi 100 melebihi melebihi 1000
orang 500 orang orang
Jadual 10 : Bantuan Per Kapita Bimbingan dan Kaunseling Sekolah Menengah
Wang Peruntukan Kerajaan
Setiap tahun Kementerian Pelajaran Malaysia memperuntukkan sejumlah wang

yang tidak ditetapkan jumlahnya untuk diperturunkan kepada pusat tanggungjawab
dan kemudiannya diperturunkan ke sekolah rendah dan sekolah menengah di bawah
pusat tanggungjawab masing-masing bagi membantu pihak pengurusan sekolah
menjalankan beberapa aktiviti berkaitan dengan kokurikulum, motivasi dan sukan.
Bagi sesetengah Jabatan Pelajaran Negeri peruntukan tersebut biasanya diagihkan
mengikut kadar berikut :
Kokurikulum 30 %
Motivasi Pelajar 30 %
Sukan 40 %
Peruntukan bagi menjalankan aktiviti berkaitan motivasi pelajar lazimnya
diserahkan kepada Unit Bimbingan dan Kaunseling. Peruntukan akan digunakan
untuk menampung pelbagai kos atau pembiayaan yang melibatkan sewa tempat
penginapan, pengangkutan, makan dan minum peserta, bahan dan peralatan serta
saguhati atau bayaran khidmat penceramah.
Sumber kewangan lain
Kadang-kadang terdapat banyak keperluan yang mendesak menyebabkan program

atau aktiviti khidmat bimbingan dan kaunseling perlu ditambah secara ad hoc bagi
menampung keperluan tersebut. Sekiranya keadaan demikian berlaku, peruntukan
yang sedia ada mungkin tidak dapat menampung tambahan kepada perbelanjaan
mengurus. Guru Kaunseling, Guru Bimbingan, Pengetua atau Guru Besar perlulah
mengambil inisiatif untuk mendapatkan sumbangan atau bantuan kewangan dari-
pada sumber wang SUWA (kalau dibenarkan) atau sumbangan dari pihak yang lain.
Bantuan pihak lain biasanya diberi dalam bentuk derma atau penajaan. Pembiaya
atau penyumbang mungkin terdiri daripada Persatuan Ibu Bapa dan Guru, Persatuan
Bekas Pelajar, wakil rakyat, badan-badan bukan kerajaan atau orang perseorangan.
Guru Bimbingan atau Guru Kaunseling akan diminta oleh pihak pengurusan
sekolah untuk menyediakan laporan aktiviti dan laporan perbelanjaan untuk
ditunjukkan kepada penderma atau pembiaya sekiranya diminta oleh mereka.
SUMBER ATAU RESOS SOKONGAN
Di luar kawasan sekolah terdapat pelbagai sumber atau resos yang boleh diperolehi
bagi membantu menjayakan aktiviti bimbingan dan kaunseling. Ianya mungkin
terdiri daripada agensi kerajaan, agensi swasta, badan-badan siasah atau politik,
badan-badan sukarela dan badan bukan kerajaan. Agensi-agensi pendidikan awam
dan swasta seperti institusi latihan ikhtisas, institusi latihan kemahiran dan institusi
pengajian tinggi, yayasan atau badan perunding tertentu boleh juga memberikan
sumbangan pelbagai maklumat berkaitan peluang melanjutkan pelajaran, kursus,
latihan, penajaan, pembiayaan dan kerjaya. Jadual di bawah menunjukkan beberapa
sumber atau resos yang boleh memberi atau menyediakan maklumat pendidikan
bagi melanjutkan pelajaran, latihan dan peluang kerjaya (sekadar menunjukkan
beberapa contoh sahaja).
BIL INSTITUSI / BADAN BIDANG / LATIHAN KELAYAKAN

1 Sekolah Akademi Tentera Kadet tentera / pendidikan UPSR, PMR
formal
2 Sekolah Perantis Pertukangan Kemahiran pertukangan / PMR
Angkatan Tentera pendidikan formal
3 Yayasan Saad, MRSM Pendidikan formal UPSR, PMR
4 Institusi Latihan Ikhtisas Latihan ikhtisas (Sijil, Diploma SPM, STPM
(Perguruan, Jururawat, Polis, atau Ijazah Pertama)
Tentera, Kastam, Penjara dll)
5 Institut Pengajian Tinggi Awam Sijil, Diploma dan Ijazah SPM, STPM
dan Swasta Pertama
(Kolej dan Universiti)
6 Institut Latihan Kemahiran Sijil Kemahiran, diploma atau SPM
Awam dan Swasta diploma lanjutan
(MARA, IKBN, ILP, Institut
Pertanian, WIT, Institut Saga dll)
Jadual 11 : Institusi Pembekal Maklumat
Kerjasama mereka diperlukan terutama bagi menyediakan maklumat terkini

dalam bentuk bahan bercetak (buku panduan, pamflet, risalah, buletin, poster dan
sebagainya), cakera padat atau dijemput ke sekolah menyampaikan penerangan
melalui pameran, taklimat atau ceramah. Agensi-agensi kerajaan seperti hospital
dan pejabat kesihatan, Polis DiRaja Malaysia, Agensi Dadah Kebangsaan, Penjara
dan Jabatan Agama Islam dapat memberikan maklumat dan penerangan terutama
bagi menggerakkan aktiviti yang berkaitan dengan perkembangan psikososial dan
kesihatan mental, pendidikan pencegahan dadah, pendidikan HIV dan AIDS serta
pendidikan pencegahan jenayah. Agensi swasta dan badan bukan kerajaan dapat
memberikan maklumat berkaitan peluang latihan dan kerjaya, aktiviti pencegahan,
bantuan sokongan atau kemahiran tertentu. Institusi tersebut juga kadang-kadang
dapat memberikan sumbangan dalam bentuk peralatan tertentu sama ada baru atau
terpakai seperti komputer, perabot, karpet, alat penghawa dingin dan sebagainya.
KEMUDAHAN FIZIKAL
Pihak sekolah perlu menyediakan sekurang-kurang sebuah bilik bimbingan dan

kaunseling. Terpulanglah kepada kreativiti, kesesuaian ruang dan keselesaan Guru
Bimbingan atau Guru Kaunseling untuk menyusunatur ruang dan perabot di dalam
bilik bimbingan dan kaunseling mereka. Unit Bimbingan dan Kaunseling,
Bahagian Sekolah, Kementerian Pendidikan Malaysia (1993) telah menyenaraikan
beberapa kemudahan fizikal dan peralatan yang perlu disediakan di dalam bilik
bimbingan dan kaunseling. Kemudahan fizikal yang dicadangkan adalah seperti
berikut :
Bilik Bimbingan dan Kaunseling

 Bilik atau ruang bagi bimbingan atau kaunseling individu
 Bilik atau ruang bagi bimbingan atau kaunseling kelompok / perbincangan
 Ruang pameran / sudut bacaan / ruang komputer
 Sudut Maklumat Perkhidmatan Bimbingan dan Kaunseling
 Ruang kerja
 Ruang tetamu
 Sudut kopi (ruang tambahan).
Kelengkapan Perabot
 Kerusi guru dan pelajar
 Meja guru dan pelajar
 Rak untuk fail perkhidmatan, buku panduan, majalah, jurnal atau buletin
 Almari untuk buku-buku rujukan
 Almari berkunci untuk fail dan rekod sulit
 Set sette
 Tikar getah atau karpet
 Kipas angin atau unit penghawa dingin
 Langsir
 Peti ais (keperluan tambahan).
Peralatan
 Kotak risalah dan pamflet
 Papan putih
 Papan kenyataan / papan pamer
 Radio kaset dan pita rakaman
 Kamera dan negatif filem / kamera digital
 Komputer, peranti komputer, disket dan cakera padat
 Komputer riba / projektor LCD / skrin putih
 Jam dinding atau jam meja
 Fail tegak / fail poket
 Bingkai gambar
 Cermin
 Cap / stamp pad
 Kalendar
 Peti ubat
 Penyapu / bakul sampah
 Kertas tisu dan lain-lain yang diperlukan.
Bahan Alat tulis

 Buku tulis berkulit tebal (fulskap, kuarto)
 Penanda (marker) / pen / pensil / pemadam
 Pembaris
 Kertas A4
 Kertas majong
 Kad manila
 Kadbod tebal (mounting board)
 Gunting / pemotong
 Pita perekat [pita penjilid (binding) / pita penutup (masking)]
 Pengokot (stapler) / dawai kokot / paku tekan / pin
 Klip kertas
 Alat penebuk kertas
 Gam / glu
 Bahan pewarna / peralatan mewarna / kertas lukisan
 dan sebagainya.
SISTEM FAIL
Pengurusan sistem fail merupakan tugas-tugas perkeranian yang kadang-kadang

membebankan Guru Bimbingan atau Guru Kaunseling. Walaupun membebankan,
ianya tetap penting dan perlu diuruskan dengan baik supaya dapat dimanfaatkan
secara maksimun. Sistem fail merupakan bank maklumat bagi Guru Bimbingan
atau Guru Kaunseling untuk membuat rujukan, mendapatkan pelbagai maklumat
terutama ketika personel diminta untuk menyediakan laporan tertentu atau laporan
tahunan. Walaupun kecanggihan sistem komputer yang dapat menyimpan, mudah
mengubahsuai dan memaparkan maklumat dengan segera tetapi sistem fail yang
diuruskan secara manual tetap mempunyai nilai dan kepentingannya sendiri. Sistem
fail yang diurus dengan baik secara sistematik akan dapat memastikan bahawa tiada
sebarang maklumat yang tertinggal atau hilang, dapat memberikan maklumat segera
dan boleh dicapai pada bila-bila masa yang diperlukan. Ianya juga boleh dijadikan
sebagai sistem bantuan (backup) terutama ketika sistem komputer menjadi lumpuh
akibat serangan virus, rosak atau ketiadaan bekalan elektrik.
Guru Bimbingan atau Guru Kaunseling perlu memperuntukkan sebahagian
daripada masa bertugas mereka bagi menguruskan sistem fail dengan cekap, kemas-
kini dan sistematik. Unit Hal Ehwal Murid, Sektor Pengurusan dan Pembangunaan
Kemanusiaan, Jabatan Pendidikan Perak (2001) telah mencadangkan supaya semua
Guru Bimbingan dan Guru Kaunseling di negeri Perak menggunakan sistem fail
berasaskan kepada bidang perkhidmatan yang telah ditetapkan di dalam sukatan
Perkhidmatan Bimbingan dan Kaunseling.
PANDUAN PENGURUSAN SISTEM FAIL
1. Perkara yang utama dan perlu dilakukan semasa menguruskan sistem fail ialah
menyelaras, menyusun dan menamakan tajuk atau perkara utama fail. Fail-fail
boleh dinamakan sebagai
 Fail Pengurusan Am
 Fail Bidang
 Fail Perkhidmatan Bimbingan dan Kaunseling
 Fail Dokumentasi
 Fail Aktiviti Kokurikulum.
2. Menetapkan dan menyusun nombor rujukan fail
Nama Fail : PENGURUSAN AM
No. Rujukan Fail : AEA 8001. SMKBT. UBK. 02/02/ 01/ 1.1.1 ( )
Kod Sekolah
Nama Sekolah
Unit B & K
Nombor Rujukan Fail di Pejabat Sekolah
Nombor Rujukan Fail di Unit B & K
Nombor Item
Nombor bilangan bahan berkaitan
Rajah 23 : Susunan Nombor Fail
3. Menyusun, membuat pengasingan dan pengisian fail

 Gunakan fail tegak berkulit keras.
 Dapatkan fail tegak bersaiz A4 dengan ketebalan ruang yang mencukupi.
 Masukkan tajuk utama fail di bahagian depan dan juga di bahagian tetulang
fail tegak tersebut.
 Di bahagian permulaan fail, letakkan senarai kandungan nama item-item
yang terdapat di dalam fail.
 Setiap item dalam fail diasingkan menggunakan kertas tebal beraneka
(fancy card), kertas berlapis (two-sheet) atau kad manila berwarna.
 Namakan item fail pada kertas tersebut.
 Susun item-item kecil mengikut susunan yang sesuai seperti mengikut siri
atau abjad, tarikh bahan diperolehi dan sebagainya.
 Letakkan fail di tempat yang mudah dicapai kecuali bagi fail sulit seperti
fail yang mengandungi catatan intervensi kaunseling sama ada individu atau
kelompok.
SISTEM FAIL DAN SUSUNAN ITEM
Sistem fail dan susunan item yang akan dipaparkan dianggap paling mudah, sesuai
dan sering digunakan bagi mengurus fail dan maklumat sekolah menengah. Bagi
Guru Bimbingan Sekolah Rendah, mereka perlu membuat sedikit pengubahsuaian
seperti bidang perkhidmatan, kelas atau aktiviti kokurikulum.
1.0 FAIL AM
NO. FAIL : AEA … SMK … UBK … /01
1.1 PENGURUSAN AM
AEA … SMK … UBK … /01/1.1/( )
1.1.1 Panduan Pengurusan Sistem fail
1.1.2 Struktur Organisasi SMK …
1.1.3 Carta Organisasi Unit B & K SMK …
1.1.4 Biodata Personel Unit B & K
1.1.5 Senarai Nama Guru dan Tugas
1.1.6 Tugas-Tugas Lain Dalam / Luar Sekolah
1.1.7 Perhubungan Dengan Agensi Luar
1.2 SURAT PEKELILING
AEA … SMK … UBK … /01/1.2/( )
1.2.1 Pekeliling Kementerian Pelajaran
1.2.2 Pekeliling Jabatan Pelajaran Negeri
1.2.3 Pekeliling Sekolah
1.2.4 Surat / Edaran Agensi Swasta
1.2.5 Senarai Tugas Guru Kaunseling
1.2.6 Senarai Tugas-Tugas Khas
1.2.7 Bidang dan Tanggungjawab
1.2.8 Kod Etika Guru Kaunseling Sekolah
1.2.9 Etika Persatuan Kaunseling Malaysia (PERKAMA)
1.2.10 Akta Kaunselor (Akta 580) dan Peraturan-Peraturan
1.3 KEWANGAN
AEA … SMK … UBK … /01/1.3/( )
1.3.1 Anggaran Pendapatan dan Perbelanjaan
1.3.2 Buku Stok (Kew 314)
1.3.3 Resit / Invois
1.3.4 Sebutharga
1.3.5 Rancangan Perolehan Aset
1.4 JADUAL WAKTU KELAS
AEA … SMK … UBK … /01/1.4/( )
1.4.1 Jadual Waktu Peralihan
1.4.2 Jadual Waktu Tingkatan 1
1.4.7 Jadual Waktu Tingkatan 6R
1.4.8 Jadual Waktu Tingkatan 6A
1.5 JADUAL BERTUGAS GURU KAUNSELING

AEA … SMK … UBK … /01/1.5/( )
1.5.1 Jadual Bertugas En. ………………………..
1.5.2 Jadual Bertugas Pn. ………………………..
1.5.3 Jadual Bertugas Cik ……………………….
1.6 PENGURUSAN BILIK BIMBINGAN DAN KAUNSELING
AEA … SMK … UBK … /01/1.6/( )
1.6.1 Pengurusan Sumber Bahan Maklumat
(Maklumat boleh disediakan dalam bentuk fail mengikut bidang)
1.6.2 Pengurusan Keceriaan Bilik B & K
1.6.3 Pengurusan Peralatan
2.0 FAIL BIDANG

2.1 AKADEMIK
AEA … SMK … UBK … /02/2.1/( )
2.1.1 Program tahunan
2.1.2 Kertas Kerja Aktiviti
2.1.3 Laporan Aktiviti
2.1.4 Edaran Hasil Bengkel / Seminar / Konvensyen
2.1.5 Buku Panduan dan Nota-Nota Berkaitan
2.1.6 Ujian-Ujian Belajar
2.1.7 Surat Berkaitan
2.2 KERJAYA
AEA … SMK … UBK … /02/2.2/( )
2.2.1 Program tahunan
2.2.5 Buka Panduan dan Nota-Nota Berkaitan
2.2.6 Ujian Psikologikal / Psikometrik
2.3 PSIKOSOSIAL DAN KESEJAHTERAAN MENTAL
AEA … SMK … UBK … /02/2.3/( )
2.3.1 Program Tahunan
2.3.5 Buku Rujukan dan Nota-Nota Berkaitan
2.3.6 Ujian Psikometrik
2.4 KEIBUBAPAAN
AEA … SMK … UBK … /02/2.4/( )

2.4.6 Ujian-Ujian Berkaitan (jika ada)
2.5 PEMBANGUNAN DIRI PELAJAR
AEA … SMK … UBK … /02/2.5/( )
2.5.6 Ujian-Ujian Psikometrik
2.6 PENDIDIKAN PENCEGAHAN DADAH / HIV / AIDS
AEA … SMK … UBK … /02/2.6/( )
2.6.2 Panduan Pengurusan Pendidikan Pencegahan Dadah
2.6.6 Nota-Nota Berkaitan
3.0 FAIL PERKHIDMATAN BIMBINGAN DAN KAUNSELING

3.1 PERALIHAN
AEA … SMK … UBK … /03/(1)
3.1.1 Senarai Nama Murid Peralihan dan Butirannya
3.1.2 Rekod Sesi Bimbingan / Kaunseling
3.1.3 Laporan Sesi Bimbingan / Kaunseling
3.2 TINGKATAN 1
AEA … SMK … UBK … /03/(2)
3.2.1 Senarai Nama Murid Tingkatan Satu dan Butirannya
3.3 TINGKATAN 2
AEA … SMK … UBK … /03/(3)
3.3.1 Senarai Nama Murid Tingkatan Dua dan Butirannya
3.4 TINGKATAN 3
AEA … SMK … UBK … /03/(4)
3.4.1 Senarai Nama Murid Tingkatan Tiga dan Butirannya
3.5 TINGKATAN 4
AEA … SMK … UBK … /03/(5)
3.5.1 Senarai Nama Murid Tingkatan Empat dan Butirannya

3.6 TINGKATAN 5
AEA … SMK … UBK … /03/(6)
3.6.1 Senarai Nama Murid Tingkatan Lima dan Butirannya
3.7 TINGKATAN 6 RENDAH
AEA … SMK … UBK … /03/(7)
3.7.1 Senarai Nama Murid Tingkatan Enam Rendah dan Butirannya
3.8 TINGKATAN 6 ATAS
AEA … SMK … UBK … /03/(7)
3.8.1 Senarai Nama Murid Tingkatan Enam Atas dan Butirannya
3.9 STAF DAN BEKAS PELAJAR
AEA … SMK … UBK … /03/(8)
3.9.1 Laporan Sesi Bimbingan / Kaunseling Staf
3.9.2 Laporan Sesi Bimbingan / Kaunseling Bekas Pelajar
3.10 PERUNDINGAN IBU BAPA DAN GURU
AEA … SMK … UBK … /03/(9)
3.10.1 Laporan Perundingan Ibu Bapa / Keluarga
3.10.2 Laporan Perundingan Guru
4.0 FAIL DOKUMENTASI

4.1 PERANCANGAN TAHUNAN

AEA … SMK … UBK … /04/4.1( )
4.1.1 Sasaran Kerja Tahunan
4.1.2 Rancangan / Takwim Tahunan
4.1.3 Carta Gantt
4.1.4 Perancangan Strategik
4.2 MINIT MESYUARAT
AEA … SMK … UBK … /04/4.2( )
4.2.1 Minit Mesyuarat Unit Bimbingan dan Kaunseling
4.2.2 Minit Mesyuarat Jawatankuasa Pengurusan Sekolah (Akademik,
HEM, Kokurikulum, Kewangan Sekolah, Lembaga Disiplin)
4.2.3 Minit Mesyuarat Jawatankuasa lain (Minggu Orientasi, PPDa,
Program Sekolah Selamat, Program Tuisyen Asrama)
4.2.4 Minit Mesyuarat Jawatankuasa Bimbingan dan Kaunseling
Daerah / Negeri
4.3 DOUKUMENTASI, LAPORAN DAN PENILAIAN TAHUNAN
AEA … SMK … UBK … /04/4.3( )
4.3.1 Dokumentasi Aktiviti Mengikut Bidang
 Akademik
 Kerjaya
 Psikososial dan Kesejahteraan Mental
 Pembangunan Diri Pelajar
 Pendidikan Pencegahan Dadah / HIV / AIDS
 Keibubapaan
4.3.2 Laporan Keseluruhan Perkhidmatan Bimbingan dan Kaunseling
4.3.3 Penilaian dan Akauntabiliti Khidmat Bimbingan dan Kaunseling
4.4 DOKUMEN PERKHIDMATAN BIMBINGAN DAN KAUNSELING
AEA … SMK … UBK … /04/4.4( )
4.4.1 Borang Rujukan Khidmat B & K
4.4.2 Borang Kebenaran Meninggalkan Kelas
4.4.3 Borang Janjitemu Klien (Individu dan Kelompok)
4.4.4 Borang Rekod Sesi (Individu / Kelompok / Perundingan)
4.4.5 Borang Rumusan Bulanan (Individu / Kelompok / Perundingan)
4.4.6 Borang Laporan Perkhidmatan Bimbingan dan Kaunseling
4.4.7 Borang Penilaian Perkhidmatan Bimbingan dan Kaunseling
4.5 BUKU REKOD PERKHIDMATAN BIMBINGAN DAN KAUNSELING
AEA … SMK … UBK … /04/4.5( )
4.5.1 Panduan Menulis Buku Rekod Perkhidmatan
4.5.2 Dokumen-dokumen lain berkaitan Rekod Perkhidmatan
5.0 AKTIVITI KOKURIKULUM

5.1 KELAB BIMBINGAN DAN KERJAYA

AEA … SMK … UBK … /05/5.1( )
5.1.1 Kelab Bimbingan dan Kerjaya
(Perlembagaan, keahlian, yuran, carta organisasi, perancangan
aktiviti tahunan)
5.2 PEMBIMBING RAKAN SEBAYA
AEA … SMK … UBK … /05/5.2( )
5.2.1 Pasukan Pembimbing Rakan Sebaya (PRS)
(Keahlian, kertas program, modul, buku log, carta organisasi,
perancangan aktiviti tahunan)
5.3 SKIM LENCANA ANTIDADAH
AEA … SMK … UBK … /05/5.3( )
5.3.1 Skim Lencana Antidadah (SLAD)
(Keahlian, buku log, perancangan aktiviti tahunan)
5.4 KELAB ANTIJENAYAH
AEA … SMK … UBK … /05/5.4( )
5.4.1 Kelab Antijenayah
(Perlembagaan, keahlian, yuran, carta organisasi, perancangan
aktiviti tahunan)
BAHAN DAN RUJUKAN
Bagi meningkatkan lagi kompetensi dari segi ilmu pengetahuan, kemahiran dan
ketrampilan Guru Bimbingan dan Guru Kaunseling, pelbagai bahan sokongan atau
bahan rujukan dan panduan berkaitan bimbingan dan kaunseling, psikologi dan
kemahiran-kemahiran tertentu perlu disediakan. Bahan-bahan rujukan atau bahan
sokongan maklumat berikut perlu disediakan di bilik bimbingan dan kaunseling.
 Buku-buku berkaitan bimbingan dan kaunseling, psikologi, motivasi,
kemahiran belajar, pendidikan kerjaya, pendidikan pencegahan (alkohol,
rokok, dadah, HIV / AIDS), kesihatan diri dan mental, pembangunan dan
perkembangan kendiri, pembinaan sahsiah dan akhlak
 Buku panduan pengurusan Perkhidmatan Bimbingan dan Kaunseling
 Buku panduan pengurusan Pembimbing Rakan Sebaya
 Buku Panduan pengurusan Pendidikan Pencegahan Dadah (PPDa)
 Buku Log (Pembimbing Rakan Sebaya dan Skim Lencana Antidadah)
 Kertas seminar
 Kertas kerja atau kertas cadangan
 Jurnal
 Pamflet
 Brosur
 Risalah dan buletin
 Buku Panduan Kemasukan ke IPTA dan IPTS
 Buku Tahunan dan Takwim
 Makalah dan majalah
 Poster
 Carta
 Cakera padat mengandungi bahan maklumat atau perisian berkaitan
peluang pendidikan dan latihan, kerjaya, motivasi, kepimpinan, kemahiran
belajar, kemahiran diri dan seumpamanya
 Bahan maklumat (trasparensi)
 Bahan-bahan kursus
 Keratan akhbar atau buku skrap
 Borang kemasukan dan borang permohonan jawatan (pekerjaan)
 Iklan tawaran kemasukan (pelajaran) / iklan kerja / resume
 dan sebagainya yang sesuai.
Bahan Rujukan Sokongan

 Buku panduan pengurusan sekolah / takwim sekolah
 Album kenangan aktiviti Unit Bimbingan dan Kaunseling
 Laporan kes disiplin pelajar
 Piagam Pelanggan
 Laporan peperiksaan awam sekolah (UPSR, PMR, SPM, STPM)
 Laporan peperiksaan awam terbitan Kementerian Pelajaran Malaysia.
INSTRUMEN UJIAN
Bagi tujuan untuk menjalankan ujian dan mendiagnosis tret-tret personaliti, minat
kerjaya dan nilai pelajar, pelbagai instrumen ujian psikologikal atau psikometrik
perlu disediakan supaya bahan tersebut mudah diperolehi oleh Guru Kaunseling
ketika diperlukan. Oleh itu, Guru Kaunseling disarankan supaya memiliki beberapa
set koleksi instrumen ujian psikometrik atau psikologikal bagi memudahkan mereka
menjalankan ujian dan pengujian kepada mana-mana pelajar yang memerlukannya.
Sidek (1998) dalam bukunya ‘Pengujian dalam Psikologi dan Kaunseling’
telah menyenarai dan membincangkan tentang ujian dan pengujian, kaedah untuk
memproses serta membuat diagnosis ujian. Beliau telah mengemukakan beberapa
ujian psikologikal untuk menguji personaliti, minat dan nilai individu terhadap
pekerjaan. Menguruskan ujian memerlukan ilmu pengetahuan, kemahiran dan juga
pengalaman berkaitan setiap ujian. Sekadar memiliki pelbagai koleksi alat ujian
tidak mencukupi. Guru Kaunseling juga perlu mengetahui prosedur interpretasi,
memproses dan membuat diagnosis kepada setiap ujian atau inventori yang telah
diberikan kepada pelajar. Senarai berikut merupakan ujian atau inventori psikologi
atau psikometrik yang telah dialih bahasa, boleh diperolehi serta dimiliki oleh Guru
Kaunseling.
 Senarai Semak Masalah Mooney
 Soal Selidik Personaliti (Sidek)
 Inventori Personaliti Eysenck Junior (JEPI)
 Ujian Skala Konsep Kendiri Tennessee
 Inventori Pemilihan Kerjaya Holland (VPI)
 Soal Selidik Minat Kerjaya (SDS)
 Ujian Minat Pelajar Terhadap Pekerjaan
 Inventori Personaliti Warna
 Borang Minat Rothwell-Miller
 Inventori Kematangan Kerjaya
 Inventori Nilai
 Soal Selidik Nilai Pekerjaan
 Soal Selidik Tabiat (Inventori Personaliti Stres)
 Ujian Konsep Kendiri
 Inventori Suasana Bekerja dan lain-lain.
Bagi pelajar sekolah rendah terdapat beberapa ujian yang mudah dan boleh
digunakan oleh Guru Bimbingan. Ujian-ujian tersebut ialah Repertory Grid (ujian
dalam bentuk temuduga), Thematic Apperception Test (ujian menggunakan gambar
seorang, dua atau lebih sedang berinteraksi), Teknik Rorschach (mentafsir tompok-
tompok dakwat) dan The Bender-Gestalt Visual Motor Test (menyalin pelbagai
bentuk geometrik) dan lain-lain (Aiken, 1997). Setiap ujian memerlukan kepakaran
Guru Bimbingan untuk menginterpretasi dan membuat diagnosis.
Di samping ujian-ujian psikologi atau psikometrik terdapat juga pelbagai
ujian yang boleh digunakan untuk mengesan kebolehan (aptitud) pelajar seperti
pencapaian, kecerdasan dan kebolehan menghadapi masalah. Ujian-ujian tersebut
digunakan untuk aspek yang berkaitan dengan motivasi, kemahiran belajar dan
kepimpinan diri. Beberapa orang penulis buku berkaitan dengan kemahiran belajar
telah mengemukakan beberapa ujian untuk mengesan masalah dalam pembelajaran
seperti Ismail (1987), Mohd Yunus (1990), Kamaruddin (1997) dan Malek (2004).
Ujian-ujian yang dikemukakan oleh penulis tersebut berkaitan dengan psikologi dan
motivasi belajar, kesediaan belajar, minat belajar, kemahiran belajar dan
pengurusan masa. Jika Guru Kaunseling mengendalikan program Pembimbing
Rakan Sebaya mereka juga boleh merujuk kepada Zuraidah (1993) bagi
mendapatkan ujian-ujian
berkaitan Pembimbing Rakan Sebaya seperti Ujian Pengetahuan PRS, Ujian Sikap
PRS dan ujian konsep kendiri.
Guru Bimbingan atau Guru Kaunseling jika memiliki kemampuan bolehlah
membina sendiri beberapa ujian atau soal selidik untuk tujuan mengesan keperluan
atau mendapatkan maklumat-maklumat tertentu. Soal selidik tersebut perlu ringkas,
mempunyai matlamat yang khusus, sesuai untuk sasaran dan masa tertentu sahaja.
Maklumat yang boleh dikumpulkan melalui soal selidik seperti :
 keperluan pelajar terhadap bidang khidmat bimbingan (akademik, kerjaya,
hubungan interpersonal, psikososial, kepimpinan dan sebagainya).
 mengenalpasti kelemahan pelajar dalam aspek tertentu.
 masalah pelajar di bilik darjah atau di asrama.
 halatuju pelajar dalam akademik dan kerjaya (bidang kursus dan IPT).
 masalah-masalah lain seperti kesihatan, kebajikan, tekanan (stres) dan
sebagainya.
BORANG DAN REKOD INTERVENSI
Dalam Perkhidmatan Bimbingan dan Kaunseling, borang merupakan instrumen atau

dokumen yang boleh digunakan bagi merekod perkhidmatan yang berkaitan dengan
aktiviti bimbingan atau intervensi kaunseling. Terdapat pelbagai jenis dan bentuk
borang digunakan ketika mengendalikan urusan berkaitan aktiviti bimbingan atau
intervensi kaunseling. Personel perlu mahir dalam menentukan dan memilih format
yang seragam untuk digunakan dalam setiap perkhidmatan yang diberikan. Sekira-
nya terlalu banyak format borang yang digunakan ianya mungkin menggambarkan
ketidaksepakatan atau ‘kecelaruan citarasa’ di kalangan personel bimbingan dan
kaunseling. Format yang dipilih seharusnya dapat digunakan dengan selesa oleh
semua Guru Bimbingan atau Guru Kaunseling di sekolah mereka. Penyelarasan
perlu dibuat dalam kaedah menulis atau melaporkan aktiviti. Keselarasan semasa
menulis rekod memudahkan personel untuk membuat rujukan sekiranya terdapat
klien yang suka berpindah dari seorang personel kepada personel yang lain.
Borang rujukan atau janjitemu perlu disebarkan secara meluas. Biasanya
borang-borang tersebut diletakkan di bilik kaunseling, di bilik guru atau di tempat-
tempat yang strategik. Contoh borang dan panduan mengisi borang rujukan atau
janjitemu boleh ditampalkan di papan-papan pamer di luar bilik bimbingan dan
kaunseling. Kaedah ini memudahkan pelanggan menggunakan borang tersebut.
Jika ada pelajar atau pelanggan datang ke bilik bimbingan dan kaunseling secara
sukarela (walk in client) maka adalah menjadi tanggungjawab personel mengisi
borang janjitemu bagi tujuan catatan rekod.
Borang-borang rujukan, janjitemu dan tatacara merekod aktiviti digunakan
mengikut fasa-fasa masa tertentu. Terdapat tiga fasa masa utama apabila personel
menggunakan borang-borang tersebut.
1. Fasa Sebelum Memberikan Perkhidmatan

– Borang bagi mendapatkan klien sama ada melalui rujukan, arahan,
dijemput atau datang secara sukarela.
– Borang ini boleh ditujukan secara umum kepada mana-mana personel
atau boleh ditujukan secara khusus kepada personel tertentu.
2. Fasa Semasa Intervensi Selesai Dijalankan

– Borang digunakan untuk menyediakan rekod atau laporan intervensi
kaunseling sebaik sahaja selepas dijalankan sama ada bentuk individu
atau kelompok.
– Laporan melibatkan nama klien, tarikh dan masa intervensi dijalankan,
perkara yang berlaku semasa proses kaunseling dan Guru Bimbingan
atau Guru Kaunseling yang terlibat.
– Laporan ini dianggap sulit dan tertakluk kepada etika kerahsiaan.
3. Fasa Selepas Intervensi
– Borang digunakan untuk menyediakan laporan atau pengumpulan data
bagi setiap aktiviti khidmat bimbingan atau intervensi kaunseling yang
telah dijalankan oleh Perkhidmatan Bimbingan dan Kaunseling.
– Data yang dikumpul akan digunakan untuk membuat laporan bulanan
atau laporan tahunan aktiviti Unit Bimbingan dan Kaunseling.
FASA SEBELUM MEMBERIKAN PERKHIDMATAN
Setiap klien atau pelanggan yang akan diberikan khidmat bimbingan atau intervensi
kaunseling perlulah diurus secara sistematik. Borang merupakan instrumen yang
digunakan untuk tujuan menyusunatur masa interaksi, sebagai catatan dan juga alat
kawalan pelajar. Setiap khidmat yang akan diberikan perlu dibuat janjitemu
terlebih dahulu supaya setiap permintaan untuk mendapatkan apa-apa perkhidmatan
tidak akan bertindih, terlupa atau terlepas pandang. Borang janjitemu juga
merupakan dokumen yang akan memudahkan personel untuk membuat persediaan
awal yang diperlukan. Borang janjitemu boleh digunakan sebagai alat kawalan
pelajar jika ada pelajar yang menyalahgunakan alasan untuk berjumpa dengan Guru
Bimbingan atau Guru Kaunseling pada hal sebenarnya mereka melencong ke
tempat lain atau pun ponteng kelas. Borang-borang yang digunakan oleh personel
atau klien sebelum memberikan perkhidmatan atau bagi mendapatkan perkhidmatan
ialah
a. Borang Rujukan Khidmat Bimbingan / Kaunseling
b. Borang Kebenaran Berjumpa pelajar
c. Borang Janjitemu Khidmat Kaunseling / Kebenaran Keluar Kelas
d. Borang Mendapatkan Khidmat Bimbingan / Kaunseling
a. Borang Rujukan Khidmat Bimbingan / Kaunseling

– Borang ini digunakan untuk merujuk klien kepada Guru Bimbingan atau
Guru Kaunseling oleh Pengetua atau Guru Besar, guru, pengawas atau PRS
yang ingin mencadangkan nama seorang atau beberapa orang pelajar untuk
diberikan khidmat bimbingan atau intervensi kaunseling.
– Guru Bimbingan atau Guru Kaunseling yang akan menentukan sama ada
pelajar yang dicadangkan itu menerima khidmat bimbingan atau perlu
menjalani intervensi kaunseling atau kedua-duanya.
b. Borang Kebenaran Berjumpa Pelajar
– Borang ini digunakan oleh Guru Bimbingan atau Guru Kaunseling untuk
menjemput pelajar menghadiri sesi kaunseling. Di samping itu, borang ini
bertujuan untuk mendapatkan kebenaran guru yang sedang mengajar ketika
pelajar itu dijemput.
– Pelajar yang dijemput adalah pelajar yang telah dikenalpasti bermasalah oleh
Guru Bimbingan atau Guru Kaunseling atau dirujuk oleh orang lain melalui
borang rujukan.
– Guru Bimbingan atau Guru Kaunseling boleh juga mengenalpasti pelajar
yang bermasalah melalui perundingan dengan guru atau melalui Senarai
Semak Masalah Mooney.
– Sebelum menjemput mana-mana pelajar yang telah dikenalpasti, Guru
Bimbingan atau Guru Kaunseling hendaklah meneliti rekod maklumat
pelajar tersebut untuk mendapatkan maklumat awal tentang klien mereka.
– Sebaik-baiknya Guru Bimbingan atau Guru Kaunseling memilih waktu yang
paling sesuai untuk ‘menarik keluar’ pelajar tersebut dari kelasnya dengan
merujuk kepada jadual waktu kelas pelajar tersebut.
UNIT BIMBINGAN DAN KAUNSELING
SEK. MEN. KEB. BANDAR TSUNAMI
RUJUKAN KHIDMAT BIMBINGAN / KAUNSELING
Kepada : ___________________________________
(Sila catatkan nama Guru Kaunseling)
Berikut adalah nama-nama pelajar yang ingin saya kemukakan untuk diberikan
khidmat kaunseling oleh pihak tuan / puan.
Bil. Nama Pelajar Tingkatan Catatan
Diharapkan dapat kiranya pihak tuan membuat janjitemu dengan pelajar

tersebut. Kerjasama dari pihak tuan / puan didahului dengan ucapan terima
kasih.
Sekian.
Yang benar,
…………………
Nama : _______________________ *(Pengetua / Guru / Pengawas / PRS/ Lain-lain)
*Potong mana yang tidak berkenaan.

Tarikh : ___________
Rajah 24 : Borang Rujukan Khidmat Bimbingan / Kaunseling

Rujukan :
Tarikh :
MEMOHON KEBENARAN BERJUMPA PELAJAR

Kerjasama dan jasa baik cikgu dipohon untuk membenarkan pelajar yang mengemukakan
surat ini _______________________________________ Tingkatan __________ untuk
menjalani sesi kaunseling pada ____________ jam _______
2. Atas pertimbangan dan kerjasama yang cikgu berikan, saya mengucapkan ribuan
terima kasih.
Sekian.
Yang menjalankan tugas,
(Nama )
Guru Kaunseling
………………….………………… potong di sini ………………………………………….
JAWAPAN GURU
Dibenarkan / Tidak dibenarkan*
Jika tidak dibenarkan : Alasan ___________________________________________
Tandatangan ………………………. Tarikh : ………………….

Nama
* Potong yang tidak berkenaan
Rajah 25 : Borang Kebenaran Berjumpa Pelajar
c. Borang Janjitemu Khidmat Kaunseling dan Kebenaran Keluar Kelas

– Borang ini digunakan oleh Guru Bimbingan atau Guru Kaunseling untuk
menjemput pelajar menghadiri sesi kaunseling melalui janjitemu yang telah
dibuat dengan pelajar berkenaan.
– Ada ketikanya pelajar yang datang secara sukarela ingin mendapatkan
khidmat atau intervensi kaunseling tidak dapat dilayan kerana ketika itu
Guru Bimbingan atau Guru Kaunseling sedang menjalankan intervensi
dengan pelajar lain. Janjitemu terpaksa dibuat dengan menetapkan tarikh
dan masa bagi pertemuan untuk menjalankan intervensi dengan pelajar
tersebut.
– Sebaik-baiknya jika ada pelajar datang secara sukarela, Guru Bimbingan atau
atau Guru Kaunseling hendaklah melayan pelajar tersebut ketika itu juga.
– Pastikan selepas sesi tamat dijalankan, pelajar yang datang secara sukarela
dibekalkan dengan sedikit nota untuk memberitahu guru klien yang sedang
mengajar di kelas. Nota ringkas tersebut digunakan untuk mengelakkan
kejadian di mana pelajar menggunakan alasan berjumpa dengan Guru
Bimbingan atau Guru Kaunseling padahal dalam keadaan sebenarnya mereka
telah ponteng kelas.

SEK. KEB. KAMPUNG PUTING BELIUNG
Rujukan :
Tarikh :
JANJITEMU KHIDMAT KAUNSELING
NAMA : ___________________________________________ TAHUN : _________
Anda dipersilakan hadir ke bilik kaunseling Tarikh : ___________________

Masa : ___________________
Sila gunakan keratan di bawah untuk mendapatkan kebenaran keluar kelas dari
guru yang sedang mengajar.
Sekian. Terima kasih.
……………………….
(Nama Guru Bimbingan) Tarikh : _________
----------------------------------------- potong di sini ---------------------------------------
SURAT KEBENARAN MENGHADIRI SESI KAUNSELING
NAMA : ___________________________________ TAHUN : ______________
Saya membenarkan / tidak membenarkan* pelajar di atas untuk menghadiri sesi

yang dikendalikan oleh pihak tuan / puan pada tarikh dan masa seperti yang
dinyatakan di atas.
Yang benar,
……………………………….
Nama Guru _______________________
* Potong mana yang tidak berkenaan

Keratan ini disimpan oleh guru yang memberi kebenaran.
Rajah 26 : Borang Janjitemu Khidmat Kaunseling

Pelajar : _______________________ Tahun : _______

Tarikh : _______________ Masa : ________________
Perkara : Telah diberi perkhidmatan
Bimbingan / Kaunseling / Urusan Lain*
Personel : ……………………………..
( )
* Potong mana yang tidak berkenaan
Rajah 27 : Nota Ringkas Khidmat
d. Borang Permohonan Mendapatkan Khidmat Bimbingan / Kaunseling

– Borang ini digunakan oleh pelajar yang datang secara sukarela untuk
membuat janjitemu dengan Guru Bimbingan atau Guru Kaunseling.

MEMOHON MENDAPATKAN
KHIDMAT KAUNSELING INDIVIDU
Nama Pelajar : ____________________________________ Tingkatan : ___________
Saya ingin berjumpa dengan : ________________________________________________

(Nyatakan nama Guru Kaunseling pilihan anda)
TARIKH : HARI :
MASA : TEMPAT : Bilik Kaunseling
Perkara yang ingin saya bincangkan ialah pada petak yang bertanda (  ) seperti di bawah.
AKADEMIK / PENDIDIKAN PERIBADI

PERKEMBANGAN DIRI KELUARGA
KERJAYA DISIPLIN
SOSIAL LAIN-LAIN
MOTIVASI DIRI
Yang benar,
…………………………..
( )
Rajah 28 : Borang Mendapatkan Khidmat Kaunseling Individu / Kelompok

– Tarikh dan masa janjitemu yang ditentukan oleh pelajar adalah berdasarkan
kelapangan yang dimiliki oleh pelajar tersebut.
– Borang ini perlu dipenuhi sekiranya pelajar yang datang untuk berjumpa
dengan personel tetapi ketika itu personel tiada di bilik kaunseling atau
sedang berada di luar sekolah.
– Guru Bimbingan atau Guru Kaunseling hendaklah segera berjumpa dan
berbincang semula dengan pelajar tersebut dalam waktu yang terdekat
sekiranya waktu yang ditetapkan bertindih dengan janjitemu dengan pelajar
yang lain.
– Sekiranya pada waktu pelajar itu datang, Guru Bimbingan atau Guru
Kaunseling berada dalam waktu fleksibel maka menjadi tanggungjawabnya
untuk melayani keperluan pelajar tersebut ketika itu juga. Pelajar yang
datang secara sukarela akan memudahkan tugas Guru Bimbingan atau Guru
Kaunseling menjalankan intervensi kaunseling individu atau kelompok.

MENDAPATKAN KHIDMAT KAUNSELING KELOMPOK
BIL. NAMA PELAJAR TINGKATAN
Kami ingin berjumpa dengan : _______________________________________________

TARIKH : HARI :
Perkara yang ingin saya bincangkan ialah pada petak yang bertanda ( ) seperti di bawah.

KERJAYA DISIPLIN
SOSIAL LAIN-LAIN
MOTIVASI DIRI
Yang benar,
…………………………..
( )
Rajah 29 : Borang Mendapatkan Khidmat Kaunseling Kelompok

Semua contoh borang janjitemu atau borang rujukan yang telah dipaparkan
di atas hanya sekadar panduan untuk memudahkan kerja Guru Bimbingan dan Guru
Kaunseling mendapatkan klien. Terdapat pelbagai jenis atau bentuk borang lain
yang boleh digunakan oleh personel. Guru Bimbingan atau Guru Kaunseling boleh
menggunakan satu bentuk borang yang serbaguna iaitu boleh digunakan untuk
tujuan janjitemu ataupun rujukan. Ianya mungkin berbentuk seperti kad rawatan
hospital pelajar. Terdapat beberapa perkara yang fleksibel iaitu boleh diubahsuai
misalnya tajuk perkara sama ada janjitemu atau rujukan atau kaedah sama ada
bimbingan, kaunseling atau perundingan atau bentuk khidmat sama ada individu
atau kelompok.

___________________________________________________________________________________
BORANG TEMUJANJI
BIMBINGAN / KAUNSELING
INDIVIDU / KELOMPOK*
BIL. NAMA PELAJAR TINGKATAN T / TANGAN
Saya / Kami ingin berjumpa : ________________________________________________

TARIKH : HARI :
Perkara yang ingin saya / kami bincangkan ialah pada petak yang bertanda (  ) di bawah.

KERJAYA DISIPLIN
SOSIAL LAIN-LAIN
MOTIVASI DIRI
* Ditentukan oleh Guru Kaunseling.
Rajah 30 : Borang Mendapatkan Khidmat Bimbingan / Kaunseling

Individu / Kelompok

FASA SEMASA DAN SELEPAS INTERVENSI DIJALANKAN
Sebaik sahaja sesuatu intervensi kaunseling itu selesai sama ada kaunseling individu
atau kelompok, Guru Bimbingan atau Guru Kaunseling perlulah membuat laporan
intervensi. Terdapat beberapa contoh bentuk format yang telah dicadangkan dan
difikirkan sesuai digunakan oleh Guru Bimbingan atau Guru Kaunseling. Contoh-
contoh borang rekod atau laporan sesi berikut mungkin dapat membantu.

LAPORAN SESI KAUNSELING INDIVIDU / KELOMPOK
Rujukan : ____________
Tarikh : _____________
Masa : ______________
Sesi ke : _____________
Nama Klien : __________________________________ Tahun : ___________

__________________________________ ___________
__________________________________ ___________
__________________________________ ___________
__________________________________ ___________
__________________________________ ___________
__________________________________ ___________
Persoalan / isu yang dibawa
Laporan Sesi
Tindakan
Catatan
………………………
( )
Guru Bimbingan
Rajah 31 : Format 1 – Borang Laporan Intervensi Individu / Kelompok

Borang laporan format 1 boleh digunakan untuk menyediakan laporan sesi
kaunseling individu atau kaunseling kelompok. Beberapa perkara yang perlu diberi
perhatian oleh personel ialah
 Persoalan atau isu yang dibawa – perkara yang ingin dikongsi bersama
oleh klien dalam bentuk masalah yang dibawa (presenting problem)
(kemungkinan bukan isu atau masalah yang sebenar).
 Laporan sesi – masukkan teori atau pendekatan yang digunakan, isu
atau masalah, proses kaunseling serta kemahiran menolong yang telah
digunakan sepanjang sesi. Catatkan juga intipati isu atau masalah jika
ianya ditimbulkan oleh klien.
 Tindakan – implikasi atau hasil daripada sesi misalnya memberi kerja
rumah, peneguhan, mengenalpasti pilihan, penamatan sesi dan lain-lain.
 Catatan – membuat penetapan seperti menentukan tarikh dan masa bagi
sesi seterusnya, menamatkan sesi atau merujuk kes kepada personel
atau pakar yang lain.
 Borang ini boleh diubahsuai untuk digunakan bagi mencatat rekod sesi
perundingan di antara Guru Bimbingan atau Guru Kaunseling dengan
guru-guru atau ibu bapa.

REKOD SESI KAUNSELING INDIVIDU
Rujukan : ___________
Tarikh : _____________
Masa : ______________
Sesi ke : _____________
Nama Klien : ____________________________________
Tahun : _________________
TARIKH CATATAN SESI PERTEMUAN TINDAKAN
Rajah 32 : Format 2 – Borang Rekod Sesi Kaunseling Individu

Rujukan : ___________
Tarikh : _____________
Masa : ______________
Sesi ke : _____________
REKOD SESI KAUNSELING KELOMPOK
BIL. NAMA AHLI KELOMPOK TAHUN
Persoalan / Isu :
Laporan Sesi Kaunseling :
Tindakan :
Catatan :
Guru Bimbingan : …………………………..

( )
Rajah 33 : Format 3 – Rekod Sesi Kaunseling Kelompok
Nota : Borang Format 2 dan 3 tidak banyak bezanya dengan format 1. Borang
format 2 boleh juga digunakan bagi merekodkan khidmat perundingan.
Rujukan : ___________
Tarikh : ____________
Masa : _____________
Sesi ke : _____________
REKOD SESI KAUNSELING INDIVIDU
Nama Klien : _____________________________________

Tingkatan : _____________
Cara Datang : Dirujuk / Diarah / Dijemput / Sukarela
Perkara / Isu Dibawa : __________________________________________________

______________________________________________________________________
Diagnosis : ___________________________________________________________
______________________________________________________________________
RAWATAN
A. Pendekatan Teori
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
B. Perancangan Rawatan
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
C. Strategi Rawatan
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
D. Kemahiran Menolong Digunakan

__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
Catatan : ____________________________________________________________
__________________________________________________________________
( )
Nama Guru Kaunseling
Rajah 34 : Format 4 – Rekod Sesi Kaunseling Individu
Nota : Borang Format 4 boleh juga digunakan untuk merekodkan intervensi

perundingan dengan guru-guru atau ibu bapa.

Rujukan : ___________
Tarikh : _____________
Masa : ______________
Sesi ke : _____________
REKOD SESI KAUNSELING KELOMPOK
Nama Klien : ____________________________________ Tingkatan : _________

____________________________________ _________
____________________________________ _________
____________________________________ _________
____________________________________ _________
____________________________________ _________
____________________________________ _________
____________________________________ _________
Perkara / Isu Dibawa : ___________________________________________________

_______________________________________________________________________
Diagnosis : ____________________________________________________________
_______________________________________________________________________
RAWATAN
A. Pendekatan Teori
____________________________________________________________________
____________________________________________________________________
____________________________________________________________________
B. Perancangan Rawatan
____________________________________________________________________
____________________________________________________________________
____________________________________________________________________
____________________________________________________________________
C. Strategi Rawatan
____________________________________________________________________
____________________________________________________________________
____________________________________________________________________
D. Kemahiran Menolong Digunakan

____________________________________________________________________
____________________________________________________________________
Catatan : ______________________________________________________________
____________________________________________________________________
( )
Rajah 35 : Format 5 – Rekod Sesi Kaunseling Kelompok

Bagi format 4 dan 5 terdapat sedikit kelainan. Format ini agak terperinci
kerana Guru Bimbingan atau Guru Kaunseling perlu merekodkan beberapa perkara
seperti berikut :
 Perkara atau isu yang dibawa – perkara yang ditonjolkan di awal sesi
dan biasanya isu yang dibawa bukanlah persoalan atau masalah yang
sebenar. Misalnya klien mengadu rakan-rakan sekelas tidak suka
berkawan dengannya. Setelah dibuat penerokaan, masalah sebenarnya
mungkin klien seorang pelajar yang tidak tahu bergaul, suka mengawal
orang lain, tidak tahu menghormati orang lain dan sebagainya. Isu
biasanya berfokus kepada pihak pertama iaitu klien.
 Diagnosis – apa-apa sahaja reaksi yang boleh dilihat atau dikesan oleh
Guru Bimbingan atau Guru Kaunseling pada diri klien sama ada secara
lisan atau bukan lisan, tingkah laku, keadaan emosi, mimik muka dan
sebagainya. Reaksi yang dipamerkan seperti gugup, risau, tertekan,
marah, sedih, gelisah, pergerakan kaki tangan tidak terkawal, tangan
menarik-narik rambut, menggigit kuku, tidak berani bertentangan mata
(memandang ke arah lain), bercakap tidak keruan, berdiam diri, cakap
perlahan atau tersekat-sekat dan sebagainya.
 Rawatan – pendekatan teori, perancangan, strategi dan kemahiran
menolong yang digunakan sepanjang sesi.
o Pendekatan teori – asas teori kaunseling yang digunakan sama
ada berpegang kepada teori tertentu, menggunakan pendekatan
eklektik atau menggunakan pendekatan kaunseling Islam.
Contoh : Pendekatan teori : Terapi Realiti. Andaian :
Manusia perlu memenuhi keperluan biologi dan psikologi.
Manusia sendiri yang bertanggungjawab terhadap diri sendiri
sama ada membentuk identiti berjaya atau identiti gagal.
o Perancangan rawatan – menentukan matlamat kaunseling dan
aktiviti yang akan dijalankan. Misalnya
 Sesi 1 – membina hubungan
o menerima klien
o menstruktur
o mendengar aduan / isu.
 Sesi 2 – penerokaan isu
o meneroka isu dibawa lebih mendalam
o mengenalpasti isu / masalah klien.
o Strategi rawatan – catatkan langkah-langkah dalam proses
kaunseling secara lebih terperinci. Catatkan teknik, kaedah
atau kemahiran yang diajar (jika ada).
 Misalnya : mengajar klien berinteraksi secara berkesan.
o Kemahiran menolong yang digunakan – kemahiran melayan
dan kemahiran kaunseling yang paling banyak digunakan dan
keberkesanannya.
 Catatan – digunakan untuk menentukan tarikh, janjitemu bagi sesi
seterusnya atau menamatkan sesi atau merujuk klien kepada pakar.
Rekodkan tentang kerja rumah yang diberi, peneguhan, pengukuhan,
membuat kontrak, pelan tindakan dan lain-lain.
FASA SELEPAS INTERVENSI
Rekod merupakan alat atau instrumen dokumentasi yang dianggap penting dalam
memberikan khidmat bimbingan dan intervensi kaunseling. Setiap dokumentasi
atau catatan rekod dapat menggambarkan tentang amalan yang telah dilaksanakan
oleh personel. Di samping itu, maklumat daripada catatan rekod biasanya dapat
digunakan untuk menyediakan laporan tentang klien apabila diminta oleh pihak
sekolah atau untuk tujuan rujukan pakar. Catatan rekod juga dapat menyediakan
data dan maklumat apabila personel menyediakan laporan bulanan atau tahunan
tentang khidmat bimbingan atau intervensi kaunseling, menjalankan penilaian atau
akauntabiliti tentang keberkesanan perkhidmatan yang telah diberikan atau dapat
dijadikan panduan ketika menggubal perancangan pada masa akan datang.
Jika pihak sekolah ingin mendapatkan laporan tentang klien tertentu, hanya
maklumat umum sahaja yang perlu dipaparkan bersesuaian dengan kehendak etika
kaunseling iaitu setiap personel perlu menjaga kerahsiaan dan kebajikan kliennya.
Bagi menyediakan laporan aktiviti bulanan atau tahunan, hanya jumlah atau kuantiti
sahaja yang dicatatkan dan ianya tidak melibatkan sebarang pendedahan nama klien
atau identiti yang boleh mendedahkan klien. Prosedur adalah selaras dengan tujuan
laporan disediakan iaitu untuk memberikan paparan data maklumat dari segi jumlah
atau kuantiti perkhidmatan yang telah dilaksanakan. Panduan untuk mengisi rekod
khidmat bimbingan kelompok atau intervensi kaunseling individu atau kelompok
merupakan format yang sering digunakan oleh Guru Kaunseling seperti mana yang
terdapat dalam Buku Rekod Perkhidmatan Bimbingan dan Kaunseling bagi sekolah
menengah.
A. PANDUAN MENGISI REKOD BIMBINGAN KELOMPOK
KOD BIMBINGAN
BA – Bimbingan Akademik contoh : BA 001, BA 002 (siri bimbingan)
BK – Bimbingan Kerjaya contoh : BK 001, BK 002
BS – Bimbingan Sosial contoh : BS 001, BS 002
BP – Bimbingan Pemimpin contoh : BP 001, BP 002
PM – Penyebaran Maklumat contoh : PM 001, PM 002
KLASIFIKASI KAEDAH
L – Latihan
B – Bengkel
LB – Lawatan Belajar
S – Seminar
P – Perkhemahan
C – Ceramah
PK – Pengajaran di Kelas
K – Kursus
KLASIFIKASI KLIEN
P – Perempuan
L – Lelaki
PP – Pemimpin Pelajar
PB – Pelajar Biasa
PR – Pelajar Risiko
IB – Ibu Bapa / Penjaga
G – Guru / Staf
P – Pentadbir
LL – Lain-lain (nyatakan)
NAMA JENIS BIL. KOD

TARIKH MASA AKTIVITI KLIEN TING. BIMBINGAN KAEDAH
L P
8.4.06 3-4 BA PR 3C, 3D 50 13 BA018 C
9.4.06 10 - 11 BK PB 4K 12 22 BK012 PK
Rajah 36 : Rekod Bimbingan Kelompok
B. PANDUAN MENGISI REKOD KAUNSELING INDIVIDU / KELOMPOK /

PERUNDINGAN
KOD INTERVENSI
KI – Kaunseling Individu; contoh : KI 001, KI 002 (siri intervensi)
KK – Kaunseling Kelompok; contoh : KK 001, KK 002
KLASIFIKASI KLIEN
P – Perempuan
L – Lelaki
PP – Pemimpin Pelajar
PB – Pelajar Biasa
PR – Pelajar Risiko
IB – Ibu Bapa / Penjaga
G – Guru / Staf
P – Pentadbir
LL – Lain-lain (nyatakan)
JENIS INTERVENSI
MP – Peribadi
MA – Akademik
MK – Keluarga
MR – Rakan Sebaya / Sosial
MD – Disiplin
K – Kewangan

D – Dadah / Inhalan / Bahan Psikotropik
PK – Pemilihan Kerjaya / Vokasional
UP – Ujian Psikometrik
KLASIFIKASI KOD JENIS

TARIKH MASA TING. L/P
KLIEN INTERVENSI INTERVENSI
7.7.06 8.0 – 8.4 5G L PB KI088 MP
7.7.06 10 - 11 3R P (5) PR KK089 MD
Rajah 37 : Rekod Kaunseling Individu / Kelompok / Perundingan
Nota : Sebaik-baiknya rekod bagi intervensi kaunseling individu, kaunseling kelompok

atau perundingan diasingkan dan tidak dicampurkan dalam satu borang rekod.
Borang Merekod Aktiviti Bulanan bagi Intervensi Kaunseling (Individu /

Kelompok) atau Perundingan merupakan rekod yang dianggap sulit kerana butiran
atau maklumat diri klien dimasukkan ke dalam catatan atau direkodkan. Data dan
maklumat yang dikumpul bertujuan untuk membantu Guru Bimbingan atau Guru
Kaunseling membuat susulan atau menyediakan laporan tertentu berkaitan dengan
klien. Gunakan paparan landskap untuk mendapatkan ruang yang lebih lebar.
BIL. JAN. CARA JENIS
BIL TARIKH MASA NO. RUJUKAN KLIEN TING CATATAN
SESI L P DATANG MASALAH
Petunjuk : Cara datang S = sendiri, R = rujukan, J = jemputan, A = arahan
Rajah 38 : Borang Rekod Bulanan Intervensi Kaunseling

Bahagian Tiga
MENGURUS DAN MELAKSANA
PERKHIDMATAN
BAB 8
Mengurus dan Mentadbir
BAB 9
Perkhidmatan Utama
BAB 10
Program-Program Khas
BAB 11
Aktiviti Kokurikulum
BAB 12
Tugas-Tugas Khas
BAB
MENGURUS DAN MENTADBIR
8
MENGURUS BILIK BIMBINGAN DAN KAUSELING
Bilik bimbingan dan kaunseling (disebut juga bilik kaunseling) merupakan premis,
pusat, pengkalan atau terminal kepada sistem dan operasi Perkhidmatan Bimbingan
dan Kaunseling Sekolah. Sekiranya bilik bimbingan dan kaunseling tidak disedia-
kan maka perkhidmatan dan personel bimbingan dan kaunseling seolah-olah tidak
wujud, tidak berfungsi dan operasinya akan ‘bergelandangan’. Kewujudan bilik
bimbingan dan kaunseling merupakan petanda atau lambang wujudnya sebuah unit
yang memberikan perkhidmatan menolong di sekolah.
Guru Bimbingan atau Guru Kaunseling kadangkala menghadapi masalah
untuk mendapatkan atau menyediakan sebuah bilik bimbingan dan kaunseling yang
lengkap, memberi manfaat dan ceria. Surat Pekeliling Ikhtisas Bilangan 5/1976
telah dihantar kepada Pengarah Jabatan Pelajaran Negeri bagi mengarahkan Guru
Besar atau Pengetua supaya menyediakan beberapa kemudahan asas seperti “satu
tempat yang baik dan sesuai” kepada Guru Panduan dan Kerjaya (gelaran personel
bimbingan dan kaunseling ketika itu) agar mereka dapat menjalankan tugas dengan
berkesan. Terdapat personel yang terpaksa mengubahsuai tandas, stor atau ruang
bawah tangga untuk dijadikan bilik bimbingan dan kaunseling. Sekiranya ada pihak
pengurusan sekolah bermurah hati dan bersedia menyerahkan sebuah bilik darjah
untuk diubahsuai menjadi bilik bimbingan dan kaunseling, personel tersebut sudah
dikira amat bertuah. Lazimnya, apabila sesebuah sekolah yang baru didirikan atau
sekolah lama yang tiada kemudahan bilik bimbingan dan kaunseling akan mendapat
bangunan tambahan, sebuah bilik khas akan disediakan untuk bilik bimbingan dan
kaunseling dalam struktur bangunan barunya.
Buku panduan bertajuk ‘Panduan Pelaksanaan Perkhidmatan Bimbingan
dan Kaunseling di Sekolah Menengah’ telah diterbitkan dalam tahun 1993. Buku
panduan tersebut telah diusahakan oleh Unit Bimbingan dan Kaunseling, Bahagian
Sekolah, Kementerian Pelajaran Malaysia. Dalam buku panduan tersebut, beberapa
cadangan dan contoh pelan susunatur bagi menunjukkan ruang, kedudukan kaunter
dan perabot bagi sesebuah bilik bimbingan dan kaunseling telah dikemukakan.
Setelah bilik bimbingan dan kaunseling dapat disediakan, timbul pula pelbagai
isu berkaitan pengurusannya. Di antara isu-isu yang mungkin timbul ialah
 kedudukan bilik bimbingan dan kaunseling yang tidak strategik.
 keadaan bilik bimbingan dan kaunseling yang tidak sesuai terutamanya
berkaitan dengan keluasan dan rekabentuk ruang. Bayangkan bagaimana
keadaan sebuah stor, tandas atau ruang di bawah tangga dijadikan bilik
bimbingan dan kaunseling.
 bilik bimbingan dan kaunseling yang disediakan sesuai, strategik dan luas
tetapi tiada personel bimbingan dan kaunseling yang terlatih disediakan
untuk mengurus dan mentadbirnya.
 bilik bimbingan dan kaunseling telah disediakan dengan baik dan sesuai
tetapi tidak ditadbir dengan baik oleh personel bimbingan dan kaunseling.
 bilik bimbingan dan kaunseling telah disediakan dengan baik dan sesuai,
personelnya juga berkelayakan serta berkemahiran tetapi ramai pelajar
108 BAHAGIAN 3 MENGURUS DAN MELAKSANA PERKHIDMATAN
menyalahgunakan bilik tersebut untuk tujuan ponteng kelas atau tempat

lepak-lepak kerana hawa dingin di bilik tersebut sejuk dan nyaman.
 bilik bimbingan dan kaunseling disediakan dengan baik dan sesuai, ramai
pelajar yang datang mendapatkan pertolongan tetapi hanya ada seorang
personel terlatihnya menyebabkan personel keletihan dan ‘tidak cukup
tangan’ untuk melayan keperluan pelanggannya.
 bilik bimbingan dan kaunseling disediakan dengan baik dan sesuai, ramai
pelajar datang kerana ingin mendapatkan pertolongan tetapi personelnya
seringkali tidak berada di kawasan sekolah kerana sibuk menjalankan
tugas-tugas khas berkaitan Pejabat Pelajaran Daerah, Jabatan Pelajaran
Negeri atau Kementerian Pelajaran. Kadang-kadang personelnya pakar
dalam bidang atau kemahiran tertentu menyebabkan beliau sentiasa sibuk
menerima jemputan daripada pelbagai agensi kerajaan, NGO, sekolah-
sekolah berhampiran dan sebagainya.
MENGGERAKKAN FUNGSI BILIK BIMBINGAN DAN KAUNSELING
Bilik bimbingan dan kaunseling merupakan nadi atau pusat operasi paling utama
Perkhidmatan Bimbingan dan Kaunseling Sekolah. Bilik bimbingan dan kaunseling
yang efektif dan dapat berfungsi dengan baik merupakan lambang dan manifestasi
dari keberkesanan Perkhidmatan Bimbingan dan Kaunseling. Bilik bimbingan dan
kaunseling juga merupakan tempat Guru Bimbingan atau Guru Kaunseling untuk
menjalankan pelbagai urusan kerja sama ada tugas rutin atau khas. Pelbagai aktiviti
dijalankan seperti merancang, berbincang atau bermesyuarat untuk mengadakan
program dan aktiviti, mengurus dan mengendalikan program dan aktiviti, mengurus,
mengemaskini, menyimpan fail dan rekod, stok, peralatan, menyediakan laporan
dan dokumentasi. Bilik bimbingan dan kaunseling seharusnya kaya dengan sumber
maklumat atau berfungsi sebagai bank maklumat. Maklumat yang perlu disediakan
seperti perkembangan diri pelajar, peluang di dalam bidang akademik dan kerjaya,
psikososial dan kesejahteraan mental, pendidikan pencegahan dadah / HIV / AIDS,
penjagaan kesihatan atau apa-apa maklumat yang berguna untuk pelajar. Maklumat
boleh disediakan dalam bentuk bahan bercetak, bertulis atau perisian komputer.
Sebagai pengkalan yang menyediakan pertolongan, bilik bimbingan dan
kaunseling menyediakan tempat atau premis yang selamat, selesa dan terhindar dari
gangguan. Premis ini sesuai untuk mengendalikan pertemuan atau sesi tertentu.
1. Khidmat bimbingan individu atau bimbingan kelompok kecil.
2. Intervensi kaunseling individu, kaunseling kelompok, kaunseling susulan atau
kaunseling antidadah.
3. Perundingan dengan ibu bapa atau guru (bagi perundingan dengan guru, Guru
Bimbingan atau Guru Kaunseling kadang-kadang bergerak untuk mencari dan
bertemu dengan guru yang diperlukan).
4. Pelajar mengambil ujian-ujian tertentu seperti ujian berkaitan kemahiran,
motivasi belajar, ujian psikologikal atau ujian psikometrik.
5. Interaksi dengan tetamu dari luar sama ada ibu bapa, penjaga, personel dari
Pejabat Pelajaran Daerah, Jabatan Pelajaran Negeri, nazir atau mana-mana
personel dari agensi atau institusi lain.
6. Membimbing, melatih dan mengurus pelajar bagi aktiviti kokurikulum atau
penyertaan pelajar dalam pertandingan berkaitan kerjaya atau Pendidikan
BAB 8 MENGURUS DAN MENTADBIR 109
Pencegahan Dadah (Karnival Kerjaya atau Karnival PPDa) atau apa-apa

pertandingan yang berkaitan.
7. Namun begitu bilik bimbingan dan kaunseling juga mempunyai limitasi dari
segi kapasiti atau ruang iaitu hanya mampu menampung sebilangan kecil
pelanggan sahaja. Bagi pertemuan atau sesi yang melibatkan bilangan yang
besar maka tempat atau premis yang lebih luas dan selesa diperlukan seperti
bilik darjah atau dewan. Sesi atau pertemuan yang melibatkan pelanggan atau
khalayak yang ramai seperti bimbingan kelompok besar, penyampaian taklimat
atau ceramah, program mentor-mentee, ujian air kencing (urin) dan pameran
perlu dijalankan di premis di luar bilik bimbingan dan kaunseling seperti
dewan, pondok bacaan, surau, klinik sekolah dan lain-lain yang sesuai.
Bilik bimbingan dan kaunseling juga merupakan tempat bagi meletakkan
perabot, menyimpan dan menempatkan peralatan tertentu. Jika bilik bimbingan dan
kaunseling mempunyai ruang yang luas, pelbagai sudut tertentu boleh diwujudkan.
Penggunaan alat tayangan seperti komputer dan projektor LCD atau perakam video
dan televisyen memerlukan ruang untuk tayangan. Oleh itu, bagi aktiviti tayangan
penggunaan bilik Alat Pandang Dengar (APD) adalah lebih sesuai dan selesa.
1. Perabot – kerusi, meja, almari, rak buku dan setee. Semua perabot perlulah
disusun dengan baik dan teratur supaya dapat menjimatkan ruang dan tidak
menghalang pergerakan pelanggan ketika berada di dalam bilik bimbingan dan
kaunseling. Papan pamer adalah perabot yang sangat penting untuk penyebaran
maklumat secara tidak langsung. Papan pamer kadang-kadang perlu diletakkan
di luar bilik bimbingan dan kaunseling atau di mana-mana lokasi yang difikir-
kan sesuai di kawasan sekolah supaya tidak berlaku keadaan yang sesak dalam
bilik bimbingan dan kaunseling. Kedudukan papan pamer yang berada di luar
bilik bimbingan dan kaunseling membolehkan lebih ramai pelajar menatap
bahan maklumat atau siaran yang dipamerkan dengan selesa.
2. Terdapat beberapa peralatan yang disediakan di dalam bilik bimbingan dan
kaunseling seperti komputer dan perantinya, alat perisian (cakera padat dan
disket), alat tayang (projektor LCD atau overhead) dan bahan peralatan tulis.
Komputer dan perantinya juga memerlukan ruang yang sesuai serta selesa.
Lokasi peralatan banyak bergantung kepada bagaimana peralatan tersebut akan
digunakan. Bahan-bahan alatan tulis biasanya disimpan dalam almari berkunci
kerana sebahagiannya dianggap sebagai bahan-bahan stok. Peralatan yang lain
seperti fail tegak dan kotak risalah yang mengandungi pelbagai rekod, data dan
maklumat perkhidmatan serta instrumen ujian atau bukan ujian. Fail-fail yang
dianggap sulit seperti rekod intervensi kaunseling atau sesi perundingan perlu
disimpan di dalam almari berkunci.
3. Sudut mini pameran bahan maklumat diwujudkan untuk mempamerkan bahan-
bahan maklumat berkaitan akademik, peluang pelajaran dan latihan kerjaya,
psikososial dan kesejahteraan mental, pendidikan pencegahan dadah, AIDS dan
HIV. Pada kebiasaannya bahan-bahan maklumat disediakan dalam bentuk buku
panduan, risalah, pamflet, brosur, carta, jurnal, majalah, buletin, bahan edaran
dan sebagainya. Semua bahan maklumat perlu dikelaskan mengikut bidang,
bentuk dan saiz. Bahan-bahan maklumat dalam bentuk bersiri boleh dimasuk-
kan ke dalam fail tegak atau fail poket. Bahan-bahan maklumat dalam bentuk
helaian, tebal dan pelbagai saiz seperti buku, buku panduan, buku skrap, jurnal,
dan majalah bolehlah diletakkan di atas rak. Bahan-bahan yang nipis serta saiz
yang pelbagai seperti pamflet, brosur dan buletin bolehlah dihamparkan di atas
meja atau dimasukkan ke dalam kotak risalah. Gambar, carta atau bahan-bahan
maklumat yang berbingkai perlulah digantung, disusun dengan teratur serta
kemas. Pastikan ianya tegak dan terletak di tempat yang mudah dilihat.
4. Jika masih ada ruang lagi, sudut-sudut atau ruang tertentu bolehlah diwujudkan
seperti ruang untuk tetamu yang menempatkan set setee, sudut Perkhidmatan
Bimbingan dan Kaunseling, sudut kopi dan sudut atau ruang membaca. Sudut
atau ruang membaca perlu juga disediakan supaya pelajar dapat membaca
bahan yang dipamerkan dengan selesa. Sudut kopi hanyalah disediakan untuk
ahli-ahli Kelab Bimbingan dan Kerjaya atau ahli pasukan Pembimbing Rakan
Sebaya semasa mereka bertugas untuk membantu mengurus dan mengelola
bilik bimbingan dan kaunseling. Sudut kopi memerlukan sedikit peruntukan.
Jika masih ada ruang, sebuah peti ais kecil mungkin boleh disediakan untuk
kegunaan pelajar. Terpulanglah kepada kebijaksanaan Guru Bimbingan atau
Guru Kaunseling untuk mendapatkan peruntukan bagi menyediakan kemudahan
tersebut.
5. Bahan-bahan maklumat asas tentang perkhidmatan bolehlah diletakkan di sudut
khas Perkhidmatan Bimbingan dan Kaunseling seperti carta organisasi, falsafah,
visi dan misi, piagam pelanggan, profil personel, jadual bertugas personel,
moto, logo atau slogan perkhidmatan.
MENGURUS DAN MENTADBIR FAIL PERKHIDMATAN
Setiap Guru Bimbingan atau Guru Kaunseling seharusnya dapat memahami dengan
baik sistem fail serta mahir dengan selok-belok pengurusan fail perkhidmatan yang
digunakan di sekolah. Setiap program atau aktiviti yang telah dilaksanakan perlulah
direkod dan difailkan bagi tujuan penilaian atau bahan dokumentasi. Pengurusan
sistem fail yang efisien akan memudahkan tugas personel menyediakan laporan
kegiatan perkhidmatan sama ada di akhir tahun atau apabila diminta oleh mana-
mana pihak yang memerlukannya. Pengurusan sistem fail yang efisien akan dapat
memberikan gambaran bahawa personel telah dapat mengurus dan melaksanakan
Perkhidmatan Bimbingan dan Kaunseling dengan baik dan sistematik. Walaupun
tugas menyediakan sistem fail agak rumit tetapi ianya tetap berbaloi.
Berikut adalah di antara beberapa perkara yang perlu disediakan atau aspek-
aspek yang perlu diambil kira oleh personel dalam pengurusan dan pentadbiran fail
perkhidmatan.
 memilih dan menentukan sistem fail yang piawai, terkini dan komprehensif
yang akan digunakan.
 mendapatkan persetujuan semua personel berkaitan dengan sistem fail yang
bakal dipilih.
 menentukan semua personel faham dan tahu selok-belok pengurusan sistem
fail serta mampu untuk turut bersama-sama mengemaskinikan fail dengan
kemas dan betul. Berikan taklimat awal.
 menyelaraskan sistem fail perkhidmatan dengan sistem fail yang digunakan
oleh pihak pengurusan sekolah iaitu fail di pejabat sekolah.
 mengurus dan mentadbir fail perkhidmatan secara bersama oleh semua
personel.
Sistem fail yang dicadangkan dalam Bab 7 hanyalah sebagai pilihan kepada
Guru Bimbingan atau Guru Kaunseling. Setiap personel berhak memilih sistem fail
mereka sendiri. Sistem fail seharusnya sesuai, murah dan mudah diurus. Namun
begitu, personel perlu memastikan bahawa setiap sistem fail yang dipilih akan dapat
memenuhi keperluan untuk menyimpan rekod dan maklumat perkhidmatan serta
dapat memenuhi matlamat pengurusan dan pendokumentasian.
Guru Bimbingan atau Guru Kaunseling tidak boleh bergantung sepenuhnya
kepada fail-fail yang disediakan di pejabat sekolah. Sistem fail di pejabat sekolah
hanyalah melibatkan surat menyurat dan urusan rasmi. Perkara atau tajuk-tajuk fail
yang digunakan dalam sistem fail di pejabat sekolah juga amat terhad. Oleh itu,
semua sistem fail yang diwujudkan di bilik bimbingan dan kaunseling merupakan
sistem fail sokongan yang dapat digunakan untuk tujuan rujukan dan dokumentasi
perkhidmatan. Guru Bimbingan atau Guru Kaunseling digalakkan untuk membuat
fotokopi atau salinan bagi setiap maklumat atau surat-surat penting yang berkaitan
dengan perkhidmatan supaya dapat dimasukkan atau disimpan ke dalam fail di bilik
Bagi semua fail yang melibatkan intervensi kaunseling atau perundingan
seperti kaunseling individu, kaunseling kelompok, kaunseling susulan bagi kes-kes
yang melibatkan penyalahgunaan dadah dan perundingan dengan guru atau ibu bapa
yang dianggap sulit, perlulah mematuhi etika kerahsiaan. Semua fail tersebut perlu
disimpan atau diletakkan di tempat yang selamat seperti di dalam almari berkunci
atau laci meja yang boleh dikunci. Fail-fail lain bolehlah diletakkan di tempat yang
mudah diperolehi atau dicapai seperti di atas rak atau di atas almari di dalam bilik
Guru Bimbingan atau Guru Kaunseling. Mengurus, menjaga dan mentadbir fail
merupakan kerja-kerja pekeranian yang boleh mencuri masa dan penumpuan Guru
Bimbingan atau Guru Kaunseling. Jika keadaan bilik bimbingan dan kaunseling
agak sempit dan terbuka, semua fail perlu disimpan dalam almari bagi mengelakkan
fail-fail tersebut menggunakan ruang yang banyak. Fail dan bahan-bahan di dalam
fail juga akan ‘dimakan hari’ iaitu menjadi kuning atau tulisannya menjadi semakin
pudar sekiranya terlalu lama didedahkan di tempat yang terbuka. Personel perlulah
memastikan fail-fail tersebut sentiasa dipulihara dengan baik, kelihatan segar dan
baru, dikemaskini dan bersih daripada berhabuk!
MENGUMPUL DATA DAN MAKLUMAT PELAJAR
Data dan maklumat pelajar merupakan aset perkhidmatan yang penting dan perlu
dikumpul secara sistematik, disimpan dengan baik, dipulihara dan digunakan secara
beretika oleh Guru Bimbingan atau Guru Kaunseling. Di antara kepentingan dan
kegunaan data dan maklumat pelajar ialah
1. sebagai sumber data dan maklumat pelajar yang lengkap dan terkini.
2. menyediakan data dan maklumat pelajar sekiranya diperlukan terutama
yang berkaitan dengan biodata diri, keluarga, taraf sosioekonomi, bidang
minat, nilai, permasalahan dan keperluan pelajar.
3. memudahkan Guru Bimbingan atau Guru Kaunseling membuat rujukan dan
mendapatkan maklumat awal tentang mana-mana pelajar yang memerlukan
intervensi kaunseling individu atau kelompok.
4. mengenalpasti pelajar yang bermasalah secara umum dan boleh dijadikan
sasaran untuk diberikan khidmat bimbingan atau intervensi kaunseling.
5. mengenalpasti calon-calon yang sesuai (ikut minat atau pengalaman) ketika

menempatkan mereka dalam aktiviti kokurikulum.
6. dapat dijadikan maklumat sokongan kepada pihak pengurusan sekolah.
Data dan maklumat pelajar boleh dikumpul melalui teknik ujian dan teknik
bukan ujian. Teknik ujian ialah penggunaan ujian-ujian psikologikal yang piawai
yang telah dibuktikan kesahan serta telah diuji aras kebolehpercayaan dan didapati
tinggi. Ujian-ujian tersebut digunakan untuk mengukur personaliti, nilai atau minat
individu. Instrumennya disediakan dalam bentuk temuduga, inventori atau soal
selidik. Ujian-ujian psikologikal tersebut biasanya telah dialih bahasa dari bahasa
Inggeris ke bahasa Melayu secara ‘back translation’ dan kajian silang budaya oleh
pakar-pakar tempatan seperti Chiam Heng Keng (1981), Wan Rafaei (1983) dan
Sidek (1998) [sekadar menyebut beberapa tokoh dalam bidang pengukuran].
Kementerian Pendidikan Malaysia (1993) dalam ‘Panduan Pelaksanaan
Perkhidmatan Bimbingan dan Kaunseling di Sekolah Menengah’ telah
menyediakan
beberapa soal selidik atau inventori yang boleh digunakan oleh Guru Kaunseling
untuk mengumpul data dan maklumat pelajar berkaitan personaliti, nilai dan bidang
minat. Inventori atau soal selidik yang telah disediakan ialah :
 Inventori Nilai
 Inventori Minat Kerja
 Inventori Suasana Bekerja
 Soal Selidik Nilai Pekerjaan
 Senarai Semak Masalah Mooney
 Soal Selidik Personaliti
 Inventori Pemilihan Kerjaya.
Sidek (1998) dalam buku yang bertajuk ‘Pengujian Dalam Psikologi dan
Kaunseling’ telah menyenaraikan sebanyak 10 ujian psikologikal piawai dari Barat
yang telah diterjemahkan ke bahasa Melayu. Kesemua ujian tersebut telah dialih
bahasa ke bahasa Melayu secara ‘back translation’, mempunyai kesahan serta aras
kebolehpercayaan yang tinggi setelah diuji di negara kita. Alat ujian tersebut terdiri
daripada inventori personaliti, minat kerjaya dan nilai pekerjaan.
 Inventori Personaliti Sidek
 Inventori Peronaliti Eysenck Junior (Junior Eysenck Personality Inventory)
 Inventori Personaliti Warna
 Skala Konsep Kendiri Tennessee (Tennessee Self-Concept Scale)
 Senarai Semak Masalah Mooney (Mooney Problem Check List)
 Inventori Gaya Bercinta.
 Soal Selidik Minat Kerjaya (Self-Directed Search)
 Inventori Pemilihan Kerjaya (Vocational Preference Inventory)
 Borang Minat Rothwell-Miller
 Inventori Nilai Pekerjaan Sidek.
Di antara instrumen teknik bukan ujian yang sering digunakan ialah soal
selidik, senarai semak dan kad kumulatif. Selain daripada tiga instrumen tersebut,
data dan maklumat pelajar boleh juga dikumpulkan melalui temubual, pemerhatian,
rekod anekdot, tinjauan, kajian dokumen, sosiometri dan sosiogram (Mohd Salleh,
1993). Soal selidik merupakan borang yang mengandungi soalan atau item bertulis
yang perlu dijawab oleh responden. Soalan adalah berbentuk terbuka atau tertutup
atau campuran kedua-duanya. Kementerian Pendidikan Malaysia (1993) dalam
buku ‘Panduan Pelaksanaan Perkhidmatan Bimbingan dan Kaunseling di Sekolah

Menengah telah menyediakan satu contoh ‘Soal Selidik Mengenai Latar Belakang
Pelajar’. Personel boleh membina soal selidik atau senarai semak mereka sendiri
mengikut keperluan maklumat pelajar yang ingin diperolehi.
Senarai semak merupakan suatu bentuk dokumen utama yang mengandungi
pelbagai data maklumat tentang seseorang pelajar. Alat ini mengandungi butiran
biodata diri dan keluarga, tindakan-tindakan atau ketentuan sama ada berminat atau
tidak terhadap sesuatu aspek atau perlakuan pelajar (Mohd Salleh, 1993). Butiran
boleh dijawab sama ada YA atau TIDAK, menandakan ( √ ) pada ruang yang sesuai
atau mengisi tempat-tempat kosong. Senarai semak dianggap instrumen yang
paling sesuai bagi mengumpul atau memperolehi maklumat pelajar.
Personel yang berkemampuan boleh menyediakan senarai semak mereka
sendiri. Bagaimanapun, beberapa perkara perlu diberikan pertimbangan sekiranya
personel berhasrat berbuat demikian. Perkara-perkara berikut perlu ada sebelum,
semasa dan selepas senarai semak yang dibina oleh personel dapat digunakan.
1. Senarai semak mestilah dibentuk dengan sempurna.
2. Setiap butiran (item) mestilah mewakili maklumat yang diperlukan sahaja.
3. Tentukan bentuk soalan atau butiran sama ada menggunakan pengkodan,
jawapan ya / tidak, betul / salah, skala likert atau respon bebas.
4. Gunakan format senarai semak yang sesuai dan sistematik.
5. Setiap item perlu ringkas, tepat, mudah difahami dan tidak mengelirukan
pelajar.
6. Tempoh masa menjawab soal selidik seharusnya mengikut tahap pelajar.
Jika diperlukan, personel seharusnya membimbing pelajar untuk menjawab
senarai semak.
7. Berikan penekanan dan jaminan bahawa semua maklumat yang diterima
akan dirahsiakan.
8. Jika keadaan memerlukan, Guru Bimbingan atau Guru Kaunseling perlu
mengadakan intervensi kaunseling selepas meneliti senarai semak yang
dijawab oleh pelajar.
9. Semua senarai semak perlu difailkan dan disimpan di tempat yang selamat.
Kad Rekod Persekolahan merupakan alat mengumpul data dan maklumat
pelajar menggunakan kad kumulatif. Kementerian Pelajaran melalui surat-surat
pekeliling KP(BS)8548a/Vol.II/(49) bertarikh 5 Mei 1976 dan KP(BS)8548/4/Jld.
VII/(39) bertarikh 15 April 1978 telah mengarahkan semua Guru Besar sekolah
rendah bantuan penuh kerajaan / kerajaan mengadakan Kad Rekod Persekolahan
Murid Sekolah Rendah (001R). Semua Pengetua bagi sekolah menengah bantuan
penuh kerajaan / kerajaan mengadakan Kad Rekod Persekolahan Murid Sekolah
Menengah (001M). Kad 001R berwarna kuning dan setiap pelajar perlu disediakan
kad tersebut mulai tahun 1 hingga tahun 6. Kad 001M berwarna biru disediakan
bagi setiap pelajar sekolah menengah mulai dari Tingkatan Peralihan atau
Tingkatan Satu hingga tamat persekolahan mereka di peringkat menengah. Sejak
akhir-akhir ini, kebanyakan sekolah sama ada sekolah rendah atau pun sekolah
menengah sudah
tidak lagi menyedia atau menggunakan kad kumulatif. Keadaan demikian mungkin
berlaku disebabkan Guru Data atau Guru Media telah menggunakan program atau
perisian komputer yang lebih canggih, data maklumat mudah dikemaskini, dapat
mengurangkan ruang untuk menyimpan maklumat dan menjimatkan penggunaan
kertas dan fail. Persoalannya, apakah kaedah yang sesuai bagi mendapatkan data
maklumat pelajar yang bertukar sekolah atau pelajar sekolah rendah baru memasuki
sekolah menengah selain daripada kad kumulatif yang turut sama berpindah.
Terdapat juga beberapa kelemahan lain yang boleh berlaku semasa proses
pengumpulan data dan maklumat pelajar.
1. Pelajar sekolah rendah atau pelajar yang kurang cerdas pasti sukar untuk
mengisi atau menjawab butiran (item) soal selidik atau senarai semak.
2. Soalan atau butiran yang tidak dibina dengan baik atau terlalu umum akan
menjadi sukar untuk difahami dan boleh menimbulkan kekeliruan.
3. Kadang-kadang pelajar tidak berapa pasti akan ketepatan maklumat yang
diperlukan dan memerlukan masa untuk mendapatkan maklumat tersebut.
Keadaan ini menyebabkan wujud tendensi bagi pelajar untuk menjawab
atau memberikan maklumat secara agakan.
4. Sekiranya pelajar tidak diberikan masa yang mencukupi untuk menjawab,
pada kebiasaannya pelajar akan menjawab secara tidak tepat.
5. Kadang-kadang terdapat pelajar yang menjawab mengikut sesuka hatinya
kerana tidak mempunyai keinginan untuk menjawab.
Menyediakan data dan maklumat pelajar merupakan tugasan yang amat
berat lagi mencabar. Kebanyakan data dan maklumat pelajar ‘tidak dapat bertahan
lama’, perlu sentiasa dikemaskini serta memerlukan ruang untuk menyimpan. Oleh
itu, Guru Bimbingan atau Guru Kaunseling perlu meningkatkan pengetahuan dan
kemahiran menggunakan komputer dan perisian yang lebih moden, cekap, mudah
dikemaskini dan dapat menjimatkan ruang untuk menyimpan. Di samping itu,
personel Guru Bimbingan dan Guru Kaunseling perlu memiliki pengetahuan dan
kemahiran memproses dan mendiagnosis setiap instrumen ujian dan bukan ujian
yang telah diberikan kepada pelajar sama ada secara manual atau menggunakan
komputer. Ketika ini, penggunaan kertas dan pensil memang tidak dapat dielakkan
kerana kebanyakan ujian masih dijalankan secara manual. Data maklumat yang
berjaya dikumpulkan boleh dimasukkan ke dalam program atau perisian komputer
yang sesuai. Semua ini akan menjadi cabaran kepada Guru Bimbingan dan Guru
Kaunseling untuk meningkatkan kompetensi diri mereka.
PENYEBARAN BAHAN MAKLUMAT
Perkhidmatan sebaran (reach-out) merupakan saluran asas dan media yang penting
terutama bagi memperkenalkan semua khidmat bimbingan dan kaunseling yang
telah disediakan. Sebahagian besar maklumat khidmat bimbingan atau kaunseling
boleh disebarkan secara terus iaitu secara bersemuka atau secara tidak langsung.
Menurut Mohd Fadzil (Mizan Adiliah et al, 1992) pelbagai bahan dan maklumat
berkaitan perkhidmatan (out-reach) boleh disebarkan secara langsung atau secara
bersemuka oleh Guru Bimbingan atau Guru Kaunseling melalui ceramah, taklimat,
perhimpunan rasmi mingguan, mesyuarat guru, semasa bertugas sebagai guru ganti,
menjalin hubungan dengan ketua kelas, Kelab Bimbingan dan Kerjaya, pasukan
Pembimbing Rakan Sebaya atau Persatuan Ibu Bapa dan Guru. Sebaran maklumat
boleh juga dijalankan secara tidak langsung melalui poster, risalah, pamflet, brosur,
carta atau kad-kad perkhidmatan. Saluran lain seperti penulisan artikel yang boleh
juga dimuatkan di dalam majalah sekolah atau penerbitan buletin secara bulanan
atau dwitahunan Unit Bimbingan dan Kaunseling, Kelab Bimbingan dan Kerjaya
atau pasukan Pembimbing Rakan Sebaya.
PAMFLET PERKHIDMATAN BIMBINGAN DAN KAUNSELING
Pamflet Perkhidmatan Bimbingan dan Kaunseling merupakan bahan edaran utama

yang perlu disediakan pada setiap masa. Ianya merupakan ‘out-reach’ yang paling
asas dan perlu diedarkan kepada setiap warga sekolah. Bahan sebaran ini mestilah
diberikan kepada setiap pelajar baru. Ianya boleh disediakan dalam bentuk brosur
atau bentuk pamflet. Contoh beberapa aspek maklumat berikut hanyalah cadangan
untuk dimuatkan dalam brosur atau pamflet tersebut. Guru Bimbingan atau Guru
Kaunseling bolehlah memilih mana-mana perkara atau aspek yang difikirkan sesuai
untuk dipaparkan kepada pelanggan mereka.
 Nama Unit Perkhidmatan

o Unit Bimbingan dan Kaunseling / Unit Bimbingan
Sekolah Menengah Kebangsaan Bandar Tsunami / Sekolah
Kebangsaan Kampung Puting Beliung
 Motto atau Slogan Perkhidmatan
o Sentiasa bersedia membantu orang yang mahu membantu dirinya
sendiri.
 Nama dan Kelayakan Personel Bimbingan dan Kaunseling
o En. Ahmad Izzat bin Munawwar
Bacelor Pendidikan (Bimbingan dan Kaunseling) UPM
Sarjana Pendidikan (Bimbingan dan Kaunseling) UPSI
o Pn. Hasinah binti Wafiuddin
Diploma Keguruan (Bimbingan dan Kaunseling) IPDA
Sarjana Muda (Psikologi) UM
 Falsafah, Visi dan Misi Unit Perkhidmatan Bimbingan dan Kaunseling
o Falsafah – Bahawasanya setiap pelajar mempunyai potensi …..
o Visi – Mewujudkan iklim pendidikan yang kondusif, teraputik …..
o Misi – Dengan penuh rasa tanggungjawab dan bersungguh-sungguh …..
 Apakah Perkhidmatan Bimbingan dan Kaunseling?
o Perkhidmatan percuma yang disediakan kepada semua pelajar
untuk menolong pelajar menyelesaikan persoalan-persoalan :-
 Emosi dan peribadi
 Pembinaan kendiri positif dan kepimpinan diri
 Merancang masa depan – pelajaran dan kerjaya
 Belajar secara berkesan
 Terlibat dalam masalah ketagihan rokok, salahguna dadah
atau pil-pil psikotropik.
 Matlamat Bimbingan dan Kaunseling
o Membantu pelajar memahami diri dan dunia persekitaran mereka.
o Menerima diri dan dunia mereka serta mempunyai pandangan yang
lebih objektif dan realistik.
o Membantu pelajar mengenalpasti keperluan mereka dan membuat
perancangan yang realistik dalam kehidupan mereka.
o Membantu pelajar supaya bertanggungjawab terhadap diri dan
perlakuan mereka.
o dan seterusnya ….
 Ciri-Ciri Guru Kaunseling

o Sedia mendengar semua persoalan anda
o Menerima anda tanpa syarat
o Menghormati anda sebagai seorang individu
o Sedia berjumpa pada bila-bila masa.
 Maklumat tentang Perkhidmatan Bimbingan dan Kaunseling beserta
penerangan ringkas tentang khidmat yang disediakan
o Bimbingan Individu / Kelompok
 Pertemuan untuk dibimbing secara individu atau kelompok
oleh Guru Kaunseling anda
o Kaunseling Individu
 Pertemuan bersemuka anda dengan Guru Kaunseling anda
o Kaunseling Kelompok
 Pertemuan anda dan rakan-rakan anda dengan Guru
Kaunseling anda
o Bimbingan / Kaunseling Kerjaya
 Pertemuan untuk dibimbing atau menjalani intervensi
kaunseling tentang persoalan kerjaya secara individu atau
kelompok
o Bimbingan / Kaunseling Susulan
 Pertemuan untuk dibimbing atau menjalani intervensi
kaunseling secara individu tentang penagihan rokok atau
penyalahgunaan dadah
o Di mana pertemuan dijalankan dan Etika Kerahsiaan
 Bilik khas yang selesa, jauh dari gangguan dan tidak boleh
didengar oleh orang lain
 Segala perbincangan dan maklumat yang anda berikan
akan dirahsiakan.
o Bagaimana hendak berjumpa dengan Guru Kaunseling anda
 Datang sendiri atau datang bersama rakan anda
 Mengisi borang janjitemu kaunseling yang boleh anda
diperolehi di bilik bimbingan dan kaunseling
 Meminta kebenaran keluar dari guru yang sedang
mengajar
 Beritahu guru anda, rakan PRS atau pengawas dan anda
akan dijemput nanti.
o Apakah perkhidmatan lain yang disediakan
 Maklumat tentang kemahiran pengurusan diri, peluang
belajar dan latihan, pendidikan kerjaya, psikososial dan
kesejahteraan mental, penjagaan kesihatan, kepimpinan,
pendidikan pencegahan dadah, HIV dan AIDS dan juga
keibubapaan.
 Aktiviti kokurikulum seperti PRS, SLAD, Kelab
Bimbingan dan Kerjaya serta Kelab Anti Jenayah.
 Khidmat perundingan ibu bapa dan guru.
Nota : Guru Bimbingan atau Guru Kaunseling berhak memilih mana-mana format yang
difikirkan sesuai atau mengambil mana-mana aspek-aspek yang relevan untuk
dipaparkan dalam pamflet perkhidmatan mereka.
SEBARAN MAKLUMAT MELALUI BILIK BIMBINGAN DAN KAUNSELING
Guru Bimbingan atau Guru Kaunseling perlulah menyediakan pelbagai bahan dan
maklumat untuk disimpan, dipamer, digunakan atau disebarkan kepada pelanggan
mereka. Bahan-bahan maklumat boleh diperolehi melalui
 Hasil kreativiti Guru Bimbingan atau Guru Kaunseling.
 Hasil kerja pelajar seperti buku skrap atau hasil-hasil pertandingan yang
telah dijalankan oleh Perkhidmatan Bimbingan dan Kaunseling.
 Bahan-bahan maklumat yang boleh diperolehi secara percuma disediakan
dalam bentuk buku panduan, brosur, risalah, pamflet, buletin, carta dan
lain-lain. Bahan-bahan maklumat tersebut boleh diperolehi daripada
o Agensi awam dan swasta. Agensi awam seperti kementerian, jabatan
atau pejabat berkuasa tempatan. Agensi swasta atau korporat seperti
syarikat, yayasan, pertubuhan bukan kerajaan atau badan sukarela.
o Institusi pendidikan tinggi atau institusi latihan dan kemahiran sama
ada institusi awam atau swasta seperti universiti, kolej, institusi latihan
dan kemahiran seperti MARA, IKBN, JTR, ILP, WIT, Institut Saga,
kolej swasta dan sebagainya.
 Bahan-bahan maklumat atau buku-buku rujukan yang boleh dibeli dari
penerbitan tertentu atau yang berada di pasaran. Bahan-bahan maklumat
biasanya dijual dalam bentuk buku, cakera padat, carta, bahan transfarensi
atau kad-kad kecil. Buku rujukan yang dibeli perlulah berkaitan dengan
bidang bimbingan dan kaunseling, kemahiran diri, perkembangan manusia,
psikologi, sosialogi, falsafah, agama dan sebagainya. Buku-buku atau
bahan maklumat tersebut boleh dibeli menggunakan peruntukan per kapita
 Jika mampu, personel boleh melanggan majalah tertentu yang berkaitan
dengan bidang bimbingan, kaunseling, psikologi remaja atau kerjaya.
Bahan-bahan maklumat perlu disimpan, dijaga, digunakan atau disebarkan
kepada pelanggan yang memerlukan. Bagaimanapun, terdapat beberapa masalah
ketika mengurus bahan maklumat. Bahan maklumat mudah menjadi pudar, rosak,
hilang dan sukar untuk diganti. Kandungan bahan maklumat juga mudah berubah
mengikut peredaran masa. Contoh bahan maklumat yang tidak dapat bertahan lama
seperti maklumat berkaitan dengan kursus dan syarat kemasukan yang terdapat
dalam buku panduan kemasukan ke institusi pengajian tinggi atau institusi latihan
kemahiran, maklumat berkaitan pekerjaan, isu-isu dan perkembangan semasa dan
sebagainya. Oleh itu, setiap Guru Bimbingan atau Guru Kaunseling hendaklah
memastikan bahawa setiap maklumat yang disediakan adalah maklumat terkini,
boleh dipertanggungjawabkan dan memberi manfaat kepada personel bimbingan
dan kaunseling, guru-guru dan juga pelajar.
Bahan maklumat boleh disebarkan melalui beberapa kaedah atau media
sama ada di dalam atau di luar bilik bimbingan atau kaunseling. Penggunaan papan
pamer merupakan kaedah yang dianggap tradisional tetapi masih dianggap sesuai
dan ‘evergreen’. Penggunaan komputer riba dan projektor LCD merupakan media
sebaran yang paling canggih dan terkini. Bagaimanapun, tidak semua sekolah
mampu menyediakan kemudahan tersebut. Mengadakan ruang untuk mini pameran
atau menyediakan suatu sudut khas maklumat di bilik bimbingan dan kaunseling
merupakan kaedah yang paling murah dan berkesan. Bagi menyediakan sudut mini
pameran memerlukan kreativiti dan komitmen yang tinggi dari Guru Bimbingan
atau Guru Kaunseling. Personel perlu menggunakan daya kreativiti terutama dalam
menyusunatur bahan maklumat. Di samping itu, personel perlu mempelbagaikan
cara untuk ‘memujuk dan menarik’ seberapa ramai pelanggan atau pelajar ke bilik
bimbingan dan kaunseling. Personel juga perlu sentiasa bersabar dengan karenah
pelanggan terutama semasa dan selepas mereka menggunakan atau membaca mana-
mana bahan-bahan maklumat yang dipamerkan.
MENGURUS PERTANDINGAN DAN PENYERTAAN PELAJAR
Kadang-kadang bila tiba ‘musim’ tertentu, Guru Bimbingan dan Guru Kaunseling
sibuk ke hulu ke hilir menguruskan pertandingan dan penyertaan pelajar dalam
pelbagai aktiviti anjuran pihak Pejabat Pelajaran Daerah atau Jabatan Pelajaran
negeri. Lazimnya pertandingan dijalankan dalam semester pertama. Pada semester
kedua, pelbagai aktiviti kursus, perkhemahan, ceramah, pameran, seminar, forum,
kolokium dan sebagainya pula dijalankan. Jadi tidak hairanlah ada personel yang
terpaksa ‘menjinjing kerja sendiri kerana memikul beban kerja orang lain’.
MENGANJUR DAN MENGURUSKAN PERTANDINGAN
Penganjuran pertandingan atau peraduan merupakan salah satu kaedah yang boleh
digunakan untuk melibatkan lebih ramai pelajar dalam aktiviti pengembangan dan
sebaran maklumat Perkhidmatan Bimbingan dan Kaunseling. Guru Kaunseling
boleh mendapatkan bantuan tenaga dan kerjasama dari ahli Kelab Bimbingan dan
Kerjaya atau ahli pasukan Pimbimbing Rakan Sebaya. Guru Bimbingan di sekolah
rendah boleh mendapatkan sumbangan tenaga dari ahli Kelab Bimbingan. Lazim-
nya pada setiap tahun, pelbagai pertandingan atau karnival yang melibatkan bidang
kerjaya atau pendidikan pencegahan dadah diadakan sama ada di peringkat sekolah,
daerah, negeri atau kebangsaan.
 Karnival Pendidikan Kerjaya Peringkat Sekolah Menengah dan Sekolah
Rendah
o Eksplorasi kerjaya (SM)
o Poster kerjaya (SM dan SR)
o Sketsa kerjaya (SM)
o Buku skrap (SM dan SR)
o Maklumat kerjaya (SM)
 Karnival Pendidikan Seni Jauhi Dadah (Seni PPDa) Peringkat Sekolah
Menengah dan Sekolah Rendah
o Dikir Barat Antidadah (SM)
o Nasyid Antidadah (SM)
o Deklamasi Sajak Antidadah (SM dan SR)
o Melukis Poster Antidadah (SM dan SR)
o Buku Skrap Antidadah (SM dan SR)
o Boria Antidadah (SR)
Unit Bimbingan dan Kaunseling sekolah menengah atau sekolah rendah
boleh juga menganjurkan beberapa pertandingan atau peraduan yang bertujuan bagi
memupuk bakat dan potensi pelajar dalam bidang kerjaya, pendidikan pencegahan
dadah, psikososial dan kesejahteraan mental serta pembinaan semangat patriotisme.

Peraduan atau pertandingan boleh dijalankan di peringkat sekolah sempena minggu
atau kempen tertentu seperti menganjurkan minggu kerjaya, kempen antidadah dan
antimerokok, kempen menjaga kesihatan diri dan kesihatan mental atau minggu
sopan santun dan peribadi unggul. Bentuk pertandingan yang boleh dijalankan
seperti penulisan esei, menyediakan buku skrap, melukis karektor kartun, melukis
poster, menulis dan mendeklamasi sajak, menulis cerpen atau skrip drama (sketsa),
lakonan drama dan sebagainya.
Peraduan atau pertandingan juga boleh dijalankan bagi memeriahkan lagi
kempen-kempen tertentu yang dijalankan oleh pihak kerajaan. Contohnya, bagi
memeriahkan atau membangkitkan lagi semangat patriotisme di kalangan pelajar,
beberapa pertandingan boleh dijalankan sempena menyambut bulan kemerdekaan
seperti pertandingan drama atau sketsa yang memperlihatkan semangat merdeka,
nyanyian lagu patriotik, laungan atau pekikan kemerdekaan, membina kain rentang
atau poster yang mengandungi slogan kemerdekaan, deklamasi sajak kemerdekaan
dan sebagainya. Unit Bimbingan dan Kaunseling juga boleh menjalankan peraduan
atau pertandingan dari masa ke semasa seperti membuat buku skrap, folio, nota
mata pelajaran atau melukis poster yang ada kaitan bidang khidmat bimbingan atau
kaunseling. Hasil karya pelajar dalam setiap pertandingan yang dianjurkan boleh
digunakan sebagai bahan rujukan atau dipamerkan bagi menambah koleksi bahan
sebaran maklumat. Di samping itu, Guru Bimbingan atau Guru Kaunseling perlu
mengambil kira kemampuan dari segi kewangan kerana setiap pertandingan perlu
menyediakan pelbagai hadiah mengikut kategori tertentu sebagai penghargaan
kepada setiap penyertaan pelajar.
MENGURUS PENYERTAAN PELAJAR
Guru Bimbingan atau Guru Kaunseling kerapkali diarah atau diminta oleh pihak
pengurusan sekolah untuk menjadi jurulatih atau guru pengiring kepada para pelajar
yang menyertai aktiviti atau kegiatan pelajar di luar sekolah. Aktiviti luar sekolah
yang dimaksudkan seperti penyertaan pelajar dalam lawatan, pertandingan, kursus,
pameran, kerja amal dan sebagainya. Sebelum menjalankan tugas sebagai jurulatih
atau menjadi guru pengiring, personel perlu membuat beberapa persediaan
berkaitan dengan penyertaan pelajar.
 Penyertaan Pelajar dalam Pertandingan
o Melatih, membimbing, mengawasi atau memberi motivasi kepada pelajar
sebagai persiapan sebelum hari pertandingan.
o Menyediakan bahan dan peralatan seperti kostum, alat-alat muzik, skrip
drama, sajak dan seumpamanya untuk persediaan pelajar membuat latihan
dan persembahan. Jika skrip perlu disediakan oleh pelajar, personel
hendaklah memastikan bahan tersebut memenuhi atau mematuhi syarat
bagi penyertaan atau pertandingan.
o Mengumpul dan menyediakan maklumat bagi setiap pelajar yang akan
menyertai pertandingan.
o Mengurus setiap penyertaan pelajar seperti mengisi dan menghantar
borang penyertaan, menempah kenderaan dan mendapatkan ‘duit poket’
daripada peruntukan aktiviti kokurikulum untuk pelajar yang menyertai
pertandingan di luar sekolah.
o Mengawasi disiplin pelajar ketika mereka menyertai pertandingan,

memberi motivasi kepada pelajar sebelum bertandingan, memberi
pengukuhan (jika pelajar menang) atau membantu mengurangkan stres
(jika pelajar kalah) selepas setiap pertandingan.
o Memastikan semua pelajar selamat sampai ke asrama atau ke rumah
masing-masing selepas pertandingan.
o Jika beroleh kemenangan, pastikan pelajar diberi penghargaan melalui
pengumuman atau ‘penyampaian semula hadiah’ semasa perhimpunan.
o Membuat post mortem, membuat pelaporan atau menyediakan sijil
penyertaan pelajar.
 Penyertaan Pelajar dalam Aktiviti Luar Anjuran Sekolah
o Di antara aktiviti-aktiviti luar yang dianjurkan oleh pihak sekolah atau
Unit Bimbingan dan Kaunseling ialah penyertaan sekumpulan pelajar
mengikuti kursus, seminar, perkhemahan, lawatan sambil belajar, taklimat
dan melawat pameran dan seumpamanya.
o Personel perlu terlebih dahulu memastikan lokasi aktiviti yang akan
dijalankan terutama aktiviti perkhemahan di mana kawasan yang dipilih
adalah kawasan yang selamat atau kurang berisko. Personel seharusnya
membuat tinjauan terlebih dahulu lokasi yang akan digunakan.
o Mengumpul dan menyediakan maklumat bagi setiap penyertaan pelajar,
menempah kenderaan dan mendapatkan kebenaran ibu bapa atau penjaga
bagi setiap pelajar terutama jika pelajar terpaksa bermalam, mengunjungi
tempat-tempat yang berisiko tinggi atau melibatkan perjalanan yang jauh.
o Bagi lawatan sambil belajar, borang lawatan dan surat kebenaran ibu bapa
serta permit keselamatan perlu diuruskan.
o Bagi aktiviti yang melibatkan perkhemahan dan bermalam, Polis DiRaja
Malaysia yang berhampiran dengan tapak perkhemahan perlu diberitahu
secara rasmi melalui surat atas nama pengurusan sekolah. Sekiranya
pihak polis dimaklumkan, pejabat atau balai polis terdekat akan
menghantar beberapa orang anggota untuk menjalankan rondaan
keselamatan ketika perkhemahan sedang berjalan terutamanya pada waktu
malam.
o Memberitahu pelajar tentang persediaan sebelum mengikuti aktiviti luar
seperti membuat persiapan untuk keperluan diri, persediaan alat tulis
semasa mengikuti aktiviti dan sebagainya.
o Menyediakan bahan atau peralatan keselamatan jika menjalankan aktiviti
di tempat yang berisiko seperti sungai, tasik, laut, bukit atau hutan. Bahan
perubatan yang disediakan hanya melibatkan rawatan luar sahaja. Jika
berlaku kecemasan yang teruk maka pelajar perlu diberikan bantuan atau
rawatan segera dari klinik atau hospital. Bagi aktiviti yang berisko tinggi
seperti berkayak di tasik, sungai atau laut atau kembara melalui bukit atau
hutan, maka personel perlu menyediakan peralatan keselamatan yang
lengkap dan selamat digunakan.
o Sebelum menjalankan aktiviti, perkara yang perlu dilakukan oleh personel
ialah melantik jawatankuasa pelaksana, merancang dan membina modul
aktiviti. Sebelum menjalankan sebarang aktiviti, personel terlebih dahulu
perlu memberi taklimat kepada peserta dari segi matlamat aktiviti, jadual
aktiviti, kawalan disiplin diri, kebajikan dan keselamatan serta keperluan
setiap peserta untuk mematuhi arahan dan peraturan. Semasa
menjalankan
aktiviti, personel perlu mengawasi disiplin pelajar sepanjang masa aktiviti

dijalankan.
o Selepas aktiviti personel perlu memastikan semua pelajar telah selamat
sampai ke asrama atau ke rumah masing-masing.
o Personel juga perlu menyediakan pelaporan atau sijil penyertaan selepas
menjalankan aktiviti.
Rajah 39 : Aktiviti Perkhemahan
 Penyertaan Pelajar dalam Aktiviti Luar Anjuran Pihak Luar

o Aktiviti luar yang dimaksudkan ialah pelajar mengikuti kursus, seminar
atau bengkel yang dianjurkan oleh agensi, badan atau institusi luar.
o Personel perlu mengumpul dan menyediakan maklumat penyertaan
pelajar, menempah kenderaan dan mendapatkan kebenaran ibu bapa atau
penjaga pelajar terutama jika para pelajar bermalam, mengunjungi tempat-
tempat yang berisiko tinggi atau melibatkan perjalanan yang jauh.
o Memberitahu pelajar tentang persediaan sebelum mengikuti aktiviti luar
seperti persediaan diri, peralatan diri yang perlu dibawa, alat tulis yang
diperlukan semasa mengikuti aktiviti dan sebagainya.
o Lazimnya pihak penganjur akan menyediakan kemudahan tempat, makan
minum, peralatan keselamatan dan sebagainya.
o Bagi kursus yang melibatkan lebih dari sehari, personel hanya bertugas
untuk menghantar dan mengambil semula pelajar mereka.
o Bagi aktiviti yang dijalankan separuh hari atau sehari suntuk, lazimnya
personel perlu berada di tempat aktiviti dan mengawasi disiplin pelajar
yang diiringi. Kadang-kadang personel langsung tidak diberikan sebarang
peranan oleh pihak penganjur. Tugas begini amatlah membosankan.
o Personel perlulah memastikan semua pelajar yang diiringi selamat sampai
ke rumah masing-masing.
o Menyediakan laporan (jika perlu) atau menyediakan sijil penyertaan
(biasanya penganjur memberi sijil kosong) selepas menjalankan aktiviti.
MENTADBIR UJIAN DAN PENGUJIAN
Apabila mentadbir ujian dan menjalankan pengujian, Guru Bimbingan dan Guru
Kaunseling memerlukan ilmu pengetahuan dan kemahiran memilih, mengendali,
memproses dan mendiagnosis ujian. Beberapa konsep penting tentang ujian perlu
diketahui oleh personel.
1. Ujian Psikologikal
Cronbach (1990) mendefinisikan ujian psikologikal sebagai suatu prosedur yang
sistematik digunakan untuk membuat pemerhatian terhadap tingkah laku dan
bagi menerangkan tingkah laku tersebut berpandukan kepada skala numerikal
atau kategori yang telah ditetapkan. Contoh : Bagi mengukur ketajaman daya
penglihatan “20/100” adalah mengikut skala numerikal dan “merah / hijau buta
warna” adalah mengikut kategori. Menurut Anastasi dan Urbina (1997), ujian
psikologikal seharusnya bersifat objektif dan piawai serta dapat mengukur
sesuatu sampel tingkah laku.
2. Pengukuran
Ujian psikologikal merupakan alat pengukuran yang dapat memerihalkan data
menggunakan sistem nombor. Pengukuran didefinisikan sebagai memberikan
nombor-nombor kepada objek atau peristiwa yang melibatkan prosedur tertentu
dan beberapa peraturan khusus untuk memberikan nilai numerikal kepada
pencapaian individu (Sidek, 1998). Pengukuran menggunakan nombor atau
nilai numerikal juga dikenali sebagai pengukuran psikometrik. Pengukuran
psikometrik berasaskan kepada andaian bahawa ‘setiap sesuatu yang wujud, ia
akan wujud dalam jumlah tertentu’ dan ‘sekiranya ia wujud dalam jumlah
tertentu, ianya pasti boleh dikira atau diukur’ (Cronbach, 1990).
3. Pengujian
Pengujian dalam konteks Perkhidmatan Bimbingan dan Kaunseling di sekolah
merupakan suatu teknik yang menggunakan ujian psikologikal untuk mendapat-
kan maklumat yang lengkap tentang pelajar (Mohd Salleh, 1993). Maklumat
yang diperolehi membantu Guru Bimbingan atau Guru Kaunseling
mendapatkan
gambaran sebenar tentang personaliti, minat, nilai dan pencapaian pelajar.
TUJUAN DAN KEGUNAAN PEGUJIAN
Menurut Aiken (1997), tujuan utama ujian psikologikal dijalankan ialah untuk
membuat penilaian terhadap tingkah laku, kebolehan mental, dan beberapa kriteria
personal yang lain untuk membantu dalam membuat pertimbangan, ramalan, atau
keputusan untuk individu lain. Sidek (1998) menyatakan bahawa terdapat dua
tujuan umum dalam pengggunaan ujian psikologikal.
1. Tujuan deskriptif atau keperihalan
– untuk memberi maklumat dan keterangan mengenai diri individu iaitu
kekuatan dan kelemahan diri atau potensi diri.
2. Tujuan membuat keputusan
– untuk membuat pemilihan, penempatan, penilaian, pangkatan, diagnosis
dan menentukan tahap kemahiran seseorang individu.
Mohd Sallleh (1993) telah menyenaraikan beberapa tujuan penggunaan
ujian psikologikal dalam Perkhidmatan Bimbingan dan Kaunseling di sekolah.
 Menolong pelajar (klien) membina keyakinan mereka terhadap konsep

kendiri dan boleh menilai kedudukan dirinya yang sebenar.
 Membantu pelajar memilih bidang pengajian atau kursus dan pekerjaan
yang sesuai dengan kebolehan dan kesanggupannya.
 Meningkatkan lagi pencapaian akademik pelajar dari masa ke semasa.
 Menolong klien membuat keputusan yang munasabah dalam masa-masa
yang terdesak.
 Memudahkan pelajar untuk memilih kegiatan kokurikulum (unit pakaian
seragam, kelab, persatuan atau permainan) yang sesuai dengan minatnya.
 Guru Bimbingan atau Guru Kaunseling boleh meramalkan keperluan-
keperluan pelajar pada masa-masa akan datang.
 Nasihat-nasihat yang berguna mudah disampaikan oleh Guru Bimbingan
atau Guru Kaunseling kepada pelajar.
 Menolong Guru Kaunseling menyokong atau menghalang pelajar daripada
menghadiri sesuatu temuduga.
 Menolong guru akademik menyesuaikan kaedah-kaedah pengajaran dalam
sesuatu proses pengajaran-pembelajaran.
 Memudahkan Guru Bimbingan atau Guru Kaunseling untuk memberikan
rawatan kepada pelajar (klien) yang menghadapi tekanan, kerisauan,
kemurungan, fobia, trauma dan seumpamanya.
 Menentukan bidang masalah dan setakat mana penting atau kritikalnya
masalah yang dihadapi oleh klien.
 Mendapatkan maklumat tentang klien sebelum, semasa dan selepas sesi
kaunseling. Menurut Shetzer dan Stone (1980) ujian dapat membantu Guru
Bimbingan atau Guru Kaunseling seperti berikut
a. Membantu klien memahami diri sendiri.
b. Membantu Guru Bimbingan atau Guru Kaunseling menentukan sama
ada keperluan klien termasuk dalam bidang kepakarannya.
c. Membantu Guru Bimbingan atau Guru Kaunseling mengenalpasti
kaedah yang sesuai untuk digunakan.
d. Membantu Guru Bimbingan atau Guru Kaunseling untuk meramal
pencapaian kliennya pada masa akan datang dalam bidang tertentu
seperti kursus pengajian, latihan dan kerjaya dan sebagainya.
e. Membantu Guru Bimbingan atau Guru Kaunseling merangsang minat
yang baru kepada klien.
f. Membantu Guru Bimbingan atau Guru Kaunseling menilai hasil usaha
intervensi kaunseling mereka.
JENIS-JENIS UJIAN PSIKOLOGIKAL
Terdapat beberapa jenis ujian psikologikal yang boleh digunakan oleh personel
bimbingan dan kaunseling sekolah. Mohd Saleh (1993) telah menyenaraikan lima
jenis ujian yang dianggap sesuai digunakan di sekolah-sekolah. Ujian-ujian tersebut
ialah ujian kecerdasan akal, ujian kecenderungan, ujian minat, ujian personaliti dan
ujian pencapaian. Ujian-ujian tersebut kebanyakannya masih belum diterjemahkan
ke dalam bahasa Melayu. Menurut Sidek (1998) pula, terdapat empat jenis ujian
psikologikal yang seringkali digunakan di sekolah menengah. Ujian-ujian tersebut
ialah ujian minat, ujian nilai, ujian personaliti dan ujian pencapaian.
1. Ujian Minat
Menurut Nowak (Sidek, 1998), ujian minat merupakan satu alat pengukuran
yang digunakan untuk menentukan minat individu mengenai sesuatu aktiviti
di dalam pekerjaan yang khusus berdasarkan persekitaran kerja. Contoh ujian
minat yang digunakan di peringkat sekolah menengah seperti yang dikemuka-
kan oleh Sidek (1998) dan juga Kementerian Pendidikan Malaysia (1993) ialah
 Inventori Pemilihan Kerjaya Holland (VPI)
 Soal Selidik Minat Kerjaya (SDS)
 Borang Minat Rothwell-Miller
 Ujian Minat Pelajar Terhadap Pekerjaan
2. Ujian Nilai
Menurut Nowak (Sidek, 1998), ujian nilai merupakan alat pengukuran yang
boleh digunakan untuk mengukur pelbagai nilai pekerjaan secara positif, negatif
atau neutral berdasarkan keutamaan masing-masing. Ujian-ujian yang boleh
diperolehi untuk kegunaan di sekolah menengah seperti yang dikemukakan oleh
Sidek (1998) dan Kementerian Pendidikan Malaysia (1993) ialah
 Inventori Nilai
 Soal Selidik Nilai Pekerjaan
 Inventori Suasana Bekerja
3. Ujian Personaliti
Menurut Shertzer dan Linden (Sidek, 1998), ujian personaliti merupakan alat
untuk menentukan sejauhmana seseorang itu mempunyai tret-tret atau ciri-ciri
lain dengan mengukur sejauhmana samanya gerak balas yang diberi dengan
kumpulan-kumpulan rujukan yang mempunyai tret-tret atau ciri-ciri berkenaan.
Menurut Aiken (1997), ujian personaliti boleh digunakan untuk mengukur
aspek-aspek yang berkaitan dengan kriteria personal, pemikiran, perasaan dan
tingkah laku iaitu yang berkaitan dengan pelarasan dan pembawaan. Ujian
personaliti boleh didapati daripada Kementerian Pendidikan Malaysia (1993),
Sidek (1998) dan Malek (2004).
 Senarai Semak Masalah Mooney
 Soal Selidik Personaliti (Sidek)
 Inventori Personaliti Eysenck Junior (JEPI)
 Ujian Skala Konsep Kendiri Tennessee
 Inventori Personaliti Warna
 Inventori Gaya Bercinta
 Inventori Personaliti Stres.
4. Ujian Pencapaian
Ujian pencapaian adalah ujian aptitud iaitu ujian yang digunakan untuk
mengukur kebolehan dan pencapaian pelajar dalam beberapa aspek tertentu.
Contoh ujian tersebut ialah ujian berkaitan penguasaan mata pelajaran yang
dibina oleh guru atau sekumpulan guru atau ujian yang piawai seperti UPSR,
PMR, SPM, STPM dan sebagainya. Ujian-ujian tersebut menguji kebolehan,
kemahiran dan penguasaan pelajar di dalam bidang pelajaran yang telah
diterima dalam masa-masa tertentu (Mohd Salleh, 1993). Di negara kita
terdapat ujian pencapaian yang piawai seperti Malaysian University English
Test (MUET) yang digunakan bagi menentukan tahap kebolehan bahasa

Inggeris bagi pelajar yang mengambil STPM. Setiap pelajar perlu mencapai
sekurang-kurangnya lulus pada Tahap 1 (Band 1) di dalam ujian tersebut.
Kompetensi dalam bahasa Inggeris tersebut merupakan salah satu syarat wajib
kemasukan bagi semua kursus di peringkat Ijazah Sarjana Muda di IPTA.
Mulai tahun 2006, IPTA tidak lagi memberi sebarang kelongggaran kepada
pelajar yang tidak memiliki syarat kelulusan tersebut.
MEMPROSES UJIAN DAN MEMBUAT DIAGNOSIS
Ujian boleh dijalankan secara individu atau kelompok. Perkara utama yang perlu
dilakukan oleh Guru Bimbingan atau Guru Kaunseling selepas pelajar mengambil
ujian psikologikal ialah memproses serta membuat diagnosis terhadap hasil ujian.
Terdapat beberapa prosedur yang perlu dilakukan oleh personel sebelum, semasa
dan selepas pelajar mengambil ujian.
1. Sebelum ujian
a. Mendapatkan alat-alat ujian yang telah diterjemah dan dibina dalam bahasa
atau literasi yang boleh difahami dan dikuasai oleh pelajar.
b. Mengenalpasti dan menentukan sasaran pelajar atau kelompok pelajar yang
akan diberikan ujian.
c. Menyediakan tempat yang sesuai dan selesa untuk pelajar menduduki ujian
dengan mengambil kira tempat dan persekitaran yang sesuai.
2. Mengendalikan ujian
a. Memberikan alat ujian kepada pelajar dengan borang jawapan.
b. Menerangkan arahan dan peruntukan masa. Arahan-arahan seperti tanda
di ruang yang betul, jawab semua soalan (item), jangan mengikut jawapan
rakan di sebelah (jika dalam kumpulan) tetapi mengikut gerak hati atau
keputusan sendiri dan sebagainya.
c. Membantu pelajar memahami pernyataan atau istilah yang mungkin sukar
atau tidak difahami.
d. Setelah masa tamat, pastikan semua arahan dan keperluan menjawab item
atau butiran soalan telah dipenuhi seperti menjawab semua item, memilih
satu sahaja gerak balas atau jawapan, menanda di tempat yang disediakan
dan seumpamanya. Personel perlu memberi ruang masa sekiranya pelajar
memerlukannya.
e. Kutip semula alat ujian untuk memastikan pelajar tidak menjalankan ujian
tersebut kepada orang lain secara tidak beretika.
3. Memproses ujian
a. Setiap ujian mesti diproses sama ada dilakukan sendiri oleh pelajar yang
mengambil ujian dengan bantuan personel, diproses oleh personel bersama
dengan pelajar atau diproses sendiri oleh personel (kaedah bagi memproses
ujian perlu mengikut tahap kemampuan pelajar).
b. Proses peringkat awal ialah mendapatkan skor mentah melalui kaedah
pengiraan skor yang telah ditentukan oleh ujian.
c. Memberikan pemeringkatan kepada skor atau membentuk profil ujian iaitu
mengenalpasti tahap atau pencapaian mengikut kategori tertentu berdasar-
kan skor ujian.
d. Memberitahu dan menjelaskan kepada pelajar hasil ujian yang mereka

ambil sama ada mengikut pemeringkatan atau profil yang telah dibentuk.
4. Membuat diagnosis
a. Menerangkan kepada pelajar aspek-aspek yang telah diukur dan tahap
pencapaian mereka serta tafsiran dalam setiap aspek tersebut.
b. Menjalankan intervensi kaunseling sekiranya perlu untuk meneroka aspek
diri yang perlu difahami, diperbaiki atau dipertingkatkan.
c. Setiap ujian yang dijalankan mestilah mematuhi etika kerahsiaan dan
memenuhi etika pengukuran dan penilaian.
MENGURUS DAN MENJALANKAN KAJIAN
Kajian dan penyelidikan merupakan aktiviti formal, suatu disiplin yang mengguna-
kan pendekatan soaljawab (inquiry) yang sistematik dan bersifat saintifik untuk
mengkaji sesuatu masalah (Gay dan Airasian, 2003). Setiap kajian pendidikan
perlulah melibatkan aplikasi yang sistematik iaitu menggunakan kaedah tertentu
yang dapat memberi maklumat yang boleh dipercayai dan dipertanggungjawabkan
tentang sesuatu masalah, isu atau perkara yang berkaitan dengan dunia pendidikan.
Menurut Mohd Majid (1990), kajian pendidikan adalah suatu aktiviti berhubung
dengan usaha memperolehi dan menganalisis maklumat bagi tujuan mengenalpasti
dan menyelesaikan masalah berkaitan pendidikan. Menurut beliau terdapat dua
jenis penyelidikan pendidikan iaitu penyelidikan asas dan penyelidikan gunaan.
Tujuan utama penyelidikan asas adalah untuk memperolehi data empirik yang boleh
digunakan untuk membentuk, mengembang dan menilai teori. Penyelidikan gunaan
pula bertujuan untuk menyelesaikan masalah praktis yang dihadapi. Penyelidikan
ini dilakukan secara langsung ke atas masalah sebenar dan dijalankan dalam situasi
di mana masalah itu ditemui.
Tugas menjalankan kajian merupakan tugasan berkala yang perlu dilakukan
oleh Guru Bimbingan atau Guru Kaunseling. Dalam sasaran kerja, personel hanya
perlu menjalankan sekurang-kurangnya sekali kajian dalam setahun perkhidmatan.
Ianya boleh dijalankan sama ada secara individu atau berkelompok. Kajian yang
dijalankan lebih hampir kepada kajian gunaan. Tujuan kajian dijalankan ialah
untuk mendapatkan maklumat dan mengenalpasti sesuatu masalah atau isu yang
timbul. Selepas analisis data dan maklumat, personel dapat menentukan sama ada
tindakan susulan perlu dijalankan untuk menangani sesuatu masalah dengan segera.
JENIS KAJIAN
Terdapat dua pendekatan kajian pendidikan yang seringkali digunakan oleh Guru
Bimbingan atau Guru Kaunseling di peringkat sekolah iaitu kajian kuantitatif dan
kualitatif. Kajian kuantitatif merupakan kajian yang melibatkan pengumpulan data,
pemprosesan dan analisis data yang melibatkan nombor atau angka yang boleh
dikumpulkan dalam bentuk skor. Biasanya data-data dikumpul menggunakan soal
selidik, ujian, inventori, senarai semak dan alat kajian yang melibatkan pensil dan
kertas. Kajian kuantitatif yang seringkali dijalankan di sekolah ialah kajian tinjauan
dan kajian keperluan. Kajian kuantitatif biasanya melibatkan bilangan subjek atau
responden yang banyak. Kajian kualitatif merupakan kajian yang digunakan untuk
mengumpul maklumat yang bukan bersifat nombor seperti pemerhatian, temubual
dan kadang-kadang melibatkan penggunaan alat rakaman seperti pita rakaman atau
perakam video. Kajian kualitatif yang sering dijalankan di sekolah ialah kajian kes
dan kajian tindakan.
1. Kajian Keperluan
Kajian keperluan perlulah dijalankan sekiranya personel ingin mendapatkan
gambaran sebenar tentang sesuatu perkhidmatan, program atau aktiviti yang
telah atau akan dijalankan sesuai atau diperlukan oleh pelanggan (pelajar, guru
atau ibu bapa). Kajian keperluan merupakan salah satu kajian akauntabiliti
iaitu digunakan untuk mengenalpasti kekurangan atau ruang kosong dalam
sesuatu perkhidmatan atau program. Kajian keperluan memerlukan sampel
yang menyeluruh iaitu terdiri daripada pelbagai lapisan warga sekolah yang
menjadi pengguna atau pelanggan. Hasil kajian akan dapat menentukan apa-
kah bentuk perkhidmatan, program atau aktiviti yang perlu diteruskan atau
ditangguh atau apakah bentuk perkhidmatan, program atau aktiviti yang perlu
ditambah berdasarkan kepada keperluan pelanggan (pelajar).
2. Kajian Tinjauan
Kajian tinjauan dijalankan bagi mendapatkan bilangan, kuantiti atau data yang
melibatkan angka (numerikal). Contoh kajian ialah untuk mendapatkan angka
sebenar atau peratusan pelajar yang berada di bawah paras kemiskinan, datang
ke sekolah tanpa sarapan pagi dan terpaksa bekerja di hujung minggu untuk
menampung keperluan diri atau menambah pendapatan keluarga. Kadang-
kadang sampel kajian melibatkan seluruh populasi sekolah terutama sekolah
kurang murid (SKM) atau sekolah yang terletak di kawasan yang mundur.
3. Kajian Tindakan
Kajian tindakan juga dikenali sebagai ‘kajian guru’ dan guru bertindak sebagai
pengkaji. Kajian tindakan merupakan pendekatan yang dibentuk khusus untuk
membina dan meningkatkan pengajaran dan pembelajaran (Gay dan Airasian,
2003). Di antara ciri-ciri kajian tindakan ialah
 Siapa – dikendalikan oleh guru atau pengurusan sekolah ke atas pelajar
yang berada di bawah jagaan mereka.
 Di mana – dijalankan di persekitaran sekolah atau di dalam bilik darjah.
 Bagaimana – menggunakan kaedah kualitatif untuk menerangkan apa
yang berlaku dan untuk memahami dan mengenalpasti kesan sesuatu
intervensi pengajaran.
 Kenapa – untuk mengambil tindakan dan mewujudkan perubahan yang
dapat memberikan kesan kepada persekitaran sekolah yang dikaji.
Langkah asas yang perlu dilakukan apabila menjalankan kajian tindakan.
a. Mengenalpasti isu atau topik yang akan dikaji
– Bagi mengenalpasti isu atau topik yang dikaji, pengkaji mestilah
terlebih dahulu membuat refleksi terhadap setiap aktiviti harian yang
berkaitan dengan profesion atau tugasnya dan perlu mengemukakan
soalan : Apakah isu atau masalah di dalam kelas yang perlu saya
selesaikan atau perbaiki.
– Contoh pengkaji, masalah dan persoalan kajian yang dikenalpasti.
i. Pengkaji : Guru Akademik
– Apakah kaedah yang berkesan untuk membantu pelajar yang
lemah dalam pengiraan untuk memahami konsep algebra?

ii. Pengkaji : Guru Bimbingan atau Guru Kaunseling
– Apakah strategi yang sesuai untuk menggerakkan pelajar yang
lambat turun ke makmal atau ke bengkel selepas selesai waktu
kelas sebelumnya?
– Persoalan kajian perlu diperkecilkan skopnya untuk menjadikannya
dalam bentuk kajian sebenar. Skop persoalan kajian yang besar akan
menyebabkan banyak masa diperlukan dan banyak maklumat yang
perlu dikumpulkan.
– Tindakan seterusnya ialah mendapatkan bahan bacaan kajian lepas.
Kajian lepas akan memberikan idea tentang strategi atau kaedah yang
pernah digunakan tetapi dalam situasi atau persekitaran berbeza.
– Soalan-soalan kajian mestilah bertepatan dengan isu atau masalah
yang dikaji. Jika soalan dibina dalam bentuk pelbagai pilihan gerak
balas atau jawapan, pastikan setiap soalan adalah berkaitan dan
mengikut urutan yang betul dan menjawab persoalan kajian.
b. Mengumpul data yang berkaitan dengan isu atau topik yang dikaji
– Data boleh diperolehi melalui : pemerhatian, temubual, tinjauan, soal
selidik atau data yang telah sedia ada.
c. Menganalisis dan mentafsir data yang telah dikumpul
– Setiap data yang diperolehi perlu dianalisis untuk menentukan sama
ada relevan atau tiada kaitan dengan kajian.
– Terdapat lima langkah untuk menganalisis data iaitu
 Mengurus data – mengumpul semua data mentah
 Membaca / mencatat memo – mengenali data dan mengenal-
pasti tema di dalamnya sama ada berkaitan, boleh digunakan
atau sebaliknya.
 Memperjelaskan – mengkaji setiap data dengan mendalam
untuk mendapatkan gambaran persekitaran kajian secara
terperinci, subjek yang terlibat dan aktiviti yang berlaku.
 Mengkelaskan – mengkategori dan mengkodkan setiap data
mengikut kumpulan dan temanya yang sesuai.
 Menginterpretasi – menterjemah dan mensintesis data yang
telah disusun untuk membentuk kesimpulan secara umum
atau memahami asas data. Aspek berikut perlu diberi
perhatian ketika menganalisis dan menginterpretasi data.
i. Wujud perkaitan yang jelas di antara topik yang dikaji
dengan data yang digunakan untuk mengkaji topik
tersebut.
ii. Penerangan yang jelas tentang kaedah yang digunakan
untuk mengumpul, menganalisis dan menginterpretasi
data.
iii. Memperjelaskan bias dari pengkaji dan subjek.
iv. Memastikan data adalah berkualiti.
d. Melaksanakan rancangan tindakan yang merupakan aplikasi kepada
keputusan kajian tindakan
– Menulis laporan dan melaksanakan hasil kajian.
 Kesimpulan kajian perlulah jelas dan tidak menggunakan

logik akal tetapi mestilah bersandar kepada data-data yang
telah diperolehi melalui kajian.
 Laporan kajian tindakan biasanya ditulis dalam bentuk naratif.
 Selepas sesuatu kajian tindakan selesai dijalankan, laporan
hasil kajian disebarkan dan tindakan dijalankan berdasarkan
hasil kajian.
4. Kajian Kes
Jika timbul sesuatu kes yang dianggap serius dan boleh mendatangkan masalah
kepada seorang pelajar atau sekelompok pelajar maka Guru Bimbingan atau
Guru Kaunseling perlu menjalankan kajian kes. Kajian kes digunakan untuk
mendapatkan maklumat berkaitan isu atau kes tertentu dan biasanya dianggap
kes terpencil. Contoh isu atau masalah : beberapa orang pelajar telah mengadu
terdapat seorang pelajar atau beberapa orang pelajar lelaki yang berkelakuan
tidak senonoh dan sering mengganggu pelajar perempuan atau seorang pelajar
perempuan didapati suka bersendirian, kadang-kadang dia menangis, ketawa
dan berkelakuan aneh atau kes-kes lain yang seumpamanya. Kajian kes boleh
dijalankan melalui khidmat bimbingan atau intervensi kaunseling sama ada
secara individu atau kelompok. Semua maklumat terkumpul dapat menjawab
fenomena yang berlaku dan boleh dijadikan panduan untuk menentukan bentuk
tindakan susulan yang akan dibuat nanti.
INSTRUMEN KAJIAN
Terdapat pelbagai alat atau instrumen kajian yang boleh digunakan bagi
mengumpul data dan maklumat yang diperlukan dalam sesuatu kajian. Instrumen
kajian boleh disediakan sendiri oleh personel atau dipilih dari alat kajian, ujian atau
inventori yang telah sedia ada. Ujian atau inventori tersebut mungkin terdiri
daripada ujian-ujian psikometrik atau bukan psikometrik. Bagi kajian kuantitatif,
data-data yang berbentuk angka boleh dikumpulkan melalui soal selidik dengan
jawapan dipilih atau berstruktur, senarai semak atau ujian. Bagi memudahkan lagi
pemprosesan data, proses pengkodan perlu dilakukan terlebih dahulu. Contoh-
contoh berikut boleh dijadikan panduan oleh personel semasa membina instrumen
ujian yang memerlukan pengumpulan data berbentuk angka. Item atau butiran soal
selidik boleh diukur menggunakan perkadaran, nilai atau skor tertentu
menggunakan kod, jawapan dwipilihan seperti ‘ya’ atau ‘tidak’, ‘benar’ atau
‘salah’, skala likert atau respon bebas. Skor mentah yang diperolehi dari soal
selidik boleh diproses dalam
Bagi setiap item berikut, masukkan tanda ( √ ) pada pilihan yang berkaitan dengan diri anda.
1. Jantina : Lelaki [ ] Perempuan [ ]
2. Umur : 6 – 9 [ ] 10 – 12 [ ] 13 – 15 [ ] 16 – 18 [ ]
3. Bilangan adik beradik : 1 – 3 [ ] 4 – 6 [ ] 7 – 9 [ ] 10 – 12 [ ] lebih 12 [ ]
4. Pendapatan ibu bapa (RM) : 0 – 500 [ ] 501 – 1000 [ ] 1001 – 1500 [ ]
1501 – 2000 [ ] lebih 2000 [ ]
5. Jarak dari rumah ke sekolah (km) : 0 – 5 [ ] 6 – 10 [ ] 11 – 15 [ ] lebih 15 [ ]
Rajah 40 : Maklumat Demografik

Berikut adalah senarai keperluan asas belajar. Tandakan ( √ ) di dalam kotak yang telah
disediakan sekiranya anda memilikinya atau berkaitan dengan anda.
6. [ ] Buku teks
7. [ ] Beg sekolah
8. [ ] Peralatan alat tulis yang lengkap
9. [ ] 2 pasang pakaian seragam sekolah
10. [ ] Wang saku lebih dari RM1.00
11. [ ] Bersarapan pagi sebelum ke sekolah
12. [ ] Menaiki kenderaan ke sekolah
Rajah 41 : Senarai Semak
Berikut adalah masalah yang sering anda hadapi ketika belajar. Baca dan fahamkan setiap
penyataan dengan teliti. Bulatkan sama ada anda Sangat Setuju (SS), Setuju (S), Tidak Pasti
(TP), Tidak Setuju (TS) atau Sangat Tidak Setuju (STS) yang berkaitan diri anda.
11. Saya mengantuk di dalam kelas SS S TP TS STS
12. Tiada tumpuan terhadap pengajaran guru SS S TP TS STS
13. Tiada motivasi untuk belajar SS S TP TS STS
14. Guru tidak peka dengan masalah saya SS S TP TS STS
15. Rakan menganggap saya pemalas SS S TP TS STS
Rajah 42 : Skala Likert
16. Bulatkan kadar yang sesuai tentang kepekaan guru kelas anda terhadap masalah yang
anda hadapi.
Amat Peka Peka Sederhana Tidak Peka
17. Tuliskan dengan ringkas kenapa anda memberikan reaksi tersebut terhadap guru kelas
anda.
_____________________________________________________________________
18. Sila catatkan komen lain (jika ada) berkaitan perkara di atas.
_____________________________________________________________________
Rajah 43 : Respon Bebas
bentuk asas seperti perkadaran atau peratusan. Jika personel mampu menggunakan
kaedah penyukatan data berasaskan statistik mereka boleh meneruskannya dengan
hitungan min, median, mod, sisihan piawai dan sukatan statistik yang lain. Data
juga boleh dipersembahkan dalam bentuk gambar atau carta.
KAEDAH KAJIAN
Bagi kajian jenis kualitatif, instrumen kajian dan kaedah yang boleh digunakan bagi
mengumpul maklumat ialah soal selidik berstruktur dan tidak berstruktur, kaedah
pemerhatian dan kaedah temubual.
Kaedah Pemerhatian
Pemerhatian dilakukan di dalam persekitaran semulajadi tanpa manipulasi atau
campur tangan dari pemerhati. Pemerhatian bertujuan untuk menerangkan tingkah
laku subjek yang diperhatikan oleh pemerhati. Pemerhati merupakan asas kepada
semua kajian psikologi. Kaedah pemerhatian sesuai jika digunakan untuk mengkaji
perhubungan di antara pembolehubah atau beberapa pembolehubah yang terdapat
dalam sesuatu persekitaran yang akan dikaji. Semua pemerhatian perlulah dibuat
secara saintifik iaitu tepat, sistematik dan objektif. Setiap rekod pemerhatian mesti-
lah disimpan dengan cermat dan dirahsiakan. Pemerhatian adalah langkah yang
penting untuk membuat hipotesis. Kaedah pemerhatian juga mempunyai kebaikan
dan limitasinya yang tersendiri.
 Menghasilkan data yang lebih tepat berbanding dengan laporan yang
disediakan sendiri oleh sampel yang dikaji.
 Terdapat tingkah laku yang tidak dapat diperhatikan.
 Kehadiran pemerhati boleh mempengaruhi orang yang diperhatikan.
 Memerlukan banyak masa kerana banyak kali pemerhatian perlu
dilakukan untuk mendapatkan data yang mempunyai kebolehpercayaan
yang tinggi.
Ketika membuat pemerhatian, pemerhati perlu mengikut tatacara tertentu
bagi memastikan dapatan, data dan maklumat yang diperolehi adalah tepat dan
boleh dipercayai.
1. Mendefinisikan pembolehubah yang hendak diperhatikan.
2. Menyediakan tatacara untuk merekod pemerhatian seperti menggunakan
borang pemerhatian, rakaman audio dan video atau menggunakan
komputer atau alat elektronik yang lain. Rekod anekdot boleh digunakan
ketika pemerhati membuat pemerhatian. Rekod anekdot merupakan satu
bentuk laporan yang tepat mengenai seorang sampel kajian yang sedang
diperhatikan oleh seorang guru. Rekod anekdot digunakan oleh personel
Rekod Anekdot
Nama Pelajar : _____________________________________

Tahun / Tingkatan : __________
Jantina : __________________
Tarikh /
Tempat Kejadian / Peristiwa Komen / Ulasan
Masa
Pemerhati : ___________________________________
(Nama Guru Kaunseling / Guru Bimbingan)
Rajah 44 : Contoh Rekod Anekdot
untuk melaporkan sebarang tingkah laku pelajar yang dianggap luar biasa
(bilazim) yang menyimpang daripada norma-norma biasa (Mohd Salleh,
1993). Rekod anekdot didapati sesuai digunakan ketika mengumpul data
maklumat bagi kajian kes.
3. Tatacara merekodkan pemerhatian
a. Sepanjang masa pemerhatian dibuat dari mula hingga akhir.
b. Berdasarkan kekerapan tingkah laku sasaran yang berlaku
menggunakan lembaran gundal (tally sheet).
c. Memerhatikan tingkah laku sasaran mengikut sela masa tertentu
contohnya setiap 1 minit, 5 minit atau 10 minit dan sebagainya.
d. Merekod semua tingkah laku yang diperhatikan pada sesuatu masa
yang ditetapkan. Pembolehubah tidak ditetapkan tetapi pemerhati
menuliskan semua tingkah laku sasaran secara naratif dalam masa
tersebut.
4. Mengurangkan kesan pemerhati
a. Kaedah pemerhatian kadang-kadang boleh mendatangkan kesan
kepada orang yang diperhati.
b. Di antara kesan pemerhati ialah
i. kesan bias pemerhati yang disebabkan oleh minat atau
pengalaman pemerhati.
ii. kesalahan meletakkan pengkadaran iaitu kesilapan berlaku
kerana pemerhati bersikap terlalu longgar atau terlalu tegas,
kesilapan kerana pemerhati bersikap mengambil jalan tengah
dan kesan ‘halo’ iaitu kesilapan tanggapan pemerhati.
iii. kecemaran pemerhati boleh berlaku apabila pengetahuan
pemerhati tentang sesuatu data terdahulu mempengaruhi data
yang direkodkan walaupun untuk pembolehubah yang lain.
iv. pemerhati gagal merekod tingkah laku yang cepat atau
berlaku secara serentak
v. pemerhati melencong atau tidak dapat memahami maksud
sebenar apa yang sedang diperhatikannya.
Kaedah Soal Selidik

Kaedah soal selidik adalah lebih praktikal sekiranya kajian melibatkan populasi atau
bilangan sampel yang besar. Di antara kebaikan dan kelemahan soal selidik ialah
 Dapat mengukur ciri-ciri atau pembolehubah yang hendak diukur daripada
sampel yang banyak.
 Keupayaan menggunakan sampel yang banyak akan meningkatkan lagi
ketepatan anggaran statistik sampel bagi menganggar parameter populasi.
Penggunaan saiz sampel yang besar dapat mengurangkan ralat persampelan.
 Ketidakhadiran pengkaji secara langsung mendorong subjek memberikan
jawapan yang lebih tepat dan benar kerana subjek berasa dirinya lebih
selamat. Oleh itu setiap soal selidik tidak memerlukan subjek menuliskan
nama mereka.
 Ketepatan dan kebenaran jawapan diberikan oleh subjek bergantung kepada
sejauhmana item soal selidik dapat difahami dan dihargai oleh subjek.
 Kesilapan subjek mentafsir dan memahami item soal selidik menggagalkan
subjek daripada memberikan maklumat yang tepat.

 Bagi item yang memerlukan daya ingatan, keterbatasan daya ingatan subjek
boleh menyebabkan subjek memberikan jawapan yang tidak tepat.
 Soal selidik memerlukan celik huruf , kemampuan membaca dan kadang-
kadang kemampuan berfikir. Bagi subjek yang buta huruf, tidak gemar
membaca atau tidak suka berfikir soal selidik kurang sesuai digunakan.
 Seringkali subjek bersikap ‘lepas tangan’ dengan memberikan jawapan
persetujuan semata-mata untuk menyenangkan hati pengkaji.
 Soal selidik perlu dibuat secara mudah, ringkas dan senang difahami. Soal
selidik perlu mengandungi soalan-soalan yang benar-benar penting.
 Pengkaji perlu mengelakkan penggunaan soal selidik sekiranya maklumat
yang sama boleh diperolehi daripada sumber yang lain.
Terdapat dua jenis soal selidik iaitu soal selidik jawapan yang dipilih iaitu
berstruktur atau tertutup dan soal selidik jawapan dibina iaitu tidak berstruktur atau
terbuka. Soal selidik berstruktur atau tertutup mengandungi soalan atau pernyataan
rangsangan beserta dengan cadangan jawapan dan gerak balas. Subjek dikehendaki
memilih jawapan yang paling tepat berasaskan cadangan-cadangan jawapan untuk
soalan atau item yang dikemukakan. Soal selidik berbentuk jawapan dipilih adalah
lebih mudah ketika membuat penganalisisan jawapan. Pengkodan yang dilakukan
lebih awal ke atas setiap cadangan jawapan membolehkan aturcara penganalisisan
dan teknik analisis yang berkesan dapat ditentukan.
Bagi soal selidik jenis kedua iaitu soal selidik jawapan dibina iaitu tidak
berstruktur atau terbuka mengandungi soalan atau pernyataan rangsangan tanpa
cadangan jawapan. Subjek dikehendaki membaca dan memahami soalan sebelum
memberi jawapan berdasarkan kepada arahan yang diberikan oleh soal selidik. Soal
selidik begini memberikan subjek kebebasan untuk mengemukakan jawapan atau
gerakbalas. Subjek berpeluang memberikan pandangan dan melahirkan sikapnya
terhadap rangsangan yang diberikan oleh soal selidik. Bagaimanapun, jika berlaku
ketidakseragaman, jawapan sukar untuk diproses dan dianalisis. Jika pengkodan
tidak disediakan pengelasan jawapan akan menjadi lebih rumit terutama apabila
personel hendak mengkategorikan jawapan.
Bagi kajian kuantitatif, Guru Bimbingan atau Guru Kaunseling disarankan
supaya menggunakan soal selidik jenis pertama. Soal selidik yang dibentuk perlu
melalui tatacara tertentu supaya responden yang menjawab soalan soal selidik dapat
memahami setiap item dengan mudah serta dapat memilih jawapan yang paling atau
hampir tepat Pengkaji juga dapat memproses dan membuat analisis dengan mudah.
Tatacara berikut perlu dilakukan oleh pengkaji bagi menghasilkan soal selidik jenis
pertama yang benar-benar dapat memenuhi matlamat dan objektif kajian.
 Langkah pertama pembentukan soal selidik ialah menentukan matlamat dan
objektif kajian.
 Soalan yang dibentuk mestilah menjawab hipotesis kajian. Hipotesis kajian
merupakan cadangan sementara sebelum diujikan kebenarannya.
 Gunakan skala pemeringkatan yang sesuai dan mudah seperti dwijawapan
‘ya’ atau ‘tidak’ (bentuk senarai semak) atau skala likert.
 Gunakan arahan yang jelas, mudah difahami dan format yang sesuai.
 Setiap item soalan dan cadangan jawapan perlu dinyatakan dengan jelas.
Cadangan jawapan yang kabur perlu dielakkan dengan mengkuantitatifkan
kemungkinan jawapan. Misalnya gerak balas tidak pernah, jarang, kadang-

kadang atau selalu boleh digantikan dengan jawapan yang lebih kuantitatif
seperti tiada langsung, setiap hari, seminggu sekali dan sebulan sekali.
 Soalan dinyatakan dengan jelas, mudah dan spesifik. Soalan yang sukar
menyebabkan responden atau subjek terpaksa membaca berulang kali untuk
memahaminya.
 Gunakan soalan yang tidak prejudis iaitu soalan yang tidak menimbulkan
reaksi seperti menghina, mengesyaki atau sensitif.
 Bagi memastikan jawapan yang diberikan oleh responden ikhlas, sahih dan
benar, maka langkah-langkah menjamin keselamatan seperti kerahsiaan
mestilah ditekankan.
 Soal selidik hendaklah ringkas dan memerlukan masa menjawab yang
pendek. Tempoh masa menjawab yang terlalu lama akan membosankan
subjek atau responden.
 Cadangan jawapan hendaklah saling eksklusif dan habisan. Saling ekslusif
bermakna semua jawapan yang dikemukakan di dalam cadangan jawapan
tidak bertindan di antara satu sama lain. Secara habisan bermakna semua
kemungkinan jawapan telah diberi untuk dipilih oleh responden. Sekiranya
pilihan diberi tidak mencukupi, pengkaji harus memberikan peluang kepada
responden untuk mengemukakan jawapan sampingan seperti : dan lain-lain
atau dengan memberikan ruang seperti ‘sila nyatakan _________’.
Kaedah Temubual
Temubual merupakan pengurusan soal selidik kepada setiap subjek kajian secara
lisan. Temubual dapat menghasilkan data dan maklumat yang lebih mendalam
yang tidak mungkin dapat diperolehi melalui soal selidik yang dibentuk secara
bertulis. Bagaimanapun ianya terlalu mahal, menggunakan banyak masa dan
membabitkan jumlah sampel yang kecil. Sebelum menjalankan temubual,
penemubual mestilah menyediakan panduan temubual terlebih dahulu.
 Penemubual mestilah mempunyai panduan bertulis yang menunjukkan
soalan-soalan yang akan ditanya, susunan soalan dan juga soalan-soalan
tambahan yang perlu ditanya.
 Bagi mendapatkan data yang hampir sama atau piawai, semua temubual
mestilah dikendalikan dengan cara yang sama atau seragam bagi semua
responden atau subjek.
 Tiap-tiap soalan dalam temubual seharusnya berkaitan dengan tujuan dan
objektif kajian.
 Kebanyakan temubual dimulakan dengan pendekatan separuh berstruktur
kemudian diikuti dengan penjelasan soalan tidak berstruktur dan diakhiri
dengan soalan terbuka.
 Sebahagian daripada garis panduan bagi membentuk soal selidik boleh
digunakan untuk membentuk panduan temubual.
BAB
PERKHIDMATAN UTAMA
9
KHIDMAT BIMBINGAN DAN KAUNSELING
Visi Perkhidmatan Bimbingan dan Kaunseling sama ada sekolah menengah atau
sekolah rendah ialah untuk menyediakan perkhidmatan menolong pelajar dari aspek
pengayaan, perkembangan, pencegahan dan pemulihan untuk mempertingkatkan
pengetahuan, ketrampilan dan konsep kendiri positif yang diperlukan bagi membina
masyarakat ‘madani’ melalui khidmat bimbingan dan kaunseling yang berkesan,
beramanah dan berteraskan Falsafah Pendidikan Negara. Visi ini dapat diterapkan
serta direalisasikan melalui objektif Perkhidmatan Bimbingan dan Kaunseling.
Perkhidmatan Bimbingan dan Kaunseling boleh dibahagikan kepada dua
kategori perkhidmatan iaitu perkhidmatan utama atau teras dan program-program
khas. Perkhidmatan utama boleh dilaksanakan dalam bentuk atau menggunakan
kaedah bimbingan, intervensi kaunseling atau perundingan (rundingcara) sama ada
secara individu atau berkelompok. Bagi khidmat bimbingan ianya meliputi semua
bidang perkhidmatan dan dijalankan sama ada mengikut orientasi pengembangan,
pencegahan atau pemulihan. Kebanyakan personel lebih banyak menggunakan
intervensi kaunseling bagi menangani masalah pelajar (pencegahan, pemulihan dan
krisis) terutama bagi mengurangkan salahlaku disiplin, memperbaiki tingkah laku
salahsuaian dan menangani krisis. Menurut Myrick (Zuraidah, 2001), intervensi
kaunseling bukan sahaja bertujuan untuk pencegahan atau pemulihan tetapi juga
sesuai dijalankan untuk tujuan perkembangan.
Bagi Guru Bimbingan, tumpuan utama ialah menyedia dan melaksanakan
perkhidmatan bimbingan yang bersesuaian dengan kapasiti, tugas mengajar dan
tanggungjawab sebagai Guru Bimbingan serta mengambil kira keperluan pelanggan
dan sekolah mereka. Di samping menjalankan khidmat bimbingan, personel perlu
bersedia dengan kompetensi diri terutama dalam menguasai kemahiran kaunseling
serta berupaya untuk menjalankan intervensi kaunseling apabila pelanggan mereka
memerlukannya. Berikut adalah variasi perkhidmatan utama yang boleh disediakan
dan dijalankan oleh Guru Bimbingan dan Guru Kaunseling.
 Khidmat Bimbingan
o Bimbingan individu
o Bimbingan kelompok kecil
o Bimbingan kelompok besar.
 Intervensi Kaunseling
o Kaunseling individu
o Kaunseling kelompok
o Kaunseling kerjaya
o Kaunseling antidadah
o Kaunseling keluarga
o Intervensi krisis.
 Perundingan atau rundingcara
o Perundingan dengan pengurusan sekolah
o Perundingan dengan guru
o Perundingan dengan ibu bapa.
KHIDMAT BIMBINGAN
Seorang personel bimbingan yang efektif dan autentik seharusnya sentiasa bersedia
untuk memberikan perkhidmatan bimbingan pada bila-bila masa yang diperlukan.
Sebelum memberi atau menyampaikan maklumat, panduan, nasihat atau tunjukajar
kepada pelajar, setiap Guru Bimbingan atau Guru Kaunseling disarankan untuk
membuat persediaan terlebih dahulu. Terdapat tiga persediaan utama iaitu
 Membina ciri-ciri personal yang efektif.
 Mengumpul dan menguasai pengetahuan dan maklumat daripada pelbagai
bidang atau disiplin ilmu terutama yang berkaitan dengan bidang khidmat
 Menguasai kemahiran menyampaikan maklumat dengan berkesan.
1. Persediaan Peribadi
 Memiliki kriteria atau ciri-ciri personal yang berkesan
o Mesra, sabar, peka, terbuka, menerima tanpa syarat, ‘jenaka’,
tidak cepat melabel, pandai memujuk, dapat menarik perhatian,
sentiasa bersikap positif dan sebagainya.
o Kriteria berkesan itu membolehkan pembimbing diterima,
dipercayai dan mampu menarik perhatian pelajar yang ingin
dibimbingnya
 Mahir dan mampu berkomunikasi dengan semua jenis pelajar secara
berkesan
o Kemahiran intrapersonal yang mantap dan stabil.
o Kemahiran interpersonal yang tinggi dan berkesan.
o Menguasai kemahiran melayan secara berkesan.
 Berilmu pengetahuan dan sentiasa berusaha untuk mempertingkatkan
keupayaan diri, sentiasa muhasabah diri dan sedar tentang limitasi
keupayaan diri.
 Bertenaga dan memiliki motivasi diri yang tinggi.
2. Persediaan Ilmu Pengetahuan dan Maklumat

 Memiliki ilmu pengetahuan yang luas dan terperinci dalam pelbagai
aspek berkaitan bidang Perkhidmatan Bimbingan dan Kaunseling.
o Bidang akademik – maklumat asas berkaitan mata pelajaran,
kemahiran belajar, peluang belajar iaitu maklumat berkaitan
kursus-kursus yang terdapat di IPTA atau IPTS, peluang latihan
dan sebagainya.
o Bidang kerjaya – maklumat berkaitan keperluan, persediaan
dan pemilihan kerjaya, peluang bidang kerjaya dan maklumat
kerjaya.
o Bidang psikososial dan kesejahteraan mental – maklumat
berkaitan perkembangan fizikal, psikologi, kognitif, afektif dan
moral atau akhlak pelajar. Isu-isu berkaitan perkembangan
psikofizikal pelajar seperti personaliti, konsep kendiri, imej
kendiri dan nilai positif. Masalah yang timbul kesan dari
perkembangan fizikal, psikologi, kognitif, afektif dan akhlak.
BAB 9 PERKHIDMATAN UTAMA 137
 Boleh menyampaikan ilmu pengetahuan secara terus dan berkesan.

 Mampu memilih maklumat yang sesuai atau mengikut prioriti untuk
disampaikan kepada pelajar.
 Berkebolehan untuk menyampaikan ilmu pengetahuan dan maklumat
dengan persembahan yang menarik, penuh berisi dan mudah difahami.
3. Persediaan untuk mengajar atau memberi latihan kemahiran tertentu

 Memiliki pelbagai kemahiran yang boleh diajarkan kepada para pelajar
yang memerlukannya seperti kemahiran belajar, kemahiran membuat
keputusan, kemahiran pengurusan diri, kemahiran intrapersonal dan
interpersonal, kemahiran asertif dan sebagainya.
 Berkebolehan mengajar dan melatih kemahiran kepada pelajar secara
sistematik, berkesan, mudah difahami dan dapat diamalkan oleh pelajar.
BIMBINGAN INDIVIDU
Aktiviti bimbingan individu atau peribadi boleh dijalankan secara spontan atau pun
dirancang terlebih dahulu. Bimbingan individu secara spontan diberikan kepada
setiap pelajar yang datang secara sukarela berjumpa dengan Guru Bimbingan atau
Guru Kaunseling. Mereka datang untuk mendapatkan maklumat, nasihat, panduan
atau tunjukajar tentang sesuatu yang mereka tidak faham, keliru atau memerlukan
maklumat tambahan. Misalnya seorang pelajar yang ingin mendapatkan maklumat
tentang kaedah belajar yang betul dan berkesan. Klien mungkin seorang pelajar
yang rajin, berdedikasi dan sentiasa menumpukan perhatian ketika guru mengajar.
Bagaimanapun pencapaian akademiknya masih kurang memuaskan. Klien tersebut
seharusnya dibantu oleh Guru Bimbingan atau Guru Kaunseling bagi mendapatkan
panduan, nasihat, tunjukajar serta bimbingan kemahiran belajar yang betul. Pelajar
yang datang secara sukarela mestilah dilayan ketika itu juga atau secara spontan.
Layanan spontan akan memberikan imej yang positif bahawa Guru Bimbingan atau
Guru Kaunseling merupakan personel yang mudah ditemui, berpengetahuan luas,
pakar, memberikan layanan tanpa syarat dan sentiasa bersedia untuk membantu
pelajar yang memerlukan sebarang pertolongan.
Terdapat juga pelajar yang dirujuk oleh individu lain kerana individu yang
membuat rujukan berasakan pelajar tersebut menghadapi masalah tertentu. Pelajar
yang dirujuk boleh dibantu atau dibimbing secara terancang melalui dua bentuk
pertolongan sama ada diberikan khidmat bimbingan atau intervensi kaunseling atau
kedua-duanya sekali. Lazimnya pelajar yang dirujuk atau diarah enggan berjumpa
dengan Guru Bimbingan atau Guru Kaunseling. Personel perlu mengambil inisiatif
sendiri untuk menemui, memujuk dan menjemput mereka. Sekiranya dirasakan
sesuai dan perlu, personel boleh terus menjalankan sesi temubual di mana-mana
tempat yang difikirkan sesuai (bukan di bilik bimbingan dan kaunseling). Guru
Bimbingan atau Guru Kaunseling boleh mendapatkan pelanggan bagi khidmat
bimbingan melalui lawatan ke tempat-tempat yang ‘strategik’ seperti tandas pelajar,
kantin atau bilik-bilik yang kosong dan tidak digunakan. Ada kalanya personel
‘bernasib baik’, lantas dapat berjumpa dengan seorang dua pelajar yang sedang
melepak atau berbual kosong kerana keluar dari kelas disebabkan ketiadaan guru
mengajar di kelas.
Terdapat juga kes-kes yang terpencil di mana pelajar ‘dipaksa atau terpaksa
keluar daripada kelas’ (kemungkinan ‘dihalau’ oleh guru yang sedang mengajar
apabila guru hilang pertimbangan!) kerana pelbagai alasan seperti tidak membuat
kerja rumah, bersikap kurang ajar terhadap guru, mengganggu kelas atau pengajaran
guru. Jika bertemu dengan pelajar demikian, pastikan mereka diberikan bimbingan,
panduan, nasihat, motivasi dan sebagainya. Guru Bimbingan atau Guru Kaunseling
perlulah memastikan bahawa khidmat yang bakal diberikan tidak mengambil masa
terlalu lama, cukup sekadar 5 hingga 10 minit untuk menjalankan sesi temubual.
Dalam sesi temubual bimbinglah pelajar dengan penuh kesabaran dan tunjukkan
keprihatinan seperti tidak melabel, mempamerkan kemahiran berkomunikasi yang
tinggi, menjadi pendengar yang berkesan dan memahami dengan empati. Catatkan
butiran diri mereka dan cuba dapatkan penjelasan kenapa mereka berada di situ,
berikan cadangan yang baik dan sesuai, arahkan mereka bertindak segera seperti
masuk semula ke kelas, minta maaf kepada guru atau membuat akujanji. Personel
disarankan supaya tidak berleter kerana tiada individu normal apatah lagi remaja
yang suka dileteri. Sekiranya perlu, buat susulan seperti membuat perundingan
dengan guru yang terbabit atau berjumpa dengan pelajar tersebut ‘bertanya khabar’
untuk menunjukkan bahawa personel amat prihatin terhadap diri mereka.
BIMBINGAN KELOMPOK KECIL
Menurut Myrick (Zuraidah, 2001), bilangan minimum ahli kelompok kecil bagi
kelompok bimbingan adalah lebih daripada dua orang dan tidak melebihi daripada
15 orang. Aktiviti bimbingan kelompok kecil yang boleh dijalankan di sekolah
menengah seperti melatih pasukan Pembimbing Rakan Sebaya, membimbing ahli
Skim Lencana Antidadah atau memberi tunjukajar kepada beberapa orang pelajar
tentang kemahiran tertentu seperti kemahiran belajar, kemahiran interpersonal,
kemahiran sosial atau kemahiran pengurusan diri. Bimbingan yang boleh diberikan
oleh Guru Bimbingan atau Guru Kaunseling ialah memberi maklumat, panduan dan
nasihat. Ahli-ahli kelompok menjalankan aktiviti terpimpin, perbincangan atau
menjalankan tugasan tertentu. Bimbingan kelompok memerlukan kerjasama semua
Rajah 45 : Bimbingan Kelompok Kecil

ahli kelompok. Setiap ahli amat digalakkan supaya berinteraksi di antara satu sama
lain. Guru Bimbingan atau Guru Kaunseling perlu memiliki kemahiran memudah-
cara atau fasilitatif. Lazimnya bimbingan kelompok tidak memerlukan penjelajahan
yang mendalam tentang isu-isu yang berkaitan personal atau interpersonal.
BIMBINGAN KELOMPOK KECIL DI KELAS
Waktu pembelajaran di sekolah adalah terlalu padat. Guru Bimbingan atau Guru
Kaunseling langsung tidak diberikan kesempatan atau ruang waktu tertentu untuk
berjumpa dengan pelajar sepertimana guru akademik. Satu lagi kaedah yang boleh
digunakan oleh Guru Bimbingan atau Guru Kaunseling untuk mendapatkan klien
mereka ialah dengan cara membuat lawatan ke kelas. Lakukannya dalam waktu
fleksibel. Terdapat juga Guru Bimbingan atau Guru Kaunseling yang menawarkan
diri untuk mengisi waktu atau menggantikan guru yang tidak hadir sebagai guru
ganti. Kaedah tersebut dianggap kurang bijak kerana kemungkinan personel akan
‘terperangkap’ apabila mendapati diri mereka terpaksa meninggalkan tugas yang
telah dirancang (temujanji untuk menjalankan sesi bimbingan atau sesi kaunseling
individu) kerana ‘terpaksa’ menjalankan tugas sukarela sebagai guru ganti. Oleh
itu, kaedah lawatan ke kelas adalah lebih relevan, boleh dirancang pada masa yang
sesuai dan tidak menyekat kebebasan bekerja.
Jika bernasib baik, semasa lawatan ke kelas-kelas Guru Bimbingan atau
Guru Kaunseling akan ‘terjumpa’ beberapa orang pelajar yang sedang bersembang-
sembang, bermain-main atau tidur lena di dalam kelas kerana ketiadaan guru yang
masuk mengajar di kelas tersebut. Personel seharusnya menggunakan kesempatan
yang terhidang untuk memberikan maklumat melalui nasihat, panduan, motivasi,
tunjukajar dan sebagainya sesuai dengan tahap pelajar di kelas tersebut. Pastikan
masa yang diambil tidak terlalu lama, cukup sekadar 15 hingga 20 minit. Sebelum
Guru Bimbingan atau Guru Kaunseling berhasrat untuk membuat lawatan ke kelas
atau bilik darjah, pastikan personel telah bersedia dengan membawa bersamanya
pelbagai ‘maklumat segera’ yang boleh diberikan secara spontan kepada pelajar.
PROGRAM MENTOR-MENTEE
Program mentor-mentee merupakan satu kaedah implementasi bimbingan kelompok

kecil yang dilaksanakan secara terancang dengan kerjasama semua guru. Mentor
bermaksud guru yang memberikan panduan, nasihat dan tunjukajar tentang pelbagai
perkara atau maklumat yang diperlukan oleh pelajar. Mentee merupakan beberapa
orang pelajar yang telah dikelompokkan bersama mengikut aras kebolehan, umur
atau jenis masalah. Bilangan ahli setiap kelompok pelajar mestilah tidak melebihi
15 orang (bilangan ahli yang maksimum bagi kelompok kecil). Sebelum program
mentor-mentee dilaksanakan, personel perlu menyediakan kertas cadangan untuk
diajukan kepada pihak pengurusan sekolah terutamanya bagi mendapatkan restu,
kerjasama dan komitmen guru-guru. Guru-guru perlu diberikan maklumat tentang
beberapa perkara yang ingin disampaikan kepada pelajar. Personel boleh memberi-
kan maklumat dalam bentuk taklimat dari masa ke semasa atau menyediakan bahan
maklumat yang diperlukan dalam bentuk buku panduan atau bahan edaran bercetak.
Program Mentor-Mentee perlu diselaras dan dipantau dari masa ke semasa. Model
kertas cadangan dan pelaksanaan program dan aktiviti mentor-mentee bagi pelajar
sekolah menengah (rujuk Lampiran E1 dan E2) mungkin dapat membantu personel
memperolehi gambaran yang lebih jelas.
BIMBINGAN KELOMPOK BESAR
Menurut Myrick (Zuraidah, 2001), kelompok besar biasanya mengandungi bilangan

ahli melebihi 15 orang. Ianya mungkin sebuah kelas atau gabungan beberapa kelas.
Bilangan ahli kelompok besar boleh mencapai sehingga 150 orang pelajar atau pun
lebih. Bilangan pelajar sebaik-baiknya tidak melebih 200 orang kerana jika terlalu
ramai adalah sukar bagi Guru Bimbingan atau Guru Kaunseling untuk mengawal
pergerakan pelajar ketika mereka berinteraksi dan menjalankan aktiviti kelompok.
Semasa mengendalikan kelompok besar, Guru Bimbingan atau Guru Kaunseling
berperanan sebagai fasilitator iaitu memastikan kelompok dapat dijalankan dengan
lancar dan mencapai matlamat. Jika dirasakan perlu, Guru Bimbingan atau Guru
Kaunseling bolehlah meminta bantuan seorang pembantu atau kofasilitator.
Bilik darjah boleh digunakan jika ahli kelompok kurang daripada 30 orang
(sekolah menengah) atau 40 orang (sekolah rendah). Jika bilangan ahli kelompok
melebihi 30 atau 40 orang maka tempat yang paling sesuai dan selesa ialah di dalam
dewan, surau, kantin atau di tempat yang lapang seperti gelanggang atau padang.
Bagaimanapun, dewan merupakan pilihan yang terbaik kerana kedudukan dewan
terhindar daripada gangguan luar seperti cuaca panas, hujan, kebisingan kenderaan,
perhatian orang yang lalu-lalang dan sebagainya.
Jika kelompok terlalu besar, alat siaraya juga diperlukan untuk mengawal
dan memastikan pelajar dapat mengikuti apa yang disampaikan oleh fasilitator.
Bagi melicinkan pergerakan pelajar semasa mengikuti aktiviti kelompok atau ketika
memberikan arahan tambahan, fasilitator boleh menggunakan wisel atau siren alat
pelaung (hailer). Alat-alat pandang dengar perlu digunakan bagi menarik perhatian
dan memudahkan pemahaman pelajar. Peralatan automasi dan alat-alat sokongan
perlu disediakan seperti komputer, disket, cakera padat, projektor LCD dan layar
atau skrin putih. Pemaparan maklumat adalah lebih mudah, canggih dan menarik
jika menggunakan perisian ‘power point’ atau perisian-perisian lain yang sesuai.
Jika menggunakan ‘overhead projector’ dan transfarensi, ianya mungkin dianggap
ketinggalan zaman. Jika tiada rotan, akar pun masih berguna.
Myrick (Zuraidah, 2001) telah mencadangkan lima corak atau kedudukan
ahli-ahli di dalam kelompok besar mengikut kesesuaian tujuan dan jenis aktiviti
kelompok yang akan dijalankan (Rajah 46). Corak-corak tersebut ialah secara
 Berbaris
 Bulatan
 Bentuk ladam
 Bulatan luar dan dalam
 Pasukan perbincangan
Setiap corak kedudukan ahli-ahli kelompok bergantung kepada jenis aktiviti yang
akan dijalankan. Bagi aktiviti taklimat atau penyampaian maklumat, corak berbaris
adalah sesuai digunakan. Jika fasilitator ingin menjalankan aktiviti tunjukcara atau
demonstrasi, corak bulatan atau bentuk ladam adalah lebih sesuai. Corak bulatan
luar dan dalam digunakan untuk aktiviti yang melibatkan interaksi terutama ketika
menjalankan kelompok untuk aktiviti suaikenal atau orientasi. Bagi aktiviti yang
melibatkan tugasan dan perbincangan dalam kelompok kecil maka corak pasukan
perbincangan sesuai digunakan.
Kelompok besar memerlukan ruang pergerakan yang lebih luas supaya ahli-
ahli kelompok boleh bergerak bebas semasa mereka berinteraksi atau melakukan
aktiviti-aktiviti kelompok. Bagi menjimatkan ruang supaya ahli kelompok dapat
berinteraksi dengan selesa, kerusi dan meja mungkin tidak diperlukan. Ahli-ahli
kelompok boleh duduk di atas lantai. Guru Bimbingan atau Guru Kaunseling perlu
memastikan terlebih dahulu bahawa lantai tempat duduk pelajar adalah rata, kering,
bersih dan tidak berbau. Jika keadaan tempat duduk sebaliknya, ahli kelompok
mesti menggunakan kerusi supaya mereka dapat menjalankan aktiviti dengan
selesa, tidak tertekan dan fasilitator akan dipandang sebagai seorang yang prihatin
dan bertimbangrasa.
X X X X X X X X X X X
X X X X X X X X X X
X X X X X X X X X X
GK X X X X X X X X X GK X
X X X X X X X X X X
X X X X X X X X X X
X X X X X X X X X X X
1. Berbaris 2. Bulatan
X X X X X X
X X
X X x
x x X
X X x x X
X X x x X
GK X X x GK x X
X X x x X
X X x x X
X X x x x X
X X X X X X X X
3. Ladam Kuda 4. Bulatan Luar dan Dalam
x x x x x x Petunjuk
x x x x x x
x x x x x x GK – Guru Kaunseling / Fasilitator
x x x x x x X / x – ahli kelompok
x x x x x x
x x x x x x
x x x x x x
x x x x x x
GK
5. Pasukan Perbincangan
Rajah 46 : Susunan Ahli Dalam Kelompok Besar
BIMBINGAN KELOMPOK BESAR AKTIVITI PERBINCANGAN

Proses perkembangan kelompok perbincangan boleh dibahagikan kepada tiga slot
iaitu taklimat awal, latihamal dan membuat rumusan. Taklimat awal merupakan
aktiviti memberikan penerangan dan penjelasan tentang perjalanan aktiviti dan juga
penyampaian input tugasan atau kemahiran yang akan diajarkan. Tujuan taklimat
awal ialah untuk mengawal perjalanan aktiviti dan memberikan kefahaman tentang
konsep, input atau intipati maklumat berkaitan kemahiran yang akan disampaikan.
Proses komunikasi boleh berlaku dalam bentuk sehala iaitu fasilitator memberikan
penerangan atau dua hala di mana ahli-ahli kelompok mengemukakan soalan dan
fasilitator memberikan penjelasan. Latihamal adalah aktiviti menimba pengalaman
dan penghayatan terhadap aktiviti yang dipelajari di dalam kelompok bimbingan.
Rumusan merupakan strategi bagi memberi dan membina pengukuhan tentang apa
yang telah dipelajari dan dipraktikkan.
Rajah 47 : Mengendalikan Aktiviti Kelompok Besar
Pada peringkat awal, fasilitator memberikan taklimat tentang aktiviti yang

akan dijalankan dan seterusnya menyampaikan input. Semasa penerangan dan
penjelasan dijalankan, alat pandang dengar dan bahan edaran diperlukan untuk
membantu memudahkan pemahaman ahli kelompok. Misalnya, fasilitator ingin
mengajar ahli kelompok tentang kaedah atau kemahiran mencatat nota. Selepas
memberikan penerangan tentang perjalanan aktiviti, fasilitator akan menerangkan
tentang konsep serta kaedah mencatat nota. Semasa penerangan berjalan, ahli-ahli
kelompok boleh mengemukakan soalan jika terdapat keraguan atau ketidakfahaman.
Selepas aktiviti penerangan selesai, semua ahli kelompok diminta bersedia untuk
menjalankan praktik atau latih amal. Penerangan akan menjadi sia-sia sekiranya
pelajar tidak menjalankan latihan atau amali. Fasilitator akan membahagikan ahli
kelompok besar kepada beberapa kelompok kecil. Ahli kelompok akan berada
dalam kelompok kecil (kelompok perbincangan atau tugasan) masing-masing ketika
menjalankan latihamal.
Input latihamal disediakan dalam bentuk tajuk perbincangan terpimpin atau
aktiviti berstruktur yang perlu dilaksanakan dalam kelompok kecil. Susunan aktiviti
yang dirancang dengan baik memudahkan proses bagi menghasilkan output yang
bernas. Sebagai contoh, bagi aktiviti mengumpul kata kunci yang terdapat dalam
petikan atau bahan rujukan yang disediakan oleh fasilitator perlu melalui prosedur
atau kaedah tertentu. Kata kunci yang diperolehi dijadikan nota ringkas (output).
Tugasan yang dijalankan di dalam kelompok kecil boleh dijalankan dalam bentuk
perbincangan sama ada menggunakan kaedah sumbangsaran atau percambahan
fikiran. Setiap kumpulan perlu melantik seorang ketua dan seorang pencatat. Ketua
bertindak menjadi pengerusi, memimpin setiap perbincangan supaya aktiviti dapat
berjalan lancar, memfokus tajuk perbincangan, memastikan setiap ahli mendapat
peluang untuk mengambil bahagian dan memastikan hasil (out put) diperolehi pada
akhir perbincangan. Pencatat berperanan untuk mencatatkan isi atau fakta penting
yang diperolehi dalam perbincangan, menyusun semula idea atau fakta supaya
senang difahami dan dapat digunakan oleh ahli-ahli kelompok.
Bagi mengendalikan slot latihamal supaya ianya menjadi lebih dinamik,
berkesan, seronok dan dapat memberi pulangan hasil yang maksimum, fasilitator
boleh menggunakan salah satu daripada tiga kaedah perbincangan dalam kelompok.
Kaedah tersebut ialah kaedah kelompok belajar, kaedah pembelajaran stesen dan
kaedah pembelajaran koperatif. Contoh : Fasilitator mengendalikan kelompok
besar seramai 100 orang pelajar. Kelompok besar dibahagikan kepada kelompok
kecil sebanyak 10 kelompok. Setiap kelompok akan mengandungi 10 orang ahli.
Setiap kelompok perlu melantik 5 orang ketua dan 5 orang pencatat. Tetapkan bagi
setiap ketua dan pencatat mengikut urutan nombor 1 hingga 5 iaitu bersesuaian
dengan bilangan kelompok. Fasilitator perlu menyediakan sebanyak 5 tugasan dan
setiap tugasan perlu dilaksana dan diselesaikan dalam tempoh masa yang tertentu
atau mengikut masa yang telah diseragamkan. Bagi kaedah pembelajaran koperatif
dan kaedah stesen, bilangan kelompok mestilah diseragamkan dengan bilangan
tugasan atau topik perbincangan. Jika menggunakan kaedah kelompok belajar,
fasilitator perlu menyelaras dan menentukan jumlah tugasan dengan jumlah ketua
kelompok serta disesuaikan dengan masa yang diperuntukkan.
1. Kaedah Kelompok Belajar

Prosedur Pengendalian
a. Aktiviti atau tugasan kelompok kecil dijalankan secara serentak bagi semua
kelompok kecil yang ada. Aktiviti atau tugasan dilaksanakan mengikut
urutan tugasan. Tugasan disediakan dalam bentuk tajuk perbincangan atau
aktiviti terancang.
b. Ketua 1 dan pencatat 1 bagi setiap kelompok akan menjalankan tugasan 1.
Ahli kelompok kecil akan berbincang atau menjalankan aktiviti seperti
yang diarahkan dalam tugasan.
c. Setelah tempoh masa tamat, fasilitator akan membunyikan wisel atau siren.
d. Semua kelompok diminta berhenti melakukan tugasan.
e. Ketua 2 dan pencatat 2 setiap kelompok mengambilalih pula peranan dan
menjalankan tugasan 2.
f. Setelah tempoh masa tamat, fasilitator akan membunyikan wisel atau siren.
g. Langkah (d) diteruskan dan setiap ketua serta pencatat tugasan seterusnya
akan menjalankan aktiviti seterusnya sehinggalah semua tugasan dapat
dilaksanakan.
2. Kaedah Stesen
a. Setiap stesen disediakan tugasan dan ditentukan nombor mengikut urutan
tugasan. Misalnya stesen 1 untuk tugasan 1, stesen 2 untuk tugasan 2 dan
seterusnya.
b. Kelompok kecil akan diletakkan di setiap stesen dan mereka diminta untuk
melaksanakan tugasan yang terdapat di stesen tersebut.
c. Ketua dan pencatat yang akan bertanggungjawab memimpin aktiviti dalam
stesen. Misalnya bagi stesen 1 dan tugasan 1 akan dipimpin oleh ketua 1
dan pencatat 1.
d. Setelah tempoh masa tamat, wisel atau siren akan dibunyikan.
e. Kelompok diminta bergerak ke stesen berikutnya. Ketua dan pencatat
berikutnya akan mengambilalih tugas untuk memimpin kelompok bagi
melaksanakan tugasan yang terdapat di stesen tersebut. Misalnya bagi
stesen 2 dan tugasan 2 akan dipimpin oleh ketua 2 dan pencatat 2.
f. Begitulah seterusnya sehinggalah semua tugasan di setiap stesen berjaya
dilaksanakan oleh semua kelompok kecil.
3. Kaedah Pembelajaran Koperatif

a. Fasilitator meminta setiap ketua dan pencatat berkumpul bagi membentuk
kelompok kecil yang baru berdasarkan nombor tugasan. Kelompok ini
dikenali sebagai ‘kelompok pakar’. Misalnya : semua ketua 1 dan pencatat
1 berkumpul dalam kelompok tugasan 1 untuk melaksanakan tugasan 1.
Semua ketua 2 dan pencatat 2 diminta berkumpul dalam kelompok tugasan
2 untuk melaksanakan tugasan 2 dan seterusnya.
b. Kelompok tugasan diminta melantik seorang ketua dari kalangan ketua-
ketua kelompok kecil untuk memimpin kelompok perbincangan dan seterus-
nya melaksanakan tugasan. Setiap pencatat daripada setiap kelompok ada-
lah berperanan untuk mencatat setiap hasil perbincangan atau tugasan untuk
kelompok masing-masing.
c. Perbincangan atau aktiviti dilaksanakan sehinggalah tamat tempoh masa.
Tujuan utama kelompok pembelajaran koperatif ialah untuk menghasilkan
kelompok pakar. Oleh itu, setiap ketua dan pencatat perlulah mahir atau
dapat menguasai dan memahami dengan tepat setiap hasil perbincangan atau
aktiviti kerana mereka perlu membentangkan hasil tugasan tersebut dalam
kelompok masing-masing.
d. Wisel atau siren dibunyikan dan setiap kelompok pakar diminta berhenti
dari menjalankan aktiviti. (Fasilitator perlu bijak mengendalikan arahan
masa dan memberikan keutamaan kepada penyelesaian semua tugasan
yang dilaksanakan di dalam semua kelompok pakar).
e. Setiap ketua dan pencatat diminta kembali ke kelompok masing-masing.
Ketua 1 akan membentangkan hasil tugasan 1 dan hasil perbincangan yang
diperolehi di dalam kelompok pakar. Setiap ketua (ahli kelompok pakar
dengan tugasan masing-masing) akan menjalankan aktiviti pembentangan
dan penerangan bagi semua tugasan mengikut turutan tugasan.
Slot rumusan dapat memberikan ruang dan peluang kepada ahli kelompok
membentang atau mempersembahkan hasil kerja mereka. Sekiranya menggunakan
BAB9 PERKHIDMATAN UTAMA 145
kaedah kelompok belajar atau kaedah stesen, fasilitator bolehlah menentukan urutan
pembentangan mengikut urutan kelompok. Misalnya kelompok 1 membentang dan
mempersembahkan hasil perbincangan atau aktiviti tugasan 1. Kelompok 2 pula
akan membentang dan mempersembahkan hasil daripada perbincangan atau aktiviti
tugasan 2 dan seterusnya. Cara ini akan dapat menjimatkan masa. Semasa proses
pembentangan dijalankan, ahli-ahli kelompok bolehlah memberikan komen yang
membina atau dapat membuat penambahbaikkan. Jika fasilitator menggunakan
kaedah pembelajaran koperatif, pembentangan hanya dijalankan di dalam kelompok
masing-masing. Setiap ketua akan dibantu oleh pencatat diminta membentangkan
hasil perbincangan atau aktiviti tugasan masing-masing. Sesi ini kadang-kadang
dipanggil sebagai sesi lebah (buzz session) di mana semua kelompok kecil ‘sibuk’
dengan tugas pembentangan hasil perbincangan di dalam kelompok masing-masing.
Sebelum menamatkan aktiviti kelompok besar, fasilitator akan membuat
rumusan besar. Input rumusan besar perlulah menyentuh secara keseluruhan semua
dinamik dan proses kelompok seperti perjalanan aktiviti, kerjasama, komitmen dan
sumbangan ahli kelompok. Semua bahan yang dihasilkan seperti nota ringkas, peta
minda, strategi belajar dan sebagainya bolehlah diperbanyakkan supaya setiap hasil
kerja dapat dimanfaatkan oleh semua ahli kelompok.
INTERVENSI KAUNSELING
Di antara tugas Guru Kaunseling yang dipertanggungjawabkan oleh Kementerian

Pelajaran ialah merancang, melaksana, mengawalselia perkhidmatan kaunseling
individu atau kelompok secara profesional dan beretika. Intervensi kaunseling sama
ada individu dan kelompok adalah kaedah yang digunakan oleh Guru Kaunseling
untuk membantu pelajar atau klien yang menghadapi masalah peribadi. Orientasi
perkhidmatannya adalah pencegahan, pemulihan dan krisis. Bagi mengendalikan
kedua-dua intervensi tersebut Guru Kaunseling perlu memiliki kepakaran dan
kemahiran yang khusus dalam bidang kaunseling.
Sekiranya Guru Kaunseling kurang yakin dengan kemampuan diri ketika
mengendalikan kaunseling kelompok, mereka boleh menggunakan modul aktiviti
berstruktur. Terdapat pelbagai modul aktiviti berstruktur yang boleh digunakan
sama ada secara individu atau kelompok. Sekadar menyebut beberapa penulis
modul aktiviti berstruktur. Misalnya Penland (1974) telah mengemukakan modul
aktiviti berstruktur yang boleh digunakan untuk menggerakkan dinamik kelompok
dan perkembangan individu. Pfeiffer dan Jones (1974) telah menulis buku tentang
manual aktiviti berstruktur bagi membina perhubungan antara manusia. Newstrom
dan Scannell (1980) mengemukakan pelbagai aktiviti berstruktur yang merangkumi
pelbagai aspek yang digunakan oleh jurulatih bagi melatih pelatih-pelatih mereka.
Unit Bimbingan dan Kaunseling, Bahagian Sekolah, Kementerian Pendidikan
Malaysia (1992) telah menghasilkan sebuah modul latihan asas bagi Pembimbing
Rakan Sebaya yang mengandungi banyak aktiviti berstruktur.
Sebenarnya, Guru Bimbingan atau Guru Kaunseling mampu membina
modul aktiviti berstruktur mengikut acuan mereka sendiri berpandukan kepada
modul-modul yang telah sedia ada. Hakikat sebenarnya, personel lebih tahu akan
keperluan klien mereka dan ke mana klien mereka hendak dibawa. Perlu diingatkan
bahawa aktiviti berstruktur hanya sebagai ‘pencetus’ atau semata-mata sebagai alat
untuk menghasilkan dinamik kelompok. Sekiranya Guru Kaunseling kurang mahir
mengendalikan intervensi kaunseling kelompok, dikhuatiri nanti ahli-ahli kelompok
hanya dapat ‘pengalaman bermain’ atau menjalankan aktiviti berstruktur semata-
mata. Oleh itu, setiap Guru Bimbingan atau Guru Kaunseling perlu mahir dan
seharusnya mampu memproses setiap dinamik yang berlaku di dalam kelompok.
Jika aktiviti berstruktur dapat dijalankan dengan baik pelbagai dinamik kelompok
akan terhasil melalui interaksi di antara ahli kelompok semasa menjalankan aktiviti
berstruktur tersebut.
PRINSIP KAUNSELING
Menurut Mizan dan Halimatun (1996), terdapat lima prinsip utama dalam intervensi
kaunseling iaitu :
1. Manusia mempunyai maruah dan harga diri.
2. Manusia itu unik dan berbeza di antara satu sama lain.
3. Manusia yang memiliki personaliti yang bersepadu adalah manusia yang sihat.
4. Manusia cenderung ke arah kesempurnaan kendiri.
5. Manusia berkembang melalui proses sosialisasi.
PENDEKATAN DAN TEORI KAUNSELING
Guru Bimbingan atau Guru Kaunseling perlu memiliki suatu pendekatan teori yang
lengkap dengan tekniknya dan boleh dijadikan panduan bagi membantu mereka
mengendalikan proses kaunseling yang begitu kompleks. Memang tidak dinafikan,
tanpa menggunakan sebarang pendekatan teori seseorang individu masih lagi boleh
membantu individu yang lain. Sebagai Guru Bimbingan atau Guru Kaunseling
yang efektif dan autentik, mereka memerlukan suatu kerangka kerja yang teratur,
menggunakan suatu formaliti atau panduarah piawai yang dapat menempatkan
pengalaman dan ruang rujuk mereka bagi mendapatkan perspektif yang betul dalam
amalan serta menggerakkan usaha-usaha bagi mempertingkatkan perkhidmatan
mereka. Ada juga yang berpendapat bahawa teori kaunseling hanya semata-mata
sebagai ‘muzik latar’ dan tidak banyak membantu proses kaunseling. Kemahiran
menolong adalah segala-galanya. Bagaimanapun, personel sekurang-kurangnya
perlu mempunyai pandangan tentang manusia terutama bagi mengenali pelbagai
aspek berkaitan psikologi manusia. Sebagai seorang guru terlatih, Guru Bimbingan
atau Guru Kaunseling sebenarnya sudah memenuhi syarat tersebut kerana setiap
guru yang dilatih oleh Kementerian Pendidikan sudah dilengkapkan dengan ilmu
pengetahuan tentang psikologi atau sekurang-kurangnya psikologi pendidikan
semasa mereka diberikan latihan perguruan.
Menurut Kottler dan Brown (2000), pendekatan dan teori kaunseling boleh
dikategorikan kepada tiga kelompok utama iaitu teori berorientasikan celik akal,
teori berorientasikan tindakan dan teori yang dihasilkan melalui integrasi atau
eklektik. Empat pendekatan teori yang dipilih dari orientasi celik akal dan empat
pendekatan teori dari orientasi tindakan untuk dijadikan panduan dan perbandingan.
Kaunseling Islam dianggap sebagai teori integrasi atau eklektik.
1. Pendekatan Teori Berorientasikan Celik Akal
 Kaunseling Psikoanalitik / Psikodinamik
 Kaunseling Adlerian / Psikologi Individu
 Kaunseling Tumpuan Klien / Rogerian
 Kaunseling Gestalt
2. Pendekatan Teori Berorientasikan Tindakan
 Kaunseling Behaviural (Ketingkahlakuan)
 Kaunseling Tingkah Laku Rasional Emotif
 Terapi Realiti
 Terapi Ringkas Berorientasikan Penyelesaian
3. Pendekatan Integrasi
 Kaunseling Eklektik
 Kaunseling Islam
Setiap pendekatan teori dipaparkan dalam bentuk jadual merujuk kepada
pandangan beberapa penulis bidang kaunseling seperti Corey (1986), Gibson dan
Mitchell (1986), George dan Cristiani (1990), Furman dan Ahola (1992), Gladding
(1996), Kottler dan Brown (2000) serta pandangan beberapa penulis kaunseling
Islam. Hanya tiga aspek sahaja yang akan disentuh.
Pendekatan Teori Berorientasikan Celik Akal
Pendekatan Teori Kaunseling Psikoanalitik / Teori Psikodinamik

Pengasas Sigmund Freud
Pandangan Asas Manusia ditentukan oleh tenaga psikik dan pengalaman awal.
Tentang Manusia Motif tidak sedar dan konflik adalah perkara utama yang
mencorakkan tingkah laku. Tenaga tidak rasional sangat kuat,
individu didorong oleh naluri seks dan agresif. Pengalaman awal
amat penting kerana masalah personaliti berakar umbi daripada
konflik zaman kanak-kanak yang telah terpendam.
Konsep Utama Pembentukan personaliti yang normal adalah berdasarkan kepada
kejayaan resolusi dan integrasi perkembangan dalam tahap-tahap
psikoseksual. Personaliti yang ‘salahsuaian’ disebabkan individu
tersekat pada tahap-tahap tertentu. Id, ego dan superego adalah
komponen personaliti. Kerisauan berlaku apabila konflik
dipendamkan. Mekanisme bela diri dibentuk untuk mengawal
kerisauan. Model berpaksi kepada ketentuan (deterministik) iaitu
perlakuan dan personaliti manusia adalah diwarisi sejak lahir.
Teknik Teknik utama ialah interpretasi, analisis mimpi, perkaitan bebas,
analisis keengganan (resistance) dan analisis pemindahan (trans-
ference). Teknik digunakan untuk membolehkan klien membuat
analisis terhadap konflik minda bawah sedar bagi mendapatkan
celik akal. Diagnosis dan ujian digunakan. Soalan dibentuk bagi
mengesan kes-kes yang berlaku pada masa silam.
Pendekatan Teori Kaunseling Alderian / Psikologi Individu

Pengasas Alfred Adler
Pandangan Asas Memberikan penekanan kepada pandangan yang positif terhadap
Tentang Manusia manusia. Manusia dimotivasikan oleh faktor sosial, sentiasa
berusaha mencapai matlamat dan menangani serta menguruskan
tugas-tugas kehidupan. Manusia mempunyai pilihan. Manusia
menentukan takdirnya sendiri dan bukannya menjadi mangsa
kepada takdir. Sejak kanak-kanak lagi, setiap individu telah
membentuk stail kehidupan mereka yang unik dan proses itu
berterusan di sepanjang hayatnya.
Konsep Utama Berasaskan model pertumbuhan yang menekankan tentang
keupayaan individu untuk hidup dan bekerjasama dengan orang
lain dalam masyarakat. Model menekankan tentang penyatuan
personaliti, keperluan untuk melihat manusia melalui perspektif
mereka yang subjektif dan kepentingan matlamat hidup yang
menentukan halatuju perlakuan. Manusia dimotivasikan oleh
kecenderungan bermasyarakat, mencari matlamat hidup dan
berusaha untuk mencapainya. Matlamat kaunseling ialah untuk
menyediakan sokongan dan membantu klien mengubah perspektif
kognitif mereka.
Teknik Kaunseling Alderian menggunakan pelbagai teknik dan ada yang
dipinjam oleh beberapa pendekatan yang lain. Teknik yang
digunakan seperti diagnosis, penilaian, memberikan dorongan,
konfrantasi, interpretasi, mengumpul data maklumat berkaitan
sejarah hidup (kedudukan dalam keluarga dan pengumpulan
pengalaman awal), kontrak teraputik, tugasan rumah, penggunaan
soalan, niat yang paradoksikal (contoh : niat lain tetapi buat lain)
serta saranan atau cadangan.
Pendekatan Teori Kaunseling Tumpuan Klien / Rogerian

Pengasas Carl Roger
Pandangan Asas Pandangan terhadap manusia adalah positif iaitu bersifat baik,
Tentang Manusia boleh dipercayai, sentiasa bergerak mencapai matlamat tetapi
amat sukar untuk difahami. Manusia secara semulajadinya
mempunyai kecenderungan dan berpotensi untuk mencapai
kesempurnaan kendiri. Bagaimanapun, manusia seringkali
menafikan perasaan dan menghalang dari kesedaran. Manusia
berupaya merealisasikan potensi kendiri, bersifat kespontanan,
percaya kepada diri sendiri dan memiliki dorongan dari dalam
dirinya.
Konsep Utama Klien berpotensi untuk menyedari kewujudan masalah dan cuba
untuk merungkai dan menyelesaikannya. Kepercayaan dan
kesetiaan yang ada dalam diri klien merupakan kekuatan untuk
menentukan arah diri. Kesihatan mental merupakan keselarasan
di antara kendiri sempurna dengan kendiri sebenar. Salahsuaian
merupakan hasil dari kelemahan memenuhi kehendak orang lain
dan mengabaikan kehendak sendiri. Fokus adalah ‘masa kini’
yakni apa yang sedang dialami dan peluahan perasaan.
Teknik Klien dilihat dari perspektif fenomenologikal. Menggunakan
sedikit sahaja teknik tetapi menekankan tentang sikap kaunselor.
Kaunselor perlu menerima klien tanpa syarat, tulen dan kongruen.
Teknik asas ialah mendengar secara aktif (lisan dan bukan lisan),
berempati, refleksi perasaan, minta penjelasan, dan ‘berada atau
mengalami situasi ketika itu’. Model ini tidak menggunakan
ujian diagnostik, membuat interpretasi, mengambil sejarah kes
atau menjalankan soal siasat bagi mendapatkan maklumat.
Pendekatan Teori Kaunseling Gestalt

Pengasas Frederick Salomon Perls
Falsafah Tentang Manusia sentiasa berusaha ke arah kebersatuan (wholeness) dan
Manusia pengintegrasian pemikiran, perasaan dan perlakuan. Pandangan
model ini bersifat tidak mengikut ketentuan, di mana setiap
individu mempunyai kebolehan serta berupaya mengenalpasti
bagaimana pengaruh masa lalu telah menyebabkan kesukaran
atau menimbulkan masalah masa kini. Pertumbuhan melibatkan
pergerakan daripada bergantung kepada sokongan persekitaran
kepada membentuk sokongan kepada diri sendiri.
Konsep Utama Model memberikan penekanan kepada ‘apa’ dan ‘bagaimana’
seseorang individu mengalami situasi ‘di sini’ dan ‘di masa kini’
yang dapat membantu klien menerima pertentangan dalam dirinya
(sifat atau sikap yang bertentangan di dalam diri klien). Konsep
utama model ini melibatkan tanggungjawab terhadap diri sendiri,
urusan yang belum selesai (unfinished business), menghindari,
mengalami dan kesedaran masa kini.
Teknik Pelbagai teknik digunakan untuk meningkatkan keupayaan klien
belajar mengalami-menghayati dan mengintegrasikan semua
perasaan yang berkonflik. Teknik seperti konfrantasi, dialog
dengan aspek diri yang bertentangan, main peranan, ‘berada
bersama perasaan’, memecah kebuntuan, menghidupkan dan
mengalami semula urusan yang belum selesai dalam bentuk
melepaskan geram atau rasa bersalah. Diagnosis yang formal dan
ujian tidak dilakukan. Interpretasi dibuat oleh klien sahaja dan
tidak dilakukan oleh kaunselor. Konfrantasi hanya digunakan
untuk menumpukan perhatian kepada aspek yang bercanggah.
Pendekatan Teori Berorientasikan Tindakan
Pendekatan Teori Kaunseling Behaviural (Ketingkahlakuan)

Pengasas Burrhus Frederick Skinner, Joseph Wolpe, Albert Bandura,
John Krumboltz, Donald Meichenbaum
Falsafah Tentang Tingkah laku merupakan produk pembelajaran. Semua manusia
Manusia merupakan produk dari persekitaran dan manusia juga menjadi
pengeluar kepada persekitaran.
Konsep Utama Model memberikan fokus kepada tingkah laku masa kini yang
sering menimbulkan masalah, ketepatan dalam menentukan
matlamat rawatan, pembinaan pelan rawatan yang spesifik, dan
penilaian yang objektif terhadap hasil kaunseling. Kaunseling
berasaskan kepada prinsip teori pembelajaran. Tingkah laku
normal adalah dipelajari melalui peneguhan dan peniruan.
Tingkah laku bilazim adalah hasil produk atau manifestasi
daripada pembelajaran yang salah.
Teknik Teknik utama ialah disensitisasi bersistem, kaedah bersantai,
teknik peneguhan, model, penstrukturan semula kognitif, fikiran
terhenti-henti, latihan asertif, latihan kemahiran sosial, program
pengurusan kendiri, pengulangan tingkah laku, melatih diri dan
lain-lain. Diagnosis dan penilaian dijalankan di luar sesi untuk
membentuk dan mengendalikan pelan rawatan. Soalan yang
digunakan seperti ‘apa’, ‘bagaimana’ dan ‘bila’ (soalan ‘kenapa’
dielakkan). Kontrak dan kerja rumah seringkali digunakan.
Pendekatan Teori Kaunseling Tingkah Laku Rasional Emotif (RET)

Pengasas Albert Ellis
Falsafah Tentang Manusia berpotensi untuk mempunyai pemikiran yang tidak
Manusia rasional dan cenderung memikirkan yang bukan-bukan. Manusia
menjadi mangsa kepada kepercayaan tidak rasional dan seringkali

mengindoktrinasikan diri mereka dengan kepercayaan tersebut.
Manusia semakin tidak rasional apabila menerima idea-idea tidak
rasional ke dalam sistem kepercayaan mereka.
Konsep Utama Neurosis merupakan hasil dari pemikiran dan tindakan yang tidak
rasional. Gangguan emosi berakar umbi dari zaman kanak-kanak
tetapi telah dikekalkan melalui indoktrinasi semula pada masa
kini. Sistem kepercayaan individu merupakan penyebab atau
punca utama kepada masalah emosi. Dalam kaunseling, klien
dicabar untuk menyemak semula kesahan kepercayaannya.
Kaedah saintifik model ini sering digunapakai dalam kehidupan
harian manusia.
Teknik Kaunselor RET menggunakan pelbagai teknik kognitif, afektif
dan tingkah laku, kepelbagaian teknik digunakan bagi memenuhi
keperluan klien yang berbeza-beza. Kaedah kognitif seperti
mempertikaikan kepercayaan tidak rasional, melaksanakan kerja
rumah berkaitan kognitif, dan menukar bahasa dan corak
pemikiran seseorang. Teknik afektif ialah main peranan,
gambaran imej dan latihan ‘menyerang perasaan malu’. Pelbagai
teknik tingkah laku digunakan untuk meningkatkan penglibatan
klien supaya bersungguh-sungguh dalam sesi kaunseling.
Pendekatan Teori Terapi Realiti

Pengasas William Glasser
Falsafah Tentang Manusia bertanggungjawab sepenuhnya dalam menentukan arah
Manusia kehidupannya. Manusialah yang bertanggungjawab untuk
memenuhi keperluan fisologikal dan psikologikalnya sendiri.
Manusia yang dapat memenuhi keperluan tersebut membentuk
‘identiti berjaya’ jika sebaliknya membentuk ‘identiti gagal’.
Konsep Utama Fokus asas teori ialah apa yang klien lakukan dan bagaimana
menghindari mereka daripada membuat penilaian bahawa apa
yang mereka sedang lakukan adalah sesuai dengan diri mereka.
Menentukan klien sama ada mereka dalam golongan ‘identiti
berjaya’ atau ‘identiti gagal’. Manusia mencipta perasaan melalui
pilihan yang mereka buat dan tindakan yang mereka lakukan.
Setiap orang bertanggungjawab terhadap diri sendiri. Tingkah
laku yang akan mengawal dan menentukan persepsi manusia.
Model ini menolak idea terapi konvensional (ch. : psikoanalisis)
Teknik Model ini merupakan terapi yang aktif, terarah dan dedikasi.
Sebarang teknik tingkah laku boleh digunakan bagi membolehkan
klien menilai apa yang sedang dilakukan bagi melihat sama ada
mereka bersedia untuk berubah. Jika klien mendapati tingkah
laku sekarang tidak berkesan, mereka perlu membina pelan
tindakan atau kontrak yang spesifik dan melakukan komitmen
untuk membuat perubahan. Tiada alasan diterima dan klien perlu
bertanggungjawab jika gagal mencapai matlamat.
Pendekatan Teori Terapi Ringkas Berorientasikan Penyelesaian

Pengasas Milton H. Erickson
Falsafah Tentang Manusia mempunyai keinginan untuk berubah. Manusia secara
Manusia tabii mempunyai keupayaan untuk melakukan perubahan sendiri.
Oleh itu, kemahiran atau pengetahuan baru adalah tidak perlu.
Konsep Utama Kaunselor hanya perlu membantu menghubungkaitkan kemahiran

yang sedia ada dengan situasi yang menimbulkan masalah itu.
Mengetahui “mengapa?” (sebab sesuatu masalah wujud) adalah
berguna tetapi bukan prasyarat untuk mengetahui “bagaimana?”
(tindakan untuk membuat perubahan positif). Klien mendapat
90% manfaat daripada teraputik dalam usaha penyelesaian
masalah tetapi hanya 10% dari usaha memahami etiologi atau asal
usul sesuatu masalah. Setiap individu membina makna bagi
realiti hidup. Makna realiti seseorang individu itu boleh diubah
secara perundingan. Kadang-kadang masalah dapat diselesaikan
tanpa sebarang perubahan tingkah laku. Apa yang diperlukan
hanyalah perubahan makna (tingkah laku untuk mentafsir realiti)
terhadap tingkah laku tertentu atau pun perubahan dalam cara
mentafsir realiti hidup. Perubahan dalam suatu tingkah laku atau
perhubungan akan mempengaruhi tingkah laku dan perhubungan
yang lain (kesan gelombang atau ripple effect iaitu perubahan
pada satu titik mempengaruhi persekitaran). Perubahan bukan
sahaja berlaku tetapi tidak dapat dielakkan.
Teknik Pendekatan ini hanya menggunakan hasrat klien sebagai sumber
utama membentuk intervensi khas bagi klien. Keengganan klien
untuk melaksanakan tugasan digunakan sebagai panduan bagi
mengubahsuai strategi. Kaunselor perlu membuat penilaian
secara berterusan sepanjang masa berinteraksi dengan klien
dengan memberi perhatian kepada respon atau gerakbalas klien
khususnya terhadap tugasan yang diberikan. Gaya respon atau
gaya kerjasama akan menunjukkan ke arah manakah intervensi
yang baru hendak dituju. Untuk mendapatkan kerjasama, iaitu
menghapuskan keengganan menjalankan tugasan, pola bahasa
klien hendaklah digunakan dalam interaksi. Perbezaan di antara
“fakta” dan “maksud” sesuatu percakapan sering membantu
mendapatkan strategi intervensi. Klien diajar untuk mengesan
perubahan kecil dan seharusnya berasa puas hati walaupun hanya
dapat mencapai sesuatu perubahan yang kecil.
Pendekatan Eklektik Dan Kaunseling Islam
Pendekatan Teori Kaunseling Eklektik

Pelopor Frank A. Nugent (fenomenologikal psikologis), Arnold Lazarus
(teknikal eklektisme), Cavanagh (pendekatan eklektik yang sihat)
Falsafah Tentang Mengikut kepercayaan kaunselor sendiri terhadap tabii kejadian
Manusia manusia berdasarkan teori-teori yang telah dikemukakan. Contoh
pengamal eklektik : Nugent (1981) percaya bahawa manusia
memiliki struktur organisasi dalaman (otak, sistem saraf, organ
deria). Melalui struktur tersebut manusia mampu menentukan
matlamat dan membuat pilihan. Dengan potensi yang ada
manusia bebas daripada kawalan persekitaran. Hasil interaksi
manusia yang berterusan dengan persekitaran membolehkan
manusia berupaya untuk mengubah persekitaran. Pembinaan
personaliti dan gaya hidup adalah hasil interaksi secara seimbang
di antara proses intelek dan emosi. Interaksi di antara intelek dan
emosi menghasilkan tanggapan terhadap realiti yang akan
menentukan tingkah laku.
Konsep Utama Kaunselor bebas menentukan konsep kaunselingnya. Misalnya

ada yang percaya bahawa setiap klien perlu menguasai tugas
perkembangan sebagai rangka kerja kaunselingnya. Sesetengah
teori memberikan fokus kepada aspek tertentu psikologi manusia.
Bagi pengamal eklektik, mereka menerima sebahagian dan
menolak sebahagian yang lain dan ada juga yang menerima
semuanya tetapi secara terpilih. Bagi mereka, fokus utama ialah
mengambil kira setiap keperluan klien.
Teknik Kepelbagaian teknik dan kemahiran digunakan asalkan ianya
sesuai dengan klien. Contoh : Brammer (Amir Awang, 1981),
Ivey & Downing (1980), Egan (1982), Ivey (1983), Corey (1986)
dan lain-lain.
Pendekatan Teori Kaunseling Islam

Pelopor Terdapat beberapa tokoh atau penulis yang cuba mengemukakan
teori kaunseling Islam di Malaysia seperti Hasan (1990), Aziz
(1993), Ishamuddin (1993) dan Kamal (2000)
Falsafah Tentang Manusia atau insan adalah sebaik-baik makhluk yang diciptakan
Manusia oleh Allah. Manusia pertama adalah Adam yang diciptakan oleh
Allah daripada tanah. Manusia secara fitrahnya dilahirkan suci
bersih. Pandangan mulia terhadap manusia adalah bagi menolak
dakwaan agama Kristian, manusia dilahirkan bersama dengan
dosa nabi Adam dan fahaman agama Yahudi yang mengatakan
bahawa manusia ketika dilahirkan adalah dalam keadaan najis
(Mohd Ali, 1991). Manusia terbentuk daripada unsur material
(jasmani) dan spiritual (rohani). Unsur material membentuk jasad
manusia terdiri daripada darah daging, tulang-belulang, urat saraf,
organ dan rambut. Unsur spiritual terdiri daripada roh, hawa
nafsu, kalbu dan akal fikiran. Manusia juga telah diciptakan
dengan sifat-sifat kehaiwanan (mempunyai nafsu dan kehendak)
dan sifat-sifat ketuhanan (Asma Ul-Husna). Kaunselor Islam
perlu mengamalkan sifat-sifat kenabian iaitu benar, amanah,
menyampaikan (tidak menyembunyikan) dan bijaksana.
Konsep Utama Manusia adalah bertanggungjawab terhadap apa yang dilakukan.
Walaupun terdapat konsep ketentuan Allah (qada’ dan qadar)
tetapi manusia perlu berusaha menentukan takdirnya. Kehendak,
nafsu syahwat dan syaitan mendorong manusia menjadi tidak
bertanggungjawab. Personaliti manusia terbina melalui proses
hidayah (ilmu) Allah, pendidikan dan ibadah. Melalui iman
manusia bertindak balas mengekang kehendak hawa nafsu dan
godaan syaitan dengan menggunakan kekuatan roh, kalbu dan
akal. Asas kehidupan insan muslim ialah iman, amal dan taqwa.
Teknik Teknik yang digunakan seperti hisbah (proses pengajaran dan
pembelajaran sosial), nasihat (halus dan kasar) serta muhasabah.
Teknik diperolehi dari amalan Imam Ghazali dan Ibnu Timiyah.
Kaunselor boleh menggunakan teknik atau meminjam kemahiran
menolong seperti yang dikemukakan oleh pengamal kaunseling
Barat, asalkan tidak bercanggah dengan nilai-nilai Islam seperti
mengawal batas pergaulan antara berlainan jantina, kebebasan
membuat pilihan dan keputusan serta bertatakelakuan tetapi
mestilah berlandaskan al-Quran, hadis, sunah nabi dan itjmak
ulama.
PERIBADI SEORANG PERSONEL KAUNSELING
1. Memiliki kualiti dan personaliti yang sesuai dan bertepatan dengan keperluan
profesion. Ciri-ciri personaliti seperti matang, stabil, objektif, praktikal, bebas,
mesra, sabar, sensitif, prihatin, sosial dan memiliki tret-tret personaliti yang
stabil. Bagi Guru Bimbingan dan Guru Kaunseling yang beragama Islam maka
sifat-sifat kenabian perlulah ada dalam dirinya dan sentiasa diamalkan
2. Memiliki aras pengetahuan yang mencukupi tentang pendekatan dan teori
kaunseling serta mampu mengintegrasikannya mengikut kesesuaian klien dan
keperluannya.
3. Memiliki kecekapan atau kompetensi kemahiran menolong dan kemahiran
kaunseling bagi membantu klien menghasilkan output yang bermakna.
4. Mengutamakan etika kaunseling ketika berurusan dengan klien.
5. Mempunyai misi dan visi yang jelas dan boleh dicapai.
6. Mempunyai keinginan belajar yang tinggi serta sentiasa berusaha memperbaiki
dan meningkatkan keupayaan diri.
7. Sentiasa sedar tentang keupayaan diri (kemampuan sebenar dan limitasi diri)
dan sering melakukan muhasabah atau penilaian kendiri.
KAUNSELING INDIVIDU
Terdapat pelbagai variasi definisi kaunseling yang telah dikemukakan oleh pakar-
pakar kaunseling Barat dan juga tempatan mengikut keperluan klien dan dimensi
masing-masing. Tolbert (Shertzer dan Stone, 1980) mendefinisikan kaunseling
sebagai perhubungan bersemuka yang berbentuk peribadi di antara dua individu.
Kaunselor melalui perhubungan itu dibantu oleh kebolehannya iaitu pengetahuan
dan kemahiran, dapat menyediakan suatu situasi pembelajaran kepada klien. Klien
merupakan individu normal yang dibantu untuk mengenali situasi dirinya pada
masa kini dan pada masa hadapan yang membolehkan klien menggunakan kriteria
dan potensi diri yang dimiliki untuk memberi kebaikan kepada masyarakat dan
seterus-nya klien dapat belajar menyelesaikan masalah dan memenuhi keperluan
dirinya pada masa akan datang.
Kottler dan Brown (2000) melihat intervensi kaunseling melalui aspek
kenapa dan bagaimana ianya dijalankan. Kaunseling merupakan suatu profesion
yang mempunyai sejarah dan memiliki satu set piawaiannya tersendiri, berbeza
daripada disiplin yang serumpun dengannya seperti kerja sosial, psikologi dan juga
psikiatri. Aktiviti-aktiviti kaunseling dibentuk khusus bagi individu normal yang
sedang menghadapi masalah perkembangan dan penyesuaian diri. Perhubungan
yang dibina sama ada dalam bentuk kaunseling individu, kelompok atau keluarga
dapat menggalakkan kepercayaan, rasa selamat serta usaha-usaha untuk melakukan
perubahan. Kaunseling mempunyai pelbagai dimensi berkaitan dengan perasaan,
pemikiran dan tingkah laku manusia sama ada di masa lalu, masa kini dan masa
hadapan.
Suradi (2001) telah mentakrifkan kaunseling individu sebagai perhubungan
peribadi secara bersemuka di antara dua orang, yang seorang ialah kaunselor dan
seorang lagi ialah kaunseli atau klien. Kaunselor melalui hubungan itu dan dengan
kebolehannya menggunakan kemahiran khusus, menyediakan suatu situasi dan
suasana, apabila klien, seorang yang normal, dibantu memahami atau mengetahui
tentang dirinya, memahami situasi semasanya dan juga kemungkinan situasi pada
masa hadapannya, supaya dia boleh menggunakan sifat-sifat keperibadian serta
potensinya dengan cara yang memuaskan dirinya dan dapat memberi faedah kepada
masyarakat dan selanjutnya, mempelajari cara-cara menyelesaikan masalah, dan
memenuhi keperluannya pada masa akan datang.
Mizan Adiliah dan Halimatun Halaliah (1996) menyatakan kaunseling ialah
proses berinteraksi secara bersemuka yang melibatkan hubungan dua hala. Peranan
kaunselor ialah membimbing dan mewujudkan persekitaran yang menggalakkan
kepada klien mencari sumber dirinya bagi memahami peranan diri dan persoalan
yang dihadapinya. Kaunseling merupakan proses pembelajaran semula melalui
perkongsian maklumat atau pengalaman perasaan. Hasil daripada interaksi bersama
dengan kaunselor, klien mendapat maklumat atau pengetahuan, pengalaman dan
kemahiran baru melalui model yang ditunjukkan oleh kaunselor atau melalui
aktiviti main peranan.
Dari perspektif kaunseling Islam, Hasan (1990) mengemukakan konsep
‘hisbah’ yang pernah diamalkan oleh beberapa tokoh Islam seperti Imam Ghazali,
Ibnu Timiyah dan Fakhrurazi. Hisbah dikatakan sebagai suatu pendekatan yang
hampir sama dengan kaunseling Islam. Hisbah merupakan proses pengajaran dan
pembelajaran sosial yang berlaku dalam suasana bersemuka di antara seorang yang
pakar (muhtasib) dalam perkara-perkara yang berkaitan dengan perintah, larangan
dan aspek yang membawa kebaikan dengan seorang yang memerlukan (muhtasib
‘alaih) sehingga terjadi hubungan kemanusiaan yang profesional di mana berlaku
nasihat-menasihati dalam kebenaran dan juga kesabaran pada perbuatan-perbuatan
di mana berlaku hisbah tersebut.
Aziz (1993) mendefinisikan kaunseling Islam sebagai satu proses seorang
kaunselor menolong individu atau individu-individu secara memberi bimbingan dan
nasihat bagi membolehkan klien membuat pilihan atau keputusannya sendiri untuk
mencapai sesuatu matlamat. Setiap keputusan dan pemilihan yang dibuat perlulah
berdasarkan kepada ajaran al-Quran, hadis, sunah nabi dan ijtmak ulama. Manusia
yang bersifat lemah boleh membuat keputusan atau pilihan sendiri secara sedar
tetapi perlu dipandu (dipimpin) supaya tidak terkeluar dari keredaan Allah.
Jika mengambil kira pelbagai definisi yang telah dikemukakan oleh penulis
atau pengamal kaunseling sama ada pakar dari Barat atau tempatan maka secara
umumnya intervensi kaunseling yang hendak diamalkan atau dijalankan di sekolah
perlulah mengambil kira kriteria-kriteria berikut.
1. Suatu proses berstruktur yang dijalankan dalam jangka waktu yang pendek
(lazimnya 30 hingga 50 minit).
2. Bilangan sesinya sedikit dan sebaik-baiknya lebih dari satu sesi.
3. Intervensi kaunseling boleh dijalankan di mana-mana premis yang selesa dan
sesuai. Persekitarannya selamat dan jauh dari gangguan.
4. Intervensi yang melibatkan hubungan interpersonal bagi membantu klien yang
normal berasaskan teori psikologi tentang tabii manusia.
5. Intervensinya melibatkan pelbagai dimensi berkaitan perasaan, pemikiran dan
tingkah laku manusia sama ada di masa lalu, masa kini dan masa hadapan.
6. Intervensinya dapat membantu klien mengenali kendiri, membuat penyesuaian
dengan persekitaran dan masalah yang mereka hadapi, serta membolehkan
mereka berkemampuan untuk menyelesaikan masalah perkembangan diri dan
masalah semasa yang dihadapi.
7. Aktiviti kaunseling perlulah dikawal oleh etika dan peraturan piawai yang telah
ditetapkan.
8. Intervensi kaunseling melibatkan proses yang melalui beberapa peringkat atau
tahap tertentu iaitu prasesi (persediaan), membina hubungan yang jelekit dan
mewujudkan suasana teraputik, menstruktur, membina matlamat, membuat
penerokaan, memilih alternatif, mengambil tindakan dan penamatan sesi.
9. Guru Bimbingan atau Guru Kaunseling perlulah mahir dalam penggunaan
kaedah, teknik dan kemahiran menolong semasa menjalankan intervensi
kaunseling.
10. Perkara yang diberikan penekanan adalah berkaitan dengan isu atau masalah
perkembangan diri iaitu peribadi, psikososial, pendidikan, vokasional dan
kerjaya.
11. Intervensi kaunseling boleh dijalankan dalam bentuk individu atau dalam
bentuk kelompok (lebih dari seorang klien).
12. Mana-mana personel yang berhasrat untuk mendapatkan pengiktirafan atau
lesen sebagai seorang pengamal kaunseling yang profesional iaitu menyandang
gelaran ‘kaunselor berdaftar’ mestilah memiliki sekurang-kurangnya ijazah
sarjana muda atau sarjana dalam bidang bimbingan dan kaunseling atau bidang
psikologi serta memenuhi syarat-syarat lain yang diperlukan oleh institusi yang
memberi pengiktirafan.
TUJUAN KAUNSELING INDIVIDU
Seorang personel yang efektif seharusnya dapat mengenalpasti tujuan menjalankan

intervensi kaunseling kepada pelajar bagi membolehkan personel menetapkan fokus
terhadap aspek yang dapat memenuhi keperluan klien. Mohd Salleh (1993) telah
menyenaraikan sebanyak 10 tujuan intervensi kaunseling individu dijalankan.
 Menolong klien memperkembangkan sesuatu identiti yang berjaya
melalui tindakan yang bertanggungjawab.
 Menggalakkan klien membina tingkah lakunya sendiri.
 Melatih klien berfikir secara bijaksana dan bertindak dalam bentuk
rasional.
 Memberi keyakinan dan memulihkan semangat klien yang mengalami
masalah psikologi dan tekanan jiwa.
 Membantu klien memahami dan membentuk sikap positif terhadap
kehendak masyarakat sekeliling.
 Menolong klien memilih mata pelajaran elektif seperti yang terdapat
dalam pakej mata pelajaran yang disediakan oleh pihak Kementerian
Pelajaran yang sesuai dengan minatnya.
 Menerangkan teknik-teknik belajar yang berkesan kepada individu yang
memerlukannya.
 Menyampaikan maklumat-maklumat penting tentang peluang-peluang
belajar selepas tamat persekolahan peringkat rendah, menengah rendah
dan menengah atas.
 Membantu pelajar menyelesaikan masalah dalam pemilihan kerjaya.
 Mencegah pelajar daripada terlibat dalam penyalahgunaan dadah dan
bahaya HIV dan penyakit AIDS.
MATLAMAT KAUNSELING
Mizan Adiliah dan Halimatun Halaliah (1996) telah menggariskan matlamat umum
intervensi kaunseling. Di antara matlamat tersebut ialah
1. Mengajar klien bertanggungjawab ke atas diri sendiri.
2. Memperbaiki imej diri yang negatif dan membentuk imej diri yang positif.
3. Mengajar klien menyesuaikan diri dengan orang lain atau persekitaran.
4. Mempermudah atau menggerakkan perubahan tingkah laku klien.
5. Membantu klien menjadi lebih produktif.
6. Membimbing klien mencari dan memupuk sumber dalaman yang dimiliki.
7. Mempertingkatkan kemampuan klien membuat keputusan.
8. Membantu klien mengurus masalah yang ‘belum selesai’ dalam hidupnya.
PROSES KAUNSELING
Secara umumnya proses kaunseling melalui tiga tahap yang utama iaitu membina
hubungan, bekerja di dalam hubungan dan penamatan sesi (Gladding, 1996). Ivey
(1983) telah menggariskan lima langkah dalam proses kaunseling iaitu
1. Membina hubungan yang jelekit dan membuat penstrukturan
2. Mendefinisikan masalah
3. Mendefinisikan matlamat
4. Penerokaan pelbagai alternatif dan mengkonfrantasi percanggahan
5. Generalisasi kepada kehidupan harian.
Brammer (Amir Awang, 1981) telah mengemukakan lapan peringkat di dalam sesi
temubual kaunseling. Peringkat-peringkat tersebut ialah kemasukan, penjelasan,
struktur, perhubungan, penerokaan, pengukuhan, perancangan dan penamatan.
Mizan Adiliah dan Halimatun Halaliah (1996) telah mengemukakan tujuh
langkah dalam proses kaunseling. Walaupun penstrukturan tidak dimasukkan tetapi
Guru Bimbingan atau Guru Kaunseling sepatutnya sudah dapat memahami bahawa
ianya tetap dijalankan sama ada pada awal atau di pertengahan sesi. Mereka telah
menggariskan beberapa langkah yang perlu dijalankan dalam proses kaunseling.
1. Menyediakan prasesi
– mengetahui maklumat profil klien.
2. Membina hubungan, melayan, mendengar dan memahami
– Panduan Guru Kaunseling untuk mewujudkan hubungan yang jelekit
dan teraputik ialah
 menunjukkan tingkah laku tanpa lisan yang mesra
 menunjukkan keinginan untuk menolong
 mendengar apa yang diperkatakan
 mendengar luahan perasaan yang dinyatakan
 mendengar dan memahami perasaan dan erti yang tidak
dinyatakan
 tidak cepat membuat tanggapan dan penilaian
 mendengar dengan telinga, mata dan tubuh badan tentang apa
yang ditunjukkan oleh klien sama ada perkataan atau tingkah laku
 kurangkan bercakap tetapi lebih banyak mendengar dan
memahami.
3. Meneroka dan menganalisis masalah

– Memahami perkara pokok yang menjadi masalah dari aspek pemikiran,
perasaan, perlakuan atau pengalaman.
4. Mengenalpasti punca masalah
– Mengenalpasti punca utama dan masalah sampingan.
5. Membincang alternatif
– Mengenalpasti dan memilih alternatif.
– Menghuraikan altenatif yang telah dipilih.
6. Mengambil tindakan
– Membincangkan langkah yang perlu diambil.
– Menentukan masa langkah akan diambil.
– Meminta klien menyatakan semula keputusan yang telah dipersetujui.
– Memberi peluang kepada klien untuk mendapat sokongan untuk
rujukan dan pertemuan seterusnya.
7. Menamatkan sesi
– Penamatan setiap sesi.
– Menamatkan intervensi setelah satu masalah dapat diuruskan.
KEMAHIRAN KAUNSELING
Menurut Kottler dan Brown (2000), matlamat utama kaunseling teraputik ialah
membentuk tingkah laku baru yang lebih adaptif, memperkayakan kendiri dan
memenuhi keperluan peribadi klien. Matlamat pertama dalam proses menolong
ialah membuat penerokaan. Langkah seterusnya ialah menggunakan kemahiran
melayan, memberi respon, menggerakkan inisiatif, membina hubungan dan diakhiri
dengan tindakan yang konstruktif. Apa yang perlu dilakukan oleh Guru Bimbingan
dan Guru Kaunseling semasa mengendalikan intervensi kaunseling ialah memudah-
carakan klien untuk membuat penerokaan kendiri, klien dapat memahami kendiri
dan membantu klien melakukan perubahan tingkah laku, perasaan dan fikiran.
Semasa intervensi kaunseling klien memerlukan layanan secara fizikal dan
psikologikal seperti kedudukan badan atau postur yang sesuai, anggukan kepala,
ekspressi muka, kontak mata, bahasa isyarat dan dorongan secara lisan. Personel
juga perlu peka terhadap perubahan yang berlaku pada diri klien seperti perubahan
air muka, bibir yang menggetar, kerutan dahi, anak mata mengecil atau membesar,
pergerakan anggota badan, kaki dan tangan. Kesemuanya dapat membantu personel
memahami apa yang sedang dialami oleh klien. Terdapat tiga kemahiran utama
semasa melayan klien iaitu kemahiran mendengar secara aktif, kemahiran membuat
penerokaan dan kemahiran melaksanakan tindakan.
1. Kemahiran Mendengar Secara Aktif
Mendengar secara aktif merupakan kemahiran melayan yang paling asas yang
perlu dikuasai oleh personel. Mendengar bukan sahaja pada lisan tetapi juga
pada bukan lisan. Soalan-soalan terbuka dan tertutup sering digunakan untuk
mengiatkan klien supaya terus bercakap dan membuat pendedahan kendiri.
 Mendengar secara pasif iaitu menggunakan dorongan minima dan melayan
tanpa lisan untuk mengesan mesej yang ingin disampaikan oleh klien.
o Misalnya : uh-huhh…, hm..hmmm
ya… ya…, teruskan…, lagi…
 Mengulang semula apa yang diperkatakan oleh klien untuk menunjukkan

personel berminat serta mendengar setiap isi percakapan dengan tepat.
o Klien : Sungguh sedih pada hari itu.
o GK : Wahid benar-benar sedih pada masa itu.
 Parafrasa iaitu mengulangi semula intipati percakapan klien dalam ujaran
personel sendiri untuk memastikan ketepatan pemahaman atau memfokus
perhatian klien.
o Klien : Saya sedih bila memikirkan tiada seorang pun faham
dengan diri saya.
o GK : Wahid berasa sedih bila orang lain tidak dapat memahami
diri Wahid.
 Penjelasan iaitu untuk mendapatkan kepastian tentang ketepatan mesej yang
disampaikan oleh klien atau menggalakkan klien menerangkan idea yang
dikemukakan dengan lebih lanjut.
o GK : Wahid mengatakan bahawa mempercayai orang lain boleh
membuatkan Wahid terus berasa sedih. Cuba Wahid jelas-
kan kenapa Wahid berkata begitu.
 Refleksi perasaan iaitu menggalakkan peluahan perasaan (katarsis) dan
ekspressi kendiri.
o Klien : Saya tidak tahu. Jika saya terus berkawan dengan mereka
saya akan terus dipermainkan. Menyampah betul!
o GK : Wahid rasa kecewa dan sakit hati apabila Wahid terus
menjalinkan hubungan dengan kawan-kawan Wahid.
 Merumus iaitu menghubungkaitkan dan menyimpul beberapa idea untuk
memperolehi celik akal, mengawal percakapan klien yang meleret-leret,
mengenalpasti tema-tema penting atau membuat kesimpulan.
o GK : Setakat ini Wahid telah bercakap tentang bagaimana untuk
menjauhkan diri dari kawan-kawan. Wahid akan berasa
sedih setiap kali kawan-kawan Wahid mempersendakan
Wahid. Wahid juga telah menceritakan bagaimana kawan-
kawan Wahid melayan Wahid sepertilah Wahid .….
2. Kemahiran Membuat Penerokaan

Guru Bimbingan dan Guru Kaunseling perlu membentuk suatu set tingkah laku
yang dapat mengesan perkara yang dititikberatkan oleh klien, memudahcara
proses mendapatkan celik akal dan meneroka pemikiran serta perasaan klien.
 Mendapatkan maklumat iaitu mengemukakan soalan terbuka dan tertutup
(bukan soalsiasat) bagi mengumpul pelbagai maklumat yang diperlukan
atau merangsang klien membuat penilaian kendiri
o GK : Apa yang Din akan lakukan apabila menghadapi masalah
yang sama? (soalan terbuka)
GK : Bila peristiwa itu berlaku? (soalan tertutup)
 Memberi perhatian ketika itu (immediacy) iaitu usaha personel untuk
membawa klien memfokuskan kepada ‘masa kini’, atau memberi komen
kepada gaya berinteraksi semasa dalam sesi atau memberi maklumbalas.
o GK : Seperti masa yang lalu, Din masih memberikan pelbagai
alasan kenapa Din tidak dapat meluahkan perasaan.
 Pendedahan kendiri iaitu personel berkongsi contoh pengalaman yang

pernah dilalui dengan klien untuk membina kepercayaan, mempamerkan
keberkesanan contoh teladan atau menjadikan sumber proses identifikasi.
o GK : Saya masih ingat lagi sewaktu saya sebaya dengan Din, saya
juga malu untuk berterus terang. Saya takut tidak diterima.
Apabila saya mula berkenalan dengan ramai orang, saya
mula berani mengambil risiko.
 Interpretasi iaitu menggalakkan celik akal dengan cara menjelaskan makna
atau pola tingkah laku yang tersirat.
o GK : Jadi bagi mendapatkan perhatian yang tidak pernah Din
perolehi dari ayah dan ibu, Din cuba mendampingi dan
bergantung kepada guru-guru yang boleh memahami Din.
 Konfrantasi iaitu mengenalpasti percangahan secara diplomasi bagi
(a) apa yang telah diperkatakan oleh klien sebelum dengan apa yang
diperkatakan oleh klien sekarang.
(b) apa yang telah diperkatakan oleh klien dengan apa yang sedang
dilakukannya.
(c) apa yang telah diterangkan oleh klien tentang dirinya dengan apa
yang diperhatikan oleh personel.
o GK : Din kata Din sayangkan ayah tetapi setiap kali Din bercerita
tentang ayah, Din akan menarik muka masam.
o GK : Di awal perbualan, Din sayang kepada ibu bapa Din.
Sekarang Din benci pula dengan bapa Din.
3. Kemahiran Melaksanakan Tindakan

Adakalanya Guru Bimbingan dan Guru Kaunseling terpaksa bergantung kepada
beberapa respon tindakan bagi menggiatkan klien untuk membentuk perubahan
dalam hidup mereka.
 Memberikan maklumat iaitu menyediakan maklumat yang ringkas, tepat
dan berasaskan fakta untuk menolak fahaman salah atau kepercayaan karut,
menafikan apa yang dihasratkan oleh klien atau menstruktur semula.
o GK : Satu sebab utama kenapa Azman tidak mempercayai kawan-
kawan Azman ialah kerana pengalaman Azman yang sering
dikecewakan oleh bapa Azman. Azman telah menyamakan
kawan-kawan Azman dengan bapa Azman.
 Memberi nasihat iaitu memberikan beberapa cadangan yang praktikal atau
memotivasikan klien untuk mengambil tindakan.
o GK : Sekiranya Azman ingin berkawan dengan orang lain, Azman
perlulah mempelajari kemahiran berkomunikasi dengan
berkesan.
 Menetapkan matlamat iaitu menstrukturkan arahtuju, membina rancangan
masa depan, memberikan garis panduan untuk memastikan kejayaan bagi
setiap rancangan dan mendapatkan kepastian dari klien tentang komitmen
mereka dalam membuat perubahan.
o GK : Tadi Azman mengatakan bahawa mulai minggu depan
Azman akan cuba menumpukan kepada cara berinteraksi
dengan kawan-kawan secara lebih terbuka. Azman akan
mencubanya sebanyak tiga kali. Azman juga akan cuba

menerangkan tentang diri Azman yang mereka tidak ketahui.
 Peneguhan iaitu memberi sokongan dan perangsang supaya klien dapat
meningkatkan dan meneruskan usaha membentuk tingkah laku yang
diingini atau dirancang.
o GK : Lebih banyak usaha yang Azman lakukan maka lebih
banyak
keyakinan diri yang akan Azman perolehi. Saya percaya
Azman pasti akan dapat melakukannya.
 Mengarah iaitu memberikan arahan terpimpin bagi mengubah corak atau
struktur interaksi atau komunikasi bagi mencapai tujuan-tujuan tertentu.
o GK : Sekiranya Azman telah mencuba tetapi tidak berjaya, saya
cadangkan Azman gunakan cara yang lebih asertif supaya
kawan-kawan akan menghormati Azman.
KAUNSELING KELOMPOK
Kaunseling kelompok adalah suatu proses perkembangan individu yang dinamik

yang memberikan fokus kepada pemikiran dan tingkah laku sedar. Proses itu
melibatkan suasana teraputik yang membenarkan perkembangan dan pertumbuhan
individu berlaku, orientasi kepada realiti, katarsis dan saling percaya mempercayai,
perhatian, faham memahami dan saling memberi sokongan. Fungsi terapi diwujud
dan dipupuk dalam satu kelompok kecil melalui perkongsian hal-hal berkaitan
peribadi di antara ahli-ahli kelompok dan juga kaunselor. Ahli-ahli kelompok
merupakan individu yang normal yang mempunyai pelbagai urusan. Individu yang
berada di dalam kelompok mempunyai kelemahan yang memerlukan perubahan
personaliti. Ahli-ahli kelompok menggunakan interaksi dalam kelompok untuk
meningkatkan kefahaman dan penerimaan pelbagai nilai dan matlamat hidup untuk
mempelajari atau tidak mempelajari sesuatu sikap atau tingkah laku (Gadza, 1984).
KEPIMPINAN DALAM KELOMPOK
Pemimpin kelompok (fasilitator) perlu memiliki beberapa ciri kepimpinan diri, aras
kemahiran yang mencukupi dan juga kepelbagaian ilmu pengetahuan. Di antara
ciri-ciri personal seorang pemimpin kelompok yang efektif ialah
 mengambil berat
 keterbukaan
 fleksibel
 mesra
 objektif
 boleh dipercayai
 jujur dan ikhlas
 bertenaga
 sabar
 sensitif, peka dan prihatin
 sedar tentang keupayaan diri.
Seorang pemimpin kelompok yang efektif seharusnya berpengalaman,
menggunakan dan memahami pendekatan teori kaunseling dan teori kelompok yang
relevan dan sesuai serta memiliki aras pengetahuan dan kemahiran menolong yang
mencukupi.
1. Memiliki pengalaman bersama dengan orang lain atau sekurang-kurangnya
pernah mengendalikan sesi kaunseling individu.
2. Berpengalaman mengendalikan kelompok. Lebih banyak mengendalikan
intervensi kaunseling kelompok maka lebih banyak pemimpin itu belajar
dari kesilapan masa lalu. Bagi seorang pemimpin kelompok yang baru,
beliau perlulah memulakan pengendalian kelompok dengan topik atau
bidang yang dapat dikuasainya dengan baik.
3. Memiliki kemahiran yang baik dalam merancang serta mengorganisasikan
kelompok seperti merancang masa, tajuk atau topik, minat ahli, menentukan
apa yang dilakukan berfaedah dan bermakna. Memastikan topik yang
dipilih adalah relevan, aktiviti atau latihan diberikan sesuai dan terdapat
urutan atau kesinambungan antara topik atau aktiviti.
4. Kaya dengan pelbagai pengetahuan dan maklumat. Misalnya bila bercakap
tentang perceraian, tahu tentang isu-isu perceraian, hak dan perundangan
berkaitan perceraian, hak penjagaan anak, nafkah dan apa sahaja yang
berkaitan dengan perkara yang akan dibincangkan.
5. Memahami dengan baik asas konflik dan dilema manusia terutama dari segi
faktor terjadi, kesan dan akibat serta langkah untuk mengatasinya.
6. Memahami dengan baik pendekatan teori kaunseling dan teori kaunseling
kelompok. Misalnya dapat memahami dan menggunakan pelbagai teori
kaunseling dan dinamik kelompok.
DINAMIK KELOMPOK
Dinamik kelompok mengandungi dua elemen terpenting iaitu kandungan kelompok

dan proses kelompok (Gladding, 2003). Kandungan kelompok merujuk kepada
semua maklumat yang terdapat di dalam kelompok dan tujuan kelompok dijalankan.
Proses kelompok adalah merujuk kepada sikap dan interaksi ahli-ahli kelompok dan
pemimpin kelompok semasa mereka bekerja di dalam kelompok. Ianya melibatkan
interaksi dan tenaga yang terpancar di antara ahli kelompok dengan ahli kelompok
yang lain serta di antara ahli kelompok dengan pemimpin kelompok. Dinamik
kelompok ini dikaitkan dengan kehadiran beberapa daya (forces) yang sentiasa
wujud sepanjang kelompok beroperasi.
Kandungan kelompok melibatkan perkataan, idea dan pertukaran maklumat
yang sebenarnya yang berlaku di dalam kelompok. Ahli-ahli kelompok bercakap
tentang pelbagai maklumat dan tujuan mereka berada di dalam kelompok. Pada
kebiasaannya sebelum seseorang individu memasuki kelompok dan menjadi ahli
kelompok, mereka sudah pun memperolehi beberapa maklumat asas tentang sesuatu
aspek yang diperlukan atau kemungkinan akan berlaku di dalam kelompok.
Melalui kelompok mereka akan mendapat beberapa maklumat tambahan.
Bagaimanapun, maklumat yang banyak belum tentu dapat menjamin ahli-ahli
kelompok mampu membuat keputusan tanpa mengambil kira interaksi yang berlaku
semasa mereka berada di dalam kelompok. Oleh itu, dinamik kelompok perlulah
mengandungi pelbagai kombinasi di antara pelbagai maklumat, tujuan dan interaksi
yang dapat membantu ahli-ahli kelompok untuk membuat atau mengambil sebarang
keputusan dengan berkesan.
PERINGKAT PERKEMBANGAN KELOMPOK
Menurut Corey (1985), Kottler dan Brown (2000) dan Gladding (2003) terdapat
lima peringkat yang lazimnya dilalui oleh ahli-ahli dan juga pemimpin kelompok
dalam intervensi kaunseling kelompok. Lima peringkat tersebut ialah peringkat
Prasesi, Bermula, Transisi, Bekerja dan Penamatan.
Peringkat Prasesi – Pembentukan Kelompok
Sebelum memasuki sesuatu kelompok, ahli-ahli perlu didedahkan kepada beberapa

maklumat asas berkaitan penyertaan mereka di dalam kelompok. Berikut adalah
isu-isu berkaitan peranan ahli-ahli kelompok.
 Setiap ahli seelok-eloknya telah mengetahui beberapa maklumat asas
berkaitan kelompok yang boleh memberikan kesan secara langsung atau
tidak langsung kepada mereka.
 Ahli perlu memiliki keupayaan untuk memilih pemimpin kelompok (Guru
Bimbingan atau Guru Kaunseling sekiranya ada pilihan) yang sesuai
dengan diri mereka pada ketika itu.
 Semua ahli diberi peluang terlibat sama menentukan ahli-ahli kelompok
yang akan dipilih untuk menyertai kelompok.
 Ahli kelompok perlu menyediakan diri mereka sebelum menyertai atau
mengambil bahagian dalam kelompok seperti memikirkan tentang apa
yang mereka inginkan dan bagaimana mereka boleh mencapai matlamat
tersebut.
Peringkat Bermula – Orientasi dan Penerokaan
Apabila sesi kelompok bermula, aspek utama yang perlu diberikan perhatian oleh
pemimpin kelompok ialah memberikan peluang kepada setiap ahli kelompok untuk
menyesuaikan diri mereka ketika berada di dalam kelompok. Pemimpin kelompok
perlu menstruktur kelompok. Ahli-ahli kelompok diberikan garis panduan tentang
tanggungjawab dan peranan mereka semasa berada di dalam kelompok, tatacara
berinteraksi yang sihat, membina matlamat peribadi, berkongsi tentang jangkaan
yang mungkin akan berlaku di dalam kelompok dan sebagainya. Fenomena atau
ciri-ciri yang mungkin berlaku dalam peringkat permulaan kelompok ialah
 Ahli kelompok menguji suasana dalam kelompok dan mula berkenalan.
 Ahli kelompok mula mengenali norma kelompok, jangkaan, memahami
perjalanan kelompok dan bagaimana untuk melibatkan diri.
 Ahli kelompok mula menunjukkan sikap penerimaan sosial tetapi masih
berhati-hati terutama untuk meluahkan pendapat atau perasaan.
 Kejelekitan dan kepercayaan terhadap ahli-ahli yang lain akan beransur-
ansur terbina sekiranya ahli-ahli kelompok bersedia untuk berkongsi
pendapat dan perasaan.
 Ahli kelompok mula mengenalpasti sama ada mereka terlibat atau tidak
terlibat sama di dalam kelompok dan memikirkan kedudukan dan peranan
mereka dalam kelompok.
 Isu utama ialah dipercayai atau tidak dipercayai. Sekiranya diterima dan
dipercayai, ahli-ahli mula memikirkan setakat mana mereka harus terlibat.

Adakah mereka akan selamat ketika berada di dalam kelompok. Siapakah
di antara ahli yang disukai (diterima) atau yang tidak disukainya (tidak
diterima).
 Ahli-ahli kelompok akan belajar tentang beberapa sikap seperti hormat-
menghormati, empati, penerimaan, mengambil berat dan bertindak balas.
Semua sikap tersebut akan membantu memudahkan ahli-ahli kelompok
membina kepercayaan di antara satu sama lain.
Peringkat Transisi – Menangani Gendala (Rintangan atau Halangan)
Dalam peringkat transisi, perkembangan kelompok dapat dikesan apabila ahli-ahli

kelompok mula menampakkan perasaan risau, keliru serta banyak menggunakan
helah bela diri. Keadaan tersebut menimbulkan gendala dalam proses kelompok.
Pada peringkat ini ahli-ahli kelompok
 mula memikir dan mengambil berat tentang diri sendiri terutama jika
mereka meningkatkan pendedahan kendiri adakah akan diterima atau
ditolak oleh ahli-ahli kelompok.
 menguji pemimpin dan ahli-ahli kelompok yang lain untuk menentukan
adakah mereka akan berasa selamat atau menghadapi risiko jika terlalu
banyak melibatkan diri dalam kelompok.
 berkonflik dan berkonfrantasi dengan ahli-ahli yang lain dan pemimpin
kelompok, ahli-ahli akan mendapat pengalaman dalam usaha mereka
untuk menguasai dan mengawal kelompok.
 menunjukkan keengganan untuk turut serta dalam kelompok kerana
bimbang ahli-ahli kelompok yang lain tidak ambil peduli.
 akan memerhatikan pemimpin kelompok untuk menentukan sama ada
beliau boleh dipercayai dan melaluinya ahli belajar bagaimana untuk
menangani konflik.
 mempelajari bagaimana untuk menonjolkan diri sendiri supaya ahli-ahli
kelompok yang lain akan mendengar dan memberikan perhatian.
Peringkat Bekerja – Kejelekitan dan Produktiviti
Pada peringkat bekerja, ahli-ahli kelompok bekerja untuk menangani isu-isu yang
spesifik, mengkonfrantasikan setiap aspek yang didapati tidak konsisten, meneroka
isu dan berkongsi perkara-perkara peribadi. Kriteria-kriteria berikut mungkin akan
berlaku di dalam kelompok.
 Aras kepercayaan dan kejelekitan menjadi semakin tinggi.
 Komunikasi di antara ahli-ahli kelompok semakin terbuka dan mereka
dapat menyatakan apa yang sebenarnya mereka alami dengan tepat.
 Fungsi kepimpinan dapat dikongsi dan dirasai bersama dan setiap ahli
mampu berinteraksi secara bebas dan terbuka.
 Ahli-ahli kelompok berani memperkatakan isu atau topik yang lebih
mencabar terutama topik-topik yang bersifat peribadi.
 Sekiranya wujud konflik dalam kelompok, ianya dapat ditangani secara
terus, telus dan efektif .
 Ahli-ahli kelompok menunjukkan kesanggupan untuk bekerja di luar

kelompok bagi membuat perubahan tingkah laku.
 Ahli-ahli kelompok berasa mereka sentiasa diberikan sokongan jika ingin
berubah dan mereka menjadi lebih yakin untuk cuba membuat perubahan
tingkah laku yang lebih mencabar.
 Ahli-ahli kelompok memperolehi keyakinan diri untuk berjaya jika
mereka sanggup mengambil tindakan.
Peringkat Penamatan – Pengukuhan dan Penamatan
Pada peringkat ini ahli-ahli boleh menilai semula apa yang telah mereka pelajari,
membincangkan pelan untuk perubahan dan meneroka perasaan tentang apa yang
telah dialami.
 Ahli-ahli bertekad menyelesaikan segala urusan yang belum selesai.
 Ahli-ahli kelompok menilai prestasi atau pencapaian mereka semasa
berada di dalam kelompok.
 Mengucapkan selamat berpisah dan menyelesaikan isu-isu berkaitan
dengan penamatan.
 Pemimpin kelompok juga perlulah menilai keberkesanan peranan beliau
di dalam kelompok. Pemimpin perlu memastikan setiap ahli kelompok
dapat mempelajari sesuatu dari proses kelompok, matlamat kelompok
dapat dicapai dan setiap ahli kelompok telah diberikan peluang yang
maksimun untuk pertumbuhan dan perkembangan diri mereka semasa
mereka berada di dalam kelompok.
KHIDMAT PERUNDINGAN
KONSEP PERUNDINGAN
Menurut Myrick (Zuraidah, 2001), perundingan (rundingcara) ialah sesuatu yang

berlaku apabila orang dewasa yang signifikan di dalam kehidupan seorang pelajar
berkumpul dan berbincang tentang cara untuk membantu pelajar. Caplan (Brown
et. al, 1987 dan Zuraidah, 2001) mendefinisikan perundingan sebagai satu proses
interaksi di antara dua profesional – perunding, seorang yang pakar dan pelanggan
(konsulti), yang meminta bantuan perunding tentang masalah kerjanya ‘masa kini’
di mana pelanggan menghadapi kesulitan yang dirasainya memerlukan kepakaran
orang lain (perunding). Masalah kerja yang dimaksudkan adalah perkara atau isu-
isu yang berkaitan aspek pengurusan atau menyediakan rawatan kepada seorang
atau beberapa orang klien, membuat perancangan atau mengimplementasi program
bagi membantu klien mereka.
BIDANG PERKHIDMATAN PERUNDINGAN
Selain daripada memberikan khidmat bimbingan dan intervensi kaunseling kepada

pelajar, Guru Bimbingan atau Guru Kaunseling juga bertanggungjawab untuk
memberi dan menyediakan khidmat perundingan kepada pihak pentadbir sekolah,
guru-guru dan ibu bapa. Blackham (Gibson dan Mitchell, 1986) mencadangkan
beberapa aktiviti, peranan dan tanggungjawab yang boleh dijalankan oleh personel
di sekolah seperti dalam jadual di bawah.
Bersama Pentadbir Bersama Guru Bersama Ibu Bapa

1. Merancang program 1. Mengenalpasti dan 1. Membantu membina
pendidikan di sekolah. menganalisis kelemahan hubungan yang positif
2. Mengenalpasti yang terdapat dalam antara sekolah dengan
keperluan tertentu perkembangan akademik ibu bapa.
pelajar. dan psikologikal pelajar. 2. Mempertingkatkan
3. Menjalankan peranan 2. Membentuk kemahiran kefahaman ibu bapa
sebagai seorang bagi memahami tingkah tentang perkembangan
pegawai perhubungan laku pelajar, mengurus anak-anak, kebolehan
(ex-officio) di antara bilik darjah dan dan kesulitan yang
pihak sekolah dengan mengendalikan sesi dihadapi oleh anak-
masyarakat dan ibu rundingcara antara guru anak mereka.
bapa. dengan ibu bapa. 3. Membantu ibu bapa
3. Membentuk program memperbaiki kaedah
pemulihan atau belajar anak-anak dan
preskriptifnya bagi menangani masalah
membantu secara salah laku.
individu atau kelompok. 4. Mengendalikan
4. Membantu membina seminar keibubapaan.
strategi pengajaran yang
lebih efektif.
5. Membantu guru
membina program
pendidikan kerjaya
yang lebih berkesan.
Jadual 12 : Cadangan Aktiviti Perundingan Di Sekolah
Personel juga boleh menjalankan perundingan untuk tujuan meningkatkan

keberkesanan perkhidmatan bimbingan dan kaunseling. Ee Ah Meng (2003) telah
menyenaraikan peranan Guru Bimbingan atau Guru Kaunseling dalam perundingan
atau rundingcara yang melibatkan pihak pentadbir sekolah, guru-guru dan ibu bapa.
Di antara peranan-peranan yang boleh dijalankan oleh personel ialah
1. Menolong pihak pentadbir dan staf sekolah memahami dengan lebih mendalam
akan program bimbingan dan kaunseling di sekolah.
2. Menolong ibu bapa pelajar dalam hal kebajikan para pelajar.
3. Berunding dengan staf sekolah tentang cara-cara untuk meningkatkan tahap
prestasi khidmat bimbingan dan kaunseling sekolah.
4. Merancang bersama-sama guru tentang cara-cara yang paling berkesan untuk
mengawasi kemajuan para pelajar.
5. Mengadakan hubungan dengan ibu bapa untuk bersama-sama mengawasi
kemajuan anak-anak mereka terutama dalam pelajaran.
6. Menghubungi ibu bapa apabila kemajuan para pelajar tidak memuaskan.
7. Bekerjasama dengan ibu bapa bagi mewujudkan disiplin yang baik di kalangan
pelajar.
8. Mengadakan sesi bimbingan atau kaunseling keluarga jika didapati masalah
yang dihadapi oleh pelajar berpunca dari keluarga.
9. Mengadakan prosedur-prosedur tertentu dalam merujuk kes-kes tertentu kepada

agensi-agensi atau pakar-pakar seperti doktor, pakar kanak-kanak, pakar jiwa,
pegawai kebajikan, Agensi Dadah Kebangsaan dan sebagainya.
KEMAHIRAN SEORANG PERUNDING
Dinkmeyer dan Carlson (George dan Cristiani, 1990) telah mencadangkan supaya
kaunselor (Guru Bimbingan dan Guru Kaunseling) perlulah memiliki beberapa
kemahiran atau kompetensi jika berhasrat untuk menjadi seorang perunding yang
efektif.
1. Seorang yang empati, mampu untuk memahami dan menjelajah perasaan
serta pengalaman yang sedang dialami oleh orang lain.
2. Mampu memahami kanak-kanak atau remaja (klien) dan orang dewasa
(pelanggan) serta hubungkait di antara kedua-duannya. Mampu untuk
membentuk hubungan yang jelekit (rapport) dan sentiasa memberikan
kerjasama kepada pelanggannya.
3. Perlu perihatin terhadap keperluan manusia. Berupaya untuk memenuhi
keperluan pelanggan dan keperluan klien pelanggannya.
4. Sentiasa sedar tentang dinamik psikologikal, motivasi dan tujuan setiap
perlakuan manusia ‘di sini’ dan ‘di masa kini’.
5. Memiliki ketajaman daya persepsi terhadap dinamik kelompok iaitu dapat
melihat impak di antara daya-daya yang wujud dalam kelompok seperti
kepentingan ibu bapa dengan kepentingan anak-anak, guru dengan pelajar
atau pihak pentadbir dengan guru, pelajar dan ibu bapa.
6. Mampu membina perhubungan berasaskan kepercayaan dan rasa hormat-
menghormati di antara satu sama lain.
7. Seorang yang bebas daripada rasa bimbang yakni mempunyai keyakinan
diri yang tinggi atau berani mengambil keputusan atau tindakan yang
berisiko terhadap sesuatu isu yang penting. Risiko yang mungkin berlaku
seperti membuat pilihan tidak tepat atau kesilapan dalam tindakan.
8. Yakin diri dengan keupayaan untuk membina hubungan yang diperlukan
serta dapat memenuhi matlamat perhubungan sewajarnya. Personel perlu
kreatif, spontan dan imaginatif.
9. Mampu memperagakan wibawa kepimpinan dalam pelbagai peringkat.
Misalnya pada peringkat pentadbiran sebagai seorang yang pakar dalam
bidang pentadbiran dan pengurusan hinggalah kepada peringkat ibu bapa
sebagai seorang yang pakar dalam bidang psikologi kanak-kanak.
PROSES PERUNDINGAN
Intervensi perundingan merupakan suatu proses berinteraksi yang melalui beberapa

peringkat tertentu. Rajah 48 menunjukkan suatu proses perundingan yang berlaku
di antara seorang Guru Bimbingan atau Guru Kaunseling dengan seorang guru
akademik. Langkah-langkah berikut menunjukkan peringkat atau tahap proses
perundingan yang berlaku.
(1) Seorang pelajar (klien) kerap kali mengganggu pengajaran seorang guru dalam
kelasnya seperti ponteng kelas, tidak membuat kerja rumah, tidur dalam kelas,
mengganggu rakan semasa guru sedang mengajar, bersikap kurang ajar dan
(2)
Guru Bimbingan / (3) Guru

Guru Kaunseling (Pelanggan)
(1)
(4)
Pelajar
(Klien)
Rajah 48 : Proses Perundingan

Sumber : Myrick (Terj. : Zuraidah, 2001).
Bimbingan dan kaunseling perkembangan.
DBP : Kuala Lumpur
sebagainya. Pelajar telah diberi nasihat, dipujuk dan diberi amaran tetapi
pelajar masih tidak menunjukkan sebarang perubahan.
(2) Guru (pelanggan) berjumpa dengan Guru Bimbingan atau Guru Kaunseling
(perunding) untuk mendapatkan nasihat kepakaran bagi mengatasi masalah
berkaitan isu dalam tugasnya iaitu gangguan seorang pelajar terhadap proses
pengajarannya (masalah klien).
(3) Guru Bimbingan atau Guru Kaunseling berbincang, berkongsi maklumat,
menjelajah idea dan membuat rancangan tindakan dengan guru.
(4) Guru dan Guru Bimbingan atau Guru Kaunseling menjalankan rancangan
dengan pelajar (klien).
TAHAP-TAHAP DALAM PERUNDINGAN
Kurpius (George dan Cristiani, 1990) mencadangkan sembilan peringkat atau tahap
yang perlu dilalui oleh personel dan pelanggan dalam proses perundingan. Tahap-
tahap yang dipaparkan boleh dgunakan untuk tujuan perundingan di sekolah.
1. Prakemasukan
– Sebelum memulakan hubungan perundingan, seorang perunding perlu
membuat penilaian kendiri berkaitan dengan sistem kepercayaan, nilai,
keperluan, andaian, amalan, dan kemahiran berkaitan proses penyelesaian
masalah bagi pelanggan dan organisasi.
2. Kemasukan
– Apabila memulakan perhubungan perundingan, perunding menjelaskan
peranan dan keperluan dalam perundingan kepada pelanggannya.
– Membuat kontrak secara bertulis tentang masalah yang ingin dibawa oleh
pelanggannya.
3. Mengumpul Maklumat
– Maklumat tambahan diperlukan bagi mendapatkan gambaran yang lebih
jelas tentang masalah yang dibawa.
– Semakin banyak maklumat berjaya dikumpulkan semakin jelas masalah
sebenar yang sedang dihadapi.
– Perunding perlu memastikan bahawa maklumat yang diperolehi adalah
bersifat objektif (fakta yang sebenar).
– Kaedah pengumpulan maklumat yang digunakan termasuklah mendengar,
membuat pemerhatian, soal selidik, catatan rekod, temubual atau pertemuan
dalam kelompok (jika pelanggan lebih dari seorang)
4. Mendefinisi Masalah
– Pada peringkat ini, semua maklumat perlu dinilai dan setiap pernyataan
masalah diterjemahkan kepada pernyataan matlamat.
– Pernyataan matlamat perlu ditulis dan dipersetujui oleh perunding dan
pelanggan.
5. Mengenalpasti dan Memilih Pilihan Penyelesaian
– Penyelesaian kepada masalah dibincang bersama berdasarkan analisis dan
sintesis maklumat yang telah diperolehi.
– Perunding dan pelanggan bolehlah menggunakan kaedah percambahan
fikiran bagi menyusun pilihan (aktiviti atau tindakan) mengikut prioriti atau
keutamaan dalam proses penyelesaian masalah.
6. Menyatakan Matlamat
– Matlamat perlu dinyatakan dengan jelas bagi setiap proses penyelesaian
masalah.
– Matlamat yang akan dilaksanakan seharusnya boleh diukur dalam tempoh
masa dan keadaan-keadaan yang ditentukan.
7. Implementasi
– Peringkat ini banyak bergantung kepada peringkat-peringkat sebelumnya.
– Ianya adalah langkah permulaan dalam proses penyelesaian masalah.
8. Penilaian
– Mengawasi semua aktiviti yang akan dijalankan oleh pelanggan untuk
menyelesaikan masalah klien mereka serta mengambil beberapa langkah
tertentu supaya matlamat (hasil) akan dapat dicapai.
9. Penamatan
– Pada peringkat ini, perunding dan pelanggan mengambil keputusan untuk
menamatkan hubungan.
– Bagaimanapun keputusan untuk menamatkan hubungan perlu mengambil
kira sama ada objektif atau matlamat sudah tercapai atau sebaliknya, setakat
mana pencapaian dan apakah tindakan seterusnya diperlukan sama ada
untuk merekabentuk dan mengimplementasi semula proses penyelesian
masalah atau menamatkan terus hubungan perundingan.
KAUNSELING ANTIDADAH
Fenomena pengambilan dan penyalahgunaan dadah dan bahan terlarang di kalangan
pelajar sekolah semakin membimbangkan pelbagai pihak terutama ibu bapa, pihak
sekolah dan masyarakat. Justeru itu, kerajaan telah meletakkan sasaran ‘Sekolah
Bebas Dadah Tahun 2012’. Pendidikan Pencegahan Dadah sekolah perlu bergerak
cergas memberi pengetahuan, kesedaran dan keinsafan kepada pelajar, guru, kaki-
tangan pendidikan dan ibu bapa mengenai bahaya dadah agar mereka menjauhinya
dan berupaya menentang ancaman dadah. Guru Kaunseling telah diberikan peranan
dan tanggungjawab yang khusus iaitu menjalankan intevensi kaunseling
pencegahan dadah atau kaunseling antidadah. Mereka seharusnya dapat
memberikan kesedaran serta memulihkan mana-mana pelajar yang disahkan terlibat
dalam gejala tersebut.
Begitulah retorik yang dilaung-laungkan. Hakikat yang harus ditelan ialah
sehingga kini Guru Kaunseling hanya dibekalkan dengan pelbagai maklumat umum
tentang dadah seperti kategori dan jenis dadah, kesan dadah, faktor penyalahgunaan
dadah, simptom ketagihan dadah dan sebagainya. Mereka tidak pernah diberikan
kepercayaan menjalankan sendiri ujian pengesanan pengambilan dadah. Sehingga
kini tiada satu pun pendekatan yang komprehensif telah disediakan untuk digunakan
oleh personel dalam menjalankan intervensi kaunseling mereka. Guru Kaunseling
sendiri tidak pernah diberi pendedahan atau dilatih dengan suatu pendekatan yang
komprehensif dan sesuai digunakan di sekolah. Oleh itu, tidak hairanlah jika ada
personel yang diarah untuk menjalankan intervensi akan menggunakan pendekatan
dan proses kaunseling yang lazim mereka gunakan, memberi taklimat tentang dadah
dan bahayanya atau kadang-kadang setakat memberi nasihat dan panduan sahaja.
Di peringkat sekolah, Guru Kaunseling dianggap memiliki kewibawaan
untuk menjalankan intervensi kaunseling antidadah. Kebolehan dan kemahiran asas
menolong dan aras pengetahuan mereka tentang maklumat dadah dirasakan ampuh
dan mencukupi. Sekurang-kurangnya personel berupaya untuk mengumpulkan data
maklumat tentang pelajar yang terlibat dengan dadah. Seterusnya mereka bolehlah
merujuk klien mereka kepada mana-mana pakar atau doktor yang berkaitan.
KERANGKA KERJA KAUNSELING ANTIDADAH
Guru Kaunseling memerlukan kerangka kerja yang sistematik ketika menjalankan

intervensi kaunseling antidadah. Kerangka kerja perlulah mengandungi beberapa
langkah atau tahap tertentu dalam membantu pelajar yang telah pun dikenalpasti
berisiko mengambil dadah atau telah disahkan mengambil dadah. Personel bolehlah
menggunakan contoh kerangka kerja kaunseling drug untuk dijadi panduan bagi
menjalankan intervensi kaunseling antidadah. Kaunseling drug dikhususkan kepada
pesakit yang mengambil dadah atau drug yang dikawal oleh pihak kesihatan untuk
tujuan rawatan dan diagnosis penyakit yang mereka hidapi. Menurut Azmi (1996),
fokus utama kaunseling drug adalah bagi mengenalpasti sebarang masalah berkaitan
dengan pengambilan drug. Personel seharusnya berupaya mengenalpasti masalah
tersebut sebelum dapat memberi bimbingan, nasihat serta mencadangkan langkah-
langkah yang sesuai untuk mengatasi masalah itu. Individu yang terlibat dengan
penggunaan dadah sama ada dibenarkan (dengan kawalan ahli farmasi atau doktor)
atau penggunaan secara terlarang, sangat terdedah kepada pelbagai rangsangan yang
boleh mempengaruhi pemikiran mereka untuk terus mengambil dadah. Oleh itu,
personel memerlukan suatu proses pemikiran yang jelas, teratur dan sistematik agar
setiap intervensi kaunseling dapat dilakukan dengan sempurna.
Azmi (1996) telah mengemukakan empat langkah yang perlu dijalankan
dalam kerangka kerja tersebut. Kerangka kerja tersebut sesuai untuk digunapakai
oleh kaunselor drug atau ahli farmasi dalam membantu amalan penggunaan drug
pesakit mereka. Sedikit adaptasi perlulah dibuat terhadap kerangka kerja tersebut
bersesuaian dengan peranan dan kompetensi Guru Kaunseling. Di antara langkah-
langkah yang dicadangkan dalam kerangka intervensi kaunseling antidadah ialah
1. Pengumpulan data maklumat asas
2. Senarai masalah pengambilan dadah
3. Penyampaian maklumat kaunseling
4. Penilaian kaunseling, susulan dan rujukan.
Bagi tujuan menjalankan intervensi kaunseling antidadah, personel perlu membuat
integrasi pendekatan iaitu menggabungkan pelbagai teori, kaedah dan kemahiran.
Kerangka kerja berikut mungkin dapat membantu personel menjalankan intervensi
kaunseling antidadah mereka.
1. Pengumpulan Data Maklumat Asas

Intervensi kaunseling antidadah perlu dijalankan secara individu kerana setiap
klien menghadapi masalah dan corak pengambilan dadah yang berlainan antara
satu sama lain. Maklumat yang perlu diperolehi semasa pengumpulan data
asas ialah
 data demografi klien seperti umur, jantina, kaum, tingkatan, berat badan,
tinggi, agama dan alamat tempat tinggal (termasuk nombor telefon).
 kesan pengambilan dadah yang dialami, sejarah alahan, sejarah merokok.
Ada teori yang mengatakan bahawa tabiat merokok merupakan langkah
pertama ke arah penyalahgunaan dadah.
 sejarah perubatan masa kini dan masa lampau.
 pengetahuan asas klien tentang kesan dan bahaya dadah yang diambil.
 pengalaman klien dalam pengambilan dadah.
 kepercayaan, keyakinan dan harapan klien terhadap intervensi kaunseling
antidadah.
Guru Kaunseling perlu menggunakan segala kemahiran menolong yang
sesuai semasa proses pengumpulan maklumat. Kemahiran tersebut seperti
membina hubungan, melayan, mendengar secara aktif, memberi maklumbalas,
memimpin dan sebagainya. Kepercayaan serta keyakinan klien penting untuk
diraih supaya personel dapat mengumpul maklumat yang sebenar dan boleh
dipertanggungjawabkan sebelum meneruskan langkah seterusnya. Peringkat
pengumpulan data maklumat juga kadang-kadang sudah dapat memberikan
celik akal kepada klien tentang risiko yang sedang dilalui dan dialami.
2. Senarai Masalah Pengambilan Dadah

Bagi klien kaunseling drug tumpuan ialah kepada masalah pengambilan dadah
dari segi disiplin diri, sikap dan amalan menggunakan dadah serta kesan-kesan
sampingan yang mungkin di alami. Dalam langkah ini, klien bagi kaunseling
antidadah perlu diberitahu tentang bahaya dadah yang diambil, komplikasi yang
mungkin akan timbul kesan dari pengambilan dadah secara tidak terkawal atau
berlebihan, kesan toleransi atau pergantungan terhadap dadah yang terpaksa
ditanggung dan juga implikasi atau akibat yang akan diterima dari segi undang-
undang. Personel boleh menggunakan kaedah mengajar, mendidik, memberi
maklumat, menasihat dan apa sahaja yang sesuai supaya klien berupaya untuk
memahami kesan akibat tindakan mereka. Klien juga diberikan panduan dan
maklumat berkaitan saluran bagi mendapatkan pertolongan untuk mengubah
sikap dan perlakuan mereka. Sekiranya klien menunjukkan sikap menentang,
ianya memberikan indikator bahawa personel masih lagi belum dapat meraih
kepercayaan dan keyakinan klien, klien masih belum bersedia untuk berubah
atau klien belum mendapat sebarang celik akal.
3. Penyampaian Maklumat Kaunseling

Dalam langkah ini, Guru Kaunseling perlu menjalankan proses kaunseling yang
lebih mendalam dan personal. Personel perlu arif untuk menentukan matlamat
kaunseling yang sesuai. Misalnya klien akan mengubah sikap untuk tidak cuba
menyimpan hasrat mengulangi perbuatan yang lalu atau klein bersetuju untuk
membuat perubahan tingkah laku yang dirancang bersama dengan personel.
Personel perlu menggunakan kemahiran membuat penerokaan dan kemahiran
membuat tindakan. Penerokaan perlulah lebih mendalam terutama tentang
aspek peribadi seperti sikap, tabiat, mentaliti, persepsi, kepercayaan salah dan
sebagainya. Di akhir langkah ini, personel dan klien akan membina satu pelan
tindakan. Personel perlulah mengajar satu atau dua kemahiran pengurusan diri
atau kemahiran khusus yang sesuai terutama yang berkaitan dengan perubahan
sikap atau membina tingkah laku adaptif atau amalan yang sihat. Contohnya;
mengajar kemahiran asertif, menyatakan ‘tidak kepada dadah’, memilih prioriti
(keutamaan) atau pengurusan diri, pengurusan masa dan sebagainya. Pelan
tindakan perlu dijalankan melalui pemantauan bagi memastikan klien komited
dengan apa yang telah dipersetujui. Personel boleh menggunakan instrumen
peneguhan seperti jaminan untuk melakukan perubahan atau menandatangani
kontrak bersetuju untuk menjalankan pelan tindakan.
4. Penilaian Kaunseling, Susulan dan Rujukan

Langkah yang terakhir merupakan intervensi penilaian dan susulan. Klien dan
Guru Kaunseling akan membuat penilaian serta maklumbalas daripada setiap
intervensi yang telah dijalankan. Guru Kaunseling boleh membina instrumen
penilaian yang sesuai. Menggunakan data dan maklumat yang telah diperolehi
melalui penilaian, personel bolehlah merujuk klien kepada pakar yang lain atau
doktor untuk tujuan mendapatkan rawatan dan pemulihan sekiranya didapati
perlu dan bersesuaian. Setelah semuanya usai maka personel perlu menamat-
kan semua intervensi. Bagaimanapun, sekali-sekala personel perlu berjumpa
dengan klien secara tidak rasmi untuk memberi sokongan atau ingin mengikuti
perkembangan dirinya atau sekurang-kurang bertanya khabar.
BAB
PROGRAM-PROGRAM KHAS
10
Guru Bimbingan atau Guru Kaunseling perlu merancang dan menyediakan program
khas bagi merealisasikan pelaksanaan perkhidmatan mengikut bidang-bidang yang
telah ditentukan seperti yang terdapat dalam sukatan perkhidmatan Bimbingan dan
Kaunseling Sekolah. Program tidak semestinya banyak. Walaupun jumlahnya
sedikit tetapi seharusnya berkualiti, menepati keperluan dan dapat memberikan hasil
atau output yang diharapkan. Bidang-bidang tersebut ialah akademik, pendidikan
kerjaya, psikososial dan kesejahteraan mental, pembangunan pelajar, pendidikan
pencegahan dadah, HIV dan AIDS serta keibubapaan. Program boleh dijalankan
dalam bentuk kursus, seminar, bengkel, perkhemahan, kolokium, pameran, lawatan,
tayangan video dan biblio kaunseling. Jika personel tidak berkemampuan untuk
menyampaikan input dengan berkesan, personel bolehlah menjemput penceramah
undangan. Personel yang berketrampilan juga perlu menjemput penceramah dari
luar kerana lazimnya ‘bomoh dalaman’ kadang-kadang taringnya menjadi kurang
berbisa dan sekali-sekala perlu mendapatkan khidmat ‘bomoh luar’.
AKADEMIK
Bidang akademik merupakan bidang utama atau ‘urusan periuk nasi’dalam sistem
pendidikan sekolah. Pihak pengurusan sekolah, guru-guru dan ibu bapa meletakkan
harapan yang tinggi terhadap pencapaian akademik pelajar atau anak-anak mereka.
Di antara komponen penting dalam bidang akademik yang perlu dilaksanakan oleh
Unit Bimbingan dan Kaunseling Sekolah ialah
 Motivasi Belajar
 Kemahiran Belajar
 Kemahiran Pengurusan Masa
 Strategi Menghadapi Peperiksaan
 Kemahiran Belajar Sokongan
MOTIVASI BELAJAR
Istilah motivasi berasal dari perkataan Latin iaitu movere yang bermaksud untuk
menggerak. Motivasi didefinisikan sebagai keadaan dalaman yang menggerak dan
memberi arah kepada pemikiran, perasaan dan tingkah laku; ia merupakan keadaan
yang menggerak dan mengawal tingkah laku ke arah pencapaian matlamat (Ma’rof
dan Haslinda, 2004). Motivasi belajar bermaksud menggerakkan pelajar ke arah
membuat persediaan untuk menghadapi perjuangan belajar. Menurut Malek (2004)
terdapat dua aspek penting dalam motivasi belajar yang perlu dijelaskan oleh Guru
Bimbingan atau Guru Kaunseling kepada semua pelajar.
1. Kesediaan belajar
a. Kesediaan fizikal
 Menjaga dan memelihara kesihatan tubuh badan seperti mendapatkan
rawatan jika sakit, mendapatkan rehat dan tidur yang cukup, menjaga
keselamatan pancaindera dan deria, memelihara keselamatan bahagian
BAB 10 PROGRAM-PROGRAM KHAS 173
kepala (otak) dan sebagainya.

 Menjaga makanan dan pemakanan iaitu mengambil makanan yang
seimbang dan berzat, mengelak diri dari mengambil bahan atau anasir
yang boleh melemahkan kecerdasan minda seperti merokok, penyalah-
gunaan dadah, inhalan, pil psikotropik dan sebagainya.
 Mendapatkan peralatan belajar yang lengkap seperti alat tulis, buku
teks, buku bimbingan, nota, soalan-soalan peperiksaan dan sebagainya.
 Menyediakan jadual waktu belajar secara persendirian atau peribadi dan
akur kepada jadual waktu yang dibina.
 Membentuk kumpulan belajar yang serasi, mempunyai iltizam yang
tinggi dan melaksanakan kegiatan belajar dalam kumpulan secara serius
dan terancang.
b. Kesediaan mental dan minda
 Menjaga kesihatan mental supaya dapat berfungsi dengan baik, lancar
dan berkesan. Misalnya menggunakan kaedah berfikir yang betul,
menumpukan daya fikiran kepada bahan pelajaran, menjana dan
mempertajamkan minda untuk mempertingkatkan keupayaan berfikir
secara logik dan rasional, mengukuhkan keupayaan daya ingatan dan
mampu menjana kreativiti dalam pembelajaran.
 Melatih minda berfikir secara sistematik, teratur, spontan, tepat dan
bernas tentang isu, topik perbincangan atau menjawab soalan-soalan
peperiksaan.
 Segala usaha dan komitmen dalam perjuangan belajar seharusnya
disulami dengan doa, ikhtiar, pasrah dan keyakinan diri yang tinggi.
Yakinlah bahawa setiap apa yang telah diperjuang dan diusahakan
dengan tekun, sabar dan bersungguh-sungguh pasti akan membuahkan
hasil serta kejayaan yang cemerlang, insyaAllah.
2. Membina matlamat belajar dan matlamat kehidupan
a. Membina matlamat jangka pendek melalui pencapaian akademik dalam ujian
di kelas dan peperiksaan sekolah.
b. Membina matlamat peperiksaan iaitu sasaran pencapaian dalam peperiksaan
yang terdekat iaitu UPSR, PMR, SPM dan STPM.
c. Membina matlamat jangka panjang iaitu mendapatkan maklumat tentang
kursus-kursus di IPTA atau IPTS selaras dengan cita-cita dan minat kerjaya.
d. Membina matlamat jangka panjang selepas tamat belajar iaitu persediaan
dari
segi kemahiran diri bagi mendapatkan pekerjaan, peningkatan dalam kerjaya
dan menempuh kehidupan berkeluarga sehinggalah ke hari tua.
KEMAHIRAN BELAJAR
Guru Bimbingan atau Guru Kaunseling perlu mengetahui dan menguasai beberapa
kemahiran belajar. Peranan personel ialah untuk mengajar dan melatih mana-mana
kemahiran yang diperlukan oleh para pelajar melalui kaedah ceramah dan bengkel
kemahiran belajar. Perkara utama yang perlu diberikan penekanan ialah merancang
aktiviti belajar. Di antara aspek yang perlu diberikan penekanan ialah
a. Mengenalpasti kekuatan dan kelemahan diri dalam proses pembelajaran
dengan mengambil ujian atau inventori belajar.
b. Mendapatkan maklumat tentang kemahiran belajar seperti kemahiran

membaca pantas, menulis, membuat rujukan, mencatat nota, mengingat dan
mengulangkaji.
c. Mengenalpasti dan mempelajari kemahiran yang diperlukan berdasarkan
kelemahan dalam teknik atau cara belajar.
Malek (2004) telah membincangkan beberapa kemahiran belajar yang perlu
diajarkan kepada pelajar. Berikut adalah kemahiran belajar yang perlu diketahui
dan diamalkan oleh pelajar bagi menghasilkan keberkesanan belajar.
 Teknik belajar yang berkesan seperti SQ3R, OK4R atau PANORAMA
 Kemahiran membaca pantas
 Kemahiran berfikir secara kreatif
 Kemahiran mendengar
 Kemahiran memberikan tumpuan (konsentrasi)
 Kemahiran menulis
 Kemahiran mencari maklumat
 Kemahiran mencatat nota
 Kemahiran mengingat
 Kemahiran mengulangkaji.
KEMAHIRAN PENGURUSAN MASA
Personel perlu mendedahkan beberapa aspek pengurusan masa terutama ketika

pelajar melaksanakan jadual belajar di luar waktu persekolahan. Di antara perkara
yang perlu diberikan penekanan ialah
a. maklumat tentang pengurusan masa.
b. merancang dan membina membina jadual waktu peribadi iaitu merancang
aktiviti belajar semasa di luar jadual waktu persekolahan.
c. mengurangkan waktu bagi aktiviti bermain atau bersosial dan menumpukan
lebih banyak masa kepada aktiviti belajar.
d. mempraktik dan melaksana jadual waktu belajar peribadi sepanjang masa.
STRATEGI MENGHADAPI PEPERIKSAAN
Peperiksaan merupakan destinasi persekolahan yang terakhir bagi seorang pelajar.

Personel perlu mendedahkan beberapa kemahiran atau strategi untuk menghadapi
peperiksaan. Perkara penting yang perlu dijelaskan kepada pelajar semasa membuat
persediaan sebelum menghadapi peperiksaan ialah
a. Mengumpul maklumat tentang teknik dan strategi menghadapi peperiksaan.
b. Mencari dan mengamalkan teknik menjawab soalan peperiksaan berdasarkan
kepada skima jawapan yang ditetapkan melalui seminar atau bengkel teknik
menjawab soalan.
c. Memantapkan dan memperkayakan keupayaan diri dengan maklumat dan
fakta pelajaran untuk menghadapi peperiksaan dengan membuat latih tubi
berterusan, membentuk kumpulan perbincangan, menghadiri kelas tambahan
atau tuisyen dan mendapatkan bimbingan belajar dari seorang guru (mentor).
d. Mempelajari dan membuat latihan menggunakan teknik dan strategi yang
betul bagi menghadapi ujian lisan, ujian amali dan peperiksaan bertulis.
Di antara tip-tip penting yang perlu diingatkan kepada pelajar ketika

mereka menghadapi peperiksaan ialah
a. Membuat persediaan sebelum peperiksaan seperti menyediakan peralatan
menjawab soalan (alat tulis, alat lukis, buku sifir, kalkulator) dan dokumen
diri (kad pengenalan, slip peperiksaan) yang diperlukan semasa peperiksaan.
b. Membuat persediaan terakhir pada malam sebelum hari peperiksaan.
c. Menduduki peperiksaan dengan kesediaan dari segi ketenangan mental,
kestabilan emosi dan kekayaan minda yang penuh bermaklumat.
d. Menjawab soalan peperiksaan dengan penuh keyakinan diri, kesungguhan,
berusaha sedaya upaya, bertawakal, teliti dan kemas, mengikut arahan serta
memberikan jawapan menepati kehendak soalan peperiksaan.
e. Selepas tamat setiap kertas soalan, elakkan dari berbincang dengan rakan-
rakan tentang jawapan yang telah ditulis sebaliknya memberikan tumpuan
kepada kertas soalan seterusnya.
KEMAHIRAN BELAJAR SOKONGAN
Guru Bimbingan atau Guru Kaunseling perlu memberikan pendedahan tentang

kemahiran belajar sokongan kepada pelajar mereka. Kemahiran belajar sokongan
merupakan kemahiran yang perlu dimiliki oleh pelajar apabila mereka menghadapi
sesuatu masalah semasa mereka menjalankan aktivti belajar. Di antara kemahiran
sokongan yang dicadangkan ialah
 Kemahiran membuat pelan tindakan belajar
 Mengatasi masalah mengantuk semasa belajar
 Kemahiran belajar dalam kumpulan
 Mengurus tekanan atau stres
 Kemahiran menyelesaikan masalah
 Kemahiran membuat keputusan.
PELUANG BELAJAR DAN LATIHAN
MENYAMBUNG PELAJARAN
Selepas UPSR
Selepas Ujian Penilaian Sekolah Rendah (UPSR) pelajar menyambung pelajaran
mereka dalam Tingkatan Satu di sekolah menengah. Sebahagian kecil pelajar yang
cemerlang berpeluang belajar di sekolah-sekolah berasrama penuh atau sekolah
asrama harian. Sebelum mereka belajar di sekolah menengah berasrama, pelajar
perlu didedahkan dengan pelbagai maklumat berkaitan kehidupan sebagai pelajar
yang akan tinggal di asrama. Di antara maklumat-maklumat yang berguna adalah
seperti berikut :
 Senarai sekolah-sekolah yang menjadi pilihan iaitu sekolah berasrama
penuh, sekolah berasrama harian, sekolah aliran agama dan sebagainya.
 Syarat-syarat kemasukan ke sekolah pilihan iaitu
o Pencapaian akademik sekurang-kurangnya
 5A untuk Sekolah Berasrama Penuh, MRSM
 4A 1B, 3A 2B untuk Sekolah Berasrama Harian
o Penglibatan dan pencapaian dalam aktiviti kokurikulum.

 Fizikal dan kesihatan
o Badan sihat walafiat
o Mampu menjaga kesihatan diri
o Tidak terlalu cerewet memilih makanan
o Boleh menyesuaikan diri di tempat baru
o Jika ada alahan mampu mengurusnya sendiri.
 Kemahiran sosial dan interpersonal
o Boleh berkawan dan mudah mesra dengan sesiapa sahaja
o Memiliki kemahiran berkomunikasi
o Sedia bertolak ansur dengan orang lain
o Boleh berkongsi dengan orang lain
o Tidak terlalu mementingkan diri sendiri
o Menghormati hak sendiri dan hak orang lain.
 Kewangan
o Keluarga mampu membiayai perbelanjaan
o Boleh mengurus, menjaga dan menyimpan wang sendiri
o Mengamalkan sikap jimat cermat dan belanja berhemat
o Berusaha mencari peluang bantuan kewangan.
 Kawalan emosi dan perasaan
o Sanggup berpisah atau berjauhan dari keluarga
o Boleh mengurus tekanan (stres) di tempat baru
o Mampu mengurus emosi secara bersendirian
o Bersabar bila berhadapan dengan kerenah pelajar lain.
Selepas PMR
Selepas Penilaian Menengah Rendah (PMR), pelajar Tingkatan Tiga berpeluang
untuk belajar di sekolah-sekolah berasrama penuh, asrama harian atau sekolah
menengah teknik. Bagi pelajar yang mendapat keputusan cemerlang dalam PMR
mereka berpeluang meneruskan pelajaran di sekolah-sekolah berasrama penuh atau
asrama harian. Bagi pelajar yang berminat dan memenuhi syarat-syarat kemasukan
ke aliran teknik, vokasional atau kemahiran, mereka boleh menyambung pelajaran
di Sekolah Menengah Teknik. Personel perlu memberikan pendedahan tentang
syarat-syarat kemasukan ke sekolah-sekolah tersebut dan keperluan serta persediaan
untuk menjadi penghuni asrama.
Selepas SPM atau STPM

Pelajar lepasan SPM atau STPM berpeluang untuk menyambung pelajaran mereka
di institusi pendidikan awam atau swasta. Pelajar lepasan SPM boleh menyambung
pelajaran mereka di peringkat matrikulasi, kursus persediaan, sijil atau diploma.
Bagi pelajar lepasan STPM mereka pula boleh menyambung pelajaran di peringkat
diploma atau ijazah pertama bergantung kepada kelulusan yang diperolehi. Setiap
personel perlu mendedahkan pelbagai maklumat berkaitan kursus-kursus pengajian,
syarat-syarat kemasukan, yuran pengajian dan pembiayaan sama ada biasiswa atau
pinjaman kepada pelajar mereka. Pendedahan maklumat tersebut dapat membantu
pelajar membuat pilihan kursus yang sesuai dengan minat dan pakej mata pelajaran
yang mereka ambil. Di samping itu, pelajar akan dapat membuat keputusan dan
menyesuaikan pilihan mereka dengan tepat sesuai dengan kelulusan mereka dalam
SPM atau STPM nanti. Personel boleh menyediakan bahan maklumat seperti buku-
buku panduan kemasukan, pamflet, brosur atau cakera padat yang mengandungi
maklumat tempat-tempat pengajian, bidang kursus dan maklumat-maklumat lain
yang diperlukan. Personel boleh menyebarkan maklumat melalui aktiviti pameran,
tayangan video atau bibliokaunseling. Jika ada kesempatan, pelajar perlu diberi
peluang untuk mendapat pengalaman sebenar dengan suasana kehidupan di kampus
melalui program lawatan ke kampus-kampus universiti, kolej atau politeknik yang
berhampiran. Melalui pengalaman tersebut, diharap pelajar dapat meningkatkan
motivasi belajar, menetapkan matlamat dan pilihan bagi tempat-tempat pengajian
serta kursus yang akan diikuti dan seterusnya mereka ‘tidak mengalami kejutan
budaya belajar’ apabila mereka berada di sana nanti.
PELUANG LATIHAN
Bagi lepasan SPM atau STPM, mereka berpeluang meneruskan pelajaran dalam
bidang latihan yang menjurus kepada bidang kerjaya. Terdapat pelbagai institusi
latihan awam dan swasta yang menyediakan pelbagai latihan ikhtisas dan latihan
kemahiran kepada pelatih-pelatih mereka. Pelajar lepasan SPM atau STPM boleh
mengikuti latihan ikhtisas dan mereka yang berjaya akan memperoleh sijil atau
diploma. Contoh institusi latihan ikhtisas ialah Institut Pendidikan Guru, Institut
Latihan Kejururawatan, Institut Latihan KEMAS, Pusat Latihan Polis (PULAPOL),
Kolej Latihan Ketenteraan (Darat, Udara dan Laut), Akademi Tentera Malaysia
(ATMA), Institut Latihan Penerbangan dan pelbagai institusi latihan ikhtisas yang
lain. Bagi para pelajar lepasan SPM, latihan kemahiran juga boleh dikuti di bawah
program latihan anjuran pihak kerajaan (awam) atau swasta. Institusi latihan awam
di bawah kelolaan beberapa buah agensi kerajaan seperti Institut Kemahiran Belia
Negara (Kementerian Belia dan Sukan), Institut Latihan Perindustrian (Jabatan
Tenaga Rakyat), Institut Kemahiran MARA (Kementerian Pembangunan Luar
Bandar), Institut Pertanian (Kementerian Pertanian dan Industri Asas Tani) dan
sebagainya. Majlis Amanah Rakyat atau MARA merupakan agensi yang paling
aktif dan banyak menyediakan institusi latihan kemahiran.
Terdapat pelbagai institusi latihan kemahiran anjuran pihak swasta yang
tumbuh bagai cendawan selepas hujan di negara kita. Ada yang berwibawa dan
tidak kurang juga yang telah gulung tikar. Oleh itu, Guru Kaunseling perlu peka
dengan situasi semasa supaya pelajar tidak terjebak dengan masalah institusi latihan
kemahiran yang bermasalah. Kebanyakan institusi tersebut menyediakan kursus-
kursus di peringkat sijil kemahiran sama ada Tahap 1 atau Tahap 2. Syarat untuk
kemasukan mestilah para pelajar lepasan SPM. Bagi pelajar lepasan PMR yang
kurang bersedia untuk meneruskan pelajaran di Tingkatan 4 dan mengambil SPM,
mereka boleh meneruskan pelajaran di mana-mana sekolah menengah teknik yang
menyediakan kursus aliran kemahiran. Mereka yang berjaya dalam kursus tersebut
akan diberikan Sijil Kemahiran Malaysia Tahap 1 yang diiktiraf oleh Majlis Latihan
Vokasional Kebangsaan, Kementerian Sumber Manusia.
PENDIDIKAN KERJAYA
Perkhidmatan Pendidikan Kerjaya boleh dibahagikan kepada tiga bidang utama

iaitu perkhidmatan inventori, perkhidmatan maklumat dan perkhidmatan kaunseling

kerjaya (Mizan et.al, 1992). Perkhidmatan inventori bertujuan untuk membantu
pelajar memahami dan menerima keadaan diri mereka. Alat-alat yang digunakan
untuk mengumpul maklumat diri pelajar seperti laporan, temubual, rekod anekdot,
rekod pemerhatian, kad kumulatif dan ujian-ujian psikometrik.
Perkhidmatan maklumat bertujuan untuk mengumpul pelbagai maklumat
berkaitan pendidikan, pekerjaan dan faktor-faktor sosial. Maklumat tersebut akan
dapat membantu pelajar membuat persediaan dari segi pendidikan atau kelayakan
dan meneroka alam kerjaya iaitu mengumpul seberapa banyak maklumat pekerjaan
(sifat, keadaan, suasana, gaji, upah atau ganjaran). Maklumat yang diperolehi akan
membantu pelajar membuat pilihan kerjaya. Di samping itu, pelajar perlu diberikan
pendedahan tentang prosedur dan peluang-peluang bagi mendapatkan latihan atau
kemahiran yang diperlukan dalam pekerjaan.
Perkhidmatan bimbingan atau kaunseling kerjaya merupakan aktiviti atau
intervensi yang dijalankan oleh Guru Bimbingan atau Guru kaunseling di pelbagai
peringkat dengan tujuan untuk menyedia dan menggerakkan perkembangan kerjaya
pelajar. Aktiviti yang dijalankan ialah membantu pelajar membuat perancangan
kerjaya, mengambil keputusan dan membuat penyesuaian diri (Muhd. Mansur dan
Siti Nordinar, 1989). Melalui hubungan kaunseling (hubungan bersemuka) pelajar
dapat memahami fakta-fakta berkaitan kendiri dan persekitaran mereka serta dapat
membuat pertimbangan yang lebih realistik.
BIDANG PENDIDIKAN KERJAYA DI SEKOLAH RENDAH
1. Mengenali Diri – Personaliti, Minat dan Nilai

 Menjalankan ujian personaliti, minat dan nilai.
 Ujian psikologikal atau ujian psikometrik yang diberi perlu sesuai dengan
aras pelajar sekolah rendah.
 Memproses dan membuat diagnosis setelah ujian diberi kepada pelajar
sama ada melalui bimbingan individu, kelompok kecil atau kelompok besar.
2. Perkembangan Kerjaya
 Input boleh diperolehi daripada buku Panduan Pendidikan Kerjaya Sekolah
Rendah yang disediakan oleh Kementerian Pelajaran Malaysia.
 Maklumat boleh disampaikan melalui bimbingan kelompok kecil atau
kelompok besar.
 Input-input terdiri daripada
o Definisi kerjaya
o Personaliti dan kerjaya
o Kerjaya dalam persekitaran sekolah, keluarga dan dalam persekitaran
lain
o Maklumat pelbagai kerjaya
o Pemilihan kerjaya.
BIDANG PENDIDIKAN KERJAYA DI SEKOLAH MENENGAH
1. Pendidikan kerjaya
 Input disebarkan melalui seminar (ceramah dan bengkel), bimbingan
kelompok kerjaya (kelompok kecil atau kelompok besar), pameran atau

biblio kaunseling.
 Pengumpulan dan sebaran maklumat berkaitan pekerjaan.
 Institusi yang menyediakan latihan kemahiran lepasan SPM atau STPM.
2. Mengenali personaliti, minat dan nilai berhubung dengan pemilihan kerjaya
 Menggunakan inventori atau ujian psikometrik berkaitan kerjaya.
o Personaliti – Inventori Personaliti Sidek (IPS)
o Minat – Soal Selidik Minat Kerjaya (SDS)
o Nilai – Inventori Nilai Pekerjaan Sidek.
 Memproses dan membuat diagnosis setelah ujian diberikan kepada pelajar
sama ada secara bimbingan individu, kelompok kecil atau kelompok besar.
 Jika perlu boleh dijalankan intervensi kaunseling kerjaya sama ada secara
individu atau kelompok.
3. Maklumat pakej pensijilan terbuka berkaitan mata pelajaran elektif di sekolah
menengah, kursus-kursus dan kerjaya lepasan SPM dan STPM
 Boleh dijalankan melalui ceramah atau taklimat.
4. Pendedahan kerjaya
 Tinjauan di lokasi kerja
o Lawatan ke tempat-tempat kerja.
o Membuat pemerhatian di tempat kerja.
 Eksplorasi kerjaya
o Mendapatkan pengalaman sebenar tentang kerja atau urusan kerja
yang dilakukan oleh seorang penjawat atau pekerja yang dipilih
dari bidang-bidang kerjaya tertentu.
o Contoh : Sehari bersama seorang jurutera awam.
TEORI PERKEMBANGAN KERJAYA
Setiap personel perlu memiliki beberapa pengetahuan asas tentang beberapa teori
perkembangan kerjaya. Terdapat pelbagai teori kerjaya yang telah dikemukakan
oleh pakar-pakar bidang kerjaya di Barat. Tiada suatu teori yang dianggap tepat
dan sesuai digunakan sepanjang masa. Personel perlu mahir untuk memilih
beberapa teori yang dianggap sesuai dan bertepatan dengan peranan dan keperluan
bidang pendidikan kerjaya di sekolah. Di antara teori-teori perkembangan kerjaya
yang pernah dikemukakan oleh pakar bidang kerjaya di Barat ialah
 Teori Perkembangan Kerjaya Donald Super
 Teori Perkembangan Kerjaya Eli Ginzberg
 Teori Keperluan Anne Roe
 Teori Pemilihan Kerjaya Johd Holland
 Teori Komposit Robert Hoppock
 Teori Kognitif dan Pembelajaran Sosial Tiedeman dan O’Hara
 Teori Pembelajaran Sosial John Krumboltz’
Teori Perkembangan Kerjaya Super
Teori ini telah diasaskan oleh Donald Super dalam tahun 1957. Bagi Super (Kottler
dan Brown, 2000) konsep kendiri merupakan aspek penting sebagai penentu kepada
perkembangan kerjaya seseorang individu. Proses perkembangan kerjaya adalah

proses yang berlaku secara berperingkat dan berterusan di sepanjang kehidupan
manusia.
Peringkat Ciri-Ciri
PERKEMBANGAN Konsep kendiri terbentuk melalui identifikasi dengan
Lahir – 14 tahun individu penting dalam keluarga dan sekolah. Keperluan
dan fantasi paling dominan di peringkat awal
perkembangan. Minat dan keupayaan menjadi semakin
penting apabila penglibatan dalam sosial dan mencuba
realiti semakin meningkat. Belajar tingkah laku berkaitan
membantu diri, interaksi sosial, arah kendiri, latihan
pekerjaan dan menentukan matlamat.
PENEROKAAN Membuat penilaian kendiri, mencuba main peranan dan
15 – 24 tahun meneroka pekerjaan di sekolah, menjalankan aktiviti masa
lapang dan melakukan kerja sambilan.
PEMANTAPAN Setelah menemui bidang pekerjaan yang sesuai, individu
(25 – 44 tahun) berusaha untuk kekal dengan pekerjaannya. Perubahan
seterus yang berlaku hanyalah dalam kedudukan, tugas atau
majikan dan bukannya perubahan dalam pekerjaan.
PERSARAAN Setelah mendapat tempat yang tetap dalam dunia pekerjaan,
(45 – 64 tahun) tumpuan diberikan kepada bagaimana mengekalkannya.
Usaha-usaha adalah untuk mengekalkan status yang dicapai
di samping menghadapi saingan dari pekerja-pekerja yang
lebih muda.
PENURUNAN Apabila kekuatan mental dan fizikal semakin berkurangan,
(65 tahun ke atas) aktiviti kerja bertukar dan akhirnya berhenti. Peranan baru
perlu dibentuk, mula-mula sekadar mengambil bahagian
kemudian hanya menjadi pemerhati. Individu mestilah
mencari pengganti sumber kepuasan bekerja yang telah
hilang setelah bersara.
Jadual 13 : Peringkat Kehidupan Kerjaya Manusia Mengikut Teori Super
Teori Pemilihan Kerjaya John Holland
Holland percaya bahawa pemilihan kerjaya merupakan ekspressi personaliti secara

keseluruhan. Kepuasan kerjaya bergantung kepada kesesuaian situasi kerja dengan
stail personaliti. Holland mengemukakan empat andaian dalam teorinya.
1. Individu boleh dikategorikan kepada enam jenis personaliti iaitu realistik,
investigatif, artistik, sosial, enterprising dan conventional (RIASEC). Enam
jenis personaliti tersebut berkaitrapat dengan minat, keutamaan pemilihan dan
kemahiran.
2. Persekitaran boleh dikelaskan kepada enam jenis iaitu realistik, investigatif,
artistik, sosial, enterprising dan conventional. Keenam-enam persekitaran
didominasi mengikut keserasian personaliti.
3. Individu mencari keserasian persekitaran dengan jenis personalitinya.
Contoh :
individu artistik mencari persekitaran artistik, individu sosial akan mencari
persekiatan sosial dan seterusnya.
4. Tingkah laku individu ditentukan oleh interaksi di antara jenis personaliti
dengan ciri-ciri persekitaran. Sekiranya jenis personaliti dan persekitaran kerja
telah dapat dikenalpasti, pemilihan pekerjaan, pencapaian dan perubahan kerja
akan dapat dijangka.
Sidek (1998) telah menyenaraikan stail personaliti, persekitaran dan jenis

pekerjaan yang sesuai dalam membentuk profil individu bagi Soal Selidik Minat
Kerjaya (Self- Directed Search) (ujian sesuai untuk pelajar sekolah menengah).
Realistik – R
Individu yang logikal, objektif dan suka berterus terang. Individu yang mempunyai
kemahiran atletik atau mekanikal. Suka bekerja dengan objek, mesin, peralatan,
tumbuhan dan binatang iaitu banyak menggunakan kemahiran motor. Lebih suka
bekerja di luar bangunan daripada di dalam bangunan.
Contoh pekerjaan :
Jurutera Awam, Jurutera Kereta Api, Operator Mesin, Mekanik Kapal Terbang,
Mekanik Kereta, Juruteknik Elektronik, Ahli Ilmu Perkebunan, Tukang Kayu dan
lain-lain.
Investigatif – I
Banyak bersandar kepada kemahiran intelek dan kognitif. Individu yang analitikal,
kritikal, intelektual, sistematik, tepat, rasional dan tidak banyak cakap. Individu
yang suka membuat pemerhatian, mempelajari, menyelidik, menganalisis, menilai
dan menyelesaikan masalah melalui penyelidikan. Mempunyai kemahiran saintifik
dan matematik serta meminati beberapa kerjaya saintifik dan kerjaya yang bercorak
teknikal.
Contoh pekerjaan :
Ahli Kaji Cuaca, Ahli Biologi, Ahli Botani, Ahli Agronomi, Ahli Fizik, Ahli Kaji
Bintang, Ahli Kimia, Ahli Kaji Bumi, Penyelidik Sains, Antropologis dan lain-lain.
Artistik – I
Individu yang sensitif, impulsif, kreatif, emosional, suka kebebasan bekerja (kerja
yang tidak berstruktur) dan tidak suka terkongkong kepada nilai dan peraturan.
Individu yang mempunyai kebolehan artistik dan inovatif. Mempunyai kebolehan
intuisi dan suka bekerja dalam situasi yang tidak atau kurang berstruktur. Tidak
selesa dengan kerja yang rutin atau berulang-ulang. Selalu menggunakan imaginasi
dan kreativiti.
Contoh pekerjaan :
Penyair, Pemimpin Orkestra, Penyanyi Konsert, Pengubah Lagu, Pengarang,
Pelukis Perdagangan, Pelukis Potret, Wartawan, Pelukis Kartun, Penghias Rumah,
Arkitek dan lain-lain.
Sosial – S
Individu yang sentiasa menerima orang lain, bertanggungjawab, ceria, mesra, suka
membantu dan mengambil berat tentang orang lain. Individu yang bekerja dan
berinteraksi dengan manusia. Mempunyai minat dalam memberitahu, menolong,
melatih, memperkembang, mengubati dan membuat kebajikan kepada orang lain.
Mempunyai kemahiran menggunakan kata-kata serta mahir berkomunikasi dengan
orang lain. Matlamat utama individu ialah untuk membuat kebajikan.
Contoh pekerjaan :
Ahli Sosiologi, Guru, Kaunselor, Guru Kaunseling, Guru Bimbingan, Pengetua,
Doktor, Jururawat, Pegawai Perhubungan Awam, Pengarah Agensi Kebajikan,
Pengarah Belia dan lain-lain.
Enterprising – E
Individu yang bersemangat tinggi, bertenaga, suka mendominasi, pandai memujuk,
ekstrovert dan agresif. Individu yang suka bekerja dan berinteraksi dengan orang
lain. Mempunyai minat dalam mempengaruhi, mengarah, memimpin dan mengurus
individu lain. Pandai dan mahir dalam memanipulasi orang lain. Matlamat akhir
individu ialah untuk mencapai keuntungan organisasi dan keuntungan ekonomi.
Contoh pekerjaan :
Spekulator, Aktuaris, Eksekutif Pengiklanan, Peguam, Ahli Politik, Eksekutif
Perniagaan, Pengarah Syarikat, Pengarah Publisiti, Pengurus Hotel, Pengurus Bank,
Jurujual Insuran dan lain-lain.
Conventional – C
Individu yang suka bekerja dengan data dan nombor. Suka kepada kerja yang rutin,
berstruktur dan praktikal. Individu yang mempunyai kawalan diri, patuh kepada
peraturan, teratur dan efisien. Mempunyai kemahiran dalam bidang perkeranian
serta mempunyai kebolehan dan kemahiran dalam menggunakan nombor.
Contoh pekerjaan :
Penyimpan Kira-Kira, Guru Perdagangan, Pakar Cukai, Kerani Bank, Kerani Gaji,
Jurutrengkas, Akauntan, Operator Komputer, Penilai Harta, Kerani Insuran dan
lain-lain.
Teori Keperluan Anne Roe
Teori kerjaya yang dikemukakan oleh Anne Roe pada tahun 1957 menegaskan
bahawa minat atau pemilihan kerjaya terbentuk hasil daripada interaksi di antara ibu
bapa (individu yang signifikan) dengan anak-anak mereka. Pilihan kerjaya individu
terpancar hasil daripada keinginan individu untuk memenuhi keperluan yang tidak
dapat diperolehi daripada ibu bapa mereka semasa melalui zaman kanak-kanak
(Gladding, 1996). Individu atau pekerja yang bekerja dalam sektor pekerjaan yang
berorientasikan manusia selalunya datang dari keluarga yang mesra dan penuh kasih
sayang serta diterima oleh kedua ibubapanya. Sementara individu atau pekerja
yang bekerja dalam sektor yang tidak berorientasikan manusia datang dari keluarga
yang mengalami suasana hidup yang dingin dan tidak dipedulikan di mana
keperluan emosinya tidak dipenuhi dengan secukupnya (Sidek, 1996).
Menurut Anne Roe terdapat 3 corak atau cara gaya asuhan ibu bapa kepada
anak-anak mereka iaitu
 Penumpuan emosi pada anak-anak
 Penolakan terhadap anak-anak
 Penerimaan terhadap anak-anak.
Cara gaya asuhan penumpuan emosi pada anak-anak terdiri daripada gaya asuhan
terlalu mengongkong dan terlalu mendesak. Gaya asuhan mengongkong bermaksud
ibu bapa melakukan dan menentukan semua perkara untuk anak-anak mereka yang
menyebabkan anak-anak menjadi terlalu bergantung (tidak boleh berdikari). Gaya
asuhan terlalu mendesak bermaksud ibu bapa amat mementingkan pencapaian anak-
anak mereka. Kanak-kanak yang diasuh sedemikian akan sentiasa memerlukan
maklumbalas dan ganjaran. Lazimnya, individu yang lahir dari cara gaya asuhan ini
akan memilih pekerjaan yang boleh memberikan pengiktirafan dari orang lain
seperti seni pentas.
Terdapat dua kemungkinan hasil daripada corak gaya asuhan penolakan

terhadap anak-anak. Pertama, ibu bapa yang mengabaikan anak-anak menyebabkan
hanya sedikit sahaja keperluan anak-anak yang telah dapat dipenuhi oleh ibu bapa.
Kedua, anak-anak yang ditinggalkan oleh ibu bapa menyebabkan keperluan anak-
anak langsung tidak dipenuhi. Menurut Roe, kanak-kanak yang dibesarkan melalui
gaya asuhan tersebut akan menumpukan minat pada bidang saintifik dan mekanikal
bagi mendapatkan kepuasan dalam hidup mereka. Mereka lebih cenderung kepada
benda dan idea.
Corak hubungan ibu bapa – anak-anak yang ketiga ialah penerimaan ibu
bapa terhadap anak-anak. Anak-anak yang diterima oleh ibu bapa biasanya akan
diberikan kasih sayang yang mencukupi. Hubungan dan gaya asuhan tersebut akan
menghasilkan individu yang kurang pergantungan. Individu akan mencari kerjaya
yang dapat mengimbangi aspek peribadi dan bukan peribadi seperti mengajar atau
pekerjaan yang melibatkan memberi pertolongan kepada orang lain.
Teori Perkembangan Kerjaya Yang Lain
1. Eli Ginzberg
Perkembangan kerjaya merupakan suatu proses yang berterusan dan proses
membuat keputusan berlaku di sepanjang hayat dalam kehidupan manusia.
Dalam proses membuat keputusan, individu akan mengharmonikan semua
matlamat yang ingin dicapai dan mempersiapkan diri untuk menyesuaikannya
dengan semua peluang yang ada dan terhad dalam kehidupan sebenar mereka.
Teori ini mengambil kira pengaruh persekitaran, atribut psikologi, peluang
pendidikan dan pencapaian seseorang. Individu akan semakin sedar tentang
peluang-peluang pekerjaan apabila mereka menjadi dewasa. Pada masa itu
individu akan dapat membuat keputusan dengan tepat. Pemilihan kerjaya yang
tepat seharusnya berdasarkan kepada minat, kebolehan, nilai dan ciri-ciri dunia
pekerjaan tersebut.
2. David Tiedeman dan O’Hara

Perkembangan kerjaya adalah proses mengenalpasti pekerjaan melalui interaksi
di antara personaliti dengan masyarakat. Mereka telah memberikan penekanan
terhadap betapa pentingnya membuat keputusan dalam proses memperjelaskan
hubungan di antara personaliti dengan kerjaya. Menurut teori ini, terdapat
beberapa langkah yang perlu diambil oleh individu semasa membuat pemilihan
kerjaya (Mohd Salleh, 1993).
 Mengkaji dan membuat saringan terlebih dahulu iaitu memilih yang terbaik.
 Memikirkan pengalaman yang ada, menimbangkan keperluan matlamat,
menentukan kewajaran tindakan dan meramalkan hasil atau ganjaran yang
akan diperolehi.
 Bersedia untuk menceburi bidang yang dipilih.
 Sebelum menetapkan bidang yang dipilih individu perlu mendapatkan
maklumat yang jelas untuk mengurangkan ketidakpastian. Maklumat yang
jelas adalah penting kerana kemungkinan apabila individu memulakan
sesuatu pekerjaan di tempat lain dia akan mengalami gangguan emosi dan
wujud masalah perbezaan integrasi dan budaya di tempat kerja.
MODEL KURIKULUM PENDIDIKAN KERJAYA
Model kurikulum bagi pendidikan kerjaya mengandungi kompetensi dan indikator

yang dibentuk bagi pelajar sekolah rendah di Amerika Syarikat oleh Jawatankuasa
Maklumat dan Koodinasi Pekerjaan Kebangsaan (Kottler dan Brown, 2000). Bagi
pengalaman tentang tahap pendidikan kerjaya di negara kita, model ini dianggap
masih sesuai dan relevan jika ianya digunakan bagi pelajar di peringkat menengah
rendah (Peralihan hingga Tingkatan Tiga).
Model Kurikulum Pendidikan Kerjaya – Kompetensi dan Indikator
Pengetahuan Tentang Kendiri

Kompetensi 1 : Pengetahuan tentang kepentingan konsep kendiri
Kompetensi 2 : Kemahiran berinteraksi dengan orang lain.
Penerokaan Pendidikan dan Pekerjaan
Kompetensi 3 : Kesedaran tentang kepentingan pertumbuhan dan perubahan
Kompetensi 4 : Kesedaran tentang faedah pencapaian dalam pelajaran
Kompetensi 5 : Kesedaran tentang hubungan di antara kerja dengan belajar
Kompetensi 6 : Kemahiran memahami dan menggunakan maklumat kerjaya
Kompetensi 7 : Kesedaran tentang kepentingan tanggungjawab peribadi dan
tabiat bekerja yang baik
Kompetensi 8 : Kesedaran tentang bagaimana kerja mempunyai kaitan dengan
keperluan dan fungsi masyarakat.
Perancangan Kerjaya
Kompetensi 9 : Memahami bagaimana membuat keputusan
Kompetensi 10 : Kesedaran tentang hubungkait di antara peranan-peranan dalam
kehidupan
Kompetensi 11 : Kesedaran tentang hubungan di antara kerja dengan belajar
Kompetensi 6 : Kesedaran tentang kepelbagaian pekerjaan dan perubahan
peranan dalam pekerjaan bagi lelaki dan perempuan.
MODUL KAUNSELING KERJAYA BERSEPADU
Menurut Weinrach (Sidek, 1997), model kaunseling kerjaya Pendekatan Tret dan
Faktor terdiri daripada tiga langkah iaitu
1. mengenalpasti tret-tret dan ciri-ciri individu (potensi diri)
2. menganalisis keperluan-keperluan pekerjaan dan
3. memadankan individu dengan pekerjaan.
Matlamat terakhir pendekatan atau model Wienrach ialah untuk memastikan ciri-
ciri personal individu selaras dengan keperluan-keperluan dalam sesuatu bidang
kerjaya.
Sidek (1997) memurnikan lagi idea tersebut dan telah menghasilkan Model
Perkembangan Kerjaya Bersepadu seperti ditunjukkan dalam jadual 14. Model ini
mengandungi lima fasa. Fasa pertama ialah pelajar mengenali diri sendiri melalui
ujian-ujian psikologikal iaitu ujian personaliti, minat dan nilai pekerjaan. Mereka
dibantu oleh personel untuk membina matlamat atau halatuju kerjaya berdasarkan
personaliti, minat dan nilai pekerjaan yang telah dikenalpasti. Fasa ketiga adalah
fasa mendapatkan pelbagai maklumat berkaitan bidang kerjaya yang telah dipilih.
Fasa keempat dan kelima merupakan proses untuk menguasai beberapa kemahiran
yang diperlukan bagi merealisasikan matlamat dan menjayakan pelan tindakan.
FASA 1 FASA 2 FASA 3 FASA 4 FASA 5

KENAL BINA BERI TEKNIK
TEKNIK 1
DIRI MATLAMAT MOTIVASI LANJUTAN
Personaliti Pelan tindakan Ceramah dan Teknik belajar Teknik menulis
Nilai kursus motivasi Teknik membaca resume
Minat pantas Teknik
Pencapaian Teknik menjawab menghadiri
soalan temuduga
* Meneroka Teknik mengambil
kekuatan dan nota
kelemahan
diri
Jadual 14 : Model Perkembangan Kerjaya Bersepadu
PSIKOSOSIAL DAN KESEJAHTERAAN MENTAL
Istilah psikososial merupakan gabungan dua perkataan iaitu psikologi dan sosial.
Psikologi ialah kajian saintifik tentang tingkah laku dan proses mental (Morris dan
Maisto, 2002). Menurut Kamus Dewan, sosial bermaksud perhubungan, pergaulan
atau hal-hal yang berkaitan kemasyarakatan. Oleh itu, istilah kesejahteraan mental
bermaksud keselarasan proses mental (sihat, stabil dan berfungsi dengan waras)
yang dipamerkan oleh pelajar melalui cara bertingkah laku yang sihat dan normal
ketika mereka menjalin hubungan intrapersonal dan interpersonal.
BIDANG PSIKOSOSIAL DAN KESEJAHTERAAN MENTAL DI SEKOLAH

MENENGAH
1. Penggunaan ujian, inventori atau senarai semak berkaitan psikososial atau

personaliti
2. Mendedahkan atau mengajar kemahiran kendiri
 Kemahiran komunikasi
 Kemahiran asertif
 Kemahiran mengurus tekanan
 Kemahiran membuat keputusan
 Penyaringan maklumat
 Kemahiran rohani
 Kemahiran pengawalan diri
 Pengekalan penghargaan kendiri
 Psikososial
– perhubungan rakan sebaya dan orang dewasa (autoriti)
 Kognitif – pemikiran
 Afektif – emosi dan perasaan
3. Pengupayaan Minda
 Pemikiran kreatif
 Generik minda
4. Kemahiran Pengetahuan
 Aplikasi
 Sintesis
 Analisis
5. Orientasi Pelajar
 Orientasi pelajar baru
 Orientasi semula pelajar
6. Psikologi Perkembangan Remaja
 Fisiologikal / biologikal
– fizikal
– seksual
 Psikologikal
– personaliti
– konsep kendiri
– penghargaan kendiri
 Pendidikan Psikososial
 Pendidikan Psikoseksual
 Kesejahteraan Mental
– kesihatan mental
– personaliti
– konsep kendiri.
BIDANG PSIKOSOSIAL DAN KESEJAHTERAAN MENTAL DI SEKOLAH

RENDAH
1. Kemahiran Interpersonal dan Komunikasi

 Tingkah laku dalam berkomunikasi
 Nilai murni dalam berkomunikasi
 Komunikasi lisan dan bukan lisan
 Kerjasama dan tolak ansur
 Perbezaan dan persamaan individu
 Kemahiran mendengar.
 Penyesuaian diri dalam persekitaran, hubungan keluarga dan interaksi
dengan orang lain
 Kesan pengaruh media massa
 Konflik menghadap peperiksaan
 Konflik fizikal
 Konflik kecemerlangan akademik.
3. Penyelesaian Masalah dan Membuat Keputusan
 Pilihan dalam penyelesaian masalah
 Sikap positif dan negatif dalam membuat keputusan
 Proses membuat keputusan
 Kesan terhadap keputusan
 Pelan tindakan bagi penyelesaian masalah
 Kawalan diri menilai pengaruh dari luar dan dari dalam sekolah
 Kemahiran membuat keputusan.
PELAKSANAAN DAN INTEGRASI PROGRAM
Sebahagian kecil peruntukan kewangan perlulah diperuntukkan bagi melaksanakan

program psikososial dan kesejahteraan mental. Personel seharusnya memiliki ilmu
pengetahuan dan kemahiran yang diperlukan untuk menyampaikan pelbagai input
dan kemahiran berkaitan dengan bidang ini. Jika hendak diajar semua kemahiran
kepada pelajar sudah pasti personel tidak mempunyai ruang masa dan tenaga yang
mencukupi. Sebahagian daripada program boleh diintegrasikan secara bersama atau
‘tumpang sekaki’ dengan program-program lain daripada unit lain seperti integrasi
dengan program yang dijalankan oleh JK Hal Ehwal Murid, JK Kokurikulum, JK
Pendidikan Pencegahan Dadah (PPDa), JK Kurikulum, program-program asrama
dan sebagainya. Program atau aktiviti pendidikan psikososial dan kesejahteraan
mental yang boleh diintegrasikan dengan unit-unit lain ialah
1. JK Hal Ehwal Murid
a. JK Badan Pengawas – kursus kepimpinan, Pendidikan Pencegahan
Jenayah, kempen atau minggu adab sopan, anugerah model pelajar
b. JK Ketua Kelas – kursus kepimpinan dan pengurusan organisasi
c. Pendaftaran pelajar dan minggu orientasi.
2. JK Kokurikulum
a. Perkhemahan kokurikulum
b. Aktiviti unit uniform – kemahiran interpersonal, kemahiran
berkomunikasi.
3. JK Pendidikan Pencegahan Dadah
a. Perkhemahan antidadah
b. Kursus Personal dan Interpersonal
c. Program wajadiri / wajanita
d. Ceramah antidadah.
4. JK Asrama
a. Kursus kepimpinan
b. Kursus orientasi kehidupan di asrama
c. Ceramah kesihatan penghuni asrama
d. Kemahiran interpersonal dan berkomunikasi.
5. JK Kurikulum
a. Kursus atau ceramah peningkatan keupayaan minda
b. Kursus pemikiran kreatif
c. Bidang Kemanusiaan
i. Panitia Pendidikan Islam – Kursus Bina Insan
ii. Panitia Pendidikan Jasmani dan Kesihatan – Ceramah
kesihatan, kempen hidup sihat.
Personel juga boleh menjalankan aktiviti mereka sendiri melalui kegiatan
kokurikulum Pembimbing Rakan Sebaya, Kelab Bimbingan dan Kerjaya (Kelab
Bimbingan), Kelab Antijenayah atau Skim Lencana Antidadah. Beberapa aspek
kemahiran diri dan input-input perkembangan kanak-kanak dan remaja boleh juga
didedahkan melalui bimbingan kelompok, paparan maklumat di papan pamer atau
menyediakan risalah atau pamflet yang berkaitan.
PEMBANGUNAN PELAJAR
Bidang Pembangunan Pelajar lebih banyak menumpukan kepada membantu pelajar

meningkatkan keupayaan kendiri melalui kemahiran-kemahiran tertentu. Tujuan
utama mengajar kemahiran tersebut ialah membantu pelajar menghadapi masalah
atau gendala dalam kehidupan mereka. Bidang pembangunan pelajar adalah amat
berkaitrapat dengan aspek permasalahan pelajar. Oleh itu, bidang ini juga kadang-
kala dikenali sebagai bidang permasalahan pelajar.
Guru Bimbingan atau Guru Kaunseling diberikan tanggungjawab yang
amat berat iaitu membantu mengatasi permasalahan pelajar. Pelajar bermasalah
dianggap sebagai ‘pengganggu’ kepada proses pembelajaran. Kebanyakan masalah
peribadi pelajar ditangani melalui khidmat bimbingan atau intervensi kaunseling
sama ada secara individu atau kelompok. Lazimnya, orientasi yang digunakan
adalah bersifat pencegahan atau pemulihan. Namun begitu, pendekatan bimbingan
atau kaunseling boleh juga diintegrasikan ke dalam bentuk kursus atau kem bina
insan iaitu pelajar
yang bermasalah dikumpulkan dan diberikan kursus pengurusan diri secara lebih
berkesan. Modul dan input kursus mestilah berfokus kepada kemahiran pengurusan
diri, perubahan sikap dan cara berfikir serta penyesuaian atau adaptasi tingkah laku.
Permasalahan pelajar yang perlu diambil perhatian ialah
1. Masalah Peribadi
 Salahlaku disiplin
o Pelanggaran peraturan di sekolah dan di asrama
o Tingkah laku maladaptif atau bilazim
2. Penyesuaian diri terhadap persekitaran
 Tekanan atau stres
 Hubungan interpersonal
 Hubungan komunikasi
3. Pengurusan diri
 Penjagaan kesihatan diri
 Kawalan diri
 Memilih prioriti atau keutamaan
 Kepimpinan diri.
PENDIDIKAN PENCEGAHAN DADAH
PENYALAHGUNAAN DADAH DAN BAHAN TERLARANG

Penyalahgunaan dadah berlaku apabila individu (pelajar) menggunakan dadah atau
bahan terlarang secara salah iaitu tanpa mendapat nasihat dari doktor. Mereka yang
terlibat dalam penyalahgunaan dadah biasanya menggunakan dadah dengan cara
menghisap, menghidu atau menyuntik bahan terlarang ke dalam badan bagi tujuan
mendapatkan keseronokan, keghairahan atau menenangkan perasaan (Ee Ah Ming,
2003). Beberapa kajian yang telah dijalankan oleh beberapa agensi yang berkaitan
mendapati bahawa faktor-faktor yang menyebabkan berlakunya penyalahgunaan
dadah di kalangan pelajar sekolah ialah
1. perasaan ingin tahu
2. tidak menyedari bahayanya dadah
3. pengaruh kawan-kawan
4. cuba lari dari masalah seperti masalah keluarga, peribadi atau kegagalan
5. mententeramkan jiwa atau melupakan pengalaman pahit yang dilalui
6. mengikut kehendak hati dan hawa nafsu
7. cuba mengurang atau melupakan kerungsingan
8. kurang mendapat kasih sayang dan perhatian dari ibu bapa atau keluarga
9. kesunyian kerana kekurangan kawan
10. gagal menyesuaikan diri dengan tekanan hidup di bandar
11. kononnya dapat membantu pelajar dalam tempoh yang lama
12. kebosanan hidup.
PELAKSANAAN PENDIDIKAN PENCEGAHAN DADAH DI SEKOLAH
Kementerian Pendidikan Malaysia (2003) telah menyediakan sebuah buku panduan

iaitu ‘Panduan Pelaksanaan Pendidikan Pencegahan Dadah di Sekolah’. Buku
panduan tersebut telah menggariskan latar belakang, matlamat, rasional, objektif,
prinsip, strategi dan aktiviti bagi Pendidikan Pencegahan Dadah (PPDa) yang perlu
dilaksanakan oleh pihak sekolah untuk merealisasikan hasrat Sekolah Bebas Dadah
2012 dan Negara Bebas Dadah 2015. Dari segi pelaksanaan di peringkat sekolah
rendah atau menengah, pihak sekolah diarahkan membentuk sebuah Jawatankuasa
Pendidikan Pencegahan Dadah Sekolah. Seorang Guru Pendidikan Pencegahan
Dadah (Guru PPDa) perlu dilantik dan diberikan peranan sebagai setiausaha bagi
Jawatankuasa PPDa Sekolah. Komponen pengurusan yang perlu dilaksanakan bagi
menjayakan PPDa di sekolah ialah
1. Menubuhkan Jawatankuasa PPDa Induk dan Jawatankuasa Pelaksana PPDa
di sekolah.
2. Menyenaraikan peranan / tugas Jawatankuasa Pelaksana.
3. Merancang program / aktiviti PPDa di sekolah.
4. Melaksanakan program / aktiviti PPDa di sekolah.
5. Menyelaras program / aktiviti peringkat sekolah.
6. Membuat pemantauan dan penilaian.
7. Menyediakan laporan.
Aktiviti PPDa yang telah dicadangkan di sekolah terdiri daripada empat
bidang aktiviti iaitu pengurusan dan kepimpinan, kurikulum, kokurikulum dan
pembentukan sahsiah antidadah.
1. Pengurusan dan Kepimpinan
o Pembentukan Jawatankuasa PPDa Sekolah
o Rancangan PPDa Sekolah
o Perkembangan Staf
o Program Gerak Sedar Bersepadu (PROGRESS)
o Ujian Urin
o Minggu Antidadah.
2. Kurikulum
o Mesej Jauhi Dadah
o PPDa Dalam KBSM
o Program Pintar
o Ceramah Antidadah
o Pameran Antidadah.
3. Kokurikulum
o Skim Lencana Antidadah (SLAD)
o Perkhemahan
o Aktiviti Seni Jauhi Dadah
o Dikir Barat
o Poster Antidadah
o Penulisan Sajak Antidadah
o Deklamasi Sajak Antidadah
o Boria Antidadah
o Nasyid Antidadah
o Buku Skrap Antidadah
4. Pembentukan Sahsiah Antidadah
o Kemahiran Personal dan Interpersonal
o Kaunseling PPDa
o Program Intervensi Pelajar
o Kolokium Kepimpinan PPDa
o Program Waja Diri
o Seminar PPDa
o Program Keibubapaan.
Dari segi organisasi PPDa sekolah rendah dan sekolah menengah, Guru
Bimbingan dan Guru Kaunseling diberikan peranan bersama dengan Guru Disiplin
sebagai Ahli Jawatankuasa iaitu perlu melaksanakan aktiviti Pembentukan Sahsiah
Antidadah. Kadang-kadang pihak pengurusan sekolah mengambil jalan mudah
iaitu melantik Guru Bimbingan atau Guru Kaunseling sebagai Setiausaha
Jawatankuasa PPDa. Masalah mungkin timbul apabila personel diberikan bebanan
yang terlalu berat dan kemungkinan banyak program tidak dapat dijalankan. Selain
daripada bertanggungjawab terhadap Jawatankuasa PPDa sekolah, personel juga
seharusnya menjalankan programnya sendiri di bawah bidang Pendidikan
Pencegahan Dadah, AIDS dan HIV. Di antara aktiviti dan input yang boleh
diberikan kepada pelajar dalam bidang tersebut ialah
1. Kemahiran komunikasi interpersonal
3. Kemahiran asertif
4. Kemahiran sosial
5. Sikap benci terhadap rokok, alkohol, dadah, inhalan dan pil-pil psikotropik
6. Psikologi perkembangan remaja
7. Kemahiran menghindari jangkitan HIV dan AIDS
8. Pendidikan perkembangan seksual.
PENDIDIKAN PENCEGAHAN HIV DAN AIDS
Satu lagi komponen penting yang sering dipinggirkan ialah pendidikan pencegahan
AIDS dan HIV. Walaupun penyakit AIDS dan HIV bukanlah merupakan masalah
yang serius di kalangan pelajar sekolah tetapi langkah pencegahan perlu diambil.
Para pelajar seharusnya diberikan maklumat, sekurang-kurang mereka tahu apa itu
AIDS dan HIV, simptom-simptom serta langkah-langkah untuk menghindarkan diri
daripada jangkitan. Di antara aktiviti yang boleh dijalankan ialah ceramah tentang
bahaya HIV dan jangkitan AIDS, amalan pergaulan dan penjagaan kesihatan yang
sihat atau pendidikan pencegahan dadah dan risiko jangkitan AIDS. Personel juga
boleh menggunakan peruntukan PCG untuk membeli buku-buku atau carta-carta
berkaitan dadah, HIV dan AIDS untuk tatapan pelajar. Lazimnya, pihak sekolah
melantik seorang Guru Kesihatan yang bertanggungjawab untuk menyebarkan
maklumat tentang bahaya AIDS dan HIV melalui ceramah, sebaran maklumat dan
pameran. Bagaimanapun terdapat juga kes-kes terpencil di mana Guru Bimbingan
atau Guru Kaunseling dilantik sebagai Guru Pendidikan AIDS dan HIV. Oleh itu,
personel seharusnya bersedia untuk memiliki sekurang-kurangnya pengetahuan asas
tentang HIV dan AIDS serta berkebolehan untuk menjelaskan atau menyampaikan
kepada pelajar tentang simptom, bahaya-bahaya dan cara mengelak diri dari terkena
jangkitan HIV dan AIDS.
MAKLUMAT PENDIDIKAN PENCEGAHAN HIV DAN AIDS
Apa Itu AIDS ?

Menurut Rusli (2002), akronim AIDS merupakan singkatan bagi Acquired Immune
Deficiency Syndrome (Sindrom Kekurangan Daya Keimunan Secara Perolehan).
Daya keimunan atau pertahanan badan yang bertahan daripada serangan penyakit
berkurangan sehingga ke tahap yang mengakibatkan individu berkenaan tersangat
mudah dijangkiti oleh beraneka kuman. Kuman-kuman yang bertanggungjawab
untuk melumpuh serta membinasakan sistem keimunan seseorang individu itu
merupakan sejenis virus yang dinamakan Human Immunodefiency Virus (HIV).
Virus HIV
Virus HIV merupakan hidupan atau makhluk ciptaan Allah s.w.t. yang paling kecil
yang pernah ditemui. Virus hanya mengandungi sama ada bahan genetik DNA
(Deoxyribonucleic Acid) atau RNA (Ribonucleic Acid) yang berkaitan dengan
sintesis bahan-bahan penting untuk melakukan fungsi virus berkenaan. Virus HIV
mengandungi bahan genetik RNA yang boleh menukar RNA genom kepada DNA
dengan bantuan sejenis enzim yang dinamakan transkriptase songsang. Oleh itu,
virus HIV dikelaskan sebagai retrovirus kerana mempunyai keupayaan unik untuk
melakukan transkripsi songsang.
Sistem Keimunan
Sistem keimunan merupakan pertahanan khusus di dalam tubuh manusia. Sistem
imun merangkumi pelbagai elemen yang dapat mengelakkan diri manusia daripada
jangkitan pelbagai sumber jangkitan atau penyakit. Sistem imun manusia terdiri
daripada komponen-komponen seperti organ, tisu, sel dan pengantara larut tertentu.
Terdapat dua jenis organ sistem imun iaitu organ limfoid primer (sistem limfoid
pusat) dan organ limfoid sekunder (sistem limfoid periferi). Organ limfoid primer
terdiri daripada timus dan sumsum tulang yang berfungsi sebagai pusat penghasilan
atau pematangan sel-sel imun. Organ limfoid sekunder pula terdiri daripada limpa,
nodus-nodus limfa dan apa-apa tisu yang berkaitan dengan tisu limfoid. Organ ini
merupakan tapak bagi aktiviti dan saling tindak komponen sistem imun yang lain.
Sistem keimunan manusia terbahagi kepada dua iaitu keimunan tak spesifik
dan keimunan spesifik. Keimunan tak spesifik ialah fungsi pertahanan yang sedia
ada apabila manusia dilahirkan atau dikenali sebagai keimunan semulajadi. Contoh
keimunan semulajadi ialah faktor fizikal seperti kulit dan membran mukosa, sel-sel
tertentu seperti makrofaj dan neutrofil serta pelbagai jenis protein larut dan enzim
yang beredar dalam darah manusia.
Sekiranya patogen-patogen (bakteria, mikrobakteria, virus dan retrovirus)
berjaya menembusi keimunan semulajadi, patogen-patogen tersebut akan terdedah
kepada komponen sistem imun yang lain iaitu keimunan spesifik yang merangsang
pembentukan pertahanan yang lebih berkesan. Komponen keimunan spesifik terdiri
daripada rangkaian sel-sel darah putih yang dikenali sebagai limfosit. Ianya terdiri
daripada 2 kumpulan utama berdasarkan fungsi utama sel-sel tersebut iaitu Limfosit
B dan Limfosit T. Limfosit B bertindak melalui sintesis serta pengeluaran antibodi
atau imunoglobulin (sejenis protein khusus untuk tujuan pertahanan badan). Fungsi
antibodi ialah untuk membinasakan antigen iaitu apa-apa bahan-bahan asing yang
menceroboh ke dalam tubuh badan manusia. Limfosit T melalui tranformasi
kepada limfoblas berupaya untuk bertindak terhadap antigen. Melalui transformasi
sel-sel monosit akan menghasilkan makrofaj yang berupaya ‘menelan’ bakteria,
virus dan antigen yang lain.
Fenomena Jangkitan
Seseorang yang dijangkiti kuman HIV tidak serta-merta mengalami perubahan
klinikal penyakit AIDS. Tempoh masuknya kuman HIV ke dalam tubuh badan
manusia sehingga tercetusnya tanda-tanda klinikal penyakit AIDS mengambil masa
di antara 5 hingga 10 tahun. Tempoh tersebut dikenali sebagai tempoh inkubasi
iaitu tempoh kuman HIV bertindak ke atas sel-sel darah putih mangsa jangkitan
sehingga memusnah serta melumpuhkan benteng pertahanan tubuh. Apabila daya
ketahanan mangsa mencapai peringkat yang paling meruncing, maka timbullah
gejala-gejala atau tanda-tanda AIDS yang diakibatkan oleh kombinasi kelemahan
tubuh mangsa (misalnya : sarkoma kaposi – kanser kulit, candidiasis mulut, tibi
pulmonari atau paru-paru, demam yang berulang-ulang, cirit-birit dan kehilangan
berat melebih 10 peratus dari berat badan) dan jangkitan oportunis (jangkitan yang
membantu mempercepatkan kemusnahan sistem imun badan) oleh mikroorganisma-
mikroorganisma seperti Pneumocystis carinii dan Mycobacterium tuberculosis).
Sumber virus HIV ialah darah, air mani, cecair faraj / serviks dan susu ibu
yang telah dijangkiti kuman HIV. Kuman-kuman HIV boleh juga didapati dalam
jumlah atau kuantiti yang sedikit di dalam air liur, air mata, air kencing, sumsum
tulang, cecair serebrospina, sel mononuklear dan otak pesakit yang telah dijangkiti
virus HIV.
Terdapat dua kaedah yang sering digunakan untuk mengesan kehadiran
kuman HIV dalam tubuh badan manusia. Kaedah diagnosis jangkitan HIV boleh
jalankan melalui ujian darah iaitu
 Mengesan kehadiran antibodi-antibodi yang dihasilkan oleh tubuh badan
manusia terhadap virus HIV. Kaedah hanya menjadi positif sekiranya paras
antibodi mencapai titer yang sesuai untuk dikesan oleh reagen di dalam kit
ujian. Di Malaysia ujian yang sering digunakan ialah ujian ELISA dan
ujian Western Blot. Sekiranya ujian ELISA (Enzyme Linked Immuno
Sorbent Assay) didapati positif maka ujian Western Blot akan dilakukan
untuk tujuan pengesahan.
 Menguji kehadiran kuman HIV melalui ujian ke atas antigen. Kaedah ini
berkesan untuk mengesan virus HIV dalam masa 2 minggu selepas pesakit
terkena jangkitan.
Kos untuk ujian antibodi di Malaysia ialah RM30.00. Bagaimanapun, ujian

tersebut boleh diberikan secara percuma kepada mana-mana individu yang tidak
berisko terhadap jangkitan HIV melalui hospital, poliklinik atau klinik kerajaan,
semasa pameran atau kempen kesihatan, khidmat sukarela ‘Segitiga Ungu’ dan
Khidmat Komuniti AIDS, Pulau Pinang (Clive Wing, 1991).
Pendedahan Terhadap Jangkitan

Penyebaran kuman HIV dan risiko terkena penyakit AIDS boleh berlaku sekiranya
individu tidak mengawal dan mengelakkan diri dari faktor atau penyebab jangkitan.
Mengikut kajian yang dijalankan oleh Kementerian Kesihatan dari 1987 hingga
1994, majoriti jangkitan HIV berpunca daripada jarum penyuntik dadah secara
intravena (intravenous drug users atau INDU) iaitu sebanyak 94 %. Kajian yang
telah dijalankan juga mendapati di antara faktor-faktor penyebab jangkitan yang
lain adalah melalui
 Transmisi melalui darah iaitu 8424 kes atau 79.31 %
o Penerima transfusi / produk darah
o Penerima pemindahan organ / tisu
 Transmisi melalui seks iaitu 479 kes atau 4.51 %
o Homoseks – hubungan sama jenis
o Heteroseks – hubungan rambang berlainan jenis
o Biseks – mengamalkan hubungan homoseks dan heteroseks
o Pelacur
 Dijangkiti semasa lahir (AIDS Pediatrik) iaitu 18 kes atau 0.17 %
 Tidak diketahui atau masih dalam kajian iaitu 1700 kes atau 16.01 %
Kebanyakan golongan yang terlibat dengan HIV dan AIDS ialah kaum lelaki iaitu
kes AIDS (88%) dan jangkitan HIV (96%). Kalangan atau komposisi umur yang
banyak terlibat ialah di antara 21 hingga 40 tahun bagi kes AIDS (77.75%) dan
jangkitan HIV (86.23%).
PROGRAM KEIBUBAPAAN
Di antara program atau aktiviti yang boleh dijalankan dalam bidang keibubapaan
ialah perundingan dengan ibu bapa, menjalankan intervensi kaunseling keluarga,
menganjurkan seminar atau bengkel keibubapaan. Bagi mengendalikan intervensi
kaunseling keluarga, Guru Bimbingan atau Guru Kaunseling perlulah menguasai
pengetahuan dan kemahiran tertentu berkaitan dengan isu-isu dan masalah keluarga.
Melalui seminar keibubapaan, personel boleh menyebarkan pelbagai maklumat
melalui ceramah, pamflet atau risalah berkaitan dengan pendidikan keibubapaan.
Semasa mesyuarat Agung PIBG atau ketika program pendaftaran pelajar, personel
boleh mengedarkan risalah pendidikan keibubapaan kepada ibu bapa yang hadiri.
Di antara input-input dan maklumat yang perlu disebarluas kepada ibu bapa dan
penjaga melalui ceramah atau seminar keibubapaan ialah
1. Membina komunikasi berkesan di antara ibu bapa dengan anak-anak.
2. Psikologi perkembangan kanak-kanak (SR) atau remaja (SM).
 Kepimpinan dan tanggungjawab ibu bapa
 Isu-isu berkaitan perkembangan kanak-kanak atau remaja masa kini dan
masa akan datang

 Kerukunan dan kesejahteraan keluarga.
Melalui bengkel keibubapaan, personel boleh menyampaikan maklumat
tentang sejauhmana ibu bapa atau penjaga telah menjalankan peranan dan
tanggung-jawab mereka terhadap anak-anak. Malek (1999) telah menggunakan
satu modul keibubapaan dan didapati sesuai dijalankan dalam bentuk bengkel.
Berikut adalah cadangan aktiviti yang boleh dijalankan melalui bengkel
keibubapaan.
MODEL PROGRAM : BENGKEL KEIBUBAPAAN (MASA 2 JAM)
Fasa 1 – Menjawab Senarai Semak Keibubapaan
Sebelum menjawab senarai semak, bu bapa atau penjaga perlu diletakkan secara
berasingan dengan anak-anak atau jagaan mereka. Jika personel mengendalikan
bengkel di dalam dewan, letakkan anak-anak di bahagian hadapan dan ibu bapa atau
penjaga di bahagian belakang. Pastikan mereka tidak duduk bersama. Personel
boleh juga mengasingkan anak-anak dengan ibu bapa atau penjaga di bilik yang
berlainan. Anak-anak akan berasa lebih selesa bila menjawab senarai semak tanpa
diganggu oleh ‘jelingan’ ibu bapa atau penjaga mereka. Jika tempat lain diperlukan
maka personel perlu meminta bantuan guru atau orang lain untuk mengendalikan
sesi menjawab senarai semak anak-anak. Berikan masa untuk menjawab sesuai
dengan aras kebolehan pelanggan anda kerana kadang-kadang ada ibu bapa atau
penjaga yang mengadu tak nampak, lupa bawa cermin mata, tulisan terlalu kecil dan
sebagainya. Personel perlu meminta pihak sekolah menyediakan pen atau pensil
kerana ada ibu bapa atau penjaga yang terlupa membawa pen atau pensil.
a. Ibu bapa dan penjaga diberikan Senarai Semak Ibu bapa Profesional (rujuk
Lampiran F1).
b. Pada masa yang sama anak-anak diberikan Senarai Semak Anak Terhadap Ibu
Bapa (rujuk Lampiran F2).
Personel perlu juga memberikan senarai semak kepada semua pelajar walaupun ibu
bapa atau penjaga mereka tidak hadir. Senarai semak yang telah berjawab nanti
akan dapat memberikan maklumat kepada pihak sekolah tentang pandangan anak-
anak mereka terhadap ibu bapa atau penjaga mereka.
Fasa 2 – Memproses Senarai Semak
Setelah masa menjawab tamat, personel atau guru yang membantu akan memimpin
ibu bapa, penjaga dan pelajar memproses hasil senarai semak.
a. Ibu bapa atau penjaga mengira skor senarai semak yang telah mereka jawab.
b. Anak-anak juga dibimbing untuk mengira skor senarai semak mereka.
c. Tahap pencapaian atau aras keprofesionalan ibu bapa dalam menjaga anak-anak
ditentukan melalui kaedah pemeringkatan atau kategori yang mudah. Kategori
tersebut ialah sama ada ibu bapa atau penjaga :
Ibu bapa profesional
Ibu bapa separa profesional
Ibu bapa tidak profesional
d. Pencapaian skor dari senarai semak anak-anak digunakan sebagai perbandingan
untuk menentukan kesahihan aras keprofesionalan ibu bapa atau penjaga.
Fasa 3 – Mendiagnosis Senarai Semak
a. Ibu bapa atau penjaga duduk bersama dengan anak-anak atau jagaan mereka
untuk membandingkan skor dan pencapaian mereka.
b. Ibu bapa dan penjaga mendapatkan penjelasan dari anak-anak mereka jika
terdapat perbezaan pandangan atau persepsi yang ketara (ibu bapa menjawab
selalu, anak menjawab tidak pernah).
c. Personel membimbing ibu bapa tentang pencapaian atau kedudukan mereka
sebagai seorang ibu bapa yang profesional. Pastikan ibu bapa atau penjaga
bersikap terbuka iaitu menerima pandangan atau persepsi anak-anak mereka
secara positif dan cuba memperbaiki jika terdapat kelemahan dan mengekalkan
mana-mana kekuatan.
d. Di akhir sesi, personel mengedarkan Senarai Semak Ibu Bapa Profesional
(rujuk Lampiran F3) iaitu senarai semak peranan dan tanggungjawab yang
seharusnya dimiliki oleh seorang ibu atau bapa atau penjaga yang cemerlang
dan profesional.
BAB
AKTIVITI KOKURIKULUM
11
PEMBIMBING RAKAN SEBAYA
Penubuhan pasukan Pembimbing Rakan Sebaya (PRS) di negara ini telah bermula
dengan usaha memperkenalkan istilah ‘Kaunselor Sebaya’ oleh Unit Bimbingan dan
Kaunseling, Bahagian Sekolah, Kementerian Pelajaran Malaysia. Konsep PRS
mula diperkenalkan melalui buku ‘Panduan Pelaksanaan Perkhidmatan Bimbingan
dan Kaunseling di Sekolah Menengah’ dalam tahun 1984. Pada tahun 1986, Puan
Hajah Zuraidah Abdul Rahman dari Institut Aminuddin Baki (IAB) telah menjalan-
kan projek perintis bagi PRS di empat buah sekolah menengah iaitu dua di Petaling
Jaya dan dua lagi di Kuala Lumpur. Projek percubaan tersebut telah menggunakan
istilah Kaunselor Sebaya. Ekoran daripada itu, Zuraidah (1988) telah memperkenal
dan menyebarluas konsep Kaunselor Sebaya serta modul latihan yang boleh dijalan-
kan di sekolah menengah melalui buku beliau bertajuk ‘Boleh Saya Tolong Anda’.
Pada tahun 1987, beliau telah memperkenalkan istilah Pembimbing Rakan Sebaya
atau PRS bagi menggantikan istilah Kaunselor Sebaya. Kementerian Pendidikan
Malaysia (1992) di bawah Unit Bimbingan dan Kaunseling, Bahagian Sekolah telah
menerbitkan sebuah buku bertajuk ‘Pembimbing Rakan Sebaya : Modul Latihan
Asas’. Buku tersebut dapat memberikan panduan kepada jurulatih PRS atau Guru
Kaunseling untuk mengendalikan latihan asas PRS di sekolah menengah.
KANDUNGAN PROGRAM PEMBIMBING RAKAN SEBAYA
Pengertian Istilah ‘Pembimbing Rakan Sebaya’

 Myrick dan Bowman (Zuraidah, 1987) mendefinisikan Pembimbing Sebaya
sebagai seorang individu yang masih bersekolah yang menggunakan konsep
dan kemahiran menolong untuk membantu pelajar lain, kadang-kadang
orang dewasa, menjelajah beberapa alternatif dalam satu-satu keadaan dan
membuat keputusan yang berkesan.
 Tindall dan Gray (Zuraidah, 1987) telah mendefinisikan Kaunselor Sebaya
sebagai seorang individu sama ada berdasarkan pilihan sendiri atau dipilih,
memberi pertolongan kepada rakan-rakan sebaya dengannya. Mereka ini
bukanlah ahli profesional tetapi berupaya menggunakan kemahiran
kaunseling untuk menolong rakan mereka.
 Zuraidah (1987) pula mendefinisikan Pembimbing Rakan Sebaya sebagai
seorang pelajar yang telah dilatih dalam bidang kemahiran asas komunikasi
dan kaunseling. Dia berfungsi sebagai seorang rakan yang berkesan kepada
rakan sebaya terutama kepada mereka yang memerlukan pertolongan. PRS
bukan sahaja bertugas memberi nasihat atau membantu menyelesaikan
masalah rakan-rakan tetapi dia juga menjadi seorang pendengar yang peka
kepada perasaan orang lain, berminat dan mengambil berat serta rela untuk
memberikan khidmat kepada sistem sekolah.
 Pembimbing Rakan Sebaya membawa erti yang sama dengan

Kaunselor Sebaya, Pembantu Pelajar atau Pembimbing Sebaya.
BAB 11 AKTIVITI KOKURIKULUM 197
Rasional Perlunya PRS

 Khidmat pertolongan yang semakin bertambah.
 Menggunakan pengaruh rakan sebaya secara sistematik bagi tujuan
untuk membimbing rakan-rakan sebaya mereka ke arah perlakuan yang
lebih positif.
 Menyediakan saluran untuk rakan mencurahkan perasaan yang
mungkin sukar dilepaskan kepada orang dewasa.
 Sebagai khidmat sokongan dalam memberikan bimbingan dan perhatian
kepada masalah salah laku di kalangan pelajar.
Falsafah PRS
 Pengaruh orang dewasa berkurangan kepada remaja dan pengaruh
rakan sebaya menjadi penting.
 Pengaruh rakan sebaya merupakan satu bentuk tenaga yang kuat untuk
membawa rakan-rakan ke arah positif atau negatif.
 Latihan PRS dapat menjelajah dan menggunakan pengaruh rakan
sebaya ini secara positif melalui menjadi kawan dan model (contoh
ikutan) yang baik.
Matlamat PRS
 Menolong mengurangkan masalah disiplin di sekolah.
 Membina budaya kasih mesra dan bantu membantu di kalangan pelajar.
 Membantu membina pelajar yang yakin diri dan mempunyai nilai-nilai
murni berasaskan kepercayaan kepada Tuhan.
 Memupuk menjadi orang dewasa yang peka, bertimbang rasa dan rela
untuk menolong, dan yang boleh hidup dalam satu masyarakat yang
majmuk.
Objektif PRS
 Membina pasukan PRS yang terlatih dalam memberikan pertolongan
kepada rakan-rakan mereka.
 Melatih PRS kemahiran asas yang membolehkan mereka berinteraksi
dengan berkesan dengan rakan dan individu lain.
 Membantu pihak sekolah dalam mengatasi masalah salahlaku secara
tidak formal dengan menggunakan pengaruh positif PRS.
 Membina satu perkhidmatan sokongan dalam bidang bimbingan dan
kaunseling untuk mengisi keperluan atau pertambahan tuntutan dalam
khidmat ini.
Fungsi PRS
 Sebagai kawan yang berkesan dan sebagai satu saluran tidak formal
untuk kawan mencurahkan perasaan mereka.
 Sebagai peninjaurasa rakan-rakan untuk membolehkan Guru Kaunseling
menjalankan program-program yang berorientasikan pencegahah
(preventive).
 Penghubung kepada Unit Bimbingan dan Kaunseling jika perlu terutama
bagi kes rujukan.
Siapa PRS
 Dua kategori pelajar atau gabungan kedua-duanya.
 Kumpulan pelajar yang baik iaitu
o mempunyai pencapaian akademik yang baik
o berminat untuk menolong orang lain
o memiliki tret-tret personaliti yang stabil
o mengamalkan sikap positif
o latar belakang kehidupan yang stabil.
 Kumpulan pelajar yang kurang berkesan iaitu
o kerap melakukan salahlaku disiplin
o pemimpin kelompok kecil yang tidak formal dan berpengaruh
serta berpotensi untuk bertingkah laku negatif
o lemah dalam pengurusan diri
o mempunyai motivasi diri yang rendah.
Pendekatan PRS
 Perkembangan Diri (Self-development)
 PRS dilatih untuk memahami dan memperbaiki diri dan berusaha
mengubah perlakuan kepada yang lebih diterima.
 Faham diri, maka PRS lebih faham dan peka terhadap perasaan
orang lain. Berupaya melihat sesuatu secara lebih objektif.
 Menghalang (Preventive)
 PRS menjadi penggerak kepada perubahan perlakuan dan dijadikan
sebagai contoh ikutan (role model).
 Menanam sifat-sifat mulia supaya dapat dipraktik dan disebarkan
melalui pengaruh PRS dan seterusnya memberikan pengukuhan
kepada perlakuan yang positif.
Etika PRS
 Amanah (confidential) iaitu kerahsiaan. Menyimpan rahsia merupakan
etika PRS yang paling penting.
 Menghormati hak rakan untuk berkongsi perasaan dan menerima rakan
tanpa prasangka atau membuat generalisasi umum (penerimaan tanpa
syarat).
 Memberi pertolongan dengan jujur dan memahami batasan (limitasi)
diri.
 Menghormati sekatan-sekatan agama, peraturan sekolah, norma-norma
masyarakat dan budaya.
 Menyedari limitasi atau kemampuan diri dan merujuk kes yang sukar
ditolong kepada Guru Kaunseling.
Aspek Pertolongan
 Tidak Formal
 Menjadi kawan yang peka dan prihatin.
 Mendengar dengan empati dan dapat memberikan respon yang
menggalakkan.
 Melihat masalah dengan lebih objektif.

 Menjadi saluran tidak formal kepada Guru Kaunseling untuk
mendapatkan maklumat permasalahan pelajar.
 Formal
 Menjalankan aktiviti atau projek seperti
 Projek Tutor-Tuti
 Projek Adik Angkat
 Orientasi pelajar baru
 Kelompok perbincangan (study group)
 Kofasilitator dalam kaunseling kelompok
 Membantu unit melaksanakan aktiviti bimbingan
dan kaunseling seperti mengendalikan ceramah,
kempen, pameran, pertandingan dan sebagainya
yang bertujuan untuk membantu rakan.
Jenis Latihan
 Praktik (Amali)
 Belajar melalui pengalaman dalam kehidupan.
 Rujukan dan bacaan.
Kaedah Latihan
 Kuliah
 Permainan
 Main peranan
 Perbincangan terpimpin dan percambahan fikiran
 Simulasi
 Perbincangan kelompok kecil
 Sumbangsaran (brainstorming)
 Ceramah.
Cadangan Skop Latihan Asas

 KESEDARAN KENDIRI
 Memahami tentang kelebihan dan kekurangan diri untuk membina
keyakinan.
 Peka kepada perasaan orang lain.
 Menerima dan menghormati seperti mana diri mahu diterima dan
dihormati.
 Sifat menolong berasaskan amanah, jujur dan tulen.
 PSIKOLOGI PERKEMBANGAN REMAJA
 Definisi remaja
 Perkembangan remaja
 Tugas pengembangan (Havinghurst).
 Hirarki Maslow (Teori Keperluan Manusia).
 Personaliti, konsep kendiri dan imej kendiri.
 Perkembangan fisiologikal, psikologikal, psikososial
dan seksual.
 ISU-ISU REMAJA
 Remaja dan krisis identiti.
 Penglibatan remaja dengan rokok, dadah, inhalan dan pil-pil
psikotropik (syabu, ectacy dan sebagainya).
 Tingkah laku delinkuens, juvana, maladaptif, vandalisme,
gangsterisme dan sebagainya.
 ASAS-ASAS KOMUNIKASI
 Definisi komunikasi.
 Jenis dan bentuk komunikasi.
 Komunikasi yang sihat dan berkesan.
 Halangan dalam komunikasi yang boleh menimbulkan masalah.
 Mengamalkan komunikasi membina berdasarkan kejujuran dan
ketulenan.
 ASAS-ASAS KAUNSELING
 Konsep kaunseling
 Definisi
 Falsafah
 Ciri-ciri kaunselor yang berkesan.
 Kemahiran asas kaunseling*
 Tingkah laku melayan.
 Kemahiran mendengar.
 Kemahiran memberi perhatian.
 Kemahiran memberi respon yang menggalakkan.
 Kemahiran memberi dan menerima maklumbalas yang
menolong.
 Proses kaunseling*
 Membina hubungan.
 Penerokaan.
 Mengenalpasti dan memilih masalah.
 Memilih alternatif.
 Mengambil tindakan.
 Penamatan sesi.
* Maklumat yang diberikan adalah pada tahap yang asas sahaja.
Cadangan Untuk Latihan Lanjutan

 Kemahiran berucap
 Kemahiran kepemimpinan
 Kemahiran belajar berkesan
 Kemahiran membuat keputusan
 Kemahiran asertif (tegas diri)
 Kemahiran memilih prioriti
 lain-lain yang sesuai, mempunyai ruang masa dan mampu dikendali.
Cadangan Ujian dan Inventori

 Pengetahuan tentang kandungan kursus
- Ujian pra dan ujian pos

 Konsep kendiri
- Skala Konsep kendiri Tennessee
 Personaliti
- Inventori Personaliti Warna
- Inventori Personaliti Junior Eysenck
- Inventori Personaliti Sidek
 Kepimpinan
- Ujian Personaliti Stres
 Penilaian Kursus atau Latihan
- Penilaian semasa
- Ujian penilaian keseluruhan
Catatan : Pemilihan inventori psikometrik mengikut kemampuan jurulatih.
Pengiktirafan
 Layak menjalankan sesi temubual dengan rakan (membantu rakan)
 Penganugerahan Sijil.
TUGAS JURULATIH PEMBIMBING RAKAN SEBAYA
Dalam buku Rekod Perkhidmatan Bimbingan dan Kaunseling di sekolah menengah

yang digunakan oleh Guru Kaunseling sebagai catatan rekod kerja mereka telah
menyenaraikan beberapa tugas personel yang melibatkan kumpulan PRS. Di antara
kriteria dan tugas-tugas sebagai jurulatih PRS adalah seperti berikut :
1. Mempunyai pengetahuan dan kemahiran asas dalam bidang bimbingan dan
kaunseling.
2. Merancang, menyelia dan melaksanakan program PRS.
3. Membuat pemilihan ahli pasukan PRS berdasarkan pelajar yang
 pernah menjadi ahli PRS
 berminat
 mempunyai ciri-ciri dan personaliti PRS
 mempunyai ciri-ciri kepimpinan diri yang menonjol atau
 ingin membina kepimpinan diri yang positif.
4. Mengadakan mesyuarat agung.
5. Melatih PRS di peringkat sekolah.
6. Menjadi fasilitator dalam aktiviti-aktiviti PRS di sekolah.
7. Menjadi guru pengiring / fasilitator bagi kursus-kursus PRS anjuran daerah,
negeri atau kebangsaan.
8. Mengawalselia dan menasihat ahli-ahli PRS dalam peningkatan prestasi
akademik dan sahsiah.
9. Membimbing PRS dalam memainkan peranannya di sekolah.
10. Menjadi pakar rujuk (konsultasi) terhadap isu-isu dari ahli-ahli PRS.
11. Menggalakkan ahli-ahli PRS melibatkan diri dalam aktiviti-aktiviti anjuran
sekolah, daerah, negeri dan kebangsaan.
12. Memastikan setiap ahli PRS membuat laporan aktiviti di dalam buku rekod
PRS.
SKIM LENCANA ANTIDADAH
Kementerian Pendidikan Malaysia telah menerbitkan buku Panduan Pelaksanaan

Pendidikan Pencegahan Dadah di Sekolah pada tahun 2003. Di bawah program dan
aktiviti Pendidikan Pencegahan Dadah (PPDa) di sekolah, Skim Lencana Antidadah
atau SLAD merupakan salah satu daripada aktiviti kokurikulum. Buku Log Skim
Lencana Antidadah yang diterbitkan oleh Kementerian Pendidikan Malaysia (2001)
telah menetapkan kurikulum Skim Lencana Antidadah yang perlu dilaksanakan oleh
jurulatih SLAD dan penjelasan tentang konsep, tujuan dan kaedah bagaimana untuk
menggunakan buku log tersebut.
KURIKULUM SKIM LENCANA ANTIDADAH
Terbahagi kepada dua bahagian

 Bahagian 1 : Teori (Pemberian Maklumat)
 Bahagian 2 : Amali
Bahagian 1 (Teori)
 Perubahan, masalah remaja dan penyelesaian.
 Hubungan remaja dengan kemahiran komunikasi.
 Tekanan hidup, kesan dan cara mengatasinya.
 Khidmat bantu di sekolah dan institusi lain.
 Sebab dan kesan merokok.
 Jenis, sebab dan akibat penggunaan dadah.
 Bahan dan kesan inhalan.
 Kesan dan akibat alkohol dan sikap masyarakat terhadapnya.
 Akta Dadah Merbahaya 1952 dan Pindaan 39 (B) – gantung sampai mati.
Bahagian 2 (Amali)
Aktiviti Wajib
 Buku skrap mengumpul maklumat berkenaan dadah.
 Lawatan antidadah dan kerjaya.
 Menyertai aktiviti antidadah yang dijalankan oleh agensi lain.
 Perbualan dengan 10 orang (rakan sebaya, guru dan lain-lain).
Aktiviti Pilihan (Sekurang-kurangnya 4)
 Pertandingan melukis poster
 Pertandingan esei
 Pertandingan sajak (menulis dan mendeklamasi)
 Pertandingan kuiz
 Pertandingan nasyid
 Pertandingan drama sebabak (sketsa).
TUGAS JURULATIH SKIM LENCANA ANTIDADAH
Sehingga kini tiada panduan tugas yang terperinci bagi jurulatih SLAD. Kursus
kejurulatihan SLAD terlalu banyak menekankan aspek kemahiran interpersonal,
pembinaan kendiri positif dan maklumat berkaitan pencegahan dadah. Walaupun

begitu, kriteria dan tugas-tugas jurulatih SLAD yang berikut dapat menjayakan
aktiviti skim lencana tersebut.
1. Pernah mengikuti kursus jurulatih SLAD di peringkat daerah atau negeri.
2. Merancang, menyelia dan melaksana aktiviti SLAD berdasarkan buku Panduan
Pelaksanaan Pendidikan Pencegahan Dadah di Sekolah.
3. Membantu dan melatih ahli SLAD menjalankan aktiviti berdasarkan buku log
Skim Lencana Antidadah, Sekolah Bebas Dadah Menjelang 2012 yang telah
dikeluarkan oleh Bahagian Sekolah, Kementerian Pendidikan Malaysia (2001).
4. Membuat pemilihan ahli-ahli SLAD berdasarkan
 Ahli pasukan pakaian seragam sekolah yang terdiri daripada pelbagai
pasukan.
 Pernah menjadi ahli SLAD.
 Berminat, rajin, kreatif dan memiliki ciri personaliti yang baik.
 Sanggup berkhidmat secara sukarela setelah tamat sekolah.
5. Menggalakkan ahli SLAD menjadi ahli PEMADAM dan menyertai program
SAHABAT PEMADAM.
6. Menjadi fasilitator dalam semua aktiviti SLAD di sekolah.
7. Menjadi guru pengiring atau fasilitator bagi aktiviti pendidikan pencegahan
dadah anjuran daerah, negeri atau kebangsaan.
8. Memastikan ahli-ahli SLAD menjalankan aktiviti dan melengkapkan Buku Log
SLAD bagi memenuhi syarat untuk anugerah iaitu melayakkan ahli menerima
sijil dan lencana SLAD.
KELAB BIMBINGAN DAN KERJAYA
Kelab Bimbingan dan Kerjaya ditubuhkan bertujuan untuk memberikan sokongan

kepada Perkhidmatan Bimbingan dan Kaunseling Sekolah. Di samping itu, ahli-
ahli kelab diberikan pendedahan tentang fungsi dan peranan Perkhidmatan
Bimbingan dan Kaunseling, mereka juga mendapat pendedahan tentang peluang
melanjutkan pelajaran dan pendidikan kerjaya. Di antara aktiviti yang boleh
dijalankan adalah seperti berikut :
 Membantu mengemas dan menyusun atur bilik bimbingan dan kaunseling.
 Mengadakan aktiviti berkaitan peluang belajar dan kerjaya seperti lawatan
kerjaya, minggu kerjaya, pameran kerjaya serta penganjuran pertandingan
berkaitan kerjaya.
 Mengumpul maklumat kerjaya dan pendidikan dengan cara menghubungi
pihak-pihak luar atau membuat keratan akhbar bagi tujuan pengumpulan
maklumat dalam bentuk buku skrap atau maklumat berkomputer.
 Mengemaskini, mempamer dan menyimpan maklumat secara sistematik.
 Mendokumentasikan segala aktiviti yang telah dijalankan dalam bentuk
minit mesyuarat atau laporan aktiviti kelab.
TUGAS PENASIHAT KELAB BIMBINGAN DAN KERJAYA
1. Merancang, menyelia dan melaksanakan program dan juga aktiviti Kelab

Bimbingan dan Kerjaya.
2. Menubuhkan kelab :
 Mencari atau memilih ahli kelab.
 Mengadakan mesyuarat agung.
 Menentukan dasar atau perlembagaan kelab.
3. Memastikan aktiviti kelab berjalan lancar
 AJK menjalankan mesyuarat.
 Menjalankan aktiviti kelab.
4. Menggalak dan memastikan ahli kelab menyertai aktiviti anjuran sekolah,
daerah, negeri dan kebangsaan.
5. Bertindak secara langsung sebagai fasilitator dalam urusan kursus-kursus,
pameran atau kempen yang dijalankan.
6. Menyelaras penggunaan Buku Panduan Kerjaya.
7. Membuat penilaian program kelab.
8. Menilai dan membuat laporan tentang keberkesanan program kerjaya peringkat
sekolah.
KELAB BIMBINGAN
Di sekolah rendah, Guru Bimbingan boleh menubuhkan Kelab Bimbingan. Ahli-

ahli kelab perlulah dipilih dari kalangan pelajar tahap dua yang berminat dan rajin
membantu guru. Tujuan kelab ditubuhkan ialah untuk membantu Guru Bimbingan
dan memberikan pengetahuan kepada pelajar seperti
 Keceriaan bilik bimbingan.
 Pengumpulan bahan maklumat di bilik bimbingan.
 Membantu Guru Bimbingan menganjurkan seminar atau bengkel berkaitan
bimbingan belajar, kerjaya, psikososial dan kesejahteraan mental dan
sebagainya.
 Memberi pendedahan kepada ahli-ahli kelab tentang pelbagai maklumat
berkaitan kemahiran belajar, berkomunikasi secara berkesan, pembinaan
kendiri, peluang belajar, kerjaya dan sebagainya.
 Menjalankan aktiviti kelab seperti membantu rakan, menjadi penghubung
antara rakan dengan Guru Bimbingan, mengadakan lawatan, membuat kerja
amal dan aktiviti-aktiviti yang sesuai dengan konsep bimbingan.
 Melatih ahli mengurus dan menjalankan aktiviti kelab seperti menjalankan
mesyuarat dan menyediakan laporan kegiatan kelab.
KELAB ANTIJENAYAH
Kelab Antijenayah merupakan kelab yang baru dimasukkan sebagai salah satu kelab
dalam aktiviti kokurikulum. Orientasi utama kegiatan kelab ialah dalam bentuk
perkembangan dan pencegahan. Ahli-ahli kelab didedahkan dengan pelbagai aspek
perundangan berkaitan jenayah, menyemai nilai-nilai dan perlakuan yang baik serta
menghindarkan diri dari terjebak dengan perlakuan-perlakuan jenayah. Di antara
aktiviti-aktiviti yang boleh dijalankan adalah seperti berikut :
 Mengadakan aktiviti berkaitan antijenayah seperti pameran berkaitan
keselamatan, ceramah undang-undang dan keselamatan, minggu sifar anti-
salah laku disiplin, minggu bersopan santun dan sebagainya.
 Mengumpul maklumat berkaitan pendidikan antijenayah dengan cara

menghubungi pihak polis atau membuat keratan akhbar untuk dijadikan
bahan pengumpulan maklumat.
 Mengemaskini, mempamer dan menyimpan maklumat dengan cara yang
sistematik.
 Mengadakan aktiviti-aktiviti lawatan ke penjara, pusat pemulihan akhlak,
menghadiri perbicaraan di mahkamah atau program sehari bersama polis.
 Mendokumentasikan segala aktiviti yang telah dijalankan dalam bentuk
minit mesyuarat atau laporan aktiviti kelab.
TUGAS PENASIHAT KELAB ANTIJENAYAH
1. Merancang, menyelia dan melaksanakan program dan aktiviti bagi Kelab Anti-
jenayah.
2. Menubuhkan kelab :
 Mencari dan memilih ahli kelab.
 Mengadakan mesyuarat agung.
 Menentukan dasar atau perlembagaan kelab.
3. Memastikan aktiviti kelab berjalan lancar
 AJK menjalankan mesyuarat.
 Menjalankan aktiviti kelab.
4. Menggalak dan memastikan ahli kelab menyertai aktiviti anjuran sekolah,
daerah, negeri dan kebangsaan.
5. Bertindak secara langsung sebagai fasilitator dalam urusan mengadakan
pameran atau kempen keselamatan yang dijalankan.
6. Membuat penilaian keberkesanan program atau aktiviti kelab yang telah
dijalankan.
PENYELARASAN AKTIVITI KOKURIKULUM
Semua program dan aktiviti kokurikulum bimbingan dan kaunseling perlu diselaras-
kan dengan Unit Kokurikulum. Penyelarasan perlu dibuat kerana ianya melibatkan
penyertaan pelajar, keperluan terhadap komitmen dan kerjasama guru-guru dan
penyelarasan jadual aktiviti kokurikulum.
1. Kegiatan kokurikulum di bawah Unit Bimbingan dan Kaunseling perlulah
diiktiraf sama atau setara dengan kegiatan kokurikulum yang lain yang
dijalankan oleh Unit Kokurikulum sekolah. Misalnya Kelab Bimbingan
dan Kerjaya dan Kelab Antijenayah diletakkan di bawah kategori kelab dan
persatuan.
2. Pasukan Pembimbing Rakan Sebaya dan Skim Lencana Antidadah adalah
unit sokongan bagi kepimpinan sekolah iaitu sama dan setara dengan Badan
Pengawas Sekolah, Pengawas Pusat Sumber, Pengawas Asrama dan Badan
Ketua Kelas. Keanggotaan bagi pasukan ini biasanya dipilih sama seperti
badan-badan sokongan kepimpinan yang lain.
3. Penyertaan pelajar dalam kegiatan kokurikulum bimbingan dan kaunseling
perlu diagihkan oleh Unit Kokurikulum berdasarkan pilihan dan minat
pelajar. Pemilihan aktiviti kokurikulum pelajar mestilah berdasarkan syarat
penyertaan pelajar iaitu setiap pelajar diberi pilihan untuk memilih satu
penyertaan di dalam setiap kategori aktiviti kokurikulum iaitu unit pakaian
seragam, kelab dan persatuan serta permainan.
4. Penglibatan dan pengagihan guru-guru lain sebagai penasihat atau jurulatih
perlu diberi keutamaan kepada guru-guru yang berminat atau mempunyai
pengalaman dalam aktiviti kokurikulum bimbingan dan kaunseling.
5. Penyelarasan dari segi jadual kegiatan kokurikulum perlu ditentukan atau
diselaraskan oleh Unit Kokurikulum.
6. Jika Pengawas Sekolah, Pengawas Pusat Sumber atau Pengawas Asrama
diberikan tauliah perlantikan maka Pembimbing Rakan Sebaya juga perlu
diberikan tauliah yang sama. Bezanya PRS hanya diberi tauliah setelah
mereka berjaya menamatkan sesi latihan sebagai PRS.
7. Aktiviti Skim Lencana Antidadah boleh dijalankan di bawah Jawatankuasa
Pendidikan Pencegahan Dadah (PPDa) sekolah. Kelab Antijenayah juga
boleh dikendalikan oleh Guru Disiplin. Keputusan perlu dibuat oleh pihak
pengurusan sekolah (Pengetua) atau Penolong Kanan Kokurikulum.
BAB
TUGAS-TUGAS KHAS
12
PRIORITI BIDANG TUGAS
Bagi memastikan perkhidmatan bimbingan dan kaunseling dilaksanakan dengan

berkesan, setiap personel perlu merancang, membuat analisis, menstruktur semula,
membina jadual bertugas yang lengkap dan seimbang serta menjalankan penilaian
perkhidmatan. Jika mereka terlibat dalam tanggungjawab mengajar mata pelajaran
akademik, personel perlu mengagihkan masa mengajar dengan masa melaksanakan
perkhidmatan. Setiap personel perlu memberikan keutamaan atau prioriti terhadap
khidmat tertentu ketika melaksanakan perkhidmatan mengikut susunan keutamaan
tugas atau komitmen seperti berikut :
1. Khidmat bimbingan
 Bimbingan individu
 Bimbingan kelompok
 Menyediakan rekod sesi.
2. Intervensi kaunseling
 Kaunseling individu
 Kaunseling kelompok
3. Khidmat perundingan
 Perundingan ibu bapa
 Perundingan guru
 Perundingan dengan pihak pengurusan sekolah
4. Pengurusan
 Menyediakan sasaran kerja, perancangan tahunan dan perancangan
mengikut bidang (tambahan : perancangan strategik)
 Mesyuarat Unit Bimbingan dan Kaunseling
 Menyediakan data dan maklumat pelajar
 Menguruskan sistem fail dan surat menyurat berkaitan dengan unit
 Menguruskan resos, kewangan dan perbelanjaan
 Mengemaskini Buku Rekod Perkhidmatan
 Keceriaan bilik bimbingan dan kaunseling
 Sebaran maklumat dan ‘out-reach’
 Menganjurkan pameran, pertandingan atau lawatan
 Penyertaan pelajar dalam aktiviti unit atau sekolah
 Menyediakan pelaporan (dokumentasi) program dan aktiviti
 Menyediakan laporan bulanan dan tahunan perkhidmatan
 Penilaian dan akauntabiliti.
5. Pengurusan program mengikut bidang
 Akademik
 Kerjaya
 Psikososial dan Kesejahteraan Mental
 Pembangunan, Kepimpinan atau Permasalahan Pelajar
 Pendidikan Pencegahan Dadah, AIDS dan HIV

 Keibubapaan.
6. Aktiviti kokurikulum
 Pembimbing Rakan Sebaya
 Kelab Bimbingan atau Kelab Bimbingan dan Kerjaya
 Kelab Antijenayah
 Skim Lencana Antidadah (SLAD).
7. Tugas-tugas khas
 Setiausaha Jawatankuasa program tertentu
 Penyelaras program mentor-mentee atau minggu suaikenal
 Menganggotai Jawatankuasa tertentu dan menghadiri mesyuarat
 Penglibatan dalam program, aktiviti atau majlis di sekolah.
8. Tugas dan urusan di luar sekolah
 Menyertai program atau aktiviti anjuran PPD, JPN atau KPM
 Memenuhi jemputan sekolah, agensi atau NGO
 Kegiatan kemasyarakatan
Perkhidmatan Bimbingan dan Kaunseling pasti akan ‘tenggelam timbul’
sekiranya perkhidmatan bimbingan pelajar dan juga intervensi kaunseling tidak
diberikan keutamaan kerana ianya merupakan ‘core business’ dan menjadi simbol
kewujudan perkhidmatan tersebut di sekolah. Jika dianalisis semula, kebanyakan
personel lebih banyak menumpukan kepada kegiatan atau terlibat secara berlebihan
dalam aktiviti yang tidak banyak membantu pelajar. Kebanyakan personel menjadi
sibuk apabila ‘membuat kerja orang lain’ dan ‘meninggalkan kerja sendiri’. Bak
kata pepatah ‘kerja orang dijunjung, kerja sendiri dikelek’ (kadangkala kerja sendiri
terus diabaikan!).
TANGGUNGJAWAB MENGAJAR
Bagi Guru Bimbingan, mereka diberikan tanggungjawab mengajar mata pelajaran

tertentu. Bagaimanapun bilangan atau jumlah waktu yang diperuntukkan kepada
personel adalah sedikit berbanding dengan guru-guru lain. Kelonggaran yang telah
diberikan membolehkan personel mengurus khidmat bimbingan di sekolah rendah
supaya menjadi lebih efesien dan dapat berfungsi dengan baik. Memang tidak dapat
dinafikan, ada juga Guru Bimbingan yang dibebankan dengan jumlah waktu yang
banyak iaitu menyamai jumlah waktu mengajar bagi guru-guru akademik. Ada juga
personel yang diarah untuk mengajar mata pelajaran melibatkan kelas peperiksaan.
Jika keadaan ini berlaku, pasti perkhidmatan bimbingan tidak akan dapat dijalankan
dengan sempurna kerana personel perlu menyempurnakan tanggungjawab mengajar
yang tidak boleh diabaikan. Oleh itu, personel terpaksa melipatgandakan tenaga
dan komitmen bagi memenuhi tanggungjawab untuk melaksanakan perkhidmatan
bimbingan dengan sempurna dan berkesan.
Bagi Guru Kaunseling, mereka merupakan personel yang berkhidmat atau
diarahkan supaya melaksanakan perkhidmatan bimbingan dan kaunseling secara
sepenuh masa. Bagaimanapun, terdapat juga sebilangan kecil Guru Kaunseling
yang diarahkan untuk mengajar mata pelajaran tertentu dan pada ketika yang sama
mereka juga diminta melaksanakan perkhidmatan bimbingan dan kaunseling. Ada
juga personel yang berasa ‘kempunan mengajar’ lantas meminta pihak pengurusan
BAB 12 TUGAS-TUGAS KHAS 209
sekolah memberikan mereka beberapa waktu mengajar secara sukarela. Arahan

untuk diberikan kelonggaran atau bertugas secara sepenuh masa telah dikeluarkan
maka terpulanglah kepada pihak pengurusan sekolah atau personel untuk mentafsir,
menimbang dan melaksanakannya.
PENGLIBATAN DALAM PENGURUSAN SEKOLAH
Di sekolah menengah, Guru Kaunseling dianggap sebagai personel yang serba-serbi

boleh, aktif, bertenaga, tidak berkira dan dinamik. Di atas tanggapan yang luarbiasa
itu, mereka diberi kepercayaan oleh pihak pengurusan sekolah untuk menguruskan
beberapa program, aktiviti atau jawatankuasa di peringkat sekolah. Kadang-kadang
keadaan sebaliknya berlaku di mana wujud tanggapan bahawa Guru Bimbingan
atau Guru Kaunseling mempunyai ruang masa yang ‘terlalu banyak’ berbanding
dengan guru-guru lain terutama apabila Unit Bimbingan dan Kaunseling kelihatan
langsung ‘tidak bermaya’ atau tidak berfungsi. Ekoran dari persepsi tersebut maka
pelbagai peranan dan tugas-tugas sampingan perlu dibebankan ke atas bahu
personel supaya personel tidak dituduh ‘makan gaji buta’.
Di antara tugas-tugas khas yang diberikan ialah menjadi setiausaha bagi
jawatankuasa tertentu seperti Program Sekolah Selamat, Program Kelas Tambahan
Pelajar-Pelajar Asrama, Majlis Minggu Suaikenal Pelajar, Pendidikan Pencegahan
Dadah Sekolah dan sebagainya. Ada juga personel yang dilantik sebagai warden
asrama. Malah ada yang dilantik sebagai ketua warden. Jika keadaan ini berlaku
maka personel perlulah mencari sumber tenaga tambahan supaya ‘yang dikendung
tidak berciciran dan yang dikejar semakin nampak’.
Dari segi keperluan bidang tugas dan tanggungjawab, Guru Bimbingan dan
Guru Kaunseling perlu menyertai bersama beberapa jawatankuasa yang diwujudkan
di sekolah. Keterlibatan personel dapat memberikan maklumat berkaitan keperluan
pelajar dan perkongsian idea menangani masalah pelajar dan aspek-aspek berkaitan.
Di antara jawatankuasa yang perlu disertai bersama oleh personel ialah
 Majlis Perancangan Sekolah
 Lembaga Tatatertib
 Jawatankuasa Kewangan Sekolah
 Jawatankuasa Kurikulum
 Jawatankuasa Kokurikulum
 Jawatankuasa Disiplin
 Jawatankuasa Asrama
 Jawatankuasa lain yang ada kaitan dengan maslahat atau kebajikan
pelajar.
Kadang-kadang personel juga diberi peranan dan turut terlibat sama dalam
beberapa majlis atau upacara tertentu yang dijalankan di peringkat sekolah seperti
Hari Ucapan atau Hari Kecemerlangan Pelajar, Hari Kokurikulum, Hari Kantin dan
sebagainya. Lazimnya peranan yang diberikan kepada personel adalah kecil iaitu
sekadar membantu bagi menjayakan majlis. Bagaimanapun, keterlibatan personel
dianggap penting kerana personel tidak seharusnya terasing dalam dunianya sendiri
kerana mereka juga adalah seorang guru dan warga sekolah.
Guru Bimbingan dan Guru Kaunseling juga turut serta memberi sumbangan
dalam aktiviti sukan pelajar iaitu olahraga dan permainan. Terdapat beberapa orang
personel yang terlibat menjadi jurulatih sukan permainan seperti bola sepak, hoki,
sepak takraw, bola baling dan sebagainya. Tanggungjawab menjadi jurulatih sukan
permainan adalah bergantung kepada minat, kebolehan, pengalaman dan komitmen
secara sukarela dari personel itu sendiri. Walaupun begitu, penglibatan personel
tidaklah sehingga menjejaskan tugas dan tanggungjawab mereka dalam
memberikan perkhidmatan bimbingan dan kaunseling. Semasa temasya sukan
olahraga tahunan, personel juga terlibat sama menjadi guru rumah sukan dan ada
kalanya menjadi ketua rumah sukan. Begitulah kelebihan Guru Bimbingan atau
Guru Kaunseling kerana mereka mampu menjadi ‘guru yang berlebih-lebihan dari
guru-guru lain’.
Di samping tugas-tugas di sekolah, kerap kali Guru Bimbingan atau Guru
Kaunseling diminta menjadi guru pengiring kepada pelajar yang terlibat dalam
pelbagai aktiviti di luar sekolah. Rasional kenapa mereka diberikan tugas menjadi
guru pengiring ialah personel tidak terlibat dengan tugasan mengajar. Oleh itu
ketidakhadiran mereka di sekolah tidak akan menjejaskan aktiviti pengajaran dan
pembelajaran di sekolah. Jadi tidak hairanlah ada personel yang mengeluh, malah
ada yang ‘komplen’ kerana terpaksa keluar untuk menguruskan urusan yang tiada
kaitan langsung dengan Perkhidmatan Bimbingan dan Kaunseling.
TUGAS-TUGAS KHAS DI LUAR SEKOLAH

Sebagai seorang personel yang autentik dan profesional, Guru Bimbingan dan Guru
Kaunseling perlu mengimbangi kegiatan luarnya dengan tanggungjawab terhadap
pelaksanaan perkhidmatan bimbingan dan kaunseling di sekolah. Khidmat personel
di sekolah merupakan ‘core business’ dan perlu dibereskan sebelum melaksanakan
kegiatan luar sekolah. Dalam keadaan dan ‘musim’ tertentu, personel menghadapi
dilema kerana terlalu banyak kegiatan atau program dijalankan di peringkat daerah
atau negeri. Personel ‘tidak menang tangan’ ke hulu ke hilir, mundar mandir dan
ada yang langsung ‘tidak lekat di sekolah’ kerana menguruskan sesuatu tugasan
yang bukan menjadi ‘periuk nasinya’.
Kegiatan atau khidmat di luar sekolah boleh dibahagikan kepada dua iaitu
komitmen terhadap Jabatan Pelajaran Negeri atau Pejabat Pelajaran Daerah dan
memenuhi jemputan atau menawarkan perkhidmatan kepada agensi-agensi atau
institusi luar. Jika personel sibuk menjalankan tugas berkaitan Jabatan Pelajaran
Negeri atau Pejabat Pelajaran Daerah masih ada rasionalnya. Tetapi jika kegiatan
banyak ditumpukan kepada aktiviti yang tidak ada kena mengena dengan institusi
pendidikan maka personel perlu menggunakan timbangtara sebelum menyatakan
kesanggupan untuk melaksanakannya.
Lazimnya personel dibenarkan membuat tuntutan perjalanan bagi setiap
khidmat yang telah diberikan. Kadar tuntutan adalah berbeza bagi jenis tugasan
sama ada tuntutan perjalanan menggunakan kenderaan sendiri atau tambang teksi
bagi satu tempat duduk. Kadang-kadang jika tersilap langkah personel tidak akan
mendapat apa-apa bayaran. Jika keadaan sedemikian berlaku, personel tidak perlu
‘menjeruk rasa’ dan anggaplah ianya sebagai sumbangan kebajikan untuk negara,
agama dan anak-anak bangsa.
Di antara kegiatan atau tugas-tugas di luar sekolah yang melibatkan Pejabat
Pelajaran Daerah atau Jabatan Pelajaran Negeri ialah
1. Menghadiri mesyuarat atau taklimat anjuran Unit Hal Ehwal Murid, Jabatan
Pelajaran Negeri atau Pejabat Pelajaran Daerah.
BAB 12 TUGAS-TUGAS KHAS 211
2. Menghadiri mesyuarat atau taklimat anjuran Unit Pendidikan Pencegahan

Dadah Jabatan Pelajaran Negeri atau Pejabat Pelajaran Daerah.
3. Menghadiri kursus, seminar, pameran, perasmian majlis tertentu anjuran
Jabatan Pelajaran Negeri atau Pejabat Pelajaran Daerah.
4. Menyediakan modul atau input-input kursus bagi kursus atau perkhemahan
pelajar yang dianjurkan oleh Unit Hal Ehwal Murid atau Unit Pendidikan
Pencegahan Dadah.
5. Mengendalikan kursus, perkhemahan, seminar, kolokium, pertandingan,
pameran dan pelbagai aktiviti untuk pelajar anjuran Unit Hal Ehwal Murid atau
Unit Pendidikan Pencegahan Dadah. Lazimnya, Guru Bimbingan atau Guru
Kaunseling dilantik sebagai urusetia, fasilitator atau penceramah bagi kursus,
perkhemahan, seminar atau kolokium.
6. Menjadi guru pengiring bagi pelajar yang mewakili daerah atau negeri bagi
pihak Jabatan Pelajaran Negeri atau Pejabat Pelajaran Daerah.
7. Menghadiri kursus atau seminar peningkatan profesionalisme dalam bidang
bimbingan dan kaunseling atau psikologi anjuran Jabatan Pelajaran Negeri
atau Pejabat Pelajaran Daerah
8. Diminta atau diarahkan oleh Unit Hal Ehwal Murid atau Unit Pendidikan
Pencegahan Dadah sama ada menjadi wakil Jabatan Pelajaran Negeri atau
Pejabat Pelajaran Daerah untuk menyampaikan ceramah bagi kursus-kursus
anjuran agensi-agensi luar seperti jabatan kerajaan, agensi-agensi tertentu atau
badan bukan kerajaan.
9. Diminta atau diarahkan oleh Unit Hal Ehwal Murid atau Unit Pendidikan
Pencegahan Dadah sama ada mewakili Jabatan Pelajaran Negeri atau Pejabat
Pelajaran Daerah untuk menghadiri kursus, seminar, konvensyen atau forum
anjuran Kementerian Pelajaran atau agensi luar.
Kadang-kadang personel terutamanya Guru Kaunseling menerima pelbagai
jemputan dari sekolah-sekolah yang berhampiran, institusi pengajian tinggi, agensi-
agensi awam atau badan bukan kerajaan untuk membantu mereka dalam kursus atau
ceramah yang mereka kendalikan. Kepakaran personel yang boleh dimanfaatkan
seperti kepakaran dalam bidang kaunseling atau psikologi, kemahiran atau teknik
belajar berkesan, motivasi pelajar, kemahiran pengurusan diri dan kepimpinan atau
pendidikan keibubapaan. Biasanya personel akan diberikan sedikit ganjaran atau
cenderahati bagi setiap khidmat yang diberikan. Di antara kegiatan atau komitmen
personel ialah
1. Memenuhi jemputan daripada sekolah menengah atau sekolah rendah yang
berhampiran, institusi pengajian tinggi, agensi awam, agensi swasta atau badan
bukan kerajaan untuk menjadi penceramah atau fasilitator bagi kursus, seminar
atau program anjuran mereka.
 Jemputan dari sekolah-sekolah yang berhampiran
– Penceramah motivasi, kemahiran belajar, pengurusan diri dan
kepimpinan pelajar.
– Membantu mengendalikan kursus anjuran pihak sekolah lain seperti
kursus motivasi, kemahiran belajar atau kepimpinan.
– Membantu mengendalikan kursus atau seminar keibubapaan.
– Membantu mengendalikan kursus perkembangan staf berkaitan motivasi
diri, kepimpinan atau pengetahuan tertentu.
 Jemputan agensi awam, agensi swasta, Institusi Pengajian Tinggi atau
badan bukan kerajaan

– Penceramah motivasi, pengurusan diri, kepimpinan dan psikologi.
– Menjadi fasilitator bagi mengendalikan latihan dalam kumpulan (LDK).
– Mengendalikan kursus motivasi dan kemahiran belajar kepada pelajar-
pelajar sekolah yang dianjurkan oleh agensi swasta.
– Memenuhi jemputan pihak media massa seperti radio atau televisyen
untuk slot motivasi mereka.
2. Menawarkan diri menjadi pensyarah, tutor atau jurulatih sambilan bagi pelajar
IPTA atau IPTS
– Jurulatih Kokurikulum seperti Kaunselor Rakan Sebaya
– Pensyarah atau tutor sambilan dalam bidang yang berkaitan dengan
pendidikan, kaunseling atau psikologi.
3. Menawarkan khidmat kaunseling dengan agensi perkhidmatan kaunseling.
Buat masa ini agensi perkhidmatan kaunseling hanya terdapat di bandar-bandar
besar sahaja. Setiap personel yang terlibat perlu mendapatkan lesen sebagai
seorang Kaunselor Berdaftar. Bagi setiap khidmat kaunseling yang diberikan,
pelanggan akan dikenakan bayaran. Personel diberikan ganjaran mengikut
khidmat kepakaran yang telah mereka diberikan.
KHIDMAT MASYARAKAT
Guru Bimbingan atau Guru Kaunseling turut terlibat sama secara aktif di dalam
memberikan khidmat masyarakat. Kegiatan, komitmen dan sumbangan diberikan
adalah secara sukarela. Antara agensi-agensi yang boleh disumbangkan khidmat
bakti ialah Jabatan Kebajikan Masyarakat, Pejabat Agama atau badan-badan bukan
kerajaan (NGO) seperti PEMADAM, PROSTAR atau badan NGO mengenai AIDS
dan sebagainya. Di antara khidmat sumbangan yang boleh diberikan ialah menjadi
ahli kepada jawatankuasa yang ditubuhkan oleh agensi-agensi seperti Jawatankuasa
Kebajikan Kanak-Kanak daerah atau negeri. Personel boleh turut sama membantu
jawatankuasa menjalankan kegiatan menangani masalah atau kes-kes penganiayaan,
pengabaian atau penderaan kanak-kanak dan keganasan rumah tangga. Terdapat
juga personel yang menawarkan diri untuk memberikan khidmat kaunseling bagi
membantu pejabat kebajikan masyarakat atau pejabat agama setempat. Khidmat
kaunseling diberikan kepada orang awam yang dirujuk yang memerlukan khidmat
nasihat berkaitan masalah-masalah peribadi, keluarga atau pun pergolakan rumah
tangga. Bagi personel yang berminat dan suka melakukan kerja-kerja sukarela juga
boleh memberikan sumbangan dengan menjadi ahli serta menyertai program dan
aktiviti anjuran agensi PEMADAM, PROSTAR atau NGO mengenai AIDS.
Bahagian Empat
MEREKOD, MENILAI DAN ISU-ISU
BERKAITAN
BAB 13
Merekodkan Perkhidmatan
BAB 14
Penilaian Perkhidmatan
BAB 15
Menangani Isu-Isu Berkaitan
BAB
MEREKODKAN PERKHIDMATAN
13
BUKU REKOD PERKHIDMATAN
Buku Rekod Perkhidmatan Bimbingan atau Bimbingan dan Kaunseling merupakan

dokumen pengenalan yang paling utama bagi personel Perkhidmatan Bimbingan
dan Kaunseling Sekolah. Setiap rekod yang dicatatkan merupakan manifestasi dari
kewujudan, kehadiran, keterlibatan dan komitmen personel Guru Bimbingan atau
Guru Kaunseling dalam sesebuah sekolah. Ianya juga dapat memberikan gambaran
sejauhmana personel telah dapat berfungsi dan turut memberikan sumbangan dalam
pengurusan dan persekitaran sesebuah sekolah. Tanpa pengenalan atau identiti ini,
personel mungkin menghadapi pelbagai tohmahan, persepsi negatif atau dituduh
tidak melaksanakan tanggungjawab mereka. Keadaan tersebut berlaku disebabkan
personel lebih banyak terlibat di dalam peranan dan aktiviti ‘di belakang tabir’ iaitu
peranan mereka tidak menonjol seperti personel guru yang lain. Misalnya, personel
guru atau pihak pengurusan sekolah mungkin tidak tahu apakah peranan sebenar
seorang personel Perkhidmatan Bimbingan dan Kaunseling. Mereka juga tidak tahu
berapa ramai pelajar yang telah diberikan atau menerima khidmat bimbingan atau
intervensi kaunseling dan sebagainya. Oleh itu, setiap isu atau persoalan hanya
dapat dijawab melalui penyediaan Buku Rekod Perkhidmatan yang lengkap, boleh
dipertanggungjawabkan dan terperinci.
Sebagai dokumen paling utama beberapa perkara penting perlu direkodkan
dalam Buku Rekod Perkhidmatan Bimbingan (SR) atau Buku Rekod Perkhidmatan
Bimbingan dan Kaunseling (SM). Di antara beberapa perkara penting yang telah
dicadangkan serta dimasukkan ke dalam buku rekod perkhidmatan yang disediakan
oleh Unit HEM atau Kementerian Pelajaran ialah
1. Biodata Personel
– Biodata memaparkan maklumat tentang diri, kelayakan, pengalaman dan
sumbangan personel (kerapkali biodata personel dicatatkan secara tidak
lengkap).
2. Asas Perkhidmatan
– Bidang tugas personel
– Sukatan pelajaran Bimbingan atau Bimbingan dan Kaunseling
– Etika Guru Bimbingan atau Etika Guru Kaunseling.
3. Perancangan Perkhidmatan
– Sasaran kerja tahunan
– Perancangan tahunan
– Perancangan mingguan
– Perancangan dan rekod aktiviti harian.
4. Jadual Bertugas
– Jadual bertugas mingguan pelaksanaan perkhidmatan
– Jadual waktu mengajar (jika berkaitan)
– Analisa tugasan atau aktiviti mingguan.
5. Rekod Aktiviti Perkhidmatan Bimbingan dan Kaunseling
– Rekod dan data khidmat bimbingan
– Rekod dan data intervensi kaunseling
BAB 13 MEREKODKAN PERKHIDMATAN 215
– Rekod dan data aktiviti perundingan

– Catatan aktiviti, sumbangan atau penglibatan yang lain.
6. Perkara-Perkara Lain yang Berkaitan
– Piagam pelanggan
– Falsafah, visi dan misi perkhidmatan
– Slogan atau motto perkhidmatan
– Tugas-tugas khas atau sampingan.
CATATAN AKTIVITI GURU BIMBINGAN
Perkhidmatan Mingguan Bimbingan Sekolah Rendah
Dalam Buku Rekod Perkhidmatan Bimbingan Sekolah Rendah format bagi catatan
mingguan perkhidmatan bimbingan di sekolah rendah adalah seperti dalam Rajah
49. Catatan rekod perlulah dibuat setiap kali selepas khidmat bimbingan diberikan.
Khidmat bimbingan yang diberikan sama ada berbentuk individu atau kelompok.
Tandakan ( √ ) dalam petak cara datang dan masukkan bilangan dalam petak kes
bimbingan. Gunakan kod untuk nombor rujukan. Guru Bimbingan juga digalakkan
untuk membuat catatan rekod sesi jika melibatkan intervensi kaunseling terutama
bagi kes-kes disiplin atau pelajar yang dirujuk. Catatan akan memudahkan personel
untuk menyediakan laporan jika diminta oleh pihak sekolah atau ibu bapa.
RANCANGAN MINGGUAN PERKHIDMATAN BIMBINGAN
Bulan : ______________
Minggu : __________ Tarikh Dari : ____________ hingga ________
Jenis Nombor Cara Datang Kes Bimbingan

Bimbingan Rujukan S J R P A K D L
Bimbingan
Individu
Bimbingan
Kelompok
Petunjuk : Cara Datang S – Sukarela J – Jemputan R – Rujukan

Kes Bimbingan P – Peribadi A – Akademik K – Kerjaya
D – Disiplin L – Lain-Lain
Rajah 49 : Format Khidmat Mingguan Bimbingan

216 BAHAGIAN 4 MEREKOD, MENILAI DAN ISU-ISU BERKAITAN
Rekod Harian Perkhidmatan Bimbingan
Catatan perlu dibuat setiap hari persekolahan bagi menggambarkan aktiviti yang
telah dijalankan oleh Guru Bimbingan. Guru Bimbingan perlu mencatatkan setiap
aktiviti bimbingan sama ada ianya dijalankan secara individu atau kelompok. Cara
personel mendapatkan pelanggan (klien) seperti pelajar datang secara sukarela atau
dijemput ke bilik bimbingan, membuat lawatan ke kelas atau mengunjungi tempat-
tempat strategik seperti tandas, surau, bilik-bilik kosong dan sebagainya. Setiap
sesi bimbingan yang dijalankan walaupun mengambil masa 10 hingga 15 minit,
personel perlu mengambil kiranya sebagai khidmat bimbingan. Oleh itu, personel
perlulah bersedia untuk memberikan sesi bimbingan secara bersistematik iaitu
bermatlamat, memberikan panduan, nasihat dan bimbingan tentang aspek atau
bidang tertentu. Personel perlu mencatatkan butiran pelanggan untuk tujuan
catatan. Jika personel mendapati wujud keperluan serta kesesuaian, personel perlu
menjalankan intervensi kaunseling dan seterusnya menyediakan rekod sesi
kaunseling.
RANCANGAN HARIAN PERKHIDMATAN BIMBINGAN
Tarikh : _____________ Hari : __________

SESI BIMBINGAN
Jenis
Nombor Cara Datang Kes Bimbingan
Masa Bimbingan
Rujukan
I K S J R P A K D L
SESI KAUNSELING
Jenis
Nombor Cara Datang Kes Kaunseling
Masa Kaunseling
Rujukan
I K S J R P A K D L
PROGRAM BIMBINGAN
Sasaran /
Masa Bidang Aktiviti Objektif
Jumlah
Rajah 50 : Format Rekod Harian Guru Bimbingan

Di samping menjalankan bimbingan, personel juga menjalankan intervensi

kaunseling atau perundingan. Personel juga terlibat menjalankan program atau
aktiviti tertentu mengikut bidang. Oleh itu, personel perlu mencatatkan semua
program atau aktiviti yang telah dijalankan mengikut masa dan hari program atau
aktiviti tersebut dijalankan. Contoh program atau aktiviti mengikut bidang seperti
dalam jadual di bawah.
BIDANG AKTIVITI OBJEKTIF

Pengurusan Perancangan tahunan Menggubal dan menyusun aktiviti tahunan
Data maklumat pelajar Kemaskini data maklumat
Mesyuarat JK Bimbingan Penyelarasan tugas dan program
Sistem fail Kemaskini fail
Maklumat kesihatan Sebaran maklumat melalui papan pamer
Kemas bilik bimbingan Keceriaan bilik bimbingan
dsbnya.
Akademik Motivasi belajar Meningkatkan kesedaran pelajar
Membaca pantas Meningkatkan kemahiran membaca
Mendengar Kemahiran mendengar di dalam kelas
dsbnya.
Kerjaya Buku skrap kerjaya Pengetahuan tentang maklumat pekerjaan
Minggu kerjaya Sebaran maklumat kerjaya
Lawatan kerjaya Pendedahan sebenar tentang pekerjaan
dsbnya.
Psikososial dan Bulan sopan santun Menerapkan amalan berbudi bahasa
Kesejahteraan Bengkel komunikasi Kemahiran komunikasi berkesan
Mental Penjagaan kesihatan Sebaran maklumat penjagaan kesihatan diri
dsbnya.
dan seterusnya
Jadual 15 : Contoh Catatan Program atau Aktiviti Bimbingan
CATATAN AKTIVITI GURU KAUNSELING
Perkhidmatan Mingguan Bimbingan dan Kaunseling Sekolah Menengah
Buku Rekod Perkhidmatan Bimbingan dan Kaunseling Sekolah Menengah telah

menyediakan suatu format yang memudahkan personel membuat catatan mingguan
Perkhidmatan Bimbingan dan Kaunseling (Rajah 51). Rancangan mingguan adalah
sesuai dicatatkan sebelum memulakan minggu persekolahan. Rancangan hendaklah
berdasarkan kepada takwim atau perancangan untuk tugasan dalam masa seminggu.
Guru Kaunseling seharusnya mampu merancang tugas terkini mereka sepanjang
minggu tersebut. Personel perlu mengumpul maklumat terkini tentang program
atau aktiviti yang akan dijalankan oleh pihak sekolah, PPD atau JPN. Misalnya
menghadiri mesyuarat di sekolah atau PPD, penyertaan dalam acara rasmi sekolah,
diarahkan oleh pihak sekolah menjalankan tugasan di luar sekolah dan sebagainya.
Kadang-kadang terdapat aktiviti bersifat semerta (ad hoc) dan personel terpaksa
menangguhkan program atau aktiviti yang telah dirancang. Jika terdapat lebih dari
seorang Guru Kaunseling di sekolah, pelaksanaan program atau aktiviti bolehlah
diserah tugas kepada personel tersebut.
Format perancangan mingguan seperti yang terdapat dalam Buku Rekod
Perkhidmatan Bimbingan dan Kaunseling terdiri daripada bidang, aktiviti, objektif,
kaedah, sasaran, media, kos, tindakan personel dan catatan. Bidang tugas (rujuk
muka surat 207 – 208) yang dimaksudkan meliputi
1. Khidmat bimbingan
2. Intervensi kaunseling
3. Pengurusan
4. Khidmat perundingan
5. Pengurusan program mengikut bidang
6. Aktiviti kokurikulum
7. Tugas-tugas khas
8. Tugas dan urusan di luar sekolah
RANCANGAN MINGGUAN
Minggu __________ Tarikh Mulai __________ Hingga __________
BIDANG AKTIVITI OBJEKTIF

Bimbingan Bimbingan mencatat nota Pelajar dapat mengutip isi
pelajaran dengan tepat.
Kaunseling Sesi kaunseling bagi klien Meningkatkan pengurusan
KI 061, KI 062, KI 063 kendiri dan interpersonal.
Pengurusan Perbincangan Guru Penyelarasan tugas dan aktiviti
Kaunseling untuk Minggu Kerjaya dan
Karnival Kerjaya
Catatan : rajah di atas dan di bawah terletak pada muka surat bersebelahan.
TINDAKAN
KAEDAH SASARAN MEDIA KOS CATATAN
PERSONEL
Bimbingan Pelajar Ting. Buku teks - En. Ali Guru BM
kelompok 1A Bersalin
Kaunseling Pelajar yang - - En. Ali Dijemput
individu dirujuk
Perbincangan Semua Guru - - En. Ali 22/4/2006
Kaunseling En. Wahid 10.00 pg
Pn. Mastura Bilik B&K
Rajah 51 : Contoh Format Bagi Rancangan Mingguan

Perkhidmatan Bimbingan dan Kaunseling
Rekod Harian Perkhidmatan Bimbingan dan Kaunseling
Seperti mana Guru Bimbingan, Guru Kaunseling perlu mencatatkan aktiviti atau
perkhidmatan yang diberikan secara harian. Aktiviti-aktiviti yang dijalankan sama
ada khidmat bimbingan, intervensi kaunseling atau melaksanakan program atau
aktiviti mingguan yang telah dirancang. Selain daripada itu, terdapat juga aktiviti
tambahan terutama bagi mengisi waktu fleksibel seperti membuat tinjauan ke kelas
atau kawasan yang strategik, menyediakan bahan untuk tujuan sebaran maklumat,
berjumpa dengan guru-guru (perundingan) dan sebagainya. Setiap catatan perlu
ditulis selepas waktu bertugas. Lazimnya, catatan dibuat mengikut urutan masa.
Perkara yang perlu direkodkan ialah masa, bidang tugas, aktiviti dijalankan dan
catatan. Aktiviti yang tertangguh perlu dicatatkan di bahagian akhir lembaran.
RANCANGAN HARIAN
PERKHIDMATAN BIMBINGAN DAN KAUNSELING
Tarikh : ________________ Hari : _____________
MASA BIDANG AKTIVITI CATATAN

Rajah 52 : Format Aktiviti Harian Guru Kaunseling
MEMOIR PERSONEL
Memoir merupakan catatan yang bersifat personal atau peribadi. Memoir bukanlah
bersifat seperti diari kerana memoir tidak mencatatkan peristiwa yang berlaku pada
setiap hari. Ianya adalah catatan pengalaman atau biografi kerjaya atau pengalaman
bertugas Guru Bimbingan atau Guru Kaunseling semasa dan setelah menjalankan
atau mengikuti suatu program atau aktiviti yang berkaitan dengan diri dan profesion
personel. Program atau aktiviti yang disertai seperti mesyuarat, taklimat, seminar,
kursus, bengkel, forum, simposium atau apa juga program pelajar atau guru yang
berkaitan dengan bimbingan, kaunseling atau psikologi yang telah dijalankan atau
dianjurkan di peringkat sekolah, Pejabat Pelajaran Daerah, Jabatan Pelajaran Negeri
atau Kementerian Pelajaran Malaysia.
Butiran catatan dalam memoir bukan sahaja setakat mencatatkan perkara
atau tajuk, tarikh, masa dan tempat. Beberapa perkara lain yang perlu diberikan
perhatian ialah
 input atau maklumat yang sedia diketahui bagi tujuan menyegarkan atau
mengimbas semula atau membuat refleksi.
 input atau maklumat yang baru bagi tujuan merealisasikannya.
 pengalaman, pengetahuan atau kemahiran baru yang boleh memberi nilai
tambah kepada diri dan profesion.
 perubahan dasar, hasrat, paradigma, peraturan dan sebagainya dari pihak
kerajaan atau kementerian.
 perkembangan semasa dan terkini seperti isu-isu semasa yang berkaitan
bidang pendidikan dan pelajar, perkembangan semasa berkaitan personel
dan profesion, program atau aktiviti berkaitan yang akan dilancarkan dan
sebagainya.
Perkara : Taklimat Pengurusan Perkhidmatan Bimbingan dan Kaunseling Sekolah

Tarikh : 15 Januari 2006
Masa : 9.00 – 12.00 tengah hari
Tempat : Bilik Cempaka, PPD ………
Agenda Taklimat
1. Ucapan Tuan PPD
2. Penerangan tentang taklimat oleh Timbalan PPD Pengurusan Pembangunan
Manusia
3. Taklimat oleh Ketua Unit HEM Jabatan Pelajaran Negeri ……. tentang kaedah
membina perancangan dan modul program berorientasikan sekolah bagi Khidmat
Bimbingan dan Kaunseling
4. Jamuan ringan dan bersurai.
Input Taklimat
BIL. PERKARA TINDAKAN

1. Pesanan PPD
a.
b.
2. Taklimat oleh Timbalan PPD PPM

a.
b.
3. Taklimat oleh Ketua Unit HEM JPN ……

a.
b.
c.
Rajah 53 : Contoh Catatan Memoir
DOKUMENTASI PROGRAM DAN AKTIVITI
Dokumentasi merupakan bahan tampak atau media yang boleh dilihat, disemak dan
dijadikan panduan pada masa akan datang. Ianya perlu disediakan selepas sesuatu
program atau aktiviti dilaksanakan. Tujuan utama dokumentasi atau pelaporan ialah
menyediakan bahan bukti bahawa sesuatu program atau aktiviti tertentu terutama
yang melibatkan dana atau peruntukan telah dilaksana atau dijalankan saperti mana
yang telah dirancang. Pelaporan boleh disediakan mengikut tempoh masa sama ada
semasa, berkala atau tahunan. Pelaporan bolehlah disediakan dalam bentuk naratif
berstruktur atau dalam bentuk jadual. Pelaporan berbentuk naratif berstruktur dapat
memberikan gambaran tentang peristiwa atau urutan aktiviti yang telah dijalankan.
Jadual memberikan gambaran numerikal dari segi penyertaan atau penglibatan.
Selain daripada menjadi bahan bukti bahawa sesuatu projek, program atau
aktiviti telah dilaksanakan, pelaporan juga dapat memperagakan kewibawaan Unit
Bimbingan dan Kaunseling yang diurus secara profesional. Penyediaan pelaporan
mempunyai beberapa kepentingan seperti berikut :
 dapat menggambarkan apa yang telah dilaksanakan oleh personel serta
unitnya iaitu pelaksanaan Perkhidmatan Bimbingan dan Kaunseling.

 membantu personel Perkhidmatan Bimbingan dan Kaunseling membuat
bedah siasat (post-mortem) kepada setiap aktiviti atau program yang telah
dijalankan bagi membolehkan mereka mempertingkatkan keupayaan
perkhidmatan pada masa-masa akan datang.
 boleh dijadikan sumber rujukan kepada personel Perkhidmatan Bimbingan
dan Kaunseling dari sekolah-sekolah lain.
 memudahkan proses penyeliaan oleh pihak pengurusan sekolah, Pejabat
Pelajaran Daerah, Jabatan Pelajaran Negeri atau pihak nazir.
 menyakinkan pihak tertentu terutama penyumbang peruntukan kewangan
bahawa sumbangan mereka telah dimanfaatkan dengan baik dan berkesan.
Setiap personel disarankan supaya dapat memberikan komitmen dari segi
tenaga, masa dan sedikit peruntukan kewangan bagi menyediakan pelaporan yang
lengkap, menarik serta bermutu. Memang tidak dinafikan bahawa tugas untuk
menyediakan pelaporan merupakan kerja yang remeh, mengambil masa dan boleh
mengganggu konsentrasi serta kesibukan Guru Bimbingan atau Guru Kaunseling.
Personel bolehlah memasukkan tugas untuk menyediakan pelaporan sebagai tugas
pengurusan iaitu secara berkala dalam tugas mingguan. Walaupun hasil sesuatu
aktiviti atau program adalah cemerlang, jika pelaporan tidak disediakan pelbagai
masalah lain yang akan timbul dan kadang-kadang boleh mewujudkan sangkaan
yang kurang enak didengar. Bak kata pepatah moden, ‘rumah batu sudah siap tetapi
mesin pembancuh mortar masih berbunyi lagi’.
Pelaporan berbentuk naratif berstruktur sesuai untuk melaporkan apa-apa
peristiwa yang telah berlaku sebelum, semasa dan selepas sesuatu program atau
aktiviti dilaksanakan. Bagi mendapatkan keyakinan pihak-pihak yang mempunyai
kepentingan kepada dokumentasi tersebut, personel bolehlah menyelitkan gambar-
gambar yang sesuai dan menarik. Jadual program, peraturan, surat-surat berkaitan
dan contoh sijil penyertaan untuk peserta bolehlah dimasukkan dalam bahagian
lampiran. Contoh format berikut mungkin dapat membantu personel menyediakan
pelaporan atau dokumentasi program atau aktiviti yang dijalankan.
PANDUAN SUSUNATUR PELAPORAN (DOKUMENTASI)
MUKA DEPAN (rujuk Rajah 54)
BAHAGIAN 1 – KERTAS CADANGAN
Tajuk :
Matlamat :
Objektif :
Sasaran :
Tempat :
Penganjur :
Perbelanjaan :
Input :
Jawatankuasa :
Jadual Tentatif :
SEK. KEB. KAMPUNG PUTING BELIUNG,

SERI ANDALAS
TAJUK
Perkhemahan Membina Jati Diri
Pelajar Tahun Lima
TARIKH
22 – 24 September 2006
TEMPAT
Tapak Perkhemahan Bina Insan,
Seri Andalas
PENGANJUR
Perkhidmatan Bimbingan
Persatuan Ibu Bapa dan Guru
Rajah 54 : Contoh Muka Depan Laporan
BAHAGIAN 2 – LAPORAN PERKHEMAHAN
Perjalanan Ke Tapak Perkhemahan :

Tarikh :
Masa :
Aktiviti :
 Ketika berkumpul dan bertolak dari sekolah
 Semasa dalam perjalanan
Tiba Di Tapak Perkhemahan :

Tarikh :
Masa :
Aktiviti :
 Taklimat perkhemahan
 Peraturan perkhemahan
 Mengagihkan kumpulan
 Meninjau tapak perkhemahan
 Menentukan tapak khemah bagi peserta
Persiapan Di Tapak Perkhemahan :

Tarikh :
Masa :
Aktiviti :
 Membersihkan kawasan tapak khemah
 Mendirikan khemah
 Memasak dan makan malam

 Solat Maghrib dan Isyak
Laporan Aktiviti Perkhemahan Mengikut Jadual :

Aktiviti 1 :
Tarikh :
Masa :
Laporan :
Aktiviti 2 :
Tarikh :
Masa :
Laporan :
Aktiviti 3 :
Tarikh :
Masa :
Laporan :
[Selitkan gambar aktiviti yang berkaitan]
Laporan Majlis Penutup (jika ada)

Perasmi :
Tarikh :
Masa :
Aturcara majlis :
BAHAGIAN 3 – ULASAN / CADANGAN

[Membuat ulasan tentang kejayaan perlaksanaan program (perjalanan
aktiviti, perbelanjaan, kesesuaian tempat dan sebagainya), penghargaan
terhadap segala kerjasama serta komitmen guru-guru, peserta dan pihak
pengajur atau pembiaya kos, mencatatkan peristiwa tertentu yang dapat
menarik perhatian, penyataan harapan dan mengemukakan saranan atau
cadangan untuk penambahbaikkan program pada masa akan datang].
BAHAGIAN 4 – LAMPIRAN
 Surat berkaitan
 Jadual program
 Peraturan perkhemahan
 Senarai peserta, guru dan pembiaya
 Modul aktiviti
 Soal selidik penilaian kursus
 Sijil penyertaan dll.
PELAPORAN BERBENTUK JADUAL
Pelaporan berbentuk jadual bertujuan untuk memberikan gambaran tentang jumlah

atau kuantiti program atau aktiviti yang telah dijalankan seperti aktiviti bimbingan,
intervensi kaunseling, khidmat perundingan atau program khas. Pelaporan bentuk
jadual digunakan untuk melaporkan aktiviti yang melibatkan bilangan atau kuantiti
penyertaan serta maklumat tertentu tentang personel lain atau agensi yang terlibat.
Pelaporan mingguan atau bulanan disediakan secara menyeluruh dan tidak perlu
mengikut bidang kerana jumlah aktivitinya adalah sedikit. Setiap hujung tahun
perkhidmatan atau di awal tahun selepas setiap tahun perkhidmatan, pihak Pejabat
Pelajaran Daerah dan Jabatan Pelajaran Negeri akan meminta laporan Perkhidmatan
Bimbingan dan Kaunseling.. Oleh itu, Guru Bimbingan atau Guru Kaunseling tidak
perlu tercari-cari dan hanya perlu merumuskan semua program atau aktiviti yang
telah dijalankan sepanjang tahun perkhidmatan.

RUMUSAN AKTIVITI BULANAN BIMBINGAN DAN KAUNSELING
TAHUN : _________
BULAN : ___________
BIL TARIKH JENIS BIDANG SASARAN JUMLAH KOS SUMBER TEMPAT AGENSI
AKTIVITI PELAJAR KOS TERLIBAT
PETUNJUK BIDANG : 1 : AKADEMIK 2 : KERJAYA 3 : PSIKOSOSIAL
4 : KEIBUBAPAAN 5 : PEMBANGUNAN DIRI PELAJAR
6 : PENDIDIKAN PENCEGAHAN DADAH / HIV / AIDS
Rajah 55 : Rumusan Aktiviti Berbentuk Jadual
Bagi memudahkan lagi tugas menyediakan laporan tahunan perkhidmatan

maka personel perlu menyediakan laporan harian, mingguan atau bulanan terlebih
dahulu. Di antara perkara yang perlu dimasukkan ke dalam laporan bulanan ialah
tarikh program atau aktiviti yang telah dijalankan, jenis aktiviti, bidang, sasaran,
jumlah pelajar yang diberi perkhidmatan, kos (jika melibatkan perbelanjaan atau
pembiayaan), sumber kos atau penyumbang, tempat dijalankan aktiviti dan agensi
yang terlibat jika berkaitan. Kadang-kadang pihak tertentu seperti Pejabat Pelajaran
Daerah atau Jabatan Pelajaran Negeri membuat pemantauan pada penghujung sesi
persekolahan. Dokumentasi ini berguna untuk tujuan penilaian atau pemantauan.
Mereka juga meminta laporan aktiviti Perkhidmatan Bimbingan dan Kaunseling
sekolah pada setiap pertengahan tahun atau di akhir tahun. Oleh itu, personel perlu
menjumlahkan semua kuantiti aktiviti bulanan bagi menyediakan laporan mengikut
tempoh setengah tahun atau setahun. Paparan maklumat bagi laporan boleh disusun
mengikut bidang atau mengikut kronologi tarikh. Gunakan paparan landskap untuk
mendapatkan lajur mendatar yang lebih lebar.
RUMUSAN AKTIVITI TAHUNAN BIMBINGAN DAN KAUNSELING MENGIKUT BIDANG
TAHUN : _________
BIDANG : ________________
BIL TARIKH JENIS SASARAN JUMLAH KOS SUMBER TEMPAT AGENSI

BIDANG : _______________
BIL TARIKH JENIS SASARAN JUMLAH KOS SUMBER TEMPAT AGENSI

….. dan seterusnya
Disediakan oleh,
( )
Rajah 56 : Format Rumusan Aktiviti Mengikut Bidang
LAPORAN PERKHIDMATAN BIMBINGAN DAN KAUNSELING
Pada setiap penghujung tahun atau sebelum berakhir suatu tahun perkhidmatan,
Unit Hal Ehwal Murid, Jabatan Pelajaran Negeri meminta personel menyediakan
laporan tahunan program dan aktiviti perkhidmatan yang telah dijalankan. Laporan
yang diminta biasanya dalam bentuk data numerikal yang melibatkan bilangan dan
jumlah. Di antara perkara yang diminta ialah
 Data maklumat umum sekolah
o Maklumat sekolah
o Enrolmen pelajar
 Data maklumat personel
 Laporan kewangan (keutamaan PCG)
 Laporan perkhidmatan
o Aktiviti bimbingan
o Intervensi kaunseling dan perundingan
o Aktiviti kokurikulum
o Aktiviti mengikut bidang
o dan lain-lain yang sesuai.
MODEL CADANGAN LAPORAN
Pelbagai bentuk atau format telah disediakan oleh Pejabat Pelajaran Daerah atau
Jabatan Pelajaran Negeri apabila mereka meminta personel menyediakan laporan
perkhidmatan. Kebanyakannya adalah berbentuk penjadualan data. Format yang
dicadangkan merupakan adaptasi daripada pelbagai format laporan yang pernah
atau sering digunakan.
LAPORAN PERKHIDMATAN BIMBINGAN DAN KAUNSELING

SEKOLAH MENENGAH / SEKOLAH RENDAH
1. MAKLUMAT SEKOLAH
[Nama dan alamat, kod, gred, nombor telefon, status, enrolmen pelajar, jumlah
guru dan lain-lain maklumat yang berkaitan]
2. KAPASITI DAN KUALITI PERSONEL
Statistik Personel Perkhidmatan Bimbingan dan Kaunseling
Melayu Cina India Lain

Kelulusan Dalam B & K * JUM
L P L P L P L P
Doktor Falsafah
Sarjana
Sarjana Muda (B & K)
Sarjana Muda (Psikologi)
Diploma (B & K)
Diploma (Psikologi)
Kursus 1 tahun
Kursus 6 bulan
Kursus 14 minggu
Lain-lain
JUMLAH
* Pilih kelulusan personel yang tertinggi
Komitmen Personel
Nama personel
Tarikh mula berkhidmat
Tarikh dilantik sebagai GB / GK
Skim jawatan
Tarikh mula berkhidmat di sekolah ini
Tanggungjawab di sekolah selain 1.
daripada GB / GK 2.
3.
Tugas-tugas khas di daerah atau tugas- 1.
tugas lain 2.
3.
Nota : Sediakan ruang dan bilangan jadual yang munasabah mengikut bilangan personel.
3. PERUNTUKAN KEWANGAN BIMBINGAN DAN KAUNSELING
BIL. KETERANGAN JUMLAH (RM)

Bantuan Per Kapita (Per Capita Grant)
1. Baki tahun lepas dibawa ke hadapan (2006)*
2. Peruntukan yang diterima tahun ini (2007)*
3. Jumlah peruntukan (1 + 2)
4. Jumlah perbelanjaan
5. Baki peruntukan sehingga 30 Oktober 2007*
Peruntukan Kerajaan (Program Motivasi)
1. Peruntukan yang diterima tahun ini (2007)*
3. Baki peruntukan (jika ada)
Sumbangan Kewangan Lain Yang Diterima
1. Sumbangan yang diterima tahun ini (2007)*
3. Baki peruntukan (jika ada)
* Contoh tarikh atau tahun.
4. LAPORAN PERKHIDMATAN BIMBINGAN DAN KAUNSELING
A. Bimbingan / Kaunseling Individu
JENIS LELAKI PEREMPUAN

BIL JUM
PERKHIDMATAN M C I L M C I L
1. Akademik
2. Kerjaya
3. Psikososial
4. Peribadi
5. Keluarga
7. Disiplin
8. Dadah
9. HIV / AIDS
10. Lain-lain
B. Bimbingan / Kaunseling Kelompok

BIL JUM
PERKHIDMATAN M C I L M C I L
1. Akademik
2. Kerjaya
3. Psikososial
4. Peribadi
5. Keluarga
7. Disiplin
8. Dadah
9. HIV / AIDS
10. Lain-lain

C. Perundingan

BIL JUM
PELANGGAN M C I L M C I L
1. Ibu bapa
2. Guru
3. Lain-lain
D. Aktiviti Kokurikulum
TAHUN / PEMBIMBING RAKAN SEBAYA (PRS)

TINGKATAN M C I L M C I L JUM
1
2
3
4
5
6
TAHUN / KELAB BIMBINGAN / KELAB BIMBINGAN DAN KERJAYA
1
2
3
4
5
6
TAHUN / SKIM LENCANA ANTI DADAH (SLAD)
1
2
3
4
5
6
TAHUN / KELAB ANTIJENAYAH
1
2
3
4
5
6
E. Program Mengikut Bidang
LELAKI PEREMPUAN
BIDANG INPUT JUM
M C I L M C I L
Pemilihan Mata Pelajaran
Kemahiran Belajar
Peluang Sambung Pelajaran
AKADEMIK Kemasukan ke IPTA / IPTS
Lawatan akademik
Program pemulihan 3M

LELAKI PEREMPUAN
BIDANG INPUT JUM
M C I L M C I L
Inventori Personaliti
Inventori Minat
Inventori Nilai
Ceramah Kerjaya
KERJAYA Lawatan Kerjaya
Karnival Kerjaya
Pameran Kerjaya
Senarai Semak Masalah

PSIKOSOSIAL Program Bina Insan
DAN
Program Pemulihan
KESEJAHTERAAN
MENTAL Kempen Peningkatan Kendiri
Kursus Kepimpinan
Kemahiran Asertif
PEMBANGUNAN
Penyelesaian Masalah
DIRI PELAJAR
Membuat keputusan
Intervensi
Program 5 Minit
PENDIDIKAN Ceramah Antidadah
PENCEGAHAN Kursus Interpersonal
DADAH / Ceramah HIV / AIDS
HIV / AIDS
Karnival Seni Jauhi Dadah
Seminar Keibubapaan
PROGRAM
Lawatan Ke Rumah
KEIBUBAPAAN
Mentor-Mentee
PROGRAM
Orientasi pelajar
KHAS
JUMLAH
Selain daripada matlamat untuk memenuhi kehendak laporan perkhidmatan

oleh pihak-pihak yang berkaitan, pelaporan atau dokumentasi juga dapat digunakan
untuk tujuan-tujuan berikut :
 Menilai sejauhmana visi, misi, falsafah serta objektif perkhidmatan telah
dapat dilaksanakan atau dicapai sepanjang tahun perkhidmatan.
 Menyediakan data dan maklumat berbentuk kualitatif yang dapat memberi
gambaran tentang apa dan berapa (jenis dan kuantiti produktiviti) yang
telah berjaya dihasilkan atau dilaksanakan oleh personel.
 Membantu personel membuat penilaian semula atau pemeriksaan kendiri
terhadap perancangan yang telah digubal di awal tahun bagi membolehkan
mereka memperbaiki atau membuat pengubahsuaian dalam perancangan
bagi tahun perkhidmatan berikutnya.
 Membantu personel membuat justifikasi terhadap keseimbangan dari segi
agihan atau serakan prioriti atau keutamaan terhadap program atau aktiviti
bidang perkhidmatan yang dijalankan. Kadang-kadang personel terlalu
memberikan perhatian kepada bidang perkhidmatan tertentu sehingga tanpa
disedari meninggalkan bidang perkhidmatan yang lain.
 Membantu personel dan pihak pengurusan sekolah menilai sejauhmana
peruntukan dan resos yang disediakan telah dapat dimanfaatkan secara
maksimun dan efisien.
 Sebagai ganjaran intrinsik kerana usaha dan komitmen yang telah dilakukan
oleh personel telah menampakkan hasil. Walaupun hasil atau produktiviti
tidak dapat diukur dalam bentuk prestasi atau pencapaian tetapi sekurang-
kurangnya ia boleh dilihat melalui kuantiti sumbangan.
BAB
PENILAIAN PERKHIDMATAN
14
KONSEP AKAUNTABILITI DAN PENILAIAN
AKAUNTABILITI
Menurut Leon Lessinger (Gibson dan Mitchell, 1986), akauntabiliti adalah suatu
pertanggungjawaban terhadap sesuatu atau kepada seseorang, di mana hasil atau
akbiatnya boleh dijangkakan bagi memenuhi aspirasi atau hasrat pelaksanaan yang
boleh diterima sebagai memenuhi tanggungjawab. Seorang personel dilihat sebagai
telah dapat memenuhi tanggungjawabnya apabila wujudnya aspek-aspek berikut.
1. Berkemahiran dan memiliki kepakaran dalam bidang perkhidmatannya.
 Mengamalkan pengurusan perkhidmatan yang cekap dan efisien.
 Mahir dan berpengetahuan luas tentang pelbagai aspek berkaitan manusia
dan pelanggannya.
 Mahir menggunakan pelbagai kemahiran dan teknik bimbingan yang sesuai
dan berkesan.
 Mahir dengan pendekatan teori kaunseling, teknik, kaedah dan kemahiran
menolong dalam amalannya.
 Menjalankan khidmat dan intervensi secara profesional.
 Mematuhi peraturan, menjaga perilaku dan etika profesionnya.
2. Mempamerkan peningkatan bukan sahaja dari segi kuantiti tetapi juga dari segi
mutu atau kualiti program yang dijalankan. Sentiasa ingin belajar dari kesilapan
atau kelemahan dan berusaha meningkatkan komitmen, inovasi dan kreativiti.
3. Berjaya menghasilkan produk atau natijah yang positif dari setiap apa yang telah
dilaksanakan. Perkhidmatan atau program yang dijalankan dapat diterima dan
memberikan manfaat yang maksimum kepada pelanggan dan profesionnya .
4. Perkhidmatan atau program merupakan proses yang berterusan dan bukan hanya
semata-mata sebagai acara atau peristiwa yang terhenti begitu sahaja.
5. Personel memperolehi kepuasan bekerja secara intrinsik. Jika personel diberi
pengiktirafan secara fizikal, mereka perlu melihatnya sebagai satu amanah dan
kepercayaan yang memerlukan komitmen yang lebih besar.
Krumboltz (Gibson dan Mitchell, 1986) telah mengenalpasti tujuh kriteria
yang perlu dipenuhi untuk menghasilkan sistem akauntabiliti yang berkesan. Jika
diadaptasikan berdasarkan kepentingan dan situasi Perkhidmatan Bimbingan dan
Kaunseling di sekolah maka kriteria tersebut dapat dinyatakan seperti berikut :
1. Bagi memperjelaskan kedudukan dari segi akauntabiliti atau tanggungjawab
Guru Bimbingan atau Guru Kaunseling maka matlamat umum Perkhidmatan
Bimbingan dan Kaunseling seharusnya dipersetujui oleh semua pihak yang
mempunyai kepentingan ke atas perkhidmatan tersebut.
2. Hasil pelaksanaan khidmat atau intervensi yang telah dijalankan oleh personel
perlulah memperlihatkan perubahan tingkah laku pada pelanggan mereka.
3. Khidmat atau intervensi yang dijalankan oleh personel perlu dilihat sebagai kos
(mengambil kira kesan akibat) dan bukan sebagai pencapaian individu.
4. Sistem akauntabiliti yang akan dibina seharusnya menggalakkan keberkesanan
dan peningkatan kendiri yang profesional dan bukannya menjadi medan untuk
mencari kesilapan atau menghukum mana-mana prestasi yang lemah.

5. Bagi menggalakkan pelaporan yang tepat, laporan kegagalan atau hasil yang
tidak dapat dikenalpasti seharusnya diterima dan bukannya dipersalahkan.
6. Mereka yang mempunyai kepentingan dalam sistem akauntabiliti mesti terlibat
sama semasa merancangnya.
7. Sistem akauntabiliti seharusnya tertakluk kepada penilaian dan pengubahsuaian.
Menurut Zuraidah (1996), akauntabiliti merupakan pertangggungjawaban
personel terhadap diri sendiri dan orang lain yang melibatkan persoalan-persoalan
seperti berikut :
 Apakah objektif saya?
 Adakah saya berkesan?
 Adakah cara lain untuk membuat sesuatu supaya lebih berkesan?
Jadual di bawah menunjukkan soalan-soalan berkaitan akauntabiliti yang
sesuai dan boleh dikemukakan kepada mana-mana Guru Bimbingan atau Guru
Kaunseling (Zuraidah, 2001).
ASPEK PERSOALAN
Matlamat dan Apa yang anda cuba capai sebagai seorang Guru Bimbingan atau
objektif Guru Kaunseling? Apakah matlamat anda? Yang mana satu
untuk semua pelajar? Untuk populasi tumpuan? Untuk pelajar
terpilih? Matlamat yang mana diberi keutamaan yang tinggi?
Peranan dan Apa yang sedang anda buat untuk mencapai matlamat anda?
fungsi Bagaimanakah sumbangan anda dikira unik? Apakah yang
kurang atau yang diperlukan untuk memperolehi pendekatan yang
komprehensif?
Jadual dan Bagaimanakan anda mengurus masa bekerja anda? Apakah
takwim bilangan minimum intervensi personel yang boleh dijadualkan
perancangan untuk sesuatu minggu? Bagaimanakan acara dalam takwim
mingguan berkait dengan takwim tahunan? Apakah topik-topik
istimewa yang mendapat perhatian dan bila?
Kemahiran dan Apakah kemahiran yang diperlukan untuk berjaya dalam peranan
tugas dan intervensi anda? Bagaimanakah anda menilai kemahiran
anda? Dalam peranan atau intervensi apa yang anda perlukan
latihan tambahan atau latihan semula?
Aktiviti dan Bagaimanakah anda menyusun dan mengatur aktiviti? Adakah
tatacara sebahagiannya diatur dalam siri yang berturutan atau pun sebagai
satu set pengalaman berstruktur? Apakah jenis Unit Bimbingan
atau Unit Bimbingan dan Kaunseling yang anda perkembangkan
atau pun laksanakan?
Penilaian dan Apakah jenis hasil yang anda perolehi? Bagaimanakah anda
akauntabiliti bertanggungjawab? Adakah anda memberikan perbezaan?
Apakah yang anda buat untuk memberitahu orang lain tentang
kerja anda?
Profesionalisme Apakah yang anda buat untuk terus hidup dari segi profesion?
dan Apakah sumbangan anda kepada profesion anda dan apakah yang
perkembangan anda perolehi darinya? Apakah pandangan anda terhadap
peribadi profesion anda? Apakah yang anda dapat dengan menjadi
seorang Guru Bimbingan atau Guru Kaunseling?
Jadual 16 : Soalan Akauntabiliti Bagi Guru Bimbingan dan Guru Kaunseling

BAB 14 PENILAIAN PERKHIDMATAN 233
Sistem akauntabiliti yang dibina dengan baik akan membantu personel dan
pihak pengurusan sekolah menerima maklumabalas yang tepat tentang setiap hasil
kerja atau perkhidmatan yang telah dilaksanakan. Mana-mana perkhidmatan atau
program yang berkesan lazimnya akan diteruskan, sementara beberapa aspek yang
lemah atau kurang sesuai perlu dibuat penambahbaikkan atau pengubahsuaian.
Bagi melaksanakan sistem akauntabiliti, personel perlu melengkapkan diri
mereka dengan pengetahuan dan kepakaran menjalankan kajian dan juga membuat
penilaian. Kadang-kadang personel cuba mengelakkan diri dari menjalankan kajian
berkaitan akauntabiliti atau keberkesanan perkhidmatan disebabkan oleh beberapa
faktor tertentu seperti sikap, persepsi atau kelemahan diri. Di antara faktor yang
menyebabkan keengganan tersebut ialah
 Menjalankan kajian bukan mudah kerana ianya memerlukan pengetahuan
dan kepakaran yang tinggi.
 Kajian memerlukan masa yang lama dan perlu dibayar dengan komitmen
dan tenaga yang mahal sedangkan hasilnya tidak seberapa.
 Hasil kajian yang negatif akan merosakkan imej dan reputasi personel serta
perkhidmatannya.
 Pihak pengurusan sekolah (Pengetua, Guru Besar atau personel di PPD atau
Jabatan Pelajaran Negeri) tahu bahawa setiap personel sudah memahami
dan bertanggungjawab terhadap bidang tugas mereka. Pemantauan melalui
rekod dan data maklumat umum, laporan perkhidmatan di pertengahan
tahun atau di penghujung tahun dikira sudah mencukupi.
 Kajian tidak perlu dijalankan kerana kerja atau perkhidmatan yang diberi
adalah rutin dan tidak berisiko tinggi.
 Bukan semua perkara perlu didedahkan kerana personel tertakluk kepada
amanah atau tanggungjawab menjaga etika kerahsiaan.
 Personel tidak mempunyai masa yang mencukupi kerana ada banyak kerja
yang lebih penting yang perlu dibereskan.
Bagi menjalankan kajian berkaitan akauntabiliti dan penilaian ke atas setiap
program atau aktiviti yang dijalankan, ianya akan mengambil masa dan memerlukan
komitmen yang tinggi dari personel. Guru Bimbingan atau Guru Kaunseling perlu
membuat pertimbangan untuk memilih mana-mana program atau aktiviti yang perlu
diberikan keutamaan. Personel perlu menyediakan satu sistem akauntabiliti yang
mudah digunakan, boleh diubahsuai, fleksibel dan serbaguna. Personel mungkin
boleh merekabentuk sendiri borang soal selidik atau senarai semak yang piawai bagi
mengesan keberkesanan sesuatu program, aktiviti atau intervensi yang telah mereka
laksanakan.
PENILAIAN PERKHIDMATAN
Penilaian amat berkaitrapat dengan akauntabiliti. Penilaian yang dimaksudkan ialah

proses pengumpulan data dan maklumat dari pelbagai aspek yang berkaitan dengan
keberkesanan sesuatu program perkhidmatan yang dijalankan. Penilaian juga sering
digunakan untuk mengesan sumber-sumber baru yang boleh digunakan bagi tujuan
penambahbaikkan atau meningkatkan keberkesanan perkhidmatan. Penilaian dapat
memberikan panduan atau arahtuju kepada personel Guru Bimbingan atau Guru
Kaunseling (pelaksana di sekolah) dan pihak pengurusan sekolah hinggalah kepada
mana-mana personel atau unit yang berkaitan di jabatan atau kementerian pelajaran
(pembuat keputusan). Hasil penilaian dapat digunakan untuk menentukan sama ada
sesuatu perkhidmatan atau program yang baru adalah perlu, sesuai, bermanfaat dan
mampu disediakan untuk pelanggan di sekolah (pelajar, guru atau ibu bapa).
Menurut Burck dan Peterson (Gladding, 1996) terdapat lima langkah ketika
membuat penilaian perkhidmatan.
1. Menjalankan kajian keperluan
o Guru Bimbingan dan Guru Kaunseling yang bertanggungjawab
akan mengenalpasti masalah atau kelemahan yang terdapat dalam
perkhidmatan atau program yang telah dijalankan.
o Kajian keperluan bermaksud mencari ruang atau situasi yang masih
belum dapat dipenuhi dan seharusnya diisi dengan khidmat atau
program yang boleh memberikan manfaat kepada pelanggan.
2. Menyatakan matlamat dan objektif pelaksanaan perkhidmatan
o Matlamat terakhir perkhidmatan adalah berdasarkan objektif bagi
setiap program yang dilaksanakan.
o Setiap objektif merupakan objektif yang boleh diukur.
3. Merancang dan merekabentuk program penilaian.
4. Mengkaji semula bagi tujuan penambahbaikkan atau pengubahsuaian
program penilaian.
5. Menyediakan laporan hasil program penilaian.
PENILAIAN PERSONEL BIMBINGAN DAN KAUNSELING
Guru Bimbingan atau Guru Kaunseling yang efisien, autentik dan profesional perlu
sentiasa bersifat terbuka dan berlapang dada. Mereka tidak perlu berasa bimbang,
takut menghadapi kenyataan, membentuk tanggapan yang negatif atau mewujudkan
tembok pemikiran (mental block) apabila mereka diberikan penilaian oleh orang
lain. Personel seharusnya sanggup menerima kritikan dan pandangan membina dari
orang lain. Mereka seharusnya telah bersedia dan mampu melakukan pemeriksaan
dan membuat penilaian kendiri. Jika mereka sudah bersedia, personel tidak perlu
berasa sangsi melakukan perubahan sekiranya perubahan yang akan dilakukan dapat
meningkatkan kompetensi dan tahap keprofesionalan diri mereka.
Terdapat beberapa dimensi atau aspek yang boleh dinilai pada diri seorang
personel. Aspek atau dimensi yang boleh dinilai ialah
 Personaliti dan penampilan diri
 Pengetahuan, kemahiran dan kompetensi berkaitan bidang tugas
 Kecekapan atau kemampuan mengurus dan melaksanakan perkhidmatan
 Kebolehan unik individu.
Bagi tujuan penilaian terhadap personel, pihak pengurusan sekolah, pihak
Pejabat Pendidikan Daerah atau Jabatan Pelajaran Negeri boleh menyediakan soal
selidik, inventori atau senarai semak. Instrumen penilaian perlu sesuai, relevan dan
memfokus kepada penampilan diri personel dan aras kompetensi yang diperlukan
untuk melaksanakan perkhidmatan yang diamanahkan kepada mereka. Misalnya
bagi Guru Bimbingan, penekanan kepada aspek perkhidmatan bimbingan menjadi
fokus utama. Bagi Guru Kaunseling, skop penilaian perlulah diperluaskan kepada
intervensi kaunseling, perundingan dan perkhidmatan-perkhidmatan yang lain.
SENARAI SEMAK KRITERIA PERSONEL
Penilaian boleh dibina dalam bentuk soal selidik atau senarai semak. Senarai semak
yang dipaparkan sesuai dijadikan sebagai panduan untuk menilai kompetensi Guru
Kaunseling. Bagi Guru Bimbingan, senarai semak yang dibina perlulah mengambil
kira aras kompetensi mereka dan perkhidmatan yang mereka berikan. Aspek atau
dimensi yang dinilai dalam senarai semak di bawah ialah ciri-ciri personaliti diri,
hubungan dengan orang lain (pelanggan atau klien) dan pengurusan Perkhidmatan
Bimbingan dan Kaunseling.
SENARAI SEMAK KOMPETENSI

PERSONEL BIMBINGAN DAN KAUNSELING
Arahan : Tandakan ( √ ) bagi setiap aspek yang berkaitan dengan diri anda.
TIDAK
BIL. CIRI-CIRI PERSONALITI DIRI YA TIDAK PASTI
1 Memiliki stail atau caragaya tersendiri
2 Memiliki rasa hormat diri dan apresiasi kendiri
3 Memiliki dan memahami identiti diri (jati diri) dengan
jelas
4 Sentiasa hidup dan hidup dengan penuh komitmen
5 Bersifat terbuka dan sedia menerima segala pengalaman
yang dilalui dalam kehidupan
6 Sedar tentang pegangan nilai dan kepercayaan diri
7 Dapat membina aspirasi diri yang realistik dan sedar akan
limitasi diri
8 Autentik, tulen, kongruen, ikhlas dan jujur
9 Berada dalam kehidupan masa kini dan bukan masa lalu
10 Sedia melakukan introspeksi iaitu mampu meneroka dan
melihat ke dalam diri
11 Berkebolehan untuk ketawa iaitu mampu melihat kualiti
kepahitan hidup dan unsur-unsur jenaka di dalamnya
12 Bersedia untuk memikul tanggungjawab bagi setiap
tingkah laku atau tindakan yang telah dan akan dilakukan
dan jika melakukan kesilapan, sanggup menerima dan
mengakuinya
13 Berkemampuan untuk mencabar setiap andaian yang
salah, sikap atau kepercayaan yang boleh merosakkan diri
dan tidak mudah mengalah kepada perkara tersebut
14 Sanggup dan mampu menerima kekaburan atau
ketidakjelasan
15 Dapat menggunakan diri sendiri secara spontan, kreatif,
empatatik dan altrustik
16 Seorang yang stabil, harmoni, tetap dan bermatlamat
17 Memiliki tret personaliti sosial dan suka bekerja dengan
manusia serta selesa berada dalam persekitaran sosial
18 Selesa dengan kuasa iaitu boleh menerima dan mampu
memanfaatkan kuasa yang ada dan tidak menyalahguna-
kan kelebihan tersebut
19 Mampu membina diri, menghadapi ketika yang sukar dan
membentuk semula hubungan signifikan dalam kehidupan
20 Memiliki sifat-sifat kenabian iaitu sidiq, amanah, tabligh
dan fatanah (bagi personel Islam)
TIDAK
BIL. HUBUNGAN DENGAN ORANG LAIN YA TIDAK PASTI
1 Mampu membina hubungan yang mesra dan mendalam
dengan orang lain
2 Berkemampuan untuk menjadi pendengar yang baik
3 Mampu mewujudkan suasana yang teraputik dan fasilitatif
ketika membina hubungan dengan orang lain
4 Boleh menerima dan memberi kasih sayang
5 Mampu berkongsi perasaan dengan orang lain
6 Ikhlas, berminat untuk menolong orang lain dan
penerimaan tanpa syarat
7 Mempunyai perasaan ingin tahu dan sikap mengambil
berat terhadap orang lain
8 Empati dan dapat memahami orang lain
9 Berasa selesa untuk berbincang dengan orang lain
10 Selesa berhadapan dengan pelbagai peringkat emosi
11 Tidak mementingkan diri sendiri iaitu rela mengenepikan
kepentingan diri demi orang lain
12 Mempunyai toleransi terhadap hubungan emosi yang intim
13 Berupaya memperkembangkan kesedaran terhadap kendiri
dan juga orang lain
14 Memberi ruang kepada orang lain untuk melihat dan
menilai diri personel dalam keadaan diri yang sebenar
15 Mempunyai pandangan dan persepsi yang positif terhadap
orang lain
MENGURUS, MENGELOLA DAN TIDAK

BIL. YA TIDAK PASTI
MELAKSANAKAN PERKHIDMATAN
1 Berkemampuan untuk membina perancangan, mengurus,
mengelola dan melaksanakan perkhidmatan berdasarkan
visi, misi, falsafah dan objektif perkhidmatan
2 Memiliki pengetahuan dan kemahiran mengurus
perkhidmatan dengan cekap dan efisien
3 Mempunyai komitmen yang tinggi terhadap kerja atau
program yang dilaksanakan
4 Mampu mengintegrasikan pengetahuan, pengalaman dan
kemahiran saintifik untuk membina kompetensi diri
5 Memiliki kecekapan intelektual dan kemahiran tentang
beberapa pendekatan kaunseling, mempunyai keinginan
serta mampu mempelajarinya dan dapat berfikir pantas
dan menguasai keadaan
6 Memiliki tenaga yang mencukupi di mana intervensi akan
meletihkan emosi dan fizikal di mana personel perlu aktif
dalam setiap intervensi yang dijalankan.
7 Fleksibel iaitu tidak terlalu berpegang kepada satu set
respon tertentu sahaja dan perlu mempelbagaikannya
mengikut keperluan klien atau pelanggan
8 Sentiasa memberi sokongan kepada klien atau pelanggan
serta menghormati setiap pilihan atau keputusan yang
mereka ambil
9 Bersikap muhibah iaitu keinginan membantu klien atau
pelanggan hanya semata-mata kerana klien atau pelanggan
itu sahaja serta mengekalkan etika kebebasan
10 Kesedaran tentang pengalaman budaya yang berbeza
yakni kemahiran untuk berasa selesa ketika berhadapan
dengan klien atau pelanggan dari keturunan dan budaya
yang berlainan
PENILAIAN PERKHIDMATAN BIMBINGAN DAN KAUNSELING

Penilaian terhadap setiap program atau aktiviti perkhidmatan yang telah dijalankan
merupakan indikator bagi menentukan pelaksanaan akauntabiliti iaitu memberikan
gambaran sejauhmana personel telah dapat memenuhi tanggungjawab dan amanah
yang telah diberikan kepada mereka. Penilaian terhadap perkhidmatan juga dapat
membantu pihak pengurusan sekolah, personel di Pejabat Pelajaran Daerah atau
Jabatan Pelajaran Negeri membuat pemantauan atau mengumpul maklumat bagi
mengenalpasti masalah untuk tujuan penambahbaikkan serta menilai prestasi dan
pencapaian personel dan perkhidmatannya.
ASPEK PENILAIAN ATAU PEMANTAUAN
Penilaian yang dijalankan perlulah ringkas, mudah difahami, memenuhi keperluan

dan matlamat penilaian dan tidak membebankan personel untuk menguruskannya.
Instrumen penilaian atau pemantauan boleh disediakan dalam bentuk senarai semak.
Pada bahagian awal borang penilaian, beberapa maklumat umum tentang sekolah
dan enrolmen pelajar bolehlah dimasukkan. Aspek-aspek yang perlu diberikan
penilaian ialah keupayaan personel untuk mengurus, mengelola dan melaksanakan
perkhidmatan, penggunaan kemudahan, sumber atau resos serta isu atau masalah
yang dihadapi oleh personel semasa melaksanakan tanggungjawab dan tugas-tugas
mereka. Selain daripada penilaian pihak pengurusan sekolah (Pengetua atau Guru
Besar) atau personel dari Pejabat Pendidikan Daerah atau Jabatan Pelajaran Negeri,
Guru Bimbingan atau Guru Kaunseling juga berpeluang untuk membuat penilaian
atau pemeriksaan kendiri menggunakan instrumen yang disediakan.
Format penilaian berikut merupakan instrumen pemantauan yang pernah
digunakan oleh Unit Hal Ehwal Murid, Jabatan Pelajaran Perak bagi mengukur dan
menilai prestasi pengurusan dan perkhidmatan bimbingan dan kaunseling sekolah.
Bagaimanapun format tersebut telah dibuat sedikit adaptasi. Format dan aspek
penilaiannya adalah bersesuaian untuk digunakan bagi tujuan penilaian sekolah
menengah dan sekolah rendah.
BIDANG PENGURUSAN
PERKHIDMATAN BIMBINGAN DAN KAUNSELING
1. MAKLUMAT SEKOLAH DAN PENILAI

 Maklumat umum sekolah (nama, alamat, kod, gred, enrolmen pelajar,
jumlah personel, jumlah guru)
 Maklumat penilai (nama, jawatan, unit)
2. PENILAIAN PENGURUSAN
Penilaian menggunakan skala yang berikut :

5 – Sangat Cemerlang 4 – Cemerlang 3 – Baik
2 – Memuaskan 1 – Kurang Memuaskan
Sila tandakan ( √ ) pada ruangan skala yang difikirkan sesuai.
SKALA
BIL. ITEM / PERKARA YANG DINILAI 5 4 3 2 1 SKOR
1. KAJIAN KEPERLUAN
2. PERANCANGAN TAHUNAN DAN BIDANG
Akademik
Pendidikan Kerjaya
Psikososial dan Kesejahteraan Mental
Pembangunan Pelajar
Pendidikan Pencegahan Dadah / HIV / AIDS
Keibubapaan
3. CARTA ORGANISASI PERKHIDMATAN
BIMBINGAN DAN KAUNSELING
Jawatankuasa Induk
Jawatankuasa Pelaksana
Jawatankuasa PPDa Sekolah
Jawatankuasa Aktiviti Kokurikulum Pelajar
4. ASAS PERKHIDMATAN BIMBINGAN DAN
KAUNSELING
Visi
Misi
Falsafah
Objektif
Piagam Pelanggan
5. SISTEM FAIL DAN MAKLUMAT
Fail Am
– Pengurusan Am
– Surat Pekeliling, Etika, Akta
– Kewangan (PCG)
– Jadual Waktu Kelas
– Jadual Bertugas Personel
– Pengurusan Bilik Bimbingan dan Kaunseling
Fail Bidang (6 Bidang Perkhidmatan)
Rekod / Laporan Aktiviti Intervensi
Surat Menyurat
Pelaporan Program / Aktiviti
Laporan Kes Disiplin
Buku Pelawat
Instrumen Ujian Psikologikal / Psikometrik
Dokumentasi Penilaian / Akauntabiliti
6. PERKHIDMATAN BIMBINGAN DAN
KAUNSELING
Buku Rekod Perkhidmatan
Rekod Sesi Bimbingan / Kaunseling Individu
Rekod Sesi Bimbingan / Kaunseling Kelompok
Rekod Sesi Perundingan
Borang-Borang Perkhidmatan
Sebaran Maklumat Perkhidmatan
PELAKSANAAN PROGRAM / AKTIVITI
7. AKADEMIK
8. PENDIDIKAN KERJAYA
9. PSIKOSOSIAL DAN KESEJAHTERAAN
MENTAL
10. PEMBANGUNAN PELAJAR
11. PENDIDIKAN PENCEGAHAN DADAH /
HIV / AIDS

SKALA
BIL. ITEM / PERKARA YANG DINILAI SKOR
5 4 3 2 1
12. KEIBUBAPAAN
13. PROGRAM INOVASI
14. AKTIVITI KOKURIKULUM PELAJAR
Pembimbing Rakan Sebaya
Kelab Bimbingan / Bimbingan dan Kerjaya
Skim Lencana Antidadah
Kelab Antijenayah
15. KECERIAAN BILIK BIMBINGAN DAN
KAUNSELING
Kondusif dan Teraputik
Teratur dan Kemas
Bermaklumat
Kemudahan Disediakan
JUMLAH SKOR KESELURUHAN
JUMLAH SKOR PENUH 75
Memproses Skor Penilaian
Pengiraan Skor = Jumlah Skor Keseluruhan

15 (Komponen Dinilai)
Contoh : 65 = 4.33 = PRESTASI CEMERLANG

15
BIL. SKOR PURATA PRESTASI

1 4.50 – 5.00 SANGAT CEMERLANG
2 3.50 – 4.49 CEMERLANG
3 2.50 – 3.49 BAIK
4 1.50 – 2.49 MEMUASKAN
5 1.00 – 1.49 KURANG MEMUASKAN
3. ISU ATAU MASALAH PERKHIDMATAN
BIL. ISU / MASALAH* ADA TIADA

1. Kemahiran mengurus dan melaksanakan
perkhidmatan
2. Kemahiran mengendalikan sesi bimbingan /
kaunseling / perundingan
3. Menjalankan program dan mengurus perbelanjaan
4. Menjalankan kerja-kerja pengurusan dan perkeranian
5. Mengajar mata pelajaran akademik
6. Bebanan kerja luar (PPD, JPN dll)
7.
* Sekadar menunjukkan beberapa contoh masalah

PENILAIAN PENDIDIKAN PENCEGAHAN DADAH SEKOLAH
Walaupun Pendidikan Pencegahan Dadah (PPDa) di sekolah bukanlah menjadi

tanggungjawab sepenuhnya Perkhidmatan Bimbingan dan Kaunseling tetapi Guru
Bimbingan atau Guru Kaunseling perlu mengambil berat tentang pengurusan dan
pelaksanaan program yang dijalankan. Hakikat sebenarnya, PPDa memerlukan
seorang personel yang khusus bagi mengurus, mengelola dan melaksanakan setiap
program yang dijalankan di peringkat sekolah, PPD atau JPN. Ketiadaan personel
yang khusus menyebabkan PPDa di sekolah seringkali dibebankan kepada Guru
Bimbingan atau Guru Kaunseling. Peranan dan tanggungjawab personel adalah
sebagai Ahli Jawatankuasa PPDa sekolah. Personel diberikan tanggungjawab untuk
menyelaras dan melaksanakan program Pembentukan Sahsiah Antidadah bersama
dengan Guru Disiplin. Di antara aktiviti di bawah program tersebut ialah
 Kemahiran Personal dan Interpersonal
 Kaunseling PPDa (Kaunseling Antidadah)
 Program Intervensi Pelajar
 Kolokium Kepimpinan PPDa
 Program Waja Diri
 Seminar PPDa
 Program Keibubapaan.
Bagi tujuan penilaian pelaksanaan PPDa, maka instrumen penilaian perlu
dibentuk secara menyeluruh berdasarkan sukatan PPDa yang telah ditentukan oleh
Bahagian Sekolah, Kementerian Pendidikan Malaysia (2003) dalam buku Panduan
Pelaksanaan Pendidikan Pencegahan Dadah di Sekolah. Contoh instrumen berikut
merupakan instrumen yang pernah digunakan oleh Unit Pendidikan Pencegahan
Dadah, Jabatan Pelajaran Perak. Instrumen pemantauan tersebut mengandungi
maklumat sekolah, perkara-perkara yang perlu disediakan oleh pihak pengurusan
dan kepimpinan PPDa sekolah, program PPDa yang perlu dilaksanakan dan rekod
penyertaan pelajar dalam program PPDa dari peringkat sekolah hingga ke peringkat
kebangsaan.
1. PENGURUSAN DAN KEPIMPINAN
Sila gunakan skala berikut : Tandakan ( √ ) pada ruangan skala.

4 – Amat Baik 3 – Baik 2 – Sederhana 1 – Perlu diperbaiki
SKALA
BIL. PENGURUSAN DAN KEPIMPINAN CATATAN
4 3 2 1
1. Visi PPDa
2. Misi PPDa
3. Fail Pengurusan PPDa
– Surat Pekeliling Ikhtisas PPDa
– Buku Panduan / Tatacara PPDa
4. Jawatankuasa PPDa
5. Carta Organisasi
6. Takwim PPDa Tahunan Sekolah

SKALA
BIL. PENGURUSAN DAN KEPIMPINAN CATATAN
4 3 2 1
7. Perancangan Program PPDa
8. Pelaksanaan Program PPDa
9. Pelaporan Program PPDa
10. Program Perkembangan Staf (PPDa)
11. Rekod Kes Pelajar
12. Rekod Keahlian SLAD (SM) Bil. Ahli SLAD
13. Rekod Pelajar Ponteng
14. Rekod Pelajar Berpotensi Ponteng
15. Rekod Bersemuka Dengan Pelajar
16. Nyatakan aktiviti lain jika ada
2. PELAKSANAAN PROGRAM PPDa
Sila tandakan ( √ ) di ruangan ADA atau TIADA
BIL. PERKARA ADA TIADA CATATAN

KURIKULUM
1. Program Cuma 5 Minit Antidadah
2. PPDa dalam KBSM
3. Program PINTAR (SR Terpilih Sahaja)
4. Ceramah PPDa
5. Pameran PPDa
6. Mesej Antidadah
KOKURIKULUM
1. Program Skim Lencana Antidadah
(SLAD)
2. Minggu Antidadah (Februari & Jun)
3. Seminar PPDa
4. Karnival Seni PPDa
– Penulisan Esei
– Melukis Poster Antidadah
– Penulisan Sajak Antidadah
– Mendeklamasi Sajak Antidadah
– Boria Antidadah
– Nasyid Antidadah
– Dikir Barat Antidadah
– Buku Skrap Antidadah
5. Perkhemahan
– Perkhemahan SLAD
– Perkhemahan Antidadah

BIL. PERKARA ADA TIADA CATATAN
PEMBANGUNAN SAHSIAH
1. Program Keibubapaan (Ceramah /
Seminar)
2. Kolokium Kursus Kepimpinan SLAD
3. Kaunseling PPDa
4. Ujian Urin Pelajar Bil. pelajar
Bil. kes
5. Kursus Wajadiri (SM)
6. Kursus Wajanita (SM)
7. Kursus Jatidiri
3. REKOD PENYERTAAN PELAJAR DALAM PROGRAM PPDa
Sila nyatakan jumlah pelajar yang terlibat mengikut peringkat.
BIL AKTIVITI SEKOLAH ZON DAERAH NEGERI KEB.

1. Kolokium SLAD
2. Ceramah PPDa
3. Seminar PPDa
4. Kem PINTAR
5. Karnival Seni PPDa
6. Perkhemahan PPDa
7. Kursus Wajadiri
8. Kursus Wajanita
9. Tunas Jambori SLAD
10. Aktiviti lain jika ada
PENILAIAN PRESTASI KERJA
Berdasarkan Sistem Saraan Baru (SSB) yang telah dimulakan pada tahun 1992,
setiap penjawat kerajaan dinilai menggunakan Borang Penilaian Prestasi Kerja.
Sistem penilaian tersebut terus dikekalkan dalam Sistem Saraan Malaysia (SSM).
Bagaimanapun, instrumen tersebut tidak lagi menjadi instrumen penilaian yang
utama dan muktamad. Dalam SSM, penilaian prestasi kerja merupakan penilaian
sokongan kepada Penilaian Tahap Kecekapan (PTK) untuk tujuan anjakan gaji dan
kenaikan pangkat. Bagaimanapun Penilaian Prestasi Kerja dalam SSM dianggap
penting kerana penjawat kerajaan yang mengungguli prestasi cemerlang disertai
dengan sokongan Pengetua / Guru Besar adalah layak untuk menerima Anugerah
Perkhidmatan Cemerlang.
Dalam SSM, semua personel guru yang mengajar mata pelajaran akademik
diwajibkan mencatat semua aktiviti kerja mereka dalam buku rekod mengajar. Oleh
itu, Buku Rekod Mengajar guru merupakan dokumen utama dalam menilai prestasi
kerja mereka. Bagi Guru Kaunseling, personel dilantik dan dikecualikan daripada
tugas mengajar mata pelajaran akademik. Oleh itu, personel memerlukan dokumen
lain untuk tujuan penilaian prestasi kerja. Di antara dokumen tersebut ialah Sasaran
Kerja Tahunan (SKT) dan Buku Rekod Perkhidmatan Bimbingan dan Kaunseling.
Menjadi tanggungjawab personel untuk menyerahkan SKT mereka kepada Pegawai
Penilai Pertama (Penolong Kanan Pentadbiran) di sekolah masing-masing pada
setiap awal tahun perkhidmatan. Di pertengahan tahun, SKT tersebut akan disemak
semula atau dibincangkan bersama-sama dengan Pegawai Penilai Pertama untuk
melihat sejauhmana prestasi sasaran kerja telah dapat dicapai oleh personel. Pada
penghujung tahun perkhidmatan (lazimnya pada bulan Oktober), SKT akan disemak
sekali lagi. Personel perlu mencatatkan semua sasaran kerja yang telah dicapai dan
sasaran kerja yang tidak dapat dilaksanakan. Laporan prestasi pencapaian sasaran
kerja perlu disertakan bersama dalam Borang Penilaian Prestasi Kerja untuk tujuan
penilaian prestasi kerja oleh Pegawai Penilai Pertama dan Pegawai Penilai Kedua
(Pengetua).
PENILAIAN TAHAP KECEKAPAN
Sistem Saraan Malaysia (SSM) telah dilaksanakan pada 1 November 2002. SSM
telah memperkenalkan peperiksaan Penilaian Tahap Kecekapan (PTK) sebagai satu
daripada kriteria untuk anjakan gaji dan kenaikan pangkat bagi semua kakitangan-
nya. Bagaimanapun, kenaikan pangkat adalah tertakluk kepada syarat-syarat lain
seperti laporan penilaian prestasi tahunan dan perakuan Ketua Jabatan (sokongan
dan kesesuaian). Bagi anjakan gaji kelulusan di tahap cemerlang akan diambil kira
sebagai syarat utama. Konsep penilaian dalam PTK berasaskan kepada kompetensi
iaitu penilaian berdasarkan aktiviti kerja, pengetahuan dan kemahiran personel
dalam konteks kerja. PTK dibentuk melalui dua kaedah penilaian iaitu peperiksaan
dan kursus. Terdapat enam tahap kecekapan iaitu TK1 – TK6 untuk Kumpulan
Pengurusan dan Profesional (siswazah / PPPS) dan empat tahap kecekapan iaitu
TK1 –TK4 bagi Kumpulan Sokongan (bukan siswazah / PPPBS). TK1 dan TK2
bagi Kumpulan Pengurusan dan Profesional dan TK1 hingga TK3 Kumpulan
Sokongan ialah tahap kecekapan yang dinilai melalui peperiksaan. Bagi tahap
kecekapan yang selebihnya dinilai melalui kursus.
Kementerian Pelajaran Malaysia (2003) telah menyediakan sukatan untuk
peperiksaan Penilaian Tahap Kecekapan Skim Perkhidmatan Guru Bukan Siswazah
dan Skim Perkhidmatan Guru Siswazah. Kertas peperiksaan PTK mengandungi
dua bahagian iaitu Bahagian I (Kompetensi Umum) dan Bahagian II (Kompetensi
Khusus / Fungsi). Perbezaan di antara tahap kecekapan bagi kakitangan siswazah
dengan kakitangan bukan siswazah hanyalah pada aras kecekapan dan skop bidang
kerja. Perbezaan antara PTK1 dan PTK2 atau PTK3 ialah PTK1 memberikan
penekanan kepada pengetahuan asas berkaitan bidang tugas, sementara PTK2 dan
PTK3 menekankan tentang kemahiran atau kecekapan bagi mengurus bidang tugas.
Bahagian I (Kompetensi Umum) terdiri daripada dua aspek kompetensi
iaitu Kompetensi Teras dan Kompetensi Profesional. Bahagian II (Kompetensi
Khusus atau Fungsi) terdiri daripada 16 fungsi pengurusan. Bagi Guru Kaunseling
DG 41 yang berhasrat mengambil kertas berkaitan dengan Perkhidmatan Bimbingan
dan Kaunseling perlu mengambil Kertas 701/14 bagi PTK 1 dan 702/14 bagi PTK 2
iaitu Fungsi Pengurusan Bimbingan dan Kaunseling. Bahagian II (Kompetensi
Khusus / Fungsi) bagi Fungsi Pengurusan Bimbingan dan Kaunseling, perkara atau
aspek yang dinilai bagi PTK 1 (kertas 701/14) dan PTK 2 (kertas 702/14) adalah
sama kecuali pada perkara atau aspek yang terakhir iaitu berkaitan surat pekeliling
ikhtisas. Tahap yang diuji bagi PTK 1 dan PTK 2 adalah berbeza seperti berikut :
 PTK 1 – penekanan kepada pengetahuan dan kemahiran.
 PTK 2 – penekanan kepada pengetahuan dan kemahiran mengurus dan
memimpin.
Jadual berikut adalah contoh sukatan peperiksaan PTK1 dan PTK2 dalam
aspek kompetensi umum dan kompetensi khusus atau fungsi bagi Guru Kaunseling
(PPPS DG 41).
BAHAGIAN I – KOMPETENSI UMUM
A. Aspek Kompetensi Teras
BIL. ASPEK DINILAI PTK 1 (701/01) PTK 2 (702/01)

1. Pengurusan a. Pengetahuan tentang a. Pengetahuan tentang
Personel peraturan dan proses urusan peraturan dan proses urusan
yang berkaitan dengan yang berkaitan dengan
pengambilan, lantikan, pengambilan, lantikan,
kenaikan pangkat dan kenaikan pangkat dan
penamatan kakitangan penamatan kakitangan
awam. awam.
b. Pengetahuan tentang b. Kemahiran mengendalikan
peraturan dan urusan tata- peraturan dan urusan tata-
kelakuan dan tindakan kelakuan dan tindakan
tatatertib. tatatertib.
c. Pengetahuan tentang c. Kemahiran mengurus
tatacara pengurusan kemudahan-kemudahan
kemudahan-kemudahan pegawai awam seperti
pegawai awam seperti kemudahan perjalanan,
kemudahan perjalanan, pertukaran dan kursus, cuti-
pertukaran dan kursus, cuti- cuti, rumah-rumah
cuti, rumah-rumah kerajaan, rawatan dan
kerajaan, rawatan dan perubatan.
perubatan.
2. Pengurusan dan a. Pengetahuan tentang a. Pengetahuan tentang
Pentadbiran pengurusan program ke arah pengurusan program ke arah
Organisasi penambahbaikkan dan penambahbaikkan dan
pemantapan pembangunan pemantapan pembangunan
sesebuah organisasi. Ini sesebuah organisasi. Ini
meliputi penambahbaikkan meliputi penambahbaikkan
sistem pengurusan dan sistem pengurusan dan
pembangunan kemahiran pembangunan kemahiran
di sektor awam. Ia di sektor awam. Ia
merangkumi aspek-aspek merangkumi aspek-aspek
seperti berikut : seperti berikut :
(i) Inovasi perkhidmatan (i) Inovasi perkhidmatan
awam awam
(ii) Peningkatan (ii) Peningkatan
produktiviti dalam produktiviti dalam
perkhidmatan awam perkhidmatan awam
(iii) Penggunaan borang (iii) Penggunaan borang
tindakan kerja tindakan kerja

BIL. ASPEK DINILAI PTK 1 (701/01) PTK 2 (702/01)
(iv) Pengurusan mesyuarat (iv) Pengurusan mesyuarat
pagi pagi
(v) Piagam Pelanggan (v) Piagam Pelanggan
3. Dasar a. Pengetahuan tentang a. Kemahiran melaksanakan
Pembangunan tujuan, rasional, konsep, dasar-dasar pembangunan
Negara pelaksanaan dan kesan- yang telah ditetapkan oleh
kesan dasar pembangunan kerajaan seperti :
yang telah dilaksanakan (i) Dasar Pembangunan
oleh Kerajaan seperti Nasional
(i) Dasar Pembangunan (ii) Dasar Pendidikan
Nasional Malaysia
(ii) Dasar Pendidikan (iii) Dasar Sains dan
Malaysia Teknologi
(iii) Dasar Sains dan (iv) Dasar Bersih, Cekap
Teknologi dan Amanah
(iv) Dasar Bersih, Cekap (v) RRJP
dan Amanah
4. Keutuhan Peribadi a. Nilai-nilai murni yang perlu a. Nilai-nilai murni yang perlu
diamalkan oleh kakitangan diamalkan oleh kakitangan
awam ke arah meningkatkan awam ke arah meningkatkan
kualiti dan produktiviti kualiti dan produktiviti
perkhidmatan awam seperti perkhidmatan awam seperti
(i) Nilai-nilai utama dalam (i) Nilai-nilai utama dalam
perkhidmatan awam perkhidmatan awam
(ii) Tonggak 12 (ii) Tonggak 12
(iii) Etika Perkhidmatan (iii) Etika Perkhidmatan
Awam Awam
(iv) Keutuhan dalam (iv) Keutuhan dalam
Perkhidmatan Awam Perkhidmatan Awam
5. Komunikasi Kemahiran : Kemahiran :
a. Berkomunikasi a. Berkomunikasi
b. Komunuikasi Interpersonal b. Komunuikasi Interpersonal
c. Menghadapi halangan c. Menghadapi halangan
komunikasi komunikasi
6. Perundingan
Berkesan
B. Aspek Kompetensi Profesional
BIL PTK 1 (701/01) PTK 2 (702/01)

Mengetahui tentang Mengetahui tentang
a. Sejarah Pendidikan Negara Kepentingan Sejarah Pendidikan Negara
(i) Fakta-fakta sejarah zaman berdasarkan :
penjajahan, Penyata Razak 1956 (i) Penyata Razak 1956
(ii) Laporan Kabinet 1979 (ii) Laporan Kabinet 1979
b. Akta Pendidikan 1966, pindaan tahun Pelaksanaan Akta Pendidikan 1966,
2002 pindaan tahun 2002 berkaitan dengan
(i) Pendidikan wajib (i) Pendidikan wajib
(ii) Kurikulum Kebangsaan Prasekolah (ii) Kurikulum Kebangsaan Prasekolah
c. Falsafah Pendidikan Negara Falsafah Pendidikan Negara
(i) Penyata Razak 1956 (i) Penyata Razak 1956
(ii) Penyata Rahman Talib 1961 (ii) Penyata Rahman Talib 1961
(iii) Laporan Kabinet mengkaji (iii) Laporan Kabinet mengkaji
pelaksanaan Dasar Pelajaran pelaksanaan Dasar Pelajaran
Kebangsaan Kebangsaan
BIL PTK 1 (701/01) PTK 2 (702/01)
Mengetahui tentang Mengetahui tentang
d. Kurikulum Kebangsaan Kurikulum Kebangsaan
(i) Prinsip KBSM & KBSR (i) Prinsip KBSM & KBSR
(ii) Prasekolah (ii) Prasekolah
e. Sistem dan Struktur Pengurusan Sistem dan Struktur Pengurusan
Pendidikan Pendidikan berdasarkan :
(i) Fungsi asas Bahagian & Jabatan (i) Fungsi asas Bahagian & Jabatan
di Kementerian Pendidikan di Kementerian Pendidikan
(ii) Fungsi asas Pejabat Pendidikan (ii) Fungsi asas Pejabat Pendidikan
Daerah & Jabatan Pendidikan Negeri, Daerah & Jabatan Pendidikan Negeri,
cawangan-cawangan Bahagian cawangan-cawangan Bahagian
Kementerian di negeri. Contoh : Kementerian di negeri. Contoh :
Jemaah Nazir, Pusat Kegiatan Guru Jemaah Nazir, Pusat Kegiatan Guru
(PKG) dan Pusat Sumber Pendidikan (PKG) dan Pusat Sumber Pendidikan
Negeri (PSPN). Negeri (PSPN)
(iii) Maklumat lahir 60 pelajar aliran
sains dan 40 pelajar aliran sastera
(iv) RRJP 3 – Guru Siswazah di Sekolah
Menengah dan 50% di Sekolah
Rendah (RM ke 8)
(v) Sekolah Wawasan.
f. Nilai / Sikap Nilai / Sikap
Pengetahuan dan pengamalan nilai / sikap Pengetahuan dan pengamalan nilai / sikap
dalam etika keguruan. dalam etika keguruan.
g. Sistem dan Struktur Pengurusan
Pendidikan
(i) Urusan perjawatan dan pengesahan
jawatan
(ii) Urusan latihan dan kemajuan staf
(iii) Pertukaran guru dan murid
h. Isu Semasa dalam Pendidikan
(i) Pengajaran Matematik dan Sains
dalam Bahasa Inggeris
(ii) Sistem meritokrasi dan penguasaan
3M
BAHAGIAN II – KOMPETENSI KHUSUS / FUNGSI

FUNGSI PENGURUSAN BIMBINGAN DAN KAUNSELING DG41
BIL. PERKARA / ASPEK DINILAI TAHAP DIUJI

1. Dasar Pelaksanaan Perkhidmatan Bimbingan dan PTK 1 – Pengetahuan dan
Kaunseling kemahiran
a. Laporan Jawatankuasa Kabinet Mengkaji PTK 2 – Pengetahuan dan
Pelaksanaan Dasar Pelajaran (1979) kemahiran
b. Falsafah Pendidikan Kebangsaan mengurus
c. Wawasan 2020 dan memimpin
d. Prinsip Perkhidmatan Bimbingan dan Kaunseling
e. Kod Etika Kaunseling
f. Akta Kaunselor 1998 (Akta 580)
2. Mengenalpasti keperluan guru / staf / murid / pelajar PTK 1 – Pengetahuan dan
melalui kaedah kemahiran
a. Pemerhatian PTK 2 – Pengetahuan dan
b. Taksiran keperluan kemahiran
c. Laporan mengurus
d. Aduan dan memimpin

3. Merancang, melaksana dan memantau program dan PTK 1 – Pengetahuan dan
aktiviti Perkhidmatan Bimbingan dan Kaunseling kemahiran
a. Perkembangan PTK 2 – Pengetahuan dan
b. Pemulihan kemahiran
c. Pencegahan mengurus
d. Intervensi krisis dan memimpin
4. Menggunakan teori dalam melaksanakan kaunseling PTK 1 – Pengetahuan dan
a. Alderian kemahiran
b. Berpusat-klien PTK 2 – Pengetahuan dan
c. Kaunseling Tingkah Laku kemahiran
d. Teori Gestalt mengurus
e. Teori Peribadi dan memimpin
f. Teori Psikoanalitik
g. Teori Rasional Emotif (RET)
h. Teori Realiti
i. Teori Kerjaya
(i) Ginzberg
(ii) Anne Roe
(iii) Donald Super
(iv) John Holland
(v) David Tiedeman dan O’Hara
5. Menggunakan teknik konsultasi sebagai intervensi PTK 1 – Pengetahuan dan
kaunselor dalam membantu klien kemahiran
a. Jenis konsultasi PTK 2 – Pengetahuan dan
b. Pendekatan konsultasi kemahiran
c. Langkah-langkah pendekatan sistematik dalam mengurus
konsultasi kes dan memimpin
6. Melaksanakan latihan bagi meningkatkan potensi murid / PTK 1 – Pengetahuan dan
pelajar untuk melaksanakan peranan mereka dengan kemahiran
berkesan PTK 2 – Pengetahuan dan
a. Kepimpinan kemahiran
b. Pembimbing mengurus
c. Komunikasi dan memimpin
d. Pengurusan stres
e. Tegas diri / asertif
f. Pengurusan diri
7. Menggunakan alat ujian dalam membantu perkembangan PTK 1 – Pengetahuan dan
murid / pelajar kemahiran
a. Inventori Nilai PTK 2 – Pengetahuan dan
b. Inventori Minat Kerjaya kemahiran
c. Inventori Suasana Bekerja mengurus
d. Senarai Semak Masalah Mooney dan memimpin
e. Inventori Personaliti
f. Inventori Pemilihan Kerjaya
8. Menilai, melapor dan mendokumentasi program dan PTK 1 – Pengetahuan dan
aktiviti Perkhidmatan Bimbingan dan Kaunseling kemahiran
PTK 2 – Pengetahuan dan
kemahiran
mengurus
dan memimpin
9. Nilai dan sikap terpuji dalam melaksanakan urusan PTK 1 dan PTK 2 adalah
Perkhidmatan Bimbingan dan Kaunseling sama iaitu pengetahuan
a. Melayan dan menghormati klien sebagai seorang dan kemahiran
individu yang unik
b. Menjaga kerahsiaan rekod-rekod klien dan
mengeluarkan data-data peribadi hanya mengikut
undang-undang dan polisi sekolah / institusi sahaja
c. Menjaga kerahsiaan maklumat yang didapati semasa
proses kaunseling
d. Tidak menilai (non-judgemental) klien atas tingkah
laku atau masalah
e. Prihatin dan peka terhadap keperluan murid
10. Memahami mengurus tatacara mengenai Hanya untuk PTK 2 sahaja
a. Surat Pekeliling Ikhtisas
(i) SPI Bil. 10/1991 – Pengurusan Buku Kerja
di Sekolah Rendah
(ii) SPI Bil. 7/1995 – Tatacara mengenakan
tindakan dan hukuman pelajar sekolah
(iii) SPI Bil. 7/1998 – Pindaan Syarat Kelayakan
meminjam buku teks, SPBT
(iv) SPI Bil. 5/1999 – Larangan terhadap
penglibatan Pegawai Perkhidmatan Pendidikan,
staf sokongan dan murid sekolah dalam
kegiatan politik antikerajaan
(v) SPI Bil. 3/1983 – Pakaian seragam murid
sekolah
Sebagai penjawat awam yang memilih Sistem Saraan Baru (SSM), Guru
Bimbingan dan Guru Kaunseling wajib menduduki peperiksaan PTK. Pencapaian
cemerlang (Aras IV) dalam kedua-dua bahagian PTK akan melayakkan mereka
menerima anjakan gaji. Bagi personel yang telah memenuhi syarat-syarat tertentu,
pencapaian mereka pada tahap yang telah ditentukan iaitu lulus (Aras III) dalam
kedua-dua kertas PTK melayakkan mereka diberikan kenaikan pangkat dalam Skim
Perkhidmatan Guru. Misalnya dari DG A29 kepada DG A32 (Guru Bimbingan
Bukan Siswazah) dan DG 41 kepada DG 44 (Guru Kaunseling Siswazah).
ARAS MARKAH CATATAN

LULUS / MELEPASI TAHAP
ARAS IV 80% DAN KE ATAS KOMPETENSI PADA ARAS
YANG CEMERLANG
LULUS / MELEPASI TAHAP
ARAS III 60% HINGGA 79%
KOMPETENSI
ARAS II 50% HINGGA 59% LULUS BERSYARAT
TIDAK MELEPASI TAHAP
ARAS I 49% DAN KE BAWAH
KOMPETENSI
Jadual 17 : Tahap Pemarkahan Penilaian Tahap Kecekapan

BAB
MENANGANI ISU-ISU BERKAITAN
15
KANAK-KANAK DAN REMAJA
KONSEP KANAK-KANAK
1. Mengikut Akta Mahkamah Juvana 1947 (Akta 90), kanak-kanak ditakrifkan

sebagai seseorang di bawah umur empat belas tahun.
2. Berdasarkan tahap perkembangan manusia, kanak-kanak boleh dibahagikan
kepada dua tahap umur iaitu kanak-kanak awal berumur di antara 3 hingga 5
tahun dan kanak-kanak pertengahan berumur di antara 6 hingga 11 tahun (Jas
Laile Suzana, 1996).
3. Dalam Islam, kanak-kanak merupakan individu yang belum mencapai akil
baligh.
4. Deklarasi Hak Kanak-Kanak Sedunia (Pertubuhan Kesihatan Sedunia) :
 Memperakui bahawa manusia mempunyai tanggungjawab terhadap
pendidikan kanak-kanak yang sempurna dan oleh itu harus memenuhi
segala keperluan asas kanak-kanak seperti yang termaktub di dalam
Deklarasi Hak Kanak-Kanak.
o Persefahaman dan kasih sayang.
o Pemakanan seimbang, perumahan, rawatan dan rekreasi.
o Pendidikan asas yang sempurna dan secara percuma.
o Pembesaran, perkembangan fizikal, mental dan moral.
o Punyaan nama dan kewarganegaraan.
o Penerimaan rawatan khas bagi yang cacat dan bantuan khas bagi
yang kurang bernasib baik.
o Keutamaan pertolongan semasa kecemasan dan malapetaka.
o Perkembangan di dalam suasana keamanan dan persaudaraan
sejagat.
o Perlindungan daripada sebarang pengabaian, kekejaman dan
eksploitasi.
o Peluang untuk menikmati hak-hak ini tanpa mengira jantina,
fahaman politik atau keturunan.
(Kasmini, 1991 : ms iii)
KONSEP REMAJA
 Mengikut Akta Mahkamah Juvana 1947 (Akta 90), orang muda ditakrifkan
sebagai seseorang yang telah mencapai umur empat belas tahun dan
di bawah umur lapan belas tahun.
 Remaja atau dalam bahasa Inggeris ‘adolesence’ berasal daripada perkataan
Latin yang bermaksud berkembang dan tumbuh ke arah kematangan. Ini
bermaksud remaja merupakan suatu proses dan bukannya satu jangkamasa
(Jas Laile Suzana, 1996).
 Menurut Muhd. Mansur dan Siti Nordinar (1988), remaja ialah satu jangka
masa selepas alam kanak-kanak, malah sudah melewati tahap praremaja
apabila sudah mula memasuki akil baligh dan mula menuju kematangan
fikiran, fizikal dan sosialnya.
 Menurut Kasmini (1993), remaja merupakan peralihan umur dari zaman
kanak-kanak ke zaman dewasa. Kebiasaannya, zaman ini bermula dengan
haid pertama bagi perempuan dan keluarnya air mani bagi lelaki.
Keadaan ini berlaku apabila kanak-kanak mencapai umur di antara 11 dan
13 tahun di kalangan perempuan dan di antara 13 dan 17 tahun di
kalangan lelaki.
PERKEMBANGAN MANUSIA
Jas Laile Suzana (1996) telah membahagikan tahap perkembangan manusia kepada
lapan tahap mengikut peringkat umur iaitu bermula daripada tahap pralahir, bayi,
kanak-kanak awal, kanak-kanak pertengahan, remaja awal, remaja pertengahan dan
akhir, dewasa awal, dewasa pertengahan dan dewasa akhir. Jadual 18 menunjukkan
tahap-tahap bagi perkembangan manusia dari pralahir sehingga remaja sahaja.
TAHAP UMUR PERKEMBANGAN

Pralahir Hamil hingga Persenyawaan hingga lahir. Selepas persenyawaan,
lahir sel-sel berkembang membentuk struktur badan dan
organ-organ. Pada tahap ini janin amat peka
terhadap pengaruh persekitaran.
Bayi 2 tahun Mengalami perkembangan pesat iaitu keupayaan
pertama motor, kemahiran sensori dan kemahiran bertutur.
Mula rapat dengan keluarga atau orang menjaganya,
belajar mempercayai orang lain, belajar cara
menunjukkan kasih sayang dan mula cuba berdikari.
Kanak-Kanak 3 – 5 tahun Keupayaan motor, kognitif dan bertutur terus
Awal berkembang. Sudah boleh menjaga diri, konsep
kendiri mula terbentuk, dapat mengenal peranan dan
identiti jantina. Hubungan dengan ibu bapa penting
bagi membentuk sosialisasi.
Kanak-Kanak 6 – 11 tahun Sudah boleh membaca, menulis dan mengira. Mula
Pertengahan memasuki sekolah rendah. Mula timbul keinginan
untuk berjaya dan mencapai apa yang diidamkan.
Peranan ibu bapa penting dalam perkembangan
moral dan psikososial.
Remaja 12 – 19 tahun Merupakan tahap transisi di antara zaman kanak-
kanak dengan zaman dewasa. Mula memasuki
sekolah menengah. Mengalami kematangan seksual
(akil baligh) dan perkembangan kognitif (operasi
formal). Tugas paling penting ialah pembentukan
identiti. Mula membebaskan diri dari kawalan ibu
bapa. Mula menjalin hubungan dengan rakan
sebaya. Mula menunjukkan minat untuk menjalin
hubungan dengan jantina yang berlainan jenis.
Mula belajar tentang peranan kerja (kerjaya),
kehidupan berkeluarga dan menjadi ahli masyarakat
atau komuniti.
Jadual 18 : Tahap Perkembangan Kanak-Kanak dan Remaja

BAB 15 MENANGANI ISU-ISU BERKAITAN 251
PERMASALAHAN KANAK-KANAK DAN REMAJA
Lebih daripada 60 peratus komposisi penduduk Malaysia adalah berumur di bawah

18 tahun. Mereka terdiri daripada golongan kanak-kanak dan remaja yang bakal
mewarisi dan meneruskan kesinambungan perjuangan bangsa dan negara. Sekira-
nya aset ini tidak diasuh, dibelai, dibimbing, diajar dan dididik dengan sewajarnya
maka golongan ini akan menjadi beban kepada bangsa dan negara. Dalam Islam
anak-anak yang lahir ibarat kain putih. Terpulang kepada ibu bapa untuk menjadi-
kan anak mereka Nasrani, Yahudi atau Majusi. Kanak-kanak diibaratkan seperti
rebung, mereka aktif, dinamik, sentiasa berubah dan boleh dilentur sebelum menjadi
buluh. Terdapat segelintir orang dewasa yang menganggap golongan kanak-kanak
adalah bebas dari masalah atau cabaran hidup. Realiti sebenarnya selagi manusia
itu tumbuh dan berkembang serta mempunyai kehendak bagi memenuhi keperluan,
maka selagi itulah mereka akan menghadapi gendala dan masalah dalam kehidupan.
PERMASALAHAN KANAK-KANAK
Terdapat dua faktor utama yang boleh menimbulkan permasalahan kepada kanak-
kanak iaitu faktor fizikal dan faktor persekitaran dan sosial. Faktor fizikal dikaitkan
dengan gangguan dalam perkembangan fisiologikal, kesan penyakit dan masalah
tidak mendapat keperluan asas yang diperlukan oleh manusia. Faktor persekitaran
dan sosial dikaitkan dengan pengaruh keluarga, institusi sosial dan persekitaran
serta hubungan kanak-kanak dengan orang yang lebih dewasa yang memberikan
kesan atau pengaruh kepada perkembangan psikologikal, mental, emosi dan tingkah
laku kanak-kanak.
Faktor Fizikal
1. Perkembangan fisiologikal atau biologikal

– Kecacatan fizikal seperti kecacatan anggota badan, penglihatan, pendengaran
atau pertuturan.
– Kecacatan fungsi akal seperti terencat akal, sindrom down, lembam, autisme
dan hiperaktif.
– Tumbesaran fizikal yang tidak seimbang (badan terlalu gemuk atau terlalu
kurus).
3. Gangguan penyakit
– Penyakit yang diwarisi seperti kencing manis, hemofilia, sindrom down.
– Penyakit yang kronik seperti komplikasi jantung berlubang, barah.
– Penyakit-penyakit lain seperti penyakit berjangkit, penyakit tularan seks dan
penyakit kesan penyalahgunaan dadah (HIV /AIDS).
2. Tidak mendapat keperluan asas manusia
– Tidak mendapat makanan yang mencukupi atau makanan berzat.
– Tidak diberikan perlindungan dari segi jaminan keselamatan, tempat tinggal,
pakaian, rawatan perubatan, kebebasan bergerak dan bermain, kasih sayang
dan keperluan asas yang lain.
– Keciciran di dalam pelajaran
 Pendidikan formal – tidak didaftarkan ke sekolah.
 Pendidikan agama – tidak diajar ilmu keagamaan, akhlak dan moral.
Faktor Persekitaran dan Sosial
1. Masalah dalam keluarga

– Rumah tangga yang sentiasa bergolak dan pergeseran dalam keluarga akan
memberikan tekanan perasaan dan emosi, pembentukan personaliti dan
konsep kendiri yang tidak stabil kepada kanak-kanak.
– Pergaduhan atau permusuhan adik beradik.
2. Pengabaian kanak-kanak
– Ditinggalkan oleh ibu atau keluarga kerana lahir dari hubungan yang tidak
sah, kecacatan fizikal atau minda.
– Ibu bapa yang tidak bertanggungjawab terhadap keluarga.
– Pembezaan kasih sayang di kalangan anak-anak.
– Memberi kemewahan fizikal atau material, dijaga oleh pengasuh dan kurang
mendapat kasih sayang ibu bapa kerana kesibukan ibu bapa.
3. Penderaan fizikal, emosi, mental dan seksual
– Penderaan fizikal, mental dan emosi oleh ibu bapa atau ahli keluarga.
– Penderaan fizikal, mental dan emosi oleh orang lain (pengasuh, jiran dll).
– Penderaan seksual oleh orang dikenali atau tidak dikenali.
4. Pengaruh sosial dan pergaulan
– Pengaruh ibu bapa
o ibu bapa sering bertengkar, bermasam muka dan bergaduh di depan
anak-anak.
o ibu bapa menunjukkan model yang tidak baik (pengotor, sombong,
malas, suka berbohong dll).
o tingkah laku tidak bermoral (menonton video / vcd lucah, bermain judi,
menghisap dadah, berkelakuan tidak senonoh dll).
o keganasan rumah tangga (memukul dan mencedera sehingga boleh
menyebabkan kesengsaraan ahli keluarga).
– Pengaruh rakan sebaya
o peniruan perlakuan tidak baik (mencarut, memaki hamun orang lain,
bercakap kasar, biadap dll).
o menjalankan aktiviti kumpulan yang negatif (perlakuan memusnah,
mencuri, membuli dll).
– Pengaruh masyarakat atau komuniti
o pembentukan sikap dan nilai yang negatif (mementingkan diri, dengki
khianat, tiada wawasan, tidak bertanggungjawab dll).
5. Tekanan
– memikul tanggungjawab atau beban keluarga
o Bekerja untuk menampung hidup keluarga atau diri sendiri.
o Diberhentikan sekolah kerana menjaga adik-adik.
– harapan ibu bapa yang terlalu tinggi
o Harapan pencapaian akademik yang tinggi.
o Mengikut tradisi keluarga (ch. keluarga terlibat dalam bidang perniagaan
maka anak juga mesti mengikut jejak keluarga dsbnya).
6. Masalah peribadi
– Kelasakan kanak-kanak
o tidak dapat membuat pertimbangan dalam tindakan (lepas laku, suka
mengganggu, buat bising dll).
– Kurang pencapaian dalam aktiviti menggunakan minda.

– Kurang pencapaian dalam aktiviti melibatkan fizikal.
– Masalah psikologi berkaitan personaliti, konsep kendiri atau harga diri
(kebanyakannya berpunca daripada perhubungan dengan orang yang
signifikan atau orang lain dan juga persekitaran).
– Sebahagian besar masalah ditonjol dan sebahagian lagi dipendamkan tetapi
kebanyakan masalah kanak-kanak dapat dicerap melalui perlakuan dan
fikiran
serta peluahan perasaan mereka.
FENOMENA REMAJA
Suatu masa dahulu, zaman remaja ibarat era ‘ribut dan badai’. Kemudian remaja
diibaratkan ‘bom jangka’ dan pada masa kini mungkin dilabelkan ‘pengebom bunuh
diri’! Begitulah mencabarnya masalah remaja kerana mereka sukar untuk difahami
dan lebih banyak terpendam atau menjadi rahsia jika dibandingkan dengan kanak-
kanak. Kanak-kanak adalah lebih terbuka. Mereka selesa untuk menyatakan apa-
apa yang mereka fikirkan berdasarkan apa yang mereka lihat dan alami. Mereka
dapat meluahkan perasaan dengan mudah, tanpa sekatan dan tanpa persepsi yang
bersimpang-siur berbanding dengan remaja. Keadaan yang berlaku disebabkan
perkembangan moral dan kognitif kanak-kanak belum berkembang sepenuhnya.
Ada ketikanya, orang dewasa tetap menganggap kanak-kanak tidak bersalah jika
mereka melanggar peraturan atau undang-undang disebabkan status mereka sebagai
kanak-kanak iaitu individu yang belum matang.
Berlainan dengan remaja, mereka sudah mula dipertanggungjawabkan bagi
setiap perlakuan atau tindakan mereka. Walaupun Akta Mahkamah Juvana 1947
menetapkan bahawa setiap remaja atau orang muda (14 – 18 tahun) yang
melakukan sebarang jenayah atau kesalahan dari segi undang-undang tetap akan
dihukum tetapi hukuman yang diterima adalah berbeza dengan orang dewasa
sekiranya mereka melakukan kesalahan yang sama. Dari segi hukum-hakam
agama, peraturan dan norma masyarakat, remaja dan orang dewasa dianggap sama
taraf kerana mereka sudah matang atau akil baligh. Oleh itu, mereka layak memikul
tanggungjawab masing-masing.
Kebanyakan orang dewasa tidak dapat menerima remaja sepenuhnya dalam
masyarakat kerana remaja masih ‘belum cukup dewasa’. Fenomena tersebut telah
mencetuskan konflik di antara remaja dengan orang dewasa. Remaja yang tidak
diterima menjadi keliru peranan dan seterusnya mengalami krisis identiti. Apabila
mereka duduk bersama dengan orang dewasa, mereka tidak diterima kerana orang
dewasa menganggap remaja masih lagi budak-budak (kanak-kanak). “Budak-budak
tidak boleh dengar cerita orang dewasa’. Apabila bermain dengan kanak-kanak,
kanak-kanak dan orang dewasa akan mencemuh mereka kerana ‘badan sudah besar,
dah bermisai berjanggut tetapi perangai macam budak-budak’. Akibatnya, remaja
menyendiri atau mencari rakan-rakan sebaya yang dapat menerima serta memahami
keperluan mereka. Mereka membentuk kelompok, budaya dan menjalankan aktiviti
mereka sendiri. Kebanyakan aktiviti atau kegiatan yang dijalankan adalah negatif
seperti melepak, mengganggu anak dara orang dan menghisap rokok. Mereka mula
memikirkan apa nak dibuat untuk mengisi masa terluang, terfikir melakukan sesuatu
secara spontan dan seterusnya merancang untuk melakukannya. Sifat remaja suka
membuat sesuatu mengikut kata hati. Timbullah pelbagai isu kenakalan remaja
apa-
bila mereka melaksanakan apa yang telah mereka rancangkan. Apa yang mereka
lakukan tidak dapat diterima oleh orang dewasa kerana kebanyakan tindakan dan
aktiviti yang mereka jalankan merupakan manifestasi dari rasa tidak puas hati dan
penentangan mereka terhadap orang dewasa atau pihak yang berautoriti.
REMAJA DAN PERSONALITI
Personaliti merupakan satu komponen penting dalam diri individu yang membentuk
tret-tret atau ciri-ciri personaliti. Tret-tret yang terdapat dalam personaliti seseorang
individu akan membezakan individu tersebut dengan individu yang lain. Perbezaan
tersebut akan menentukan sejauhmana keunikan seseorang individu itu berbanding
dengan individu lain. Allport (Pervin, 1996) mendefinisikan personaliti sebagai
suatu organisasi yang dinamik dalam diri seseorang, merupakan sistem psikofizikal
yang membentuk kriteria seseorang individu dari segi pola tingkah laku, pemikiran
dan perasaan. Organisasi personaliti adalah suatu corak atau pola bersifat dalaman.
Organisasinya melibatkan tindak balas mental dan emosi terhadap persekitaran iaitu
pola-pola pemikiran, perasaan dan tingkah laku yang memberi kesan kepada setiap
aspek kehidupan indvidu (Gatchel dan Mears, 1982).
Pervin (1996) melihat personaliti sebagai suatu organisasi yang kompleks
tentang kognitif, afektif dan tingkah laku yang akan menentukan arah dan corak
kehidupan seseorang. Seperti tubuh badan, personaliti juga mengandungi struktur
dan proses serta merangkumi aspek semulajadi (gen dan temperamen) serta asuhan
(pengalaman). Sebahagian besar personaliti terbentuk melalui interaksi individu
dengan persekitaran seperti keluarga, rakan sebaya, masyarakat, institusi sosial,
pendidikan, undang-undang dan sebagainya. Personaliti mengandungi kesan masa
lalu, termasuklah kenangan masa silam dan juga pembinaan kehidupan masa kini
dan masa hadapan. Interaksi yang berlaku di antara pemikiran, emosi dan tingkah
laku yang berlaku di sepanjang kehidupan seseorang individu merupakan aspek
yang penting dalam pembentukan personaliti individu.
Pemahaman tentang personaliti adalah amat penting bagi individu membuat
penyesuaian iaitu mengubah pola gerak balas apabila terdapat perubahan di dalam
dimensi persekitaran (Wan Azmi, 1986). Bagi seorang kanak-kanak atau remaja,
mengenali personaliti sendiri dapat memberikannya kelebihan berbanding dengan
rakan-rakan yang lain. Mereka sentiasa sedar dan akan dapat membuat penyesuaian
di dalam suasana persekitaran yang baru. Penyesuaian adalah sangat penting bagi
kanak-kanak atau remaja yang sedang mengalami proses perkembangan dari segi
fisiologikal, mental dan emosi. Di samping itu, kanak-kanak dan remaja juga akan
mengalami perubahan melalui pembelajaran pengalaman dari persekitaran dan juga
interaksi sosial (proses sosialisasi). Misalnya, kanak-kanak yang berubah dari alam
kanak-kanak ke alam remaja akan memasuki sekolah menengah dengan bebanan
belajar yang bertambah, tinggal di asrama dan terpaksa menghadapi tekanan untuk
berdikari, meneruskan persekolahan ke tingkatan yang lebih tinggi dan menghadapi
peperiksaan yang akan menentukan hala tuju kerjaya dan kehidupan. Pertambahan
pengalaman akan mempercepatkan proses kematangan remaja. Menurut Cattell
(Pervin, 1996), apabila individu semakin matang maka tret-tret personalitinya juga
menjadi semakin stabil.
Semasa zaman remaja, para remaja menghadapi krisis identiti (jati diri) dan
pelbagai perubahan kesan pertumbuhan fizikal dan perubahan hormon dalam tubuh
badan. Kemurungan, kerisauan yang tinggi, tekanan emosi dan perasaan, konflik
dan pertentangan remaja dengan orang dewasa serta kongkongan undang-undang
dan peraturan yang bersifat bias dan berat sebelah boleh menyekat perkembangan
diri dan boleh membantutkan usaha remaja mencapai kejayaan menuju ke alam
dewasa (Asmah Bee dan Iran, 1995). Perubahan diri dari segi psikofizikal seperti
perubahan suara, bentuk badan, alat kelamin dan sebagainya banyak memberikan
tekanan kepada sesetengah remaja. Perubahan dari segi tanggungjawab sosial juga
kadangkala menimbulkan konflik di antara remaja dengan orang dewasa (Jas Laile
Suzana, 1996). Bagi mereka yang memiliki personaliti yang stabil akan berupaya
untuk mengawal keadaan, berkemampuan untuk menyelesaikan sebarang masalah
yang dihadapi secara bersendirian dan seterusnya dapat membuat keputusan dengan
wajar dan tepat.
REMAJA DAN KONSEP KENDIRI
Konsep kendiri adalah hasil maklumat atau mesej yang diterima melalui interaksi
sosial mengenai diri di sepanjang kehidupan (Noraini, 2000). Menurut Jourard dan
Landsman (1980), konsep kendiri manusia merupakan keseluruhan kepercayaan
terhadap tabii diri mereka. Ianya termasuklah andaian-andaian tentang kekuatan
dan kelemahan, kebolehan untuk berkembang dan gambaran secara eksplisit tentang
pola-pola tingkah laku dan pengalaman. Menurut Pietrofesa (Pietrofesa, Leonard
dan Hoose, 1978), konsep kendiri merupakan satu konstruk dalam bentuk hipotesis
yang mengandungi semua nilai, sikap serta kepercayaan terhadap diri seseorang
dalam hubungannya dengan persekitaran. Oleh itu, konsep kendiri kanak-kanak
dan remaja terdiri daripada persepsi dan tingkah laku mereka yang menerima
pengaruh dari orang lain seperti ibu bapa, saudara-mara, guru, majikan, rakan-rakan
mahu pun masyarakat keseluruhannya. Konsep kendiri di kalangan remaja
mencakupi tiga aspek iaitu
 Bagaimana dia melihat dirinya.
 Bagaimana dia mahu dirinya dilihat.
 Bagaimana dia memperagakan dirinya kepada orang lain.
Menurut Weaver (1987), konsep kendiri dibina melalui empat proses iaitu
kesedaran kendiri, penerimaan kendiri, kesempurnaan kendiri dan pendedahan
kendiri. Kesedaran kendiri ialah pemahaman individu terhadap dirinya seperti
sejauhmana dirinya kelihatan menarik, bijak, berpengaruh dan berkebolehan untuk
mencapai kejayaan. Penerimaan kendiri bermaksud individu melihat kualiti-kualiti
positif dan negatif di dalam dirinya adalah sesuatu yang normal dan dapat menerima
keadaan demikian. Individu demikian akan dapat menerima dirinya dan berusaha
untuk mengekal dan menambah kualiti yang positif. Penerimaan kendiri merupakan
suatu elemen yang penting dalam memastikan individu sentiasa bermotivasi untuk
memperbaiki diri dan prestasi kerjanya kerana individu berkenaan mempunyai
kepercayaan yang tepat tentang kebolehan dirinya (Mizan, 1990),
Kesempurnaan kendiri melibatkan pertumbuhan yang bermotivasi dari arah
dalaman. Individu yang sempurna kendirinya merupakan individu yang mengambil
pelbagai langkah untuk menjelmakan sesuatu gagasan menjadi sesuatu yang realiti.
Individu yang tahu dan sedar potensi dirinya akan berusaha untuk melaksanakan
sesuatu sehingga berjaya. Pendedahan kendiri bermaksud individu memperlihatkan
dirinya dan menunjukkan apa yang diketahui tentang dirinya. Pendedahan kendiri
akan dapat menambahkan bilangan kontak dengan orang lain dan seterusnya dapat
meningkatkan kemahiran bersosial. Mengenali dan mengetahui lebih ramai orang
akan dapat menambahkan pengetahuan, pengalaman, berkongsi sama kesukaan atau
kegemaran dan menikmati keseronokan hidup.
Semua proses di atas amat penting bagi meningkatkan lagi konsep kendiri
terutama para pelajar yang sedang melalui alam remaja. Semasa remaja, individu
mengalami krisis identiti atau jati diri iaitu pelbagai konflik yang dihadapi berkaitan
dengan perkembangan identiti peribadi mereka. Menurut Corey (1985), remaja
akan berusaha untuk mendefinisikan siapa mereka, ke mana mereka akan pergi dan
bagaimana untuk sampai ke sana. Disebabkan perubahan fizikal dan sosial serta
tekanan dari pelbagai pihak, remaja sukar untuk menemui identiti diri yang stabil.
Mereka terpaksa menghadapi pelbagai tekanan dari pihak sekolah, ibu bapa, rakan
sebaya, rakan berlainan jantina dan seluruh masyarakat. Kesemua tekanan tersebut
menimbulkan konflik kepada para remaja.
PERMASALAHAN REMAJA
Guru Kaunseling yang efektif perlu memahami masalah remaja secara mendalam
supaya mereka lebih bersedia untuk membantu remaja yang bermasalah. Ahli-ahli
psikologi berpendapat bahawa terdapat dua kategori permasalahan remaja iaitu
kecelaruan luaran dan kecelaruan dalaman (Jas Laile Suzana, 1996). Kecelaruan
luaran merupakan masalah-masalah remaja yang bersifat luaran yang dimanifestasi-
kan dalam bentuk masalah tingkah laku. Kecelaruan luaran boleh menghasilkan
tindakan atau tingkah laku yang melibatkan isu kenakalan remaja seperti tingkah
laku memusnah, perlakuan antisosial, kegiatan jenayah, penyelewengan seksual dan
seumpamanya. Kecelaruan dalaman merupakan masalah-masalah remaja yang
bersifat dalaman. Kecelaruan dalaman dimanifestasikan dalam bentuk gejala emosi
dan kognitif seperti kemurungan, kebimbangan atau neurotik dan gangguan psiko-
somatik. Bagaimanapun dalam keadaan yang akut atau terlampau, kecelaruan
dalaman boleh dijelmakan tanpa sedar melalui tingkah laku atau tindakan seperti
histeria, mengamuk atau tingkah laku memusnah secara tindakan refleks (bertindak
secara spontan terhadap rangsangan misalnya tengok bunga cantik terus dipetik).
Hairunnaja (2003) telah menyenaraikan beberapa isu dan permasalahan
yang dihadapi oleh individu semasa melalui zaman remaja. Beberapa permasalahan
yang telah dikenalpasti dan dihadapi oleh remaja ialah
1. Pertumbuhan fizikal
 Remaja menjadi tidak selesa semasa berlakunya pertumbuhan fizikal
atau fisiologikal yang berlaku secara mendadak.
2. Perkembangan kognitif
 Perkembangan kognitif positif iaitu remaja memasuki tahap pemikiran
operasi formal – mampu berfikir secara logik dan memahami konsep
abstrak.
 Perkembangan kognitif negatif iaitu pembentukan pemikiran
egosentrisme – remaja yang mempunyai pemikiran egosentrisme yang
terlampau akan berasa bahawa perhatian umum tertumpu kepada
dirinya, perbuatannya dan sifat peribadinya. Oleh itu, dia perlu
sempurna. Satu kesilapan akan memberikan kesan yang sangat besar
dalam kehidupan remaja seperti berasa malu dan hina. Pemikiran
egosentrisme negatif menyebabkan remaja lebih cenderung untuk

mencampuradukkan realiti (hakikat) dengan persepsi (tanggapan).
3. Ketidakstabilan emosi
 Kesan perubahan yang berlaku menyebabkan remaja tidak dapat
mengendalikan emosi dengan rasional dan seringkali mengikut
kehendak hati.
4. Krisis keyakinan beragama
 Di peringkat remaja, penghayatan beragama belum begitu mantap atau
di peringkat pertengahan terutama bagi remaja yang tidak dididik
dengan ajaran agama. Remaja terumbang-ambing mencari keyakinan
diri terhadap kepercayaan beragama. Kepercayaan mereka menjadi
goyah apabila menghadapi dilema dalam mencari hakikat kebenaran.
5. Krisis autonomi dan pergantungan
 Remaja mempunyai keinginan untuk bebas dan berkuasa serta
berupaya untuk mengawal sepenuhnya semua tindakan yang mereka
dilakukan misalnya kebebasan untuk membuat keputusan sendiri
tanpa pertolongan orang lain.
6. Krisis identiti (jati diri)
 Remaja menjadi keliru antara pengertian diri dengan peranan mereka.
7. Penghargaan kendiri
 Kegagalan untuk membentuk penghargaan kendiri yang positif
menyebabkan remaja tidak dapat bersaing dengan rakan sebaya yang
lain.
8. Masalah seksualiti
 Remaja keliru dengan dorongan seksual, berasa serba salah atau malu
membincangkan perkara berkaitan seks, kadang-kadang mencari jalan
keluar memenuhi dorongan seks dengan perbuatan yang tidak sihat
seperti melancap atau onani.
9. Pemilihan bidang kerjaya
 Remaja menghadapi masalah untuk membuat keputusan yang tepat
dalam pemilihan kerjaya kerana terdapat banyak pilihan yang ada.
Remaja perlu mengenali aspek diri berkaitan kerjaya iaitu personaliti,
minat dan nilai kerjaya mereka.
10. Pengisian masa lapang
 Masa lapang di zaman kanak-kanak dipenuhi dengan aktiviti bermain.
Apabila remaja, mereka memahami bahawa masa perlu dimanfaatkan.
Remaja menghadapi masalah untuk memilih aktiviti masa lapang yang
sesuai dan berfaedah.
11. Konflik dengan ibu bapa
a. Sikap ibu bapa
 Kebanyakan ibu bapa menganggap anak mereka masih kecil
lagi atau belum matang sedangkan anak pula berasakan yang
dia sudah dewasa.
b. Pengetahuan ibu bapa
 Ibu bapa tidak dapat memahami keperluan dan kehendak
remaja. Ada yang melayan remaja seolah-olah mereka masih
berada di zaman kanak-kanak.
c. Harapan dan matlamat ibu bapa

 Harapan dan matlamat ibu bapa tidak selari dengan kehendak
remaja atau ibu bapa meletakkan pengharapan yang tinggi
sedangkan anak tidak mampu mencapainya.
d. Peraturan ibu bapa
 Ibu bapa mengenakan peraturan untuk menjaga anak remaja
mereka daripada pengaruh persekitaran sedangkan anak
mereka mahukan kebebasan bergerak dan bergaul.
e. Kebebasan
 Tanggapan remaja bahawa kebebasan adalah ciri-ciri orang
dewasa menyebabkan remaja cuba untuk meningkatkan
kebebasannya terutama daripada ibu bapa atau lingkungan
pengaruh keluarga.
f. Pertentangan nilai
 Remaja menerima pelbagai pendedahan maklumat dan
pengalaman yang lebih luas dalam era internet berbanding
dengan ibu bapa yang membesar dalam zaman mesin taip.
Jurang perbezaan menjadi semakin luas. Kadang-kadang
pegangan nilai remaja lebih bernas dari ibu bapa. Bagaimana-
pun, ibu bapa tidak dapat menerima kerana ibu bapa tetap
mempunyai tanggapan bahawa remaja lebih banyak mengikut
kata hati berbanding akal fikiran. Oleh itu, nilai pegangan
mereka tidak boleh diterima.
g. Pengaruh rakan sebaya
 Rakan sebaya merupakan tempat remaja berkongsi pendapat,
pandangan dan bertukar-tukar cerita menyebabkan remaja
mula menolak peranan ibu bapa kerana ibu bapa tidak dapat
memahami mereka seperti mana rakan sebaya mereka mampu
lakukan.
h. Sikap negatif remaja
 Kadang-kadang remaja memiliki sifat negatif seperti tidak
mengenang budi dan tidak menghormati ibu bapa. Keadaan
berlaku kerana remaja membuat perbandingan di antara rakan
sebaya dengan ibu bapa dan didapati rakan sebaya lebih baik
dari ibu bapa mereka. Remaja mula hilang keyakinan
terhadap ibu bapa dan keluarga.
12. Hubungan dengan sekolah
a. Matlamat atau tujuan remaja ke sekolah adalah berbeza-beza dan
kadang-kadang tidak selaras dengan matlamat ibu bapa mereka
menghantar mereka ke sekolah.
b. Masalah timbul apabila remaja menjadikan sekolah sebagai tempat
menggantikan apa yang tidak dapat mereka perolehi di rumah.
c. Sistem persekolahan terlalu memberikan penekanan kepada
pencapaian akademik menyebabkan remaja yang kurang pencapaian
dalam akademik menjadi tertekan.
d. Lazimnya remaja yang bermasalah dalam akademik sering terlibat
melakukan salah laku disiplin di sekolah.
13. Cinta remaja

 Perasaan cinta dan ingin dicintai wujud selaras dengan perkembangan
fizikal remaja. Semasa remaja, wujud desakan mendapatkan rasa
dikasihi dan mengasihi, memahami dan difahami, mendampingi dan
didampingi dan pelbagai perasaan yang indah dan mengasyikkan.
 Bercinta boleh menyebabkan remaja mendapat inspirasi untuk terus
berjaya. Cinta juga boleh menyebabkan remaja bertindak secara tidak
rasional.
KENAKALAN REMAJA
Kenakalan remaja merupakan fenomena atau manifestasi sikap penentangan remaja

terhadap orang dewasa atau pihak berautoriti. Kenakalan remaja atau delinkuen
juvana merupakan perbuatan atau aktiviti yang dianggap bertentangan, menyalahi
dan melanggar norma-norma serta tatasusila masyarakat, peraturan dan undang-
undang negara atau mengingkari hukum-hakam agama. Kenakalan remaja adalah
dipelajari dan sering dikaitkan dengan kesan pengaruh sosial yang negatif ke atas
tingkah laku remaja. Berikut adalah isu kenakalan remaja yang melibatkan pelajar
sekolah menengah yang pernah berlaku di negara kita.
1. Melakukan perlanggaran undang-undang dan peraturan
a. kesalahan yang melibatkan kes jenayah seperti membuli, menyerang,
memukul dan mencederakan pelajar dan guru, membakar bilik guru,
memecah bilik khas (bilik komputer, bilik guru, stor dewan makan),
mencuri dan sebagainya.
b. kesalahan yang melibatkan kes sivil seperti melanggar peraturan jalan
raya (memandu tanpa lesen, tidak pakai topi keledar), mengganggu
ketenteraman awam (lumba haram, membuat bising), terlibat dalam
aktiviti politik (memasang poster, merayu undi) dan sebagainya.
c. kesalahan dari segi peraturan sekolah atau pelanggaran disiplin sekolah
yang kadang-kadang melibatkan juga pihak polis dan undang-undang.
i. Kesalahan salah laku disiplin yang dianggap berat
 Bergaduh, merokok, ponteng sekolah, mencuri dll.
ii. Kesalahan salah laku disiplin yang sederhana
 Membuat bising, menganggu pengajaran guru, rambut
panjang, kelakuan tidak senonoh, mencarut dll.
iii. Kesalahan salah laku disiplin yang ringan
 Tidak berpakaian kemas, tidak memakai lencana, tidak
menjaga kebersihan diri (kuku tidak dipotong) dll.
2. Menyertai kumpulan haram atau gangsterism (ch. kumpulan Gagak Hitam)
a. mengugut dan mengancam keselamatan orang lain
b. mengutip wang perlindungan daripada pelajar
c. pergaduhan antara kumpulan
d. melakukan aktiviti jenayah secara berkumpulan.
3. Tingkah laku memusnah
a. merosakkan harta benda awam atau sekolah (ch. memecah pasu bunga,
menconteng dinding atau meja, mematahkan kerusi meja, mengoyak
buku Skim Pinjaman Buku Teks atau buku perpustakaan dll.)
b. merosakkan harta benda persendirian (ch. mencalar kereta guru,

menconteng buku kawan, merosakkan alat tulis pelajar lain).
4. Penagihan dadah atau alkohol
a. membeli dan menyalahguna dadah, ubat batuk dan pil-pil psikotropik
(ectacy, syabu)
b. membeli dan meminum minuman keras.
5. Pelacuran dan penyelewengan seksual
a. melacurkan diri (dikesan menggunakan pil perancang).
b. melakukan hubungan seks dan hamil tanpa ikatan perkahwinan
(berzina) sehingga melahirkan anak (sekolah dapat cucu!)
c. berdua-duaan, perlakuan lucah dan gangguan seksual
d. menyimpan bahan lucah atau menonton vcd lucah.
6. Tingkah laku antisosial
a. mengganggu ketenteraman awam seperti membuat bising, mengganggu
pengajaran guru
b. tidak mematuhi peraturan awam atau tidak menjaga kebersihan tempat
awam seperti membuang sampah merata-rata, membuang air kecil atau
air besar di kawasan yang tidak sepatutnya.
7. Mencabar pihak berautoriti di sekolah
a. Mengancam, memukul dan mencederakan guru
b. menulis surat layang dan memfitnah guru atau pentadbir sekolah
c. mencaci dan menghina guru melalui contengan dinding di tandas atau
bangunan sekolah.
8. Menderhaka atau melawan kedua ibu bapa
a. tidak mengikut nasihat, menentang dan tidak menghormati ibu bapa
b. pulang lewat atau enggan balik ke rumah.
9. Mencabar kewibawaan agama
a. Terpengaruh dengan kumpulan yang menganut ajaran memuja iblis dan
syaitan misalnya kumpulan ‘black metal’ atau kumpulan ‘Jangan Ikut
Tuhan’ atau JIT.
b. menukar agama atau murtad (bagi yang beragama Islam).
Kebanyakan masalah kenakalan remaja berlaku di luar lingkungan sekolah.
Bagaimanapun, kesan atau tempias remaja yang nakal kadang-kadang turut terbawa
sama masuk ke persekitaran sekolah dan mencetuskan masalah salah laku disiplin.
Masalah sebilangan kecil remaja atau pelajar yang nakal dan tidak berdisiplin akan
mempengaruhi iklim dan suasana di sekolah. Pelajar-pelajar lain akan terpengaruh.
Tugas Guru Disiplin dan kerja guru-guru bertambah sehingga terpaksa meninggal-
kan tugas utama iaitu pengajaran dan pembelajaran di kelas sibuk menguruskan kes
pelajar yang nakal. Pengetua dan pihak pengurusan sekolah (penolong kanan dan
guru kanan), Guru Disiplin dan Guru Kaunseling ‘pening kepala’ kerana reputasi
sekolah telah tercemar, masuk surat khabar, PIBG datang bertanya, pihak PPD, JPN
dan kementerian sibuk memantau dan meminta laporan.
MENANGANI PERMASALAHAN REMAJA
Bagi menangani isu kenakalan dan permasalahan remaja yang masih lagi
bersekolah memerlukan kerjasama dan komitmen semua pihak. Pelbagai cadangan
dan usaha telah dilakukan seperti memperhebatkan kerjasama pihak sekolah dengan
Persatuan
Ibu Bapa dan Guru, Polis DiRaja Malaysia dan juga masyarakat setempat. Misal-
nya Program Sekolah Selamat. Noraini (2000) mencadangkan supaya setiap ibu
bapa, guru dan pihak media perlu memikul tanggungjawab sosial masing-masing.
Ibu bapa perlulah memikul tanggungjawab keibubapaan mereka di rumah. Mereka
perlu mendidik anak-anak mereka di rumah dengan ajaran agama, membina akhlak
dan moral, menerapkan nilai-nilai yang mulia dan dapat memahami perkembangan,
perubahan dan masalah yang dihadapi oleh anak-anak. Setiap ibu bapa seharusnya
dapat berkomunikasi dengan anak-anak secara lebih berkesan.
Guru dan pihak sekolah perlu memahami permasalahan pelajar. Pengetua
atau pihak sekolah tidak boleh meletakkan tanggungjawab mengurus pelajar yang
bermasalah kepada Penolong Kanan Hal Ehwal Murid, Guru Disiplin atau Guru
Kaunseling sahaja. ‘Semua guru adalah guru disiplin dan guru bimbingan’. Semua
guru harus bertanggungjawab dan sentiasa mengambil berat terhadap semua pelajar
di sekolahnya. Profesion guru adalah kerjaya berorientasikan kebajikan. Oleh itu,
setiap guru tidak harus terlalu berkira apabila menjaga kebajikan pelajar mereka.
Meminjam kata-kata Perdana Menteri dalam Berita Harian 16.11.2005, “mereka
(termasuklah guru-guru) perlulah melakukan kerja demi agama, bangsa dan negara
serta bukannya terlalu memikirkan soal ganjaran atau mempunyai niat lain yang
terselindung”.
Media massa merangkumi media cetak dan media elektronik. Media cetak
seperti akhbar, majalah dan tabloid. Media elektronik seperti televisyen, radio, vcd,
dvd, komputer hinggalah kepada telefon bimbit. Media elektronik mengungguli
pengaruh yang amat besar terhadap remaja berbanding dengan media cetak. Setiap
detik hidup remaja dikongsi bersama media elektronik. Begitu sinonimnya remaja
dengan media tersebut. Seyogialah media massa memikul tanggungjawab sosial
mereka demi membangunkan generasi warisan pelapis bangsa dan negara.
Perspektif peranan dan tanggungjawab sosial media massa perlulah dilihat
semula dalam dimensi yang baru. Berikut adalah perspektif peranan dan tanggung-
jawab media massa yang perlu dikekal dan dilihat semula.
1. Menyebarkan atau mewar-warkan aspirasi negara untuk membina generasi
pelapis bangsa atau golongan muda (termasuklah remaja) yang cemerlang,
gemilang dan terbilang.
2. Mendidik rakyat terutama golongan muda membina akhlak dan mengamalkan
nilai-nilai yang mulia. Peranan media elektronik terutamanya televisyen sering
dipertikaikan kerana menganjurkan program ‘realiti’ yang boleh meruntuh dan
menghakis nilai budaya bangsa sendiri, menaja program atau rancangan yang
memaparkan adegan panas dan ganas serta menonjolkan pelbagai gejala negatif
yang boleh menghancur dan merugikan agama, bangsa dan negara.
3. Media massa seperti akhbar dan televisyen, kadang-kadang bertindak terlampau
untuk melariskan jualan dan memikat. Mereka menjadi juara membuka segala
pekung yang terdapat pada institusi seperti sekolah, kebajikan, penguatkuasaan,
polis dan sebagainya. Persepsi mereka umpama melihat satu titik hitam di atas
sehelai kertas putih. Walau sekecil mana pun titik hitam tersebut, ianya pasti
akan dapat dilihat jika dilakukan secara bersungguh-sungguh. Pada hal, betapa
banyaknya kawasan putih langsung tidak dihiraukan. Sekadar contoh, begitu
terlampau citra mereka pamerkan apabila melaporkan kes-kes pelajar (remaja).
Misalnya pelajar bergaduh lima belas cedera parah, pelajar koma dipukul oleh
senior, pelajar dibuli kemungkinan lumpuh dan sebagainya.
4. Kadang-kadang pihak media massa tidak boleh dipersalahkan seratus peratus.

Khalayak atau audien lebih gemar membaca, mendengar atau melihat insiden
atau peristiwa yang sensasi. Memang begitulah sifat semulajdi manusia. Jika
ada majlis, sidang atau aktiviti ‘membongkar’ maka mata akan terbeliak supaya
semua sudut dapat diterokai, cuping telinga semakin capang bersiap-sedia untuk
menangkap semua maklumat dan mulut terlopong luas kerana kehairanan yang
amat takjub.
5. Media cetak berlumba sesama sendiri untuk mendapatkan pembeli, pelanggan
dan khalayak sehingga mereka sanggup menyumbat apa saja bahan penulisan
tanpa mengira dari segi kualiti atau nilai keilmuan dan amalan yang pragmatik.
Terdapat lambakan bahan karya picisan yang disajikan tetapi berpotensi besar
menarik perhatian golongan remaja. Karya-karya picisan yang mengandungi
pelbagai maklumat yang karut-marut, khayalan dan fantasi, hedonistik dan
keasyikan, pseudocitra dan ilusi yang boleh merosakkan dan memesong halatuju
kehidupan dan pegangan remaja.
6. Media cetak perlu diberikan sokongan dan ada kalanya perlu diberikan pujian
kerana terdapat juga usaha menyajikan bahan-bahan yang ilmiah, mendidik,
mengasuh jiwa dan menyuluh ke jalan yang benar. Akhbar misalnya sanggup
menyediakan kolum yang khusus memuatkan rencana yang sendat pelbagai
ilmu pengetahuan, ruang pojok yang sinis menyindirkan masyarakat dan sudut
agama yang mengisi ketandusan iman walaupun tidak dapat menarik perhatian
khalayak pembaca golongan remaja.
7. Pujian perlu diberikan kepada media elektronik kerana komitmen dan usaha
mereka menyediakan rancangan yang mendidik dan mengasuh minda dan jiwa
masyarakat walaupun bilangan audiennya tidak seberapa. Lumrah tabii manusia
mendengar sesuatu yang baik dianggap biasa dan semua orang buat-buat tahu
tetapi mendengar sesuatu yang buruk atau jelik dianggap luar biasa dan semua
orang buat-buat sibuk mengambil tahu. Rancangan berbentuk mendidik boleh
dtamsilkan seperti menyajikan makanan yang berkhasiat atau memberikan ubat
dan penawar kepada kanak-kanak. Makanan perlu dihiasi agar kelihatan begitu
menyelerakan. Begitu juga ubat, perlu diwarna-warnikan dan diberi pelbagai
perisa. Pastinya remaja akan teruja untuk menonton atau mendengarnya.
8. Dunia hiburan dipenuhi dan dihiasi dengan ilusi, fantasi serta limpahan unsur-
unsur hedonistik menyebabkan ramai manusia terutama remaja mudah teruja
untuk turut serta. Penampilan melalui media massa beberapa personaliti artis
dan penghibur yang sopan, berpakaian tidak mencolok mata dan berakhlak
mulia sudah terbukti tetap mendapat tempat di hati peminat remaja.
ISU PERSONEL BIMBINGAN DAN KAUNSELING
Guru Bimbingan dan Guru Kaunseling bukanlah manusia yang abnormal atau luar-
biasa. Personel hanya mengungguli sedikit kelebihan memiliki ilmu pengetahuan,
kemahiran dan pengalaman mengurus hal-hal berkaitan kebajikan manusia lain.
Majoriti personel merupakan insan sosial. Pola kehidupan mereka berorientasikan
kebajikan dan sosial, persekitaran mereka sosial dan kerjaya mereka sosial. Mereka
sentiasa akur dengan perintah dan arahan. Dipanggil mereka datang, bila disuruh
mereka pergi.
Personel tidak banyak kerenah. Ketika guru-guru lain berkursus, personel
menjalankan pelbagai kursus pelajar. Guru-guru berkursus di premis lima bintang

atau tiga bintang (hotel atau chalet) tetapi personel menjalankan kursus di premis
beribu-ribu bintang (berkhemah bersama pelajar). Mereka tidak dibayar apa-apa
malah ada yang terpaksa keluar duit poket sendiri melayan selera pelajar mereka.
Mereka tidak berkira. Bagaimanapun, sejak akhir-akhir ini banyak kursus pelajar
telah dijalankan di chalet atau rumah rehat terutama bagi kursus kepimpinan pelajar
dan kemahiran belajar. Personel bersyukur. Mereka seperti dulu, kini dan selama-
nya tetap tidak berubah komitmennya. Sekiranya pertolongan mereka diperlukan
mereka tetap memberikan komitmen di tahap paling maksimum.
PERMASALAHAN GURU BIMBINGAN DAN GURU KAUNSELING
Guru Kaunseling dan Guru Bimbingan adalah sama seperjawatan dengan guru-guru
yang lain. Mereka terdiri daripada Pegawai Perkhidmatan Pendidikan Siswazah dan
Pegawai Pendidikan Bukan Siswazah. Namun begitu, pelbagai gelaran atau jenama
telah diberikan kepada mereka. Bermulanya dengan gelaran sebagai Guru Panduan.
Surat Pekeliling KP 5209/35(4) yang telah edarkan ke sekolah dalam tahun 1964
antara lain ada menyebut tentang perlantikan Guru Panduan. “Adalah disyorkan
bahawa tiap-tiap sekolah rendah dan menengah hendaklah melantik seorang Guru
Panduan”. Kemudian gelaran berubah kepada Guru Panduan dan Kerjaya. Surat
Pekeliling Ikhtisas Bilangan 5/1976 telah dihantar kepada Pengarah Jabatan-Jabatan
Pelajaran Negeri mengarahkan semua Pengetua atau Guru Besar supaya menyedia-
kan beberapa kemudahan asas seperti satu tempat yang baik dan sesuai kepada Guru
Panduan dan Kerjaya agar mereka dapat menjalankan tugas dengan berkesan.
Kemudian diberikan gelaran sebagai Guru Bimbingan dan seterusnya Guru
Bimbingan dan Kaunseling. Pada tahun 1982, Surat Pekeliling KP (PP) 0050/117
Jld.2/(1) Kementerian Pelajaran Malaysia telah membuat pindaan kepada Pekeliling
Pentadbiran Bilangan 3/1967. Antara pindaan yang dibuat ialah berkaitan dengan
penempatan Guru Bimbingan di semua sekolah menengah. Dalam Surat Pekeliling
KP(BS)8591/ Jld.11(29), bertarikh 2 Januari 1985, Kementerian Pelajaran Malaysia
telah mengarahkan supaya semua sekolah menubuhkan Jawatankuasa Bimbingan
Pelajar Sekolah. Ekoran dari penubuhan jawatankuasa tersebut, personel diberikan
gelaran sebagai Guru Bimbingan dan Kaunseling.
Kemudian timbul pula ura-ura untuk melantik Pegawai Bimbingan dan
Kaunseling Sekolah. Entah macam mana muncul pula gelaran Kaunselor Pelajar
Sepenuh Masa melalui Surat Pekeliling KP(BS-HEP)8543/60/ (91) bertarikh 18
Mac 1996. Dalam surat tersebut dikepilkan panduan perlantikan Kaunselor Pelajar
Sepenuh Masa dan senarai tugas personel. Bagaimanapun, senarai tugas tersebut
menggunakan gelaran Pegawai Bimbingan dan Kaunseling Sekolah. Dalam Surat
Pekeliling Ikhtisas Bil. 3/1996 Panduan Tambahan : Perlantikan Guru Kaunseling
Sepenuh Masa di Sekolah Menengah bertarikh 11 Julai 1996 muncul pula gelaran
Guru Kaunseling Sepenuh Masa. Selepas itu gelaran personel bertukarganti antara
Kaunselor Pelajar Sepenuh Masa dengan Guru Kaunseling Sepenuh Masa.
Dalam Surat Pekeliling Ikhtisas Bil. 3/1996 dinyatakan dengan jelas akan
kedudukan Guru Kaunseling Sepenuh Masa atau Kaunselor Pelajar Sepenuh Masa
dalam carta organisasi sekolah iaitu terus di bawah Pengetua. Tanpa pindaan atau
pembatalan kepada surat pekeliling tersebut, Guru Kaunseling Sepenuh Masa telah
diletakkan di bawah Penolong Kanan Hal Ehwal Murid (PK HEM). Personel tidak
membantah kerana membuat andaian ‘Pengetua terlalu banyak bebanan kerja dan
tentulah sukar untuk menguruskan seorang dua Guru Kaunseling Sepenuh Masa!’.
Oleh itu, ‘beban’ untuk menguruskan seorang dua personel telah diberikan kepada
Penolong Kanan HEM yang sebenarnya telah ‘sarat’ dengan beban tugas sedia ada.
Mulai tahun 1999, apabila Akta Kaunselor 1998 (Akta 580) dan Peraturan-
Peraturan telah diluluskan oleh Parlimen Malaysia terdapat frasa yang menyatakan
dengan jelas tentang larangan pemakaian gelaran kaunselor yang hanya diperuntuk-
kan kepada kaunselor berdaftar sahaja. Bagi memenuhi keperluan Akta Kaunselor
1998 (Akta 580), Bahagian Sekolah, Kementerian Pelajaran Malaysia mengarahkan
supaya gelaran personel diseragamkan. Guru Kaunseling merujuk kepada personel
yang bertugas di sekolah menengah dan Guru Bimbingan merujuk kepada personel
yang bertugas di sekolah rendah. Bagaimanapun, sehingga sekarang pun masih ada
personel dari Jabatan Pelajaran Negeri atau Pejabat Pelajaran Daerah yang masih
menggunakan gelaran Guru Bimbingan dan Kaunseling, kadang-kadang Kaunselor
Pelajar atau menggunakan gelaran sendiri iaitu Guru Kaunselor Bimbingan dan
Kaunseling. Begitulah resam dunia, tidak ada yang kekal lama. Jika mahu ‘maju’
perlu berubah mengikut peredaran zaman hatta sekadar nama.
Guru Bimbingan atau Guru Kaunseling memang berbeza. Mereka memiliki
beberapa kelebihan yang tidak dimiliki oleh guru-guru yang lain. Sekadar memberi
beberapa contoh kelebihan personel Guru Bimbingan dan Guru Kaunseling.
 Guru Kaunseling yang bertugas sepenuh masa diarahkan supaya tidak
diberikan tanggungjawab mengajar mata pelajaran akademik.
 Guru Kaunseling juga tidak dipertanggungjawabkan memegang kelas atau
menguruskan kelas.
 Guru yang memiliki kepakaran, kompetensi yang tinggi dan telah terlatih
khusus dalam bidang bimbingan dan kaunseling.
 Guru yang dianggap memiliki personaliti yang stabil dan mantap.
 Guru yang memiliki keupayaan serba boleh dari segi kepelbagaian ilmu
pengetahuan dan kemahiran.
 Guru yang fleksibel. Boleh dibawa ke tengah ke tepi (ke tengah bermakna
digunakan bila ‘sesak’ dan ke tepi bila tidak diperlukan). Boleh diajak
berunding. Dipanggil datang, disuruh pergi. Sedia menurut perintah.
 Guru yang bertenaga dan mempunyai keupayaan motivasi yang tinggi.
 Guru yang penyabar, penyayang dan komited dengan tugasnya.
 Guru yang sentiasa positif dan memandang jauh ke hadapan.
Kadang-kadang kelebihan tersebut telah disalahtafsir dan disalahgunakan.
Misalnya personel diberikan kelebihan tidak diberikan tanggungjawab mengajar.
Disebabkan kelebihan tersebut pelbagai tugas yang tidak berkaitan dengan tugas
mengajar telah pun diberikan secara berlebihan kepada mereka. Hatta, mereka juga
diminta melakukan tugas yang tidak berkaitan dengan pelajar. Misalnya memberi
khidmat kaunseling atau intervensi krisis kepada guru atau kakitangan sekolah.
Tugas tersebut hanya layak dijalankan oleh kaunselor berdaftar dan perkhidmatan
yang diberikan akan dikenakan bayaran. Ini jelas terakru di dalam Akta Kaunselor
1998 (Akta 580). Personel tidak boleh berkira sangat. Apalah salahnya, sementelah
personel memiliki pengetahuan, kepakaran dan kemahiran dalam bidang kaunseling
jadi manfaatkanlah kepakaran tersebut. Mendaftarlah sebagai kaunselor berdaftar.
Hakikatnya, majoriti personel bukan kaunselor berdaftar. Masalahnya siapa yang
akan menanggung segala beban sekiranya Guru Bimbingan atau Guru Kaunseling
disabitkan kesalahan di bawah Akta Kaunselor 1998 (Akta 580).
 Individu yang ingin menyandang gelaran sebagai Kaunselor Berdaftar hendak-
lah didaftarkan di bawah Akta Kaunselor 1998 (Akta 580) yang dinyatakan
dalam Bahagian IV – Pendaftaran Kaunselor dan Perakuan Amalan di bawah
Seksyen 22, subseksyen (1) (a), (b) dan (c). Subseksyen (2) menyatakan
tentang denda jika sabit kesalahan menggunakan gelaran kaunselor berdaftar.
22. Kaunselor hendaklah didaftarkan.
(1) Tiada seorang pun boleh –
(a) mengamalkan atau menjalankan atau mengendalikan, atau
mengemukakan dirinya sebagai mengamalkan atau menjalankan atau
mengendalikan, amalan sebagai kaunselor atau bekerja sebagai
kaunselor;
(b) menggunakan gelaran “kaunselor berdaftar” atau apa-apa gelaran
dalam apa-apa bahasa yang mungkin semunasabahnya ditafsirkan
sebagai menunjukkan bahawa dia seorang kaunselor berdaftar;
atau
(c) menggunakan atau mempamerkan apa-apa tanda, papan, kad atau
reka bentuk lain yang menggambarkan atau menunjukkan bahawa
dia seorang kaunselor berdaftar, melainkan jika dia didaftarkan
di bawah Akta ini.
(2) Mana-mana orang yang melanggar subseksyen (1) adalah melakukan
suatu kesalahan dan apabila disabitkan boleh didenda tidak melebihi tiga
puluh ribu ringgit atau dipenjarakan selama tempoh tidak melebihi tiga
tahun atau kedua-duanya.
DILEMA GURU BIMBINGAN DAN GURU KAUNSELING
Di manakah silapnya? Adakah dogma yang mengatakan bahawa setiap guru mesti
mengajar mata pelajaran akademik barulah diiktiraf sebagai guru yang tulen.
Mana-mana guru yang mengajar bukan mata pelajaran akademik dianggap sebagai
bukan guru yang sebenar. Sesiapa yang mengajar silat dipanggil guru silat, yang
mengajar masak-memasak dipanggil guru memasak, yang mengajar tadika guru
tadika, hatta yang mengajar ajaran sesat pun juga dipanggil ‘guru ajaran sesat’.
Guru Kaunseling lebih banyak menghadapi dilema berbanding dengan Guru
Bimbingan. Beberapa dilema yang dihadapi oleh Guru Kaunseling dan Guru
Bimbingan ialah
1. Tidak ada istimewanya jawatan Guru Kaunseling hanyalah retorik dari segi
tugas tidak mengajar yang sengaja diperbesar-besarkan.
2. Guru Bimbingan dan Guru Kaunseling sukar diganti kerana kepakaran mereka.
Oleh itu, mereka sering menghadapi kesukaran untuk bertukar sekolah atau
naik pangkat. Personel boleh ditamsilkan seperti bomoh. Kalau terlalu lama
berada di sesuatu tempat, pasti ilmu perbomohannya ‘kurang lagi menyengat’.
Mungkin kerana itulah maka ada ‘bomoh kaunseling’ yang suka merayau-rayau
ke tempat lain untuk mencari pelanggan yang baru.
3. Jawatan Guru Bimbingan dan Guru Kaunseling tidak diiktiraf. Warden asrama,
guru penolong kanan atau ketua bidang masing-masing layak diberikan elaun
kerana melakukan tugas-tugas pengurusan selain daripada tugas mengajar. Apa
salahnya Guru Kaunseling yang bertugas mengikut waktu pejabat, bertambah
lagi Guru Bimbingan dan Guru Kaunseling yang mengajar, kemudian mereka
menjalankan tugas di luar masa bertugas tetapi tiada siapa pun terlintas supaya
mereka juga diberikan insentif.
4. Tiada usaha untuk peningkatan keilmuan. Semua pihak mengharapkan Guru
Bimbingan atau Guru Kaunseling menjalankan tugas dengan sempurna dan
efisien tetapi tiada usaha atau komitmen diberikan untuk meningkatkan lagi
kompetensi mereka. Agaknya semua pihak mengandaikan ilmu kaunseling
boleh datang kepada personel melalui wahyu atau ilham!
5. Personel juga menghadapi masalah ‘burn out’ atau ‘kehabisan peluru’. Jika
personel tidak diberikan sokongan, insentif, peluang untuk kenaikan pangkat
dan peningkatan keilmuan seperti mana yang dinikmati oleh guru-guru yang
lain sudah pasti mereka akan ‘bersara dalam keadaan kempunan’.
6. Pelbagai seminar, simposium dan bengkel telah dijalankan dengan pelbagai
saranan dan usul telah dikemukakan untuk meningkatkan lagi profesion Guru
Kaunseling dan Guru Bimbingan tetapi personel tetap tidak berubah. Mereka
tetap sama sahaja ‘dulu, kini dan selamanya’.
7. Sebagai guru, Guru Bimbingan dan Guru Kaunseling juga menyertai beberapa
persatuan perkhidmatan perguruan. Persatuan-persatuan tersebut bertungkus-
lumus bekerja siang dan malam sehingga terlampau memperjuangkan pelbagai
kepentingan dan kebajikan guru. Namun begitu, tidak pernah kedengaran pihak
persatuan memperjuangkan secara khusus tentang kebajikan atau kepentingan
Guru Kaunseling atau Guru Bimbingan. Agaknya jumlah pungutan yuran dari
Guru Bimbingan atau Guru Kaunseling tersangat kecil dan tidak cukup untuk
menampung elaun dan ‘duit minyak’ ahli-ahli jawatankuasa persatuan untuk
mengadakan mesyuarat. Oleh itu, mereka hanya berminat untuk memberikan
tumpuan kepada penyumbang yang besar-besar sahaja.
MENUJU KESIMPULAN
Guru Bimbingan dan Guru Kaunseling adalah insan yang berfungsi untuk menolong
bantu manusia atau insan yang lain. Individu lain pula adalah penerima pertolongan
dari Guru Bimbingan atau Guru Kaunseling. Oleh itu, individu lain pastinya tidak
akan menolong bantu Guru Bimbingan atau Guru Kaunseling. Bunyinya mudah
dan jika dilihat selapis seperti keanak-anakan. Begitulah hakikat yang perlu ditelan.
Personel sudah tidak boleh mengharapkan orang lain membantu mereka. Personel
perlu bersikap proaktif iaitu membantu diri sendiri dan tidak mengharapkan bantuan
orang lain. Hanya Guru Bimbingan dan Guru Kaunseling yang dapat membantu
Guru Bimbingan dan Guru Kaunseling.
1. Guru Bimbingan atau Guru Kaunseling perlu membantu diri sendiri.
 Pertingkatkan kompetensi diri dari segi pengalaman, keilmuan dan
kemahiran melalui usaha sendiri.
 Gerakkan persatuan Guru Bimbingan dan Guru Kaunseling untuk
meningkatkan keilmuan dan kemahiran ahli-ahli. Terdapat ramai
personel yang boleh dijadikan resos dengan pelbagai bidang keilmuan,
kemahiran dan kepakaran.
 Personel perlu banyak membaca, berfikir, muzakarah dan meneroka
bidang-bidang ilmu yang belum diketahui. Personel juga perlu berani
mencuba sesuatu yang baru, proaktif, inovatif dan tidak konservatif.
 Personel perlu mengamalkan setiap apa yang telah dipelajari. Sentiasa

muhasabah diri. Amalan akan mempertingkatkan kompetensi. Alah
bisa tegal biasa.
2. Peranan personel amat besar dan sentiasa diperlukan. Anak-anak didik ibarat
benih. Benih yang baik jika dicampak ke laut menjadi pulau. Benih yang tidak
baik kalau dicampak ke laut pastikan sekurang-kurangnya ia menjadi terumbu
karang dan bukannya menjadi lanun.
3. Personel jangan terlalu mengharapkan ganjaran atau insentif. Bersyukurlah
dengan apa yang ada. Bagaimanapun jika ada peluang kenaikan pangkat, maka
teruskan usaha untuk merebut peluang tersebut. Rezeki jangan ditolak, maut
jangan dicari. Setelah berada di atas, jangan lupa kepada rakan-rakan personel
yang masih berada di bawah. Bantulah mereka dan permudahkan urusan. Biar
‘kuah sama dihirup, sambal sama dicolek’. Jangan pula ‘lebih kuah dari sudu’.
4. Sebenarnya ramai di kalangan personel yang berkelayakan dan mampu menjadi
seorang profesional. Personel perlu mengambil inisiatif untuk memohon dan
mendaftar sebagai kaunselor berdaftar yang ‘halal’ mempraktikkan kemahiran
dan amalan kaunseling mereka. Selepas itu, bolehlah personel menjalankan
khidmat profesional kepada mana-mana guru atau kakitangan sekolah yang
ingin mendapatkan khidmat profesional dengan dikenakan bayaran!
5. Personel merupakan insan yang ikhlas dan sentiasa mengekalkan integriti diri
dan institusinya. Pastikan personel mengekalkan reputasi tersebut. Komitmen
perlu diteruskan selagi kudrat dan hayat masih melekat di badan. Walaupun
tidak dipandang manusia, Allah s.w.t. akan sentiasa memandangnya. Anggap-
lah kerjaya dan tugas sebagai suatu cabaran bagi mendapatkan kepuasan dan
pengiktirafan kendiri. Bagi personel muslim perlulah menganggap tugasnya
sebagai ibadah dan sentiasa mengharapkan sakinah dari Allah s.w.t. agar dapat
berkongsi pula sakinah yang diperolehi dengan insan-insan lain.
6. Kadang-kadang personel leka dan tenggelam dalam dunianya sendiri kerana
orang lain tidak dapat memahami mereka, berbeza peranan dan pandangan
dengan rakan-rakan guru lantas bertindak mengasingkan diri dari dunia realiti.
Pastikan personel tidak tenggelam dalam dunia mereka sendiri seperti berasa
megah, mendabik dada, ‘syok sendiri’, mengamalkan egosentrisme negatif atau
hidup dalam dunia fata morgana.
7. Personel umpama permata. Ianya tetap permata yang bercahaya kendatipun
‘dibuang di perlimbahan’. Tanpa digilap permata tetap bercahaya. Apatah lagi
jika digilap. Jangan sesekali menganggap diri umpama lilin kerana apabila
kehabisan sumbu dan cair diannya, lilin akan padam dan cahayanya tidak akan
dapat lagi menerangi insan yang lain.
8. Personel perlu berasa bertuah dan bersyukur kerana dilahirkan sebagai seorang
Guru Bimbingan atau Guru Kaunseling yang memiliki personaliti yang stabil,
konsep kendiri yang mantap, memiliki ciri-ciri kemanusiaan yang terbilang dan
mengungguli ciri-ciri autentik serta efisien dalam menjalankan amanah yang
telah dipertanggungjawabkan.
Lampiran
LAMPIRAN A
TATASUSILA PROFESION PERGURUAN MALAYSIA
Kami, guru-guru Malaysia, yakin bahawa tujuan utama pendidikan ialah berusaha menuju
ke arah pembentukan warganegara yang berilmu, yang taat setia, yang bertanggungjawab
dan berkebolehan, yang menyedari betapa pentingnya usaha menuju ke arah kebenaran dan
ke arah pencapaian hasrat yang gemilang, dan yang percaya demokrasi, kebebasan orang
perseorangan dan Prinsip-Prinsip Rukun Negara.
Melalui pendidikan, masyarakat dapat membantu anak mudanya memahami
kebudayaan mereka, memperolehi pengetahuan yang telah terkumpul sejak zaman-berzaman
dan menyediakan mereka untuk menghadapi cabaran pada masa hadapan.
Dengan menyedari betapa besarnya tanggungjawab membimbing anak muda untuk
mencapai kemajuan sepenuh-penuhnya, maka dengan ini kami menerima Tatasusila berikut
sebagai panduan untuk membolehkan kami menyempurnakan profesion kami ke taraf
kesusilaan yang setinggi-tingginya :
I. TANGGUNGJAWAB TERHADAP PELAJAR

1. Lebih mengutamakan kebajikan dan keselamatan pelajar kami daripada hal-hal
lain.
2. Bersikap adil terhadap setiap orang pelajar tanpa mengira faktor-faktor jasmani,
mental, emosi, politik, ekonomi, sosial, keturunan atau ugama.
3. Merahsiakan maklumat ikhtisas atau sulit mengenai pelajar kecuali kepada
mereka yang berhak mengetahuinya.
4. Membimbing atau mengajar seseorang pelajar dalam darjah sendiri atau dalam
matapelajaran-matapelajaran yang diajar di bilik darjah tanpa sebarang bayaran.
5. Menunjukkan suatu cara pakaian, pertuturan dan tingkah laku yang dapat
memberikan contoh yang baik kepada pelajar.
6. Memelihara dan memperbaiki kecekapan ikhtisas melalui pengkajian,
penyelidikan, lawatan dan menghadiri kursus ikhtisas, persidangan, mesyuarat
atau seminar supaya pengajaran kami mencapai mutu yang setinggi-tingginya.
II. TANGGUNGJAWAB TERHADAP IBU BAPA
1. Menghormati tanggungjawab utama ibu bapa terhadap anak-anak mereka.
2. Berusaha mewujudkan perhubungan mesra dan kerjasama yang erat di antara
institusi pendidikan dengan rumahtangga.
3. Menganggap semua maklumat yang diberikan oleh ibu bapa mengenai keadaan
rumahtangga atau mengenai anak mereka sebagai sulit dan tidak akan
membocorkannya kepada sesiapa kecuali kepada mereka yang berhak
mengetahuinya.
4. Memberikan maklumat kepada ibu bapa demi kepentingan anak-anak mereka,
dan menggunakan maklumat yang diterima daripada ibu bapa secara teliti dan
bijaksana.
5. Mengelakkan diri dari menggunakan atau dipengaruhi oleh kedudukan sosial dan
ekonomi ibu bapa pelajar.
6. Mengelakkan diri dari mengeluarkan kata-kata atau melakukan sesuatu yang
boleh menjejaskan kepercayaan pelajar terhadap ibu bapa atau penjaga mereka.
268
LAMPIRAN 269
III. TANGGUNGJAWAB TERHADAP MASYARAKAT DAN NEGARA

1. Mengelakkan diri dari menyebarkan sesuatu ajaran yang boleh merosakkan
kepentingan pelajar, masyarakat atau negara, atau pun yang bertentangan
dengan Rukun Negara.
2. Memupuk dalam diri setiap pelajar sikap dan nilai yang boleh membantu dan
membimbing mereka untuk menjadi warganegara yang taat setia,
bertanggungjawab dan berguna, menghormati orang-orang yang lebih tua dan
menghormati adanya perbezaan kebudayaan, keturunan dan ugama.
3. Menghormati masyarakat tempat kami berkhidmat dan memenuhi
tanggungjawab sebagai seorang warganegara dan sentiasa sanggup mengambil
bahagian dalam sebarang kegiatan masyarakat.
4. menggalakkan kerjasama persefahaman di antara guru dengan ibu bapa, institusi
pendidikan dengan masyarakat.
5. Memberi sumbangan cergas untuk meninggikan kehidupan moral, kebudayaan
dan kecendikiawanan masyarakat.
6. Berpegang kepada tingkah laku yang sopan yang diterima oleh masyarakat dan
menjalani kehidupan kami sehari-hari dengan baik.
IV. TANGGUNGJAWAB TERHADAP RAKAN SEJAWAT DAN PROFESION

PERGURUAN
1. Mengelakkan diri dari membuat sebarang kenyataan atau ulasan yang boleh
mencemarkan nama baik seseorang guru di hadapan pelajar atau ibu bapa, atau
berbuat sesuatu yang boleh menjatuhkan maruah seseorang guru.
2. Tidak melibatkan diri dalam kegiatan yang boleh menjejaskan kecekapan kami
sebagai guru.
3. Berusaha dengan sepenuh-penuhnya menunaikan tanggungjawab kami dengan
rajin dan bersungguh-sungguh dan mengekalkannya sejajar dengan kemajuan
ikhtisas dan sosial.
4. Sentiasa bersedia membantu rakan sejawat kami terutamanya mereka yang
baharu dalam profesion perguruan.
5. Sentiasa mengawasi diri kami supaya tidak mencemarkan nama baik profesion
perguruan.
6. Akan menjadi ahli sesebuah pertubuhan guru.
Catatan Guru yang dimaksudkan dalam konteks Tatasusila ini ialah orang yang
menyebarkan ilmu pengetahuan di sesebuah institusi pendidikan peringkat
rendah, menengah dan tinggi, termasuk guru terlatih yang bertugas dalam
pentadbiran, organisasi dan penyeliaan pendidikan.
270 LAMPIRAN
LAMPIRAN B
KOD ETIKA GURU BIMBINGAN
1. Guru Bimbingan hendaklah mematuhi undang-undang negara dan melaksanakan

tugasnya berlandaskan undang-undang tersebut.
2. Guru Bimbingan hendaklah menjaga tatalakunya demi memelihara piawaian dan
identiti sebagai seorang Guru Bimbingan dan integriti profesion.
3. Guru Bimbingan hendaklah sentiasa berusaha menilai dan meningkatkan pengetahuan,
kecekapan dan kemahiran dalam bidang profesionnya.
4. Guru Bimbingan hendaklah menjalankan tugasnya dengan penuh tanggungjawab,
objektif dan jujur.
5. Guru Bimbingan hendaklah diawasi serta dinilai tugas bimbingannya oleh penyelia
profesional melalui penyeliaan lazim (regular supervision) dan sokongan perunding
(consultative support).
TANGGUNGJAWAB GURU BIMBINGAN TERHADAP KLIEN

1. Guru Bimbingan bertanggungjawab untuk mengutamakan kepentingan klien.
2. Guru Bimbingan hendaklah menghormati hak klien dan merahsiakan segala maklumat
yang diperolehi semasa memberi bimbingan melainkan maklumat yang akan
membahayakan klien atau orang-orang di persekitarannya.
3. Guru Bimbingan hendaklah memahami dan menghormati latar belakang sosio-budaya
klien serta menerima mereka tanpa syarat.
4. Guru Bimbingan hendaklah memelihara kesejahteraan fizikal dan psikologi klien serta
tidak memperalatkan klien untuk kepentingan diri sendiri sama ada dari aspek
kewangan, seksual dan emosi.
5. Guru Bimbingan hendaklah membimbing klien ke arah pembentukan sikap
bertanggungjawab terhadap tingkah lakunya.
6. Sekiranya mengikut pertimbangan Guru Bimbingan, klien memerlukan perkhidmatan
luar daripada bidang kepakarannya, Guru Bimbingan hendaklah merujuk klien kepada
pihak yang berkenaan.
TANGGUNGJAWAB GURU BIMBINGAN TERHADAP RAKAN PROFESIONAL
1. Guru Bimbingan hendaklah saling berusaha meningkatkan tahap kecekapan
profesionalismenya.
2. Guru Bimbingan hendaklah menunjukkan sikap menghormati, adil dan terbuka
terhadap rakan profesionalnya.
3. Guru Bimbingan bertanggungjawab untuk memastikan rakan Guru Bimbingan
mengamalkan nilai-nilai Guru Bimbingan yang sepatutnya.
4. Guru Bimbingan hendaklah bersedia membantu rakan Guru Bimbingan yang teraniaya
akibat tuduhan dan tohmahan perlakuan tidak beretika.
TANGGUNGJAWAB GURU BIMBINGAN TERHADAP MASYARAKAT

1. Guru Bimbingan hendaklah memahami dan menghormati unsur sosiobudaya
masyarakat di mana dia berkhidmat.
2. Guru Bimbingan hendaklah sentiasa memberi khidmat untuk memenuhi kehendak
masyarakat dalam konteks pendidikan dan pembangunan murid.
TANGGUNGJAWAB GURU BIMBINGAN TERHADAP ORGANISASI DAN

MAJIKAN
1. Guru Bimbingan hendaklah berusaha untuk mengikuti polisi dan prosedur serta
meningkatkan kecekapan keberkesanan perkhidmatan organisasinya.
LAMPIRAN 271
2. Guru Bimbingan tidak boleh menyalahgunakan kemudahan dan sumber organisasinya.

3. Guru Bimbingan hendaklah menjelaskan bidang kepakaran dan tahap kecekapan
profesionalnya.
4. Guru Bimbingan hendaklah mewujudkan hubungan interpersonal dengan ahli-ahli
dalam organisasi.
5. Guru Bimbingan bersedia untuk menerima sebarang arahan majikan berkaitan dengan
tugas dan tanggungjawabnya.
6. Guru Bimbingan hendaklah mewujudkan suasana harmoni dalam organisasi.
7. Guru Bimbingan perlu mempunyai sifat keterbukaan untuk dinilai secara profesional
dari semasa ke semasa.
8. Guru Bimbingan hendaklah bersama-sama bertanggungjawab ke atas peningkatan
kerjaya untuk dirinya dan organisasi.
272 LAMPIRAN
LAMPIRAN C
KOD ETIKA GURU KAUNSELING SEKOLAH
Kod Etika ini telah digubal oleh Bahagian Pengurusan Prasekolah, Rendah dan Menengah,
Jabatan Pendidikan Prasekolah Rendah dan Menengah, Kementerian Pendidikan Malaysia
pada tahun 1996 untuk memenuhi keperluan perlaksanaan Kaunselor Pelajar Sepenuh Masa
(KPSM) sekolah menengah seluruh Malaysia. Kod Etika ini mengandungi :
1. Mukadimah
2. Skop Kaunseling
3. Kod Tatalaku
a. Tanggungjawab Kaunselor Terhadap Klien
b. Tanggungjawab Kaunselor Terhadap Rakan Profesional
c. Tanggungjawab Kaunselor Terhadap Masyarakat
d. Tanggungjawab Kaunselor Terhadap Organisasi dan Majikan.
4. Pengukuran dan Penilaian.
MUKADIMAH
1. Kod Etika ini bertujuan untuk menyediakan satu garis panduan bagi kaunselor dan
juga menjadi asas dalam menyelesaikan isu etika yang timbul dan dianggap
menyeleweng daripada piawaian perlakuan kaunselor. Kod Etika ini menggariskan
piawaian perlakuan dalam menjalin perhubungan profesional dengan klien, rakan-
rakan kaunselor, majikan, individu dan profesion lain serta masyarakat
keseluruhannya. Ia juga merangkumi etika perlakuan yang piawai mengenai tatalaku
sesuai dengan kedudukan dan identiti sebagai seorang kaunselor.
2. Kod Etika ini berasaskan kepada nilai-nilai utama perkhidmatan kaunseling dan
memberi penekanan terhadap penghargaan kendiri, digniti, dan keunikan individu
termasuk hak-hak dan peluang-peluang mereka. Ia juga berasaskan kepada profesion
kaunseling itu sendiri yang mengutamakan nilai-nilai murni.
3. Apabila menghadapi situasi yang memerlukan intervensi, kaunselor hendaklah
menunaikan tanggungjawab etika dengan memberi pertimbangan berasaskan kepada
kesemua prinsip yang terkandung dalam Kod Etika.
4. Kod Etika ini tidak menggariskan semua peraturan mengenai perlakuan kaunselor
dalam menghadapi keadaan yang begitu kompleks dalam melaksanakan
tanggungjawabnya.
5. Kod Etika ini tidak seharusnya digunakan sebagai instrumen untuk menyekat peluang
dan kebebasan kaunselor dalam mengamalkan khidmat kaunseling. Ia juga tidak harus
digunakan untuk mengenakan tindakan disiplin kepada kaunselor tanpa diberi hak
perlindungan dan keadilan yang maksima.
SKOP KAUNSELING
1. Perkhidmatan Kaunseling ialah perkhidmatan yang memberi peluang kepada klien

untuk berkembang ke arah kehidupan yang lebih bahagia dan bermakna. Ia
merangkumi usahakerja dengan individu atau kumpulan. Objektif perhubungan
kaunseling berbeza mengikut klien.
2. Skop perkhidmatan kaunseling meliputi isu-isu perkembangan analisis dan
penyelesaian masalah, membuat keputusan, menangani krisis, mengembangkan
persefahaman kendiri, meningkatkan ketahanan emosi semasa menghadapi konflik
dalaman atau memperbaiki dan mempertingkat-kan hubungan dan interaksi dengan
individu lain.
LAMPIRAN 273
3. Kaunselor berperanan sebagai fasilitator kepada klien dalam menangani isu dan
masalah yang dihadapi dengan menghormati martabat diri, nilai dan keupayaannya.
KOD TATALAKU
1. Kaunselor hendaklah menjaga tatalakunya demi memelihara piawaian dan identiti

sebagai seorang kaunselor dan integriti profesion kaunseling.
2. Kaunselor hendaklah sentiasa berusaha menilai dan meningkatkan pengetahuan,
kecekapan dan kemahiran dalam bidang profesionnya.
3. Kaunselor hendaklah menjalankan tugasnya dengan penuh tanggungjawab, objektif
dan jujur selaras dengan profesion kaunseling.
4. Kaunselor mestilah diawasi serta dinilai tugas kaunselingnya oleh penyelia profesional
melalui penyeliaan lazim (regular supervision) dan sokongan perundingan
(consultative support).
A. Tanggungjawab Kaunselor Terhadap Klien
1. Kaunselor bertanggungjawab untuk mengutamakan kepentingan klien, sama ada klien

individu atau klien kelompok.
2. Kaunselor hendaklah menghormati privasi klien dan merahsiakan segala maklumat
yang diperolehi semasa kaunseling melainkan maklumat yang akan membahayakan
klien atau orang-orang di persekitarannya.
3. Kaunselor hendaklah memahami dan menghormati latar belakang sosio-budaya klien.
4. Semasa menjalankan sesi kaunseling, kaunselor hendaklah memelihara kesejahteraan
fizikal dan psikologi klien, dan tidak memperalatkan klien untuk kepentingan diri
sendiri sama ada dari aspek kewangan, seksual, emosi dan sebagainya.
5. Kaunselor hendaklah membimbing klien ke arah pembentukan sikap bertanggung-
jawab terhadap tingkah lakunya. Kaunselor juga perlu menghormati keputusan atau
penentuan kendiri yang dibuat oleh klien.
6. Kaunselor hendaklah berkhidmat dengan penuh dedikasi, ikhlas, jujur dan
membuktikan kemahiran serta kecekapan profesionalismenya.
7. Kaunselor tidak boleh mengamalkan, mempersetujui atau menggalakkan diskriminasi
berasaskan ras, jantina, agama, status ideologi, kecacatan fizikal, mental atau
diskriminasi dalam apa bentuk sekali pun.
8. Kaunselor hendaklah menjelaskan kepada klien mengenai keperluan, proses dan
implikasi perkhidmatan kaunseling.
9. Kaunselor hendaklah mencapai persetujuan dengan kliennya di peringkat awal sesi
kaunseling mengenai batasan unsur kerahsiaan.
10. Persetujuan antara kaunselor dan klien mengenai kerahsiaan boleh disemak semula dan
diubah dengan persetujuan bersama.
11. Dalam kes di mana jelas terbukti bahawa klien atau orang lain berada dalam keadaan
bahaya, kaunselor hendaklah menggunakan budi bicaranya untuk menjaga
kepentingan klien dan orang lain yang terlibat.
12. Kaunselor tidak digalakkan memberi perkhidmatan kaunseling kepada saudara mara,
kawan karib, atau sesiapa yang mempunyai hubungan intim dengannya, atau
mempunyai hubungan dengan pihak pentadbiran yang membuat penilaian.
13. Kaunselor tidak boleh menghalang klien yang hendak menamatkan sesi kaunseling
atau ingin bertukar kaunselor yang lain.
14. Kaunselor hendaklah memastikan bahawa kliennya tidak menjalani kaunseling dengan
kaunselor yang lain pada masa yang sama.
15. Sekiranya, mengikut pertimbangan kaunselor, klien memerlukan perkhidmatan luar
daripada bidang kepakarannya kaunselor hendaklah merujuk klien tersebut kepada
274 LAMPIRAN
pihak yang berkenaan.

16. Kaunselor hendaklah menyediakan tempat yang selesa dan private untuk sesi
kaunseling. Klien seharusnya tidak diperhatikan oleh orang luar melainkan dengan
kebenarannya, termasuk juga sesi kaunseling yang dirakam atau dipitavideokan.
B. Tanggungjawab Kaunselor Terhadap Rakan Profesional
1. Kaunselor hendaklah saling berusaha meningkatkan tahap kecekapan profesionalisme-

nya.
2. Kaunselor hendaklah menunjukkan sikap menghormati, adil dan terbuka terhadap
rakan profesionalnya.
3. Kaunselor bertanggungjawab untuk mencegah, mendedahkan serta memperbetulkan
perlakuan rakan kaunselor yang tidak beretika.
4. Kaunselor hendaklah bersedia untuk mempertahankan, membantu serta membela
rakan
kaunselor yang teraniaya akibat tuduhan dan tohmahan perlakuan yang tidak beretika.
C. Tanggungjawab Kaunselor Terhadap Masyarakat
1. Kaunselor hendaklah memahami dan menghormati unsur sosiobudaya masyarakat

di mana dia berkhidmat.
2. Kaunselor hendaklah mematuhi undang-undang negara dan melaksanakan tugasnya
berlandaskan undang-undang tersebut.
D. Tanggungjawab Kaunselor Terhadap Organisasi dan Majikan
1. Kaunselor hendaklah mematuhi persetujuan komitmen yang ditandatangani dengan

organisasi tempat dia berkhidmat.
2. Kaunselor hendaklah berusaha untuk mengikuti polisi dan prosedur, serta
meningkatkan kecekapan dan keberkesanan perkhidmatan organisasinya.
3. Kaunselor hendaklah bertindak untuk mencegah berlakunya diskriminasi dalam
organisasi dan dalam pelaksanaan polisi amalan pekerjaan.
4. Kaunselor tidak boleh menyalahgunakan kemudahan dan sumber organisasinya.
5. Kaunselor hendaklah menjelaskan bidang kepakaran dan tahap kecekapan
profesionalnya.
6. Kaunselor hendaklah mewujudkan hubungan interpersonal dan persetujuan kerja
dengan pengetua dan staf lain mengenai khidmat kaunseling khususnya mengenai
unsur kerahsiaan, perbezaan antara fakta umum dan peribadi, beban kerja dan
akauntibiliti.
7. Kaunselor hendaklah memberitahu kepada pihak pengetua tentang keadaan yang boleh
menyebabkan konflik yang merosakkan atau menyekat keberkesanan
perkhidmatannya.
8. Kaunselor hendaklah membenarkan dirinya dinilai secara profesional dari masa
ke masa.
9. Kaunselor hendaklah bersama-sama bertanggungjawab ke atas peningkatan kerjaya
untuk dirinya dan stafnya.
PENGUKURAN DAN PENILAIAN
1. Kaunselor hendaklah memberi penerangan yang lengkap mengenai ujian supaya

keputusan ujian itu dapat diterima oleh klien dalam perspektif yang betul.
2. Kaunselor hendaklah berhati-hati dari segi penggunaan ujian. Ujian yang digunakan
hendaklah berdasarkan kepada kelayakan dan kemahirannya dari segi pentadbiran dan
LAMPIRAN 275
interpretasi keputusan ujian dan tujuan. Kegunaan keputusan ujian hendaklah

diberitahu kepada klien sebelum ujian diberi melainkan kes di mana pengecualian hak
yang eksplisit telah dipersetujui terlebih dahulu.
3. Kaunselor hendaklah memberi keterangan yang tepat apabila memberi taklimat
tentang
ujian dan pengukuran kepada orang awam.
4. Kaunselor hendaklah mengawasi supaya keputusan ujian tidak disalahfaham atau
disalahgunakan.
276 LAMPIRAN
LAMPIRAN D
MODEL SASARAN KERJA TAHUNAN GURU KAUNSELING
RINGKASAN
PETUNJUK PRESTASI / MASA KOS
BIL AKTIVITI / KUALITI
PIAWAI KUALITI (RM)
PROJEK
1 MENYEDIAKAN i. Rancangan Tahunan Disediakan oleh 288 jam
RANCANGAN ii. Rancangan Ikut Bidang Guru Kaunseling (20%)
DAN AKTIVITI dan disertai oleh
UNTUK SATU
TAHUN
semua Ahli
Jawatankuasa
Unit Bimbingan
dan Kaunseling
Piawaian :
i. Mengadakan mesyuarat
sekurang-kurangnya 3 kali
setahun
ii. Mengadakan perbincangan
setiap kali program akan
dilaksanakan.
2 MENGURUS DAN Mengendalikan urusan Unit Diuruskan oleh 288 jam 500.00
MENTADBIR B&K Guru Kaunseling (20%)
BIMBINGAN DAN
KAUNSELING
kes, buku log harian, oleh semua Ahli
mesyuarat unit dan Jawatankuasa
mesyuarat di luar unit Unit Bimbingan
- sistem fail dan rekod dan Kaunseling
pelajar
- keceriaan bilik B & K
maklumat berkaitan
akademik, kerjaya,
psikologi, kesihatan, sosial
dan perkara yang berkaitan
dengan pelajar.
3 PERKHIDMATAN AKADEMIK 260 jam 4000.00
PENGEMBANGAN i. Kemudahan belajar (18%)
- Motivasi Tingkatan 1, 2
- Pengurusan masa dan 4
- Teknik mengambil nota
- Teknik mengingat
- Teknik mengulangkaji
ii. Teknik menjawab soalan
- Bergantung kepada mata Tingkatan 3 / 5
pelajaran
iii. Persediaan menghadapi
peperiksaan Tingkatan 5
iv. Pemilihan mata pelajaran
- Sijil terbuka SPM Tingkatan 4
v. Taklimat IPT
- Pemilihan kursus Tingkatan 5
- Mengisi dan dapatkan
PIN bagi borang
Matrikulasi, UPU,
politeknik / kolej
komuniti
VOKASIONAL DAN
KERJAYA
i. Inventori kerjaya Tingkatan 4, 5
- Ujian Minat Pekerjaan
- Ujian Personaliti
LAMPIRAN 277
RINGKASAN
BIL. AKTIVITI / KUALITI
PIAWAI KUALITI (RM)
PROJEK
ii. Pameran, ceramah dan Semua tingkatan
pertandingan kerjaya
iii. Profil kendiri dan kerjaya Tingkatan 4
FIZIKAL & SEKSUAL

i. Perkembangan diri Semua tingkatan
ii. Masalah remaja bagi pelajar yang
memerlukan
PSIKOSOSIAL
i. Orientasi pelajar baru Tingkatan 1, 4
ii. Orientasi semula pelajar Tingkatan 3, 5
4 MENGENDALI i. Mendapatkan klien Minima 10% 144 jam
INTERVENSI daripada Guru Tingkatan, dari jumlah (10%)
KAUNSELING Guru Disiplin, Pengetua pelajar bagi sesi
INDIVIDU DAN
KELOMPOK
ii. Klien dirujuk kaunseling
iii. Klien sukarela individu dan
iv. Klien luar (bekas pelajar) kaunseling
kelompok
Piawaian :
Buku log
Rekod sesi
Laporan sesi
Kabinet berkunci
5 PERKHIDMATAN i. Soalselidik untuk Tingkatan 3, 5 144 jam 2000.00
PENCEGAHAN mengesan masalah belajar (10%)
ii. Mengesan masalah pelajar Tingkatan 1, 4
- Senarai Semak Masalah
Mooney
- Soalselidik masalah
peribadi pelajar
iii. Data pelajar bermasalah Semua pelajar
- Masalah keluarga
- Masalah pembelajaran
- Masalah tingkahlaku
- Masalah emosi
- Masalah ketagihan /
seks / VCD dan lain-lain
(ikut keperluan)
iv. Taklimat / outreach / Semua pelajar
brosur / buletin / risalah /
buku skrap berkaitan
pencegahan merokok,
kesihatan diri dan
rangkaian bantuan jika
diperlukan
v. Ceramah / bengkel / kuiz Semua pelajar
- Ceramah agama
- Ceramah HIV / AIDS
- Kuiz pencegahan dadah
vi. Lawatan-lawatan Pelajar yang
- Pusat pemulihan akhlak dikenalpasti dan
- Pusat Serenti / Pusat ikut keperluan
Jagaan Lanjutan sekurang-
- Penjara kurangnya
- Rumah orang tua sekali setahun
- Rumah anak yatim
vii. Tayangan gambar / Pelajar dipilih
pameran ikut sasaran
- Antidadah / Antirokok yang telah
- HIV / AIDS dikenalpasti
- Penyakit tularan seks
278 LAMPIRAN
RINGKASAN
PIAWAI KUALITI (RM)
PROJEK
viii. Pertandingan Ahli SLAD dan
- SLAD terbuka kepada
- Karnival Seni Jauhi semua pelajar
Dadah
ix. Kursus / Latihan Ahli SLAD,
- Jati diri PRS, kelab
- Pengurusan diri B&K dan pelajar
- Kepimpinan diri berminat.
x. Ujian urin (air kencing) Pelajar berisiko
tinggi dalam
mengurus diri
Dipilih secara
rambang bagi
pelajar berisiko
Piawaian :
i. Borang aktiviti
ii. Kerjasama dengan Unit
Pendidikan Pencegahan
Dadah PPD, ADK dan
PDRM
6 PERKHIDMATAN i. Pemulihan tingkahlaku Kumpulan 144 jam
PEMULIHAN - Perokok sasaran pelajar (10%)
- Dadah ketagihan awal
- Gangsterisme atau berisiko
- Vandalisme tinggi
- Antisosial
- Buli
- Kebersihan diri / sekolah
ii. Pemulihan Nilai / Sikap Kumpulan
iii. Kecelaruan personaliti sasaran yang
(lelaki lembut, tomboy, dikenalpasti
bohsia, bohjan)
- Pergaulan bebas
- Lepas laku, bising,
ganggu ketenteraman
- Ponteng sekolah / kelas
- Tidak buat kerja rumah
- Tidak hormat guru
iv. Pemulihan akademik Kumpulan sasar
- Bimbingan mata yang telah
pelajaran (lemah) dikenalpasti
- Membaca dan menulis
v. Fizikal Kumpulan sasar
- Pengambilan makanan / yang telah
diet dikenalpasti
- Masalah permakanan /
alahan / kegemukan
(bulimia)
vi. Emosi Kumpulan sasar
- Kemurungan yang telah
- Tekanan belajar (stres) dikenalpasti
- Insomnia (sukar tidur /
kuat tidur)
- Fobia (takut)
- Trauma (igauan buruk)
Piawaian :
Borang soal selidik
Borang penilaian
Borang pemantauan
LAMPIRAN 279
RINGKASAN
PIAWAI KUALITI (RM)
PROJEK
7 PERKHIDMATAN i. Akademik, Kerjaya dan Kumpulan sasar / 72 jam 1000.00
INTERVENSI Psikososial kumpulan (5%)
ii. Lawatan ke IPTA / IPTS dirujuk
- Pameran melanjutkan
pelajaran (kerjasama
dengan IPTA / IPTS)
- Pameran akademik dan
kerjaya
- Kem motivasi
- Kempen kesejahteraan
mental
- Kempen pencegahan
jenayah
- Kempen / ceramah
kesihatan
iii. Program Sekolah Selamat
iv. Konsultasi / Perundingan
v. Rangkaian dan kerjasama
hubungan luar
Piawaian :
Kerjasama dengan pihak
hospital, ADK, PDRM Daerah,
IPTA / IPTS, Ketua Kampung,
NGO dan lain-lain.
8 PENYELIDIKAN i. Menjalankan kajian pada Bidang masalah 72 jam 100.00
DAN PENILAIAN awal tahun atau mengikut pelajar, proses (5%)
keperluan keperluan kaunseling,
ii. Menjalankan penyelidikan psikologi remaja
secara individu sekurang- dan lain-lain
kurangnya 1 kali setahun yang berkaitan
iii. Menjalankan penyelidikan
secara berkumpulan
sekurang-kurangnya 1 kali
setahun
Piawaian :
i. Kajian tindakan / kajian
konvensional (bergantung
kepada kesesuaian kajian)
ii. Pendokumentasian
iii. Penyebaran dapatan kajian
9 PERKHIDMATAN i. Menjalankan khidmat Kelab B & K ,
LATIHAN DAN latihan kepada pelajar PRS, SLAD,
OUT-REACH sekolah di daerah berkaitan Pengawas
kaunseling dan psikologi Sekolah dan
melalui aktiviti Jawatan- pelajar sekolah
kuasa Bimbingan dan dalam daerah
Kaunseling atau Majlis yang
Guru Bimbingan dan Guru memerlukan
Kaunseling daerah
ii. Memberi khidmat bantu Guru-Guru
latihan kepada Guru-Guru Bimbingan atau
Kaunseling atau guru-guru Guru Kaunseling
lain di daerah yang atau guru-guru
berkaitan kaunseling dan lain yang
psikologi melalui aktiviti memerlukan
Jawatankuasa Bimbingan
dan Kaunseling atau Majlis
Guru Bimbingan dan Guru
Kaunseling daerah
280 LAMPIRAN
RINGKASAN
PIAWAI KUALITI (RM)
PROJEK
iii. Membuat out-reach dan Tingkatan 3 29 jam
menyampaikan maklumat (2%)
tentang kemasukan pelajar
ke sekolah-sekolah
menengah asrama penuh,
MRSM, SM Teknik dan
Vokasional, Akademi
Tentera dsbnya.
Piawaian :
i. Berbentuk seminar /
bengkel
ii. Bimbingan / kaunseling
kelompok
iii. Konsultasi / perundingan
LAMPIRAN 281
LAMPIRAN E1
KERTAS CADANGAN PROGRAM MENTOR-MENTEE

PELAJAR SEKOLAH MENENGAH
Rasional
Setiap pelajar memerlukan orang dewasa yang mahir, mesra, memahami dan sentiasa
mengambil berat tentang diri mereka secara peribadi. Guru pula merupakan orang dewasa
yang diharapkan dapat memberikan bimbingan secara berterusan membantu pelajar mereka
menghadapi masalah ketika mereka mengalami proses membesar. Pelajar pula sentiasa
diberikan ruang dan peluang untuk mendapatkan seberapa banyak manfaat ketika mereka
berada di alam persekolahan.
Matlamat
Membantu pelajar secara berterusan melalui kaedah bimbingan yang mesra bagi aspek-
aspek yang berkaitan dengan peribadi, akademik, kerjaya dan sosial pelajar.
Objektif
1. Membantu pelajar mengenali diri dan personaliti mereka terutama dalam mengenalpasti
potensi diri, membentuk konsep kendiri yang stabil, membina matlamat kendiri yang
jelas, dan sentiasa bersedia untuk berubah dan memperbaiki diri.
2. Membantu pelajar mengenalpasti halangan di dalam diri, persekitaran dan perhubungan
sosial yang boleh menyekat perkembangan mereka dari segi peningkatan prestasi
pencapaian dalam apa sahaja bidang yang mereka ceburi (kurikulum, kokurikulum,
sahsiah dan kepimpinan).
3. Membantu pelajar membina motivasi belajar yang berterusan, membentuk tabiat dan
sistem belajar yang terancang dan berkesan dan mengamalkan teknik belajar berkesan
serta pengurusan diri dan masa yang produktif.
4. Membantu sekolah melahirkan pelajar yang berkualiti dari segi pencapaian akademik,
sahsiah dan berketrampilan di dalam bidang yang mereka ceburi.
Strategi Perlaksanaan
1. Memberi pendedahan dan maklumat kepada guru (mentor) tentang konsep, kaedah dan
kemahiran membimbing pelajar (mentee) supaya dapat menghasilkan ‘output’ yang
maksimum.
2. Mewujudkan sistem untuk menyaring pelajar mengikut beberapa kriteria tertentu bagi
membentuk kelompok yang dinamik, berkesan, produktif dan serasi.
 Bilangan ahli kelompok yang kecil misalnya tidak melebihi 15 orang.
 Serakan (taburan) ahli kelompok dari segi tingkatan, kelas dan aliran yang sesuai.
 Jika terdapat percampuran antara jantina, perlu mengambil kira jumlah atau nisbah
yang sekata.
 Menentukan ciri-ciri kelompok dengan mengambil kira kualiti sahsiah, personaliti
dan ketrampilan diri. Misalnya mengumpulkan semua pelajar berisiko atau semua
pelajar cemerlang dalam satu kelompok.
 Jika mampu dilakukan maka perlu mengambil kira sebaran dari aspek ras, dari
kawasan mana pelajar datang dan tahap sosioekonomi.
 Meletakkan mentor mengikut kesesuaian atau memberi ruang untuk mentor
memilih kelompok yang serasi dengan keupayaan mereka. Misalnya meletakkan
kelompok pelajar lelaki yang berisiko dan lepas laku kepada mentor yang kurang
sabar atau terlalu berlembut mungkin tidak sesuai.
3. Menyediakan senarai mentor dan mentee kelompok kecil. Bilangan mentee seharusnya
seimbang bagi semua kelompok.
282 LAMPIRAN
4. Menentukan garis panduan bagi aspek-aspek yang menjadi bahan interaksi semasa
mentor dan mentee berada dalam kelompok.
5. Menentukan kekerapan, jangkamasa dan tempat perjumpaan yang akan dijalankan oleh
mentor dan mentee.
Tetapkan tarikh dan masa interaksi (dapatkan persetujuan daripada pihak pengurusan
sekolah – jika kena gayanya, waktu bagi pertemuan kelompok boleh dimasukkan dan
diselaraskan ke dalam jadual waktu rasmi sekolah).
Penetapan yang perlu diambil kira :
Tarikh dilaksanakan : Di awal persekolahan (bulan Januari atau Februari)
Kekerapan pertemuan : Sekali seminggu pada hari persekolahan misalnya setiap hari
Jumaat
Masa tentatif : 7.30 – 8.05 pagi (waktu pertama)
Tempat : Ditetapkan ikut pilihan mentor
Pengisian input : Guru Kaunseling perlu menyediakan senarai panduan aktiviti
bimbingan kelompok
Mentor : Semua guru kecuali Urusetia Pemantauan
Mentee : Semua pelajar atau sebahagian pelajar (kelas peperiksaan)
Jika melibatkan sebahagian pelajar, pastikan pelajar-pelajar lain diberikan pengisian
dalam satu atau dua kelompok besar yang dikendalikan oleh Guru Kaunseling dalam
waktu tersebut.
6. Membuat penyelarasan dan pemantauan kelancaran program dengan mengambil kira
beberapa aspek seperti masalah yang timbul semasa perjumpaan kelompok, keperluan
kelompok dan isu-isu mendadak yang perlu ditangani dengan segera. Pemantauan
boleh dilakukan melalui borang kehadiran dan catatan aktiviti yang telah dijalankan,
kad catatan rekod pertemuan yang disimpan oleh mentor atau di atas inisiatif mentor
sendiri mengemukakan apa-apa masalah atau cadangan membina kepada urusetia yang
menjalankan pemantauan. Urusetia pemantauan terdiri daripada personel pengurusan
sekolah (Pengetua, Penolong Kanan Pentadbiran, Penolong Kanan Hal Ehwal Murid
dan Penolong Kanan Kokurikulum).
7. Jika mentor tidak dapat membantu ahli kelompoknya terutama yang berkaitan dengan
permasalahan peribadi maka mentor bolehlah merujuk pelajar tersebut kepada Guru
Kaunseling. Jika mentor berminat untuk membantu pelajar tersebut, beliau boleh
mendapatkan khidmat konsultasi atau perundingan daripada Guru Kaunseling.
8. Keberkesanan program akan ditentukan dengan melihat perkembangan kelompok dari
segi kejelekitan (rapport), dinamik, produktif dan perubahan positif yang berlaku.
9. Jika terdapat seorang mentor atau beberapa orang mentor yang sedang bercuti panjang
(bersalin, mengerjakan haji) atau ditukarkan ke sekolah lain (belum diganti), berkursus
panjang dan seumpamanya maka kelompok mentor-mentee tersebut boleh diletakkan
di bawah pengawasan seorang Guru Kaunseling. Guru Kaunseling tersebut akan
mengendalikan pelajar terbabit secara kelompok besar.
10. Setiap aktiviti program perlu direkodkan dan dibuat pendokumentasian.
LAMPIRAN 283
LAMPIRAN E2
SENARAI SEMAK AKTIVITI KELOMPOK MENTOR-MENTEE
Myrick (Zuraidah, 2001) telah menggariskan beberapa panduan iaitu input atau tajuk yang
boleh dibincangkan serta dikongsi bersama semasa mentor-mentee berinteraksi di dalam
kelompok. Sebahagian daripada input yang dicadangkan telah dibuat penyesuaian. Senarai
semak digunakan bagi membantu mentor mengesan tajuk-tajuk perkara atau input yang telah
dibincangkan dalam program mentor-mentee yang dilaksanakan. Mentor berhak memilih
mana-mana perkara atau tajuk dan tidak terikat dengan susunan perkara atau tajuk yang
telah diberikan. Bagaimanapun mentor perlu mencatatkan ‘tarikh dilaksana’ untuk setiap
perkara atau tajuk bagi memastikan perkara atau tajuk yang telah dibincangkan tidak akan
bertindan atau diulang semula. Senarai semak ini boleh juga digunakan sebagai instrumen
pemantauan.
TARIKH
BIL. UNIT / PERKARA DIBINCANGKAN
DILAKSANA
UNIT 1 : BERKENALAN
1 Membantu ahli kelompok berkenalan di antara satu sama lain.
2 Membina perhubungan memudahcara di dalam kelompok.
3 Mengadakan asas pertemuan untuk kelompok mentor dan mentee.
4 Mencipta nama dan slogan kelompok (pastikan ianya positif dan
bermakna).
5 Membantu mentee belajar bagaimana mengambil bahagian dalam
kelompok.
6 Membantu pelajar mengalami situasi perubahan dengan positif
ketika berada di sekolah.
7 Mengkaji semula buku panduan sekolah dan peraturan sekolah.
UNIT 2 : KEMAHIRAN BELAJAR DAN KEBIASAAN
1 Menilai kemahiran belajar dan amalan seseorang pelajar.
2 Membina perancangan pengurusan masa yang berkesan.
3 Belajar dan mempraktikkan kemahiran mendengar di dalam kelas.
4 Mengenalpasti pelbagai ujian dan situasi mengambil ujian.
5 Belajar cara-cara mengendalikan kerungsingan atau stres
menghadapi ujian atau peperiksaan
6 Memahami purata gred poin dan kad laporan.
7 Membincangkan kemahiran untuk mendapat kejayaan di sekolah.
UNIT 3 : PENILAIAN KENDIRI
1 Mengenalpasti perlakuan di dalam kelas atau bilik darjah yang ada
hubungan dengan pencapaian.
2 Mengenalpasti kekuatan perlakuan seseorang pelajar di dalam kelas.
3 Mengenalpasti perlakuan di dalam kelas yang perlu dipertingkatkan.
4 Menilai hubungan di antara pelajar dengan guru mereka.
5 Menilai sikap terhadap sekolah, diri dan orang lain.
6 Membina matlamat dan belajar mengawal dan meningkatkan
kemajuan diri.
7 Membina sikap menghargai perbezaan dan keunikan individu.
8 Mengenalpasti minat, kebolehan dan keunikan diri.
UNIT 4 : KEMAHIRAN KOMUNIKASI
1 Mengenalpasti dan mempraktikkan kemahiran perhubungan
individu yang berkaitan dengan keadaan fasilitatif (memudahkan)
dan model fasilitatif.
2 Belajar bagaimana menjadi peka dan memahami orang lain.
284 LAMPIRAN
TARIKH
DILAKSANA
3 Belajar bagaimana menjadi peserta kumpulan yang berkesan.
4 Belajar bagaimana perlakuan seseorang itu meninggalkan kesan
terhadap diri orang lain.
UNIT 5 : MEMBUAT KEPUTUSAN DAN MENGATASI
MASALAH
1 Belajar model membuat keputusan dan mengatasi masalah.
2 Belajar bagaimana mengenalpasti pilihan dan akibat pemilihan.
3 Mengenalpasti dilema remaja yang normal dan faktor yang
mempengaruhi membuat keputusan dan mengatasi masalah.
4 Menunjukkan bagaimana kemahiran membuat keputusan dan
mengatasi masalah boleh digunakan di rumah atau di sekolah.
5 Memeriksa kesan akibat jika tidak memenuhi kewajipan dan
tanggungjawab terhadap keluarga dan sekolah.
UNIT 6 : PERHUBUNGAN RAKAN SEBAYA
1 Mengkaji peranan jantina dan kesamaan jantina dalam masyarakat.
2 Membina cara yang positif berinteraksi dengan kawan.
3 Mengiktiraf kuasa pengaruh rakan sebaya.
4 Menilai diri sendiri dan perhubungan dengan rakan sebaya.
5 Belajar bagaimana membina persahabatan.
6 Belajar cara-cara menolak tekanan rakan sebaya.
7 Belajar menyatakan ‘tidak’ kepada perkara-perkara yang negatif
atau tidak berfaedah.
8 Meningkatkan kesedaran bagaimana keperluan peribadi dan minat
memberi kesan kepada perhubungan.
UNIT 7 : MOTIVASI
1 Menjadi lebih sedar tentang minat, keperluan dan keinginan diri.
2 Mengiktiraf bagaimana harga diri dan sikap sendiri berkait rapat
dengan cara matlamat hidup dibina.
3 Menentukan nilai matlamat peribadi.
4 Membezakan di antara ganjaran dalaman (rasa puas, bangga,
seronok) dan ganjaran luaran (hadiah, pujian, pangkat, jawatan).
5 Mengenalpasti teknik motivasi, seperti menentukan matlamat yang
jelas, mengawal atau memujuk diri, bercakap kepada diri sendiri,
mengambil langkah tindakan dan mengamalkan pemikiran positif.
6 Menunjukkan bagaimana kemahiran dan praktik (amalan) berkait
rapat dengan kejayaan.
UNIT 8 : KONFLIK ATAU RESOLUSI
1 Mengenalpasti sifat konflik, bagaimana dan bila ia berlaku dalam
kehidupan.
2 Belajar cara membina kemahiran mengendalikan konflik.
3 Mengenalpasti konflik yang berkait rapat dengan peringkat
perkembangan.
4 Mempraktik menggunakan kemahiran komunikasi semasa berlaku
konflik.
5 Mengenalpasti bagaimana kemahiran resolusi konflik boleh
digunakan terhadap guru, ibu bapa atau rakan sebaya.
UNIT 9 : KESEJAHTERAAN
1 Mengenalpasti masalah kesihatan yang biasa dalam masyarakat.
2 Mengenalpasti aspek positif kehidupan yang sihat.
3 Membincangkan bagaimana latihan jasmani (senaman), amalan
pemakanan, amalan agama, sikap positif dan amalan hidup peribadi
yang sihat boleh meninggalkan kesan terhadap kehidupan.
LAMPIRAN 285
TARIKH
DILAKSANA
4 Menyedari sifat-sifat individu yang berisiko tinggi, seperti merokok,
minum arak, penyalahgunaan dadah, kemurungan dan membenci
diri sendiri (tendensi merosakkan atau membunuh diri) boleh
menyebabkan kegagalan dalam kehidupan.
5 Memeriksa nilai kesejahteraan kesihatan dan strategi menghalang
(preventif).
6 Memeriksa akibat jangka panjang tentang perlakuan menganiaya
diri sendiri.
7 Membina dan mempraktikkan kesan cara mengendalikan tekanan
atau stres.
UNIT 10 : PERKEMBANGAN KERJAYA
1 Memeriksa kesan perubahan semasa dan dunia pekerjaan.
2 Mengenali peluang-peluang pekerjaan dan nilainya di dalam
masyarakat.
3 Mengenalpasti bagaimana pekerjaan dan kerjaya berkait rapat
dengan minat, keperluan, kemahiran dan peluang seseorang.
4 Mengenalpasti matlamat pekerjaan yang tentatif (mungkin berubah).
5 Menyedari faktor-faktor yang mempengaruhi pemilihan pekerjaan.
6 Mengenalpasti bagaimana matlamat pekerjaan berkait rapat dengan
kejayaan di sekolah.
7 Mengenalpasti bagaimana tugas di dalam pekerjaan berkait rapat
dengan kemahiran yang dipelajari di sekolah.
UNIT 11 : PERANCANGAN PENDIDIKAN
1 Mengenali pilihan (alternatif) yang terdapat ketika membuat
perancangan.
2 Menggambarkan (berimaginasi) tentang keperluan untuk merancang
masa depan.
3 Belajar tentang istilah perancangan pendidikan yang biasa.
4 Belajar tentang turutan kursus-kursus akademik.
5 Mengenalpasti kepentingan mata pelajaran akademik dan elektif.
6 Membina perancangan pendidikan untuk sekolah menengah atas
dan institusi pengajian tinggi.
7 Bersedia dengan pilihan kursus di masa hadapan.
UNIT 12 : PENGLIBATAN KOMUNITI
1 Membina rasa bangga terhadap komuniti sekolah.
2 Mengenalpasti tanggungjawab warganegara di dalam komuniti.
3 Melihat nilai kerja sukarela di dalam perkhidmatan komuniti.
4 Mengenalpasti cara-cara anak muda boleh membantu menjadikan
komuniti sebagai suatu tempat hidup yang lebih baik.
5 Melihat diri sendiri sebagai aset yang menjadi penyumbang yang
berharga terhadap masyarakat dan komuniti.
UNIT 13 : KEAGAMAAN
1 Kepentingan agama dalam kehidupan individu.
2 Tanggungjawab menjaga maruah diri dan akhlak.
3 Mengenalpasti kekuatan dan kelemahan diri di dalam amalan
beragama.
4 Adab-adab belajar dan perhubungan dengan guru dan rakan-rakan
mengikut amalan agama.
5 Kaedah rawatan jiwa melalui amalan agama.
286 LAMPIRAN
LAMPIRAN F1
SENARAI SEMAK IBU BAPA PROFESIONAL

NAMA IBU / BAPA : ___________________________________________________ UMUR : _________
NAMA ANAK : ______________________________________________ TAHUN / TING. : ____________
TARIKH : ____________
ARAHAN : SILA JAWAB SEMUA PERNYATAAN BERIKUT DENGAN JUJUR DAN IKHLAS. TIADA
JAWAPAN YANG BETUL ATAU SALAH. TANDAKAN ( √ ) BAGI SETIAP PERNYATAAN
YANG BERTEPATAN DENGAN DIRI ANDA KE DALAM PETAK YANG BERSESUAIAN.
SKOR BAGI SETIAP PERNYATAAN ADALAH SEPERTI BERIKUT :
SELALU = 3 KADANG-KADANG = 2 TIDAK PERNAH = 1
REAKSI ANDA TERHADAP KADANG- TIDAK

BIL. SELALU
ANAK ANDA KADANG PERNAH
1 Bersabar dan tenang semasa melayan dan mendidik
anak-anak
2 Menghargai setiap kejayaan yang pernah dicapai
oleh anak-anak
3 Tegas dalam mendidik dan mengawasi anak-anak
terutama pergaulan dengan rakan-rakan,
penggunaan masa, kepatuhan kepada peraturan dan
sebarang perbuatan atau tingkah laku yang didapati
tidak betul
4 Membelai dan menyentuh anak-anak dengan lemah
lembut secara berterusan
5 Memberikan teguran positif tanpa menggunakan
kata-kata yang kasar dan kesat
6 Mempamerkan contoh teladan yang baik yang
dapat ditiru dan diikuti oleh anak-anak
7 Berbincang dalam membuat keputusan terutama
yang berkaitan dengan kepentingan anak-anak
8 Perselisihan atau pertengkaran suami isteri berlaku
di hadapan anak-anak
9 Membantu anak membuat kerja rumah yang diberi
guru
10 Menggantungkan rotan di tempat yang boleh dilihat
oleh anak-anak
11 Melatih anak-anak menempatkan sesuatu pada
tempat asalnya
12 Mengawasi pendedahan anak-anak kepada
televisyen, video atau vcd
13 Membeli dan memilih bahan-bahan bacaan untuk
anak-anak
14 Sekali-sekala membawa anak-anak makan atau
berkelah di luar
15 Membawa anak-anak ke sesuatu tempat yang dapat
memberi peluang kepada anak-anak mengenali
makna ‘kesusahan hidup’
16 Menitikberatkan makanan yang baik dan seimbang
untuk anak-anak
LAMPIRAN 287
REAKSI ANDA TERHADAP KADANG- TIDAK

BIL. SELALU
ANAK ANDA KADANG PERNAH
17 Mempamerkan kasih sayang kepada anak-anak
tanpa mengambil kira bagaimana sikap dan tingkah
lakunya
18 Memberikan peluang kepada anak-anak membantu
melakukan kerja-kerja di rumah
19 Meraikan anak-anak ketika pergi ke sekolah dan
balik daripada sekolah
20 Memberikan penghargaan bagi setiap bantuan atau
pertolongan dari anak-anak
21 Berusaha bersungguh-sungguh untuk menepati
segala janji kepada anak-anak
22 Menyelia dan mengambil tahu segala aktiviti harian
anak-anak
23 Melayan pertanyaan dan kemusykilan anak-anak
dengan memberikan jawapan sebaik mungkin
24 Menyegerakan teguran dan hukuman sebaik sahaja
anak-anak melakukan kesalahan
25 Mempunyai tanggapan yang positif terhadap
kemampuan anak-anak
PENGIRAAN : BILANGAN ‘SELALU’ ______ X 3 = ______
BILANGAN ‘KADANG-KADANG’ ______ X 2 = ______
BILANGAN ‘TIDAK PERNAH’ ______ X 1 = ______
JUMLAH SKOR KESELURUHAN = ______
KEPUTUSAN SENARAI SEMAK

TAHAP KEPROFESIONALAN KEIBUBAPAAN
TANDA ( √ )
SKOR TAHAP PENCAPAIAN DI PETAK
BERKENAAN
60 - 75 IBU BAPA PROFESIONAL
41 - 59 IBU BAPA SEPARA PROFESIONAL
25 - 40 IBU BAPA KURANG PROFESIONAL
288 LAMPIRAN
LAMPIRAN F2
SENARAI SEMAK ANAK TERHADAP IBU BAPA

NAMA ANAK : ____________________________________________ TAHUN / TING. : _____________
NAMA IBU / BAPA : _________________________________________________ UMUR : ___________
TARIKH : ____________
ARAHAN : SILA JAWAB SEMUA PERNYATAAN BERIKUT DENGAN JUJUR DAN IKHLAS. TIADA
JAWAPAN YANG BETUL ATAU SALAH. TANDAKAN ( √ ) BAGI SETIAP PERNYATAAN
YANG BERTEPATAN DENGAN DIRI ANDA KE DALAM PETAK YANG BERSESUAIAN.
SKOR BAGI SETIAP PERNYATAAN ADALAH SEPERTI BERIKUT :
SELALU = 3 KADANG-KADANG = 2 TIDAK PERNAH = 1
PERKARA YANG DILAKUKAN OLEH IBU KADANG- TIDAK

BIL SELALU
BAPA TERHADAP ANDA KADANG PERNAH
1 Bersikap sabar dan tenang semasa melayan dan
mendidik saya
2 Memberi penghargaan kepada setiap kejayaan
yang saya capai atau perolehi
3 Bersikap tegas semasa mendidik dan mengawasi
saya terutama pergaulan dengan rakan-rakan,
penggunaan masa, mematuhi peraturan dan
sebarang perbuatan yang didapati tidak betul
4 Memberikan sentuhan dan membelai saya dengan
lemah lembut secara berterusan
5 Menegur dengan lembut tanpa menggunakan
kata-kata yang kasar dan kesat
6 Menunjukkan contoh teladan yang baik yang
dapat diikuti oleh saya
7 Berbincang apabila hendak membuat keputusan
berkaitan dengan diri saya
8 Bertengkar dan bermasam muka dengan ibu dan
ayah di hadapan saya
9 Membantu saya membuat kerja rumah yang
diberikan oleh guru
10 Menggantungkan rotan di tempat yang boleh saya
lihat dengan jelas
11 Menyuruh saya meletakkan sesuatu pada tempat
asalnya
12 Mengawal dan memilih rancangan televisyen,
video atau vcd yang saya tonton
13 Membeli dan memilih bahan-bahan bacaan untuk
saya
14 Sekali-sekala membawa saya makan atau
berkelah di luar
15 Membawa saya ke sesuatu tempat yang dapat
memberi peluang kepada saya menghayati makna
‘kesusahan hidup’
16 Menitikberatkan makanan yang baik dan
seimbang untuk saya
17 Kasih sayang mereka tetap sama kepada saya
walaupun saya nakal atau degil
LAMPIRAN 289
PERKARA YANG DILAKUKAN OLEH IBU KADANG- TIDAK

BIL SELALU KADANG PERNAH
BAPA TERHADAP ANDA
18 Menyuruh membantu kerja rumah (ibu) atau kerja
di luar rumah (bapa)
19 Menghantar saya ke pintu ketika pergi ke sekolah
dan menyambut saya bila balik dari sekolah
20 Mengucapkan terima kasih atau pujian setiap kali
saya menolong atau membantu mereka
21 Menepati dan menunaikan semua janji yang
diucapkan kepada saya
22 Mengambil tahu segala aktiviti harian yang saya
lakukan
23 Melayan dan memberikan jawapan yang baik
setiap kali saya bertanya
24 Segera menegur atau menghukum sebaik sahaja
saya melakukan kesalahan
25 Mempunyai sangkaan yang baik terhadap
kemampuan diri saya
PENGIRAAN : BILANGAN ‘SELALU’ ______ X 3 = ______
BILANGAN ‘KADANG-KADANG’ ______ X 2 = ______
BILANGAN ‘TIDAK PERNAH’ ______ X 1 = ______
JUMLAH SKOR KESELURUHAN = ______
KEPUTUSAN SENARAI SEMAK
TAHAP KEPROFESIONALAN KEIBUBAPAAN

TANDA ( √ )
SKOR TAHAP PENCAPAIAN DI PETAK
BERKENAAN
60 - 75 IBU BAPA PROFESIONAL
41 - 59 IBU BAPA SEPARA PROFESIONAL
25 - 40 IBU BAPA KURANG PROFESIONAL
290 LAMPIRAN
LAMPIRAN F3
SENARAI SEMAK IBU BAPA PROFESIONAL
Ibu bapa profesional ialah ibu dan bapa yang terlatih dalam kemahiran keibubapaan dan
dapat memenuhi tanggungjawab terhadap anak-anak mereka. Sebahagian besar daripada
senarai kriteria atau ciri-ciri ibu bapa yang cemerlang dan profesional berikut dititip dan
dipinjam dari Muhamad Jantan (1993) dan Mohd Fadzilah Kamsah dan Rahmat Ismail
(1996). Senarai semak kendiri yang dipaparkan tidak mengikut susunan keutamaan amalan.
Sila tandakan ( √ ) pada ruangan yang sesuai.
AMALAN DAN TINDAKAN UNTUK MENJADI SUDAH BELUM

BIL.
IBU BAPA PROFESIONAL BUAT BUAT
A. Doa dan Harapan Membina Kebahagiaan
1. Anak-anak adalah anugerah Tuhan, bersyukur dan menerima
mereka seadanya.
2. Sentiasa mengutamakan amalan berdoa dan bertawakal sebagai
kaedah untuk mendapatkan keyakinan melahirkan keluarga
yang bahagia.
3. Sentiasa mendoakan anak-anak supaya menjadi orang yang
cemerlang dan berguna.
4. Sentiasa menggalakkan anak-anak berdoa setiap kali hendak
memulakan atau melakukan sesuatu seperti doa makan, belajar,
memulakan sesuatu kerja dan lain-lain (bagi orang Islam,
sekurang-kurangnya ucapkan bismillah).
5. Mengajar dan mendidik anak-anak supaya sentiasa mendoakan
kesejahteraan dan kebahagiaan ibu bapa dan orang lain.
B. Membina Rumah Tangga Yang Kondusif
1. Menganggap rumah tangga paling utama dan menggunakan
masa secara berkesan bagi mengurus anak-anak dan keluarga.
2. Keadaan di rumah aman, damai dan ceria membolehkan anak-
anak membesar dengan tenang dan sihat.
3. Sentiasa menghidupkan peribadi yang mulia di dalam rumah
tangga. (Contoh kehidupan Rasulullah adalah yang terbaik).
4. Mengelakkan perselisihan ibu bapa di depan anak-anak. Jika
ibu bapa hendak ‘berperang’, masuk ke bilik tidur dan tutup
pintu atau keluar dari rumah dan cari tempat yang sesuai.
5. Sentiasa menggalakkan musyawarah di dalam membuat
keputusan. Anak-anak akan berasa dirinya diperlukan jika
pendapatnya didengari atau diambilkira.
6. Sentiasa mewujudkan budaya ilmu dalam rumah tangga,
kreatif dan mempunyai tanggapan positif terhadap anak-anak
dan ahli keluarga.
C. Mengasuh, Mendidik dan Mengajar Anak-Anak
1. Melaksanakan tanggungjawab sebagai ibu bapa dengan penuh
kerelaan, sentiasa bersabar, tidak mudah berputus asa dan tidak
mengharapkan apa-apa balasan dari anak-anak.
2. Tidak menyerahkan tugas mengasuh anak-anak kepada
pembantu rumah. Pembantu rumah hanya bertugas membantu
urusan kerja di rumah dan bukannya mendidik anak-anak.
3. Bersikap tegas dalam mendidik anak-anak. Penentuan masa
atau jadual aktiviti seperti belajar, mengaji, bersembahyang,
bermain, hobi, tidur dan sebagainya.
LAMPIRAN 291

BIL.
4. Menghargai dan memperkembangkan setiap kebolehan dan
potensi anak-anak. Sentiasa peka terhadap perbezaan dan
keunikan anak-anak. Kebolehan dan potensi anak-anak
berbeza di antara anak lelaki dengan anak perempuan.
5. Memberi teguran secara positif. Teguran dengan perkataan
negatif atau sifat-sifat yang buruk dikhuatiri nanti perkataan
atau sifat-sifat yang dimaksudkan melekat menjadi tabiat anak-
anak (konsep nujuman kendiri). Ujaran ibu bapa kadang-
kadang menjadi doa yang mudah termakbul.
6. Menggantungkan rotan di tempat yang boleh dilihat oleh anak-
anak. Elakkan menggunakan rotan ketika marah. Merotan
merupakan cara mendidik yang terakhir. Rotanlah di tempat-
tempat yang sesuai bagi anak-anak lelaki seperti di tapak kaki.
Setiap kali merotan doakan anak berubah menjadi lebih baik.
7. Elakkan terlalu memanjakan anak-anak. Tidak terlalu
memberikan kebebasan kepada anak-anak dan tidak terlalu
mengongkong kebebasan anak-anak.
D. Komunikasi dengan Anak-Anak
1. Sentiasa memberikan sentuhan kepada semua anak-anak.
Anak-anak memerlukan pelukan, ciuman, usapan, belaian
kemanjaan dan seumpamanya untuk menjadi penawar bagi
segala penyakit dan menambahkan kemesraan di antara ibu
bapa dengan anak-anak.
2. Menjadi kawan yang baik kepada anak-anak. Anak-anak
memerlukan kawan untuk bercerita, meluahkan perasaan,
mengadu hal dan bermain. Ibu bapa tahu batas-batas bergaul
dan bermain dengan anak-anak.
3. Banyak memberi belaian yang positif dari yang negatif.
Anak-anak memerlukan 80% belaian positif untuk menyedari
kekuatan dan 20% belaian negatif untuk menyedari kesilapan
yang mereka lakukan.
4. Mengamalkan kemahiran berkomunikasi yang baik. Setiap
ujaran atau tindakan terhadap anak-anak perlu difikirkan
terlebih dahulu baik buruknya.
5. Kasih sayang dipamerkan dengan jelas dan praktikal. Kasih
sayang diberikan secara adil tanpa membeza-bezakan antara
anak-anak.
6. Mengajar anak-anak dengan kemahiran sosial. Kemahiran
berinteraksi dengan orang lain. Memilih kawan dan rakan
pergaulan. Melatih anak-anak supaya tidak berkelakuan ‘aneh’
setiap kali ada tetamu datang ke rumah atau ketika ibu bapa
berinteraksi dengan orang lain.
7. Sentiasa bersama-sama anak-anak ketika makan. Berdoa
sebelum makan. Bertanya khabar dan menyentuh isu yang
‘ringan’ ketika makan.
8. Menghargai kebolehan anak-anak, menunjukkan minat
terhadap aktiviti anak-anak (misalnya meraikan anak-anak
ketika mereka pergi dan balik daripada sekolah), sentiasa
memberikan penghargaan kepada setiap kejayaan, kebaikan
dan pertolongan anak-anak. Jika berjanji perlu menepati janji.
E. Model Keperibadian Cemerlang
1. Ibu bapa perlu anggun dan kemas semasa berada di rumah
untuk ditiru oleh anak-anak.
292 LAMPIRAN

BIL.
2. Sentiasa memberi pendedahan anak-anak kepada model
peribadi yang cemerlang. Sifat kanak-kanak suka meniru
orang yang signifikan (idola) kepada mereka.
3. Elakkan dari membenarkan orang yang tidak elok perangai
atau sahsiahnya dari memasuki rumah. Saudara mara, rakan
atau tetamu yang mempunyai akhlak yang buruk hanya layak
dilayan di jalanan sahaja.
4. Menghindari akhlak buruk dalam rumah tangga seperti
bermain judi, minum arak, membaca bahan atau menonton
video atau vcd lucah, berkelakuan tidak senonoh dan
sebagainya.
5. Mengurangkan atau meninggalkan tabiat kurang baik semasa
berada di rumah. Suka membuta, berleter, ungkit-mengungkit,
berdendam, bermalas-malasan dan sebagainya.
6. Mempamerkan sifat-sifat kejiranan yang baik. Mengenali jiran
dan berbuat baik terhadap jiran. Mengamalkan sikap baik
sangka terhadap orang lain.
F. Memenuhi Keperluan Asas Kehidupan
1. Menyediakan keperluan asas secukupnya kepada anak-anak
seperti makanan, pakaian, tempat tinggal, penjagaan kesihatan
dan sebagainya.
2. Anak-anak diberi pendidikan yang seimbang. Anak-anak perlu
diberikan peluang menerokai pendidikan duniawi dan ukhrawi.
3. Mendedahkan anak-anak kepada erti ‘kesusahan’. Membawa
anak-anak berkhemah di hutan, memanjat bukit, masuk sawah,
kebun dan sebagainya supaya anak-anak tahu erti kesusahan
dalam kehidupan.
4. Sentiasa menitikberatkan makanan seimbang atau yang sesuai
kepada anak-anak untuk pertumbuhan mental dan fizikal yang
sihat. Memberikan anak-anak makanan yang berzat dan
seimbang. Elakkan anak-anak terlalu banyak makan makanan
segera atau makanan diawet.
5. Sentiasa memberikan pengawasan dan pernyeliaan terhadap
perkembangan pendidikan, pelajaran dan keperluan anak-anak.
Sentiasa melayan pertanyaan dan kemusykilan anak-anak.
G. Kawalan dan Melatih Anak-Anak Bertanggungjawab
1. Konsisten dalam memberikan teguran dan hukuman. Adil
memberikan teguran atau hukuman yang setimpal dengan
kesilapan atau kesalahan yang dilakukan. Menyegerakan
teguran dan hukuman sebaik sahaja perkara berlaku.
2. Anak-anak perlu dilatih memikul tanggungjawab dengan
memberikan tugas membantu kerja-kerja rumah yang ringan
misalnya selepas makan basuh pinggan, cawan, sudu yang
telah digunakan, membantu mengemas rumah, mencuci kereta,
menyiram pokok bunga dan lain-lain yang sesuai dan tidak
membebankan.
3. Memastikan anak-anak dapat menguruskan segala keperluan
diri seperti menyiapkan tugasan sekolah, menjaga kebersihan
diri, mematuhi jadual belajar dan sebaginya.
4. Sentiasa mengawasi pendedahan anak-anak kepada bahan
hiburan, televisyen, video atau vcd. Hindari hiburan yang
melekakan dan terlampau yang mengandungi unsur ganas,
lucah dan tidak berakhlak.
LAMPIRAN 293

BIL.
5. Sentiasa mengawasi setiap panggilan telefon yang dibuat atau
diterima oleh anak-anak. Ibu bapa yang bertindak menjawab
setiap panggilan telefon di rumah. Penggunaan telefon bimbit
kadang-kadang membazir, boleh disalahgunakan dan perlu
dipertimbangkan.
6. Mengelakkan dari menggunakan kaedah mengancam atau
menggugut untuk mendapatkan perhatian, reaksi atau
tindakbalas dari anak-anak.
7. Melatih anak-anak menempatkan sesuatu benda atau barang
yang telah diambil di tempatnya semula.
Rujukan
Aiken, L.R. (1997). Psychological testing and assessment (ed. 9). Boston : Allyn &
Bacon.
Amir Awang (1981). Perhubungan menolong : Proses dan kemahiran-kemahiran
(terj.). Pulau Pinang : Penerbit Universiti Sains Malaysia.
Amir Awang (1987). Teori dan amalan psikoterapi (terj.) Pulau Pinang : Penerbit
Universiti Sains Malaysia.
Amir Awang (1989). Perhubungan menolong dalam kaunseling dan perundingan
(terj.). Pulau Pinang : Penerbit Universiti Sains Malaysia.
Amir Hussin Baharuddin (1989). Kaedah kuantitatif : Suatu pengenalan. Kuala
Lumpur : Dewan Bahasa dan Pustaka.
Amla H.M. Saleh dan Puteh Mohamed (1992). Asas-asas bimbingan (terj.). Kuala
Anastasi, A. dan Urbina, S. (1997). Psychological testing (ed. 7). Upper Saddle
River, New Jersey : Prentice-Hall International, Inc.
Asmah Bee Mohd Noor dan Iran Herman (1995). Membina kesejahteraan remaja.
Bangi : Tekno Edar.
Aziz Salleh (1993). Kaunseling Islam asas. Kuala Lumpur : Utusan Publications &
Distributors Sdn. Bhd.
Azmi Sarriff (1996). Asas kaunseling drug. Pulau Pinang : Penerbit Universiti Sains
Malaysia.
Chiam Heng Keng (1981). Tennessee self-concept scale : its validity. Jurnal
Pendidikan, 8, 51 -58.
Clive Wing (1991). A family giude to HIV & AIDS in Malaysia & Singapore.
Singapura : Southbound Sdn. Bhd.
Corey, G. (1985). Theory and practice of group counseling (ed. 2). Monterey,
California : Brooks / Cole Publishing Company.
Corey, G. (1986). Theory and practice of counseling and psychotherapy (ed. 3).
Monterey, California : Brooks / Cole Publishing Company.
Cronbach, L.J. (1990). Essentials of psychological testing (ed. 5). New York :
Harper Collins Publisher.
Ee Ah Meng (2003). Ilmu pendidikan : Pengetahuan dan ketrampilan ikhtisas
(semester II). Shah Alam : Penerbit Fajar Bakti Sdn. Bhd.
Egan, G. (1982). The skill helper : Model, skills, and methods for effective helping
(ed. ke 2). Monterey, California : Brooks / Cole Publishing Company.
Esah Munji (1994). Panduan asas memahami kelompok. Serdang : Unit
Perkhidmatan Kaunseling & Kerjaya, Universiti Pertanian Malaysia.
Furman, B. dan Ahola, T. (1992). Solution talk : hosting therapeutic
conversations. New York : W.W. Norton & Company, Inc.
Gadza, G.M. (1984). Group counseling : A developmental approach. Boston : Allyn
& Bacon.
Gatchel, R.J. dan Mears, F.G. (1982). Personality : Theory, assessment and
research. New York : St. Martin’s Press.
294
RUJUKAN 295
Gay, L.R. dan Airasian, P. (2003). Educational research : Competencies for

analysis and applications (ed. 7). Upper Saddle River, New Jersey : Merrill
Prentice Hall.
George, R.L. dan Cristiani, T.S. (1990). Counseling : Theory and practice (ed. 3).
Englewood Cliffs, New Jersey : Prentice-Hall, Inc.
Gibson, R.L. dan Mitchell, M.H. (1986). Introduction to counseling and guidance
(ed. 2). New York : Macmillan Publishing Company.
Gladding, S.T. (1996). Counseling : A comprehensive profession (ed. 3). Engle-
wood Cliffs, New Jersey : Prentice-Hall Inc.
Gladding, S.T. (2003). Group work : A counseling speciality (ed. 4). New Jersey :
Pearson Education Inc.
Hairunnaja Najmuddin (2003). Memahami dan membimbing remaja nakal.
Bentong : PTS Publications & Distributors Sdn. Bhd.
Hasan Langgulung (1990). Kaunseling dalam masyarakat Islam. Kertas kerja –
Seminar Kebangsaan Kaunseling dalam Masyarakat Islam, YADIM, 25 –
26 September.
Ishamuddin Ismail (1993). Panduan kaunselor muslim. Kajang : Aras Mega (M)
Sdn. Bhd.
Ismail Hj. Din (1987). Cemerlang bistari. Kuala Lumpur : Karya Bistari Sdn. Bhd.
Ivey, A.E. (1983). Intentional interviewing and counseling. Monterey, California :
Brooks / Cole Publishing Company.
Ivey, A.E. dan Downing, L.S. (1980). Counseling and psychotherapy : Skills,
theories and practice. Englewood Cliffs, New Jersey : Prentice-Hall, Inc.
Jabatan Pendidikan Perak (1997). Pekeliling pendidikan pencegahan dadah
kaunseling dan disiplin. Ipoh : Unit Pendidikan Pencegahan Dadah, Jabatan
Pendidikan Perak.
Jabatan Pendidikan Perak (2001). Panduan piawaian kualiti pengurusan dan
pelaksanaan perkhidmatan bimbingan dan kaunseling sekolah menengah
negeri Perak. Ipoh : Unit Hal Ehwal Murid, Jabatan Pendidikan Perak.
Jourard, S.M. dan Landsman, T. (1980). Healthy personality : An approach from
the viewpoint of humanistic psychology. New York : Macmillan Publishing
Co., Inc.
Kamal Abd. Manaf (1995). Kaunseling Islam : Perbandingan antara amalan dan
teori kaunseling barat. Kuala Lumpur : Utusan Publications & Distributors
Sdn. Bhd.
Kamal Abd. Manaf (2000). Kaunseling Islam : Satu alternatif baru di Malaysia.
Kuala Lumpur : Utusan Publications & Distributors Sdn. Bhd.
Kamarudin Ngah dan Roslim Md. Akhir (1990). Kaedah penyelidikan : Panduan
mudah kerja luar. Petaling Jaya : Penerbit Fajar Bakti Sdn. Bhd.
Kamaruddin Yaakub (1997). Soal selidik motivasi dan teknik belajar. Kuala
Lumpur : Berita Publishing Sdn. Bhd.
Kasmini Kassim (1991). Memahami jiwa kanak-kanak. Kuala Lumpur : Syarikat S.
Abdul Majeed.
Kasmini Kassim (1993). Memahami jiwa kanak-kanak 2. Petaling Jaya : Kafarina
Holdings Sdn. Bhd.
Kementerian Pelajaran Malaysia (1984). Laporan jawatankuasa kabinet mengkaji
pelaksanaan dasar pelajaran. Kuala Lumpur : Dewan Bahasa dan Pustaka.
296 RUJUKAN
Kementerian Pendidikan Malaysia (1990). Falsafah pendidikan negara. Kuala

Kementerian Pendidikan Malaysia (1992). Pembimbing rakan sebaya : Modul
latihan asas. Kuala Lumpur : Unit Bimbingan dan Kaunseling, Bahagian
Sekolah.
Kementerian Pendidikan Malaysia (1993). Panduan pelaksanaan perkhidmatan
bimbingan dan kaunseling di sekolah menengah. Kuala Lumpur : Unit
Bimbingan dan Kaunseling, Bahagian Sekolah.
Kementerian Pendidikan Malaysia (1993). Buku rekod aktiviti pembimbing rakan
sebaya. Kuala Lumpur : Unit Bimbingan dan Kaunseling, Bahagian
Sekolah.
Kementerian Pendidikan Malaysia (2001). Skim lencana antidadah : Buku log.
Kuala Lumpur : Bahagian Sekolah.
Kementerian Pendidikan Malaysia (2003). Panduan pelaksanaan pendidikan
pencegahan dadah di sekolah. Kuala Lumpur : Bahagian Sekolah.
Kementerian Pendidikan Malaysia (2003). Sukatan peperiksaan penilaian tahap
kecekapan skim perkhidmatan guru siswazah. Kuala Lumpur : KPM.
Kottler, J.A. dan Brown, R.W. (2000). Introduction to therapeutic counseling :
Voices from the field (ed. 4). Belmont, California : Brooks / Cole.
Lembaga Penyelidikan Undang-Undang (2003). Akta kaunselor 1998 (akta 580)
dan peraturan-peraturan & counselors act 1998 (act 580) and regulations.
Petaling Jaya : International Law Book Services.
Lewis, J.A., Dana, R.Q. dan Blevins, G.A. (1988). Substance abuse counseling : An
individual approach. Pacific Grove, California : Brooks / Cole Publishing
Company.
Lloyd, A.P. dan Aminah Hashim (1992). Bimbingan dan kaunseling di Malaysia.
Kuala Lumpur : Dewan Bahasa dan Pustaka.
Malek Muhamat Said (1999). Modul keibubapaan profesional. Bahan yang tidak
diterbitkan.
Malek Muhamat Said (2004). Studi smart. Bentong : PTS Publications &
Ma’rof Redzuan dan Haslinda Abdullah (2004). Psikologi (ed. 2). Kuala Lumpur :
McGraw-Hill (Malaysia) Sdn. Bhd.
Martin, W.B. (1994). Perkhidmatan pelanggan yang berkualiti. Kuala Lumpur :
Penerbitan Pelangi Sdn. Bhd.
Maznah Baba dan Zainal Madon (2003). Kaunseling individu. Bentong : PTS
Publications & Distributors Sdn. Bhd.
Mizan Adiliah Ahmad Ibrahim (1990). Kaunseling kelompok dan penggunaannya.
Kertas kerja – Seminar Kebangsaan Kaunseling dalam Masyarakat Islam,
YADIM, 25 – 26 September.
Mizan Adiliah Ahmad Ibrahim et al. (1992). Pelaksanaan perkhidmatan bimbingan
dan kaunseling di sekolah. Kuala Lumpur : Dewan Bahasa dan Pustaka.
Mizan Adiliah Ahmad Ibrahim dan Halimatun Halaliah Mokhtar (1996).
Kaunseling individu : Apa dan bagaimana. Shah Alam : Penerbit Fajar
Bakti Sdn. Bhd.
Mohd Ali Abu Bakar (1991). Kejadian manusia dan perjuangan hidup. Kota
Bharu : Pustaka Aman Press Sdn. Bhd.
RUJUKAN 297
Mohd Fadzilah Kamsah dan Rahmat Ismail (1996). Kecemerlangan mendidik anak.
Mohd Ismail Othman (2003). Undang-undang untuk pengetua dan Guru Besar.
Bentong : PTS Publications & Distributors Sdn. Bhd.
Mohd Majid Konting (1990). Kaedah penyelidikan pendidikan. Kuala Lumpur :
Dewan Bahasa dan Pustaka.
Mohd Salleh Lebar (1993). Bimbingan dan kaunseling : Tugas guru dan kemahiran
asas. Petaling Jaya : Longman Malaysia Sdn. Bhd.
Mohd Yunus Noor (1990). Psikologi dan teknik belajar berkesan. Petaling Jaya :
Penerbit Fajar Bakti Sdn. Bhd.
Mok Soon Sang (2003). Peperiksaan penilaian tahap kecekapan skim perkhidmatan
guru : Bahagian I – kompetensi profesional. Subang Jaya : Kumpulan
Budiman Sdn. Bhd.
Morris, C.G. dan Maisto, A.A. (2002). Psychology : An introduction (ed. 11). Upper
Saddle River, New Jersey : Prentice-Hall.
Muhamad Jantan (1993). Membina ibu bapa profesional dalam konteks psikologi
keibubapaan. Kuala Lumpur : Nurin Enterprise.
Muhd. Mansur Abdullah dan Siti Nordinar Mohd Tamin (1988). Proses kaunseling.
Kuala Lumpur : Dewan Bahasa dan Pustaka.
Muhd. Mansur Abdullah dan Siti Nordinar Mohd Tamin (1988). Psikologi remaja.
Petaling Jaya : Penerbit Fajar Bakti Sdn. Bhd.
Muhd. Mansur Abdullah dan Siti Nordinar Mohd Tamin (1989). Kaunseling
kerjaya. Petaling Jaya : Penerbit Fajar Bakti Sdn. Bhd.
Muhd. Mansur Abdullah dan Siti Nordinar Mohd Tamin (1993). Pengantar
kaunseling. Kuala Lumpur : Dewan Bahasa dan Pustaka.
Newstrom, J.W. dan Scannell, E.E. (1980). Games trainers play : Experiential
learning exercises. New York : McGraw Hill Book Company.
Noraini Ahmad (2000). Kaunseling remaja. Kuala Lumpur : Utusan Publications &
Noresah Baharom et.al. (1994). Kamus dewan (ed. 3). Kuala Lumpur : Dewan
Bahasa dan Pustaka.
Nugent, F.A. (1981). Professional counseling : An overview. Monterey, California :
Brooks/Cole Publishing Company.
O’Hanlon, Bill & Weiner-Davis, Michelle (1989). In search of solutions. New
York : W.W. Norton.
Omardin Ashaari (1996). Pengurusan sekolah : Suatu pandangan lengkap. Kuala
Lumpur : Utusan Publications & Distributors Sdn Bhd.
Penland, P.R. dan Fine, S. (1974). Group dynamics and individual development.
New York : Marcel Dekker Inc.
Persatuan Pengetua-Pengetua Sekolah Menengah Malaysia, Cawangan Selangor
(2002). Panduan tugas staf sekolah menengah. Petaling Jaya : Alpha Sigma
Sdn Bhd.
Pervin, L.A. (1996). The science of personality. New York : John Wiley and Sons,
Inc.
Pesuruhjaya Penyemak Undang-Undang (1981). Akta mahkamah juvana 1947
(akta 90). Kuala Lumpur : Percetakan Negara.
298 RUJUKAN
Pfeiffer, J.W. dan Jones, J.E. (1974). A handbook of structured experiences for
human relations training : Volume 1 : California : University Associates
Publishers and Consultants.
Pietrofesa, J.J., Leonard, G.E. dan Hoose, W.V. (1978). The authentic counselor.
Chicago : Rand McNally College Publishing Company.
Rusli Nordin et al. (2002). Aids suatu pendekatan bersepadu di Malaysia. Kuala
Sapora Sipon (2003). Pengenalan kaunseling kelompok. Kuala Lumpur : McGraw-
Hill (Malaysia) Sdn. Bhd.
Sapora Sipon, Ahmad Jazimin Jusoh dan Hapsah Md. Yusof (2003). Kaunseling
individu (ed. 2). Petaling Jaya : Pearson Malaysia Sdn. Bhd.
Shahabudin Ashaari (1994). Pengurusan kualiti menyeluruh. Bahan yang tidak
diterbitkan.
Shertzer, B. dan Stone, S.C. (1980). Fundamentals of counseling (ed. 3). Boston :
Houghton Mifflin Company.
Sidek Mohd Noah (1996). Keselarasan personaliti dan persekitaran latihan : Satu
kajian di kalangan pelajar universitu berasaskan teori keselarasan individu
persekitaran Holland. Tesis Ph. D. Universiti Kebangsaan Malaysia.
Sidek Mohd Noah (1997). Perkembangan kerjaya. Serdang : Institute for Distance
Education Learning, Universiti Putra Malaysia.
Sidek Mohd Noah (1998). Pengujian dalam psikologi dan kaunseling. Serdang :
Universiti Putra Malaysia.
Suradi Salim (1996). Bimbingan dan kaunseling. Kuala Lumpur : Utusan
Publications & Distributors Sdn. Bhd.
Tang Chee Yee (1989). Bimbingan dan kaunseling : Perkhidmatan, prosedur dan
kemahiran. Kuala Lumpur : Kumpulan Budiman Sdn Bhd.
Wan Azmi Ramli (1986). Ranjau hidup keluarga : Aspek psikologi dan sosial.
Wan Rafaei Abdul Rahman (1983). Kegunaan alat / ujian psikologi dalam konteks
silang budaya: Kesesuaian repertory grid di Malaysia. Jabatan Psikologi :
Universiti Kebangsaan Malaysia.
Weaver, R.L. (1987). Understanding interpersonal communication. Illinois : Scott,
Foresman and Company.
Zulkifli Yusuf (1988). Panduan khidmat bimbingan. Kuala Lumpur : Dewan
Bahasa dan Pustaka.
Zuraidah Abdul Rahman (1987). Pembimbing sebaya : Satu pengenalan. Kertas
Kerja Seminar – Bengkel Pembimbing Rakan Sebaya, IAB, 19 – 23 Januari
Zuraidah Abdul Rahman (1988). Boleh saya tolong anda? Singapura : Times Books
International.
Zuraidah Abdul Rahman (1996). Pembimbing rakan sebaya : Langkah seterusnya.
Petaling Jaya : IBS Buku Sdn. Bhd.
Zuraidah Abdul Rahman (1996). Pengenalan kaunseling kelompok (ed. 2). Petaling
Jaya : IBS Buku Sdn. Bhd.
Zuraidah Abdul Rahman (2001). Bimbingan & kaunseling perkembangan :
Pendekatan yang praktis (terj.). Kuala Lumpur : Dewan Bahasa dan
Pustaka.
RUJUKAN 299
Buku Rekod Perkhidmatan Bimbingan Sekolah Rendah, Kementerian Pelajaran

Malaysia
Buku Rekod Perkhidmatan Bimbingan dan Kaunseling Sekolah Menengah,
Kementerian Pelajaran Malaysia
Surat Pekeliling Ikhtisas Bil. 5/1976 KP(BS)8548a/Vol.II/(49) bertarikh 5 Mei 1976

– Kemudahan Bilik Untuk Perkhidmatan Panduan Pelajaran dan Kerjaya.
Surat Pekeliling KP(BS)8548/4/Jld. VII/(39) bertarikh 15 April 1978 – Kad Rekod
Persekolahan Murid (Pupil’s Cumulative Record Card)
a) Kad Rekod Persekolahan Murid Sekolah Rendah : 001R (Warna
Kuning)
b) Kad Rekod Persekolahan Murid Sekolah Menengah : 001M (Warna
Biru)
Surat Pekeliling Ikhtisas Bil.1/1979 KP(BS)8548/4/Jld. IX/(1) bertarikh 27 Januari
1979 – Senarai Tugas-Tugas Guru Panduan Di Sekolah Menengah.
Surat Pekeliling KP(BS-HEP)8543/6D/(91) bertarikh 18 Mac 1996 – Perlantikan
Kaunselor Sepenuh Masa (Kaunselor Pelajar)
Surat Pekeliling Ikhtisas Bil. 3/1996 KP(BS)8591/Jld.VII/(35) bertarikh 11 Julai
1996 – Panduan Tambahan : Perlantikan Guru Kaunseling Sepenuh Masa
Di Sekolah Menengah, Kementerian Pelajaran Malaysia.
Surat Pekeliling KP. 1574/17/ Jld.1 (25) bertarikh 11 Februari 2004 – Pindaan Surat
Pekeliling Kewangan Bil.5 Tahun 2002 – Pemberian Bantuan Per Kapita
Untuk Sekolah.
Glosari
AIDS : akronim bagi Acquired Immune Deficiency Syndrome (Sindrom Kekurangan

Daya Keimunan Secara Perolehan).
Akauntabiliti : suatu pertanggungjawaban terhadap sesuatu atau kepada seseorang,
di mana hasil atau akbiatnya boleh dijangkakan bagi memenuhi aspirasi
atau hasrat pelaksanaan yang boleh diterima sebagai telah memenuhi
kewajipannya.
Autentik : mengungguli aras kompetensi yang tinggi dalam kemahiran menolong
dan kemahiran kaunseling, memiliki kelayakan dan pengalaman yang
diiktiraf, bersedia meningkatkan kompetensi diri serta bertanggungjawab
mematuhi etika kaunseling.
Bimbingan : pertolongan yang diberikan kepada pelajar normal yang sedang
melalui dan mengalami perkembangan dan pertumbuhan mental, sosial,
intelek, fizikal, emosi, kejiwaan dan kerohanian.
Diagnosis : mengenalpasti suatu aspek tertentu dari gejala atau tandanya.
Ego : komponen psikologikal personaliti manusia merupakan pertimbangan akal
atau rasional yang berfungsi atas prinsip realiti.
Egosentrisme : pemusatan fikiran, perasaan dan tingkah laku kepada diri sendiri.
Guru Bimbingan : personel guru yang ditugaskan mengurus dan melaksanakan
Perkhidmatan Bimbingan di sekolah rendah.
Guru Kaunseling : personel guru yang ditugaskan mengurus dan melaksanakan
Perhidmatan Bimbingan dan Kaunseling di sekolah menengah.
Hedonistik : sifat yang mementingkan keseronokan semata-mata.
Hipotesis : penjelasan tentatif, diterima akal dan boleh diuji bagi menunjukkan
wujudnya sesuatu tingkah laku, fenomena atau peristiwa.
HIV : akronim bagi Human Immunodefiency Virus.
Id : akronim bagi instinctual drive iaitu komponen biologikal personaliti manusia
iaitu dorongan semulajadi manusia yang bersifat agresif dan hedonistik iaitu
semata- mata memenuhi kepuasan dan seks yang berfungsi atas prinsip
keseronokan.
Intervensi : campur tangan atau melakukan tindakan kepada orang lain secara
sistematik menggunakan pengetahuan, kebolehan dan kemahiran melalui
pendekatan, kaedah dan prosedur tertentu.
Interevensi Kaunseling Antidadah : intervensi yang dijalankan kepada pelajar
yang berisiko atau telah dikenalpasti menyalahgunakan dadah.
Intervensi Kaunseling : proses perhubungan bersemuka antara personel kaunseling
(yang menolong) menggunakan pengetahuan dan kemahirannya bagi
menyediakan situasi pembelajaran kepada klien (individu normal yang
ditolong) untuk mengenali situasi diri klien masa kini dan masa depan
bagi membolehkan klien menggunakan kompetensi diri yang dimiliki untuk
menyelesaikan masalah dan memenuhi keperluan dirinya.
Juvana : seseorang yang telah mencapai umur bagi tanggungjawab jenayah yang
telah ditetapkan di bawah seksyen 82 Kanun Keseksaan dan di bawah umur
lapan belas tahun.
300
GLOSARI 301
Kaizen : peningkatan diri atau organisasi secara berterusan sehingga mencapai

tahap pencapaian yang tertinggi.
Kajian : suatu aktiviti formal dan suatu disiplin yang menggunakan pendekatan
soaljawab (inquiry) yang sistematik dan bersifat saintifik untuk mengkaji
sesuatu masalah.
Kajian Kualitatif : kajian yang digunakan untuk mengumpul maklumat yang
bukan bersifat nombor menggunakan kaedah pemerhatian dan temubual.
Kajian Kuantitatif : kajian yang melibatkan pengumpulan data, pemprosesan dan
analisis data yang melibatkan nombor atau angka yang boleh dikumpulkan
dalam bentuk skor.
Katarsis : proses mendapatkan kelegaan melalui peluahan perasaan.
Kebolehpercayaan : darjah ketekalan atau konsisten sesuatu ujian atau alat ukuran.
Keibubapaan : pengetahuan dan kemahiran berkaitan penjagaan anak-anak.
Kenakalan Remaja (delinkuen juvana) : tingkah laku salahsuaian (maladaptif)
yang berlaku di kalangan individu berumur 18 tahun ke bawah (biasanya
remaja) hasil pembelajaran yang salah dari pengaruh persekitaran dan
sosial.
Kerjaya : perjalanan dan kemajuan individu dalam aktiviti yang dapat menampung
kehidupannya.
Kesejahteraan Mental : keselarasan proses mental (sihat, stabil dan berfungsi
dengan waras) yang dipamerkan melalui cara bertingkah laku yang sihat
dan normal ketika hubungan intrapersonal dan interpersonal.
Konsep Kendiri : satu konstruk dalam bentuk hipotesis yang mengandungi semua
nilai, sikap dan kepercayaan terhadap diri seseorang dalam hubungannya
dengan persekitaran.
Krisis Identiti : konflik yang berlaku pada remaja disebabkan perubahan fizikal,
fisiologikal, sosial serta tekanan dari pelbagai pihak menyebabkan remaja
menghadapi masalah membina jati diri yang stabil.
Latihamal : aktiviti menimba pengalaman dan penghayatan terhadap aktiviti yang
dipelajari di dalam kelompok bimbingan
Mentee : beberapa orang pelajar yang telah dikelompokkan bersama dalam
kumpulan mengikut aras kebolehan, umur atau jenis masalah.
Mentor : guru yang memberikan panduan, nasihat dan tunjukajar tentang pelbagai
perkara atau maklumat yang diperlukan oleh pelajar dalam kumpulan.
Neurotik : gangguan perasaan melibatkan kebimbangan atau kerisuan yang tinggi
yang menimbulkan masalah kepada individu yang menghadapinya.
Orientasi Krisis : pendekatan yang perlu digunakan apabila berhadapan dengan
kes-kes krisis atau mengendalikan setiap intervensi krisis yang timbul
secara mendadak dan memerlukan perhatian segera atau tindakan spontan.
Orientasi Pemulihan : pendekatan yang memberikan tumpuan kepada masalah
atau kekurangan yang dapat dikenalpasti atau berlaku dari masa ke semasa.
Langkah mengatasi dijalankan dengan harapan setiap pelajar yang terlibat
dapat mengubah perlakuan untuk mengelakkan dari berlakunya krisis.
Orientasi Pencegahan : pendekatan yang mengambil kira andaian bahawa sebelum
sesuatu isu atau masalah itu timbul dan meruncing, usaha perlu dijalankan
untuk menghalang dan boleh dikesan melalui petunjuk atau petanda yang
berlaku dalam persekitaran semasa.
302 GLOSARI
Orientasi Perkembangan : pendekatan utama yang digunakan sebagai suatu usaha

mengenalpasti keperluan pelajar supaya mereka dapat dilengkapi dengan
secukupnya ilmu pengetahuan, kemahiran, pengalaman serta peluang
membina sahsiah dan akhlak mulia.
Paradoksikal : keadaan individu yang berniat atau berhasrat untuk melakukan
sesuatu tindakan tetapi tindakan lain yang dibuatnya.
Parameter : sesuatu nilai yang didapati daripada populasi yang sebenar.
Pengukuran : usaha memberikan nombor-nombor kepada objek atau peristiwa
yang melibatkan prosedur tertentu dan beberapa peraturan khusus untuk
memberikan nilai numerikal kepada pencapaian individu.
Pengukuran Psikometrik : pengukuran menggunakan nombor atau nilai
numerikal.
Penyakit AIDS : sindrom yang berlaku di mana daya keimunan atau pertahanan
badan yang bertahan daripada serangan penyakit berkurangan sehingga
ke tahap yang mengakibatkan individu berkenaan tersangat mudah
dijangkiti oleh beraneka kuman.
Perancangan Strategik : satu proses merancang hala tuju organisasi tertentu bagi
mencapai matlamat organisasi tersebut dalam tempoh masa tertentu.
Personaliti : suatu organisasi yang dinamik dalam diri seseorang, merupakan sistem
psikofizikal yang membentuk kriteria seseorang individu dari segi pola
tingkah laku, pemikiran dan perasaan.
Perundingan : sesuatu yang berlaku apabila orang dewasa yang signifikan di dalam
kehidupan seorang pelajar berkumpul dan berbincang tentang cara untuk
membantu pelajar.
Psikologi : kajian saintifik tentang tingkah laku dan proses mental.
Psikosomatik : Gangguan atau tekanan mental yang menimbulkan masalah atau
gangguan kepada anggota badan seperti sakit perut, muntah, pening kepala,
badan berpeluh, rasa nak terkencing dan sebagainya.
Psikososial : tingkah laku dan proses mental dalam perhubungan, pergaulan,
interaksi sosial atau hal-hal yang berkaitan hubungan individu dengan
individu lain atau institusi sosial.
Ralat Persampelan : beza di antara anggaran yang didapati daripada sampel
dengan nilai yang sebenar yang mungkin daripada populasi.
Refleksi : gambaran atau imbasan terhadap pengalaman yang pernah dilalui yang
boleh digunakan semula dalam situasi yang berlainan.
Rekod Anekdot : satu bentuk laporan yang tepat mengenai seorang sampel kajian
yang sedang diperhatikan oleh seorang pengkaji.
Retrovirus : virus yang mempunyai keupayaan unik melakukan transkripsi
songsang iaitu menukar RNA genom kepada DNA dengan bantuan enzim
transkriptase songsang.
Sakinah : berasa aman, tenang dan damai di dalam hati.
Sasaran Kerja Tahunan : perancangan projek, program atau aktiviti bagi satu
tahun perkhidmatan berdasarkan petunjuk prestasi atau piawaian, kualiti
sasaran, masa dan kos.
Sistem Keimunan : pertahanan khusus di dalam tubuh manusia merangkumi
pelbagai elemen yang dapat mengelakkan diri manusia daripada jangkitan
pelbagai sumber jangkitan atau penyakit.
GLOSARI 303
Statistik : teori dan kaedah menganalisiskan kumpulan angka yang berkait untuk
menemui kaitan-kaitan dan makna yang terkandung di dalamnya.
Superego : komponen sosial personaliti manusia yang mementingkan kepatuhan
kepada peraturan dan undang-undang berfungsi atas prinsip moral.
Tenaga Psikik : tenaga psikologi yang lahir secara semulajadi dalam diri manusia,
ia berpindah dan dilahirkan semula dalam bentuk tingkah laku.
Ujian Psikologikal : suatu prosedur yang sistematik digunakan untuk membuat
pemerhatian terhadap tingkah laku dan bagi menerangkan tingkah laku
tersebut berpandukan kepada skala numerikal atau kategori yang telah
ditetapkan.
Virus HIV : virus terkecil mengandungi sama ada bahan genetik DNA
(Deoxyribonucleic Acid) atau RNA (Ribonucleic Acid) yang berkaitan
dengan sintesis bahan-bahan penting untuk melakukan fungsi virus
berkenaan.
Mengurus
Khidmat Bimbingan
Dan Kaunseling Sekolah
Amalan Komprehensif
Sebuah buku pengurusan Perkhidmatan Bimbingan dan Kaunseling
yang komprehensif dan terkini. Buku pertama seumpamanya yang
telah berjaya mengungkapkan secara menyeluruh tentang sebuah
perkhidmatan menolong bantu pelajar sekolah menengah dan murid
sekolah rendah.
Buku ini ditulis melalui kaca mata dan pengalaman seorang pengamal,
pengurus, pengelola dan pelaksana Perkhidmatan Bimbingan dan
Kaunseling Sekolah. Bahasa dan ungkapannya mudah dan jelas.
Buku ini amat berguna bagi membantu dan memandu Guru Bimbingan
dan Guru Kaunseling menjadi seorang personel yang autentik, efisien
dan berkompetensi tinggi. Buku ini juga dapat membantu Pengetua,
Guru Besar, Penolong Kanan Hal Ehwal Murid, guru-guru dan pelajar
yang sedang mengikuti program bimbingan dan kaunseling di institusi
pengajian tinggi atau individu yang berminat untuk memahami secara
menyeluruh pengurusan dan pelaksanaan Perkhidmatan Bimbingan
dan Kaunseling Sekolah.
Malek Muhamat Said ialah seorang Guru Kaunseling yang mempunyai

pengalaman dalam Perkhidmatan Bimbingan dan Kaunseling Sekolah
selama 15 tahun. Beliau adalah penulis bagi buku STUDI SMART.
CADANGAN UNTUK MUKA DEPAN

MENGURUS
KHIDMAT BIMBINGAN
DAN KAUNSELING
SEKOLAH
Amalan Komprehensif
MALEK MUHAMAT SAID

MENGURUS KHIDMAT B and K SEKOLAH

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

You might also like

MENGURUS KHIDMAT B and K SEKOLAH

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

MENGURUS KHIDMAT B and K SEKOLAH

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

MENGURUS

MALEK MUHAMAT SAID

Malek Muhamat Said

Awal Bicara vii

Perancangan Mengikut Bidang 38

Bimbingan Kelompok Kecil 138

MALEK MUHAMAT SAID

Pengarang adalah Guru Kaunseling yang berkhidmat di Sekolah Menengah Teknik

Jika disorot semula lipatan awal sejarah perkembangan perkhidmatan bimbingan

SEKOLAH PERLUKAN KHIDMAT BIMBINGAN DAN KAUNSELING

PRINSIP BIMBINGAN DAN KAUNSELING SEKOLAH

menolong memilih serta merancang hidupnya dengan berkesan.

merujuk kepada Tatasusila Profesion Perguruan Malaysia, Kod Etika Guru

ORIENTASI KHIDMAT BIMBINGAN DAN KAUNSELING SEKOLAH

Terdapat empat orientasi perkhidmatan yang sering digunakan semasa merancang,

Rajah 1 : Hierarki Keutamaan Orientasi Bimbingan dan Kaunseling Sekolah

Bagi orientasi pencegahan, setiap program dan aktivitinya perlulah merujuk

Orientasi pencegahan merupakan pendekatan yang mengambil kira andaian bahawa

Orientasi pemulihan merupakan pendekatan yang memberikan tumpuan kepada

ORIENTASI INTERVENSI KRISIS

Institusi pendidikan merupakan payung tempat bernaung Perkhidmatan Bimbingan

Rajah 2 : Rumusan Falsafah Pendidikan Negara

INTISARI FALSAFAH PENDIDIKAN NEGARA

1. Keseluruhan falsafah pendidikan adalah berpaksi kepada konsep ketuhanan

 berbakti dan memberi sumbangan kepada masyarakat dan negara

MISI, MATLAMAT DAN OBJEKTIF PENDIDIKAN

Matlamat Pendidikan di Malaysia

Objektif Kementerian Pelajaran Malaysia

VISI, MISI DAN FALSAFAH PERKHIDMATAN

1. Memberikan perkhidmatan penyuburan atau perkembangan yang

akut, kemurungan dan kerisauan melampau. Gejala tersebut boleh membawa

KANDUNGAN PENGURUSAN PERKHIDMATAN

1. Inventori Individu dan Rekod

 Mewujudkan sistem mencatat rekod perkhidmatan harian.

SUKATAN PERKHIDMATAN BIMBINGAN DAN KAUNSELING

2.7 Kemahiran menjawab soalan peperiksaan.

Bahagian C : Psikologi dan Kesihatan Mental

Bahagian E : Pendidikan Pencegahan Dadah, HIV dan AIDS

SUKATAN PERKHIDMATAN BIMBINGAN SEKOLAH RENDAH

09. Perbezaan ganjaran dalam kerjaya

Bahagian C : Pembangunan Diri

Bahagian D : Psikososial dan Kesejahteraan Mental

1. Kemahiran Interpersonal dan Komunikasi

Bahagian E : Pendidikan Pencegahan Dadah

Kementerian Pelajaran menetapkan enam bidang utama perkhidmatan yang perlu

bimbingan individu atau bimbingan kelompok boleh digunakan.

BIDANG TUGAS DAN TANGGUNGJAWAB GURU KAUNSELING

BIL. BIDANG INPUT KAEDAH

BIL. BIDANG INPUT KAEDAH

BIL. BIDANG INPUT KAEDAH

BIL. BIDANG INPUT KAEDAH

BIDANG TUGAS DAN TANGGUNGJAWAB GURU BIMBINGAN

BIL. BIDANG INPUT KAEDAH

BIL. BIDANG INPUT KAEDAH

BAB 3 TUGAS DAN TANGGUNGJAWAB 25

BIL. BIDANG INPUT KAEDAH

Nota : Guru Bimbingan perlu membuat penyesuaian pemilihan program atau

SENARAI TUGAS GURU KAUNSELING