‫خالصه جیولوژی صنف دهم‬

‫فصل اول ‪ ( :‬منرال ها )‬

‫( صفحه ‪ 2‬الی ‪) 4‬‬ ‫مفهوم منرال و خواص فزیکی آن ‪:‬‬

‫‪ ‬منرال ها مواد جامد غیر عضوی اند که به شکل طبیعی تشکیل میگردد و دارای ترکیب خالص کیمیاوی و شبکه منظم کرستالی‬
‫داخلی میباشد ‪.‬‬
‫‪ ‬منرال باید پنج خاصیت را داشته باشد ‪.‬‬
‫‪ )3‬غیر عضوی باشد‬ ‫‪ )2‬طبیعی باشد‬ ‫‪ )1‬جامد باشد‬
‫‪ )5‬کرستالی باشد‬ ‫‪ )4‬خالص باشد‬
‫( صفحه ‪ 5‬الی ‪) 6‬‬ ‫خواص فزیکی منرال ها ‪:‬‬
‫‪ ‬تمام منرال ها از خواص فزیکی آن شناخته میشود این خواص آسان بوده و به سهولت تشخیص میشوند ‪.‬‬
‫‪ ‬خواص فزیکی منرال ها شامل ‪ :‬رنگ ‪ ،‬اثر خط ‪ ،‬سختی و شکل ظاهری است ‪.‬‬

‫( صفحه ‪) 6‬‬ ‫رنگ ‪:‬‬

‫‪ ‬رنگ نمیتواند خاصیت موثر و برازنده باشد به استثنای بعضی موارد مانند ‪ :‬ملخیت ‪.‬‬

‫( صفحه ‪) 8‬‬ ‫اثر خط ‪:‬‬

‫‪ ‬رنگ پودر منرال است با کش کردن یک پارچه منرال باالی یک تخته کاشی سفید پودر منرال کش شده نوعیت منرال را‬
‫مشخص میکند مانند ‪ :‬طال و پایرایت که هردو دارای رنگ طالئی اند اما اثر خط متفاوت دارند ‪.‬‬

‫( صفحه ‪) 8‬‬ ‫سختی ‪:‬‬

‫‪ ‬عبارت از قابلیت مقاومت منرال در مقابل خراشیده شدن توسط منرال دیگر میباشد ‪.‬‬
‫‪ ‬اندازه سختی منرالها توسط ماووس دسته بندی شده است که جدول آن قرار ذیل است ‪.‬‬

‫‪1‬‬
‫خالصه جیولوژی صنف دهم‬

‫منرال‬ ‫سختی‬ ‫مواد‬ ‫سختی‬

‫تالک‬ ‫‪1‬‬

‫گچ‬ ‫‪2‬‬ ‫ناخن انگشت‬ ‫‪2.5‬‬

‫کلسیت‬ ‫‪3‬‬ ‫سکه مسی‬ ‫‪3.5‬‬

‫فلوریت‬ ‫‪4‬‬ ‫ناخن آهنی‬ ‫‪4.5‬‬

‫اپاتیت‬ ‫‪5‬‬ ‫پارچه شیشه یی‬ ‫‪5.5‬‬

‫اورتوکالز‬ ‫‪6‬‬

‫کوارتز‬ ‫‪7‬‬ ‫چاقوی فوالدی‬ ‫‪6.5‬‬

‫توپاز‬ ‫‪8‬‬

‫کروند‬ ‫‪9‬‬

‫الماس‬ ‫‪10‬‬

‫( صفحه ‪ 10‬الی ‪) 12‬‬ ‫شکل ظاهری ‪:‬‬

‫‪ ‬عبارت از شکلی است که منرال بطور طبیعی آنرا اختیار کرده باشد ‪.‬‬
‫فصل دوم‪:‬‬
‫( صفحه ‪) 15‬‬ ‫تصنیف منرال ها ‪:‬‬
‫‪ ‬در طبیعت بیشتر از ‪ 4000‬منرال کشف گردیده واین رقم همه ساله در حال افزایش است ‪.‬‬

‫( صفحه ‪) 16‬‬ ‫اساس تصنیف ‪:‬‬

‫‪ ‬منرال ها به اساس انیون موجود در ترکیب منرالی آنها خوب تصنیف شده اند ‪.‬‬
‫مانند ‪ :‬کلسیت که از کتیون )‪ (Ca‬و انیون )‪ (CO3‬ترکیب گردیده است ‪ ،‬منرال گچ )‪ ،(CaSO4.2H2O‬منرال پایرایت‬
‫)‪(FeS2‬و هیماتایت )‪. (Fe2O3‬‬

‫‪2‬‬
 ‫خالصه جیولوژی صنف دهم‬

‫( صفحه ‪) 16‬‬ ‫گروپ های منرال ‪:‬‬

‫‪ )1 ‬عناصر خالص ‪ :‬مانند طال ‪ ،‬سلفر و الماس ‪.‬‬

‫‪ )2 ‬سلفید ها ‪ :‬مانند پایرایت )‪ (FeS2‬وگالینیت )‪.(PbS‬‬
‫‪ )3 ‬اکساید ها و هایدرواکساید ها مانند ‪ :‬هیما تایت )‪.(Fe2O3‬‬
‫‪ )4 ‬کاربنات ها مانند ‪ :‬کلسیت )‪.(CaCO3‬‬
‫‪ )5 ‬سلفات ها مانند ‪ :‬گچ )‪.(CaSO4.2H2O‬‬
‫‪ )6 ‬هاالید ها مانند ‪ :‬هالیت )‪.(NaCl‬‬
‫‪ )7 ‬فاسفات ها مانند ‪ :‬اپاتیت ‪.‬‬
‫‪ )8 ‬سیلیکات ها مانند فلدسپار ‪.‬‬

‫( صفحه ‪) 17‬‬ ‫گروپ سیلیکات ‪:‬‬

‫‪ ‬از مهمترین گروپ منرالها است که تقریبا ‪ 90%‬منرال در این گروپ شامل است سنگ ها که از جمله سیلیکات ها اند به طور‬
‫فراوان در قشر زمین یافت میشود ‪.‬‬
‫‪ ‬گروپ سیلیکات ها منرال های تشکیل دهنده بیشتر احجار اند مانند ‪ :‬گرانیت که از فلدسپار ‪ ،‬کوارتز و هارن بلند تشکیل شده‬
‫است ‪.‬‬

‫( صفحه ‪) 17‬‬ ‫اولیوین ‪:‬‬

‫‪ ‬رنگ سبز زیتونی داشته به شکل رخدار تبارز میکند در ترکیب آن سیلیکات آهن و مگنیزیم شامل است ‪.‬‬

‫( صفحه ‪) 18‬‬ ‫پایروکسین ‪:‬‬

‫‪ ‬مانند اولیوین سیلیکات های آهن و مگنیزیم بوده اما شکل کرستالی شان از هم فرق دارد پایروکسین شکل منشوری دارد و‬
‫رنگ آنها مختلف از سبز تاریک میباشد مانند ‪ :‬اوگیت ‪.‬‬

‫( صفحه ‪) 18‬‬ ‫امفبول ها ‪:‬‬

‫‪ ‬باز هم ترکیب سیلیکات آهن و مگنیزیم است و عناصر کلسیم و سودیم در آ ن دیده میشود شکل کرستالی مشابه منشور را دارد‬
‫‪ ،‬رنگ سبز دارد مانند ‪ :‬هارن بلند ‪.‬‬

‫‪3‬‬
 ‫خالصه جیولوژی صنف دهم‬

‫( صفحه ‪) 18‬‬ ‫ابرک ها ‪:‬‬

‫‪ ‬تمام منرال های این گروپ شکل خاص صفحه ئی را دارد مانند اوراق کتاب از هم جدا میشوند ترکیب کیمیاوی ابرک ها ‪:‬‬
‫المونیم ‪ ،‬کلسیم ‪ ،‬سودیم و پتاشیم است ‪ ،‬رنگ آنها در منرال بیوتیت سیاه در موسوکویت شفاف بی رنگ ‪ ،‬تالک هم مربوط این‬
‫گروپ است که در ترکیب پودر اطفال از آن استفاده میشود‪.‬‬

‫( صفحه ‪) 18‬‬ ‫فلدسپار ها ‪:‬‬

‫‪ ‬توسعه یافته ترین گروپ سیلیکات ها است ‪ ،‬بطور عموم فلدسپار ها را به گروپ فلدسپار پتاشیمی مانند ‪ :‬ارتوکالز ‪( KAISi3‬‬
‫) ‪ O3‬و پالجیوکالز ها مانند منرال البیت ) ‪ ، ( NaAISi3O8‬پالجیو کالز ها از سودیم و کلسیم ترکیب شده اند در موجودیت‬
‫پتاشیم ‪.‬‬

‫کوارتز ‪ :‬آخرین گروپ سیلیکات ها است که فقط کتیون را دارا است این عناصر شکل کرستال منشوری داشته رنگ آنها‬
‫شفاف بی رنگ است درجه سختی کوارتز ‪ 7‬است و در ترکیب بیشتر سنگ ها دیده میشود ‪.‬‬

‫( صفحه ‪) 19‬‬ ‫جواهرات و سنگ های قیمتی ‪:‬‬

‫‪ ‬جواهرات و سنگ ها نیز منرال اند اما تحت شرایط ذیل منرال محسوب میشود ‪.‬‬
‫‪ )3‬طبیعی باشد‬ ‫‪ )2‬مقاومت فزیکی و کیمیاوی خوب داشته باشد‬ ‫‪ )1‬باید شفاف باشد‬

‫( صفحه ‪) 20‬‬ ‫تشریح بعضی منرالهای مهم‪:‬‬

‫منرال‬ ‫رنگ‬ ‫اثر خط‬ ‫سختی‬ ‫صنف‬

‫طال‬ ‫طالیی‬ ‫خالص‬

‫شفاف‬
‫الماس‬ ‫سایه‬ ‫ندارد‬ ‫‪10‬‬ ‫خالص‬
‫دار‬
‫گالینیت‬ ‫نقره یی‬ ‫خاکی‬ ‫‪2.5‬‬ ‫سلفیدها‬
‫خاکی –‬
‫سبز‬

‫‪4‬‬
‫خالصه جیولوژی صنف دهم‬

‫پایرایت‬ ‫زرد طالیی‬ ‫نسواری‬ ‫‪6 - 6.5‬‬ ‫سلفیدها‬

‫هیماتایت‬ ‫نسواری‬ ‫نسواری‬

‫اکسایدها‬
‫تیره‬ ‫‪5 - 6.5‬‬
‫مگنیتایت‬ ‫سیاه‬ ‫سیاه‬ ‫‪6‬‬ ‫اکسایدها‬

‫کلسیت‬ ‫سفید‬ ‫ندارد‬ ‫‪3‬‬ ‫کاربنات‬

‫شفاف‬
‫دولومیت‬ ‫سفید‬ ‫ندارد‬ ‫‪3.5-4‬‬ ‫کاربنات‬
‫شفاف‬
‫ملخیت‬ ‫سبز‬ ‫سبز‬ ‫‪3.5-4‬‬ ‫کاربنات‬

‫گچ‬ ‫سفید‬ ‫ندارد‬ ‫‪2‬‬ ‫سلفات ها‬

‫روشن‬
‫بارایت‬ ‫سفید زرد‬ ‫ندارد‬ ‫‪3.5‬‬ ‫سلفات ها‬
‫آبی‬
‫هالیت‬ ‫سفید‬ ‫ندارد‬ ‫‪2.5‬‬ ‫هاالید ها‬
‫روشن‬
‫فلورایت‬ ‫سفید‬ ‫ندارد‬ ‫‪4‬‬ ‫هاالید ها‬
‫سبز سرخ‬
‫اپاتایت‬ ‫سفیر‬ ‫ندارد‬ ‫‪5‬‬ ‫فاسفات‬
‫روشن‬
‫اولیوین‬ ‫سبز‬ ‫ندارد‬ ‫‪6.5-7‬‬ ‫سیلیکات‬
‫زیتونی‬
‫اوگیت‬ ‫تاریک‬ ‫ندارد‬ ‫‪5-6‬‬ ‫سیلیکات‬
‫سبز‬
‫هارنبلند‬ ‫تاریک‬ ‫ندارد‬ ‫‪5-6‬‬ ‫سیلیکات‬
‫سبز‬

‫‪5‬‬
 ‫خالصه جیولوژی صنف دهم‬

‫موسوکویت‬ ‫سبز زرد‬ ‫ندارد‬ ‫‪2-2.5‬‬ ‫سیلیکات‬

‫بیوتیت‬ ‫سبز‬ ‫ندارد‬ ‫‪2-2.5‬‬ ‫سیلیکات‬

‫تالک‬ ‫سفید‬ ‫ندارد‬ ‫‪1‬‬ ‫سیلیکات‬

‫خاکی‬
‫ارتوکالز‬ ‫سرخ‬ ‫ندارد‬ ‫‪6‬‬ ‫سیلیکات‬
‫گالبی‬
‫البیت‬ ‫سرخ‬ ‫ندارد‬ ‫‪6‬‬ ‫سیلیکات‬
‫گالبی‬
‫کوارتز‬ ‫سفید‬ ‫ندارد‬ ‫‪7‬‬ ‫سیلیکات‬
‫سرخ‬

‫فصل سوم ‪:‬‬

‫منابع منرالی افغانستان ‪:‬‬
‫( صفحه ‪ 24‬الی ‪) 25‬‬ ‫معادن فلزات‪:‬‬

‫‪ ‬در افغانستان معادن و مواد مفیده مانند ‪ :‬آهن ‪ ،‬مگنیز ‪ ،‬کرومین ‪ ،‬مس ‪ ،‬سرب ‪ ،‬جست ‪ ،‬المونیم ‪ ،‬مولبدین ‪.‬‬
‫‪ ‬عناصر نادره ‪ :‬بریلیوم ‪ ،‬لیتیم ‪ ،‬سیزیوم ‪ ،‬روبیدیم ‪ ،‬تانتالیم ‪ ،‬نیوبی ‪ ،‬کادیم ‪ ،‬یورانیم ‪ ،‬توریوم ‪.‬‬
‫‪ ‬فلزات نجیبه ‪ :‬طال و نقره ‪.‬‬
‫‪ ‬آهن ‪ :‬معدن بزرگ آهن که در آسیای جنوب شرقی کم نظیر است در والیت بامیان موقعیت دارد این معدن دارای ذخایر پیشبینی‬
‫شده میلیون ها تن میباشد ‪.‬‬
‫‪ ‬معادن دیگر آهن عبارت از ‪ :‬تگاب ‪،‬حاجی علم ‪ ،‬سیمان جبل السراج ‪ ،‬نقره خانه و پلنگ سر ‪.‬‬
‫‪ ‬کرومیت ‪ :‬در لوگر و سمت جنوب کابل ذخایر احتمالی در حدود ‪ 500‬هزار تن است ‪.‬‬
‫‪ ‬منگنیز ‪ :‬در فرنجیل غوربند است که مقدار ذخایر آن ‪ 28-38‬فیصد مخلوط با کوبالت و نکل موجود است ‪.‬‬
‫‪ ‬مس‪ :‬معدن مس عینک در لوگر موقعیت دارد که از معادن بزرگ جهان است در ناحیه دربند و جوهر نیز مس موجود است ‪.‬‬

‫‪6‬‬
 ‫خالصه جیولوژی صنف دهم‬

‫‪ ‬مس عینک لوگر به ‪ 3‬قسمت مرکزی ‪،‬جنوبی و شرقی تقسیم شده ‪ ،‬درناحیه زنجان هرات و ارغنداب هلمند معادن مس موجود‬
‫است ‪.‬‬
‫‪ ‬سرب و جست ‪ :‬ذخایر احتمالی سرب و جست حدود ‪ 430‬هزار تن پیشبینی شده ‪ ،‬فرنجیل غوربند حاوی فلزات مختلف بوده‬
‫که عالوه بر سرب و جست ‪ ،‬طال و نقره نیز در آن وجود دارد ‪.‬‬
‫‪ ‬المونیم ‪ :‬در معدن باتوشیله والیت کندهار است که ضخامت شان ‪ 2-12‬متر و امتداد آن ‪3.5‬کیلو متر است ‪.‬‬
‫‪ ‬طال ‪ :‬در زرکشان هلمند ‪ ،‬کول و دوزا تخار طال موجود است ‪.‬‬
‫‪ ‬نقره ‪ :‬در قلعه اسد و فرنجیل دیده شده گه مقدار آن ‪180-2000‬گرام فی تن است ‪.‬‬
‫‪ ‬بیریلیم ‪ ،‬لیتیم و تاستالیم ‪ :‬در شرق ‪ ،‬نورستان ‪ ،‬دره پیچ ‪ ،‬دره شیگل و دره نور در شمال و جنوب شهر جالل آباد موجود است‪.‬‬

‫( صفحه ‪) 26‬‬ ‫معادن نفت و گاز ‪:‬‬

‫‪ ‬اکثریت این معادن در قسمت شمال کشور موجود است معادن جنگل کالن ‪ ،‬بازار کمی ‪ ،‬جمعه ‪ ،‬جرقدوق ‪ ،‬یتیم تاق ‪ ،‬خواجه‬
‫گوگردک ‪ ،‬انگوت و زمرد سای است ‪.‬‬

‫( صفحه ‪) 26‬‬ ‫معادن ذغال سنگ ‪:‬‬

‫‪ ‬تا کنون ‪ 20‬معدن ذغال سنگ تثبیت شده که ‪ 10‬معدن دارای اهمیت است در شمال کشور معدن ذغال سنگ کرکر ‪ ،‬دود‬
‫کش ‪ ،‬دره صوف و آشپشته و در غرب معدن سبزک هرات ‪.‬‬
‫‪ ‬معدن غیر فلزات نیز حایز اهمیت است مانند ‪ :‬الجورد بدخشان ‪ ،‬زمرد پنجشیر ‪ ،‬عقیق ‪ ،‬اکوارماین ‪،‬یاقوت جگدلک و غیره ‪.‬‬
‫‪ ‬مرمر ‪ ،‬اراگونیت ‪ ،‬فلوریت ‪ ،‬سلفر ‪ ،‬باریت ‪ ،‬تالک ‪ ،‬گرافیت و ابرک نیز در سطح و اعماق زمین موجود است ‪.‬‬

‫فصل اول ‪:‬‬

‫( صفحه ‪) 30‬‬ ‫سنگ ها ‪:‬‬

‫‪ ‬سنگ ها مواد طبیعی اند که از یک و یا چند منرال تشکیل شده است ‪.‬‬
‫‪ ‬سنگ ها را به ‪ 3‬دسته اساسی تقسیم کرده اند ‪.‬‬
‫‪ )3‬راسبه‬ ‫‪ )2‬متحوله‬ ‫‪ )1‬ناریه (مگماتیکی )‬

‫‪7‬‬
 ‫خالصه جیولوژی صنف دهم‬

‫( صفحه ‪) 31‬‬ ‫سنگ های ناریه (مگماتیکی ) ‪:‬‬

‫‪ ‬مواد اصلی تشکیل دهنده این سنگها از اعماق زمین منشا گرفته در قسمت های داخل ویا سطح زمین جایگزین شده و انواع‬
‫مختلف سنگ های ناریه را بوجود میاورد ‪.‬‬
‫‪ ‬وقتیکه درجه حرارت مگما طی مراحل مختلف کاهش پیدا میکند ذرات منرالی شروع به تبلور میکند شکل این سنگها بلوری‬
‫است از اینرو بنام سنگهای متبلور یاد میگردد ‪.‬‬
‫‪ ‬سنگهای که شکل متبلور را ندارد بدون فوسیل میباشد که تفاوت میان سنگ رسوبی وناریه را نشان میدهد ‪.‬‬

‫( صفحه ‪) 32‬‬ ‫مگما و حرارت جیوترمال ‪:‬‬

‫‪ ‬مگما کلمه یونانی بوده و کتله خمیر مانند را میگویند که خاصیت پالستیکی داشته به هر شکل درآورده میشود و در اصطالح‬
‫مواد گداخته شده داخل زمین است که از دو نوع مواد گازی و غیر گازی ترکیب شده است ‪.‬‬

‫( صفحه ‪) 32‬‬ ‫مواد گازی ‪:‬‬

‫‪ ‬هایدروجن ) ‪ ، ( H2‬آب ) ‪ ، ( H2O‬کاربن دای اکساید ) ‪ ، ( CO2‬میتان ) ‪ ، ( CH4‬نایتروجن ) ‪ ، ( N2‬سلفر ) ‪ ، ( S2‬ارگون‬

‫) ‪ ،( Ar‬کلورین ) ‪ ( Cl2‬وغیره ‪.‬‬

‫‪ ( :‬صفحه ‪) 32‬‬ ‫مواد غیر گازی ( غیر مفر )‬

‫‪ ‬اکساید سودیم ) ‪، ( Na2O‬اکساید سیلیکان ) ‪ ، ( SiO2‬اکساید المونیم ) ‪ ، ( Al2O3‬اکساید آهن ) ‪ ، ( FeO‬اکساید مگنیزیم‬
‫) ‪ ،( MgO‬اکساید کلسیم ) ‪ ( CaO‬و به تعداد کم اکساید تیتان ) ‪ ( TiO‬و اکساید منگان ) ‪. ( MnO‬‬
‫‪ ‬اندازه حرارت مگمای قلوی ‪ 1200-1050‬سانتی گرید و سرحد سیالن ‪ 900-700‬درجه تحول میکند ‪.‬‬
‫‪.‬‬ ‫‪ ‬حرارت با عمق رابطه معکوس دارد ‪.‬‬

‫( صفحه ‪) 32‬‬ ‫تکسچر سنگ های ناریه ‪:‬‬

‫‪ ‬عبارت از چگونگی شکل ‪ ،‬بزرگی و ارتباط منرال های آن با یکدیگر میباشد عموما از هم فرق دارند ‪.‬‬

‫( صفحه ‪) 32‬‬ ‫الف ‪ :‬تکسچر بلور تام ) ‪: ( Holocrystalline Texture‬‬

‫‪ ‬هرگاه مگما به خیلی آهستگی سرد شود بدون موجودیت مواد چسپنده مابینی ) ‪ ( Matrix‬به شکل مستقیم با هم در تماس‬
‫باشند سنگ موصوف تکسچر بلوری است ‪.‬‬

‫‪8‬‬
 ‫خالصه جیولوژی صنف دهم‬

‫( صفحه ‪) 33‬‬ ‫ب ‪ :‬تکسچر نیمه بلوری ) ‪: ( Hypocrystalline Texture‬‬

‫‪ ‬در صورتیکه قسمتی منرال یک سنگ بلوری و یک عده دیگر آن غیر بلوری باشد و دانه های بلوری توسط چسپنده غیر بلوری‬
‫با هم اتصال یافته باشد سنگ مذکور دارای تکسچر نیمه بلوری است ‪.‬‬

‫( صفحه ‪) 33‬‬ ‫ج ‪ :‬تکسچر غیر بلوری ) ‪: ( Amorpheus Texture‬‬

‫‪ ‬هرگاه تمام اجزای یک سنگ غیر بلوری یا بی شکل باشد سنگ مذکور دارای تکسچر غیر بلوری یا شیشه ئی است ‪.‬‬

‫( صفحه ‪) 33‬‬ ‫د ‪ :‬تکسچر پارافیریتیک ) ‪: ( Paraphyritic Texture‬‬

‫‪ ‬هرگاه در یک سنگ ‪ ،‬بلور های بزرگ در بین کتله میده دانه غیر بلوری یا کامال بلوری به شکل پاشان قرار گیرد سنگ مذکور‬
‫دارای تکسچر پارافیریتیک است ‪.‬‬

‫( صفحه ‪) 34‬‬ ‫ترکیب منرالی ‪:‬‬

‫‪ )2‬ترکیب فرعی‬ ‫‪ )1‬ترکیب اصلی‬ ‫‪ ‬ترکیب منرالی سنگ ها دو نوع است ‪.‬‬
‫‪ ‬ترکیب اصلی ‪ :‬منرالهای است که موجودیت آنها در سنگ حتمی است ‪.‬‬
‫‪ ‬ترکیب فرعی ‪ :‬عدم موجودیت آن در یک سنگ در وجه تسمیه رول ندارد ‪.‬‬
‫‪ ‬مثال ‪ :‬منرال اصلی سنگ گرانیت کوارتز و فلدسپار است ‪.‬‬

‫( صفحه ‪) 36‬‬ ‫تصنیف سنگ های ناریه ( مگماتیکی ) فشار و موقعیت آنها در قشر زمین ‪:‬‬

‫‪ ‬اگر مگما در عمق زمین سرد شود ‪ ،‬سنگ ناریه عمقیه ) ‪ ( Plutonites‬و اگر در سطح زمین سرد شود ‪ ،‬سنگ های سطحیه‬
‫یا ولکانیت ) ‪ ( Vulcanite‬یاد میشود ‪ ،‬سنگ های ناریه به اساس موقعیت آنها درقشر زمین به ‪ 3‬گروپ تقسیم شده است‪.‬‬

‫( صفحه ‪) 36‬‬ ‫الف ‪ :‬سنگ های پلوتو نایت ) ‪: ( Plutonites‬‬

‫‪ ‬به قسم کتله های بزرگ ساحات زیاد را در بر گرفته مگمای این سنگ به تدریج سرد شده و گازات آن بتدریج سرد شده نظر‬
‫به سرعت کم تبلور کامل مواد صورت میگیرد مانند ‪ :‬گرانیت ها ‪،‬سیانایت ها ‪ ،‬گرانو دیوریت ‪ ،‬دیوریت و پیرودوتیت از جمله‬
‫سنگ های عمقیه بوده و اشکال مختلف بنام باتولیت ‪ ،‬الکولیت شتوک را تشکیل میدهد ‪.‬‬

‫‪9‬‬
 ‫خالصه جیولوژی صنف دهم‬

‫( صفحه ‪) 37‬‬ ‫سنگ های ناریه بقسم رگ ) ‪: ( Von and Diekroeks‬‬

‫‪ ‬در اثر سرد شدن یک پلوتون درزها و کفیده گی تولید میشود این درز ها توسط مواد مذابه مگماتیکی مملو شده و در درز ها‬
‫جایگزین شده و تشکیل سنگ های بقسم رگ را میگیرد ‪.‬‬

‫( صفحه ‪) 37‬‬ ‫گرانیت ‪:‬‬

‫‪ ‬گرانیت ها جز انواع سنگ های عمقیه محسوب شده مخصوصا به شکل باتولیت ها و شتوک ها‬
‫‪ ‬منرال اصلی سنگ گرانیت کوارتز ‪ ،‬فلدسپار ‪ ،‬پالجیوکالز و ابرک ‪ ،‬سنگ سخت و متبلور است مردم عوام آنرا بنام سنگ خارا‬
‫یاد میکنند این سنگ در قسمت سالنگ ‪ ،‬پغمان و شمالشرق هندوکش وجود داشته ‪ ،‬بعد از برش و صیقل منحیث سنگ های‬
‫تزئینی ‪ ،‬فرش دهلیز های میدان هوائی ‪ ،‬تعمیرات و جاده ها استفاده میشود‪.‬‬

‫( صفحه ‪) 38‬‬ ‫گرانو دیوریت ‪:‬‬

‫‪ ‬نسبت به گرانیت کوارتز آن کم بوده از جمله سنگ های متوسط الدانه و مختلف الدانه محسوب میشود ‪ ،‬دارای منرال های‬
‫کوارتز ‪ ،‬پالجیوکالز و فلدسپار پتاشیم دار میباشد ‪ ،‬از این سنگ در دهلیز ها ‪ ،‬پیاده رو ها و امور ساختمانی استفاده میشود ‪.‬‬

‫( صفحه ‪) 38‬‬ ‫احجار ولکانیکی ‪:‬‬

‫‪ ‬در اثر سرد شدن الوا ) ‪ ( Lava‬در سطح زمین بوجود می آید که دارای حرارت ‪1100-1000‬درجه بوده بر عالوه مواد‬
‫سیلیکاتی) ‪ ( Sio2‬مقداری آکسیجن ) ‪ ، ( O‬المونیم ) ‪ ، ( Al‬آهن ) ‪ ( Fe‬و فلزات القلی را دارا است ‪ ،‬سنگ های را با تکسچر‬
‫شیشه ئی ‪ ،‬پرافیریتیک شامل ‪ :‬بزالت ‪ ،‬توف ‪ ،‬تراخیت ‪ ،‬ریولیت و اندیزیت را میسازد ‪.‬‬

‫( صفحه ‪) 38‬‬ ‫بزالت ‪:‬‬

‫‪ ‬بزالت رنگ خاکی ت یز ‪ ،‬نصواری ‪ ،‬سیاه و یا سبز دارد اگر دانه های آن بزرگ باشد بنام دیاباز یاد میشود از این سنگ در اعمار‬
‫ساختمان ها ‪ ،‬قشر جاده ها و امور ساختمانی استفاده میشود ‪.‬‬

‫( صفحه ‪) 39‬‬ ‫تراخیت ‪:‬‬

‫‪ ‬از جمله سنگ ناریه سطحیه است ‪ ،‬رنگ خاکستری دارد به رنگ زرد و یا سرخ دریافت میشود ‪.‬اجزای اساسی آن ‪ :‬میرکولیت‬
‫زانیدین ‪ ،‬پالجیو کالز و منرال های رنگه است ‪.‬‬

‫‪10‬‬
 ‫خالصه جیولوژی صنف دهم‬

‫فصل دوم ‪:‬‬

‫( صفحه ‪) 42‬‬ ‫سنگ های رسوبی ‪:‬‬

‫‪ ‬عواملی که باعث تخریب سنگها میگردد عبارت از ‪ :‬یخچال ها ‪ ،‬باد ها ‪،‬حرارت آفتاب ‪ ،‬یخ بندان و ریشه نباتات‪.‬‬

‫( صفحه ‪) 43‬‬ ‫فرسایش فزیکی و کیمیاوی ‪:‬‬

‫‪ ‬فرسایش تحت عوامل جوی مانند یخ بندان ‪ ،‬ریشه نباتات ‪ ،‬حیوانات است که باعث پارچه و میده شدن سنگ ها میشود عوامل‬
‫جوی و تغیرات درجه حرارت ‪ ،‬تابش آفتاب ‪ ،‬یخبندان تحمض انحاللیت و هایدرولیز سبب تخریب سنگ ها میشود ‪.‬‬

‫( صفحه ‪) 44‬‬ ‫انواع سنگ های رسوبی ‪:‬‬

‫‪ ‬این سنگ ها در اثر تخریب سنگ های ناریه ‪ ،‬متحوله و رسوبی بوجود میاید ‪.‬‬
‫‪ ‬سنگ رسوبی به دو گروپ تقسیم شده است ‪ :‬کالستیکی و غیر کالستیکی ‪.‬‬

‫( صفحه ‪) 44‬‬ ‫سنگ های رسوبی کالستیکی ) ‪: ( Clastic Sidementary Rocks‬‬

‫‪ ‬از میده گی و پارچه های خورد و ریزه سنگهای قدیمی بوجود میاید انواع محدود آن عبارت از ‪:‬‬

‫( صفحه ‪) 44‬‬ ‫کانگلو میرات ) ‪: ( Canglomerats‬‬

‫‪ ‬بصورت جداگانه تشکیل شده و بواسطه سمنت به هم متصل میشوند دانه های نسبتا لشم دارد از منرالهای سیلیکاتی ‪ ،‬آهکی‬
‫‪،‬دولومیتی و پاروسی تشکیل شده در صورتیکه قطعات سنگ مذکور دارای نوک تیز باشد بنام بریکسیا ) ‪ ( Breccia‬یاد میشود‬
‫‪.‬‬

‫( صفحه ‪) 44‬‬ ‫ریگ سنگ ) ‪: ( Sandstone‬‬

‫‪ ‬وقتیکه دانه های ریگ بوسیله سمنت و فشار باالی یکدیگر متصل شوند ریگ سنگ را بوجود میاورد ‪ ،‬ریگ سنگ ها از مواد‬
‫کوارتز ‪ ،‬فلدسپار و ابرک تشکیل شده اند به رنگ خاکستری سرخ و نصواری دیده میشود ‪ ،‬از ریگ سنگ ها در امور ساختمانی‬
‫‪ ،‬پیاده رو ها ‪ ،‬ساختن پل ها ‪ ،‬استفاده میشود ‪ ،‬بیشترین نفت و گاز آبهای زیر زمینی در بین ریگ سنگ ها ذخیره میگردد ‪.‬‬

‫‪11‬‬
 ‫خالصه جیولوژی صنف دهم‬

‫( صفحه ‪) 45‬‬ ‫شیل ها ) ‪: ( Shales‬‬

‫‪ ‬فراوانترین سنگ های رسوبی است از گل رس ) ‪ ( Clay‬دانه های فلدسپار ‪ ،‬کوارتز و ابرک تشکیل شده ‪ ،‬تحت فشار متراکم‬
‫شده به سنگ نرم و متورق تبدیل میشود که به آسانی ورق ورق میشود ‪ ،‬انواع مختلف شیل ها وجود دارد مانند ‪ :‬شیل رسی ‪،‬‬
‫آهکی ‪ ،‬ریگی و ذغالی ‪ ،‬شیل ها به رنگ سرخ خاکستری ‪ ،‬سیاه و نصواری پیدا میشود ‪ ،‬در اسر فشار زیاد به شیست های‬
‫رسی) ‪ (Clayey Schisty‬و باالخره به سنگ متورق بنام سلیت ) ‪ ( Slate‬تبدیل میشود ‪.‬‬

‫( صفحه ‪) 46‬‬ ‫سنگ های رسوبی غیر کالستیکی ‪:‬‬

‫‪ ‬این بخش شامل سنگ های رسوبی کیمیاوی و عضوی میگردد ‪.‬‬

‫( صفحه ‪) 46‬‬ ‫سنگ های رسوبی ‪:‬‬

‫‪ ‬این سنگ ها ترکیب از موادی است که بشکل محلول در آب وجود داشته و در اسر فشار زیاد تشکیل میشود ‪.‬‬
‫‪ ‬این سنگ ها به چهار گروپ تقسیم میشود ‪ :‬کاربوناتی ‪ ،‬تبخیری ‪ ،‬و ذغال تقسیم شده است ‪.‬‬

‫( صفحه ‪) 46‬‬ ‫سنگ های کاربوناتی ‪:‬‬

‫‪ ‬قسمت عمده این سنگ ها را کلسیم کاربونیت ) ‪ ( CaCO3‬تشکیل میدهد که ( ‪ ) %22‬در این سنگ موجود میباشد و در‬
‫نتیجه تعامالت کیمیاوی بوجود میاید ‪.‬‬

‫( صفحه ‪) 46‬‬ ‫سنگ آهکی ) ‪: ( Limestone‬‬

‫‪ ‬این سنگ از تجزیه سیلیکات کلسیم دار و رسوب منرالهای کاربوناتی مانند کلسیت بوجود میاید ‪ ،‬ضخامت این رسوبات تا‬
‫چندین متر میرسد ‪ ،‬و به شکل کوه های آهکی دیده میشود ‪ ،‬منشاء کیمیاوی و یا هم عضوی دارد ‪.‬‬

‫( صفحه ‪) 46‬‬ ‫سنگ های سیلیکاتی ‪:‬‬

‫‪ ‬منشا این سنگ ها کیمیاوی و یا عضوی است ‪ ،‬در اثر فرسایش سلیکان ها جز محلول آب به بحر ها وارد میشود و با مشبوع‬
‫شدن در محیط ‪ ،‬از سیلیکان ترسب را بوجود میاورد ‪ ،‬که بنام سنگ های سیلیکاتی یاد میشود ‪ ،‬یک قسمت سیلیکان توسط‬
‫موجودات زنده جذب شده و غشای موجودات بحری مانند دیاتوم ها و الجی ها را تشکیل میدهد ‪.‬‬

‫‪12‬‬
 ‫خالصه جیولوژی صنف دهم‬

‫( صفحه ‪) 47‬‬ ‫سنگ های تبخیری ‪:‬‬

‫‪ ‬این سنگ ها شامل سنگ نمک و گچ میباشد ‪ ،‬منشاء کیمیاوی دارد ‪ ،‬وقتیکه سنگ نمک و گچ به سنگ های اشباع میرسد‬
‫سنگ های تبخیری را تشکیل میدهد ‪ ،‬این سنگ ها در آب و هوای خشک و گرم بوجود میاید ‪.‬‬

‫( صفحه ‪) 47‬‬ ‫طبقه بندی ‪:‬‬

‫‪ ‬سنگ های رسوبی از طبقات تشکیل شده اند ‪ ،‬سطح طبقه معرف پایان دوره رسوب و آغاز تشکیل رسوبات جدید است در‬
‫مرحله اول این طبقات به شکل رسوبی باالی همدیگر قرار میگیرند ولی با گذشت زمان شکل خود را تغییر داده و به طبقات‬
‫چین خورده تبدیل میشوند ‪.‬‬

‫( صفحه ‪) 47‬‬ ‫داشتن فسیل ‪:‬‬

‫‪ ‬یکی از خصوصیات سنگ های رسوبی موجودیت فسیل در آنهاست ولی بطور عمده در سنگ های آهکی یافت میشود ‪ ،‬فسیل‬
‫ها وسیله خوب برای تعیین عمر سنگ ها پنداشته میشود ‪.‬‬

‫( صفحه ‪) 48‬‬ ‫ذغال سنگ ‪:‬‬

‫‪ ‬نوعی سنگ رسوبی است که از بقایای نباتات روی زمین بوجود میاید ‪ ،‬نباتات مذکور تجزیه شده ودر عدم آکسیجن با گذشت‬
‫میلیون ها سال با افزایش فشار و وزن رسوبات فوقانی ‪ ،‬گاز کاربن دای اکساید و گاز های دیگر از نباتات مدفون خارج میشود‬
‫و سبب تشکیل ذغال سنگ میشود ‪.‬‬

‫‪ ( :‬صفحه ‪) 48‬‬ ‫ذغال نارسیده ) ‪( Peet‬‬

‫‪ ‬این ذغال ( ‪) %60-%55‬کاربن را دارا بوده ‪ ،‬مقدار رطوبت آن زیاد است ‪ ،‬در نواحی باتالقی و زمین های نیمه مسطح یافت‬
‫میشود ‪ ،‬این ذغال به سختی در گرفته بوی و دود زیاد تولید میکند و زمین را پوشانیده است ‪.‬‬

‫( صفحه ‪) 49‬‬ ‫لگنایت ) ‪: ( Lignite‬‬

‫‪ ‬این ذغال شکل انکشاف یافته ذغال پیت است ‪ ،‬رطوبت خود را از دست داده و مقدار کاربن آن ( ‪ ) %70‬است اثر خط این‬
‫ذغال قهوه یی بوده و آثار برگ و شاخچه در آن دیده میشود ‪.‬‬

‫‪13‬‬
 ‫خالصه جیولوژی صنف دهم‬

‫( صفحه ‪) 49‬‬ ‫ذغال سنگ معمولی ) ‪: ( Coals‬‬

‫‪ ‬مقدار کاربن در این ذغال ( ‪ ) %80‬بوده ‪ ،‬از این ذغال میتوان کوکس را که ماده مهم است تهیه نمود ‪.‬‬

‫( صفحه ‪) 49‬‬ ‫انتراسیت ) ‪: ( Antracite‬‬

‫‪ ‬این ذغال در حدود ( ‪ ) %96‬کاربن را دارا بوده ودر صورتیکه مقدار آن از ( ‪ ) %96‬زیاد شود به گرافیت تبدیل میشود دارای‬
‫حرارت زیاد و بدون دود میباشد ‪.‬‬

‫فصل سوم ‪:‬‬

‫( صفحه ‪) 52‬‬ ‫سنگ های میتامورفیکی ‪:‬‬

‫‪ ‬این سنگ در پروسه جیولوژیکی تحت عوامل فزیکی و کیمیاوی در اعماق زمین بوجود میاید ‪ ،‬در تشکیل این سنگ ها فشار‬
‫و حرارت سنگ های ( مگماتیکی و رسوبی ) از حالت اولی تغییر کرده و ترکیب جدید را اختیار میکند ‪ ،‬پروسه که سنگ های‬
‫میتامورفیکی درآن ساخته میشود بنام میتامورفیزم یاد میگرددکه بمعنای تغیر و تحول است ‪.‬‬

‫( صفحه ‪) 52‬‬ ‫عوامل میتامورفیزم ‪:‬‬

‫‪ ‬حرارت ‪ ،‬فشار و غلظت محلول های کیمیاوی عوامل میتامورفیزم محسوب میشود ‪.‬‬

‫( صفحه ‪) 52‬‬ ‫حرارت ‪:‬‬

‫‪ ‬زمانیکه سنگ ها در معرض حرارت زیاد قرار میگیرند تغییراتی در آن رونما میگردد که به سنگ متحوله میتامورفیکی مبدل‬
‫میشود ‪.‬‬

‫( صفحه ‪) 52‬‬ ‫فشار ‪:‬‬

‫‪ ‬فشار نیز مانند حرارت با افزایش عمق زمین زیاد میشود احجار کوهی در اعماق زمین تحت فشار طبقه باالیی قرار گرفته و‬
‫متراکم میشود ‪ ،‬تبلور منرالها نیز در اثر فشار صورت میگیرد ‪.‬‬

‫‪14‬‬
 ‫خالصه جیولوژی صنف دهم‬

‫( صفحه ‪) 52‬‬ ‫غلظت ‪:‬‬

‫‪ ‬غلظت محلولها نقش مهم را در پروسه تحول بازی میکند زیرا این محلول ها شامل مواد کیمیاوی مختلف میباشد که میتواند‬
‫مرکبات جدید را بسازد ‪.‬‬
‫‪ ‬میتامورفیزم به دو دسته تقسیم شده است ‪ ) 1 :‬میتامورفیزم با انتقال ‪ )2‬میتامورفیزم بدون انتقال‬
‫‪ ‬هر گاه سنگ چونه تحت پروسه میتامورفیکی قرار بگیرد حجم آن ثابت باقی مانده و به مرمر تعویض میشود ؛ اما در صورتیکه‬
‫تحت پروسه میتامورفیکی با انتقال قرار گیرد حجم آن تغییر یافته و به کوارسیت تبدیل میشود ‪.‬‬

‫( صفحه ‪) 53‬‬ ‫تکسچر و انواع سنگ های میتامورفیکی ‪:‬‬

‫‪ ‬تکسچر این سنگ شرایط تبلور مجدد سنگ ها را نشان میدهد اکثر پروسه های میتامورفیکی تحت فشار جانبی صورت میگیرد‬
‫که بنام تکسچر توجیه شده یاد مانند شیشه یی ‪ ،‬طبقه یی ‪ ،‬راهدار ‪ ،‬و عدسیه مانند انتشار زیاد دارد ‪.‬‬
‫‪ ‬در صورت موجودیت کرستال های بزرگ به مقایسه به کتله اساسی سنگ ها ‪ ،‬سنگ های میتامورفیکی عینکی را بوجود میاورد‬
‫‪.‬‬
‫‪ ‬انواع احجار میتامورفیکی قرار ذیل است ‪.‬‬

‫( صفحه ‪) 54‬‬ ‫مرمر ‪:‬‬

‫‪ ‬این سنگ از تحول مواد کاربوناتی بوجود میاید که دارای رنگ سفید میباشد اما اگر در ترکیب مرمر مواد اجنبی موجود باشد‬
‫مرمر به رنگ های مختلف تبارز میکند مانند رنگ سفید ‪ ،‬سیاه و غیره ‪.‬‬

‫( صفحه ‪) 54‬‬ ‫) ‪ ( Quarzite‬کوارسیت ‪:‬‬

‫‪ ‬کوارسیت سنگ میتامورفیکی بوده که دارای فیصدی زیاد کوارتز میباشد ‪ ،‬از تحول سنگ های ریگی ) ‪، ( Sandstone‬‬
‫کانگلومیرات های کوارتزی در اعماق زمین تحت فشار و حرارت سنگ سخت و متبلور را بوجود میاورد ‪.‬‬
‫‪ ‬از این سنگ برای تزئین ساختمان ها و منازل ‪ ،‬سنگ فرش سرک ها ‪ ،‬و خشت سازی استفاده میشود ‪.‬‬

‫( صفحه ‪) 55‬‬ ‫) ‪ ( Gnise‬گنایس ‪:‬‬

‫‪ ‬از جمله سنگ های میتامورفیکی بوده که از تحول سنگ های فلدسپار دار رسوبی بوجود میاید ‪.‬‬
‫‪ ‬گنایس که از تحول سنگ های ناریه بوجود میاید ارتوگنایس ‪.‬‬

‫‪15‬‬
 ‫خالصه جیولوژی صنف دهم‬

‫‪ ‬و گنایس که از تحول سنگ های رسوبی بوجود میاید پاراگنایس نامیده میشود ‪.‬‬

‫( صفحه ‪) 55‬‬ ‫) ‪ ( Amphebolite‬امفبولیت ‪:‬‬

‫‪ ‬سنگ میتامورفیکی بوده که منرال اساسی آن امفبول است ‪ ،‬امفبول زمانی تشکیل میشود که سنگ بزالتی تحت حرارت‬
‫( ‪ ) 759-550‬درجه و فشار زیاد قرار گیرد ‪.‬‬

‫بخش سوم ‪:‬‬

‫( صفحه ‪) 58‬‬ ‫پروسه های خارجی ‪:‬‬

‫‪ ‬پروسه های خارجی یا فعالیت های جیولوژیکی سطحی از سببی نامیده میشود که در سطح زمین در هوای آزاد صورت میگیرد‪.‬‬
‫‪ ‬عوامل عمده که در این پروسه ها رول عمده دارد ‪ :‬اتموسفیر ‪ ،‬بیوسفیر و هایدروسفیر است ‪.‬‬

‫( صفحه ‪) 59‬‬ ‫فعالیت های جیولوژیکی آب های سطحی ‪:‬‬

‫‪ ‬آب های سطحی یا جاری مجموعه از بارنده گی های اتموسفیر ‪ ،‬ذوب برف و یخ و آبهای خارج شده زیر زمینی میباشد که این‬
‫جریانات با هم یکجا شده دریاچه ها و دریا ها را تشکیل میدهد ‪.‬‬
‫‪ ‬سرعت حرکت آن مربوط به مقدار آب زاویه میالن بستر دریا و بعضی خصوصیات دره ها و وادی ها است که حرکت آبها باعث‬
‫تالطم آب گردیده و مواد مخروبه را با خود انتقال میدهند ‪.‬‬
‫‪ ‬فعالیت جیولوژیکی آب های سطحی عبارت از ‪:‬‬
‫‪ -1 ‬تخریب احجار یا سنگ ها در بستر دریا ‪ ،‬دره ها و وادی ها ‪.‬‬
‫‪ -2 ‬انتقال مواد دانه دار ‪.‬‬
‫‪ -3 ‬ترسب مواد دانه دار ‪.‬‬

‫( صفحه ‪ 60‬الی ‪) 61‬‬ ‫‪ -1‬عمل تخریباتی آبهای جاری ‪:‬‬

‫‪ ‬دریا ها و دریاچه ها دو نوع عمل تخریباتی دارند یکی عمقی و دیگر آن جانبی ‪ ،‬تخریب بستر دریا توسط آب دریا را تخریب‬
‫عمقی و تخریب دیوار ها و کنار های دریا را تخریب جانبی می نامند ‪.‬‬
‫‪ ‬به هر اندازه که تخریب عمقی زیاد باشد دره تنگ تر و دیوار های آن به شکل عمودی بلند میباشد‪.‬‬
‫‪ ‬ساحات هموار در بستر دریا را تیراس های عرضی مینامند ‪.‬‬

‫‪16‬‬
 ‫خالصه جیولوژی صنف دهم‬

‫‪ ‬آبشار کولمبو در افریقا ‪ 427‬متر ارتفاع دارد و آبشار آیگواسو در امریکای جنوبی عریض ترین آبشار محسوب میگردد ‪.‬‬
‫‪ ‬ضربات شدید آب در قسمتهای تحتانی چقری های دیگ مانند را ایجاد کرده که کف آنها پایانتر از مقطع طولی دریا میباشد ‪،‬‬
‫هر گاه تخریب جانبی دریا شدید باشد دره شکل حرف ‪ V‬را بخود میگیرد و به مرور زمان به شکل حرف ‪ u‬تغییر میکند ‪.‬‬

‫( صفحه ‪ 61‬الی ‪) 62‬‬ ‫‪ -2‬انتقال مواد دانه دار ‪:‬‬

‫‪ ‬دیوار های ساحلی در پروسه تخریباتی آبهای جاری تخریب میگردد سنگ های تخریب شده توسط آب به سمت جریان منتقل‬
‫میگردد که مواد میده دانه به شکل شناور و بزرگ دانه به شکل غلتان در بستر دریا منتقل میشود ‪.‬‬
‫‪ ‬دریای والگا ساالنه ‪ 43‬میلیون تن ‪ ،‬دریای سند ‪ 446‬میلیون تن و دریای آمو ‪ 570‬میلون تن مواد را ساالنه انتقال میدهد ‪،‬‬
‫جغله سنگ بعد از طی فاصله ‪ 1000‬کیلو متر با هر کثافتی که باشد در مسیر جریان آب شکل ریگ را بخود میگیرد ‪.‬‬

‫( صفحه ‪) 62‬‬ ‫‪ -3‬ترسب مواد دانه دار ‪:‬‬

‫‪ ‬مواد دانه دار با جسامت های مختلف توسط جریانات آب انتقال میابد زمانیکه سرعت جریان آب کاهش یابد مواد دانه دار نیز‬
‫نظر به جسامت شروع به ترسب میکند ‪ ،‬در ابتدا مواد بزرگ دانه رسوب کرده و مواد خورد دانه به حرکت ادامه میدهد در جای‬
‫دیگر سنگچل و در اخیر مواد میده دانه ته نشین میشود و انواع مختلف سنگ های راسبه را بوجود میاورد ‪.‬‬

‫( صفحه ‪) 63‬‬ ‫فعالیت جیولوجیکی آب های زیر زمینی ‪:‬‬

‫‪ ‬آب های باران و برف از طریق مسام ها و منفذ ها در طبقات زمین نفوذ میکند ‪ ،‬همچنان قسمتی از آب های ابحار و بحیره ها‬
‫نیز در اعماق زمین قرار میگیرد آبهای زیر زمینی نیز مانند آبهای سطحی دارای فعالیت های جیولوجیکی اند و عمل تخریباتی‬
‫را انجام میدهند ‪.‬‬

‫( صفحه ‪ 64‬الی ‪) 65‬‬ ‫تخریب ‪ ،‬انتقال و ترسب ‪:‬‬

‫‪ ‬آبهای زیر زمینی اولتر از همه قابلیت انحالل احجار را که در مسیر حرکت شان قرار دارند دارا میباشد که این پروسه به نام‬
‫عمل تخریباتی آب زیر زمینی یاد میشود ‪ ،‬آبهای زیر زمینی بصورت میخانیکی احجار را تخریب و مواد منحله را از یکجا بجای‬
‫دیگر انتقال میدهد ‪.‬‬
‫‪ ‬عمل تخر یب و انحالل احجار معینه ذریعه آبهای زیر زمینی و سطحی باعث تشکیل خالیگاه های بنام کارست میگردد ‪.‬‬

‫‪17‬‬
 ‫خالصه جیولوژی صنف دهم‬

‫فصل دوم ‪:‬‬

‫( صفحه ‪) 68‬‬ ‫فعالیت های جیولوجیکی یخچال ها ‪:‬‬

‫‪ ‬ساحات مساعد برای تجمع یخ ها عبارت از قلل هموار کوه ها ‪ ،‬فرورفتگی های محاط به آنها و دهانه آتش فشان های خاموش‬
‫میباشد ‪.‬‬

‫( صفحه ‪) 69‬‬ ‫یخچال ‪:‬‬

‫‪ ‬برف ها سبب بوجود آمدن یخچال ها میگردد ‪ ،‬یخچال در محل موقعیت خود در اثر قوه وزن عریض گردیده که میتواند دارای‬
‫عمل تخریباتی باشد ‪.‬‬
‫‪ ‬فعالیت های جیولوجیکی یخچال ها مشتمل بر سه پروسه ذیل است ‪.‬‬

‫( صفحه ‪) 69‬‬ ‫پروسه تخریب ‪:‬‬

‫‪ ‬هنگام حرکت یخچال ها به روی دره ها پروسه تخریب صورت میگیرد که در نتیجه سطح دره ها صیقل و لشم میگردد و در‬
‫مسیر خود چقری ها را در کف دره ها ایجاد میکند دره که از آن یخچال عبور کرده باشد دارای شکل مخصوص دیوار های‬
‫هموار و بستر پهن شده تشت مانند میباشد ‪.‬‬

‫( صفحه ‪ 69‬الی ‪) 70‬‬ ‫انتقال و ترسب مواد یخچالی ‪:‬‬

‫‪ ‬یخچال ها باعث تخریب مواد شده و این مواد توسط یخچال ها منتقل و بعدا در سطح زمین ترسب میکند که بنام مورین یاد‬
‫میگردد ‪.‬‬
‫‪ ‬موادی که توسط یخچال ها انتقال میگردد شامل ‪ :‬دانه های بزرگ ذرات گرد مانند و همچنان یخچال ها کنده سنگ های‬
‫رخدار و مدور و حتی کتله های مکمل سنگ ها را منتقل میکند ‪.‬‬
‫‪ ‬یخچال های کوهستانی در قسمت شمال شرق افغانستان موقعیت دارد مانند ‪ :‬مجرای فوقانی دریای پنجشیر و الینگار باالی‬
‫کوه واخان ‪ ،‬در هر دو جناح دره دریای واخان و باالی کوه سفید خرس بدخشان قرار دارد و منبع آبی دریا ها را تشکیل میدهد‪.‬‬

‫‪18‬‬
 ‫خالصه جیولوژی صنف دهم‬

‫فصل سوم ‪:‬‬

‫( صفحه ‪ 73‬الی ‪) 74‬‬ ‫فعالیت جیولوجیکی باد ها ‪:‬‬

‫‪ ‬با پدیده باد همه آشنا هستیم ‪ ،‬فعالیت جیولوجیکی باد با تاثیرات جریانات هوا باالی احجار نیز تاثیر دارد و سبب میده شدن ‪،‬‬
‫لشم شدن و صیقل یافتن احجار میگردد و مواد دانه دار را انتقال میدهد که بعدا در سطح زمین ترسب میکند ‪ ،‬فعالیت جیولوجیکی‬
‫باد مربوط به قوه باد و نوعیت آن میباشد ‪.‬‬

‫( صفحه ‪) 74‬‬ ‫عملیه تخریب توسط باد ‪:‬‬

‫‪ ‬تخریب و میده شدن احجار در نتیجه فشار جریان هوا در سطح زمین میباشد باد می تواند احجار را با کمک مواد جامدی که با‬
‫خود دارد تخریب نماید که این عملیه را بنام کوریژن یاد میکنند ‪ ،‬ریگ ها یکی از انواع ترسبات باد ها میباشد و تجمعات ریگی‬
‫در صحرا های ریگی توسط باد ها را بنام دیون ها و برخان ها یاد میکنند ‪.‬‬

‫( صفحه ‪) 75‬‬ ‫انتقال مواد توسط باد ‪:‬‬

‫‪ ‬باد میتواند مواد تخریب شده ریگ ‪ ،‬ذرات گرد و حتی سنگچل ها را با خود انتقال دهد ‪.‬‬
‫‪ ‬ریگ و گرد که توسط باد از دشت مارکو و اربو برداشته شده به دشت قراقرم ترکمنستان انتقال میگردد و مقدار گرد که توسط‬
‫باد از صحرای اعظم افریقا به جزایر کاناری منتقل گردیده به ‪ 10‬میلیون تن میرسد ‪.‬‬

‫( صفحه ‪) 76‬‬ ‫پروسه ترسب ‪:‬‬

‫‪ ‬باد ها ذرات گل و سنگ چونه ‪ ،‬خاک ها ‪ ،‬کوارتز ‪ ،‬فلدسپار را از یکجا بجای دیگر منتقل میسازند‪.‬‬
‫‪ ‬ترسبات بادی غیر مستحکم بوده و عملیه سمنتیشن ) ‪ ( Cementation‬در این مواد به کندی انجام میشود ‪.‬‬

‫بخش چهارم ‪:‬‬

‫( صفحه ‪) 79‬‬ ‫پلیت تکتونیک ‪:‬‬

‫‪ ‬حرکات تکتونیک عبارت از تغییر محل مواد قشر زمین تحت تاثیر قوای داخلی میباشد ‪.‬‬
‫‪ ‬تکتونیک به معنی ایجاد کننده است از همین لحاظ آنها را بنام حرکات سازنده نیز یاد میکنند ‪.‬‬

‫‪19‬‬
 ‫خالصه جیولوژی صنف دهم‬

‫فصل اول ‪:‬‬

‫( صفحه ‪) 80‬‬ ‫طبقه بندی زمین ‪:‬‬

‫‪ ‬نظر به عمق قشر زمین به سه طبقه جدا شده است ‪:‬‬

‫‪ -3‬طبقه بزالتی ( تحتانی )‬ ‫‪ -2‬طبقه گرانیتی ( وسطی )‬ ‫‪ -1 ‬طبقه رسوبی ( فوقانی )‬
‫‪ ‬طبقه رسوبی ‪ :‬از احجار نرم و پاشان تشکیل یافته در نتیجه ترسب ذرات سخت مواد در شرایط آبی و یا هوایی بوجود میاید‬
‫کثافت احجار رسوبی ‪ 1.057‬تا ‪ 2.65‬گرام است ‪ ،‬ضخامت این طبقه ‪ 10‬الی ‪ 15‬کیلومتر میرسد‪.‬‬

‫( صفحه ‪) 80‬‬ ‫طبقه گرانیتی ‪:‬‬

‫‪ ‬اساس این طبقه را سنگ های مگماتیکی و متحوله میسازد ضخامت این طبقه ‪ 20‬الی ‪ 40‬کیلومتر است و کثافت این سنگ‬
‫ها ‪ 2.65‬تا ‪ 2.70‬است در سرحد تحتانی طبقه مذکور تا ‪ 1000‬درجه و فشار تا ‪ 981‬میگا پاسکال یا ‪ 10000‬اتموسفیر‬
‫میباشد سرحد تحتانی این طبقه را کنراد مینامند ‪.‬‬

‫( صفحه ‪) 81‬‬ ‫طبقه بزالتی ‪:‬‬

‫‪ ‬این طبقه در تمام نقاط موجود است ضخامت آن ‪ 8‬تا ‪ 30‬کیلومتر بوده و کثافت این طبقه ‪ 3.32‬گرام است و سرحد تحتانی‬
‫طبقه بزالتی بنام موهو )‪ (M‬یاد میشود ‪.‬‬

‫( صفحه ‪) 81‬‬ ‫مانتل یا پوش هسته ‪:‬‬

‫‪ ‬ضخامت این طبقه ‪ 8‬الی ‪ 80‬کیلومتر تا ‪ 2900‬کیلومتر قرار داشته و خواص غیر متجانس دارد مواد پوش هسته به شکل‬
‫جامد بوده و حرارت آن در عمق ‪ 100‬کیلومتر به ‪ 1400‬الی‪ 1500‬درجه میرسد فشار در نقاط عمیق مانتل به صد ها هزار‬
‫میلیون اتموسفیر میرسد ‪.‬‬

‫( صفحه ‪) 82‬‬ ‫هسته زمین ‪:‬‬

‫‪ ‬خواص فزیکی هسته زمین از ماحول آن بسیار فرق دارد ‪ ،‬فشار در هسته زمین ‪ 3.5‬اتموسفیر بوده و کثافت مواد ‪ 17.9‬گرام‬
‫فی سانتی متر مکعب است و حرارت آن بیشتر از ‪ 2000‬درجه سانتی گراد است ‪.‬‬

‫‪20‬‬
 ‫خالصه جیولوژی صنف دهم‬

‫فصل دوم ‪:‬‬

‫دور شدن قاره ها ‪:‬‬

‫( صفحه ‪) 85‬‬ ‫حرکت قاره ها ‪:‬‬

‫‪ ‬در سال ‪ 1915‬دانشمند آلمانی بنام ( وگنر ) اظهار داشت که در حدود ‪ 200‬میلیون سال قبل تمامی خشکه ها با هم یکجا‬
‫بودند و یک خشکه واحد را بنام پنگیا ) ‪ ( Pangaea‬تشکیل دادند این خشکه عظیم در طول زمان به دو حصه تقسیم شد و‬
‫هر یک از دو خشکه قطعه قطعه شده و قاره های امروزی را بوجود آورد ‪ ،‬دالیل وگنر برای ثبوت ادعایش تجانس فسیل ها در‬
‫هر دو قاره ‪ ،‬تشابه سنگ ها و سازگاری کناره های دو طرف ‪.‬‬
‫‪ ‬تیوری وگنر پس از مرگش تائید شد و در بین سال های ‪ 1968-1950‬باعث تائید نظریه وگنر گردید ‪.‬‬

‫( صفحه ‪) 87‬‬ ‫‪ -1‬پلیت های دور شونده ‪:‬‬

‫‪ ‬بیشتر جا هائیکه پلیت ها از هم دور میشوند در اوقیانوس ها قرار دارد مواد مذاب از مجرای مذکور خارج شده و قشر جدید را‬
‫بوجود میاورد ‪ ،‬در هر دو سال قشر بحر چند سانتی متر بزرگ میشود که باعث بوجود آمدن کوه ها در بین ابحار میگردد ‪.‬‬

‫( صفحه ‪) 87‬‬ ‫‪ -2‬پلیت های نزدیک شونده‬

‫‪ ‬این پلیت ها به سه شکل تبارز میکند ‪.‬‬

‫( صفحه ‪) 87‬‬ ‫الف ) برخورد پلیت بحری با پلیت خشکه ‪:‬‬

‫‪ ‬در نتیجه پلیت بحری به زیر پلیت خشکه فرو رفته که در نتیجه خم شدن لبه پلیت گودال های عمیق بحری را بوجود میاورد‬
‫پلیت بحری رسوبات بحری را به پائین میکشاند که باعث بوجود آمدن کوه های آتش فشانی میگردد ‪.‬‬

‫( صفحه ‪) 87‬‬ ‫ب ) برخورد دو پلیت بحری ‪:‬‬

‫‪ ‬در این محل یک پلیت به زیر پلیت دیگر فرو میرود و در نتیجه این پروسه جزایر آتش فشانی بوجود میاید ‪.‬‬

‫( `صفحه ‪) 88‬‬ ‫ج ) برخورد دو پلیت خشکه ‪:‬‬

‫‪ ‬در این محل یک پلیت زیر پلیت دیگر فرو نمیرود زیرا کثافت هر دو کم و مساوی است و در نتیجه کوه ها تشکیل میشود مانند‬
‫‪ :‬کوه های همالیا ‪ ،‬آلپ ‪ ،‬اورال و پامیر در اثر تصادم پلیت های خشکه بوجود آمده ‪.‬‬

‫‪21‬‬
 ‫خالصه جیولوژی صنف دهم‬

‫( صفحه ‪) 88‬‬ ‫‪ -3‬حرکت جانبی پلیت ‪:‬‬

‫‪ ‬وقتی دو صفحه از کنار هم عبور کند در این حالت قشر جدید ایجاد میشود و تخریب صورت نمیگیرد زیرا دو پلیت در کنار هم‬
‫می لغزند ‪ ،‬شکستگی سن اندریاس در بین پلیت بحرالکاهل و امریکای شمالی ایجاد شده در اثر همین حرکت بوده است‪.‬‬

‫فصل سوم ‪:‬‬

‫( صفحه ‪) 91‬‬ ‫گسترش بستر ابحار ‪:‬‬

‫‪ ‬هنس از حرکت بستر ابحار صحبت کرد و گفت که در محل وسط اوقیانوس ها قشر اوقیانوسی در حال افزایش است ‪.‬‬

‫( صفحه ‪) 92‬‬ ‫روش اندازه گیری انومال های مقناطیسی ‪:‬‬

‫‪ ‬روش موثر برای اثبات نظریه گسترش بستر ابحار اندازه گیری انومال های مقناطیسی مثبت و منفی است ‪.‬‬
‫‪ ‬در بستر ابحار انومال های مذکور به شکل خطوط موازی با سلسله های بحری پدیدار میگردد ‪.‬‬
‫‪ ‬سنگ های سلسله های بحری جوان بوده و به تازه گی تشکیل یافته است ‪.‬‬

‫فصل چهارم ‪:‬‬

‫( صفحه ‪ 95‬الی ‪) 96‬‬ ‫پلیت چیست ‪:‬‬

‫‪ ‬قشر زمین از تعداد صفحات متحرک تشکیل شده که بنام پلیت یاد میشود که دایما در حال برخورد و یا دور شدن از هم هستند‬
‫‪.‬‬
‫‪ ‬قوای که باعث حرکت صفحات تکتونیکی زمین میشود در اثر حرکت آهسته مانتل تحتانی تشکیل میابد ‪ ،‬هر کدام این صفحات‬
‫به قاره موسوم اند که ساالنه ‪ 50‬مایل یا ‪ 80‬کیلومتر حرکت میکنند‬
‫‪ ‬پلیت تکتونیک شاخه از علم جیولوژی ساختمانی بوده که با پروسه حرکات صفحه ای ارتباط دارد‪.‬‬

‫( صفحه ‪ 97‬الی ‪) 99‬‬ ‫کمر بند های کوهی و گودال های بحری ‪:‬‬

‫‪ ‬ساختمان مرتفع که نسبت به اطرافش ارتفاع بیش از ‪ 600‬متر را داشته باشد بنام کوه یاد میشود ‪.‬‬
‫‪ ‬کمر بند های کوهی عبارت از سلسله کوه های مرتفع است که در زمانه های جدید بوجود آمده است ‪ ،‬کوه ها از تصادم دو‬
‫پلیت ایجاد میشود ‪.‬‬

‫‪22‬‬
 ‫خالصه جیولوژی صنف دهم‬

‫‪ ‬بوجود آمدن گو دال های بحری به حرکات تکتونیکی بستگی دارد عمیق ترین نقطه بحر آرام بنام گودال ماریانا یاد میشود که‬
‫عمق آن ‪ 11053‬متر است ‪.‬‬

‫( صفحه ‪) 99‬‬ ‫فاسیس های بحری ‪:‬‬

‫‪ ‬عبارت از مجموع احجار متجانس است که تحت شرایط معین فزیکی و کیمیاوی تشکیل گردیده و دارای بیوسینوز های کامال‬
‫معین باشد ‪.‬‬
‫‪ ‬فاسیس ها را میتوان به فاسیس های ساحلی ‪ ،‬ریف های مرجانی و گودال های عمیق بحری تقسیم نمود ‪.‬‬

‫بخش پنجم ‪ :‬زلزله ‪:‬‬

‫فصل اول ‪:‬‬

‫( صفحه ‪) 102‬‬ ‫تعریف ‪ ،‬میکانیزم ‪ ،‬انواع سایزمیکی و حوادث محیط طبیعی ‪:‬‬
‫‪ ‬از تاریخ وقوع اولین زلزله اطالعی در دست نیست ولی واضحا میدانیم که حد اقل از صد ها میلیون سال قبل تا کنون زلزله‬
‫زیاد بوقوع پیوسته ‪ ،‬عوامل متعدد در وقوع زلزله نقش دارد ‪ ،‬زلزله در تمام نقاط زمین هم در خشکه و بحر صورت گرفته میتواند‬
‫‪.‬‬
‫( صفحه ‪) 103‬‬ ‫زلزله ها ‪:‬‬
‫‪ ‬زلزله یکی از مخرب ترین پدیده های طبیعی است ‪ ،‬کشته شدن ‪ 830‬هزار نفر در سال ‪ 1556‬در چین که در سال ‪1976‬‬
‫باعث کشتار ‪ 750‬هزار نفر گردید از مخرب ترین زلزله بشمار میرود ‪ ،‬در سال ‪ 1995‬زلزله در رستاق والیت تخار باعث تلف‬
‫شدن ‪ 600‬نفر گردید ‪.‬‬
‫‪ ‬زلزله عبارت از اهتزازات و جنبش سطح زمین است که در اثر رها شدن انرژی ذخیره شده در دو کنار پلیت ها و عوامل تکتونیکی‬
‫دیگر بوجود میاید ‪.‬‬

‫( صفحه ‪) 104‬‬ ‫میکانیزم درجه و شدت ‪:‬‬

‫‪ ‬آله اندازه گیری زلزله سایزمومیتر ) ‪ ( Seismometer‬نامیده میشود و توسط آله ثبت زلزله یا سایزموگراف‬
‫) ‪ ) Seismographs‬ثبت میشود ‪.‬‬
‫‪ ‬زلزله توسط دانشمندان به ‪ 10‬و یا ‪ 12‬گروپ و هر گروپ توسط بال اندازه گیری میشود ‪.‬‬
‫‪ 10 ‬بال توسط رسی فوریل ‪ 12 ،‬بال توسط میرکالی کانکانی در سال ‪ 1912‬ترتیب شد ‪.‬‬

‫‪23‬‬
 ‫خالصه جیولوژی صنف دهم‬

‫( صفحه ‪) 105‬‬ ‫انواع امواج زلزله ‪:‬‬

‫‪ ‬امواج زلزله نظر به اینکه داخل زمین اند و یا در سطح زمین به دو دسته داخلی و سطحی تقسیم کرده اند ‪.‬‬

‫( صفحه ‪) 106‬‬ ‫حوادث محیطی طبیعی ‪:‬‬

‫‪ ‬زلزله ‪ ،‬آتشفشان ‪ ،‬سیالب ‪ ،‬توفان های شدید ‪ ،‬لغزش های کوهی ‪ ،‬فرونشست های زمین و غیره از جمله حوادث طبیعی است‬
‫‪.‬‬
‫‪ ‬فعالیت های انسانی هم بصورت مستقیم باالی حوادث محیطی تاثیر دارد که در اثر آن تغییرات اقلیمی در زمین رونما میگردد‪.‬‬
‫‪ ‬در سال ‪ 2000‬اروپای غربی با طوفان های سنگین و سرمای طاقت فرسا روبرو شد که نتیجه فعالیت های انسانی بخصوص‬
‫قطع جنگالت باعث این حوادث شد ‪.‬‬

‫( صفحه ‪) 106‬‬ ‫شرایط بوجود آمدن سیالب ‪:‬‬

‫‪ ‬سیالب هنگامی رخ میدهد که کانال دریا نتواند ظرفیت طغیان را تحمل کند ‪ ،‬باران شدید ‪ ،‬ذوب سریع برف ‪ ،‬تخریب بند ها ‪،‬‬
‫وجود توفان شدید بحری و نفوذ آب به ساحل مهمترین دلیل وقوع سیالب است ‪ ،‬سیالب در نواحی خشک بوقوع می پیوندد‪.‬‬
‫‪ ‬در سال ‪ 1889‬در جانتسون پنسلوانیا در اثر شکست بند آب سیالب بزرگ بوجود آمد که منجر به تلف شدن ‪ 2200‬نفر گردید‬
‫‪.‬‬

‫( صفحه ‪) 107‬‬ ‫سیالب های نوع سونامی ‪:‬‬

‫‪ ‬سونامی نوعی از سیالب ها ی هموار ساحلی است که با طوفان های شدید بحری توام است دو مرکز طوفان های بحری وجود‬
‫دارد ‪.‬‬
‫‪ -2‬هریکن و اولون های استوایی بحر اطلس‬ ‫‪ -1 ‬تیفون ‪ Typhone‬در بحر الکاهل‬
‫‪ ‬این هردو طوفان شدید و تخریب کننده است ‪.‬‬

‫فصل دوم ‪:‬‬

‫( صفحه ‪) 110‬‬ ‫جیولوجی ساختمانی ‪ :‬چین خورده گی و انواع آنها ‪:‬‬

‫‪ ‬چین خورده گی ) ‪ ( Folds‬عبارت از انحنای موج مانند طبقات بوده که شکل محدب و مقعر را دارا است ‪.‬‬
‫‪ ‬نوع برآمده گی بنام انتی کالین و نوع فرورفتگی بنام سینکالین یاد میشود ‪.‬‬

‫‪24‬‬
 ‫خالصه جیولوژی صنف دهم‬

‫‪ ‬تنگی ماهیپر ‪ ،‬تنگی ابریشم ‪ ،‬جبال شیر دروازه و آسمایی از جمله چین خورده گی های است که در افغانستان به مشاهده‬
‫میرسد ‪.‬‬
‫( صفحه ‪ 110‬الی ‪) 111‬‬ ‫‪ -1‬چین خورده گی های متناظر ) ‪: ( Symmetrical Folds‬‬
‫‪ ‬عبارت از چین و تاب های اند که سطح محوری آنها به حالت عمود قرار داشته و جناحین شان با هم متناظر باشد و انواع آن‬
‫قرار ذیل است ‪.‬‬
‫‪ ‬الف ‪ :‬چین خورده گی های عادی یا نورمال ‪.‬‬
‫‪ ‬ب ‪ :‬چین خورده گی های دندانه دار ‪.‬‬
‫‪ ‬ج ‪ :‬چین خورده گی های بکس مانند ‪.‬‬

‫( صفحه ‪) 111‬‬ ‫‪ -2‬چین خورده گی های غیر متناظر ) ‪: ( Asymmetrical Folds‬‬

‫‪ ‬عبارت از چین خورده گی است که سطح محوری آنها به حالت عمودی قرار نداشته بلکه به یکی از جهات میالن داشته باشد و‬
‫انواع آن قرار ذیل است ‪.‬‬

‫الف ‪ :‬چین و تاب مایل ‪:‬‬

‫‪ ‬به یکطرف مایل باشد و جناحین آنها بصورت غیر متناظر قرار داشته باشد و میالن آن به سمت های مختلف باشد ‪.‬‬
‫‪ ‬ب ‪ :‬چین خورده گی های واژگون یا سرچپه شده ‪.‬‬
‫‪ ‬ج ‪ :‬چین خورده گی های خوابیده ‪.‬‬
‫‪ ‬د ‪ :‬چین خورده گی های مایل ‪.‬‬
‫‪ ‬ه ‪ :‬چین خورده گی های سمارق مانند ‪.‬‬
‫‪ ‬و ‪ :‬چین خورده گی های معکوس ‪.‬‬

‫( صفحه ‪) 112‬‬ ‫شکست ) ‪: ( Faults‬‬

‫‪ ‬هرگاه دو کتله به امتداد یک سطح در مقابل یکدیگر حرکت نموده و بیجا شود بنام شکست یاد میشود ‪.‬‬
‫‪ ‬شکستگی در سنگ ها به دو نوع است درز و شکست ‪.‬‬
‫( صفحه ‪) 112‬‬ ‫‪ -1‬شکست عادی ) ‪: ( Normal Faults‬‬
‫‪ ‬عبارت از شکستی است که کتله های بیجا شده موازی به میالن سطح شکست بسوی پائین حرکت نموده و بیجا شده باشد ‪.‬‬
‫( صفحه ‪) 112‬‬ ‫‪ -2‬شکست های زینه مانند ) ‪: ( Step Faults‬‬

‫‪25‬‬
 ‫خالصه جیولوژی صنف دهم‬

‫‪ ‬عبارت از اجتماع شکست های عادی میباشد که با هم موازی بوده و طبقات افقی به امتداد شان بطرف پائین لغزیده باشد و‬
‫شکل زینه مانند را دارد ‪.‬‬
‫( صفحه ‪) 112‬‬ ‫‪ -3‬هارست ها ) ‪: ( Horsts‬‬
‫‪ ‬عبارت از کتله است که به امتداد شکست و به مقایسه کتله های دو طرف بلند تر اخذ موقعیت نموده و کتله های دو طرف آن‬
‫بطرف پائین لغزیده باشد ‪.‬‬
‫( صفحه ‪) 113‬‬ ‫‪ -4‬گرابین ها ) ‪: ( Grabens‬‬
‫‪ ‬عبارت از کتله است که نظر به کتله های اطراف نزول نموده و کتله های جانبی به حالت خود باقی مانده باشد ‪.‬‬

‫بخش ششم ‪:‬‬

‫ولکانو لوجی ‪:‬‬

‫( صفحه ‪ 116‬الی ‪) 117‬‬ ‫ماهیت و عوامل فوران ‪:‬‬

‫‪ ‬در تاریخ زمین آتشفشان ها نقش اساسی را به عهده دارند ‪ ،‬فعالیت ولکانها باعث پدید آمدن سرزمین های برای سکونت انسانها‬
‫شده است مانند کشور های جاپان ‪ ،‬جزایر هاوایی ‪ ،‬هایتی ‪ ،‬آیسلند ‪ ،‬جزایر بحر آرام و بحیره کارابین در اثر فعالیت ولکانها پدید‬
‫آمده است ‪.‬‬
‫‪ ‬وقتی تاریخ زمین با فعالیت ولکانها مقایسه شود ‪ ،‬ولکانها ساختمان های کم عمر اند ‪.‬‬
‫‪ ‬نظر پلیت تکتونیک ) ‪ ( Plate Tactonic‬تشکیل مگما را ناشی از ذوب شدن کناره های نزولی پلیت های قشر زمین‬
‫میدانند ‪.‬‬
‫‪ ‬الوا ) ‪ ( Lava‬از طرف منبع به باال یک قسمت فاصله را ذریعه فشار هایدروستاتیک پیموده و صرف از نقاطی که قشر زمین‬
‫نازک ‪ ،‬ضعیف و یا کدام مجرای تکتونیکی میسر باشد بعد از شگافتن به سطح زمین خارج میشود ‪.‬‬

‫( صفحه ‪) 117‬‬ ‫ولکان ها ‪:‬‬

‫‪ ‬ولکان در اثر عوامل داخلی زمین بوجود میاید ‪ ،‬مواد گداخته شده ولکانها که الوا نامیده میشود به سطح زمین بر آمده و باعث‬
‫تغییرات میشود ‪.‬‬
‫‪ ‬ولکان عبارت از حرکت مواد آتشین و مذاب است که در داخل قشر زمین و یا سطح زمین سیر مینماید ولکان ها از لحاظ منشاء‬
‫و تشکیل به دو نوع است‬

‫‪26‬‬
 ‫خالصه جیولوژی صنف دهم‬

‫‪ -2‬فعالیت خارجی‬ ‫‪ -1 ‬فعالیت داخلی‬

‫( صفحه ‪) 117‬‬ ‫‪ -1‬فعالیت داخلی ‪:‬‬
‫‪ ‬در اثر این فعالیت اجسام خورد و بزرگ تشکیل میگردد که این اجسام به سرعت خیلی آهسته سرد شده و نظر به آن تبلور‬
‫مکمل صورت میگیرد در نتیجه سنگ های گرانیت ‪ ،‬گرانو دیوریت ‪ ،‬گبرو و غیره را میسازد این سنگ ها به اشکال مختلف در‬
‫قشر زمین تشکیل میگردد که بنام باتولیت ‪ ،‬الکولیت ‪ ،‬شیل ها ‪ ،‬دایک ها و غیره را میسازد ‪.‬‬

‫( صفحه ‪) 118‬‬ ‫فعالیت خارجی ولکان ها ‪:‬‬

‫‪ ‬این فعالیت ولکان در مجموع پروسه طبیعی است که باعث صعود مگما از اعماق زمین به سطح زمین گردیده جبال ولکانیکی‬
‫‪ ،‬بوجود آمدن احجار ناریه سطحی را موجب میگردد و گازات نادره از آن خارج میشود ‪.‬‬

‫( صفحه ‪) 118‬‬ ‫مواد ولکانیکی ‪:‬‬

‫‪ ‬تمامی مواد که در اثنای فعالیت و یا بعد از خاموش شدن ولکان ها از دهانه آن خارج میشود بنام مواد ولکانیکی یاد میگردد این‬
‫مواد به سه نوع است جامد ‪ ،‬مایع و گاز ‪.‬‬
‫( صفحه ‪) 118‬‬ ‫‪ -1‬مواد جامد ‪:‬‬
‫‪ ‬که عموما تخته سنگ های ولکانیکی ‪ ،‬قطعات جامد زاویه دار هستند و در هنگام سرد شدن گاز ها را از خود خارج میسازند و‬
‫در اثر سرد شدن سبب بوجود آمدن احجار مانند پومسه ( سنگها ) میگردد ‪.‬‬
‫( صفحه ‪ 118‬الی ‪) 119‬‬ ‫‪ - 2‬بم های ولکانیکی ‪:‬‬
‫‪ ‬حالت خمیری داشته از اینکه در حالت پرتاب به دور خود میچرخد شکل کروی را اختیار میکند این بم ها از یک الی چندین‬
‫کیلوگرام وزن دارند بعضا این بم ها شکل دوک مانند را بخود میگیرند که بنام مواد ولکانیکی دوک مانند یاد میشود ‪.‬‬
‫‪ - 3 ‬الپیلی های ولکانیکی ‪ :‬به مواد جامد ولکانیکی که ابعاد آن ‪ 32- 4‬میلی متر باشد الپیلی عموما شکل بیضه یی داشته و‬
‫دارای کرستال های اوگیت و پالجیو کالز میباشد ‪.‬‬
‫‪ - 4 ‬خاکستر های ولکان ‪ :‬به ذرات جامد که قطر آنها ‪ 2‬تا ‪ 4‬میلی متر باشد خاکستر ولکان گفته میشود اگر قطر آن از ‪ 2‬میلی‬
‫متر کوچک باشد بنام غبار یاد میشود ‪.‬‬

‫( صفحه ‪) 119‬‬ ‫مواد مایع ‪:‬‬

‫‪27‬‬
 ‫خالصه جیولوژی صنف دهم‬

‫‪ ‬همان مواد گداخته شده است که بنام الوا یاد میگردد و حرارت الوا در حدود ‪ 600-1200‬درجه است ‪.‬‬
‫‪ ‬الوا به الوای تیزابی ‪ ،‬قلوی ‪ ،‬متوسط و ماورای قلوی تقسیم شده است که بعد از خروج در سطح زمین باعث تشکیل انواع‬
‫سنگ ها میگردد‪.‬‬

‫( صفحه ‪) 120‬‬ ‫گاز های ولکان ‪:‬‬

‫‪ ‬در هنگام فعالیت ولکان و هم در هنگام خاموش شدن آن خارج میگردد که این گاز ها دارای حرارت بیشتر بوده و بعد از خاموش‬
‫شدن حرارت آن کم میشود که این گاز بنام گاز فومورول ( ‪ ) Fumerol‬یاد میشود ‪.‬‬

‫فصل دوم ‪:‬‬

‫( صفحه ‪) 121‬‬ ‫حوادث طبیعی ‪:‬‬

‫‪ ‬اثرات اولیه ولکانها عبارت از جریان الوا ‪ ،‬ریزش خاکستر ‪ ،‬انفجار کوه ها ‪ ،‬ابر های سوزان ‪ ،‬جریان های عظیم گل و امواج‬
‫بوده و ولکانهای بحری میتواند زیان های مالی و جانی را به همراه داشته باشد ‪.‬‬
‫‪ ‬فعالیت ولکانها بر آب و هوا تاثیر سوء دارد ‪ :‬در اثر فعالیت ولکانها مقدار سلفر دای اکساید و گازات دیگر آزاد شده که گاز متذکره‬
‫باعث بوجود آمدن تیزاب گوگرد در اتمسفیر میگردد و باعث آلوده گی هوا میشود ‪.‬‬
‫‪ ‬گازات و خاکستر های ولکانها بعد از فوران در اتمسفیر جایگزین شده و از تشعشعات آفتاب جلوگیری میکند ‪.‬‬

‫بخش هفتم‪:‬‬

‫( صفحه ‪) 124‬‬ ‫تاریخ زمین ‪:‬‬

‫‪ ‬قشر زمین دارای ضخامت ‪ 10‬تا ‪ 80‬کیلومتر است و شعاع متوسط کره زمین ‪ 6357.7‬کیلومتر است ‪.‬‬
‫‪ ‬نقاط مرتفع را بوسیله دریا های بریده شده جیولوجیست ها تحقیقات میکنند مثال ‪ :‬سلسله سفید کوه زمانی با سلسله کوه بند‬
‫بایان یکجا بوده ولی بعدا توسط دریای هریرود از هم قطع شده اند ‪.‬‬
‫‪ ‬زلزله نیز تا اعماق ‪ 800‬متری زمین برای ما معلومات در دست میدهد ‪.‬‬
‫‪ ‬مسئله دیگر تعیین عمر احجار و منرال ها است مانند ‪ :‬احجار کوه علی آباد نزدیک پوهنتون کابل یک و نیم میلیارد سال قبل‬
‫تشکیل شده میتودی که توسط آن عمر احجار تعیین میشود پالینتولوجی است ‪.‬‬

‫فصل اول ‪:‬‬

‫‪28‬‬
 ‫خالصه جیولوژی صنف دهم‬

‫( صفحه ‪ 126‬الی ‪) 127‬‬ ‫پالینتولوجی ‪:‬‬

‫‪ ‬میتود معمول و قابل اعتماد برای تثبیت عمر نسبی سنگ ها پالینتولوجی است که توسظ وسمیت پیشنهاد و توسط کیووی و‬
‫ابرونیار مورد استفاده قرار گرفت ‪ ،‬توسط این میتود میتوانیم فاصله احجار را نسبت به یکدیگر تعیین نمائیم ‪.‬‬
‫‪ ‬جدول تاریخ زمین به عصر ها تقسیم شده که این عصر هابرگرفته شده از کلمات یونانی است مانند ‪:‬‬
‫‪ ‬زایکوس بمعنی حیات ‪ ،‬کانیوس ( جدید ) ‪ ،‬میزوس ( متوسط ) ‪ ،‬پالیوس ( قدیمی ) ‪ ،‬پروتیرس ( ابتدایی یا قبلی ) ‪ ،‬ارکیوس (‬
‫اولی ) و بدین ترتیب عصر ها مانند ‪ :‬پالیوزوی یک عصر زنده قدیمی ‪ ،‬میزوزوئیک عصر زنده گی متوسط و کانیوزوئیک عصر‬
‫زنده جدید را ارائه میکند ‪.‬‬

‫( صفحه ‪) 127‬‬ ‫فسیل ‪:‬‬

‫‪ ‬عبارت از بقایای سنگ شده حیوانات و نباتات ( اسکلیت ‪ ،‬صدف و غیره ) اند که در ادوار مختلف جیولوجیکی بسر برده و بعد‬
‫از مرگ در رسوبات همان دوره مدفون شده اند ‪ ،‬فسیل هم یکی از راه های تعیین عمر سنگ ها محسوب میگردد ‪.‬‬

‫( صفحه ‪) 128‬‬ ‫نگهداری فسیل ‪:‬‬

‫‪ ‬محیط های رسوبی مانند ابحار و جهیل ها برای نگهداری فسیل ها مناسب است ‪ ،‬همچنان یخچال ها ‪ ،‬توفان های ریگی ‪،‬‬
‫مواد نفتی ‪ ،‬خاکستر آتش فشان ها محیط های مناسب برای نگهداری اجساد موجودات زنده است ‪.‬‬
‫ارائه رنگ و عالمات بروی نقشه‬ ‫دوره یا سیستم‬ ‫زمانه ها ‪ ،‬گروپ‬
‫و عالمات آنها‬

‫خاکستری مایل ‪ Q‬به زرد‬ ‫دوره چهارمین یا‬

‫انتروپوجین‬ ‫سینوزوئیک‬
‫‪ P ،‬زرد نارنجی‬ ‫‪N‬زرد‬
‫ترشیری‬

‫سبز ‪K‬‬ ‫کریتاسیوس‬

‫میزوزوئیک‬
‫‪ J‬آبی‬ ‫جوراسک‬

‫‪ T‬بنفش‬ ‫تریاسک‬

‫نارنجی مایل به ‪ P‬نصواری‬ ‫پرمین‬ ‫پالیوزوئیک‬

‫‪29‬‬
 ‫خالصه جیولوژی صنف دهم‬

‫‪ C‬خاکستری‬ ‫کاربنیفروس‬

‫‪ D‬نصواری‬ ‫دیونین‬

‫خاکستری مایل به ‪ S‬سبز‬ ‫سیلورین‬

‫‪O‬زیتونی‬ ‫اردوویین‬

‫آبی مایل به سبز تاریک‬ ‫کمبرین‬

‫گالبی ‪ ،‬سرخ و گالبی خیره‬ ‫پریکمبرین‬

‫( صفحه ‪) 130‬‬ ‫استفاده از فسیل ها برای تعیین عمر نسبی ‪:‬‬

‫‪ ‬شرایط زنده گی ‪ ،‬رشد و نموی حیوانات که در ادوار مختلف جیولوجیکی بسر میبردند ‪ ،‬بهترین وسیله شناسایی و تشخیص‬
‫حدود آب ‪ ،‬خشکه و تغییرات طبقات زمین محسوب میگردد ‪.‬‬
‫‪ ‬دایناسور ها ‪ 70‬میلیون سال قبل از بین رفته اند ‪.‬‬

‫فصل دوم ‪:‬‬

‫ستراتیگرافی ‪:‬‬

‫( صفحه ‪) 135‬‬ ‫تعریف و اهمیت ستراتیگرافی ‪:‬‬

‫‪ ‬از دو کلمه یونانی ) ‪ ( Stratos‬به معنی طبقه و ) ‪ ( Graphos‬به معنی مطالعه ترکیب است‪.‬‬
‫‪ ‬استراتیگرافی علمی است که اصوال از روابط موجود بین طبقات سنگ های رسوبی بحث میکند ‪.‬‬
‫‪ ‬تغییرات فاسیس ها ) ‪ ( Facies‬و اوضاع جغرافیایی گذشته زمین ) ‪ ( Paleogeraphy‬خوبتر تشخیص میگردد ‪.‬‬
‫‪ ‬پروسه تکامل موجودات مختلف حیه حیوانی ) ‪ ( Falena‬و نباتی ) ‪ ، ( Flora‬تحول سنگ های مختلف زمین ‪ ،‬فعالیت‬
‫ولکانها ‪ ،‬رسوب گذاری و غیره را مورد بحث قرار میدهد ‪ ،‬این علم نقش ارزنده را در جیولوجی اقتصادی ایفا کرده و در تثبیت‬
‫معادن مختلف نقش دارد ‪.‬‬

‫‪30‬‬
 ‫خالصه جیولوژی صنف دهم‬

‫( صفحه ‪) 135‬‬ ‫روی هم قرار گرفتن طبقات ‪:‬‬

‫‪ ‬مواد رسوبی در زمان ته نشین شدن در یک حوزه رسوبی به صورت افقی روی هم قرار میگیرد این مواد در اثر عوامل سخت‬
‫میشود و روی هم قرار گرفتن این طبقات یک شاخص مهم در تعیین عمر نسبی طبقات محسوب میگردد اما حالتی هم وجود‬
‫دارد که طبقات به شکل چین خورده و یا پیچ و تاب خورده روی هم قرار میگیرند که در این حالت بر اساس میتود پالینتولوجیکی‬
‫مطالعه میشود ‪.‬‬

‫( صفحه ‪) 136‬‬ ‫مرحله افقی قرار گرفتن ‪:‬‬

‫‪ ‬طبقات در حوزه های ترسبات ( ابحار ‪ ،‬جهیل ها ‪ ،‬بحیره ها ) به شکل افقی رسوب میکند و هر گاه قوای داخلی زمین بر حوزه‬
‫ترسباتی وارد شود در آن صورت حالت افقی خود را از دست میدهد‪.‬‬

‫( صفحه ‪) 137‬‬ ‫مراحل تشابه طبقات از نظر پالینتولوجی ‪:‬‬

‫‪ ‬بقایای موجودات زنده که در طبقات افقی قرار میگیرند در تعیین عمر نسبی نقش مهم دارد ‪ ،‬در بعضی از حاالت روی یک‬
‫سلسله عوامل در طبقات درز ها و شکستگی ایجاد میشود یک قسمت طبقات باال میرود و قسمت دیگر آن فرو میرود ‪.‬‬
‫‪ ‬زمانی قاره امریکا و افریقا با هم یکجا بودند و یک کتله واحد را تشکیل میداد اما این دو قاره نظر به پلیت تکتونیک از هم جدا‬
‫شدند یکی از دالیل آن موجودیت فسیل ها ( دایناسور ها ) در طبقات هر دو قاره میباشد و تشابه فسیل ها نیز در تعیین عمر‬
‫نسبی سنگ ها نقش دارد ‪.‬‬

‫( صفحه ‪) 138‬‬ ‫تعیین عمر مطلق ) ‪: ( Absolute‬‬

‫‪ ‬میتود پالینتولوجی برای تعیین عمر مطلق احجار است که در فصل قبلی از آن تذکر به عمل آمد ‪.‬‬
‫‪ ‬طریقه رادیولوجیکی بر اساس موجودیت مقدار خیلی کم مواد رادیواکتیویتی از قبیل یورانیم ‪ ، U‬رادیوم ‪ ، Ra‬توریوم‬
‫‪Th‬پوتاشیم رادیو اکتیویتی ‪ ، k40‬کاربن رادیو اکتیویتی ‪ C‬و ایزوتوپ های آن در بین احجار استوار میباشد ‪ ،‬عناصر رادیواکتیویتی‬
‫بدون مداخله خارجی با گذشت زمان خود شان تجزیه میشوند ‪.‬‬
‫‪ ‬دوره نیم تجزیه اتوم های یورانیم ‪ 700‬میلیون سال است و از پوتاشیم ‪ K‬و کاربن ‪ C‬نیز به مقاصد مختلف تعیین عمر مطلق‬
‫استفاده میشود ‪.‬‬

‫‪31‬‬
 ‫خالصه جیولوژی صنف دهم‬

‫بخش هشتم ‪:‬‬

‫ابحار ‪:‬‬

‫( صفحه ‪) 142‬‬ ‫تصنیف ابحار ‪:‬‬

‫‪ ‬ابحار ‪ 361‬کیلومتر مربع مساحت سطح زمین را احتوا میکند ‪ ،‬در نقشه ها ابحار به رنگ آبی نمایش داده میشود‪.‬‬
‫‪ ‬نواحی ابحار قرار ذیل است ‪.‬‬
‫( صفحه ‪) 142‬‬ ‫‪ -1‬نواحی ساحلی ‪:‬‬
‫‪ ‬این نواحی که عمق آنها به چند متر محدود است محل مناسب زیست ماهیان ‪ ،‬خرچنگ ها و غیره است و عمق آن از ‪ 1‬الی‬
‫‪ 200‬متر میرسد و نور آفتاب میتواند تا عمق معین نفوذ کند و حرارت این ناحیه به ‪ 25‬درجه سانتی گرید میرسد ‪.‬‬
‫( صفحه ‪) 142‬‬ ‫‪ -2‬نواحی کم عمق ‪:‬‬
‫‪ ‬این نواحی تحت تاثیر و نفوذ مستقیم خشکه واقع بوده و حیوانات این ناحیه ستاره بحری و ماهی های بزرگ است و نور آفتاب‬
‫میتواند تا عمق معیین نفوذ کند عمق این ناحیه ‪ 200‬الی ‪ 2000‬متر بوده و نور آفتاب تا عمق معیین نفوذ میکند حرارت این‬
‫ناحیه ‪ -5‬درجه سانتی گرید تثبیت شده است ‪.‬‬
‫( صفحه ‪ 142‬الی ‪) 143‬‬ ‫‪ -3‬نواحی عمیق ‪:‬‬
‫‪ ‬این ناحیه خیلی عمیق بوده و دور از سواحل واقع است ‪ ،‬عمق این ناحیه به ‪ 2000‬متر و در بعضی نواحی به ‪ 10000‬متر‬
‫هم میرسد ‪ ،‬در این ناحیه فرورفتگی ها زیاد بوده گودال های عظیم و عمیق در این ناحیه قرار دارد ابتدا از ساحل تا عمق تقریبا‬
‫‪ 200‬متر بستر دارای زاویه میالن مشابه به زاویه میالن ساحل بوده که یک سطح واحد را بوجود میاورد که بنام کرانه ساحلی‬
‫یاد میشود ‪.‬‬
‫‪ ‬قسمت زیر آبی این سطح بنام شلیف و یا انتهای قاره زیر آبی یاد میشود و بعد از شلیف به طرف عمق میالن بستر زیاد میشود‬
‫که از عمق ‪ 200‬الی ‪ 300‬متر بنام میالن قاره یی یاد میشود ‪.‬‬
‫‪ ‬کاسه بحری ‪ :‬وسیعترین عنصر بستر بحر بوده و ساحه ‪ 200‬میلیون کیلومتر مربع را اشغال کرده و عمق آن ‪ 3000‬الی‬
‫‪ 6000‬متر است نظر به عمق بستر ابحار به زون های معیین جدا شده است ‪ :‬لیتورالی و نیریتی تقسیم شده است ‪.‬‬

‫( صفحه ‪) 146‬‬ ‫اوشیانوگرافی فزیکی ‪:‬‬

‫‪ ‬اوشیانوگرافی علم مطالعه خواص فزیکی و دینامیکی اوقیانوس ها است این علم در مورد ایجاد جریانات ‪ ،‬امواج و سایر‬
‫خصوصیات ابحار بحث میکند ‪.‬‬

‫‪32‬‬
 ‫خالصه جیولوژی صنف دهم‬

‫( صفحه ‪) 147‬‬ ‫امواج و جریانات ‪:‬‬

‫‪ ‬انواع حرکت آب در بحیره ها و ابحار عبارت از مد و جزر ‪ ،‬امواج و جریانات و امواج اساسا توسط باد ها بوجود میاید ‪ ،‬ارتفاع‬
‫اعظمی موج در ابحار ‪ 14‬الی ‪ 18‬متر میرسد بزرگترین موج ابحار در بحر آرام قرار دارد که ‪ 34‬متر طول دارد و مد و جزر در‬
‫اثر قوه جاذبه آفتاب و مهتاب تولید میشود مد ناشی از مهتاب نسبت به آفتاب دو مرتبه بزرگتر میباشد و در ظرف یک شبانه روز‬
‫دو مد و دو جزر صورت میگیرد ‪.‬‬
‫‪ ‬مد در بحر اطلس ‪ 0.8‬متر در سواحل فرانسه ‪ 12.4‬متراست ‪ ،‬در سواحل امریکای شمالی ‪ 16.2‬متر میباشد ‪.‬‬

‫( صفحه ‪) 148‬‬ ‫نمکیت ‪:‬‬

‫‪ ‬اکثر عناصر کیمیاوی به شکل منحل در آب بحر دیده میشود در حال حاظر بعضی از عناصر مانند ‪ :‬آیودین ‪ ،‬برومین ‪ ،‬فلورین‬
‫و غیره را از آب های ابحار استحصال میکند ‪ ،‬تنها ‪ 4‬عنصر کیمیاوی ( آکسیجن ‪ ،‬هایدروجن ‪ ،‬کلورین و سودیم ) ‪ 99.5‬فیصد‬
‫بخش آب ابحار را تشکیل میدهد ‪ ،‬مقدار متوسط نمک در آبهای ابحار ‪ 35‬گرام فی لیتر است و این مقدار ‪ 31‬تا ‪ 37‬گرام فی‬
‫لیتر تغییر میکند نمک های که در ابحار پیدا میشود کلورایت ها ‪ ،‬سلفات ها و کاربنات ها است ‪.‬‬
‫‪ ‬موجودیت نمک سودیم و مگنیزیم ذایقه آب بحر را شور و تلخ میسازد ‪ ،‬بحیره احمر و خلیج فارس مقدارنمک منحله در آنها‬
‫‪ 40‬گرام فی لیتر است ‪.‬‬

‫( صفحه ‪) 149‬‬ ‫حرارت و کثافت آب های بحر ‪:‬‬

‫‪ ‬درجه حرارت آب های بحر در مناطق قطبی به ( ‪ )-3‬درجه سانتی گرید و در مناطق استوایی به ( ‪ )+32‬درجه سانتی گراد‬
‫میرسد و عامل اصلی گرم کننده آبهای ابحار نور آفتاب است ‪ ،‬در عمق بیشتر از ‪ 500‬متر حرارت آب به ‪ 4‬درجه سانتی گراد‬
‫میرسد و در بعضی حاالت حرارت از ‪ 32‬درجه به ‪ 4‬درجه کاهش میابد ‪.‬‬
‫‪ ‬عوامل مانند ‪ :‬شوری ‪ ،‬حرارت و مقدار مواد معلق در کثافت ابحار نقش دارد ‪.‬‬

‫( صفحه ‪) 149‬‬ ‫رسوبات بحری ‪:‬‬

‫‪ ‬مقدار زیاد مواد دانه دار در بحر ها رسوب میکند و ترسبات بحری به سه گروپ تقسیم شده است‪.‬‬
‫( صفحه ‪) 149‬‬ ‫‪ -1‬ترسبات تریجینی ‪:‬‬
‫‪ ‬موادیکه از خشکه توسط باد انتقال میابد در تمام قسمت های ابحار دیده میشود و مقدار زیاد آن در ساحات نیریتی و لیتورال‬
‫رسوب میکند که مواد آن عبارت از جغله سنگ ‪ ،‬ریگ و لوش است ‪.‬‬

‫‪33‬‬
 ‫خالصه جیولوژی صنف دهم‬

‫( صفحه ‪) 150‬‬ ‫‪ -2‬ترسبات کیمیاوی ‪:‬‬

‫‪ ‬آب های ابحار تقریبا تمام عناصر جدول دورانی را با خود دارد که به شکل منحل در آب وجود دارد ‪.‬‬
‫( صفحه ‪) 150‬‬ ‫‪ -3‬رسوبات عضوی ‪:‬‬
‫‪ ‬ابحار از ارگانیزم های زنده خیلی غنی بوده و در ابحار ‪ 160‬هزار نوع زنده جان و ‪ 10‬نوع الجی وجود دارد ‪.‬‬
‫‪ ‬صدف ها که از کلسیم کاربونیت و اکساید سیلیسیوم ) ‪ ( SiO2‬تشکیل شده اند بعد از مرگ این حیوانات به مقدار زیاد در ابحار‬
‫رسوب میکند این احجار از ‪ 100‬تا ‪ 200‬متر رسوب مینماید ‪.‬‬

‫‪34‬‬