Professional Documents
Culture Documents
خلاصه جیولوژی صنف 10
خلاصه جیولوژی صنف 10
منرال ها مواد جامد غیر عضوی اند که به شکل طبیعی تشکیل میگردد و دارای ترکیب خالص کیمیاوی و شبکه منظم کرستالی
داخلی میباشد .
منرال باید پنج خاصیت را داشته باشد .
)3غیر عضوی باشد )2طبیعی باشد )1جامد باشد
)5کرستالی باشد )4خالص باشد
( صفحه 5الی ) 6 خواص فزیکی منرال ها :
تمام منرال ها از خواص فزیکی آن شناخته میشود این خواص آسان بوده و به سهولت تشخیص میشوند .
خواص فزیکی منرال ها شامل :رنگ ،اثر خط ،سختی و شکل ظاهری است .
رنگ نمیتواند خاصیت موثر و برازنده باشد به استثنای بعضی موارد مانند :ملخیت .
رنگ پودر منرال است با کش کردن یک پارچه منرال باالی یک تخته کاشی سفید پودر منرال کش شده نوعیت منرال را
مشخص میکند مانند :طال و پایرایت که هردو دارای رنگ طالئی اند اما اثر خط متفاوت دارند .
عبارت از قابلیت مقاومت منرال در مقابل خراشیده شدن توسط منرال دیگر میباشد .
اندازه سختی منرالها توسط ماووس دسته بندی شده است که جدول آن قرار ذیل است .
1
خالصه جیولوژی صنف دهم
تالک 1
اورتوکالز 6
توپاز 8
کروند 9
الماس 10
منرال ها به اساس انیون موجود در ترکیب منرالی آنها خوب تصنیف شده اند .
مانند :کلسیت که از کتیون ) (Caو انیون ) (CO3ترکیب گردیده است ،منرال گچ ) ،(CaSO4.2H2Oمنرال پایرایت
)(FeS2و هیماتایت ). (Fe2O3
2
خالصه جیولوژی صنف دهم
از مهمترین گروپ منرالها است که تقریبا 90%منرال در این گروپ شامل است سنگ ها که از جمله سیلیکات ها اند به طور
فراوان در قشر زمین یافت میشود .
گروپ سیلیکات ها منرال های تشکیل دهنده بیشتر احجار اند مانند :گرانیت که از فلدسپار ،کوارتز و هارن بلند تشکیل شده
است .
رنگ سبز زیتونی داشته به شکل رخدار تبارز میکند در ترکیب آن سیلیکات آهن و مگنیزیم شامل است .
مانند اولیوین سیلیکات های آهن و مگنیزیم بوده اما شکل کرستالی شان از هم فرق دارد پایروکسین شکل منشوری دارد و
رنگ آنها مختلف از سبز تاریک میباشد مانند :اوگیت .
باز هم ترکیب سیلیکات آهن و مگنیزیم است و عناصر کلسیم و سودیم در آ ن دیده میشود شکل کرستالی مشابه منشور را دارد
،رنگ سبز دارد مانند :هارن بلند .
3
خالصه جیولوژی صنف دهم
تمام منرال های این گروپ شکل خاص صفحه ئی را دارد مانند اوراق کتاب از هم جدا میشوند ترکیب کیمیاوی ابرک ها :
المونیم ،کلسیم ،سودیم و پتاشیم است ،رنگ آنها در منرال بیوتیت سیاه در موسوکویت شفاف بی رنگ ،تالک هم مربوط این
گروپ است که در ترکیب پودر اطفال از آن استفاده میشود.
توسعه یافته ترین گروپ سیلیکات ها است ،بطور عموم فلدسپار ها را به گروپ فلدسپار پتاشیمی مانند :ارتوکالز ( KAISi3
) O3و پالجیوکالز ها مانند منرال البیت ) ، ( NaAISi3O8پالجیو کالز ها از سودیم و کلسیم ترکیب شده اند در موجودیت
پتاشیم .
کوارتز :آخرین گروپ سیلیکات ها است که فقط کتیون را دارا است این عناصر شکل کرستال منشوری داشته رنگ آنها
شفاف بی رنگ است درجه سختی کوارتز 7است و در ترکیب بیشتر سنگ ها دیده میشود .
جواهرات و سنگ ها نیز منرال اند اما تحت شرایط ذیل منرال محسوب میشود .
)3طبیعی باشد )2مقاومت فزیکی و کیمیاوی خوب داشته باشد )1باید شفاف باشد
شفاف
الماس سایه ندارد 10 خالص
دار
گالینیت نقره یی خاکی 2.5 سلفیدها
خاکی –
سبز
4
خالصه جیولوژی صنف دهم
5
خالصه جیولوژی صنف دهم
در افغانستان معادن و مواد مفیده مانند :آهن ،مگنیز ،کرومین ،مس ،سرب ،جست ،المونیم ،مولبدین .
عناصر نادره :بریلیوم ،لیتیم ،سیزیوم ،روبیدیم ،تانتالیم ،نیوبی ،کادیم ،یورانیم ،توریوم .
فلزات نجیبه :طال و نقره .
آهن :معدن بزرگ آهن که در آسیای جنوب شرقی کم نظیر است در والیت بامیان موقعیت دارد این معدن دارای ذخایر پیشبینی
شده میلیون ها تن میباشد .
معادن دیگر آهن عبارت از :تگاب ،حاجی علم ،سیمان جبل السراج ،نقره خانه و پلنگ سر .
کرومیت :در لوگر و سمت جنوب کابل ذخایر احتمالی در حدود 500هزار تن است .
منگنیز :در فرنجیل غوربند است که مقدار ذخایر آن 28-38فیصد مخلوط با کوبالت و نکل موجود است .
مس :معدن مس عینک در لوگر موقعیت دارد که از معادن بزرگ جهان است در ناحیه دربند و جوهر نیز مس موجود است .
6
خالصه جیولوژی صنف دهم
مس عینک لوگر به 3قسمت مرکزی ،جنوبی و شرقی تقسیم شده ،درناحیه زنجان هرات و ارغنداب هلمند معادن مس موجود
است .
سرب و جست :ذخایر احتمالی سرب و جست حدود 430هزار تن پیشبینی شده ،فرنجیل غوربند حاوی فلزات مختلف بوده
که عالوه بر سرب و جست ،طال و نقره نیز در آن وجود دارد .
المونیم :در معدن باتوشیله والیت کندهار است که ضخامت شان 2-12متر و امتداد آن 3.5کیلو متر است .
طال :در زرکشان هلمند ،کول و دوزا تخار طال موجود است .
نقره :در قلعه اسد و فرنجیل دیده شده گه مقدار آن 180-2000گرام فی تن است .
بیریلیم ،لیتیم و تاستالیم :در شرق ،نورستان ،دره پیچ ،دره شیگل و دره نور در شمال و جنوب شهر جالل آباد موجود است.
اکثریت این معادن در قسمت شمال کشور موجود است معادن جنگل کالن ،بازار کمی ،جمعه ،جرقدوق ،یتیم تاق ،خواجه
گوگردک ،انگوت و زمرد سای است .
تا کنون 20معدن ذغال سنگ تثبیت شده که 10معدن دارای اهمیت است در شمال کشور معدن ذغال سنگ کرکر ،دود
کش ،دره صوف و آشپشته و در غرب معدن سبزک هرات .
معدن غیر فلزات نیز حایز اهمیت است مانند :الجورد بدخشان ،زمرد پنجشیر ،عقیق ،اکوارماین ،یاقوت جگدلک و غیره .
مرمر ،اراگونیت ،فلوریت ،سلفر ،باریت ،تالک ،گرافیت و ابرک نیز در سطح و اعماق زمین موجود است .
سنگ ها مواد طبیعی اند که از یک و یا چند منرال تشکیل شده است .
سنگ ها را به 3دسته اساسی تقسیم کرده اند .
)3راسبه )2متحوله )1ناریه (مگماتیکی )
7
خالصه جیولوژی صنف دهم
مواد اصلی تشکیل دهنده این سنگها از اعماق زمین منشا گرفته در قسمت های داخل ویا سطح زمین جایگزین شده و انواع
مختلف سنگ های ناریه را بوجود میاورد .
وقتیکه درجه حرارت مگما طی مراحل مختلف کاهش پیدا میکند ذرات منرالی شروع به تبلور میکند شکل این سنگها بلوری
است از اینرو بنام سنگهای متبلور یاد میگردد .
سنگهای که شکل متبلور را ندارد بدون فوسیل میباشد که تفاوت میان سنگ رسوبی وناریه را نشان میدهد .
مگما کلمه یونانی بوده و کتله خمیر مانند را میگویند که خاصیت پالستیکی داشته به هر شکل درآورده میشود و در اصطالح
مواد گداخته شده داخل زمین است که از دو نوع مواد گازی و غیر گازی ترکیب شده است .
اکساید سودیم ) ، ( Na2Oاکساید سیلیکان ) ، ( SiO2اکساید المونیم ) ، ( Al2O3اکساید آهن ) ، ( FeOاکساید مگنیزیم
) ،( MgOاکساید کلسیم ) ( CaOو به تعداد کم اکساید تیتان ) ( TiOو اکساید منگان ) . ( MnO
اندازه حرارت مگمای قلوی 1200-1050سانتی گرید و سرحد سیالن 900-700درجه تحول میکند .
. حرارت با عمق رابطه معکوس دارد .
عبارت از چگونگی شکل ،بزرگی و ارتباط منرال های آن با یکدیگر میباشد عموما از هم فرق دارند .
هرگاه مگما به خیلی آهستگی سرد شود بدون موجودیت مواد چسپنده مابینی ) ( Matrixبه شکل مستقیم با هم در تماس
باشند سنگ موصوف تکسچر بلوری است .
8
خالصه جیولوژی صنف دهم
هرگاه تمام اجزای یک سنگ غیر بلوری یا بی شکل باشد سنگ مذکور دارای تکسچر غیر بلوری یا شیشه ئی است .
هرگاه در یک سنگ ،بلور های بزرگ در بین کتله میده دانه غیر بلوری یا کامال بلوری به شکل پاشان قرار گیرد سنگ مذکور
دارای تکسچر پارافیریتیک است .
)2ترکیب فرعی )1ترکیب اصلی ترکیب منرالی سنگ ها دو نوع است .
ترکیب اصلی :منرالهای است که موجودیت آنها در سنگ حتمی است .
ترکیب فرعی :عدم موجودیت آن در یک سنگ در وجه تسمیه رول ندارد .
مثال :منرال اصلی سنگ گرانیت کوارتز و فلدسپار است .
( صفحه ) 36 تصنیف سنگ های ناریه ( مگماتیکی ) فشار و موقعیت آنها در قشر زمین :
اگر مگما در عمق زمین سرد شود ،سنگ ناریه عمقیه ) ( Plutonitesو اگر در سطح زمین سرد شود ،سنگ های سطحیه
یا ولکانیت ) ( Vulcaniteیاد میشود ،سنگ های ناریه به اساس موقعیت آنها درقشر زمین به 3گروپ تقسیم شده است.
به قسم کتله های بزرگ ساحات زیاد را در بر گرفته مگمای این سنگ به تدریج سرد شده و گازات آن بتدریج سرد شده نظر
به سرعت کم تبلور کامل مواد صورت میگیرد مانند :گرانیت ها ،سیانایت ها ،گرانو دیوریت ،دیوریت و پیرودوتیت از جمله
سنگ های عمقیه بوده و اشکال مختلف بنام باتولیت ،الکولیت شتوک را تشکیل میدهد .
9
خالصه جیولوژی صنف دهم
گرانیت ها جز انواع سنگ های عمقیه محسوب شده مخصوصا به شکل باتولیت ها و شتوک ها
منرال اصلی سنگ گرانیت کوارتز ،فلدسپار ،پالجیوکالز و ابرک ،سنگ سخت و متبلور است مردم عوام آنرا بنام سنگ خارا
یاد میکنند این سنگ در قسمت سالنگ ،پغمان و شمالشرق هندوکش وجود داشته ،بعد از برش و صیقل منحیث سنگ های
تزئینی ،فرش دهلیز های میدان هوائی ،تعمیرات و جاده ها استفاده میشود.
نسبت به گرانیت کوارتز آن کم بوده از جمله سنگ های متوسط الدانه و مختلف الدانه محسوب میشود ،دارای منرال های
کوارتز ،پالجیوکالز و فلدسپار پتاشیم دار میباشد ،از این سنگ در دهلیز ها ،پیاده رو ها و امور ساختمانی استفاده میشود .
در اثر سرد شدن الوا ) ( Lavaدر سطح زمین بوجود می آید که دارای حرارت 1100-1000درجه بوده بر عالوه مواد
سیلیکاتی) ( Sio2مقداری آکسیجن ) ، ( Oالمونیم ) ، ( Alآهن ) ( Feو فلزات القلی را دارا است ،سنگ های را با تکسچر
شیشه ئی ،پرافیریتیک شامل :بزالت ،توف ،تراخیت ،ریولیت و اندیزیت را میسازد .
بزالت رنگ خاکی ت یز ،نصواری ،سیاه و یا سبز دارد اگر دانه های آن بزرگ باشد بنام دیاباز یاد میشود از این سنگ در اعمار
ساختمان ها ،قشر جاده ها و امور ساختمانی استفاده میشود .
از جمله سنگ ناریه سطحیه است ،رنگ خاکستری دارد به رنگ زرد و یا سرخ دریافت میشود .اجزای اساسی آن :میرکولیت
زانیدین ،پالجیو کالز و منرال های رنگه است .
10
خالصه جیولوژی صنف دهم
عواملی که باعث تخریب سنگها میگردد عبارت از :یخچال ها ،باد ها ،حرارت آفتاب ،یخ بندان و ریشه نباتات.
فرسایش تحت عوامل جوی مانند یخ بندان ،ریشه نباتات ،حیوانات است که باعث پارچه و میده شدن سنگ ها میشود عوامل
جوی و تغیرات درجه حرارت ،تابش آفتاب ،یخبندان تحمض انحاللیت و هایدرولیز سبب تخریب سنگ ها میشود .
این سنگ ها در اثر تخریب سنگ های ناریه ،متحوله و رسوبی بوجود میاید .
سنگ رسوبی به دو گروپ تقسیم شده است :کالستیکی و غیر کالستیکی .
از میده گی و پارچه های خورد و ریزه سنگهای قدیمی بوجود میاید انواع محدود آن عبارت از :
بصورت جداگانه تشکیل شده و بواسطه سمنت به هم متصل میشوند دانه های نسبتا لشم دارد از منرالهای سیلیکاتی ،آهکی
،دولومیتی و پاروسی تشکیل شده در صورتیکه قطعات سنگ مذکور دارای نوک تیز باشد بنام بریکسیا ) ( Brecciaیاد میشود
.
وقتیکه دانه های ریگ بوسیله سمنت و فشار باالی یکدیگر متصل شوند ریگ سنگ را بوجود میاورد ،ریگ سنگ ها از مواد
کوارتز ،فلدسپار و ابرک تشکیل شده اند به رنگ خاکستری سرخ و نصواری دیده میشود ،از ریگ سنگ ها در امور ساختمانی
،پیاده رو ها ،ساختن پل ها ،استفاده میشود ،بیشترین نفت و گاز آبهای زیر زمینی در بین ریگ سنگ ها ذخیره میگردد .
11
خالصه جیولوژی صنف دهم
فراوانترین سنگ های رسوبی است از گل رس ) ( Clayدانه های فلدسپار ،کوارتز و ابرک تشکیل شده ،تحت فشار متراکم
شده به سنگ نرم و متورق تبدیل میشود که به آسانی ورق ورق میشود ،انواع مختلف شیل ها وجود دارد مانند :شیل رسی ،
آهکی ،ریگی و ذغالی ،شیل ها به رنگ سرخ خاکستری ،سیاه و نصواری پیدا میشود ،در اسر فشار زیاد به شیست های
رسی) (Clayey Schistyو باالخره به سنگ متورق بنام سلیت ) ( Slateتبدیل میشود .
این بخش شامل سنگ های رسوبی کیمیاوی و عضوی میگردد .
این سنگ ها ترکیب از موادی است که بشکل محلول در آب وجود داشته و در اسر فشار زیاد تشکیل میشود .
این سنگ ها به چهار گروپ تقسیم میشود :کاربوناتی ،تبخیری ،و ذغال تقسیم شده است .
قسمت عمده این سنگ ها را کلسیم کاربونیت ) ( CaCO3تشکیل میدهد که ( ) %22در این سنگ موجود میباشد و در
نتیجه تعامالت کیمیاوی بوجود میاید .
این سنگ از تجزیه سیلیکات کلسیم دار و رسوب منرالهای کاربوناتی مانند کلسیت بوجود میاید ،ضخامت این رسوبات تا
چندین متر میرسد ،و به شکل کوه های آهکی دیده میشود ،منشاء کیمیاوی و یا هم عضوی دارد .
منشا این سنگ ها کیمیاوی و یا عضوی است ،در اثر فرسایش سلیکان ها جز محلول آب به بحر ها وارد میشود و با مشبوع
شدن در محیط ،از سیلیکان ترسب را بوجود میاورد ،که بنام سنگ های سیلیکاتی یاد میشود ،یک قسمت سیلیکان توسط
موجودات زنده جذب شده و غشای موجودات بحری مانند دیاتوم ها و الجی ها را تشکیل میدهد .
12
خالصه جیولوژی صنف دهم
این سنگ ها شامل سنگ نمک و گچ میباشد ،منشاء کیمیاوی دارد ،وقتیکه سنگ نمک و گچ به سنگ های اشباع میرسد
سنگ های تبخیری را تشکیل میدهد ،این سنگ ها در آب و هوای خشک و گرم بوجود میاید .
سنگ های رسوبی از طبقات تشکیل شده اند ،سطح طبقه معرف پایان دوره رسوب و آغاز تشکیل رسوبات جدید است در
مرحله اول این طبقات به شکل رسوبی باالی همدیگر قرار میگیرند ولی با گذشت زمان شکل خود را تغییر داده و به طبقات
چین خورده تبدیل میشوند .
یکی از خصوصیات سنگ های رسوبی موجودیت فسیل در آنهاست ولی بطور عمده در سنگ های آهکی یافت میشود ،فسیل
ها وسیله خوب برای تعیین عمر سنگ ها پنداشته میشود .
نوعی سنگ رسوبی است که از بقایای نباتات روی زمین بوجود میاید ،نباتات مذکور تجزیه شده ودر عدم آکسیجن با گذشت
میلیون ها سال با افزایش فشار و وزن رسوبات فوقانی ،گاز کاربن دای اکساید و گاز های دیگر از نباتات مدفون خارج میشود
و سبب تشکیل ذغال سنگ میشود .
این ذغال ( ) %60-%55کاربن را دارا بوده ،مقدار رطوبت آن زیاد است ،در نواحی باتالقی و زمین های نیمه مسطح یافت
میشود ،این ذغال به سختی در گرفته بوی و دود زیاد تولید میکند و زمین را پوشانیده است .
این ذغال شکل انکشاف یافته ذغال پیت است ،رطوبت خود را از دست داده و مقدار کاربن آن ( ) %70است اثر خط این
ذغال قهوه یی بوده و آثار برگ و شاخچه در آن دیده میشود .
13
خالصه جیولوژی صنف دهم
مقدار کاربن در این ذغال ( ) %80بوده ،از این ذغال میتوان کوکس را که ماده مهم است تهیه نمود .
این ذغال در حدود ( ) %96کاربن را دارا بوده ودر صورتیکه مقدار آن از ( ) %96زیاد شود به گرافیت تبدیل میشود دارای
حرارت زیاد و بدون دود میباشد .
این سنگ در پروسه جیولوژیکی تحت عوامل فزیکی و کیمیاوی در اعماق زمین بوجود میاید ،در تشکیل این سنگ ها فشار
و حرارت سنگ های ( مگماتیکی و رسوبی ) از حالت اولی تغییر کرده و ترکیب جدید را اختیار میکند ،پروسه که سنگ های
میتامورفیکی درآن ساخته میشود بنام میتامورفیزم یاد میگرددکه بمعنای تغیر و تحول است .
حرارت ،فشار و غلظت محلول های کیمیاوی عوامل میتامورفیزم محسوب میشود .
زمانیکه سنگ ها در معرض حرارت زیاد قرار میگیرند تغییراتی در آن رونما میگردد که به سنگ متحوله میتامورفیکی مبدل
میشود .
فشار نیز مانند حرارت با افزایش عمق زمین زیاد میشود احجار کوهی در اعماق زمین تحت فشار طبقه باالیی قرار گرفته و
متراکم میشود ،تبلور منرالها نیز در اثر فشار صورت میگیرد .
14
خالصه جیولوژی صنف دهم
غلظت محلولها نقش مهم را در پروسه تحول بازی میکند زیرا این محلول ها شامل مواد کیمیاوی مختلف میباشد که میتواند
مرکبات جدید را بسازد .
میتامورفیزم به دو دسته تقسیم شده است ) 1 :میتامورفیزم با انتقال )2میتامورفیزم بدون انتقال
هر گاه سنگ چونه تحت پروسه میتامورفیکی قرار بگیرد حجم آن ثابت باقی مانده و به مرمر تعویض میشود ؛ اما در صورتیکه
تحت پروسه میتامورفیکی با انتقال قرار گیرد حجم آن تغییر یافته و به کوارسیت تبدیل میشود .
تکسچر این سنگ شرایط تبلور مجدد سنگ ها را نشان میدهد اکثر پروسه های میتامورفیکی تحت فشار جانبی صورت میگیرد
که بنام تکسچر توجیه شده یاد مانند شیشه یی ،طبقه یی ،راهدار ،و عدسیه مانند انتشار زیاد دارد .
در صورت موجودیت کرستال های بزرگ به مقایسه به کتله اساسی سنگ ها ،سنگ های میتامورفیکی عینکی را بوجود میاورد
.
انواع احجار میتامورفیکی قرار ذیل است .
این سنگ از تحول مواد کاربوناتی بوجود میاید که دارای رنگ سفید میباشد اما اگر در ترکیب مرمر مواد اجنبی موجود باشد
مرمر به رنگ های مختلف تبارز میکند مانند رنگ سفید ،سیاه و غیره .
کوارسیت سنگ میتامورفیکی بوده که دارای فیصدی زیاد کوارتز میباشد ،از تحول سنگ های ریگی ) ، ( Sandstone
کانگلومیرات های کوارتزی در اعماق زمین تحت فشار و حرارت سنگ سخت و متبلور را بوجود میاورد .
از این سنگ برای تزئین ساختمان ها و منازل ،سنگ فرش سرک ها ،و خشت سازی استفاده میشود .
از جمله سنگ های میتامورفیکی بوده که از تحول سنگ های فلدسپار دار رسوبی بوجود میاید .
گنایس که از تحول سنگ های ناریه بوجود میاید ارتوگنایس .
15
خالصه جیولوژی صنف دهم
و گنایس که از تحول سنگ های رسوبی بوجود میاید پاراگنایس نامیده میشود .
سنگ میتامورفیکی بوده که منرال اساسی آن امفبول است ،امفبول زمانی تشکیل میشود که سنگ بزالتی تحت حرارت
( ) 759-550درجه و فشار زیاد قرار گیرد .
پروسه های خارجی یا فعالیت های جیولوژیکی سطحی از سببی نامیده میشود که در سطح زمین در هوای آزاد صورت میگیرد.
عوامل عمده که در این پروسه ها رول عمده دارد :اتموسفیر ،بیوسفیر و هایدروسفیر است .
آب های سطحی یا جاری مجموعه از بارنده گی های اتموسفیر ،ذوب برف و یخ و آبهای خارج شده زیر زمینی میباشد که این
جریانات با هم یکجا شده دریاچه ها و دریا ها را تشکیل میدهد .
سرعت حرکت آن مربوط به مقدار آب زاویه میالن بستر دریا و بعضی خصوصیات دره ها و وادی ها است که حرکت آبها باعث
تالطم آب گردیده و مواد مخروبه را با خود انتقال میدهند .
فعالیت جیولوژیکی آب های سطحی عبارت از :
-1 تخریب احجار یا سنگ ها در بستر دریا ،دره ها و وادی ها .
-2 انتقال مواد دانه دار .
-3 ترسب مواد دانه دار .
دریا ها و دریاچه ها دو نوع عمل تخریباتی دارند یکی عمقی و دیگر آن جانبی ،تخریب بستر دریا توسط آب دریا را تخریب
عمقی و تخریب دیوار ها و کنار های دریا را تخریب جانبی می نامند .
به هر اندازه که تخریب عمقی زیاد باشد دره تنگ تر و دیوار های آن به شکل عمودی بلند میباشد.
ساحات هموار در بستر دریا را تیراس های عرضی مینامند .
16
خالصه جیولوژی صنف دهم
آبشار کولمبو در افریقا 427متر ارتفاع دارد و آبشار آیگواسو در امریکای جنوبی عریض ترین آبشار محسوب میگردد .
ضربات شدید آب در قسمتهای تحتانی چقری های دیگ مانند را ایجاد کرده که کف آنها پایانتر از مقطع طولی دریا میباشد ،
هر گاه تخریب جانبی دریا شدید باشد دره شکل حرف Vرا بخود میگیرد و به مرور زمان به شکل حرف uتغییر میکند .
دیوار های ساحلی در پروسه تخریباتی آبهای جاری تخریب میگردد سنگ های تخریب شده توسط آب به سمت جریان منتقل
میگردد که مواد میده دانه به شکل شناور و بزرگ دانه به شکل غلتان در بستر دریا منتقل میشود .
دریای والگا ساالنه 43میلیون تن ،دریای سند 446میلیون تن و دریای آمو 570میلون تن مواد را ساالنه انتقال میدهد ،
جغله سنگ بعد از طی فاصله 1000کیلو متر با هر کثافتی که باشد در مسیر جریان آب شکل ریگ را بخود میگیرد .
مواد دانه دار با جسامت های مختلف توسط جریانات آب انتقال میابد زمانیکه سرعت جریان آب کاهش یابد مواد دانه دار نیز
نظر به جسامت شروع به ترسب میکند ،در ابتدا مواد بزرگ دانه رسوب کرده و مواد خورد دانه به حرکت ادامه میدهد در جای
دیگر سنگچل و در اخیر مواد میده دانه ته نشین میشود و انواع مختلف سنگ های راسبه را بوجود میاورد .
آب های باران و برف از طریق مسام ها و منفذ ها در طبقات زمین نفوذ میکند ،همچنان قسمتی از آب های ابحار و بحیره ها
نیز در اعماق زمین قرار میگیرد آبهای زیر زمینی نیز مانند آبهای سطحی دارای فعالیت های جیولوجیکی اند و عمل تخریباتی
را انجام میدهند .
آبهای زیر زمینی اولتر از همه قابلیت انحالل احجار را که در مسیر حرکت شان قرار دارند دارا میباشد که این پروسه به نام
عمل تخریباتی آب زیر زمینی یاد میشود ،آبهای زیر زمینی بصورت میخانیکی احجار را تخریب و مواد منحله را از یکجا بجای
دیگر انتقال میدهد .
عمل تخر یب و انحالل احجار معینه ذریعه آبهای زیر زمینی و سطحی باعث تشکیل خالیگاه های بنام کارست میگردد .
17
خالصه جیولوژی صنف دهم
ساحات مساعد برای تجمع یخ ها عبارت از قلل هموار کوه ها ،فرورفتگی های محاط به آنها و دهانه آتش فشان های خاموش
میباشد .
برف ها سبب بوجود آمدن یخچال ها میگردد ،یخچال در محل موقعیت خود در اثر قوه وزن عریض گردیده که میتواند دارای
عمل تخریباتی باشد .
فعالیت های جیولوجیکی یخچال ها مشتمل بر سه پروسه ذیل است .
هنگام حرکت یخچال ها به روی دره ها پروسه تخریب صورت میگیرد که در نتیجه سطح دره ها صیقل و لشم میگردد و در
مسیر خود چقری ها را در کف دره ها ایجاد میکند دره که از آن یخچال عبور کرده باشد دارای شکل مخصوص دیوار های
هموار و بستر پهن شده تشت مانند میباشد .
یخچال ها باعث تخریب مواد شده و این مواد توسط یخچال ها منتقل و بعدا در سطح زمین ترسب میکند که بنام مورین یاد
میگردد .
موادی که توسط یخچال ها انتقال میگردد شامل :دانه های بزرگ ذرات گرد مانند و همچنان یخچال ها کنده سنگ های
رخدار و مدور و حتی کتله های مکمل سنگ ها را منتقل میکند .
یخچال های کوهستانی در قسمت شمال شرق افغانستان موقعیت دارد مانند :مجرای فوقانی دریای پنجشیر و الینگار باالی
کوه واخان ،در هر دو جناح دره دریای واخان و باالی کوه سفید خرس بدخشان قرار دارد و منبع آبی دریا ها را تشکیل میدهد.
18
خالصه جیولوژی صنف دهم
با پدیده باد همه آشنا هستیم ،فعالیت جیولوجیکی باد با تاثیرات جریانات هوا باالی احجار نیز تاثیر دارد و سبب میده شدن ،
لشم شدن و صیقل یافتن احجار میگردد و مواد دانه دار را انتقال میدهد که بعدا در سطح زمین ترسب میکند ،فعالیت جیولوجیکی
باد مربوط به قوه باد و نوعیت آن میباشد .
تخریب و میده شدن احجار در نتیجه فشار جریان هوا در سطح زمین میباشد باد می تواند احجار را با کمک مواد جامدی که با
خود دارد تخریب نماید که این عملیه را بنام کوریژن یاد میکنند ،ریگ ها یکی از انواع ترسبات باد ها میباشد و تجمعات ریگی
در صحرا های ریگی توسط باد ها را بنام دیون ها و برخان ها یاد میکنند .
باد میتواند مواد تخریب شده ریگ ،ذرات گرد و حتی سنگچل ها را با خود انتقال دهد .
ریگ و گرد که توسط باد از دشت مارکو و اربو برداشته شده به دشت قراقرم ترکمنستان انتقال میگردد و مقدار گرد که توسط
باد از صحرای اعظم افریقا به جزایر کاناری منتقل گردیده به 10میلیون تن میرسد .
باد ها ذرات گل و سنگ چونه ،خاک ها ،کوارتز ،فلدسپار را از یکجا بجای دیگر منتقل میسازند.
ترسبات بادی غیر مستحکم بوده و عملیه سمنتیشن ) ( Cementationدر این مواد به کندی انجام میشود .
حرکات تکتونیک عبارت از تغییر محل مواد قشر زمین تحت تاثیر قوای داخلی میباشد .
تکتونیک به معنی ایجاد کننده است از همین لحاظ آنها را بنام حرکات سازنده نیز یاد میکنند .
19
خالصه جیولوژی صنف دهم
اساس این طبقه را سنگ های مگماتیکی و متحوله میسازد ضخامت این طبقه 20الی 40کیلومتر است و کثافت این سنگ
ها 2.65تا 2.70است در سرحد تحتانی طبقه مذکور تا 1000درجه و فشار تا 981میگا پاسکال یا 10000اتموسفیر
میباشد سرحد تحتانی این طبقه را کنراد مینامند .
این طبقه در تمام نقاط موجود است ضخامت آن 8تا 30کیلومتر بوده و کثافت این طبقه 3.32گرام است و سرحد تحتانی
طبقه بزالتی بنام موهو ) (Mیاد میشود .
ضخامت این طبقه 8الی 80کیلومتر تا 2900کیلومتر قرار داشته و خواص غیر متجانس دارد مواد پوش هسته به شکل
جامد بوده و حرارت آن در عمق 100کیلومتر به 1400الی 1500درجه میرسد فشار در نقاط عمیق مانتل به صد ها هزار
میلیون اتموسفیر میرسد .
خواص فزیکی هسته زمین از ماحول آن بسیار فرق دارد ،فشار در هسته زمین 3.5اتموسفیر بوده و کثافت مواد 17.9گرام
فی سانتی متر مکعب است و حرارت آن بیشتر از 2000درجه سانتی گراد است .
20
خالصه جیولوژی صنف دهم
در سال 1915دانشمند آلمانی بنام ( وگنر ) اظهار داشت که در حدود 200میلیون سال قبل تمامی خشکه ها با هم یکجا
بودند و یک خشکه واحد را بنام پنگیا ) ( Pangaeaتشکیل دادند این خشکه عظیم در طول زمان به دو حصه تقسیم شد و
هر یک از دو خشکه قطعه قطعه شده و قاره های امروزی را بوجود آورد ،دالیل وگنر برای ثبوت ادعایش تجانس فسیل ها در
هر دو قاره ،تشابه سنگ ها و سازگاری کناره های دو طرف .
تیوری وگنر پس از مرگش تائید شد و در بین سال های 1968-1950باعث تائید نظریه وگنر گردید .
بیشتر جا هائیکه پلیت ها از هم دور میشوند در اوقیانوس ها قرار دارد مواد مذاب از مجرای مذکور خارج شده و قشر جدید را
بوجود میاورد ،در هر دو سال قشر بحر چند سانتی متر بزرگ میشود که باعث بوجود آمدن کوه ها در بین ابحار میگردد .
در نتیجه پلیت بحری به زیر پلیت خشکه فرو رفته که در نتیجه خم شدن لبه پلیت گودال های عمیق بحری را بوجود میاورد
پلیت بحری رسوبات بحری را به پائین میکشاند که باعث بوجود آمدن کوه های آتش فشانی میگردد .
در این محل یک پلیت به زیر پلیت دیگر فرو میرود و در نتیجه این پروسه جزایر آتش فشانی بوجود میاید .
در این محل یک پلیت زیر پلیت دیگر فرو نمیرود زیرا کثافت هر دو کم و مساوی است و در نتیجه کوه ها تشکیل میشود مانند
:کوه های همالیا ،آلپ ،اورال و پامیر در اثر تصادم پلیت های خشکه بوجود آمده .
21
خالصه جیولوژی صنف دهم
وقتی دو صفحه از کنار هم عبور کند در این حالت قشر جدید ایجاد میشود و تخریب صورت نمیگیرد زیرا دو پلیت در کنار هم
می لغزند ،شکستگی سن اندریاس در بین پلیت بحرالکاهل و امریکای شمالی ایجاد شده در اثر همین حرکت بوده است.
هنس از حرکت بستر ابحار صحبت کرد و گفت که در محل وسط اوقیانوس ها قشر اوقیانوسی در حال افزایش است .
روش موثر برای اثبات نظریه گسترش بستر ابحار اندازه گیری انومال های مقناطیسی مثبت و منفی است .
در بستر ابحار انومال های مذکور به شکل خطوط موازی با سلسله های بحری پدیدار میگردد .
سنگ های سلسله های بحری جوان بوده و به تازه گی تشکیل یافته است .
قشر زمین از تعداد صفحات متحرک تشکیل شده که بنام پلیت یاد میشود که دایما در حال برخورد و یا دور شدن از هم هستند
.
قوای که باعث حرکت صفحات تکتونیکی زمین میشود در اثر حرکت آهسته مانتل تحتانی تشکیل میابد ،هر کدام این صفحات
به قاره موسوم اند که ساالنه 50مایل یا 80کیلومتر حرکت میکنند
پلیت تکتونیک شاخه از علم جیولوژی ساختمانی بوده که با پروسه حرکات صفحه ای ارتباط دارد.
( صفحه 97الی ) 99 کمر بند های کوهی و گودال های بحری :
ساختمان مرتفع که نسبت به اطرافش ارتفاع بیش از 600متر را داشته باشد بنام کوه یاد میشود .
کمر بند های کوهی عبارت از سلسله کوه های مرتفع است که در زمانه های جدید بوجود آمده است ،کوه ها از تصادم دو
پلیت ایجاد میشود .
22
خالصه جیولوژی صنف دهم
بوجود آمدن گو دال های بحری به حرکات تکتونیکی بستگی دارد عمیق ترین نقطه بحر آرام بنام گودال ماریانا یاد میشود که
عمق آن 11053متر است .
عبارت از مجموع احجار متجانس است که تحت شرایط معین فزیکی و کیمیاوی تشکیل گردیده و دارای بیوسینوز های کامال
معین باشد .
فاسیس ها را میتوان به فاسیس های ساحلی ،ریف های مرجانی و گودال های عمیق بحری تقسیم نمود .
( صفحه ) 102 تعریف ،میکانیزم ،انواع سایزمیکی و حوادث محیط طبیعی :
از تاریخ وقوع اولین زلزله اطالعی در دست نیست ولی واضحا میدانیم که حد اقل از صد ها میلیون سال قبل تا کنون زلزله
زیاد بوقوع پیوسته ،عوامل متعدد در وقوع زلزله نقش دارد ،زلزله در تمام نقاط زمین هم در خشکه و بحر صورت گرفته میتواند
.
( صفحه ) 103 زلزله ها :
زلزله یکی از مخرب ترین پدیده های طبیعی است ،کشته شدن 830هزار نفر در سال 1556در چین که در سال 1976
باعث کشتار 750هزار نفر گردید از مخرب ترین زلزله بشمار میرود ،در سال 1995زلزله در رستاق والیت تخار باعث تلف
شدن 600نفر گردید .
زلزله عبارت از اهتزازات و جنبش سطح زمین است که در اثر رها شدن انرژی ذخیره شده در دو کنار پلیت ها و عوامل تکتونیکی
دیگر بوجود میاید .
آله اندازه گیری زلزله سایزمومیتر ) ( Seismometerنامیده میشود و توسط آله ثبت زلزله یا سایزموگراف
) ) Seismographsثبت میشود .
زلزله توسط دانشمندان به 10و یا 12گروپ و هر گروپ توسط بال اندازه گیری میشود .
10 بال توسط رسی فوریل 12 ،بال توسط میرکالی کانکانی در سال 1912ترتیب شد .
23
خالصه جیولوژی صنف دهم
امواج زلزله نظر به اینکه داخل زمین اند و یا در سطح زمین به دو دسته داخلی و سطحی تقسیم کرده اند .
زلزله ،آتشفشان ،سیالب ،توفان های شدید ،لغزش های کوهی ،فرونشست های زمین و غیره از جمله حوادث طبیعی است
.
فعالیت های انسانی هم بصورت مستقیم باالی حوادث محیطی تاثیر دارد که در اثر آن تغییرات اقلیمی در زمین رونما میگردد.
در سال 2000اروپای غربی با طوفان های سنگین و سرمای طاقت فرسا روبرو شد که نتیجه فعالیت های انسانی بخصوص
قطع جنگالت باعث این حوادث شد .
سیالب هنگامی رخ میدهد که کانال دریا نتواند ظرفیت طغیان را تحمل کند ،باران شدید ،ذوب سریع برف ،تخریب بند ها ،
وجود توفان شدید بحری و نفوذ آب به ساحل مهمترین دلیل وقوع سیالب است ،سیالب در نواحی خشک بوقوع می پیوندد.
در سال 1889در جانتسون پنسلوانیا در اثر شکست بند آب سیالب بزرگ بوجود آمد که منجر به تلف شدن 2200نفر گردید
.
سونامی نوعی از سیالب ها ی هموار ساحلی است که با طوفان های شدید بحری توام است دو مرکز طوفان های بحری وجود
دارد .
-2هریکن و اولون های استوایی بحر اطلس -1 تیفون Typhoneدر بحر الکاهل
این هردو طوفان شدید و تخریب کننده است .
چین خورده گی ) ( Foldsعبارت از انحنای موج مانند طبقات بوده که شکل محدب و مقعر را دارا است .
نوع برآمده گی بنام انتی کالین و نوع فرورفتگی بنام سینکالین یاد میشود .
24
خالصه جیولوژی صنف دهم
تنگی ماهیپر ،تنگی ابریشم ،جبال شیر دروازه و آسمایی از جمله چین خورده گی های است که در افغانستان به مشاهده
میرسد .
( صفحه 110الی ) 111 -1چین خورده گی های متناظر ) : ( Symmetrical Folds
عبارت از چین و تاب های اند که سطح محوری آنها به حالت عمود قرار داشته و جناحین شان با هم متناظر باشد و انواع آن
قرار ذیل است .
الف :چین خورده گی های عادی یا نورمال .
ب :چین خورده گی های دندانه دار .
ج :چین خورده گی های بکس مانند .
عبارت از چین خورده گی است که سطح محوری آنها به حالت عمودی قرار نداشته بلکه به یکی از جهات میالن داشته باشد و
انواع آن قرار ذیل است .
به یکطرف مایل باشد و جناحین آنها بصورت غیر متناظر قرار داشته باشد و میالن آن به سمت های مختلف باشد .
ب :چین خورده گی های واژگون یا سرچپه شده .
ج :چین خورده گی های خوابیده .
د :چین خورده گی های مایل .
ه :چین خورده گی های سمارق مانند .
و :چین خورده گی های معکوس .
هرگاه دو کتله به امتداد یک سطح در مقابل یکدیگر حرکت نموده و بیجا شود بنام شکست یاد میشود .
شکستگی در سنگ ها به دو نوع است درز و شکست .
( صفحه ) 112 -1شکست عادی ) : ( Normal Faults
عبارت از شکستی است که کتله های بیجا شده موازی به میالن سطح شکست بسوی پائین حرکت نموده و بیجا شده باشد .
( صفحه ) 112 -2شکست های زینه مانند ) : ( Step Faults
25
خالصه جیولوژی صنف دهم
عبارت از اجتماع شکست های عادی میباشد که با هم موازی بوده و طبقات افقی به امتداد شان بطرف پائین لغزیده باشد و
شکل زینه مانند را دارد .
( صفحه ) 112 -3هارست ها ) : ( Horsts
عبارت از کتله است که به امتداد شکست و به مقایسه کتله های دو طرف بلند تر اخذ موقعیت نموده و کتله های دو طرف آن
بطرف پائین لغزیده باشد .
( صفحه ) 113 -4گرابین ها ) : ( Grabens
عبارت از کتله است که نظر به کتله های اطراف نزول نموده و کتله های جانبی به حالت خود باقی مانده باشد .
در تاریخ زمین آتشفشان ها نقش اساسی را به عهده دارند ،فعالیت ولکانها باعث پدید آمدن سرزمین های برای سکونت انسانها
شده است مانند کشور های جاپان ،جزایر هاوایی ،هایتی ،آیسلند ،جزایر بحر آرام و بحیره کارابین در اثر فعالیت ولکانها پدید
آمده است .
وقتی تاریخ زمین با فعالیت ولکانها مقایسه شود ،ولکانها ساختمان های کم عمر اند .
نظر پلیت تکتونیک ) ( Plate Tactonicتشکیل مگما را ناشی از ذوب شدن کناره های نزولی پلیت های قشر زمین
میدانند .
الوا ) ( Lavaاز طرف منبع به باال یک قسمت فاصله را ذریعه فشار هایدروستاتیک پیموده و صرف از نقاطی که قشر زمین
نازک ،ضعیف و یا کدام مجرای تکتونیکی میسر باشد بعد از شگافتن به سطح زمین خارج میشود .
ولکان در اثر عوامل داخلی زمین بوجود میاید ،مواد گداخته شده ولکانها که الوا نامیده میشود به سطح زمین بر آمده و باعث
تغییرات میشود .
ولکان عبارت از حرکت مواد آتشین و مذاب است که در داخل قشر زمین و یا سطح زمین سیر مینماید ولکان ها از لحاظ منشاء
و تشکیل به دو نوع است
26
خالصه جیولوژی صنف دهم
این فعالیت ولکان در مجموع پروسه طبیعی است که باعث صعود مگما از اعماق زمین به سطح زمین گردیده جبال ولکانیکی
،بوجود آمدن احجار ناریه سطحی را موجب میگردد و گازات نادره از آن خارج میشود .
تمامی مواد که در اثنای فعالیت و یا بعد از خاموش شدن ولکان ها از دهانه آن خارج میشود بنام مواد ولکانیکی یاد میگردد این
مواد به سه نوع است جامد ،مایع و گاز .
( صفحه ) 118 -1مواد جامد :
که عموما تخته سنگ های ولکانیکی ،قطعات جامد زاویه دار هستند و در هنگام سرد شدن گاز ها را از خود خارج میسازند و
در اثر سرد شدن سبب بوجود آمدن احجار مانند پومسه ( سنگها ) میگردد .
( صفحه 118الی ) 119 - 2بم های ولکانیکی :
حالت خمیری داشته از اینکه در حالت پرتاب به دور خود میچرخد شکل کروی را اختیار میکند این بم ها از یک الی چندین
کیلوگرام وزن دارند بعضا این بم ها شکل دوک مانند را بخود میگیرند که بنام مواد ولکانیکی دوک مانند یاد میشود .
- 3 الپیلی های ولکانیکی :به مواد جامد ولکانیکی که ابعاد آن 32- 4میلی متر باشد الپیلی عموما شکل بیضه یی داشته و
دارای کرستال های اوگیت و پالجیو کالز میباشد .
- 4 خاکستر های ولکان :به ذرات جامد که قطر آنها 2تا 4میلی متر باشد خاکستر ولکان گفته میشود اگر قطر آن از 2میلی
متر کوچک باشد بنام غبار یاد میشود .
27
خالصه جیولوژی صنف دهم
همان مواد گداخته شده است که بنام الوا یاد میگردد و حرارت الوا در حدود 600-1200درجه است .
الوا به الوای تیزابی ،قلوی ،متوسط و ماورای قلوی تقسیم شده است که بعد از خروج در سطح زمین باعث تشکیل انواع
سنگ ها میگردد.
در هنگام فعالیت ولکان و هم در هنگام خاموش شدن آن خارج میگردد که این گاز ها دارای حرارت بیشتر بوده و بعد از خاموش
شدن حرارت آن کم میشود که این گاز بنام گاز فومورول ( ) Fumerolیاد میشود .
اثرات اولیه ولکانها عبارت از جریان الوا ،ریزش خاکستر ،انفجار کوه ها ،ابر های سوزان ،جریان های عظیم گل و امواج
بوده و ولکانهای بحری میتواند زیان های مالی و جانی را به همراه داشته باشد .
فعالیت ولکانها بر آب و هوا تاثیر سوء دارد :در اثر فعالیت ولکانها مقدار سلفر دای اکساید و گازات دیگر آزاد شده که گاز متذکره
باعث بوجود آمدن تیزاب گوگرد در اتمسفیر میگردد و باعث آلوده گی هوا میشود .
گازات و خاکستر های ولکانها بعد از فوران در اتمسفیر جایگزین شده و از تشعشعات آفتاب جلوگیری میکند .
بخش هفتم:
قشر زمین دارای ضخامت 10تا 80کیلومتر است و شعاع متوسط کره زمین 6357.7کیلومتر است .
نقاط مرتفع را بوسیله دریا های بریده شده جیولوجیست ها تحقیقات میکنند مثال :سلسله سفید کوه زمانی با سلسله کوه بند
بایان یکجا بوده ولی بعدا توسط دریای هریرود از هم قطع شده اند .
زلزله نیز تا اعماق 800متری زمین برای ما معلومات در دست میدهد .
مسئله دیگر تعیین عمر احجار و منرال ها است مانند :احجار کوه علی آباد نزدیک پوهنتون کابل یک و نیم میلیارد سال قبل
تشکیل شده میتودی که توسط آن عمر احجار تعیین میشود پالینتولوجی است .
28
خالصه جیولوژی صنف دهم
میتود معمول و قابل اعتماد برای تثبیت عمر نسبی سنگ ها پالینتولوجی است که توسظ وسمیت پیشنهاد و توسط کیووی و
ابرونیار مورد استفاده قرار گرفت ،توسط این میتود میتوانیم فاصله احجار را نسبت به یکدیگر تعیین نمائیم .
جدول تاریخ زمین به عصر ها تقسیم شده که این عصر هابرگرفته شده از کلمات یونانی است مانند :
زایکوس بمعنی حیات ،کانیوس ( جدید ) ،میزوس ( متوسط ) ،پالیوس ( قدیمی ) ،پروتیرس ( ابتدایی یا قبلی ) ،ارکیوس (
اولی ) و بدین ترتیب عصر ها مانند :پالیوزوی یک عصر زنده قدیمی ،میزوزوئیک عصر زنده گی متوسط و کانیوزوئیک عصر
زنده جدید را ارائه میکند .
عبارت از بقایای سنگ شده حیوانات و نباتات ( اسکلیت ،صدف و غیره ) اند که در ادوار مختلف جیولوجیکی بسر برده و بعد
از مرگ در رسوبات همان دوره مدفون شده اند ،فسیل هم یکی از راه های تعیین عمر سنگ ها محسوب میگردد .
محیط های رسوبی مانند ابحار و جهیل ها برای نگهداری فسیل ها مناسب است ،همچنان یخچال ها ،توفان های ریگی ،
مواد نفتی ،خاکستر آتش فشان ها محیط های مناسب برای نگهداری اجساد موجودات زنده است .
ارائه رنگ و عالمات بروی نقشه دوره یا سیستم زمانه ها ،گروپ
و عالمات آنها
Tبنفش تریاسک
29
خالصه جیولوژی صنف دهم
Cخاکستری کاربنیفروس
Dنصواری دیونین
Oزیتونی اردوویین
شرایط زنده گی ،رشد و نموی حیوانات که در ادوار مختلف جیولوجیکی بسر میبردند ،بهترین وسیله شناسایی و تشخیص
حدود آب ،خشکه و تغییرات طبقات زمین محسوب میگردد .
دایناسور ها 70میلیون سال قبل از بین رفته اند .
ستراتیگرافی :
از دو کلمه یونانی ) ( Stratosبه معنی طبقه و ) ( Graphosبه معنی مطالعه ترکیب است.
استراتیگرافی علمی است که اصوال از روابط موجود بین طبقات سنگ های رسوبی بحث میکند .
تغییرات فاسیس ها ) ( Faciesو اوضاع جغرافیایی گذشته زمین ) ( Paleogeraphyخوبتر تشخیص میگردد .
پروسه تکامل موجودات مختلف حیه حیوانی ) ( Falenaو نباتی ) ، ( Floraتحول سنگ های مختلف زمین ،فعالیت
ولکانها ،رسوب گذاری و غیره را مورد بحث قرار میدهد ،این علم نقش ارزنده را در جیولوجی اقتصادی ایفا کرده و در تثبیت
معادن مختلف نقش دارد .
30
خالصه جیولوژی صنف دهم
مواد رسوبی در زمان ته نشین شدن در یک حوزه رسوبی به صورت افقی روی هم قرار میگیرد این مواد در اثر عوامل سخت
میشود و روی هم قرار گرفتن این طبقات یک شاخص مهم در تعیین عمر نسبی طبقات محسوب میگردد اما حالتی هم وجود
دارد که طبقات به شکل چین خورده و یا پیچ و تاب خورده روی هم قرار میگیرند که در این حالت بر اساس میتود پالینتولوجیکی
مطالعه میشود .
طبقات در حوزه های ترسبات ( ابحار ،جهیل ها ،بحیره ها ) به شکل افقی رسوب میکند و هر گاه قوای داخلی زمین بر حوزه
ترسباتی وارد شود در آن صورت حالت افقی خود را از دست میدهد.
بقایای موجودات زنده که در طبقات افقی قرار میگیرند در تعیین عمر نسبی نقش مهم دارد ،در بعضی از حاالت روی یک
سلسله عوامل در طبقات درز ها و شکستگی ایجاد میشود یک قسمت طبقات باال میرود و قسمت دیگر آن فرو میرود .
زمانی قاره امریکا و افریقا با هم یکجا بودند و یک کتله واحد را تشکیل میداد اما این دو قاره نظر به پلیت تکتونیک از هم جدا
شدند یکی از دالیل آن موجودیت فسیل ها ( دایناسور ها ) در طبقات هر دو قاره میباشد و تشابه فسیل ها نیز در تعیین عمر
نسبی سنگ ها نقش دارد .
میتود پالینتولوجی برای تعیین عمر مطلق احجار است که در فصل قبلی از آن تذکر به عمل آمد .
طریقه رادیولوجیکی بر اساس موجودیت مقدار خیلی کم مواد رادیواکتیویتی از قبیل یورانیم ، Uرادیوم ، Raتوریوم
Thپوتاشیم رادیو اکتیویتی ، k40کاربن رادیو اکتیویتی Cو ایزوتوپ های آن در بین احجار استوار میباشد ،عناصر رادیواکتیویتی
بدون مداخله خارجی با گذشت زمان خود شان تجزیه میشوند .
دوره نیم تجزیه اتوم های یورانیم 700میلیون سال است و از پوتاشیم Kو کاربن Cنیز به مقاصد مختلف تعیین عمر مطلق
استفاده میشود .
31
خالصه جیولوژی صنف دهم
ابحار :
ابحار 361کیلومتر مربع مساحت سطح زمین را احتوا میکند ،در نقشه ها ابحار به رنگ آبی نمایش داده میشود.
نواحی ابحار قرار ذیل است .
( صفحه ) 142 -1نواحی ساحلی :
این نواحی که عمق آنها به چند متر محدود است محل مناسب زیست ماهیان ،خرچنگ ها و غیره است و عمق آن از 1الی
200متر میرسد و نور آفتاب میتواند تا عمق معین نفوذ کند و حرارت این ناحیه به 25درجه سانتی گرید میرسد .
( صفحه ) 142 -2نواحی کم عمق :
این نواحی تحت تاثیر و نفوذ مستقیم خشکه واقع بوده و حیوانات این ناحیه ستاره بحری و ماهی های بزرگ است و نور آفتاب
میتواند تا عمق معیین نفوذ کند عمق این ناحیه 200الی 2000متر بوده و نور آفتاب تا عمق معیین نفوذ میکند حرارت این
ناحیه -5درجه سانتی گرید تثبیت شده است .
( صفحه 142الی ) 143 -3نواحی عمیق :
این ناحیه خیلی عمیق بوده و دور از سواحل واقع است ،عمق این ناحیه به 2000متر و در بعضی نواحی به 10000متر
هم میرسد ،در این ناحیه فرورفتگی ها زیاد بوده گودال های عظیم و عمیق در این ناحیه قرار دارد ابتدا از ساحل تا عمق تقریبا
200متر بستر دارای زاویه میالن مشابه به زاویه میالن ساحل بوده که یک سطح واحد را بوجود میاورد که بنام کرانه ساحلی
یاد میشود .
قسمت زیر آبی این سطح بنام شلیف و یا انتهای قاره زیر آبی یاد میشود و بعد از شلیف به طرف عمق میالن بستر زیاد میشود
که از عمق 200الی 300متر بنام میالن قاره یی یاد میشود .
کاسه بحری :وسیعترین عنصر بستر بحر بوده و ساحه 200میلیون کیلومتر مربع را اشغال کرده و عمق آن 3000الی
6000متر است نظر به عمق بستر ابحار به زون های معیین جدا شده است :لیتورالی و نیریتی تقسیم شده است .
اوشیانوگرافی علم مطالعه خواص فزیکی و دینامیکی اوقیانوس ها است این علم در مورد ایجاد جریانات ،امواج و سایر
خصوصیات ابحار بحث میکند .
32
خالصه جیولوژی صنف دهم
انواع حرکت آب در بحیره ها و ابحار عبارت از مد و جزر ،امواج و جریانات و امواج اساسا توسط باد ها بوجود میاید ،ارتفاع
اعظمی موج در ابحار 14الی 18متر میرسد بزرگترین موج ابحار در بحر آرام قرار دارد که 34متر طول دارد و مد و جزر در
اثر قوه جاذبه آفتاب و مهتاب تولید میشود مد ناشی از مهتاب نسبت به آفتاب دو مرتبه بزرگتر میباشد و در ظرف یک شبانه روز
دو مد و دو جزر صورت میگیرد .
مد در بحر اطلس 0.8متر در سواحل فرانسه 12.4متراست ،در سواحل امریکای شمالی 16.2متر میباشد .
اکثر عناصر کیمیاوی به شکل منحل در آب بحر دیده میشود در حال حاظر بعضی از عناصر مانند :آیودین ،برومین ،فلورین
و غیره را از آب های ابحار استحصال میکند ،تنها 4عنصر کیمیاوی ( آکسیجن ،هایدروجن ،کلورین و سودیم ) 99.5فیصد
بخش آب ابحار را تشکیل میدهد ،مقدار متوسط نمک در آبهای ابحار 35گرام فی لیتر است و این مقدار 31تا 37گرام فی
لیتر تغییر میکند نمک های که در ابحار پیدا میشود کلورایت ها ،سلفات ها و کاربنات ها است .
موجودیت نمک سودیم و مگنیزیم ذایقه آب بحر را شور و تلخ میسازد ،بحیره احمر و خلیج فارس مقدارنمک منحله در آنها
40گرام فی لیتر است .
درجه حرارت آب های بحر در مناطق قطبی به ( )-3درجه سانتی گرید و در مناطق استوایی به ( )+32درجه سانتی گراد
میرسد و عامل اصلی گرم کننده آبهای ابحار نور آفتاب است ،در عمق بیشتر از 500متر حرارت آب به 4درجه سانتی گراد
میرسد و در بعضی حاالت حرارت از 32درجه به 4درجه کاهش میابد .
عوامل مانند :شوری ،حرارت و مقدار مواد معلق در کثافت ابحار نقش دارد .
مقدار زیاد مواد دانه دار در بحر ها رسوب میکند و ترسبات بحری به سه گروپ تقسیم شده است.
( صفحه ) 149 -1ترسبات تریجینی :
موادیکه از خشکه توسط باد انتقال میابد در تمام قسمت های ابحار دیده میشود و مقدار زیاد آن در ساحات نیریتی و لیتورال
رسوب میکند که مواد آن عبارت از جغله سنگ ،ریگ و لوش است .
33
خالصه جیولوژی صنف دهم
34