Download as pdf or txt
Download as pdf or txt
You are on page 1of 193

ckdêm;s Oqrfhka ud fkrmSfï

l=uka;%Kh

f.daGdNh rdcmlaI
ckdêm;s Oqrfhka ud fkrmSfï

l=uka;%Kh

cd;Hka;r wkq.%yfhka jQ
zfrÔï fÉkaÊZ fufyhqfuka
Y%S ,xldfõ m%cd;ka;%jdoh yE,a¨ jQ yeá

f.daGdNh rdcmlaI
l¾;Df.a ku - © f.daGdNh rdcmlaI
m%:u uqøKh - 2024
ISBN -
msgq ieliqu -
msg ljrh -
uqøKh -
m%ldYkh -
mgqk
msgq wxlh

ye¢kaùu - 7

ud .ek ndysr md¾Yajhka ;=< jQ mQ¾j úksYaphka - 15

2019 jir w. mej;s wd¾Ól ;;a;ajh - 21

f.da,Sh fldaúâ-19 jix.;h - 34

fldaúâ iufha wd¾Ól lvdjeàug uqyqK §u - 42

läkï tkak;a jHdmdrh - 51

;=fkka fofla nyq;rhl foaYmd,k .eg¨ - 59

u. k;r jQ wdfhdack wjia:d iy ldnksl f.dú;eka


jHdmD;sh - 70

bkaOk ysÕh" fmda,sï iy m%pKav;ajh - 85

lvdlmam,aldÍ l%shd ;=,ska rg wia:djr lsÍu - 103

ÿIalr wd¾Ól m%;sm;a;s ;SrK - 116

jerÈ wjfndaOhka iy fodia mejÍï - 131

md,k ;ka;%h fjkia lsÍfï wr.,h - 155

kS;sh yd iduh wka;hg ì|jeàu - 171

miq igyk - 182


ye¢kaùu

ú frdaO;d iy Woaf>daIK uOHfha ish Oqrfhka


b,a,d jQ f,dj m<uq rdcH kdhlhd uu fkdfjñ'
kuq;a f,dalfha fjk;a rgj, tjekakla isÿ jQ fndfyda
wjia:dj, wod< kdhlhd tlaflda ue;sjrKj,ska f;drj
rg md,kh l, wd{dodhlhl=" ke;skï ue;sjrK l%uh l+g
f,i fufyhjñka b;d È.= l,la n,fha /£ isá mqoa.,fhl=
jk nj wms oel we;af;uq' kuq;a uu tu l=,l folgu wh;a
fkdfjñ' Y%S ,xldfõ ckdêm;sjrhd f,i ud lghq;= lf<a
2019 fkdjeïn¾ 18 isg 2022 cQ,s 14 olajd jir foll=;a
udi kjhlg wvq ld,hls' ckdêm;s Oqrh oerE uq¿ ld,
iSudj ;=<u Y%S ,xldjg muKla fkdj uq¿ f,dalhgu n,mE
fldaúâ-19 jix.;h md,kh lsÍfï igkl kshe,Sug ug isÿ
úh' tu ld,h ;=< uf.a m%Odk m%uqL;djh jQfha udrdka;sl
kj jhsria frda.fhka ck;djg jk ydksh wju lsÍuh'
ud 2019 fkdjeïn¾ udifha § n,hg m;a jQfha Y%S
,xldfõ Pkaoodhlhka ckjd¾.sl yd wd.ñl wkkH;djhka
wkqj nrm;< f,i fnÿKq ckdêm;sjrKhlsks' fï wdrïNh
;=<u wkd.; isÿùï j, fiahdjka .eí ù ;snq‚' isxy, iy
úfYaIfhkau isxy, fn!oaO Pkao odhlhka jeä jYfhka
isá Pkao fldÜGdY uu myiqfjka ch.%yKh lf<ñ' kuq;a
8 f.daGdNh rdcmlaI

ckjd¾.sl fyda wd.ñl iq¿ ck fldgia jeä jYfhka isá


Pkao fldÜGdYj, uu tlaflda mrdchg m;a ù ke;skï ÿ¾j,
;;a;ajhl isáfhñ'
WodyrKhla jYfhka" È.duvq,a, ue;sjrK Èia;%slalfha"
isxy, nyq;rhla jdih lrk wïmdr Pkao fldÜGdYh uu
64]lg jeä Pkao m%;sY;hla ,ndf.k ch.%yKh lr ;snqKq
w;r" iuka;=f¾" l,auqfKa iy fmd;=ú,a hk uqia,sï ck;dj
nyq;rhla jdih lrk Pkao fldÜGdYj, ug ,eî ;snqfKa
ms<sfj<ska 10]" 12] iy 16] l Pkao m%;sY; mu‚' ;%sl=Kdu,
ue;sjrK Èia;%slalfha isxy, nyq;rhla jdih lrk fiareú,
Pkao fldÜGdih uu 50]lg wdikak Pkao m%;sY;hlska ch
.;sñ' kuq;a uqia,sï ck;dj jeä jYfhka Ôj;a jk uQ;+¾ Pkao
fldÜGdYfhka uu ,nd .;af;a 6]lg;a wvq Pkao m%;sY;hls'
fmdÿfõ .;a l," W;=re yd kef.kysr m<d;aj, fou<
yd uqia,sï nyq;rhla Ôj;a jk ue;sjrK Èia;%slalj," ug
,enqKq Pkao m%udKh b;d w,am úh' hdmkh Èia;%slalfhka 6]
la" jkaks Èia;%slalfhka 12]la" ;%sl=Kdu,h Èia;%slalfhka 23]
la" uvl,mqj Èia;%slalfhka 12]la" È.duvq,a, Èia;%slalfhka
32]la muKla ,nñka uu tu m%foaY ;=< b;d ÿ¾j, ;;a;ajhl
isáfhñ' uu 2019 ckdêm;sjrKfhka 52]lg jeä Pkao
m%;sY;hlska ch.%yKh lf<a nyq;r isxy, Pkao fya;= fldg
f.kh'
jir wkQjlg wêl ld,hla i¾jck Pkaoh N=la;s
ú§fuka miq wm meñK we;af;a m%;sm;a;s fyda uQ,O¾u u;
fkdj" úúO jd¾.sl yd wd.ñl lKavdhïj, mgq cd;sjdÈ"
wd.ïjdÈ wjYH;d iy f.da;%sl ,eÈhdjka u; Pkao m%ldY
lsÍfï rgdjka ;Skaÿ fjk ;;a;ajhlg h' uu isxy, yd
fn!oaO ck;djf.a Pkaofhka n,hg m;a jqj;a ,xldfõ
ish¨u ck fldgiaj, iy wd.ñl lKavdhïj, ckdêm;s
yeáhg lghq;= lrk nj wkqrdOmqr rejkaje,s iEh ffp;H
rdchdKka wìhi uf.a moúm%dma; W;aijfha § l< l;dfõ
§ uu wjOdrKh lf<ñ' ud m<mqreÿ foaYmd,k{hl= jQfha
kï udf.a moúm%dma; W;aijfha § tjeks fohla fkdlshkq
l=uka;%Kh 9

we;ehs we;euqka lshkq uu wid we;af;ñ' Bkshd zfmd,sál,a


lfrlaÜkia’ ^foaYmd,k ksrjoH;djh& mj;ajdf.k hEu
i|yd weia mkdmsg fmfkkakg ;sfnk i;Hhla jqjla
fkdÿgqjd fia isáh hq;= hehs we;eïyQ n,dfmdfrd;a;= fj;s'
kuq;a Th lshk fmd,sál,a lfrlaÜkia j,ska m,la ;snqKq
wjÈh fï rg oeka miq lr ;sfnk nj;a" ta wjÈh wms miq
lf<a 2019 jif¾ fkdj Bg fmr 2015 jif¾ § nj;a uf.a
úYajdihhs' fï ckj¾. yd wd.ï u; mokï jQ foaYmd,k
fn§ï ms<sn| m%Yakh fmd,sál,a lfrlaÜkia ^foaYmd,k
ksrjoH;djh& ms<sn| woyilg hg ù ;jÿrg;a mdmsiai hg
ieÕúh hq;= m%Yakhla fkdfõ' th fï rfÜ foaYmd,k
l;sldfõ bÈßfhkau ;sìh hq;= ud;Dldjls'
iEu ue;sjrKhlau tlsfklg fjkia kHdh m;% iy
foaYmd,k wjYH;d w;r ;rÕhls' flfia fj;;a iuyr
ue;sjrK wfkla tajdg jvd ;Sj% f,i ;rÕldÍ jk w;r
2019 ckdêm;sjrKh tjeks ue;sjrKhla úh' ud ckdêm;s
wfmalaIlhd f,i kdu fhdackd ,enQ wjia:dfõ isg fou<
yd uqia,sï ck;djf.ka úYd, fldgila" úfoaY.; fou<
lKavdhï" úfoaY wruqo,a ,nk rdcH fkdjk ixúOdk iy
úfoaY.; fou< ck;dj úYd, jYfhka mÈxÑ ù isák we;eï
rgj,a ud Y%S ,xldfõ ckdêm;s Oqrhg m;a fjkjdg úreoaOj
fm< .eiq‚' ud ckdêm;s jQ miq" frdaudkq lf;da,sl m,a,sfha
we;eï fldgia o fï fm<.eiaug tl;= úh' uqia,sïjreka iy
frdaudkq lf;da,sl iNdfõ we;eï fldgia fuu fm<.eiau
;=<g f.k tkq ,enQ wdldrh" fjku yeoEßh hq;= ldrKdjls'
fï ish¨‍ lKavdhï udj n,fhka fkrmd yeÍug wjia:djla
tk ;=re n,d isàu wksjd¾h lreKla úh' wdKavq mlaIhg
úreoaO foaYmd,k mlaI o tjeks ;;a;ajhla ;u foaYmd,k
jdishg yrjd .ekSu o wksjd¾h lreKla úh' 2022 § Bkshd
zwr.,hZ f,i idudkH ck;dj ÿgqfõ by; lS ish,af,au
tl;=jls'
2015 § jQfha 2019 fmr<sfha wfkla me;a; h' 2015 § isÿ
jQfha fou< yd uqia,sï Pkaoj,ska w;suy;a nyq;rh yd isxy,
Pkaoj,ska iq¿;rhla muKla ,ndf.k ckdêm;sjrfhl=
10 f.daGdNh rdcmlaI

n,hg m;a ùuh' 2019 fkdjeïn¾ ckdêm;sjrKfha § isxy,


fn!oaO ck;djf.ka w;suy;a nyq;rh ug Pkaoh §ug tla
m%Odk fya;=jla jQfha 2015-2019 w;r mej;s Bkshd ^hymd,k&
wdKavqj .ek Tjqka ;=, jQ l,lsÍuhs' isxy, fn!oaO nyq;r
ck;djg jeo.;a jQ mqoa.,hka yd wdh;k 2015-2019 rch
hgf;a wjudkhg yd ;dvk mSvkj,g ,la úh' tu ld,
mßÉfþoh ;=, wdrlaIl udKav,sl m%Odkshdf.a isg hqo
yuqod idudkH fin<d olajd úúO ;rd;srïj, ikakoaO
yuqod idudðlhka ie,lsh hq;= .Kkla úúO fmd,sia tall
úiska w;awvx.=jg f.k fkdfhla fpdaokd u; isr.; lrk
,È' w,s we;=kaf.a ysñldß;ajh iïnkaOfhka m%Odk fmf<a
NslaIQka jykafia,d úu¾Ykhg ,la lsÍu fyda w;awvx.=jg
.ekSu o ta ld,fha isÿ úh' fn!oaO wd.ñl W;aijj, § w,s
we;=kag ysñ jQ m%uqL ia:dkh ksid fndfyda wh th ÿgqfõ
fn!oaO ixialD;shg tfrysj isÿ lrk ,o flfKfy,slula
yeáhg h'
2015 rch ðkSjd ys tlai;a cd;Skaf.a udkj ysñlï
ljqkais,fha 30$1 fhdackdjg Y%S ,xldfõ wdKavqj iu
wkq.%yh ,nd §u o" isxy, ck;dj b,lal lr isÿ lrk
,o flfKys<slula f,i fndfyda wh ÿgqjy' ta wdldrhg
30$1 fhdackdjg tlÕ ùfuka tlai;a cd;Skaf.a udkj
ysñlï flduidßia ld¾hd,h úiska wfma ikakoaO yuqodjkag
tfrysj hqo wmrdO fpdaokd t,a, lrñka 2015 iema;eïn¾
ui ksl=;a lrk ,o Bkshd z´whstiat,a’ úu¾Yk jd¾;dj
hymd,k wdKavqj ms<s.;af;a h' ,xldfõ ikakoaO yuqodj,g
tfrysj we;s hqo wmrdO fpdaokd úu¾Ykh lsÍu i|yd
úfoaYSh úksiqrejreka" mßfpdaolhka yd úu¾Yk ks,OdÍkaf.
ka iukaú; wêlrK hdka;%Khla msysgqùug;a" zw;S;h .ek
fidhd ne,Sug’ ;j;a wdh;k lsysmhla msysgqùug o fuu
ish¨u hdka;%Khkag cd;Hka;r yjq,alrejkaf.ka uqo,a"
øjHuh wdOdr iy ;dlaI‚l iydh ,nd .ekSfï ksoyi ,nd
§ug o 2015 wdKavqj 30$1 fhdackdj yryd tlÕ úh' fhdað;
wêlrK hdka;%Kh bÈßhg hï ikakoaO yuqod idudðlfhl=
bÈßm;a lsÍug ;rï mj;sk idlaIs m%udKj;a fkdjQj;a" udkj
l=uka;%Kh 11

ysñlï lv lsÍï fyda hqo wmrdO iïnkaOfhka fpdaokd


,enQ ikakoaO yuqod idudðlhka mßmd,k l%shdj,shla ;=,ska
fiajfhka bj;a lsÍug;a 2015 wdKavqj ðkSjd ys§ tlÕ úh' Y%S
,xldfõ cd;sl hym;g mgyeks ;j;a fndfyda ldrKd 30$1
fhdackdfõ wvx.= úh' wm fuys f.k yer olajd we;af;a bka
fldgila mu‚'
fuu l%shdl,dmh ksid 2015-2019 rch cd;s úfrdaê"
isxy, úfrdaë wdKavqjla yeáhg ck;djg Èia úh' 2018
wjidk ld¾;=fõ§ hymd,k wdKavqfõ ckdêm;sjrhd iy
w.ue;sjrhd w;r úrilhla we;s jQ wjia:dfõ § ta wdKavqj
/l .ekSug tl;= jQ foia úfoia n,fõ. fndfyda ÿrg 2022
ug úreoaOj wr.,h fufyh jQ n,fõ.u úh' tneúka fuu
fn§u Y%S ,xld foaYmd,kfha iaÓr wx.hla njg m;a ùfï
wjodkula mj;S' ug Pkaoh §ug ñksiqka fm<U jQ m%Odk
ldrKd lsysmhla ;snqKq nj uf.a úYajdihhs' 2019 § rg iDK
j¾Ok fõ.hla jd¾;d lsÍu olajd 2015 isg wd¾Ólfha isÿ jQ
ksrka;r mßydksh tla m%n, fya;=jla úh' cd;sl wdrlaIdj
ì|jeàu fya;=fjka we;s jQ wmrdO /,a," uyd mßudK u;a
øjH cdjdrï jeä ùu" iy 2019 mdial= bßod fndaïn m%ydrfhka
l+gm%dma;shg m;a bia,dóh wka;jd§ l%shdldrlïj, by<
hdu ;j;a fya;=jla úh' kuq;a uf.a u;hg wkqj" 2019 § ug
Pkaoh m%ldY lsÍug Pkao odhlhka fm<U jQ m%Odku idOlh
jQfha isxy,hkag nyq;r m%cdj yeáhg ;u rg ;=, ysñ
ia:dkh ke;s ù we;ehs hkqfjka jQ yeÕSuh' ug Pkaoh §ug
úfoia.; Y%S ,dxlslfhda .=jka hdkd mqrjd ,xldjg meñ‚hy'
ud ckdêm;s f,i f;aÍ m;a ùu;a iuÕ hym;a rgla
f.dvke.Su i|yd jQ iajhxcd; jHdmdrhla rg mqrd me;sre‚'
;reK ;re‚hka lKavdhï jYfhka oyia .Kkska ùÈ nei
w;yer oud ;snQ ì;a;s u; ì;=is;=jï w¢ñka ;u mßirh
w,xldr lsÍug lghq;= l<y' idudkH mqrjeishka iy
jHdmdßlhka tu ;reK ;re‚hkag ;Ska; iy wfkl=;a
wjYH;d imhd Èßu;a l<y' kd.ßl m%foaY k.d isgqùfï
yd w,xldr lsÍfï jevigyk 2009 hqoaOh wjika ùfuka
miq ud wdrïN l< jHdmD;shla jQ ksid" ;reK ;re‚hkaf.a
12 f.daGdNh rdcmlaI

fï m%h;akh ug fm!oa.,slj lrk ,o Wmydrhla f,i


fmfkkakg ;snq‚' ;uka Ôj;a jQ mßirh w,xldr lsÍfuka
k;r fkdù foaYSh wdydr ksIamdokh by< kexùu i|yd o
;reKhska lKavdhï jYfhka mqrka l=Uqre j.d lsÍug mgka
.;ay' uq¿ rgu kj .uklg iQodkï jk njla fmfkkakg
;snq‚'
ud foaYmd,khg msúiSug fya;= jQfha wdKavql%u
jHjia:dfõ 19 jk ixfYdaOkh hgf;a udf.a jeäuy,a
fidfydhqre uyskao rdcmlaIg;a" nd, fidfydhqre neis,a
rdcmlaIg;a 2019 ckdêm;sjrKhg bÈßm;a ùug fkdyels
jk wdldrhg mkjd ;snqKq ndOd ksidh' fojrla ckdêm;s
Oqrh fynùfuka miq kej;;a ckdêm;s Oqrhg ;r. lsÍu
;ykï ùu ksid uyskao rdcmlaIg;a" oaú;aj mqrjeishka
ue;sjrKj,g ;r. lsÍu ;ykï jQ ksid neis,ag;a tu
ckdêm;sjrKhg ;rÕ lsÍug fkdyels úh' uyskao rdcmlaI
ckdêm;sj isáh § wdrlaIl f,alï Oqrh oerE ud tu
;k;=f¾ lemS fmfkk ch.%yK lsysmhla ,ndf.k ;sîu
ksid B<Õ úl,amh ud úh' ta jk úg ud uf.a Ôú; ld,h
;=, lsis úfgl uyck Pkaofhka f;aÍ m;afjk ks,hla ord
fkd;snq‚' mlaI foaYmd,kh o uf.a w;aoelSug fndfyda ÿrg
wd.ka;=l úh' kuq;a ta ld,fha § foaYmd,k{hka fkdjk
mqoa.,hka foaYmd,khg meñŒfï m%jK;djhla f,dj mqrd
mej;sfhah' 2016 § fvdk,aâ g%ïma tlai;a ckmofha ckdêm;s
f,i f;aÍ m;aùu thg fyd| WodyrKhls' ta f,dal jHdma;
m%jK;djfha uu o fldgialrejl= jQfhñ'
Y%S ,xldfõ muKla fkdj" f,dj mqrdu;a ñksiqka"
jD;a;Sh foaYmd,k{hkag jvd fjkia f,i lghq;= lrk
kdhlhska fidhñka isák njla fmfkkakg ;snq‚' ta
wkqj uu o ck;dj wfmalaId l< mßÈ fjkia wdldrhlg
lghq;= lf<ñ' foaYmd,kfha È.= l,la /£ isàu i|yd uf.a
fm!oa.,sl m%;srEmh m%j¾Okh lsÍug ug lsisÿ wjYH;djhla
fkd;snqKq neúka" m%isoaO ia:dkj, uf.a PdhdrEm m%o¾Ykh
fkdlrk f,i uu uf.a foaYmd,k mlaIh jQ Y%S ,xld
fmdÿck fmruqK we;=¿ ikaOdkfhka b,a,d isáfhñ' uu
l=uka;%Kh 13

uf.a ckdêm;sjrK Pkao jHdmdrfha § fmdaiag¾ Ndú; lf<a


ke;' uyck /,sj, ieris,s i|yd uu fmd,s;ska mdúÉÑ lf<a
ke;' uu lsis úfgl m%isoaO fõÈldfõ lsisjl=gj;a wmydi
fkdl< w;r" uyck /,sj, § uf.a m%Odk m%;sjdÈhdf.a ku
j;a i|yka lf<a ke;'
uu uf.a ue;sjrK m%pdrl l;d j,ska lf<a Y%S ,xldj
iïnkaOfhka ud ;=< ;snQ oelau uyck;djg meyeÈ,s lsÍu
mu‚' ud ckdêm;s jQ miq ckdêm;s ukaÈrhg fkdf.
dia ñßydfka msysá uf.a fm!oa.,sl ksjfiau Ôj;a jQfhñ'
uu rdcldß lghq;= i|yd jdyk ;=kla muKla Ndú; l<
w;r ckdêm;s f,alï ld¾hd,fha ld¾h uKav, fiajlhka
ixLHdj 500lg wêl m%udKhlska wvq lr ckdêm;s wdrlaIl
n<ldfha fin¿ka ixLHdj oyia .Kklska wvq lf<ñ'
ckdêm;sjrhdf.a iy wod< wud;Hjrhdf.a PdhdrEmh
fjkqjg rdcH wdh;kj, rdcH ,dxPkh muKla m%o¾Ykh
l< hq;= njg o uu Wmfoia ,nd ÿkafkñ' uyck uqo,a fhdojd
ixj¾Okh lrk ud¾.j, kdu mqjrej, foaYmd,k{hkaf.a
PdhdrEm bj;a lrk f,i uu Wmfoia ÿkafkñ' úhoï wju
lr .ekSfï wruq‚ka md¾,sfïka;= ieis jdrh wdrïNfha §
yuqod Wmydr iy mßjdr .uk wj,x.= lsÍug o uu ksfhda.
lf<ñ'
mlaIfha ys;jd§kag rcfha iy rdcH wdh;kj, by<
;k;=re ,nd §u kj;d rdcH wdh;kj, by<u ;k;=re
i|yd iqÿiqlï ,;a jD;a;slhka ks¾foaY lsÍug ysgmq leìkÜ
f,alïjrhl= iy by< fmf<a jD;a;slhka mia fofkl=f.ka
iukaú; ih mqoa., lñgqjla m;a lf<ñ' rdcH jHjidhka
m<mqreÿ jD;a;slhka w;g m;a lsÍu iy tu wdh;k
mj;ajdf.k hEfï § foaYmd,k n,mEï wju lr tajd ,dN
,nk ;;a;ajhg m;a lsÍu fuys wruqK úh' wdKavq mlaIh
;=< wm%idohg m;a úh yels ;Skaÿ ;SrK jqj;a .ekSug uu
miqng fkdjqfhñ' ckdêm;s Oqrhg m;a ù uq,a udi lsysmh
;=<u" tkï 2020 fmnrjdß udifha §" rcfha lghq;= fyda
uQ,H .kqfokq j, § w.%dud;Hjrhdf.a isg my<g" ish¨u
wud;Hjrekaf.a mqoa.,sl ld¾h uKav,fha idudðlhkaf.a
14 f.daGdNh rdcmlaI

ueÈy;a ùï k;r lrñka uu ksfhda.hla ksl=;a lf<ñ' rgg


È.= ld,Sk m%;s,dNhla f.k §u i|yd 2030 jk úg rfÜ
n,Yla;s wjYH;dfjka 70]la mqk¾ckkSh m%Njhka yryd
,nd .ekSfï b,lalh jeks m%.;sYS,S m%;sm;a;suh ;SrK o uu
.;af;ñ'
ud ckdêm;s f,i f;aÍ m;ajk úg md¾,sfïka;=fõ
nyq;r n,h ;snqfKa tcdmh m%uqL hymd,k ikaOdkhgh'
tfia jqj;a" tjl w.ue;s rks,a úl%uisxy tu Oqrfhka b,a,d
wia ù ug iq¿;r wdKavqjla msysgq ùug bv ,nd ÿkafkah'
2020 wf.daia;= 07 olajd udf.a Oqr ld,fhka udi kjhlg
jeä ld,hla uu md¾,sfïka;=fõ iq¿;rhla iy w.%dud;H
uyskao rdcmlaI uy;d m%uqL 16 fofkl=f.ka hq;a ;djld,sl
leìkÜ uKav,hla iuÕ rg md,kh lf<ñ' fï uq,a ld,h
;=< iq¿;r wdKavqjla f,i wmg ÿIalr;d /ilg uqyqK §ug
isÿ úh' 19 jeks jHjia:d ixfYdaOkfha m%;smdok hgf;a"
mj;sk md¾,sfïka;=fõ m<uq /iaùfï isg jir y;r yudrla
.; jk ;=re md¾,sfïka;=j úiqrejd yeÍu ckdêm;sjrhdg
;ykï jQ neúka 2020 ud¾;= ui uq, olajd md¾,sfïka;=fõ
lD;%su nyq;r n,hla mj;ajd f.k hEug mrdð; hymd,k
ikaOdkhg yels jQfhah' fï ld, mßÉfþoh ;=, wdKavqj
wmyiq;djhg m;a lsÍu i|yd úmlaIh fï md¾,sfïka;=
nyq;rh Ndú;d lf<ah'
md¾,sfïka;=fõ lsisjla iïu; lr .ekSug fkdyels"
iq¿;r wdKavqjlska rg f.k hEug fkdyels jQ ksid"
jHjia:dfõ m%;smdok hgf;a ug ,enqKq m<uq wjia:dfõ§u
tkï 2020 ud¾;= 03 jeksod" uu md¾,sfïka;=j úiqrejd
yeßfhñ' md¾,sfïka;= ue;sjrKh meje;aùug kshñ;j
;snqfKa 2020 wfma%,a 25 jeksodh' flfia fj;;a" 2020 ud¾;=
udifha isg Y%S ,xldj ;=< jHdma; ùug mgka .;a fldaúâ-19
jix.;h fya;=fjka ue;sjrK fldñiu kS;sfhka Tjqkag
mejÍ we;s n,;, mßÈ md¾,sfïka;= ue;sjrKh 2020 cqks 10
olajd l,a ;eîh' miqj th kej; jrla l,a oukq ,enQ w;r
wjidkfha § md¾,sfïka;= ue;sjrKh mj;ajkq ,enqfõ 2020
wf.daia;= 05 jeksodh'
ud .ek ndysr md¾Yajhka ;=< jQ
mQ¾j úksYaphka

2 019 fkdjeïnrfha § ud ckdêm;s ùfuka miq


msysgqjk ,o rch wdrïNfha isgu we;eï ndysr
md¾Yajhka widOdrK f,i mQ¾j úksYaphg ,la lf<ah' uf.a
Oqr ld,fha uq,a udi lsysmh ;=< ud uqyqK ÿka tjka wjia:d
my; i|yka mßÈ oelaúh yelsh'
ud n,hg m;a ù Èk lsysmhlg miq" tjlg ì%;dkH
lïlre mlaIfha kdhl fcrñ fldaìka 2019 fkdjeïn¾ 27
jk Èk geñ,a .dähka mqj;am;g ,smshla ,shñka" Y%S ,xldfõ
iq¿;r fou< iy uqia,sï ck;djf.a udkj ysñlï iq/lSu
i|yd tlai;a cd;Skaf.a ixúOdkh iy fmdÿ rdcH uKav,h
yryd lghq;= lrk njg lïlre mlaIfha m%;sm;a;s m%ldYkfha
jQ m%;s{dj flfrys wjOdkh fhduq lf<ah' fuu m%;s{dfjka
;ud lsis úfgl miq niskafka ke;s njg Tyq fmdfrdkaÿ
úh' ì%;dkHfha fou< vhiafmdardj fj; tu m‚úvh ksl=;a
lrñka fldaìka ;jÿrg;a fufia lshd isáfhah( —rcfha
yuqod iy fou< fldá hk fomsßiu úiska isÿ lrk ,oehs
lshk hqo wmrdO úu¾Ykh lsÍu i|yd Y%S ,xld rch tlai;a
cd;Skaf.a ixúOdkh iuÕ 2015 § we;s lr .;a .súiqu wj,x.=
lsÍug f.daGdNh rdcmlaI m%;s{djla § ;sîu oeä lkiai,a,g
lreKls''' hqla;sh bgq jk ;=re Tn igk w;a fkdyßk nj
16 f.daGdNh rdcmlaI

uu oksñ" uu o tfia fkdlrñ' uu fndfyda l,l isg mjid


we;s mßÈ" fou< ckhdg ;u wkd.;h ;SrKh lsÍug we;s
whs;sh fuys § flakaøSh ldrKhla fõ'''˜
ud n,hg m;a ù i;s folla .;ùug;a fmr" Y%S ,xldfõ
iaúÜi¾,ka; ;dkdm;s ld¾hd,fha Y%S ,dxlsl fiaúldjla
kd÷kk mqoa.,hska msßila úiska meyerf.k f.dia ;¾ckh
lr myr §" ;dkdm;s ld¾hd,h yd iïnkaO ldrKd ms<sn|j
m%Yak lr we;s njg fpdaokd lrñka cd;Hka;r iy foaYSh
udOHj, jd¾;d m< úh' fuu isÿùu ms<sn| jd¾;d uq,skau
m< jQfha úfoia udOH j,h' Y%S ,dxlSh ck;dj ta .ek oek
.;af;a miqjh' fld<U iaúÜi¾,ka; ;dkdm;s ld¾hd,h
úiska lïmkhg m;a ù isáfha hehs lshQ tu fiaúldjg
;dkdm;s ld¾hd, mßY%h ;=< /ljrKh ,nd ÿka w;r
úfYaI weïìhq,kaia .=jka hdkhlska wehj fld<U isg
iaúÜi¾,ka;hg f.k hEug Tjqka rcfhka wjir o b,a,d
isáfhah'
i;s ;=klg muK miq" fuu ;dkdm;s ld¾hd, fiaúldj
meyer .ekSug ,la jQ nj lshQ m%foaYfha iSiSàù o¾Yk iy
wehf.a cx.u ÿrl:kfha igyka jQ ÔmStia o;a; wkqj tÈk
weh isÿ l< .uka ìuka yd weh tÈk yuq jQ mqoa.,hka iuÕ
lrk ,o iïuqL idlÉPdj,ska fy<s jQ lreKq wkqj isÿ
lrkq ,enQ mq¿,a úu¾Ykhlska miqj" fuu l;dj iïmQ¾K
fndrejla nj iaúÜi¾,ka; n,OdÍkag oekqï §ug ug yels
úh' iaúÜi¾,ka; n,OdÍkag wm bÈßm;a l< m%n, idlaIs
wkqj Tjqkag o fï iïnkaOfhka fmd,sia mÍlaIKj,
i;H;dj ms<s.ekSu yer fjk;a úl,amhla ;snqfKa ke;'
^2023 cQ,s udifha § fuu iaúÜi¾,ka; ;dkdm;s ld¾hd,
fiaúldjg tfrysj fld<U uydêlrKfha mej;s kvqj" pQÈ;
ldka;dj úiska wi;H meñ‚,a,la bÈßm;a lsÍfï fpdaokdjg
jro ms<s.ekSfuka wjika jQ w;r" wêlrKh úiska wehg
jir foll nrm;< jev iys; w;aysgjQ isro~qjula yd thg
wu;rj remsh,a 5"000 l ovhla iy remsh,a ñ,shk foll
jkaÈhla o rchg f.jk fuka kshu lrk ,§'&
l=uka;%Kh 17

2019 foieïn¾ ui uq,§" iaúÜi¾,ka; f*vr,a


wêlrKh t,aààBh wmrdO ixúOdkhla fkdjk njg ;Skaÿ
l< w;r" ta wkqj iaúÜi¾,ka; kS;sm;s ld¾hd,h úiska f.dkq
lrk ,o fpdaokd j,ska mqoa.,hka 12 fofkl= ksfodia fldg
ksoyia lrk ,È' 1999 isg 2009 olajd ld,h ;=< t,aààB
ixúOdkhg wruqo,a /ia lrñka iaúia oKav kS;s ix.%yh
W,a,x>Kh lsÍu iïnkaOfhka Y%S ,dxlsl iïNjhla we;s
fou< cd;slhka 12 fofkl=g tfrysj fpdaokd f.dkqfldg
;snq‚' tu wruqo,a /ia lsÍu isÿ jQ wjia:dfõ § t,aààB
ixúOdkh wmrdO lKavdhula f,i ie,lSug m%udKj;a idlaIs
fkdue;s nj úksiqrejrhkaf.a u;h úh' fuhg wod< iaúia
bkaf*da udOH ksfõokhg wkqj" ;%ia;jd§ m%ydr isÿ l<;a"
t,aààBfha uQ,sl wruqK jQfha iajdëk ckjd¾.sl m%cdjla
f,i ms<s.ekSula ,nd .ekSu nj iaúia f*vr,a wêlrKh
;SrKh lr ;snq‚'
2019 foieïn¾ md¾,sfïka;= ue;sjrKh i|yd ì%;dkH
fldkai¾fõáõ mlaIh m<fldg ;snQ m%;sm;a;s m%ldYkfha
Y%S ,xldj ms<sn| igykl fufia i|yka úh( —f,dalh mqrd
mj;sk fyda mer‚ .egqï l,dmj, ixys¢hdj" ia:djr;ajh iy
hqla;sh idlaId;a lr .ekSu i|yd cd;Hka;r ueÈy;a ùï j,g
wms È.gu iydh fokafkuq' ihsm%ih" Y%S ,xldj iy ueofmrÈ.
jeks ia:dkj, rdcH foll úi÷ula i|yd wmf.a iyfhda.h
È.gu mj;ajd .ksuq˜' miqj fï .ek fldkai¾fõáõ mlaIfha
ksfhdacH iNdm;s fmda,a ial,S meyeÈ,s lsÍula ksl=;a lrñka
lshd isáfha —Y%S ,xldj iïnkaOfhka wm mlaIfha ia:djrh
fjkia ù fkdue;''' fuys rdcH fofla úi÷ula ms<sn| i|yk
ueofmrÈ. BY%dh,-m,ia;Sk ;;a;ajhg muKla wod< fjk
w;r" Y%S ,xldj iy ihsm%ih i|yd wfma lemùu jkafka
fnÿKq iudcj, iduh iy m%;sikaOdkh i|yd mj;sk
m%h;akhka wLKavj mj;ajdf.k hEu˜ njh'
ì%;dkHfha mßir" wdydr iy .%dóh lghq;= ms<sn| rdcH
f,alï f;f¾id ú,sh¾ia fï iïnkaOfhka jeäÿrg;a m%ldY
lf<a —rdcHhka foll úi÷u wod< jkafka ihsm%ihg fyda
Y%S ,xldjg fkdj ueofmrÈ.gh' uu úfoaY f,alï fvdñksla
18 f.daGdNh rdcmlaI

rdí iuÕ fï .ek l;d lr we;s w;r Tyq o fuh ;yjqre


lr we;˜ hkqfjks' fï wdldrhg ;u m%;sm;a;s m%ldYkfha
bÈßm;a lr we;s rdcH fofla úi÷u Y%S ,xldjg wod< fkdjk
nj fldkai¾fõáõ mlaIfha fojeks fm< m%n,hka lsysm
fofkl= m%ldY l< o" tjl w.ue;s Oqrh oerE fldkai¾fõáõ
mlaIfha kdhlhd ksy~j isáfhah' fï m%ldYh ;j;a iaffjÍ
rdcHhla .ek lr ;snQ m%ldYkhla ksid;a" Y%S ,xldj fmdÿ
rdcH uKav,fha idudðl rgla jk ksid;a" fï .ek meyeÈ,s
lsÍula l< hq;=j ;snqfKa ì%;dkHfha fldkai¾fõáõ mlaIfha
kdhlhd úiskah'
2020 ckjdß 16 jeks Èk" ud n,hg m;a ù i;s wglg;a
wvq ld,hla ;=<" yshquka rhsÜia fjdÉ keu;s cd;Hka;r rdcH
fkdjk ixúOdkh ish 2020 f,dal jd¾;dfjys m%ldY lf<a
2019 fkdjeïnrfha ud ckdêm;s f,i f;aÍ m;aùfuka miq
Y%S ,xldfõ uQ,sl udkj ysñlï nrm;< wjodkulg ,laj
we;s njhs' Tjqka m%ldY lf<a" uQ,sl whs;sjdislï m%;sIaGdmkh
lsÍu iy m%cd;ka;%jd§ wdh;k h<s f.dvke.Su iïnkaOfhka
Y%S ,xldj uE; jirj, § ,nd we;s m%.;sh uf.a wdKavqj
úiska fmr<d oukq we;ehs ìh ùug iEu fya;=jlau ;sfnk
njh' kj ckdêm;s rdcmlaIjrekaf.a miq.sh udkj whs;Ska
W,a,x>kh lsÍï hg .eiSfuka fkdkej;S wkd.;fha ;j;a
udkj whs;Ska W,a,x>kh lsÍïj,g mdr lemSug;a woyia
lrf.k isák njla Tjqkag fmfkk nj o tu jd¾;dfõ
i|yka úh'
uf.a Oqr ld,h wdrïN ù udi ;=klg muK miq"
2020 fmnrjdß udifha §" wefußld tlai;a ckmo rdcH
fomd¾;fïka;=j tjlg Y%S ,xld hqo yuqodm;s ¨;skka fckrd,a
Yfõkaø is,ajd zwK §fï j.lSu’ keu;s uQ,O¾uh hgf;a hqo
iufha nrm;< udkj whs;Ska W,a,x>kh lsÍïj,g iïnkaO
jQ njg fpdaokd lrñka Tyqg iy Tyqf.a mjqf,a whg ixpdrl
;ykula mkjkq ,eîh' Y%S ,xldfõ úfoaY wud;HxYh fld<U
wefußld tlai;a ckmo ;dkdm;sj le|jd hqo yuqodm;sjrhdg
tfrysj udkj ysñlï lv lsÍï iïnkaOfhka ikd: jQ fpdaokd
lsisjla fkdue;s nj fmkajd foñka tu ixpdrl ;ykug oeä
l=uka;%Kh 19

úfrdaOh m< lf<ah' hqo yuqodm;sjrhdg iy Tyqf.a mjqf,a


whg weußldj úiska mkjd we;s ixpdrl ;ykug tfrysj
w.%dud;H uyskao rdcmlaI uy;d o m%ldYhla ksl=;a lf<ah'
^miqj" 2021 foieïn¾ udifha §" tlai;a ckmoh úiska kdúl
yuqod nqoaê ks,Odß pkaok fyÜáwdrÉÑ iy Y%S ,xld hqo
yuqodfõ ysgmq udKav,sl ierhka iqks,a r;akdhl hk whg o
tjeksu ixpdrl ;ykula mkjkq ,eîh&'
uf.a wdKavqj .ek fï wdldrfha mQ¾j úksYaphka m,
lf<a ndysr md¾Yajhka muKla fkdfõ' ud n,hg m;aùfuka
miq m<uq Èk fol ;=k we;=<;u furg udOHj, wuq;= l;d
m< jkakg úh' tla m%jD;a;shlska lshejqfKa i,l=Kq l<
mÈl udrejlska ñi fjk;a ;eka j,ska mdr yryd .uka
lrk mÈlhkag fmd,sisfhka ov kshu lrk njhs' ;j;a
m%jD;a;shlska lshejqfKa fld<U isák ish¨u hdplhka
l|jqrej,g hjk nj;a" ÿïßfha ysÕd lk ish¨ fokd
w;awvx.=jg .kakd nj;ah' fï ish,a, wi;H jd¾;d úh'
w¨;ska n,hg m;a jQ kj rchg tjeks wvq m%uqL;d iys;
ldrKd idlÉPd lsÍug ld,hla ;snqfKa ke;' fujeks l;d
furg udOHj, ma,dkaÜ lsÍfuka l=uka;%Klrejka wfmalaId
lf<a wd{dodhl ckdêm;sjrhl= n,hg m;aù we;ehs hk
woyi ishqï f,i uyck;djf.a is;a ;=<g we;=¿ lsÍuh'
tjka m%pdrhka isÿ jQfha ud n,hg m;a jQ ú.i úoHq;a yd
uqøs; udOH m%OdkSkag uf.a md,k ld,h ;=< udOH ksoyig
fyda woyia m%ldY lsÍfï ksoyig iy /iaùfï ksoyig
lsisÿ ndOdjla fkdjk njg iy;slhla ,nd § ;sìh§h'
ud tu m%;s{dj bgq lrk njg l%shdfjkau m%o¾Ykh o lr
;snq‚' ud n,hg m;a ù jeä ld,hla hEug u;af;ka 2020
ckjdß fojk i;sfha uyfmd< YsIH;ajh jeä lsÍu we;=¿
b,a,Sï yhla bÈßm;a lrñka úYajúoHd, isiqka úYd, msßila
ckdêm;s f,alï ld¾hd,h bÈßmsgg /ia jQfhah' tÈk ud
ld¾hd,fha fkdisá kuq;a isiqkag f,alï ld¾hd,hg we;=¿
ùug bv fok f,i;a Tjqka iuÕ idlÉPd lrk f,i;a Wiia
wOHdmk wud;HxYfha ks,OdÍkag uu Wmfoia ,nd ÿkafkñ'
fuu idlÉPdfõ § isiqkag ysñ úh hq;= uyfmd< YsIHdOdrfha
20 f.daGdNh rdcmlaI

ysÕ uqo,a läkñka f.ùug ;SrKh úh' 2022 ud¾;= 31 jeks


Èk rd;%s jk ;=reu uf.a rchg tfrysj lsisÿ fm<md<shla
l÷¿ .Eia" c, m%ydr fyda negka m%ydrj,ska úiqrejd yßkq
,enqfõ ke;'
Bg m%;súreoaOj" 2015 isg 2019 olajd mej;s rch
ckdêm;s f,alï ld¾hd,h wjg lsisjl=g úfrdaO;d oelaùug
bv ÿkafka ke;s w;r" ckdêm;s f,alï ld¾hd,h foig
tk ish¨u fm<md,slrejka l÷¿ .Eia" c, m%ydr iy negka
m%ydr t,a, lrñka úiqrejd yeÍfï meyeÈ,s m%;sm;a;shla o
wkq.ukh lf<ah' ta hq.fha i;sfha fndfyda Èkj, ckdêm;s
f,alï ld¾hd,h wi, f,dagia mdr hqo msáhlg iudk úh'
uu ta fjkqjg w¨;a ixialD;shla y÷kajd §ug W;aidy
lf<ñ' uf.a Oqr ld,h wjika ùug fmr ug b,a,d wiaùug
isÿ jQfha o ud úiskau y÷kajd fuu kj ixialD;sh ksid
njg ielhla ke;' kuq;a ud y÷kajd ÿka fï kj ixialD;sh
wfydais lsÍug Èjd ? fkdn,d fjfyi jQ Bkshd wr.,lrejka
thska ;ukaf.au iqn isoaêhg;a ydks lr .;a;d úh yelsh'
zTn m%d¾:kd lrk foa .ek m%fõiï jkak" th ienE úh yels
hehs’ me/kakka wk;=re yeÕ jQfha kslïu fkdfõ'
2019 jir w. mej;s
wd¾Ól ;;a;ajh

2 019 fkdjeïnrfha § ug Wreu jQfha nrm;< f,i


lvd jegqKq wd¾Ólhls' tu ksid ud n,hg m;a
ù udi lsysmhla we;=<; uq¿ f,dalhu .s, .;a fldaúâ-19
jix.;h fya;=fjka isÿ jQ wd¾Ól ì| jeàug uqyqK §ug Y%S
,xldjg Yla;shla ;snqfKa ke;' 2022 uy nexl= jd¾;djg
wkqj" fldaúâ jix.;hg fmr isgu" tkï 2019 jif¾ § Y%S
,xldfõ wd¾Ól j¾Okh iDK 0'2]l w.hlg jeà ;snq‚'
mdial= bßod fndaïn m%ydrfhka miq 2019 uehs iy cqks udij,
ixpdrl meñŒfï ;shqKq wvq ùula olakg ,enq‚' kuq;a
ixpdrl jHdmdrh 2019 cq,s udifha isg kej; j;djla YS>%fhka
j¾Okh ùug mgka .;a w;r tu jif¾u fkdjeïn¾ ui jk
úg kej;;a tu l¾udka;h h:d ;;a;ajhg m;a ù ;snq‚' 2015
iy 2019 w;r Y%S ,xldj w;aú¢k ,o wd¾Ól lvdjeàug ndysr"
cd;Hka;r fya;= lsisjla fkd;snqKq w;r th iïmQ¾Kfhkau
,xldfõ wNHka;r idOl ksid we;s jQ ;;a;ajhla úh' wfma
wi,ajeis rgj,a jk bkaÈhdj" nx.a,dfoaYh iy ud,Èjhsk
fuu uq¿ ld,iSudj ;=<u 6] - 7] uÜgfï idudkH j¾Ok
fõ.hka idlaId;a lrf.k ;snq‚' weußld tlai;a ckmoh
iy c¾uksh jeks ixj¾ê; rgj,a mjd tu wjqreÿ my ;=<
Yla;su;a wd¾Ól ld¾h idOkhla w;aú¢k ,§'
22 f.daGdNh rdcmlaI

fldúâ -19 jix.;h meñ‚fha Tjqkaf.a rgj,a YS>%fhka


ixj¾Okh fjñka mej;s jljdkqjl ksid tu w¾nqohg uqyqK
§ug Tjqkag Yla;sh ;snqKq nj tl, weußld tlai;a ckmofha
ckdêm;s fvdk,aâ g%ïma iy c¾udkq pdkai,¾jßh jQ
wekafc,d u¾l,a hk fofokdu m%isoaêfha m%ldY lr isáhy'
bkaÈhdj iy nx.a,dfoaYh jeks rgj,a j,g o fldúâ-19
jix.;h fya;=fjka ord.; fkdyels ;rï wd¾Ól ydkshla
isÿ ù we;s njla fmfkkakg ke;af;a o fï ksidh' flfia
fj;;a" 2015 iy 2019 w;r jerÈ l<ukdlrKh fya;=fjka
we;s jQ wd¾Ól ì| jeàu iuÕ fldaúâ-19 jix.;hg uqyqK
§ug Y%S ,xldjg isÿ úh' 2015 Bkshd hymd,k rch n,hg
m;aùug fmr cd;Hka;r uQ,H wruqo, 2014 iema;eïn¾ udifha
m%ldYhg m;a l< wxl 14$285 ork jd¾;dfõ mjid ;snqfKa
Y%S ,xldfõ id¾j wd¾Ól ld¾h idOkh ldf.a;a wfmalaIdjka
blaujd f.dia we;s nj;a" Y%S ,xldj uE; jirj, § lemS
fmfkk wd¾Òl ÈhqKqjla ,nd by< uOHu wdodhï ,nk
rgj,a w;rg tlaùfï udjf;a .uka lrñka isák njh' ;jo"
uE; jir lsysmh ;=< wdishdfõ ixj¾Okh fjñka mj;sk
wd¾Ólhka w;r Y%S ,xldj fõ.j;au j¾Okhla fmkakqï
lrk rgla nj;a tu jd¾;dfõ i|yka úh'
2006 isg 2014 olajd iïmQ¾K jir kjhla Y%S ,xldj
md,kh l< uyskao rdcmlaI rch fï rg ;=, úYd, wd¾Ól
msì§ula we;s lf<ah' 2006 isg 2009 olajd jQ hqo iufha §
jqj;a Y%S ,xldj jirla mdid idlaId;a lr .;a idudkH wd¾Ól
j¾Ok fõ.h 6]la jQ w;r 2010 isg 2014 olajd mYapd;a hqo
iufha § fuu idudkH jd¾Isl j¾Ok fõ.h 6'8] olajd jeä
úh' Y%S ,xldfõ tal mqoa., o< foaYSh wdodhu 2005 wjidkfha
wefußldkq fvd,¾ 1"242 isg 2014 wjidkfha wefußldkq
fvd,¾ 3"819 olajd ;=ka .=Khlska jeä úh' fï wkqj" Y%S
,xldfõ tal mqoa., wdodhu by< kexùug uyskao rdcmlaI
muKla l< fufyjr" ksoyiska miq 1948 isg 2005 olajd
fï rg md,kh l, fiiq ish¨u kdhlhkaf.a iduqysl
odhl;ajh fuka fo.=Khlg;a jvd jeäh' fldaúâ -19
jix.;h fya;=fjka wd¾Ólh yels,S 2022 § Y%S ,xldfõ tal
l=uka;%Kh 23

mqoa., o< foaYSh ksIamdÈ;h wefußldkq fvd,¾ 3"474 olajd


my; jegqKo" tu m%ldYh wog;a j,x.= fõ'
2005 isg 2014 olajd .; jQ ld,h ;=< o< foaYSh
ksIamdÈ;hg idfmalaIj wdKavqfõ Kh wkqmd;h 90] isg 69]
olajd wvq úh' ish¨ fldgia ñ, o¾Ylh 2005 w. § 1"922
isg 2014 w. jk úg 7"299 olajd by< .sfhah' ksoyiska miq
,xld b;sydifha úYd,;u há;, myiqlï f.dvke.Sfï
jevigyk o 2006 iy 2014 w;r l%shd;aul jQ w;r" ta hgf;a
n,Yla;s W;amdokh" wêfõ.S ud¾." m%dfoaYSh yd .%dóh ud¾.
ixj¾Okh" jdßud¾. ixj¾Okh" jrdh" .=jka f;dgqm," úÿ,s
ixfoaY" wOHdmkh" fi!LH hk ish¨ lafIa;% úYd, ÈhqKqjla
,enqfõ h' tu jirj, § Y%S ,xldj fuu wd¾Ól j¾Okh
w;am;a lr .kq ,enqfõ hqoaOfha WÉP;u ld, mßÉfþoh;a"
2007 f.da,Sh wdydr w¾nqoh;a" 2008-2009 f.da,Sh uQ,H
w¾nqohg;a uqyqKq fok .uka h' ta ish,a,gu wu;rj 2006
iy 2014 w;r ld,mßÉfþoh ;=< f,dal b;sydifha by,u
fndr f;,a ñ, .Kka j,g o rdcmlaI wdKavqjg uqyqKq §ug
isÿ úh' 2006 isg 2009 olajd uq¿ ld,h mqrdjgu fndr f;,a
ner,hl idudkH ñ, wefußldkq fvd,¾ 74la jQ w;r 2010
isg 2014 olajd tu idudkH ñ, wefußldkq fvd,¾ 103la úh'
2015 ckjdßfha wdKavq fmr<sfhka miq fï ish,a,
lKmsg yere‚' wd¾Ól j¾Ok fõ.h 2015 § 4'2] olajd
my; jeà" 2019 jk úg iDK 0'2]l w.hlska wjika úh'
2015 iy 2019 w;r Y%S ,xldfõ idudkH j¾Ok fõ.h 3'5] la
jQ w;r th fldaúâ-19 jix.;fha WÉP;u wjia:dj jk 2021
j¾Ifha § jd¾;d jQ j¾Ok fõ.hg iudk úh' 2014 wjidkfha
we'fvd' ñ,shk 42"914 la jQ Y%S ,xldfõ iuia; úfoaY Kh
m%udKh" 2019 wjidkfha we'fvd' ñ,shk 54"811la olajd 28]
lska muK jeä ù ;snq‚' ish¨ fldgia ñ, o¾Ylh 2014 §
7"299 isg 2019 Tlaf;dan¾ wjika jk úg 5"990 olajd wvq ù
;snqK' tfy;a 2015 isg 2019 olajd uq¿ jir my ;=<u fndr
f;,a ner,hl idudkHh ñ, wefußldkq fvd,¾ 60la úh'
th uE; b;sydifha wvqu fndr f;,a ñ,h' 2019 wjidkfha
§ n,hg m;a ùfuka miq" uf.a rch uqyqK ÿka m%n,u wd¾Ól
24 f.daGdNh rdcmlaI

wNsfhda.h jQfha 2015-2019 w;r mej;s rch úiska cd;Hka;r


iaffjÍ;aj ne÷ïlr ksl=;a lsÍu yryd ,nd.;a úYd, jd‚c
Kh f;d.hhs'
hymd,k wdKavqfõ wjidk ld,fha §" fï .eg¨j
cd;Hka;r uQ,H wruqof,a wjOdkhg o ,la ù ;snq‚' 2019
Tlaf;dan¾ udifha §" cd;Hka;r uQ,H wruqo, ,xldfõ
wd¾Òlh .ek m, l< wxl 19$335 ork jd¾;dfõ mjid
;snqfKa" wêl rdcH Kh m%udKh iy wvq úfoia ixÑ;
m%udKh fya;=fjka ,xldfõ wd¾Ólh wys;lr lïmkj,g
f.dÿre úh yels nj;a" fjk;a keÕS tk wd¾Ólhka yd
ii|k úg ,xldfõ o< foaYSh ksIamdÈ;hg idfmalaIj Kh
f.ùug jeh jk uqo,a m%udKh b;d wêl nj;ah' Y%S ,xldj
m%:u jrg iaffjÍ;aj ne÷ïlr ksl=;a lrkq ,enqfõ 2007
uyskao rdcmlaI rch iufha§h' iaffjÍ;aj ne÷ïlr ksl=;a
lsÍu yryd uqo,a /ia lsÍug tjlg rch ;SrKh lf<a ukao
hkak iy fuu uqo,a fhojQ wdldrh ms<sn|j 2007 uy nexl=
jd¾;dfõ §¾> yd iúia;rd;aul meyeÈ,s lsÍula we;'
tu meyeÈ,s lsÍug wkqj" Y%S ,xldj my< ueÈ wdodhï
,nk rgla njg m;aùfuka miq úúO cd;Hka;r Kh fok
wdh;kj,ska iykodhs uQ,H myiqlï ,nd.ekSug ;snqKq
bvlv iSud jQ w;r" tys m%;sM,hla f,i Y%S ,xldjg uQ,H
fjf<|fmd< u; hemSug isÿ úh' cd;Hka;r fjf<| fmdf<ka
jd‚c Kh .ekSfï § fï ish,a, úfoaY úksufhka wdmiq
f.ùug isÿ jk ksid w;sYh m%fõiï úh hq;= nj uyskao
rdcmlaI wdKavqj wdrïNfha isgu fyd¢ka oek isáfhah' ;jo"
tjeks Kh iaffjÍ;aj ne÷ïlr yryd ,nd .kakd úg" Kh
wdmiq f.ùug kshñ; Èkg uq¿ uqo,u tl jr f.ùula f,i
o isÿ l< hq;=h' uyskao rdcmlaI rch 2007 isg 2014 wjidkh
olajd my; i|yka iaffjÍ;aj ne÷ïlr ksl=;a fldg ;snq‚'
2007 we'fvd' ñ,shk 500 ^jir 5ka l,amsÍu&
2009 we'fvd' ñ,shk 500 ^jir 6ka l,amsÍu&
2010 we'fvd' ñ,shk 1"000 ^jir 10ka l,amsÍu&
l=uka;%Kh 25

2011 we'fvd' ñ,shk 1"000 ^jir 10ka l,amsÍu&


2012 we'fvd' ñ,shk 1"000 ^jir 10ka l,amsÍu&
2014 we'fvd' ñ,shk 1"500 ^jir 5ka l,amsÍu&
uyskao rdcmlaI rch iufha iaffjÍ;aj ne÷ïlr yryd
tl;= lr .;a uq¿ uqo, fï wkqj wefußldkq fvd,¾ ñ,shk
5"500ls' fuhska" 2007 § ,nd.;a ñ,shk 500l iaffjÍ;aj
ne÷ïlrh 2012 § ,nd .;a iaffjÍ;aj ne÷ïlrfha uqo,ska
fldgila fhdojd mshjd ;snq‚' fï wkqj 2014 wjidkh jk
úg" b;sßj ;snqKq uq¿ iaffjÍ;aj ne÷ïlr m%udKh wefußldkq
fvd,¾ ñ,shk 5"000la úh' ^2014 wjidkfha ,xldfõ uq¿
úfoaY ixÑ; m%udKh wefußldkq fvd,¾ ñ,shk 8"208la úh'
ta wkqj" uyskao rdcmlaI rch úiska ,ndf.k ;snqKq ish¨u
iaffjÍ;aj ne÷ïlr Kh tljr f.jd wjika l< o" úfoaY
ixÑ;j, fvd,¾ ñ,shk 3"200la ;jÿrg;a b;sßj mj;sk nj
úoHudk úh&' uyskao rdcmlaI wdKavqfjka miq n,hg meñ‚
2015-2019 hymd,k wdKavqj my; i|yka mßÈ iaffjÍ;aj
ne÷ïlr Kh f;d.h wefußldkq fvd,¾ ñ,shk 15"000
olajd ;=ka .=Khlska jeä lf<ah'
2015 we'fvd' ñ,shk 2"150 ^jir 10ka l,amsÍu&
2016 we'fvd' ñ,shk 1"000 ^jir 10ka l,amsÍu&
2016 we'fvd' ñ,shk 500 ^wjqreÿ 5'5ka l,amsÍu&
2017 we'fvd' ñ,shk 1"500 ^jir 10ka l,amsÍu&
2018 we'fvd' ñ,shk 1"250 ^jir 5ka l,amsÍu&
2018 we'fvd' ñ,shk 1"250 ^jir 10ka l,amsÍu&
2019 we'fvd' ñ,shk 1"500 ^jir 5ka l,amsÍu&
2019 we'fvd' ñ,shk 2"900 ^jir 10ka l,amsÍu&
2015-2019 rch úiska ksl=;a lrk ,o iaffjÍ;aj
ne÷ïlr uq¿ m%udKh fï wkqj weußldkq fvd,¾ ñ,shk
12"050la fõ' ^uyskao rdcmlaI hq.fha isg mj;sk fvd,¾
ñ,shk 3"000l iaffjÍ;aj ne÷ïlr iuÕ 2019 wjidkh jk
26 f.daGdNh rdcmlaI

úg iaffjÍ;aj ne÷ïlr uq¿ f;d.h fvd,¾ ñ,shk 15"050la


úh&' 2015 § iaffjÍ;aj ne÷ïlr yryd tl;= lrk ,o uqo,ska
fldgila 2009 § jir 6la ;=< l,a msfrk f,i ,ndf.k
;snqKq wefußldkq fvd,¾ ñ,shk 500l ne÷ulrh mshùu
i|yd Ndú;d lrk ,§' ;jo" 2019 ksl=;a lrk ,o ne÷ïlr
j, uqo,ska fldgila fhdojd 2014 § f.k ;snQ jir 5lska l,a
msreKq wefußldkq fvd,¾ ñ,shk 1"500l neÿïlr mshùug
Ndú;d lrk ,§' fï wkqj jir mylg wvq ld,hl § 2015-
2019 rch iaffjÍ;aj ne÷ïlr ksl=;a lsÍu yryd kj Kh
jYfhka wefußldkq fvd,¾ ñ,shk 10"050la ,ndf.k ;snq‚'
fï wdldrhg 2019 wjidk jk úg wefußldkq fvd,¾ ñ,shk
15"050l iaffjÍ;aj ne÷ïlr f;d.hla ,xldjg ;snqK o" wm
i;= uq¿ úfoaY ixÑ; m%udKh fvd,¾ ñ,shk 7"642la muKla
úh'
2015 isg 2019 olajd ld,h ;=< fuu Kh .ekSï isÿ
jqjo" hymd,k rch úiska tu uqo,ska iaÓr jákdlula we;s
lsisjla f.dvkÕd ;snqfKa ke;' kuq;a uyskao rdcmlaI rch
iaffjÍ;aj neÿïlr yryd ,nd .;a jd‚c Kh uq,§ hqo
úhoï mshjd .ekSug;a" miqj n,d.dr iy uydud¾. jeks
m%Odk ixj¾Ok jHdmD;sj, foaYSh odhl;ajh imqrd,Su
i|yd;a" kd.ßl wvq wdodhï,dNSka fjkqfjka bÈ jQ ksjdi
jHdmD;s" .%dóh ud¾. iy c, yd ikSmdrlaIl jHdmD;s jeks
.%dóh ixj¾Ok lghq;= iy fjk;a tjeks m%fhdackj;a wruqKq
i|yd Ndú;d lr ;snq‚' jeo.;au ldrKh jkafka 2015g fmr
,nd .;a úfoaY Kh wdmiq f.ùfï lsisÿ ÿIalr;djla ,xld
wdKavqjg tjlg fkd;sîuhs' ziqÿ w,s’ há;, myiqlï jHdmD;s
f.dvke.Su iïnkaOfhka ud wdrlaIl f,alïjrhd f,i
lghq;= l< 2005-2015 uyskao rdcmlaI wdKavqj widOdrK
f,i úfõpkhg ,la ù we;'
iuyr há;, myiqlï jHdmD;s È.= ld,Sk wdfhdack
jk w;r tajdfha iajNdjh wkqj wdfhdack u; m%;s,dNhla
,eîug hï ld,hla .; fõ' kuq;a iuyr há;, myiqlï
wdfhdack b;d blaukska m%;s,dN ,nd fohs' WodyrKhla
f,i" uyskao rdcmlaI wdKavqfõ úYd,;u há;, myiqlï
l=uka;%Kh 27

jHdmD;sh jQ fkdfrdÉfpdaf,a .,a wÕ=re n,d.drfha m<uq


wÈhr 2011 fmnrjdß udifha § fufyhqï wdrïN lrk ,§'
2016 Tlaf;dan¾ 31 olajd tu n,d.drh .s.d fjdÜ meh 15"744l
úÿ,sh ksIamdokh lr we;s nj iy thska Wmhd we;s iuia;
wdodhu weußldkq fvd,¾ ñ,shk 1"823la nj jd¾;d lsÍug
ú.Kldêm;s fomd¾;fïka;=jg yels úh' fkdfrdÉfpdaf,a
n,d.drfha wÈhr ;=ku bÈlsÍu i|yd ork ,o úhou fvd,¾
ñ,shk 1"346ls' ta wkqj" fuu jHdmD;sh 2016 jk úg th
bÈlsÍug ork ,o uq¿ úhou blaujñka wdodhï ,nd ;snq‚'
fld<U - lgqkdhl wêfõ.S ud¾.h i|yd wefußldkq
fvd,¾ ñ,shk 292la jeh jQ w;r th 2013 Tlaf;dan¾ 27 jeks
Èk újD; lrk ,§' tu wêfõ.S ud¾.fha .dia;= wdodhfï
wefußldkq fvd,¾ jákdlu .Kkh lr neÆ úg fmkakqï
lrkafka tu jHdmD;sfha uq¿ msßjefhka ;=fkka tllg
jvd jeä m%udKhla m<uq jir y; ;=< wdKavqj Wmhdf.k
;sfnk njhs' lgqkdhl - fld<U wêfõ.S ud¾.h Y%S ,xldjg
meñfKk úfoia wuq;a;kag rg ms<sn| b;d ys;lr m<uq
yeÕSula ,nd §ug odhl jk w;r ixpdrl l¾udka;h
iïnkaOfhka tys we;s jeo.;alu wj;lafiare l< fkdyel'
fïjd §¾> ld,Sk jHdmD;s jk w;r uyskao rdcmlaI rch
úiska bÈ lrk ,o wêfõ.S ud¾. ish,a, ;j jir ishhlg
miqj;a uqo,a Wmhkq we;' uyskao rdcmlaI wdKavqj ksid wo
uq¿ rg mqrdu ldmÜ fh¥ ud¾. moaO;shla o mj;S'
yïnkaf;dg jrdh uyskao rdcmlaI wdKavqfõ fojeks
úYd,;u há;, myiqlï jHdmD;sh úh' th bÈ lrkq ,enqfõ
Y%S ,xldfõ wdkhk-wmkhk fj<|du i|yd fkdfõ' ta i|yd
fld<U jrdh m%udKj;ah' yïnkaf;dg jrdh bÈ lrkq ,enqfõ
bkaÈhka id.rfha m%;skeõ.; lsÍfï uOHia:dkhla yeáhgh'
1970 oYlfha w. isg lsisÿ kj úfoaY úksuh uQ,dY%hla
ks¾udKh lr fkd;snQ Y%S ,xldfõ wd¾Ólh úúOdx.SlrKh
lsÍfï wjYH;djhla ;snq‚' fuu jrdh fm!oa.,SlrKh
lsÍug rdcmlaI rchg lsisÿ woyila fkd;snQ kuq;a 2015-
2019 rch fuu jrdh phskd u¾pkaÜ iud.ug jir 99lg
nÿ ÿkafkah' ta l%shdfjka Tjqka ,xldjg kj N+ foaYmd,k
28 f.daGdNh rdcmlaI

m%Yakhla o we;s lf<ah' fuu jrdh i|yd ,nd .;a uq¿ úfoaY
Kh m%udKh m<uq wÈhr i|yd wefußldkq fvd,¾ ñ,shk
361la iy fojk wÈhr i|yd fvd,¾ ñ,shk 810la h' fï jrdh
weußldkq fvd,¾ ñ,shk 1"120l mQ¾j f.ùula ,ndf.k Ök
iud.ug nÿ § we;s ksid th bÈlsÍfï úhou Y%S ,xld rch
úiska oekgu;a fidhdf.k ;sfí'
oeka Ök l<ukdldß;ajh hgf;a" yïnkaf;dg jrdh
cd;Hka;r m%;skeõ.; lsÍfï uOHia:dkhla njg m;a fjñka
;sfí' fuh lkafÜk¾" f;d. NdKav" idudkH NdKav" jdyk
keõ.; lsÍu iy øj f;d. NdKav keõ.; lsÍug myiqlï
iys; f,dj úYd,;u keõj,g jqj;a meñ‚h yels" .eUqre
jrdhls' th oekgu;a jdyk m%;skeõ.; lsÍfï uOHia:dkhla
yeáhg úfYaI ;ekla ,ndf.k we;s w;r oeka tys jdyk
wx.k myiqlï mq¿,a lsÍug ;j;a weußldkq fvd,¾ ñ,shk
8la wdfhdackh lsÍug kshñ;h'
uyskao rdcmlaI rch iufha 2010 iy 2011 jirj, jir
oyhlska l,a msfrk mßÈ ,ndf.k ;snqKq wefußldkq fvd,¾
ñ,shk 1"000 ne.ska jQ cd;Hka;r iaffjÍ;aj ne÷ïlr fol
2020 iy 2021 § uu mshjd oeuqfjñ' hymd,k rch úiska
2016 § wjqreÿ 5'5lska l,a msfrk wldrhg ,ndf.k ;snqKq
wefußldkq fvd,¾ ñ,shk 500l iaffjÍ;aj ne÷ïlrho 2022
ckjdß udifha § uu mshjd oeuqfjñ' fuu Kh f.ùu i|yd
;j;a Kh .ekSula isÿ fkdjQ neúka" udf.a md,k ld,h
;=< § ,xldjg f.ùug we;s iaffjÍ;aj ne÷ïlr f;d.h
wefußldkq fvd,¾ ñ,shk 12"550la olajd wvq úh' Y%S ,xldfõ
ksoyfika miq b;sydifha wdKavqfõ iuia; úfoaY Kh f;d.h
wvq l< tlu kdhlhd uu fjñ' 2019 wjidkfha wefußldkq
fvd,¾ ñ,shk 54"811la jQ uq¿ úfoaY Kh m%udKh 2022 cqks
udih wjika jk úg wefußldkq fvd,¾ ñ,shk 48"731la
olajd wvq ù ;snq‚' th 12]l wvq ùuls' 2015-2019 wdKavqj
.;a Kh f;d.h ksid úfoaY Kh f;d.h wvq lsÍug iy
úfoaY Kh f.ùu i|yd jd¾Islj fjka lrk uqo,a m%udKh
wvq lsÍug Wmdh ud¾.hla fkdue;sj fï rgg meje;aula
ke;'
l=uka;%Kh 29

Y%S ,xldj wd¾Ól jYfhka b;d wiSre ;;a;ajhl


isák nj ud n,hg m;aùug fmr isgu f,dalh fyd¢ka
oek isáfhah' 2019 fkdjeïn¾ ui w. § ud bkaÈhdjg .sh
wjia:dfõ § w.ue;s kf¾kaø fudaÈ zwd¾Ólh Yla;su;a lsÍug’
wmg fvd,¾ ñ,shk 400l Kh myiqlula ,nd ÿkafkah'
w.%dud;H uyskao rdcmlaI uy;d Bg i;s lsysmhlg miq
2020 fmnrjdß udifha § bkaÈhdjg .sh wjia:dfõ §" Y%S
,xldj úiska bkaÈhdjg f.ùug ;sfnk Kh f.ùu i|yd
jir ;=kl wu;r ld,hla b,a,d isáfhah' bkaÈhdj tjeks
m%;sjHqy.; lsÍulg tlÕ jqjfyd;a Ökh o th wkqj hEug
bv we;s nj Tyq tys § lshd isáfhah' tu ixpdrfha § o
yskaÿ mqj;am; w.%dud;H uyskao rdcmlaI uy;df.ka wik
,o m%Yakhla jQfha Y%S ,xldjg Kh f.ùug yelsfõo hkakhs'
thg w.ue;sjrhdf.a ms<s;=r jQfha —fudk foa isÿ jqK;a wfma
Kh f.ùu meyer yeÍug woyila ke;sh˜ hkakhs' fï wkqj"
uf.a md,k ld,h wdrïNfha isgu" Y%S ,xldfõ wd¾Ólh
ms<sn| ´kEu idlÉPdjl §" Kh f.ùu meyer yeÍu iy
Kh m%;sjHqy.; lsÍu hk fhÿï Ndú; jQ nj fmfka' ug
2015-2019 rcfhka Wreu jQ wd¾Ólfha ;;a;ajh flnÿ ù oehs
thska ukdjg meyeÈ,s jkq we;'
kuq;a 2014 wjidkfhka miq wm wdKavqj hymd,k
ikaOdkhg Ndr fok úg ,xldjg Kh wdmiq f.jd.;
fkdyels fõ hehs ielhla lsisfjl=j;a ;=< fkdùh' 2015-2019
rch cd;sl Kh f;d.h úYd, jYfhka jeä lrk w;ru
ck;djf.ka wh lrk nÿ uqo,a o úYd, jYfhka jeä lf<ah'
idudkHfhka wdKavqjla jeämqr nÿ wh lrkafka kï" Khg
uqo,a .ekSfï wjYH;djh ks;e;skau wvq fõ' kuq;a hymd,k
rch hgf;a Kh;a" nÿ;a hk ta folu tljr jeä jQfhah'
rcfha nÿ wdodhu 2014 wjidkfha § remsh,a ñ,shk 1"050"362
isg 2019 wjidkfha § remsh,a ñ,shk 1"734"925la olajd by<
f.dia ;snq‚' nÿ nr jeä jk ;rug jd‚c jHdmdr iy
mqoa.,hka hk md¾Yaj folu ,nk wdodhï ixfldapkh ùu
fya;=fjka mßfNdackh iy wdfhdackh i|yd jeh l< yels
uqo,a wvq fõ' by< nÿ wkqmd;hla iEu úgu wd¾Òlh ;=<
30 f.daGdNh rdcmlaI

úhoï iy wdfhdack wvq lrkq ,nhs'


wd¾Ól l%shdldrlï W;af;ackh lsÍu i|yd ck;dj u;
iy jHdmdr u; mkjd we;s nÿ nr wvq lrk nj zfi!NdHfha
oelau’ keu;s uf.a 2019 m%;sm;a;s m%ldYkfha meyeÈ,sju
i|yka ù ;snq‚' ud n,hg m;a ù Èk lsysmhlg miq udf.a
kj leìkÜ uKav,h nÿ wvq lsÍug ;SrKh lf<ah' tl;=
l< w.h u; noao 15] isg 8] olajd wvq lrk ,o w;r"
jeÜ noao i|yd jk msßjegqï iSudj uilg re' ñ,shk 1 isg
uilg ñ,shk 25la olajd jeä lrk ,§' cd;sh f.dvke.Sfï
noao" Wmhk úg f.ùfï noao iy fmd,S u; r|jd .ekSfï
noao wfydais lrkq ,enQy' úÿ,s ixfoaY noao 30] isg 5] olajd
wvq lrk ,o w;r bÈlsÍï lafIa;%fha wdodhï nÿ 28] isg 14]
olajd wvq lrk ,§' lDIsl¾u" i;aj md,k ëjr yd f;dr;=re
;dlaIKh jeks lafIa;% u; mkjd ;snQ nÿ bj;a lrkq ,enQ
w;r" l=vd yd uOHu mßudKfha jHjidhka u; mkjd ;snQ
nÿ wvq lrk ,§' rdcH wdodhï mj;ajdf.k hEu i|yd nexl=
yd uQ,H wdh;k u; mkjd ;snQ 15] jeÜ noao tf,iu mj;ajd
.kq ,enQ w;r" f¾.=j wdY%s; jrdh wh nÿ jeä lrk ,§'
fujka mshjrj,g wu;rj" w¿;a Kh .ekSï u; mokï jQ
jHdmD;s fhdackd wfydais lsÍug yd rdcH úhoï wvq lsÍug
wms lghq;= lf<uq' 2019 foieïn¾ 5 jk Èk ,xld jd‚c
uKav,h udOH ksfõokhla ksl=;a lrñka fï nÿ ixfYdaOk
u.ska wd¾Ólh W;af;ackh jkq we;s njg Y=Njd§ woyia m<
lf<ah'
.%dóh wd¾Ólhg W;af;ackhla f,i 2019 foieïn¾
5 jeks Èk .ïñßia" mqjla" idÈlald" ishU,d" l=re÷" lrdnq
keá" bÕ=re" ly iy tkid,a jeks m%Odk l=¿nvq iy wdY%s;
ksIamdok wdkhkh lsÍu iy m%;swmkhkh lsÍu jydu
l%shd;aul jk mßÈ ;ykï lrñka wms .eiÜ ksfõokhla
ksl=;a lf<uq' ,xldfõ foaYSh ksIamdokj, ñ, by< kexùug
iy wmkhk m%ñ;Ska mj;ajdf.k hEu i|yd wms tu mshjr
.kq ,enQfhuq' ù lsf,dajla i|yd wju iy;sl ñ, re' 50la
f,i ia:dms; lrk ,§' 2015 ckdêm;sjrK iufha § wfma
rchg t,a, jQ m%Odku fpdaokdjla jQfha wdKavqfõ ys;j;=ka
l=uka;%Kh 31

u;ameka l¾udka;h i|yd t;fkda,a wdkhkh lrk njhs'


uu ckdêm;s Oqrhg m;a jQ miq me,aj;a;" fijk., jeks iSks
lïy,aj, l<ukdlrejka le|jd" Tjqkaf.a l¾udka;j,ska
w;=re ksIamdokhla f,i ,efnk t;fkda,aj,g lrkafka
l=ula oehs uu úuid isáfhñ' wvq ñ,g t;fkda,a msgráka
f.kajk ksid foaYSh t;fkda,a j,g fjf<|fmd<la ke;s nj
Tjqyq ug mejiQy' uu t;fkda,a wdkhkh jydu keje;ajQ
w;r tu fya;=fjka foaYSh iSks l¾udka;Yd,d tl /hlska
úYd, ,dNhla ,eîug mgka .;af;ah'
2015 - 2019 rch úiska ,nd.;a fiajd iy iemhqï i|yd
ysÕ uqo,a f.ùu ug Wreu jQ m%Odk .eg¨jla úh' frday,aj,
T!IO yd fiajd iemhSu i|yd fi!LH wud;HxYfhka remsh,a
ì,shk 25la f.ùug ;snq‚' fcHIaG mqrjeishkaf.a fmd,S
wkqmd; iykdOdrh i|yd wdKavqfjka nexl=j,g f.úh hq;=
uqo, re' ì,shk 45la úh' fmdfydr iemhqïlrejkag f.úh
hq;= uqo, re' ì,shk 24la úh' bÈlsÍï fldka;%d;alrejkag
fkdf.jQ uqo, re' ì,shk 18la úh' ud n,hg m;a jQ uq,a udi
lsysmh ;=< ysÕ uqo,a fkdf.ùu fya;=fjka ish¨u frday,aj,g
T!IO iemhSu m%udo jQ w;r fmdfydr iud.ï fmdfydr ,nd
ÿkafka o ke;' ud n,hg meñfKk úg miq.sh rch 2020
jir i|yd whjeh iïu; lr ;snqfKa o ke;' w;HdjYH
fndfyda foa i|yd uqo,a wkqu; ù ;snqfKa ke;' fuu ysÕ
uqo,a f.ùug wms md¾,sfïka;=fõ fhdackdjla iïu; lr
.ekSug W;aidy l< kuq;a ta jk úg ;ju;a md¾,sfïka;=fõ
nyq;rhla ;snQ úmlaIh úiska th j,lajd,k ,§'
tu ksid ug ,enqKq m<uq wjia:dfõ §u tkï 2020 ud¾;=
3 fjksod md¾,sfïka;=j úiqrejd yer wdKavql%u jHjia:dfõ
150^3& j.ka;sfhka ud i;= n,;, m%ldrj by; lS ysÕ uqo,a
f.jd B<Õ md¾,sfïka;= ue;sjrKh mj;ajkq ,enQ 2020
wf.daia;= ui olajd rg mj;ajdf.k hEug ug yels úh' rfÜ
wd¾Ól l%shdldrlï W;af;ackh lsÍfï tla l%uhla jQfha Y%u
n<ldfha /lshd kshqla;sh iy;sl lsÍuhs' fuu wruqK bgq
lr .ekSug 2020 ckjdß udifha § /lshd úrys; WmdêOdÍka
50"000lg jeä msßilg /lshd wjia:d ,nd §ug wms lghq;=
32 f.daGdNh rdcmlaI

lf<uq' rdcH fomd¾;fïka;= iy w¾O rdcH wdh;kj,


mj;sk mqrmamdvq ms<sn| f;dr;=re tla/ia lr w¨; n|jd
.kakd mqoa.,hka jydu fuu ;k;=rej,g wkqhqla; lsÍug
kshñ;j ;sì‚' flfia fj;;a fldúâ-19 jix.;fha jHdma;sh
iy md¾,sfïka;=j úiqrejd yeÍu fya;=fjka fuu jevigyk
l%shd;aul lsÍu m%udo úh' md¾,sfïka;= ue;sjrKh wjika
jQ jydu 2020 wf.daia;= udifha § /lshd 50"000la ,nd §fï
jevigyk hgf;a f;dard.;a /lshd úrys; WmdêOdÍkaf.a
kï rdcH fiajd wud;HxYfha fjí wvúfha m< lr ;snq‚'
miqj Tjqkag iaÓr mokñka ixj¾Ok ks,OdÍka f,i m;aùï
,sms ksl=;a lrk ,§'
fuu úYajúoHd, WmdêOdÍka úYajúoHd,j, bf.k
.;a úIhka ;=<ska /lshd ia:dkhg wjYH l=i,;d m%.=K lr
fkdisá w;r Tjqkag kj l=i,;d ms<sn| mqyqKqjla ,nd §ug
wdKavqjg isÿ úh' fï w;aoelSu ksid ish¨u úYajúoHd,j,
Wmdê wfmalaIlhskag f;dr;=re ;dlaIK mdGud,d ,nd §u
ud wksjd¾h l< w;r tuÕska isiqka Wmdêh ,nd.kakd úg
hï kùk ksmqK;djhlska o ikakoaOj isákq we;s nj wfma
wfmalaIdj úh' fï i|yd ish¨u úYajúoHd,j,g wu;r
mß.Kl myiqlï ,nd §ug uqo,a fjka lrk ,§' we;eï
úYajúoHd, oeka fï mdGud,dj id¾:lj ksu lrk isiqkag
fjku ämaf,daudjla o ,nd fokq ,nhs'
oaú;Shsl wOHdmkfha §" ud y÷kajd ÿka kuq;a iïmQ¾K
lsÍug fkdyels jQ w;sYhskau jeo.;a m%;sixialrKhla o
we;' fï jk úg" fï rfÜ we;af;a iEu isiqfjl=u tlu
udj;la Tiafia bÈßhg f.k hEug W;aidy lrk wOHdmk
l%uhls' ud y÷kajd §ug W;aidy l< m%;sixialrKh jQfha 6
fyda 7 fYa‚j, isg /lshd b,lal lr .;a mdGud,d yeoEÍug
isiqkag úl,am ,nd §uhs' uu fï i|yd wOHdmk{hkaf.
ka ieÿï,;a ld¾h idOl n<ldhla m;a lr fuu jevigyk
i|yd Ndú; lsÍug wjYH fm< fmd;a mjd ilia lr jQfhñ'
fuys kshuq jHdmD;sh 2022 § Èh;a lsÍug kshñ;j ;snqK;a
ta jk úg rfÜ mej;s ;;a;ajh ksid wmg th idlaId;a lr
.ekSug fkdyels úh'
l=uka;%Kh 33

iudcfha my<u wdodhï ,nk mjq,aj, ;reK ;re‚hka


100"000la n|jd .ekSu i|yd nyqld¾h ixj¾Ok ld¾h
idOl n,ldhla o uf.a wdKavqj úiska msysgqjk ,§' úêu;a
wOHdmkhla fyda ksmqK;d fkdue;s" oßø;djfhka fmf<k
iudc fldgia b,lal.; wdldrhg iún, .ekaùu fuu
jevigyfka wruqK úh' jfhdajDoaO" frda.S foudmshka fyda
wdndê; idudðlhka isák mjq,l /lshd úrys; mqoa.,fhl=
ùu fuu jevigyk hgf;a n|jd .ekSfï § fhdod.;a úfYaI
ks¾Kdhlhla úh' whÿïlref.a mÈxÑ ia:dkh wdikakfha
mj;sk /lshd wjia:d u; mokïj n|jd .;a whg jD;a;Sh
mqyqKqj ,nd §ug kshñ;j ;snq‚' mqyqKq ld,h ;=< Tjqkag
remsh,a 22"500 l udisl §ukdjla iy mqyqKqfjka miqj re'
35"000l jegqmla ,nd §ug kshñ; úh' fï jevigyfka wruqK
jQfha iEu .%du fiajl fldÜGdYhlu jvd;a wjodkug ,la ù
isák mjq,a úfYaIfhka b,lal lr .ksñka .%dóh m%foaYj,
oßø;djh wju lsÍuh'
f.da,Sh fldaúâ - 19 jix.;h

m iqj zfldaúâ-19Z f,i kï lrk ,o kj fldfrdakd


jhsria m%fNaohla 2020 ckjdß ;=kajk i;sh jk
úg uyck Ökh ;=< jHdma; fjñka mej;s w;r ;dhs,ka;h"
ol=Kq fldßhdj iy cmdkh hk rgj, o frda.Ska y÷kdf.k
;snq‚' Ökfha me;sfrñka mej;s fï kj fldfrdakd jhsria
frda.h f,dj mqrd jHdma; fjk jix.;hla njg m;a úh yels
nj f,dalh oekqj;a fjñka isáfhah' rg ;=<g meñfKk .=jka
u.Ska w;r isáh yels frda.Ska y÷kdf.k yqol,d lrk f,i
Y%S ,xldfõ fi!LH wud;HxYh nKavdrkdhl cd;Hka;r
.=jka f;dgqmf<a ks,OdÍkag Wmfoia ,nd ÿkafkah'
wêl WK" leiai iy fiïm%;sYHdj jeks fldfrdakd
jhsria wdidokh fmkakqï lrk frda. ,laIK iys;j Y%S
,xldjg meñfKk mqoa.,hska .=jka f;dgqm< mßY%fha §
mÍlaIdjg ,la lsÍug kshñ; jQ w;r" y÷kd .;a frda.Ska
fld<U fndajk frda. frdayf,a yqol,d lr m%;sldr lsÍug
kshñ; úh' kj jhsrifha frda. ,laIK fmkakqï lrkafka
kï ffjoH Wmfoia ,ndf.k Tjqkaf.a .uka b;sydih
ms<sn| ish¨ f;dr;=re ffjoHjrekag fy<s lrk f,i o
fi!LH n,OdÍka rg ;=<g meñfKk ixpdrlhskaf.ka b,a,d
isáfhah' 2020 ckjdß udifha wjidk i;sfha isg kj frda.fha
l=uka;%Kh 35

me;sÍu fõ.j;a jkakg mgka .;af;ah' Ök fi!LH n,OdÍka


jd¾;d lf<a fldfrdakd jhsria wdidokfhka ñh.sh ixLHdj
9 olajd;a frda.Ska ixLHdj 440 olajd;a by< f.dia we;s njh'
fï fjk úg ish¨u urK isÿ ù ;snqfKa Ökfha yqfnhs
m<df;a jQ w;r" tys w.kqjr jk jqydka k.rh jix.;fha
flakaøia:dkh úh' ñh.sh whf.ka fndfyda fofkla jhi
wjqreÿ 60 fyda Bg jeä wh jQ w;r iuyr whg fjk;a wikSm
;;a;ajfhka o ;snq‚' fuu uq,a wjÈfha §" fuu kj jhsrifha
yeisÍu .ek lsisfjl= lsisjla oek isáfha ke;' 2020 ckjdß
23 jk Èk isg jqydka k.rfhka msg;g flfrk ish¨u
m%jdyk lghq;= Ök n,OdÍka úiska ;ykï lrk ,§' ckjdß
24 jk Èk Ökfha cd;sl fi!LH fldñiu úiska fldfrdakd
jhsria frda.Ska 830la ;yjqre l< w;r urK ixLHdj 26 olajd
by< f.dia ;snq‚' B<Õ oji jk úg Ökh ;=< ;yjqre jQ
frda.Ska 1"287la jd¾;d jQ w;r" urK ixLHdj 41 olajd by<
f.dia ;snq‚'
fï jk úg udrdka;sl kj frda.h Ökfhka msg;
jHdma; ù Y%S ,xldjg o meñŒug jeä bvla we;s nj fmfkkakg
;snQ fyhska" 2020 ckjdß 26 jk Èk" uu fldfrdakd jhsria
jix.;hg tfrysj igka lsÍu i|yd ffjoH jD;a;slhkaf.
ka iukaú; cd;sl ld¾h idOl n,ldhla msysg jQfhñ'
2020 ckjdß 27 jk Èk Y%S ,xldfõ m<uq fldfrdakd jhsria
frda.shd fidhd .kq ,eîh' weh Ökfhka meñ‚ ixpdrl
ldka;djla úh' ckjdß 28 jk Èk fi!LH fiajd wOHlaI
ckrd,a úfYaI{ ffjoH wks,a cdisxy uy;d úiska fldfrdakd
frda.Skag m%;sldr lsÍug rg mqrd frday,a 11la fjka lrk ,§'
2020 ckjdß 31 jk Èk" f,dal fi!LH ixúOdkh jqydka
fldfrdakd jhsrifha me;sÍu zcd;Hka;r wjOdkhg ,la
úh jq;= uyck fi!LH yÈis wjia:djlaz f,i m%ldYhg m;a
lf<ah'
fï jk úg" ;yjqre jQ frda.Ska 9"320ka 98la muKla
Ökfhka msg; isá w;r" Ökfhka msg; lsisÿ urKhla jd¾;d
ù fkd;snq‚' 2020 ckjdß ui wjidkfha § f,dal fi!LH
ixúOdkfha Y%S ,xldfõ ksfhdað; ffjoH rishd fmkaâfia
36 f.daGdNh rdcmlaI

udOH fj; m%ldY lf<a" we;súh yels ´kEu ;;a;ajhlg


uqyqK §ug Y%S ,xldj fyd¢ka iQodkï nj;a" tu iQodku
by<u uÜgñka wëlaIKh jk nj;ah'
Y%S ,xldfõ m<uq Y%S ,dxlsl fldaúâ-19 frda.shd 2020
ud¾;= 10 jk Èk fidhd .kakd ,§' Tyq b;d,s ixpdrlhska
msßila iuÕ fiajh l< ixpdrl ud¾f.damfoaYlfhl= úh'
B<Õ Èkfha tkï 2020 ud¾;= 11 jk Èk f,dal fi!LH
ixúOdkh úiska fldaúâ-19 frda.h f,dal jHdma; jix.;hla
f,i ks, jYfhka m%ldYhg m;a lrk ,§' fï iu. wms 2020
wfma%,a 20 olajd jydu l%shd;aul jk mßÈ ish¨u mdi,a jid
oeóug mshjr .kq ,enqfjuq' Wmldrl mka;s jid oeóug o
ksfhda. flre‚' fï jk úg rg mqrd ksfrdaOdhk uOHia:dk
18la muK ia:dms; lr ;snQ w;r" ta jk úg;a úfoaYhkays isg
meñ‚ 1"800la muK tu uOHia:dkj, fkajdislj isáhy'
2020 wfma%,a uq,§ uu f,dal fi!LH ixúOdkfha wOHlaI
ckrd,a wdpd¾h fgâfrdia woakdï f.ífrhsiia iuÕ ÿrl:k
ixjdohla meje;ajQ w;r tys § f,dal fi!LH ixúOdkfha
m%Odkshd fldfrdakd jhsria jix.;hg tfrys igfka § uq¿
rchu n,uq¿ .ekaùu .ek ug ia;=;s lf<ah'
2020 wfma%,a 9 jk Èk" fuu kj jhsrih me;sÍu
j<lajd .kafka flfiao hkak ms<sn|j jvd mq¿,a msßilf.
ka úfYaI{ ffjoH woyia ,nd .ekSfï wruq‚ka fldaúâ-19
je<elaùfï ld¾h idOl n,ldh iuÕ úúO flaIa;%hka
ksfhdackh lrk ffjoH úfYaI{hskaf.a /iaùula uu
le|jQfhñ' úfYaI{ ffjoH iS;d wrfòfmd," fi!LH fiajd
wOHlaI ckrd,a úfYaI{ ffjoH wks,a cdisxy" úfYaI{
ffjoH jðr fiakdr;ak" úfYaI{ ffjoH wdkkao úfÊúl%u"
uydpd¾h ir;a chisxy" uydpd¾h w¾cqk o is,ajd" úfYaI{
ffjoH tï'iS' ùrisxy" uydpd¾h kS,sld u,úf.a" uydpd¾h
m%idoa lgq,kao" uydpd¾h jðr Èidkdhl" uydpd¾h rxckS
.uf.a" úfYaI{ ffjoH l=uqÿkS rK;=x." úfYaI{ ffjoH
wñ; m%kdkaÿ" úfYaI{ ffjoH bkaÈld ,ekfrda,a iy úfYaI{
ffjoH cQâ iuka; tu ffjoH úfYaI{hka w;r úh'
l=uka;%Kh 37

jhsrih me;sÍu je<elaùu i|yd oekgu;a wdrïN


lr we;s ksfrdaOdhk jevigyk fuu ffjoH úfYaI{hska
meiiqug ,la l< w;r tu jevms<sfj< fuu jhsrih me;sÍu
je<elaùu i|yd .; yels jvd;au M,odhS m%fõYh f,i o
Tjqka ye¢kaùh' fï frda.h me;sÍu je<elaùu i|yd .; hq;=
m<uq mshjr jkafka uyck;dj yels;dla ksjfia /£ isàu
nj;a" ksjiska msgjk úg iEu wjia:djlu uqL wdjrK
me<§u" uqyqK iam¾Y lsÍfuka je<lSu" iEu wjia:djlu
ógrhl iudÔh ÿrla mj;ajd .ekSu" ks;r w;a fia§u jeks
fi!LH Ndú;djkaj,g wkql+,j lghq;= lsÍu w;HdjYH
jk nj;a Tjqyq wjOdrKh l<y' úfYaI{ ffjoHjrekaf.a
Wmfoia u; jhsrifha jHdma;sh md,kh lsÍu i|yd wjYH
úg § §mjHdma;j fyda Èia;%slal jYfhka we¢ß kS;sh mekùï"
.uka iSud lsÍï iy f,dlavjqka mekùuo isÿ úh' flfia
fj;;a" ish¨u Èia;%slalj, ù f.dú;ek" uiqka we,a,Su iy
úúO j.d lghq;=j, kshq;= whg ;u tÈfkod lghq;= lrf.k
hEug wjir ,eì‚'
w;HdjYH wdydr iy wfkl=;a NdKav ck;djg
wLKavj iemhSu i|yd mqoa.,sl fj<÷ka iy iqmsß fj<|ie,a
yryd fnod yeÍfï l%uhla rch úiska l%shd;aul l< w;r
ta yryd we¢ß kS;sh mj;sk fõ,djka yS§ uyck;djg
ksjfia isgu Tjqkag wjYH NdKav ñ, § .ekSug yels úh'
w;HdjYH fiajd iemhSu i|yd yer ish¨u Èia;%slal w;r
.uka ìuka iïmQ¾Kfhkau ;ykï lr ;snq‚' fï wldrhg
mkjk ,o oeä f,dlavjqka j,ska wfmalaIs; m%;sM, ,eì‚'
2020 uehs ;=kajk i;sh jk úg Y%S ,xldj ;=< fldaúâ-19
me;sÍu md,kh lr we;s nj;a" ta jk úg je,sir kdjql
yuqod l|jqf¾ me;sfrñka mej;s kdúl yuqod fmdl=r yereK
úg jhsrifha me;sÍula fkdue;s nj;a jd¾;d lsÍug fi!LH
fiajd wOHlaI ckrd,ajrhdg yels úh'
fldaúâ-19 me;sÍu je<elaùfï Y%S ,xldfõ id¾:l;ajh
úfoaYSh md¾Yjhkaf.a o wjOdkhg ,la jQ w;r" 2020 uehs
23 jk Èk" bka§h w.%dud;H kf¾kaø fudaÈ ud iuÕ l<
ÿrl:k ixjdohl §" fldaúâ-19 jHdma;sh uev,Sfï § wm ,enQ
38 f.daGdNh rdcmlaI

id¾:l;ajh ms<sn|j uf.a rchg m%Yxid lf<ah' 2020 ckjdß


w. jk úg fldúâ-19 jhsrih Ökfha jHdma; ùu W;aikak
ùu;a iuÕ" Ökfha isá Y%S ,dxlsl isiqka ,xldjg wdmiq f.kajd
.ekSu uf.a rcfha m%uqL;djhla njg m;a úh' Ökfha ;ju;a
f,dlavjqka lr fkd;snQ m%foaYj, Ôj;a jQ isiqka m%:ufhka
Y%S ,xldjg meñŒug mgka .;ay' ta i|yd Y%S ,xlka .=jka
fiajh isiqkag 50] l jÜgula hgf;a .=jka álÜm;a ,nd
ÿkafkah' Ökfha isá isiqka 500lg wdikak msßila fuf,i
kej; Y%S ,xldjg f.kajd .kq ,enqfõ ckjdß udifha wjika
Èk lsysmfha§h' Tjqka .=jka f;dgqmf<a § ffjoH mÍlaIK
j,g ,la fldg ksfjiaj,g hjkq ,eîh'
Y%S ,dxlsl isiqka 33 fofkl= fldfrdakd jhsrifha
uQ,drïNl ia:dkh jQ jqydka k.rfha Ôj;a jQy' ta jk
úg Ök n,OdÍka jqydka k.rhg we;=,aùu iy msgùu
iïmQ¾Kfhkau ;ykï lr ;snq‚' w;rux jQ isiqka kej;
fld<Ug f.k tau i|yd Y%S ,xlka .=jka fiajfha úfYaI
.=jka hdkhla fl<skau jqydka k.rh fj; heùug uu
;SrKh lf<ñ' Tjqka iDcqju Èh;,dj m%foaYfha bÈ lrk ,o
kj ksfrdaOdhk uOHia:dkhlg /f.k f.dia i;s foll
ld,hla ksfrdaOdhkg ,la lr ksfjia fj; heùu wfma
ie,iqu úh' Y%S ,dxlsl isiqka bj;a lr .ekSu i|yd Y%S ,xlka
.=jka fiajfha úfYaI .=jka hdkhla 2020 ckjdß 31 jk
Èk iji jqydka cd;Hka;r .=jka f;dgqm<g ,Õd jQ w;r
tu fufyhqu ie,iqï l< mßÈu isÿ úh' tl, jix.;hg
tfrysj igka lsÍu ish¨ mqrjeishkaf.a iduQysl W;aidyhla
f,i ie,l=‚' ;u Ôú;h mrÿjg ;nd jqydka fj; mshdir
l< Y%S ,xlka .=jka fiajfha ld¾h uKav,h ;ukag ysñ
.=jka .uka §ukd mjd m%;slafIam lr" .=jka f;dgqm< ld¾h
uKav,h i|yd uqyqKq wdjrK iy w;ajeiqï ñ, § .ekSug
tu uqo,a mß;Hd. lrk ,§'
2020 ud¾;= ui ueo jk úg" Y%S ,xld úfoaY fiajd
kshqla;s ld¾hdxYh fldfrdakd jhsria wjodku myj hk ;=re
lsisÿ Y%S ,dxlslfhl=g /lshd i|yd úfoaY.; ùug wjir
fkd§ug ;SrKh lr ;snq‚' jix.;h f,dalh mqrd me;sÍ
l=uka;%Kh 39

hEu;a iuÕ úúO rgj, fi!LH moaO;s tlska tl ì| jefgoa§"


úfoia.; Y%S ,dxlslhka kej; furgg f.kajd .ekSu i|yd
jQ b,a,Sï f,dalfha iEu Èidjlskau .,d taug mgka .;af;ah'
tlai;a rdcOdksh" ´iag%ේ,shdj iy fjk;a rgj, ffjoH
úoHdj ms<sn| mYapd;a Wmdê yodrk Y%S ,dxlsl ffjoHjrekaj
kej; furgg f.kajd .kakd f,io b,a,Sï bÈßm;a úh' 2020
wf.daia;= md¾,sfïka;= ue;sjrKh meje;aùug fmr udi ;=k
we;=<;" bkaÈhdj" tlai;a rdcOdksh" ´iag%ේ,shdj" ñhkaudrh"
cmdkh" ;dhs,ka;h" reishdj" l=fõÜ" tlai;a wrdì tó¾
rdcHh" fn,reia" weußld tlai;a ckmoh" wm%sldkq uyoaùmh"
fi!È wrdìh" lgd¾" ms,smSkh iy ;j;a fndfyda rgj,ska
úfYaI .=jka hdkd u.ska Y%S ,dxlsl isiqka iy Y%ñlhka oyia
.Kkla wdmiq f.kajd .kakd ,§' 2020 uehs udih wjika
jk úg" ;j;a 38"000lg wêl msßila kej; ,xldjg meñŒu
i|yd fmdfrd;a;= f,aLkj, isáhy'
jix.;fha m%;súmdl f,i /lshd fj<|fmdf<a yels,Su"
fldka;%d;a;= wysñ ùu" fiajd n,m;% §¾> fkdlsÍu iy
;djld,sl /lshd keje;aùu hk lreKq fya;=fjka úfoaY.;
Y%S ,dxlsl Y%ñlhska mSvdjg m;a ù isáhy' úfoaY.; Y%S ,dxlsl
Y%ñlhkaf.ka ie,lsh hq;= ixLHdjla f,aLk.; fkdjQ fyda
wl%uj;a ixl%u‚lhka jQ w;r" tys m%;sM,hla f,i Tjqka
isá rgj,aj,ska ffjoH myiqlï iy fjk;a m%;s,dN ,nd.;
fkdyels úh' ;jo tu rgj, n,OdÍka Tjqkaj y÷kd.kq
,enqjfyd;a wod< rgj,aj,ska msgqjy,a lsÍfï wjodkug o tu
wl%uj;a ixl%u‚lhka ,la ù isáhy' jix.;fha uq,a wjÈfha
§ tkak;la fidhd f.k fkd;snqKq w;r" urK ixLHdj o
fnfyúkau jeä úh'
Okj;a rgj, mjd fi!LH moaO;s frda.Skaf.a jeä ùu;a
iuÕ lvd jefgñka ;snqKq wjia:dfõ" fldaúâ-19 jhsrifha
me;sÍu id¾:lj md,kh lr ;snQ Y%S ,xldj wdrlaIs;
f;da;ekakla f,i fmfkkakg ;snq‚' kdúl yuqod fmdl=r
iy lkaoldvq fmdl=r jeks fldaúâ -19 fmdl=r l%udkql+,j
uev,Sfï § Y%S ,xldj ,enQ id¾:l;ajh f,dj mqrd fjfik
Y%S ,dxlsl ixl%u‚lhkaf.a wjOdkhg ,laj ;snQ w;r
40 f.daGdNh rdcmlaI

jix.;fha m<uq udi yh ;=< Y%S ,dxlslfhl=g isáh yels


f,dalfha wdrlaIs;u ia:dkh Y%S ,xldj nj fmfkkakg
;snq‚'
we;a; jYfhkau 2020 uehs ui w. jk úg" Y%S ,xldfjka
fidhd .kakd fldaúâ-19 frda.Skaf.ka nyq;rh msgrg isg
,xldjg meñ‚ wh ñi foaYSh ck.ykfhka u;= jQ frda.Ska
fkdùh' ksoiqkla jYfhka" 2020 uehs 26 jk Èk Y%S ,xldfõ
kj fldaúâ-19 frda.Ska 137la fidhd .kakd ,§' fudjqka
w;ßka 127lau úfoaYhkays isg wdmiq meñ‚ wh jQ w;r b;sß
wdidÈ;hka 10 fokd kdúl yuqod fmdl=rg wh;a úh' Bg miq
Èk tkï 2020 uehs 28 jk Èk" kj frda.Ska ixLHdj 150la jQ
w;r bka 97lau úfoaYhkays isg wdmiq meñ‚ wh jQy' 2020
cqks ui fojk i;sh jk úg" iudc ÿria: Ndjh /l .ekSfï
kshuhka iy iyNd.S jkakkaf.a .Kk iSud lsÍu iuÕska
jqj o wd.ñl /iaùï iy Wmldrl mka;s kej; wdrïN
lsÍug wjir §ug wmg yels úh' 2020 cqks ui wjika jk
úg" úYd, /iaùï meje;aùug ;jÿrg;a yels jk mßÈ fuu
iSudjka ,sys,a lrk ,È' flfia fj;;a" cQ,s fojeks i;sfha §"
u;aøjH j,g weíneys jQjka i|yd jQ lkaoldvq mqkre;a:dmk
uOHia:dkfhka fldaúâ-19 frda.Ska úYd, fmdl=rla tlajru
u;= úh'
t<fUk md¾,sfïka;= ue;sjrKh b,lal lr .ksñka
ixúOdkh lr ;snQ Y%S ,xld fmdÿck fmruqfKa ish¨u m%Odk
m%pdrl /,s lkaoldvq kj fldúâ 19 fmdl=r yuq ùu;a
iuÕ wj,x.= lrk ,§' flfia fj;;a" wdidÈ;hka iuÕ
iïnkaO;d meje;a jQ wh y÷kd .ekSu ;=,ska iy tjeks
msßia ksfrdaOdhkhg fhduq lsÍu yryd tu fmdl=f¾ me;sÍu
md,kh lsÍug wmg yels úh' tu ksid ;jÿrg;a we¢ß kS;sh
mekùfï wjYH;dj o ke;s úh' fuu uq,a wÈhr ;=< uf.a
rch úiska .kq ,enQ fldaúâ-19 md,k l%shdud¾. b;d id¾:l
jQ w;r 2020 wf.daia;= 4 jk Èk" tkï 2020 md¾,sfïka;=
ue;sjrKhg fmr Èk" rg ;=< y÷kd.;a uq¿ fldaúâ-19
wdidÈ;hska ixLHdj 2"834la úh' fuu ixLHdfjka frday,a.;j
isáfha frda.Ska 299la mu‚' frda.fhka ñh.sh uq¿ ixLHdj
l=uka;%Kh 41

jQfha 11la mu‚' fuu uq,a ld,h ;=< fldaúâ-19 me;sÍu


id¾:lj md,kh l< úhÜkduh" fydxfldx iy ;dhsjdkh
jeks fjk;a wdishdkq rgj,a o úh' Y%S ,xldfõ fldaúâ-19
urK ixLHdj 11la jk úg úhÜkdufha fldaúâ-19 wdY%s;
urK lsisjla isÿ ù fkd;snq‚' fydxfldx j,ska urK y;rla
iy ;dhsjdkfhka urK y;la jd¾;d úh' kjiS,ka;h o
fldaúâ-19 urK 22lg iSud lr .ekSug iu;a úh'
kuq;a úhÜkduh" fydxfldx iy ;dhsjdkh jeks fjk;a
wdishdkq rgj,a 2003 tu rgj, me;sr .sh id¾ia jix.;fhka
fujeks Yajik frda. md,kh lsÍu .ek fndfyda mdvï
bf.k f.k ;snqKq w;r" tu w;aoelSu Tjqkag fldaúâ-19
md,kh lsÍug WmldÍ úh' id¾ia fyda u¾ia jeks jhsria
Yajik frda. j,g tfrysj igka lsÍfï mQ¾j w;aoelSula
fkdue;sj fuu uq,a wjÈfha § fldaúâ-19 id¾:lj md,kh
lsÍug Y%S ,xldj iu;a úh' wmf.a fi!LH fiajd" ;%súO yuqodj
iy fldaúâ-19 md,k fufyhqug iïnkaO jQ ish¨u fokd
fuu úYsIag ld¾h idOkh fjkqfjka by<u m%Yxidj ,eìh
hq;=h'
fldaúâ iufha
wd¾Ól lvdjeàug uqyqK §u

flda úâ-19 w¾nqoh W;aikak fj;au" ,xldjg


w;HdjYH úfoaY úksuh wdodhï ud¾. jk
ixpdrl jHdmdrh ì| jefgk nj;a" úfoaY.; Y%ñlhkaf.a
fma%IK is£ hk nj meyeÈ,s úh' 2020 wfma%,a iy fkdjeïn¾
w;r ixpdrl jHdmdrh iïmQ¾Kfhkau wek ysáfhah' 2020
foieïn¾ isg 2021 iema;eïn¾ olajd ixpdrlhska meñ‚fha
b;d iq¿ ixLHdjla mu‚' 2020 § fvd,¾ ñ,shk 7"104la
jQ úfoia Y%ñlhkaf.a fma%IK 2021 § fvd,¾ ñ,shk 5"491
olajd;a 2022 § fvd,¾ ñ,shk 3"789 olajd;a wvq úh' tneúka
2020 ud¾;= 19 jk úg mqoa.,sl Ndú;h i|yd jdyk wdkhkh
we;=¿ w;HdjYH fkdjk ish¨u wdkhk k;r lsÍug uf.a
rch mshjr f.k ;snq‚' úfoia ixpdr i|yd úfoaY úksuh
ksl=;a lsÍu tla mqoa.,fhl=g Wmßu jYfhka wefußldkq
fvd,¾ 5"000 olajd iSud úh' úfoaY Kh iy úfoaY úksufhka
kshdukh jQ ish¨ Kh .ekSï o uu w;aysgjQfhñ' úfoaY
úksufhka wdmiq f.úh hq;= jHdmD;s Kh mjd .ekSu uu
k;r lf<ñ'
fmr mßÉfþohl i|yka l< mßÈ" uu .%dóh
ksIamdokj, ñ, by< kexùu i|yd fndfyda lDIsld¾ñl
ksIamdok wdkhkh lsÍu ;ykï lf<ñ' fldaúâ-19 jix.;h
l=uka;%Kh 43

fya;=fjka we;s jQ wd¾Ól wNsfhda.h yuqfõ uu fï ;yku


l¾udka; wxYhg;a wdfoaY lf<ñ' foaYShj ksIamdokh l<
yels iEu fohlau mdfya wdkhkh lsÍu uu k;r lf<ñ'
fuu mshjfrka m%;s,dN ,enQ wxY w;r tl,ia lrk ,o
fudag¾ jdyk" foaYShj ksIamdokh lrk ,o fudag¾ r:
wu;r fldgia" weiqreï l¾udka;h" úÿ,s /yeka ksIamdokh"
kdjql WmlrK" f,day NdKav" iï iy rn¾ NdKav" úÿ,s
yd bf,lafg%dksl WmlrK" oej yd oej wdY%s; ksIamdok"
we÷ï me,÷ï" rEm ,djKH ú,jqka l¾udka;h" iy T!IO
ksIamdolhska jeks wxY úh' foaYSh .Dy NdKav ksIamdolhskaf.
ka muKla .Dy NdKav ñ, § .kakd f,i uu ish¨u rdcH
wdh;kj,g Wmfoia ÿkafkñ'
fuu wdkhk ;yxÑ fya;=fjka we;eï wjia:dj, §
;djld,sl ysÕhla we;s jQ kuq;a ld,hla .; jQ miq fj<|fmd<
w¿;a ;;a;ajhg yqre úh' fuhg tla fyd| WodyrKhla
jkafka msÕka .fvd,a l¾udka;hhs' wdkhk ;yku;a iuÕ
foaYSh msÕka .fvd,a ksIamdokh by< .sfhah' fuh wmg
myiqfjka iajhxfmdaIs; úh yels tla wxYhls' msÕka .fvd,a
ksIamdokh i|yd Ndú; l< yels fyd|u ueá we;af;a;a wfma
rfÜ h'
we¨ñkshï fodr cfka,a foaYShj ksIamdokh l< yels
nj;a" foaYSh l¾udka; i|yd wuq we¨ñkshï wdkhkh
lrkafka kï th m%udKj;a nj;a we¨ñkshï l¾udka;fha
ksfhdað;fhda ud iuÕ mejiQy' ta wkqj uu ksñ we¨ñkshï
ksIamdok wdkhkh ;ykï lf<ñ' uu 2020 § wdkhk
;ykug ,la l<" foaYShj ksIamdokh l< yels fndfyda
ksIamdokj,ska tlla jQfha ly h' flá ld,Skj" fuh foaYSh
fj<|fmdf<a ly ysÕhla we;s lsÍug;a" lyj, ñ, úYd,
f,i by< hEug;a" bkaÈhdfjka ly fydfrka f.k tafï
cdjdrula ìys ùug;a fya;= úh' úmlaIh fuu ly wdkhk
;yku foaYmd,k m%Yakhla njg o m;a lr .;af;ah' kuq;a
ly wdkhkh keje;aùug .;a ;SrKh wdmiq yerùu uu tl
fy<du m%;slafIam lf<ñ' tla j.d lkakhlg miqj" foaYSh
ly wiajekak ,enqKq úg" wmf.a wdkhk NdKav ,ehsia;=fõ
44 f.daGdNh rdcmlaI

wkjYH f,i È.= l,la ;siafia ;snQ tla ksIamdokhla bka


bj;a lsÍug wmg yels úh'
2020 ud¾;= ui wjika i;sh jk úg" Y%S ,xldfõ
muKla fkdj f,dj mqrd o isÿ fjñka mej;=Kq wd¾Ól
wjmd;h fya;=fjka Ôjfkdamdh wysñ ùï" wdodhï wvq ùï iy
w,dNhka j,ska mSvdjg m;a ck;dj i|yd iyk /ila uu
m%ldYhg m;a lf<ñ' ,Sisx iy Kh wdmiq f.ùu i|yd iyk
ld,hla ,nd §u" iuDoaê,dNSka i|yd fmd,S rys; remsh,a
10"000l Khla iy wvq wdodhï,dNS mjq,a i|yd iy,a" mßmamq"
<QKq jeks wdydr øjH i;sm;d ksl=;a lsÍu jeks mshjr fuhg
we;=<;a úh' iy,a" ;sßÕ= msá" iSks" mßmamq" <QKq w, ñßia" áka
ud¿ l=l=,a uia" msá lsß iy inka we;=¿ w;HdjYH NdKav
27la i|yd 2020 fmnrjdß udifha isg cqks udih olajd
ia:djr ñ,la mj;ajd .ekSug fjf<| wud;HxYh fjf<÷ka
iuÕ .súiqulg t<eô‚' jix.;h me;sÍu je<elaùu i|yd
mekùug isÿ jQ we¢ß kS;sh w;r;=r wvq wdodhï,dNS mjq,a
i|yd uilg remsh,a 5"000 ne.ska §ukdjla ,nd fok ,§'
wm f.da,Sh jix.;hla iuÕ .efgñka isáfha wm n,hg
m;aùug;a fmr isgu wd¾Ólh oreKq f,i ì| jeà mej;s
;;a;ajhla ;=< h' 2020 cqks 16 jeks Èk" uu uy nexl=fõ
ks,OdÍka iuÕ /iaùula meje;ajQ w;r tys § uu wjOdrKh
lf<a fi!LH w¾nqoh wd¾Ól w¾nqohla olajd j¾Okh ùug
wmg bv Èh fkdyels nj;a" wd¾Ólh ia:djrj mj;ajd .ekSu
i|yd ksjerÈ m%;sm;a;s ieliSfï j.lSu uy nexl=jg iy
NdKavd.drhg mejÍ we;s nj;ah' w¾nqohg uqyqK §u i|yd
.; hq;= l%shdud¾. ms<sn| fhdackd m%udohlska f;drj ud fj;
bÈßm;a lrk f,i uu tu /iaùfï § uy nexl= ks,OdÍkaf.
ka b,a,d isáfhñ'
fuu /iaùug udOH ;=< úYd, m%pdrhla ,enqKq w;r
ysgmq uqo,a wud;H ux., iurùr uy;d w.ue;s uyskao
rdcmlaI uy;dg újD; ,smshla ,shñka uu ta /iaùfï § uy
nexl= ks,OdÍkag wvkaf;aÜgï l< njg fpdaokd lr isáfhah'
flfia fj;;a" uf.a wNsm%dh jQfha lsisfjl=g wmyiq;djhla
l=uka;%Kh 45

we;s lsÍu fkdj b;d krl ;;a;ajhla ;=, wd¾Ólh iqNjd§


ÈYdjlg fhduq lr .ekSu i|yd iEu flfkl=u iïnkaO lr
.ekSuhs'
jix.;fha uq,a Èkj, isgu" wud;Hjreka iy
ks,OdÍka iuÕ mj;ajk /iaùïj, § fi!LH n,OdÍka úiska
ksl=;a lrk ,o fldúâ -19 je<elaùfï ud¾f.damfoaYj,g
wkql+,j l¾udka;Yd,d mj;ajdf.k hEfï iy ixj¾Ok
jHdmD;s ndOdjlska f;drj l%shd;aul lsÍfï jeo.;alu uu
wjOdrKh lf<ñ' hï wdh;khl Y%u n,ldh w;r tla
wdidÈ; mqoa.,fhl= y÷kd.;a úg tu wdh;kh jid oeóu
fkdl< hq;= nj;a uu fmkajd ÿkafkñ' uf.a rch úiska
wdrïN lrk ,o ish¨u ixj¾Ok jHdmD;s jix.;h mej;s
ld,h ;=< ud È.gu lrf.k .sfha tjeks jHdmD;s i|yd jeh
lrk uqo,a wd¾Ólhg jeo.;a jk neúks' ta ksid jeõ 10"000la
m%;sixialrKh lsÍu" .%dóh ud¾. lsf,daóg¾ 100"000la
ixj¾Okh lsÍu" cd;sl mdi,a 1"000la msysgqùu i|yd Èh;a
l< jHdmD;s ish,a, wLKavj l%shd;aul úh' 2021 fkdjeïn¾
udifha § fuu ld,h ;=< ixj¾Okh lrk ,o .%dóh ud¾.
1"500la uyck;dj i|yd újD; lrk ,§'
úYd, jHdmD;s o wms È.gu lrf.k .sfhuq' 2021 jir
uq,§" fudr.ylkao iy l¿.Õ c,dYj, c,h lsf,da óg¾
65la È. we< ud¾.hla Tiafia rc rgg yrjd heùu i|yd
wdishdkq ixj¾Ok nexl=fõ wdOdr hgf;a lsf,daóg¾ 28la È.
jdßud¾. Wux ud¾.hla bÈlsÍfï lghq;= uu wdrïN lf<ñ'
jdßud¾. Wux ud¾.h bÈ lrñka ;snqfKa mßirhg yd jk
i;=kag isÿ jk ydksh je<elaùu i|ydh' 2021 uq,§" uOHu
wêfõ.S ud¾.fha bÈlsÍï lghq;= isÿ fjñka ;snqKq ia:dkhl
Y%S ,xldjg muKla wdfõ‚l m~qlr| .ila ;snQ nj;a" tu
.i Y%S ,xldfõ;a" f,dlfha;a ;sfnk tlu m~qlr| .i njg
.ïmy Èia;%sla jk ks,Odß" mßirfõ§ka yd we;eï NslaIqka
jykafia,d y~ ke.+ ksid tu wêfõ.s ud¾.fha bÈ lsÍï
lghq;= wvd, úh' miqj" rfÜ fjk;a m%foaYj,ska fuu Ydl
úfYaIfha ;j;a .ia .Kkdjla fidhd .kq ,eì‚'
46 f.daGdNh rdcmlaI

jix.;h uOHfha jqjo" ;dlaIKh u; mokï jQ


iudchla i|yd ie,iqï ud È.gu l%shd;aul l< w;r" Y%S
,xldj f.da,Sh kfjda;amdok uOHia:dkhla f,i m%j¾Okh
lsÍu" mqrjeis flakaøSh äðg,a rchla msysgqùu iy f;dr;=re
;dlaIK jHjidhl;ajh m%j¾Okh lsÍfï wruq‚ka uf.a
úIh m:h hgf;a ;dlaI‚l wud;HxYhla ia:dms; lf<ñ'
fuu wruqKq idlaId;a lr .ekSug iEu mqrjeisfhl=u äðg,a
moaO;shg iïnkaO jk nj iy;sl lsÍu i|yd úYajdiodhl
ikaksfõok cd,hla ia:dms; lsÍfï jevigykla o uu wdrïN
lf<ñ' úÿ,s ixfoaY kshduk wêldßh z.ug ikaksfõokhz
kñka rg mqrd *hsn¾ iïnkaO;djhka ,nd §fï jevigykla
o wdrïN lf<ah' rcfha mdi,a 10"000lg wêl ixLHdjlg
*hsn¾ iïnkaO;djh ,nd §fï jevigyklao fuhg we;=<;a
úh' f;dr;=re ;dlaIKh flakaø lr .;a jHdmdr wdl¾IKh
lr .ekSu i|yd .d,a," uykqjr" kqjrt<sh" l=reKE., iy
ynrK hk m%foaYj, ;dlaI‚l WoHdk myla bÈlsÍug o
;SrKh úh'
ixj¾Ok jHdmD;s wLKavj mj;ajdf.k hEfï fuu
m%;sm;a;sh u; msysgd 2022 ckjdß udifha § yxf.aßhdj iuÕ
we;s lr.;a .súiqula hgf;a kj .=jka md,ï ;=kla bÈlsÍfï
jHdmD;shla leìkÜ uKav,h úiska wkqu; lrk ,§' fuu
jHdmD;sh hgf;a fldyqj, .=jka md,u oeka bÈ fjñka mj;S'
jix.;h uOHfha jqjo" ,enqKq iEu wjia:djlu ixpdrl
l¾udka;h mqk¾Ôjkh lsÍug uf.a rch l< yels iEu
fohlau lf<ah' 2020 foieïn¾ 28 jk Èk hqfla%kfha isg
ixpdrlhska 180 fofkl= /.;a úfYaI .=jka hdkhla u;a;,
cd;Hka;r .=jka f;dgqm<g f.dvniajk ,§' fldaúâ-19
jix.;h fya;=fjka .=jka f;dgqm< jid oeuQ 2020 ud¾;=
udifhka miq Èjhskg meñ‚ m<uq ixpdrl lKavdhu Tjqka
úh' Tjqka Èk 10-14 la muK rg ;=< /£ isg zixpdrl nqnq,l’
ie,eiaula ;=< wjYH ia:dk j, ießieÍug kshñ;j ;snq‚'
hqfla%kfha isg meñ‚ m<uq ixpdrl lKavdhfï 6 fofkl=
fldaúâ-19 jhsrih wdidokh ù isá nj mÍlaIKj,ska fy<s
úh'
l=uka;%Kh 47

2020 foieïnrfha isg ixpdrl meñŒï kej;


wdrïN lsÍfuka miq" meñfKk ixpdrlhskag jhsrih
wdidokh ù we;s njg wkdjrKh jqjfyd;a" Tjqkaj ,xld
fydiamsÜ,aia ^mqoa.,sl& iud.u iy Y%S ,xld hqo yuqodj úiska
l<ukdlrKh lrkq ,enQ fld.a., frday, fj; /f.k
hk ,§' miqj wkdjrKh jQ ldrKhla jQfha jix.;h mej;s
ld,fha § furgg meñ‚ fldaúâ-19 wdidÈ; ixpdrlhskaf.a
m%;sY;h uq¿ ixLHdfjka 1]lg;a jvd wvq w.hla .;a njhs'
jir yhl úrduhlska miq 2021 wf.daia;= udifha § Y%S ,xlka
thd¾ ,hskaia Y%S ,xldj iy reishdj w;r iDcq .=jka .uka
kej; wdrïN lsÍu ixpdrl l¾udka;hg úYd, msájy,la
úh'
2021 uq, isg" Y%S ,xld úfoaY fiajd kshqla;s ld¾hdxYfha
,shdmÈxÑ ù isák úfoaY.; Y%ñlhka kej; furgg f.kajd
.ekSu i|yd .=jka álÜ m;a ñ, § .ekSug tu ld¾hdxYh i;=
ia:djr ;ekam;= .sKqïj, we;s wruqo,a fhdojk f,i Wmfoia
fok ,§' ta mshjr .kq ,enqfõ úfoaY rgj, w;ruxj isák
Y%S ,dxlslhskag kej; furgg meñŒug .=jka álÜ m;a ñ,
§ .ekSug fkdyelsj isák njg wmg ,enqKq meñ‚,sj,g
m%;spdrhla f,ih' msg rg /lshd wysñ ù kej; furgg
meñK Y%S ,xldfõ /£ isàug woyia lrk whg jHdmdrhla
fyda iajhx /lshdjla wdrïN lsÍu i|yd remsh,a ,laIhl
fmd,S rys; Khla ,nd fok f,i o Y%S ,xld úfoaY fiajd
kshqla;s ld¾hdxYhg Wmfoia fok ,§'
Kh .ekqïlrejkag ,nd ÿka iyk 2021 jir mqrdjg
o wLKavj l%shd;aul úh' fldaúâ-19 jHdma;sh fya;=fjka
mSvdjg m;a Kh .ekqïlrejkag 2021 wf.daia;= 31 olajd wod<
Kh uqof,a m%d.aOkh fyda fmd,S wdmiq wh lr .ekSu m%udo
lrñka wLKavj iyk ,nd fok f,i uy nexl=j ish¿u
jd‚c nexl=j,ska b,a,d isáfhah' Bg úl,amhla f,i" wod<
Kh wdmiq f.ùfï ld,h §¾> lsÍu u.ska Kh myiqlï
m%;sjHqy.; lsÍug o nexl=j,g wjir fok ,§' 2020 wfma%,a
01 Èk fyda Bg miqj fnd,a Kh f,i j¾.SlrKh lrk ,o
Kh .ekqïlrejkag tfrysj" 2021 wf.daia;= 31 olajd ish¨
48 f.daGdNh rdcmlaI

wdmiq wh lr .ekSï l%shd w;aysgqùug o nexl=j,g Wmfoia


ksl=;a lrk ,§'
jix.;h uOHfha wd¾Ól ;;a;ajh msßyqKq úg" ;udg
n,h w;am;a lr .ekSug fuhska uÕla mEfok nj úmlaIh
ksjerÈj y÷kd .;af;ah' 2020 cqks ui uq,§" 2015 - 2019
hymd,k rcfha m%Odk pß;hla jQ ux., iurùr uy;d
bÈßfha § we;s úh yels wd¾Ól w¾nqofhka f.dv tau i|yd
.; hq;= mshjr .ek fhdackdj,shla bÈßm;a lf<ah' udOHhg
ksl=;a lrkq ,enq fuu §¾> ,smsfhka iurùr m%ldY lr isáfha
ksoyiska miq we;s jQ oreKq;u wd¾Ól w¾nqoh oeka ks¾udKh
ù we;s nj;a thska ,laI ixLHd; msßilg /lshd wysñ ùug
bv we;s nj;a" fndfyda mjq,aj,g l=i .skak w;a ú§ug isÿ
fjk nj;ah' Y%S ,xldfõ j;auka wd¾Ól w¾nqohg m%Odku
fya;=j Kh .ekSu f,i iurùr uy;d m%ldY lf<ah' fuu
Khj,ska jeä m%udKhla cd;Hka;r m%d.aOk fj<|fmdf<ka
,nd.;a wefußldkq fvd,r j,ska kduKh jQ flá ld,Sk
zúi iys;’ jd‚c Kh nj;a" Y%S ,xldj Kh f.ùu meyer yßkq
we;ehs fj<|fmd< ;=< u;hla me;sfrkafka fï ksid nj;a
Tyq fmkajd ÿkafkah' cd;Hka;r m%d.aOk fj<|fmdf<ka Kh
.ekSu" t,efUk fÄojdplfha uq, jQ nj Tyqf.a u;h úh'
ysgmq wud;H iurùr uy;d lshk fï zúI iys;’ jd‚c
Kh jeäu m%udKh .kq ,enqfõ Tyq o bÈß fm< ld¾hNdrhla
bgq l< 2015-2019 wdKavqj iufha ùu fuys úfYaI;ajhls' Y%S
,xldfõ uQ,H .eg¨ uÕ yrjd .ekSu i|yd iurùr uy;d
fhdackd ;=kla bÈßm;a lf<ah' tla fhdackdjla jQfha mj;sk
´kEu uQ,dY%hlska úfoaY wdOdr ,nd .ekSuh' 2019 § weußldj
úiska Y%S ,xldjg msßkukq ,enQ wefußldkq fvd,¾ ñ,shk
500l ñf,akshï pef,akaÊ fldamf¾Ika m%odkh laI‚lj
,nd.; yels úfoaY wdOdr m%Njhla f,i Tyq i|yka lf<ah'
2030 jk úg Y%S ,xldfõ Kh yd o< foaYSh ksIamdÈ;fha
wkqmd;h 70] olajd wvq l< hq;= nj Tyqf.a fojeks fhdackdj
úh' tuÕska Kh ysñhkaf.a úYajdih kej; h:d ;;a;ajhg
m;a fldg wjYH uqo,a Khg .ekSug Y%S ,xldjg yels jkq
we;s nj Tyqf.a u;h úh' ^2014 wjidkh jk úg uyskao
l=uka;%Kh 49

rdcmlaI rch úiska o< foaYSh ksIamdÈ;hg idfmalaIj Kh


wkqmd;h 69] olajd wvq lr ;snqK nj fuys§ wm isysm;a
l< hq;=h&' f;jkqj iurùr uy;d fhdackd lf<a rch i;=
j;alï yd jHdmdr úl=Kd thska ,efnk wdodhu rdcH Kh
mshùug fhdojk f,ihs'
uf.a wdKavqfõ uq,a udi lsysmh ;=< úmlaIh úiska
lrk ,o tla úfõpkhla jQfha 2019 wjidkfha nÿ wvq lsÍu
ksid rg fldúâ -19 jix.;hg yiq jQ ld,fha§u rcfha
wdodhu o wvq jQ njhs' kuq;a wm l,ska fmkajd ÿka mßÈ"
f.da,Sh jix.;hla fmfkkakgj;a fkd;snQ fudfyd;l
wd¾Ólh W;af;ackh lsÍu i|yd fuu nÿ wvq lsÍï wms
l%shd;aul lf<uq' bka udi lsysmhlg miq meñ‚ fldaúâ-19
jix.;h uOHfha nÿ wkqmd; kej; jeä lsÍug fkdyels
jQfha rg f,dlavjqka lsÍu fya;=fjka wd¾Ól lghq;= wvd, ù
uyck;djg nÿ f.ùfï yelshdj wvq ù ;snqKq neúks' uf.a
rch nÿ wvq lsÍula l%shd;aul fkdlr hymd,k wdKavqfõ
mer‚ nÿ wkqmd; tf,iu ;nd .;a; o" ck;djf.a wdodhï
my; jeàu ksid ienE nÿ wdodhu wfmalaId l< m%udKhg
jvd fnfyúkau wvq jkq we;' 2019 § Y%S ,xldfõ iuia: nÿ
wdodhu re' ì,shk 1"735 la jQ w;r" th 2020 § re' ì,shk
1"216 la iy 2021 § re' ì,shk 1"298 olajd my; jeà ;snq‚'
ta wkqj 2019 yd ii|k úg 2020 § re' ì,shk 520 l wvqùula
iy 2021 § re' ì,shk 430 l wvqùula isÿ ù ;snq‚'
rdcH nÿ wdodhfï fuu wvqùug fya;= jQ ;j;a
idOlhla o ;sfí' tjl uqo,a wud;HxYfha f,alï jQ tia'wd¾'
wdá., uy;d Y%S ,xldfõ uQ,H nxfldf,d;aNdjhg fya;=
úu¾Ykh lsÍug m;a lr ;sfnk md¾,sfïka;= f;aÍï ldrl
iNdjg bÈßm;a l< lreKq oelaùfï§ 2020 iy 2021 ld,h
;=< wdKavqfõ nÿ wdodhu wvqùug tla m%Odk fya;=jla jQfha
mqoa.,sl jdyk wdkhkh ;ykï lsÍu nj fmkajd ÿkafkah'
wdkhk iSud lsÍu hkq nÿ l%uhg wod< fkdjk mshjrls'
2019 jif¾§ wefußldkq fvd,¾ ñ,shk 843l mqoa.,sl
jdyk furgg wdkhkh lr we;s nj Tyq fmkajd ÿkafkah'
iEu jdykhlgu f.ùug isÿfjk 150] l idudkH noao
hgf;a" tu jdyk wdkhkh ;=<ska rchg ysñjk wdodhu
50 f.daGdNh rdcmlaI

we'fvd' ñ,shk 1"264 la muK jk w;r th tl, mej;s


fvd,rhg remsh,a 200 l úksuh wkqmd;fhka jeä l, úg
mqoa.,sl jdyk wdkhkh ;ykï lsÍfuka miq rchg wysñ
jQ wdodhu jirlg remsh,a ì,shk 252la muK fjk nj Tyq
md¾,sfïka;= f;aÍï ldrl iNdjg fmkajd ÿkafkah'
läkï tkak;a jHdmdrh

2 020 wf.daia;= udifha§ reishdj ziamqÜksla ù’


kï fldfrdakd jhsria tkak;la i|yd kshduk
wkque;sh ,nd ÿka m<uq rg njg m;a úh' ñkqjkaf.dv
weÕ¨ï lïy,lska fldaúâ-19 fmdl=rla fidhd .ekSu;a
iuÕ 2020 Tlaf;dan¾ udifha isg Y%S ,xldj ;=< fldaúâ-19
frda.Ska ixLHdj YS>%fhka by< hEug mgka .;af;ah' th;a
iu.u mE,shf.dv u;aiH fj<|fmdf<ka o ;j;a fldaúâ-19
fmdl=rla u;= úh' 2020 Tlaf;dan¾ udih wjika jk úg" rg
;=< ;yjqre jQ uq¿ fldaúâ-19 frda.Ska ixLHdj 9"000 iSudj
blaujd .sh w;r urK ixLHdj 21 olajd by< f.dia ;snq‚'
wms fï jk úg jix.;fha oreKqu ld,mßÉfþohg wj;S¾K
ù isáfhuq' Y%S chj¾Okmqr úYajúoHd,fha wOHhkhlska
fy<s jQfha rg mqrd me;sfrk kj fldúâ-19 m%fNaoh by<
wdidok YlH;djhla iys; m%fNaohla njh' 2020 fkdjeïn¾
ueo jk úg fldúâ-19 wdidÈ;hska ixLHdj 17"000 iSudj
blaujd f.dia ;snqK w;r urK ixLHdj 58 olajd by< f.dia
;snq‚' thska kj jhsri m%fNaoh me;sfrñka ;snQ fõ.h .ek
wjfndaOhla wmg ,nd .; yel'
t;eka isg .; jQ i;s y;r we;=<; urK ixLHdj ;=ka
.=Khlska muK by< .sfhah' fuu w÷re ;;a;ajh uOHfha
52 f.daGdNh rdcmlaI

2020 fkdjeïn¾ udifha § m%Odk T!IO iud.ï ;=kla jk


*hsi¾ iud.u" fudv¾kd iud.u yd Ökfha isfkdjela
nfhdafgla iud.u fldaúâ-19 i|yd ;j;a tkak;a ;=kla t<s
olajk ,§' fuu ld, mßÉfþoh ;=< jix.;hg tfrysj igka
lsÍu i|yd Y%S ,xldfõ m%fõYh jQfha" jeä jeäfhka isÿ lrk
mSiSwd¾ mÍlaIK ;=,ska jhsria wdidÈ;hka y÷kd .ekSu" tu
frda.Ska iu. iïnkaO;d meje;ajQ wh yd wdY%s;hka fidhd
.ekSu yd Tjqka ksfrdaOdhkhg fhduq lsÍu ;=,ska frda.h
me;sÍu keje;aùuhs' fuu ld, mßÉfþoh ;=<" iuyr rgj,a
Bkshd rxpq m%;sYla;sh ^y¾â bñhqksá& ,nd .ekSfï wruq‚ka
jhsrihg ksoe,af,a me;sÍug bv ÿkafkah' fuu.ska tu
rgj, wd¾Ól lghq;= úYd, ndOdjlska f;drj mj;ajdf.k
hEug yels úh' flfia fj;;a" f,dal fi!LH ixúOdkh fuu
l%shdl,dmh wkqu; lf<a ke;' 2020 Tlaf;dan¾ ui ueo
Nd.fha § f,dal fi!LH ixúOdkfha m%OdkS fgâfrdia woakdï
f.ífrfhiia zrxpq m%;sYla;sh’ ,nd .ekSfï wfmalaIdfjka
ys;du;du fldfrdakd jhsrihg me;sÍug bv fkdfok f,i
wk;=re yeÕùh' ffjoH fgâfrdia m%ldY lf<a wm yßhg
y÷kkafka ke;s Nhdkl jhsrihlg ksoyfia me;sÍug bv
§u iodpdr úfrdaë nj;a" th ms<s.; yels úl,am l%shd ud¾.
hla fkdjk nj;ah'
2020 Tlaf;dan¾ ui w. §" Y%S ,xldfõ iaúÜi¾,ka;fha
kj ;dkdm;s fvdñksla *.a,¾ uy;d fld<U § w.%dud;H
uyskao rdcmlaI uy;d yuq jQ w;r" tu ixjdofha § meyeÈ,s kS;s
Í;s m%ldYhg m;a lr tajd n,d;aul lsÍu ;=,ska fldfrdakd
jhsrih me;sÍu je<elaùug ,xldfõ wdKavqj lghq;= lrk
wdldrh ;dkdm;sjrhd meiiqug ,la lf<ah' ˜Tn fldaúâ
iïnkaOfhka lghq;= lrk wdldrh uu w.h lrñ' fï
l%shd ms<sfj; ksid ug;a wdrlaIs; njla oefka'˜ hkqfjka
w.%dud;Hjrhd iuÕ mej;s idlÉPdfõ § ;dkdm;sjrhd m%ldY
lr ;snq‚' .=jka f;dgqmf<a § fõ.j;aj mSiSwd¾ mÍlaIK l<
yels WmlrK f;d.hla mß;Hd. lsÍu ;=,ska iaúÜi¾,ka;
rch fï iïnkaOfhka Y%S ,xldjg iyfhda.hla ,nd §u o
isÿ lf<ah'
l=uka;%Kh 53

2021 jir f,dalhg fukau Y%S ,xldjg o fldaúâ jir


úh' 2021 ckjdß ui uq, jk úg Y%S ,xldfõ wdidÈ;hka
ixLHdj 44"000 blaujd .sh w;r urK ixLHdj 200 blaujd
.sfhah' ckjdß ui wjika jk úg wdidok ixLHdj 64"000
olajd by< f.dia ;snqK w;r urK ixLHdj 300 blaujd
;snq‚' 2021 ud¾;= m<uq i;sh jk úg urK ixLHdj 500 olajd
by< .sfhah' cqks ui uq, jk úg frda.Ska ixLHdj 200"000
iSudj blaujd f.dia ;snqKq w;r urK ixLHdj 1"650 blaujd
;snq‚' 2021 jir wjidkh jk úg" uq¿ frda.Ska ixLHdj
600"000lg wdikak jQ w;r urK ixLHdj 15"000lg wdikak
úh' fï w÷re ;;a;ajh ueo jQ tlu iqnodhl ldrKh jQfha
2021 jir ;=< fldaúâ tkak;a jevigyk ,enQ id¾:l;ajhhs'
2020 foieïn¾ udifha § uu fldúâ-19 tkak;a wdkhkh
lsÍfï l%shdj,sh wëlaIKh lsÍu i|yd ckdêm;s fcHIaG
WmfoaYl ,,s;a ùr;=x. uy;dj m;a fldg ;snq‚'
bkaÈhdfõ ksIamdÈ; Tlaia*¾â-weiag%dfifkld
fldaúâ-19 tkak;a m<uq f;d.h 2021 ckjdß ui w. §
Y%S ,xldjg ,enqKq w;r th m%:ufhka ,nd fokq ,enqfõ
jix.;hg tfrys igfka uq,a fmf<a isá fi!LH fiajlhskagh'
tkak; ,xldjg ,eî Èk lsysmhla we;=<; th ,laIhlg
wêl msßilg ,nd § ;snq‚' tkak;a jevigyfka m<uq i;s
lsysmh ;=< iEu fohlau iqugj isÿ jQfha ke;' fldúâ
tkak; j| Ndjhg iïnkaO lrñka iudc udOH yryd úúO
iDKd;aul m%pdr me;sfrkakg úh' fuu lgl;d iïmQ¾K
wi;Hhla yeáhg ffjoH jD;a;slhka úiska m%;slafIam lrk
,§' bkaÈhdfjka ,enqKq fuu m<uq Tlaia*¾â-weiag%dfifkld
tkak;a f;d.h oaúmd¾Yaúl mß;Hd.hla úh' Bg miqj
Ökfhka mß;Hd.hla f,i isfkda*dï tkak;a ,laI .Kkla
o ,xldjg ,enq‚' fudv¾kd tkakf;ys f;d.hla o f,dal
fi!LH ixúOdkh" hqksfi*a jeks wdh;kj, iyNd.S;ajfhka
msysgqjd ;snqKq fldjelaia myiqlu yryd ,xldjg ,enqKq w;r
weußldj úiska *hsi¾-ìfhdakafgla tkak;a ,laI .Kkla o
Y%S ,xldjg mß;Hd. lrk ,§' fuu mß;Hd.j,g wu;rj
tkak;a lsÍfï jHdmdrh È.gu mj;ajdf.k hEu i|yd Y%S
54 f.daGdNh rdcmlaI

,xldj tkak;a ñ, § .kakd ,§' 2021 cq,s ui wjika jk úg


tkak;a ud;%d ñ,shk 11'2 lg wêl m%udKhla ck;djg ,nd
§ ;snqKq w;r 2021 cq,s 30 jk Èk tla Èkla ;=< fldaúâ-19
tkak;a 500"000 lg wêl ixLHdjla id¾:lj ,nd §u ms<sn|j
f,dal fi!LH ixúOdkh o Y%S ,xldjg iqn me;=fõh'
ck;djg tkak; ,nd §u muKla fkdj ,xldj úiska
tkak;a f;d. ,nd .ekSfï m%iïmdok l%shdj,sh o cd;Hka;r
m%Yxidjg ,la úh' rdcH T!IO kS;s.; ixia:dj yryd
fldaúâ-19 tkak;a ñ, § .ekSfï m%iïmdok l%shdj,shg Y%S
,xldfõ m%fõYh f,dal nexl=j úiska meiiqug ,la lr ;snqKq
w;r" th w.hñka tkak;a ñ, § .ekSfï § f,dal nexl= fjí
wvúh yryd f.ùï lsÍfï myiqlu o Y%S ,xldjg ,nd §
;snq‚' tkak;a lsÍfï l%shdj,sh id¾:lj isÿ fjñka mej;s
ksid" 2021 iema;eïn¾ jk úg jhi wjqreÿ 30 g jeä uq¿
ck.ykhgu ^jvd;au wjodkug ,laúh yels lKavdhug&
tkak;a ,nd § wjika jkq we;s w;r" bka miq rfÜ idudkH
ck Ôú;h kej; wdrïN lsÍug yels jkq we;ehs wms
n,dfmdfrd;a;= jQfhuq' fï w;r" fuu ld,h ;=< úfoaYhkays
isá Y%S ,dxlsl Y%ñlhka kej; f.kajd .ekSfï l%shdj,sh o
fõ.j;aj isÿ úh' fï ld,fha § fldúâ-19 tkak;a ,nd §
;snqK;a ke;;a wdmiq meñfKk Y%S ,dxlslhka ksfrdaOdhk
uOHia:dkhl Èk 14l wksjd¾h ksfrdaOdhk ld,hla .;
l< hq;= úh'
2021 wf.daia;= jk úg" tla w;lska fldaúâ-19 frda.
fha me;sÍu iy wfkla me;af;ka tkak;a jevigyk w;r
;rÕhla jeks ;;a;ajhla we;s ù ;snq‚' iïmQ¾Kfhka
tkak;a l< mqoa.,hskaf.a urK wkqmd;h fnfyúkau wvq
nj fmkajd ÿka fi!LH fiajd wOHlaI ckrd,ajrhd yels
blaukska tkak;a ,nd .kakd f,i uyck;djf.ka b,a,d
isáfhah' ta jk úg iïmQ¾Kfhka tkak;a l< mqoa.,hka
w;ßka fldúâ-19 fya;=fjka furg ñh f.dia we;s .Kk
23la muKla jQ nj;a tla ud;%djla ,nd we;s mqoa.,hka w;ßka
jhsria wdidokfhka ñh.sh mqoa.,hskaf.a .Kk 177 fofkl=
muKla jk nj;a Tyq wkdjrKh lf<ah' tkak;a ud;%d folu
l=uka;%Kh 55

,nd .;a mqoa.,fhl=g mjd fldaúâ-19 wdidokh ùfï wjodku


;snqK;a" tkak; úiska YÍrfha m%;sYla;slrKh by< kxjk
w;r tuÕska jhsria wdidokh fya;=fjka ixl+,;d we;sùfï
wjodku o wvq fõ' tkak; ksid jhsrih wka whg me;sÍfï
wjodku o wvq úh'
tkak;a ,nd §fï jevms<sfj< ish¨ n,dfmdfrd;a;=
blaujñka iqugj bÈßhg hEu foaYmd,k úmlaIfha
we;uqkaf.a Woyig ,la úh' rfÜ foaYmd,k ixialD;sh
foi n,k úg th mqÿuhg lreKla fkdfõ' tkak; ,nd
§u t;rï YS>%fhka isÿ ùug tla fya;=jla jQfha rg mqrd
tkak;a uOHia:dk msysgqjd tajd mßmd,kh lrñka fi!LH
n,OdÍkag iydh jk f,i ud yuqodjg ksfhda. l< ksidh'
2021 wf.daia;= udifha § úmlaIfha foaYmd,k{fhla yuqodj
tkak;a l%shdj,shg iyNd.S ùu ms<s.; fkdyels nj m%ldY
lr isáfhah' tkak;a jevigyk i|yd hqo yuqodj úiska
ld,;=jlal= frðfïka;=fõ Nghka wkqhqla; lr fkdue;s
nj;a Tjqka tu ld¾hh i|yd fhdojd we;af;a hqo yuqod
ffjoH n,ldfha by< mqyqKqj ,;a mqoa.,hska muKla nj;a
meyeÈ,s lsÍula ksl=;a lsÍug wdrlaIl wud;HxYhg isÿ úh'
2021 jir wjidkfha Y%S ,xldfõ ixpdrhl ksr; jQ
tlai;a cd;Skaf.a ixj¾Ok jevigyfka iyldr uyf,alï
lkaks ú.akrdcd uy;añh w.%dud;H uyskao rdcmlaI uy;d
iuÕ mej;s idlÉPdjl § Y%S ,xldfõ tkak;a jevigyk
we.hSug ,la l<dh' ;=ka jk tkak;;a §u wdrïN lr we;s
fndfyda rgj,aj, ixpdrlhka meñŒfï jeä ùula olakg
,efnk nj o weh mjid isáhdh' Y%S ,xldj ;=< o ixpdrl
jHdmdrh flfuka flfuka kej; j¾Okh ùug mgka
f.k we;s nj w.%dud;Hjrhd tlai;a cd;Skaf.a ks,Odßkshg
mjid ;sfí' tkak;a ,nd §fï jevigyk id¾:lj bÈßhg
hñka ;snqK ksid;a" iudcfha jvd;a wjodkug ,laúh yels
fldgiaj,g tkak;a folu ,nd § ;sîu ksid;a" ;=kajk
tkak; mjd ta jk úg ,nd foñka isá ksid;a" l%ula l%ufhka
rg ixpdrl jHdmdrhg újD; lr" idudkH ck Ôú;h wdrïN
lsÍu wfma wruqK úh'
56 f.daGdNh rdcmlaI

kuq;a ish,a, n,dfmdfrd;a;= jQ wdldrhg isÿ jQfha


ke;' 2021 jif¾ isxy, iy fou< w¨;a wjqreÿ ksjdvq ld,h
;=< ck;dj úYd, jYfhka rg ;=, ixpdrh lsÍfï m%;sM,hla
f,i fldaúâ-19 wdidokj, w¨;a /,a,la wdrïN ù ;snq‚'
fï jk úg úúO jhsria m%fNao .Kkdjla rg ;=< ixirKh
fjñka mej;s w;r kj m%fNao wêl f,i fndafjk iq¿ úh'
tys m%;sM,hla f,i fï ld, mßÉfþoh ;=< fi!LH wxYhg
úYd, mSvkhla we;s úh' 2021 uehs udifha §" fjila i;sh
;=< uyck talrdYS úï je<elaùu iy fldaúâ-19 jix.;fha
;=kajk /,a, ;jÿrg;a me;sÍu je<elaùu i|yd uq¿ rgu
f,dlavjqka lsÍula m%ldYhg m;a lrk ,§' 2021 cq,s ui
muK" .ukd.uk iSudjka bj;a l< fudfydf;au" mdi,a
.=rejrekaf.a jD;a;Sh iñ;s Tjqkaf.a jD;a;Shg wod< jegqma
úIu;d ksjerÈ lrk f,i b,a,d uyd fm<md,s iy úfrdaO;d
wdrïN lf<ah' fi!LH fiajd ksfhdacH wOHlaI ckrd,ajrhd
wk;=re yÕjñka mjid isáfha fuu .=rejrekaf.a úfrdaO;d
fya;=fjka jhsrih ;jÿrg;a jHdma; ùfï wjodku jeä jk
njhs'
2021 wf.daia;= udifha §" rg mqrd jHdma; fjñka mej;s
fv,agd m%fNaoh fya;=fjka wdidok yd urK ixLHdfõ úYd,
jeä ùula we;s jQ neúka" tkak;a jevigyfka id¾:l;ajh
mfilg ;,a¨ ù rg jid oeóu ms<sn| újdoh kej; jrla
lr<shg meñ‚fhah' ffjoH úfYaI{hskaf.a ix.uh udOH
ksfõokhla ksl=;a lrñka lshd isáfha oekg f,dalfha fyd|u
tkak;a lsÍfï jHdmdrh wm i;=j ;snqK o" j;auka wdidok
/,a,g tkakf;ka n,mEula we;s lrkq we;ehs wfmalaId
l, fkdyels ksid;a" rfÜ fi!LH myiqlï oekgu;a Wmßu
Odß;djhg <Õd ù we;s ksid;a ixpdrl iSud mekúh hq;=
njh'
foaYmd,k mlaI o ;j;a f,dlavjqka lsÍula b,a,d
isáfhah' iu.s ck n,fõ.h uyck;djf.ka b,a,d isáfha
iajhxj f,dlavjqka fjk f,ih' uf.a wdKavqj iuÕ
ikaOdk.;j isá foaYmd,k mlaI 10 lKavdhu o uf.ka
b,a,d isáfha wju jYfhka i;s ;=klaj;a rg f,dlavjqka
l=uka;%Kh 57

lrk f,ihs' 2021 wf.daia;= 20 jk od" Èk 10la i|yd ;j;a


f,dlavjqka lsÍula m%ldYhg m;a lrñka" È.= ld,Sk f,dlavjqka
j, m%;súmdl uu cd;sh wu;d ck;djg meyeÈ,s lf<ñ'
fldaúâ-19 jix.;h fya;=fjka rg jid oeófï m%;sM,hla
f,i 2020 § Y%S ,xldfõ wd¾Ólh 3'6]lska yels¨‚' jd¾Islj
wefußldkq fvd,¾ ì,shk 4'5lg wêl wdodhula ,nd ÿka
iy ñ,shk ;=klg wêl msßilg Ôjfkdamdh iemhQ ixpdrl
jHdmdrh wekysg ;snq‚' rg f,dlavjqka l< iEu wjia:djlu
jev lsÍug fkdyels jQ ffoksl jegqma ,nkakka i|yd re'
5"000 l §ukdjla ,nd §ug remsh,a ì,shk 30la jeh lsÍug
isÿ úh' fujeks f,dlavjqka ksid bÈlsÍï l¾udka;hg o oeä
myrla t,a, úh' fï f,dlavjqka ksid ,xldfõ o< foaYSh
ksIamdÈ;fhka 50]lg jeä odhl;ajhla imhk l=vd yd
uOHu mßudK jHjidhlhkag ;u Kh f.ùug fyda jegqma
f.ùug fkdyelsj nrm;< .eg¨j,g uqyqK §ug isÿ úh'
2021 wf.daia;= udih jk úg we;eï ngysr rgj,a
we;=¿ fndfyda rgj,a iïmQ¾Kfhkau újD; ù we;s nj uu
fmkajd ÿkakafkñ' ta jk úg f,dalfha ixpdrl jHdmdrh
l%ul%ufhka h:d ;;a;ajhg m;afjñka ;snQ w;r" újD;j ;snQ
rgj,a tu m%fndaOfhka m%fhdack .ksñka isáfhah' Y%S ,xldj
;j;a f,dlavjqka lsÍulg ,la lrkafka kï ;j;a lem
lsÍï lsÍug iQodkï jk f,i uu ish¨ fokdf.kau b,a,d
isáfhñ' fi!LH lafIa;%h fï m%Yakh foi tl fldaKhlska
muKla ne¨j;a rchla yeáhg wd¾Ól fldaKh Èyd o n,d"
úfoaY Kh f.ùug" rdcH wxYfha jegqma f.ùug" iykdOdr
ndOdjlska f;drj È.gu iemhSug;a wdKavqjlg isÿ fjk nj
uu fmkajd ÿkafkñ'
2021 uE;ld,Sk wd¾Ól m%jK;d ms<sn| uy nexl=
jd¾;dfõ i|yka lr ;snQ mßÈ" jix.;h me;sÍu je,elaùu
i|yd f,dlavjqka lsÍï iy ixprk iSud lsÍï wjYH jqjo" id¾j
wd¾Ól l%shdldß;ajh iïnkaOfhka tajdfha n,mEu b;du;au
wys;lr úh' uy nexl=j úiska lrk ,o m%lafIamkj,g wkqj
Y%S ,xldfõ kdñl o< foaYSh ksIamdÈ;h re' 2020 § g%s,shk
17'39 la iy re' 2021 § g%s,shk 19'17la úh hq;=j ;snq‚' flfia
58 f.daGdNh rdcmlaI

fj;;a" jix.;h;a iuÕ 2020 § wd¾Ólh jd¾;d l< kdñl


o< foaYSh ksIamdÈ;h re' g%s,shk 14'97la jQ w;r 2021 § remsh,a
g%s,shk 16'5 l kdñl o< foaYSh ksIamdÈ;hla jd¾;d lsÍug
kshñ; úh' fï wkqj jix.;h fya;=fjka fï rfÜ o< foaYSh
ksIamdÈ;fha jd¾Isl mdvqj kdñl jYfhka re' g%s,shk 2'5la
muK jQ nj uy nexl=j fmkajd ÿkafkah'
2021 iema;eïn¾ ueo jk úg ñ,shk 11 lg wdikak
msßilg fldaúâ-19 tkak;a ud;%d folu ,nd § rfÜ
ck.ykfhka 50]la iïmQ¾Kfhkau tkak;a lr ;snq‚' bka
blaì;sj" fndajk frda. ms<sn| WmfoaYl lñgqj jhi wjqreÿ
15 - 19 w;r kj fhdjqka úfha miq jkakka i|yd o tkak;
,nd fok f,i ks¾foaY lf<ah' 2021 Tlaf;dan¾ jk úg"
jhi wjqreÿ 20 iy Bg jeä Y%S ,xldfõ ck.ykfhka 89]
lg jeä msßila iïmQ¾Kfhkau tkak;a lr ;snQ w;r" 2021
fkdjeïn¾ ueo jk úg" nQiag¾ ud;%dj o ^;=kajk ud;%dj&
jhi wjqreÿ 60 g jeä whg ,nd foñka ;snq‚'
2020 foieïn¾ ui uq, isgu" hqksfi*a wdh;kh
wk;=re yÕjñka lshd isáfha fldfrdakd jhsrihg tfrysj
igka lrk rgj,a rg mqrd fyda uyd mßudK mdi,a jid oeóï
isÿ fkdl< hq;= njhs' jix.;hg uqyqK §u iïnkaOfhka th
jerÈ m%;spdrhla jk w;r tjeks l%shdj,ska jix.; frda.fha
ziudÔh msßjeh’ jeä fjk nj Tjqkaf.a u;h úh' hqksfi*a ys
ia:djrh jQfha mdi,a jid oeóu ksid fldaúâ-19 jix.;hg
tfrys igkg úfYaI msgqjy,la fkdjQ w;r" i;H jYfhkau
isÿ jQfha orejkag fkdfhla Wmldr" wdydr iy wdrlaIdj
fukau bf.kSu o imhk moaO;shla bj;a lsÍu muKla
njh' tu ksid jid oeóu fjkqjg" rch úiska mdi,a kej;
újD; lsÍug m%uqL;ajh Èh hq;= w;r mka;s ldur yels ;rï
wdrlaIs; l< hq;= nj;a hqksfi*a wdh;kh mejiSh' fuu
jix.;fha m%Odk jdylhka mdi,a fkdjk nj idlaIsj,ska
fmkS hk ksid" mdi,a jid oeóu rchl m<uq mshjr fkdj
wjidk úi÷u úh hq;= nj hqksfi*a wdh;kh wjOdrKh
lf<ah'
;=fkka fofla nyq;rhl
foaYmd,k .eg¨

2 020 wf.daia;= 5 jk Èk mej;s md¾,sfïka;=


ue;sjrKfha § fldaúâ-19 jix.;h o fkd;ld
,shdmÈxÑ Pkao odhlhskaf.ka 71]la Pkaoh m%ldY lsr ;snq‚'
Y%S ,xld fmdÿck fmruqK iDcqju wdik 145la Èkdf.k
isá w;r" th m%uqL ikaOdkfha mlaI úiska ;j;a wdik
myla Èkdf.k isáfhah' fuhg BmSãmS mlaIh ÈkQ wdik
fol" uvl,mqfõ àtïùmS mlaIh ÈkQ tla wdikh" hdmkfha
Y%S,ksmhg ,enqKq tl wdikh" yd uvl,mqj Èia;%slalfha cd;sl
fldx.%ihg ,enqKq tl wdikh we;=<;a úh' fï wdldrhg Y%S
,xld fmdÿck fmruqK m%uqL ikaOdkhg uka;%Sjreka 225lska
hq;a md¾,sfïka;=fõ ;=fkka foll meyeÈ,s nyq;rhla ysñ
úh'
m%Odk úreoaO mlaIh jQ iu.s ck n,fõ.h wdik
54la" b,xf.hs ;ñ,a wriq lÉÑ mlaIh wdik 10la iy cúfm
wdik ;=kla Èkdf.k ;snq‚' tla cd;sl ,ehsia;= uka;%S
Oqrhla muKla Èkd .ksñka tcdmh uq¿ukskau mrdchg m;a
ù ;snq‚' fuh fldaúâ-19 jHdma;sh md,kh lsÍfï § wdKavqj
,enQ id¾:l;ajh iy ckdêm;sjrhd f,i ud fndfyda foa
iïnkaOfhka .;a fjkia m%fõYh Pkao odhlhd úiska
wkqu; lsÍula úh' 2020 md¾,sfïka;= ue;sjrK m%pdrl
60 f.daGdNh rdcmlaI

jHdmdrh wdrïN ùu;a iuÕ" ue;sjrK fmdaiag¾ iy fjk;a


m%pdrl m;%sldj, uf.a PdhdrEmh Ndú;d fkdlrk f,i uu
wfmalaIlhkaf.ka b,a,d isáfhñ' ;jo" miq.sh ish¨u rchka
hgf;a mej;s Ndú;fhka /äl,a f,i neyerj" md¾,sfïka;=
ue;sjrKfha § foaYmd,k lghq;=j,ska j<lsk f,i ish¨u
rdcH wdh;k m%OdkSkag iy tys wOHlaIjrekag ud Wmfoia
ÿkafkñ' ud Tjqkaf.ka n,dfmdfrd;a;= jQfha Tjqkag § we;s
wdh;k ixj¾Okh lsÍu ñi foaYmd,kh lsÍu fkdjk nj
uu Tjqkag meyeÈ,s lf<ñ' wud;HxY" fomd¾;fïka;=" ixia:d"
jHjia:dms; uKav, jeks rdcH wdh;kj,g wh;a jdyk"
WmlrK iy wfkl=;a iïm;a lsisu mlaIhl foaYmd,k
lghq;= i|yd fhdod fkd.; hq;= njg;a uu kshu lf<ñ'
2019 ckdêm;sjrKfhka ,enQ ch.%yKhg;a jvd"
uf.a flá foaYmd,k Èúfha WÉP;u wjia:dj jQfha 2020
md¾,sfïka;= ue;sjrKhhs' md¾,sfïka;= ue;sjrKfha m%;sM,h
ckdêm;s f,i uf.a ld¾hidOkh u; mokï jQ w;r
2019 ckdêm;sjrK m%;sM,h mokï jQfha uyskao rdcmlaI
wdKavqfõ wdrlaIl f,alïjrhd f,i uf.a ld¾hidOkh
u;h' uf.a m<uq mQ¾K wud;H uKav,fha Èjqreï §fï
W;aijh 2020 wf.daia;= 12 jeks Èk o<od ud,s.dfõ uÕ=,a
uvqfõ § meje;aú‚' ta jk;=re uu rg md,kh lr ;snqfKa 16
fofkl=f.ka hq;a wka;¾ ld,Sk leìkÜ uKav,hla iuÕh'
kj wud;H uKav,h w.%dud;Hjrhd we;=¿ wud;Hjreka 25
fofkl=f.ka iukaú; úh' rdcH weu;sjre 39 fofkla úh'
rdcH wud;Hjrekag;a ksYaÑ; rdcldß mejÍu uu y÷kajd
ÿka jeo.;a m%;sixialrKhla úh'
rdcH wud;Hjrekag iy ksfhdacH wud;Hjrekag
wod< wud;Hjrhd úiska mjrKq ,nk j.lSula yer fjk;a
ksYaÑ; j.lSula fkdue;sj" ld¾hd,hla iy fïihla
muKla Tjqkag ,eî ;snQ nj fndfyda rchka hgf;a mej;s
§¾> ld,Sk meñ‚,a,la úh' fuh fojk fm< wud;H Oqr
orkakkaf.a oeä l,lsÍug fya;=jla úh' iuyr wjia:dj,
weu;sjrhd iy Tyqf.a ksfhdacH weu;sjrhd iyfhda.fhka
lghq;= l< o" fndfyda wjia:dj, § tu in|;djfha oeä
l=uka;%Kh 61

wd;;shla we;s jQfha weu;sjreka Tjqka hgf;a mej;s iEu


fohla u;u ;u wdêm;H me;srùug keUqre jQ neúks' fï
;;a;ajh fjkia lsÍu i|yd fojk fm< wud;H Oqr orkakka
yg o m%fhdackj;a ld¾hNdrhla bgq lsÍug iy Tjqkaf.a Pkao
odhlhskag fiajhla lsÍug yels jk mßÈ ud Tjqkag ksYaÑ;
rdcldß fjka lr ÿkafkñ'
iudkqmd;sl Pkao l%uh hgf;a md¾,sfïka;=fõ ;=fkka
foll n,hla Èkd .ekSu l< fkdyelalla f,i ie,l=K
o" 2020 uy ue;sjrKfhka Y%S ,xld fmdÿck fmruqK
m%uqL ikaOdkhg ;=fkka fofla n,hla ,enqfKa ta jk
úg uf.a rch fldaúâ-19 jix.;h md,kh lsÍug lghq;=
l< wdldrh iy uu md,kh ;ka;%fha we;s l< hï hï
fjkialï uyck;dj wkqu; l< ksidh' kuq;a ta úYsIag
ch.%yKh ksidu w¨;a .eg¿ .Kkdjla ks¾udKh úh' wms
md¾,sfïka;=fõ wdik 150la Èkd .;af;a" we;s l< yels weu;s
Oqr ixLHdj jHjia:dfjkau iSud lr ;sfnk ;;a;ajhla ;=<h'
wfma uka;%S lKavdhu ;=< miq.sh wdKavq lsysmhlu weu;slï
oerE uka;%Sjre isáhy' kuq;a ug ta ish¨ fokdgu leìkÜ
weu;slï fyda rdcH wud;H Oqr §ug fkdyels úh' wdKavql%u
jHjia:dfõ 19 jeks ixfYdaOkh hgf;a wdKavqj ziNd.
hla’ f,i kï lr" ta yryd wud;H Oqr ixLHdj jeä lsÍug
m%;smdok ;snq‚' kuq;a miq.sh rch lrmq tjeks foaYmd,k
lmálï lsÍug ck;dj wmsg Pkaoh ÿkafka ke;s ksid;a"
tjeks WmdhYS,S fufyhqïj,g uyck u;h úreoaO jQ ksid;a
uu ta jHjia:duh m%;smdokh m%fhdackhg fkd.;af;ñ'
tfyhska m<uq Èkfha isgu w¨f;ka msysgqjk ,o
wdKavqj ;=< fkdi;=gg m;a jQ mqoa.,hka fndfyda .Kkla
isáfhah' rdcmlaI mjqf,a fndfyda fofkla úúO ;k;=rej,g
m;a lsÍug ug wjYH jQfha ke;' kuq;a" Tjqka Pkaoh ,nd
úúO Èia;%slalj, wxl tlg meñ‚ úg" Èia;%slalhg hula
lsÍug yels jk mßÈ Tjqkag hï ;k;=rla ,efnkq we;s nj
Tjqkaf.a Pkaoodhlhska wfmalaId lr;s' uyskao rdcmlaI uy;d
l=reKE., Èia;%slalfha wxl tl úh' kdu,a yïnkaf;dáka
m<uq ;ekg meñ‚fhah' fudKrd., m<uqjekshd YISkaø
62 f.daGdNh rdcmlaI

rdcmlaI úh' ud;r m<uqjekakd jQfha ;j;a mjqf,a idudðlhl=


jQ ksmqK rKjl h' ukdm ,ehsia;=fõ by<skau isák whg
wu;rj" Èia;%sla kdhlhkag;a weu;slï §ug isÿ fõ' ta
wkqj b;d fcHIaG foaYmd,k{hl= jQ pu,a rdcmlaI uy;dg
weu;s Oqrhla §ug isÿ úh' pu,a rdcmlaIf.a mq;a YISkaø;a
oeka fcHIaG foaYmd,k{fhla jqjo" Tyqf.a mshdg wu;rj
Tyqj;a leìkÜ uKav,hg m;a l< fkdyels nj uu Tyqg
lSfjñ' ksmqK md¾,sfïka;=jg kjlfhla ksid" Tyqg lsisu
weu;slula fkdÿkafkñ'
wod< mqoa.,hkaf.a me;af;ka n,k úg fuh widOdrK
úh' Tjqka n,hg m;a jQfha uyck Pkaofhks' Tjqkaf.a
Pkaoodhlhska n,dfmdfrd;a;= fjkafka" jevla lr .ekSug
yels fjk wdldrhg ;ukaf.a ksfhdað;hdg hï ;k;=rla
,efnkq we;s njhs' ug t,a, jQ tla fpdaokdjla kï" uu
fjkia wdldrhg lghq;= lrk nj mejiqj o" we;a; jYfhkau
uu rdcmlaI mjqf,a n,h ;j;a ;r l< nj;a" uyskao
rdcmlaI hgf;a isáhdg;a jvd mjqf,a idudðlhka .Kkla
ud hgf;a weu;slï orñka isá njh' we;a; jYfhkau ud
ckdêm;s yeáhg isá ld,fha mjqf,a m%uqL;d wkqms<sfj<ska
pu,a rdcmlaI" uyskao rdcmlaI" uu" neis,a rdcmlaI" kdu,a
rdcmlaI hk rdcmlaI mjqf,a mia fofkla leìkÜ uKav,fha
isáhy' YISkaø rdcH wud;Hjrhl= jQ w;r ksmqK rKjl
ud;r Èia;%sla iïnkaëlrK lñgq iNdm;sjrhd úh'
flfia fj;;a wo mj;sk l%uh wkqj fcHIaG
foaYmd,k{hkag iy úYd, Pkao ixLHdjla ,nd .kakd
foaYmd,k{hkag ;k;=re ,nd Èh hq;= fõ' ck;djf.ka
tla fldgila úYd, Pkao ixLHdjla ,nd foñka ;ukaf.a
ksfhdað;fhl= md¾,sfïka;=jg f;dard m;a lr .kakd w;r
ck;djf.ka ;j;a fldgila wik m%Yakh jkafka tjka whg
;k;=re ÿkafka ukao hkakhs' ,xldfõ foaYmd,kh thhs'
;u Èia;%slalfha úYd, wkq.dñlhka msßila isák fcdkaiagka
m%kdkaÿ jeks foaYmd,k{hkag wud;H Oqrhla wysñ l<
fkdyel' kjlhska" jD;a;slhka iy ;reK ;re‚hka lsysm
fofkl=g leìkÜ uKav,fha iy rdcH wud;Hjreka f,i uu
l=uka;%Kh 63

;k;=re ,nd ÿkafka fuh iEu wdKavq fjkila iuÕu l<


hq;= ksid;a tjekakla ck;dj wfmalaId lrk ksid;a h' kuq;a
iuyr fcHIaGhkag weu;slï fkd§u ksid wdKavqj we;=f<a
uq,a ojfia isgu u;fNao we;s úh' uu foaYmd,k{fhla
fkdjQ ksid;a" Y%S ,xld fmdÿck fmruqfKa ks,;, orkafkla
fkdjQ ksid;a uu iy mlaIfha md¾,sfïka;= lKavdhu w;r
mr;rhla ;snq‚'
uu mlaIhg kdhl;ajh fkdÿka ksid ug foaYmd,k
n,hla fkd;snq‚' WodyrKhla jYfhka" Y%S ,xld fmdÿck
fmruqfKa cd;sl ,ehsia;=j fyda Èia;%sla kdu fhdackd
,ehsia;= ieliSug ud iïnkaO jQfha ke;' wkqr m%sho¾Yk
hdmd" ffu;%Smd, isßfiak" ohdisß chfialr" ä,dka fmf¾rd"
ÿñkao Èidkdhl" chr;ak fyar;a" fcdaka fifkúr;ak jeks
uka;%Sjrekag kdu fhdackd §u Y%S ,xld fmdÿck fmruqK
.;a idOkSh mshjrla fkdjk nj uf.a úYajdihhs' tjka
whg kdu fhdackd ÿka úg Tjqka ue;sjrKfhka Èkd
md¾,sfïka;=jg meñK bka miq weu;slï n,dfmdfrd;a;= fõ'
ta yefudau l,ska uyskao rdcmlaI iuÕ isáh;a miqj hymd,k
wdKavqjg .sh wh úh' wmsg ta whg weu;slï §ug fkdyels
kï ta whg kdu fhdackd §fuka o m,la ke;' tjeks wh
md¾,sfïka;=jg wd fudfydf;a isg isákafka l,lsÍfuks' ta
ukqIH iajNdjhhs' wms fï lreK l,ska i,ld ne¨fõ ke;s
ksid wfma wdKavqj ÿ¾j, lrk ;;a;ajhka ksrdhdifhkau
we;s úh'
wmg uka;%Sjreka 150la isàu jdishlg jvd wjdishla úh'
wmsg w¨;a wdKavqj msysgqùug isÿ jQfha wm w;r fkdi;=gg m;a
jQ úYd, msßila isáh§h' wfma úreoaOjd§kag wmj myiqfjka
úkdY lsÍug yels jQfha o fï ksidh' ljqre ckdêm;s jqj;a
Tyq ;ukaf.a foaYmd,k mlaIfha kdhlhd úh hq;= hehs lshd
ug oeka w;aoelSfuka lsj yelsh' ffu;%Smd, isßfiak uy;d
o 2015 ckdêm;sjrKh ch.%yKh lsÍfuka miq uq,skau
lf<a Y%S,ksmh iy tcksih ;uka hg;g .ekSuh' Y%S ,xld
fmdÿck fmruqK m%uqL ikaOdkfha uka;%Sjreka ug yuq jQfha
wdKavqfõ lKavdhï /iaùfï § iy leìkÜ /iaùfï § mu‚'
64 f.daGdNh rdcmlaI

idudkHfhka foaYmd,k mlaIhl idudðlfhl= ckdêm;s


ùug l,ska" wjqreÿ .Kkla uq¿,af,a md¾,sfïka;= uka;%Sjre"
weu;sjre yeáhg l,a.; lrk ksid Tjqkag ;u foaYmd,k
mlaIh iuÕ ióm iïnkaOhla ;sfí' kuq;a ud ckdêm;s
jQfha uf.a mlaIfha uka;%S lKavdhfï fndfyda wh iuÕ jeä
iïnkaOhla fkd;snqKq ;;a;ajhla ;=<h'
tjeks ;;a;ajhka hgf;a ckdêm;sjrfhla w;S;
Ndú;hka ì| oud fjkia wdldrhlg jev lsÍug W;aidy
l< úg" thg tfrysj úYd, úfrdaOhla we;s fõ' th uu
w;aoelSfukau oksñ' uu ;reK kjl uqyqKq lsysmhla rcfha
by< ;k;=rej,g m;a lf<ñ' iuyre fyd¢ka jev l<y'
kuq;a iuyr wh miq.sh wdKavqj, tjeks ;k;=re oerE
foaYmd,k l%shdldÍkag;a jvd wka; hehs ug fmkS .sfhah'
iuyre ¥Is; njg fpdaokd t,a, úh' ;j;a iuyre Tjqkaf.a
ñ;=rkag iy Tjqkag Woõ l< whg Woõ lsÍug tu ;k;=r
mdúÉÑ l<y'
foaYmd,k ;k;=rej,g msg;ska w¨;a wh m;a jQ miq
Tjqka foaYmd,k{hka njg m;a fõ' uu ie,ls,su;a jQfha uf.a
jir myl ks, ld,h .ek mu‚" kuq;a fuu kjlhkaf.ka
iuyrla È.= foaYmd,k .ukla wfmalaIdfjka isá wh jQ w;r
Tjqyq bÈß jir .Kkdj ;=< foaYmd,kfha /£ isàug wjYH
foa lrñka isáhy' hfula kjlfhl= f,i zisiagï fjkia
lsÍug’ hehs lshñka md¾,sfïka;=jg meñ‚ miq" iEu jir
mylg jrla md¾,sfïka;= ue;sjrKhla meje;afjk ksid"
È.gu md¾,sfïka;=j ;=< /£ isàgu l%u iy úê fiùug
tu mqoa.,hd fm,fò' zisiagï fjkia lsÍu’ ms<sn| ish¨ l;d
t;ekska wjika fõ' ñksiqka b,a,d isák fï zl%u fjki’
l%shd;aul lsÍug iqÿiqu mqoa.,hd jQfha uuh' kuq;a ug mjd
tu ld¾hh l< fkdyels ;rug wiSre úh'
wdKavq mlafIha uka;%Sjreka úYd, ixLHdjla isàu ksid
we;s jQ .eg¨j,g wu;rj úu,a ùrjxY" Woh .ïukams, jeks
wfma jeo.;a yjq,aldr md¾Yajlrejka lsysm fofkl=g Y%S ,xld
fmdÿck fmruqK iuÕ fkdfhla fm!oa.,sl m%Yak o ;snq‚'
l=uka;%Kh 65

fï ish,a, wfma foaYmd,k n,h ySkùug n,mEfõh' Y%S


,xld fmdÿck fmruqfKa n,h ;snqfKa neis,a wf;ah' wdKavq
mlaIfha uka;%Sjreka neis,a iuÕ rKavq onr we;s lr .kakd
úg th o wdKavqfõ m%Odkshd f,i ug n,mEfõh' úu,ag iy
Wohg neis,a iuÕ mqoa.,sl m%Yak ;snq‚' 2015 § f.k tkq
,enQ 19 jeks jHjia:d ixfYdaOkfhka oaú;aj mqrjeishkag
ue;sjrKj,g ;r. lsÍu ;ykï lf<a ud;a neis¨;a b,lal
lrf.k nj ljqre;a okakd lreKls' wms kej; n,hg meñ‚
miq wms lSfõ 19 jeks ixfYdaOkh wdmiq yrjk njh' ta
lshkafka 18 jeks ixfYdaOkh kej; n, .kajk njh' kuq;a
wms 19 jeks wdKavql%u jHjia:d ixfYdaOkh wfydais lsÍug
W;aidy ork úg oaú;aj mqrjeishkag ue;sjrKj,g ;r.
lsÍfï ;yku È.gu mj;ajd.; hq;= hehs wfmau iuyr wh
lshd isáhy' fuhg ;snqKq tlu fya;=j jQfha Tjqkag neis,a
iuÕ ;snqKq úrilhhs' fuh wmf.a iduQysl n,h ySk ùug
;=vq ÿka wmf.a lKavdhu ;=< we;s jQ ;j;a fn§ula úh'
fuu u;fNao W;aikak ùu fya;=fjka 2021 § wdKavq
mlaI lKavdhu ;=< foaYmd,k mlaI 11 l lKavdhu
msysgqùug fhÿks' 2022 wfma%,a 8 jeks od rfÜ wd¾Ól ;;a;ajh
msßySu ksid we;sj ;snqKq ;;a;ajh fya;=fjka fuu foaYmd,k
mlaI 11 lKavdhu rg bÈßhg f.k hEfï fhdackdj,shla
iuÕ ud yuq jQfha h' wdKavqfõ m%;sm;a;suh ;SrK .ekSu
i|yd mlaI kdhlhskaf.ka ieÿï,;a zcd;sl úOdhl iNdjla’
msysgqúh hq;= nj;a" fuu cd;sl úOdhl iNdfõ Wmfoia u;
kj w.ue;sjrhl= yd kj leìkÜ uKav,hla yd wud;HxY
f,alïjreka m;a l< hq;= nj;a" tu fhdackdj,sfha i|yka
úh' 19 jeks wdKavql%u jHjia:d ixfYdaOkh iqÿiq ixfYdaOk
iys;j h<s ia:dms; l< hq;= nj o tu fhdackdfõ i|yka úh'
fï wkqj uyskao rdcmlaI uy;d w.ue;slfuka b,a,d wiaúh
hq;= njg uq,skau fhdackd jQfha wfma wdKavqj we;=f,kauh'
tajd w;=frka tl fhdackdjla yer wfkla ish¨u
fhdackdj,g m%;sm;a;suh jYfhka ug tlÕ úh yels nj uu
mlaI 11 lKavdhug oekqï ÿkafkñ' ug tlÕ ùug fkdyels
jQfha uyskao rdcmlaI uy;d w.ue;s Oqrfhka bj;a lsÍugh'
66 f.daGdNh rdcmlaI

wdKavq mlaIfha kdhlhd jQfha Tyq h' ue;sjrK jHdmdrfha


m%Odk pß;h jQfha o Tyq h' ta ish,a,gu jvd md¾,sfïka;=fõ
jeäu uka;%Sjreka ixLHdjlf.a úYajdih Èkd.;a kdhlhd
jQfha o Tyq h' tu ksid jHjia:dkql+,ju tu ;k;=r Tyqg
ysñ jQfha h' ckdêm;s yeáhg ug tu ;SrKh .; fkdyels
njg mlaI 11 ksfhdað;hka o tlÕ jQ w;r" Tjqka uyskao
rdcmlaI uy;d fj; f.dia tu fhdackdj Tjqka úiskau Tyq
fj; bÈßm;a lrk njg ;SrKh lrk ,§'
óg wjqreÿ .Kklg l,ska hymd,k wdKavqj iufha
wm úmlaIfha isá ld,fha fï úOdhl ckdêm;s l%ufhka
jevla ke;s nj;a" 1972 jHjia:dj hgf;a ;snqKq wdldrhg
w.ue;sjrhdg n,h mejÍu iqÿiq hehs lshd uu ojila Woh
.ïukams,g lSfjñ' Bg m%;spdr olajñka Woh lshd isáfha rfÜ
talShNdjh úOdhl ckdêm;s l%ufha meje;au u; r|d mj;sk
ksid Yla;su;a ckdêm;s l%uhla wjYH nj h' tfia ;sìh §"
2022 wfma%,a udifha § Tjqka ug bÈßm;a l, fhdackdj,sh
;=< ckdêm;sjrhdf.a n,;, wvq lr md¾,sfïka;=jg jeä
n,;, ,nd §" jHjia:dodhl iNdj h<s ia:dms; lsÍug o
fhdackd ;snq‚' md,l ikaOdkh ;=< u;= jQ fï fn§ï ksid
wm ÿ¾j, úh' uq,skau úu,a iy Woh wfmka fjkaj .sh w;r
miqj ffu;%Smd, isßfiak iy wkqr hdmd m%uqL lKavdhu
leã .sfhah' fcdkaiagka m%kdkaÿ iuÕ we;s jQ m%Yakhla ksid
ksu,a ,dkaid wfmka fjka úh' v,ia w,ymafmreu lKavdhu
o uka;%Sjreka lsysm fofkl= iuÕ leã .sfhah'
fï ;;a;ajhg n,mE m%Odk fya;= jQfha uu md,l
mlaIfha ks,;, orkafkl= fkdùu" iy uyskao rdcmlaI
uy;d w;S;fha fuka foaYmd,khg iïnkaO fkdùuhs' Tyq
foaYmd,khg ueÈy;a jqjfyd;a th ckdêm;s jYfhka ug
n,mdkq we;ehs Tyq isf;kakg we;' Tyq jrla zf.daGdg fïl
bÈßhg f.kshkak bv fokak ´fka" uu ueÈy;a fkdúh
hq;=hs’ hkqfjka ,,s;a ùr;=x.g mjid ;snq‚' flfia fj;;a"
uyskao rdcmlaIf.a ksy~;djh md,l ikaOdkh iy mlaIh
ì£ hEug m%Odk fya;=jla úh' Tyqf.a fi!LH ;;a;ajh o
fjkod fuka fkdùh' uyskao rdcmlaI hkq wvishjilg
l=uka;%Kh 67

wêl foaYmd,k w;aoelSï iys;" wmg jdisodhl f,i Ndú;d


l< yels jQ idOlhla jQ kuq;a wm tys § wid¾:l úh' fï
;;a;ajh fyd¢ka m%fhdackhg f.k ;u kHdh m;%h bÈßhg
f.k hEug wjia:djd§kag yels úh'
ud n,hg m;a ùu i|yd ;ukaf.a iyfhda.h ;SrKd;aul
jQjd hehs úYajdi l< úúO mqoa.,hska iy lKavdhï o isá
w;r Tjqka n,dfmdfrd;a;= jQ foa ud úiska bgq lrkq we;ehs
Tjqyq wfmalaId l<y' ud jeks wfhla n,hg m;a jQ úg fujeks
.eg¨ we;s úh yel' uyskao rdcmlaI .;a l," Tyq b;d È.=
l,la foaYmd,kfha kshe,S" m%Odk foaYmd,k pß;hla njg
m;aj isá w;r" Tyq ckdêm;s f,i f;aÍ m;a jQfha tu wêldß
n,h o miqìfï ;shdf.kh' uyskao rdcmlaI n,hg m;a jQfha
;uka ksid hehs lSug lsisfjl=;a bÈßm;a jkafka ke;' Bg
yd;amiskau m%;súreoaO f,i fndfyda foaYmd,k{hka újD;j
lshd isákafka ;uka md¾,sfïka;=jg f;aÍ m;a jQfha uyskao
rdcmlaI ksid njh' tjka idïm%odhsl wêldß n,hla iys;j
uu n,hg fkdmeñ‚ ksid ug .eg¨ rdYshla we;s úh'
fï ish¨ fya;= ksid" md¾,sfïka;=fõ ;=fkka foll
n,hla ;snqK o 2020 wf.daia;= udifha § ud msysg jQ wdKavqj
Yla;su;a" tlai;a wdKavqjla fkdùh' Y%S ,xld fmdÿck
fmruqK yryd kdu fhdackd ,nd .;a ie,lsh hq;= msßila
Y%S ,xld fmdÿck fmruqKg wh;a fkdjQ w;r Tjqka yjq,a
mlaIj, kdhlhka fyda idudðlhka úh' fï wkqj 2020 wdKavq
mlaIh 1977§ fÊ'wd¾' chj¾Ok ckdêm;sjrhdg ;snQ wdKavq
mlaIh fuka ;ks tallhla fkdùh' tu fya;=j ksid" hï
hï .eg¨ mek k.sk úg wdKavq mlaIfha we;eï fldgiq;a"
úmlaIh;a w;r fjki fkdfmkS hk ;;a;ajhka we;s úh'
oaú;aj mqrjeishkag ue;sjrKj,g ;r. lsÍu ;ykï lsÍu
iïnkaOfhka rch ;=< we;s jQ u;fNaoh thg fyd| ksoiqkls'
2020 wf.daia;= udifha § wms md¾,sfïka;=fõ ;=fkka fofla
n,h ,nd .;a wjia:dfõ isg wfma foaYmd,ksl mßydksh
wdrïN jQ nj lsj yelsh'
rcfha m%Odk ;k;=re i|yd iqÿiqlï we;s m<mqreÿ
68 f.daGdNh rdcmlaI

mqoa.,hka m;a lsÍug iy tu m;aùï i|yd ks¾foaY bÈßm;a


lsÍug ks¾mdlaIsl úoaj;a uKav,hla m;a lsÍfuka rcfha by,
;k;=re ks¾foaYmd,kSlrKh lsÍug uu uf.a Wmßufhka
W;aidy lf<ñ' mlaIhg ys;j;a wh rcfha m%Odk ;k;=rej,g
m;a fkdlsÍfï fuu w;ayod ne,Su iuia;hla f,i .;a l,"
id¾:l m%h;akhla fkdùh' tjeks ;k;=re i|yd m;a lsÍfï
§ mlaI ys;jd§ka fkdi,ld yeÍfï m%;sM,hla f,i Y%S ,xld
fmdÿck fmruqKg uqyqK §ug isÿ jQ w.;sh blaujd hdug
;rï fuu w;ayod ne,Sfuka ,enqKq m%;s,dNh m%udKj;a
fkdùh' fuu m;aùï ,o iuyr wh fyd¢ka l%shd l<
kuq;a iuyr wjia:dj, fuu m;aùï ,enQjka fndfyda ÿrg
yeisrefKa foaYmd,k m;aùï ,enQjka yd iudk wdldrhguh'
tjeks whf.a tlu wruqK jQfha ;ukag ,enqKq ;k;=r ;u
foaYmd,k wNsu;d¾:hka bÈßhg f.k hEu i|yd Ndú;d
lsÍuh'
ud m%dfhda.slj oek.;a tla ldrKhla jkafka ienúkau
foaYmd,kh .ek Wkkaÿjla ke;s wh wdKavqfõ ;k;=re fj;
wdl¾IKh jkafka ke;s njhs' wdKavqfõ ;k;=re fydhk wh
yeu úgu mdfya foaYmd,khg bjw,a,k wh fõ' tjeks whg
mlaIfha ys;j;=ka yd l%shdldÍka f,i jir .Kkdjla .;
fkdlr blaukska uf.a wdKavqfõ ;k;=re ,nd .ekSug ud
,nd ÿkafka flá u.la nj ug oeka jegfya' uf.a wdKavqjg
tfrysj wr.,h ixúOdkh lsÍu i|yd uqo,a yd fjk;a
myiqlï iemhSug uf.a wdKavqfõu ;k;=re oerE we;eï
zfoaYmd,ksl fkdjk’ m;aùï,dNSka úYd, ld¾hNdrhla bgq
l< wdldrh tl, foaYmd,k lafIa;%fha l;dnyg ,la úh'
lvdlmam,aldÍka rg ;=< muKla fkdj uf.a rch ;=< o
isáhy'
fï iïnkaOfhka ud wid we;s úúO lreKq wvla
fyda i;H kï" wkd.;fha lsisÿ wdKavqjla" rcfha m%Odk
;k;=rej,g msgia;rhska n|jd .ekSug isysfkkaj;a
fkdis;kq we;' flá ud¾.hlska hï ;k;=rlg m;a jQ miq"
tjeks mqoa.,hska B<Õ uÜgug hEug o flá ud¾.hlau
fidhkq we;ehs wfmalaId l< yelsh' tjeks ;k;=rej,g
l=uka;%Kh 69

mlaI ys;jd§ka m;a lsÍfï mer‚ l%uh úfõpkhg ,la jqjo"


iuia;hla f,i .;a l," ndysßka n|jd .;a Bkshd ks¾mdlaIsl
jD;a;slhka úiska wdh;k mj;ajdf.k .sh wdldrfhys t;rï
fjkila olakg ;snqfKa ke;' iuyre fyd¢ka jev l< w;r"
iuyre id¾:l jQfha ke;'
uu zl%uh fjkia lsÍu’ .ek wjxlju úYajdi l<
wfhla jQfhñ' ud" foaYmd,k lafIa;%fha lghq;= isÿ fjk
wdldrh fjkia lsÍu i|yd msgia;r mqoa.,hska foaYmd,khg
msúiSfï f,dal jHdma; m%jK;djhl fldgialrejl= jQ nj
uu úYajdi lf<ñ' fvdk,aâ g%ïma weußld tlai;a ckmofha
ckdêm;sjrhd f,i f;aÍ m;a jQ úg Tyqf.a wdl¾IŒhu
igka mdGhla jQfha Tyq zuv j.=r f.dv lsÍug’ hk njhs'
uu o uv j.=r f.dv lsÍug W;aidy oerefjñ' kuq;a uu
bf.k .;a fohla jkafka zisiagï fÉkaÊ’ .ek fnßyka
fok fndfyda whg we;a;gu wjYH jkafka uv j.=r f.dv
lsÍug fkdj" uv j.=r ;=< Ôj;a ùug njhs' fndfyda
wh m%isoaêfha zl%uh fjkia lsÍu’ .ek l;d l< o Tjqka
foaYmd,khg iïnkaO jkafka úúO wfmalaIdjka ksid h'
wr.,h iïnkaOfhka o fuh i;Hhls' wo Bkshd wr.,fha
kdhl;aj uÜgfï Woaf>daIlhska fndfyduhla wdKavqfõ iy
úúO foaYmd,k ixúOdkkj, ;k;=re orñka isák wdldrh
wms olsuq' Tjqkaf.a ish¨ m%h;akj, ienE wruqK jQfha l%uhg
we;=,aùu ñi th fjkia lsÍu fkdfõ'
u. k;r jQ wdfhdack wjia:d iy
ldnksl f.dú;eka jHdmD;sh

k j ixj¾Ok jHdmD;s i|yd Kh ,nd .ekSu fjkqjg


iDcq úfoaY wdfhdack ,nd .ekSu uf.a rcfha
uQ,sl m%;sm;a;shla úh' rch i;= j;alï fm!oa.,SlrKh lsÍu
wod< wdh;kj, isÿ fjk uQ,Huh mdvq yd wld¾hlaIu;d
msgq oelSug we;s tlu ms<shu fkdjk neúka" uf.a wdKavqj
noaO jHdmdr jeks l%ufõohka hgf;a úfoaYSh wdfhdack ,nd
.ekSug hqyqiq¿ úh' úúO rchka hgf;a w;S;fha isÿ jQfha
rchg wh;a wdh;k ,dN ,nkjd o w,dN ,nkjd o hkak
fkd;ld mqoa.,sl md¾Yajj,g úl=Kd oeóuhs'
tjeks wjia:djkays§ tu rdcH jHjidfha fldgia j,ska
jeä fldgi m%Odk .ekqïlrefjl=g úl=Kkq ,nk w;r" hï
m%udKhla uyckhdg iy jHjidfha fiajlhskag o ksl=;a
lrkq ,efí' tu jHjidfha kdñl fldgia m%udKhla rch
i;=j È.gu ;nd .ekSu fyda fkd.ekSu wjia:dkql+,j isÿ
úh' ta wdldrhg jHdmdßl lghq;= j, kshq;= wdh;k úl=Kd
oeóug m%;súreoaOj" uf.a rch W;aidy lf<a iDcq úfoaY
wdfhdack ,nd f.k iïmQ¾Kfhkau w¨;a jHdmdrhla f.dv
ke.Su ke;skï mj;sk wdh;khlg iïmQ¾Kfhkau w¨;a
wx.hla tl;= lsÍugh'
l=uka;%Kh 71

fld<U jrdfha kef.kysr nyd¨ï m¾hka;h yd


iSudiys; fjiaÜ fldaiaÜ mj¾ wdh;khg wh;a flrj,msáh
;dm n,d.drh iïnkaOfhka wfma rchg tjeks úfoaY
wdfhdackhka ,nd .ekSug yels úh' rfÜ laIh jQ úfoaY
ixÑ; f.dv ke.Su i|yd fuu jHdmD;s yryd ,efnk úfoaY
úksuh wdfhdackhka u; wm n,dfmdfrd;a;= ;ndf.k isá
w;r" tu jHdmD;s Èh;a lsÍug fkdyels ùu o rfÜ wd¾Ólhg
wys;lr f,i n,mEfõh' úfoaYSh md¾Yjhla jHdmD;shla i|yd
wdfhdackhla lrk úg" wod< md¾Yjhg tu wdfhdackfhka
m%;s,dNhla ,eìh hq;=h' tneúka ksYaÑ; jir .Kkla
f.ù hk f;la tu jHdmdrfha iïmQ¾K ,dNh N=la;s ú£fï
.súiqula fyda f.dvk.k jHdmdrfha ysñldß;ajfha fldgila
´kEu wdfhdaclhl=f.a n,dfmdfrd;a;=j fõ'
úfoaY wdfhdack m%odkhka wdldrfhka tkafka ke;'
fuys§ wmg l< hq;= f;aÍu jkafka wdodhula f.k fok kj
j;alï ixj¾Okh lrkjdo ke;skï tu wjia:d w;ayßkjdo
hkakhs' jeä b,a¨u imqrd,Su i|yd hï jHdmdrhla mq¿,a
l< hq;= kuq;a" th lsÍug wjYH m%d.aOkh rg ;=, fkdue;s
kï" ta i|yd úfoaYSh wdfhdack ,nd .; hq;= fõ' kef.kysr
nyd¨ï m¾hka;h yd iSudiys; fjiaÜ fldaiaÜ mj¾ hk
jHdmD;Ska folu iïnkaOfhka isÿ jQfha thhs'

kef.kysr nyd¨ï m¾hka;h


2019 uehs 28 jk Èk hymd,k wdKavqj fld<U
jrdfha kef.kysr nyd¨ï m¾hka;h ixj¾Okh lsÍu
i|yd bkaÈhdj iy cmdkh iuÕ ff;%md¾Yaúl rduq
.súiqula w;aika lr ;snq‚' tu .súiqu hgf;a cmdkh iy
bkaÈhdj tlaj jHdmD;shg wjYH fodUlr jeks WmlrK
iy jHdmD;sfha l<ukdldß;ajh imhkq ,nk w;r" tu
odhl;ajh fjkqfjka kef.kysr nyd¨ï m¾hka;fha 49]
l fldgia Tjqka fj; mejÍug kshñ; úh' rduq .súiqu
wkqj jHdmD;sfha 51] l nyq;r fldgia Y%S ,xldjg wh;a úh'
fuu jHdmD;sh i|yd cmdk rch iykodhS fldkafoais u;
72 f.daGdNh rdcmlaI

Kh uqo,la ,nd §ugo kshñ;j ;snq‚' uf.a rch f.k ;snQ


m%;sm;a;suh ia:djrh wkqj" miq.sh rch úiska w;aika lrk
,o fuu rduq .súiqu ixfYdaOkh lsÍug wjYH nj;a" kef.
kysr nyd¨ï m¾hka;h ixj¾Okh lsÍug uqo,a Khla f,i
fkdj iDcq úfoaY wdfhdackhla f,i ,eìh hq;= nj;a wms
cmdk iy bka§h rchkag okajd isáfhuq'
uf.a wdKavqfõ 2020 cqks 9 Èk iys; wud;H uKav,
ixfoaYh u.ska Y%S ,xldjg w;HjYH ixj¾Ok lghq;= i|yd
mjd ;j;a Kh .ekSug fkdyelafla ukao hk ldrKh
iúia;rd;aulj meyeÈ,s lr ;snq‚' Y%S ,xld jrdh wêldßfha
úfoaY Kh m%udKh oekgu;a wefußldkq fvd,¾ ñ,shk
327 blaujk nj;a" jd¾Isl Kh f.ùï i|yd Y%S ,xld jrdh
wêldßhg tys wdodhfuka 19]la muK jeh jk nj;a" tu
leìkÜ m;%sldfõ i|yka úh' 2015 iy 2019 w;r Y%S ,xldfõ
úfoaY Kh f;d.h jeä ù ;snqKq wdldrh tu leìkÜ
ixfoaYh meyeÈ,s l< w;r" fldaúâ-19 me;sÍug fmr isgu
Y%S ,xldj bkaÈhdfjka iy cmdkfhka Kh iyk b,a,d isá
nj;a" tneúka ;j ;j;a Kh .ekSu lsisfia;au m%dfhda.sl
fkdjk nj;a tys fmkajd § ;snq‚' fuu idlÉPd j,ska miqj"
cmdk rcfha tlÕ;djh we;sj bka§h rch úiska jHdmD;sh
i|yd wdfhdaclhl= yeáhg uqo,a iemhSu i|yd wodks fmda¾Ü
iy f,dðiaálaia wdh;kh f;dard .kakd ,È'
wodks iuQy jHdmdrh Y%S ,xld jrdh wêldßh iuÕ
tlaj kef.kysr nyd¨ï m¾hka;h ixj¾Okh lsÍug iy
fufyhùu i|yd Y%S ,xldfõ fcdaka lS,aia fyda,aäkaia iud.u
iuÕ yjq,aldÍ;ajhlg t<U ;snq‚' uf.a rch bkaÈhdj
iy cmdkh iuÕ we;s lr .;a tlÕ;djh ksid Y%S ,xld
rchg lsisÿ úhoula fkdue;sj kef.kysr nyd¨ï m¾hka;h
ixj¾Okh lr fufyhqï l< yels uÜgug f.k taug kshñ;
úh' fï jHdmD;sh i|yd msßjehla oerefõ ke;;a" uq, isgu
,dNfhka ishhg 51la fldgilg wms mx.=ldrhka ùug kshñ;
úh' flfia fj;;a jD;a;Sh iñ;s we;=¿ úúO md¾Yaj tl
fy<du fuu jHdmD;shg úreoaO úh' uyskao rdcmlaI wdKavqj
iufha kef.kysr nyd¨ï m¾hka;h i|yd jQ ie,iqu jQfha
l=uka;%Kh 73

Y%S ,xld jrdh wêldßh úiska tu m¾hka;h bÈ lr thska


,efnk wdodhfuka yïnkaf;dg jrdh bÈlsÍug Y%S ,xld
jrdh wêldßh .;a Kh f.ùuh' flfia fj;;a" miq.sh rch
úiska yïnkaf;dg jrdh Ök iud.ulg nÿ § ;snQ w;r tu
ie,eiau ;jÿrg;a j,x.= fkdùh'
flfia fj;;a" fld<U jrdfha jD;a;Sh iñ;s we;=¿
wfkl=;a md¾Yaj Y%S ,xld jrdh wêldßh úiska kef.
kysr nyd¨ï m¾hka;h bÈ lr l%shd;aul l< hq;=h hk
ia:djrfha oeäj t,anf.k isáfhah' fï iïnkaOfhka
jrdh fiajlhskaf.a Woaf>daIK Èk kshuhla fkdue;s jev
j¾ckhla olajd j¾Okh úh' wjidkfha jir 35lska l,a
msfrk mßÈ bÈ lsÍu" fufyh ùu yd wdmiq mejÍfï .súiqula
u; fld<U jrdfha ngysr nyd¨ï m¾hka;h wodks$fcdaka
lS,aia$Y%S ,xld jrdh wêldßh yjq,a jHdmdrhg ,nd §" kef.
kysr nyd¨ï m¾hka;fha ixj¾Okh Y%S ,xld jrdh wêldßhg
mjrd w;r ueÈ úi÷ulg meñŒu yer fjk;a úl,amhla
rchg fkd;snq‚' ngysr m¾hka;h bÈlsÍug wodks iuQy
jHdmdrfha wdfhdackh fvd,¾ ñ,shk 700 blaujkq we;'
2022 ckjdß udifha § uu kef.kysr nyd¨ï m¾hka;fha
fojeks wÈhfrys bÈlsÍï lghq;= wdrïN lf<ñ ^m<uq wÈhr
2015 § ksu lr ;snQ w;r ta hgf;a ógr 450l f;dgla iy tla
kex.=rï fmd<la bÈ lr ;snq‚&'

fjiaÜ fldaiaÜ mj¾ t,atkaÔ jHdmD;sh


2021 cQ,s 7 jk Èk" flrj,msáfha msysá iSudiys;
fjiaÜ fldaiaÜ mj¾ ,sñgâ wdh;kfha fldgia j,ska 40] la
wefußldkq fvd,¾ ñ,shk 250 lg úlsŒu i|yd Y%S ,xld
rch iy weußld tlai;a ckmofha ksõ f*daÜg%fia tk¾ð
iud.u w;r rduq .súiqula w;aika lrk ,§' fï .súiqu
hgf;a" ksõ f*daÜg%fia tk¾ð iud.u úiska fulS n,d.drh
øj iajdNdúl jdhqfjka ^tkï t,atkaÔ j,ska& l%shd;aul l,
yels wdldrhg ieliSu i|yd úYd, wdfhdackhla lsÍug
kshñ; úh' øj jdhqj kej; jdhqjla njg m;a l< yels
74 f.daGdNh rdcmlaI

mdfjk .nvd tallhla" keõ wx.khla" .Eia wx.khla iy


.Eia ng moaO;shla we;=¿ kj m¾hka;hla bÈlsÍu iy fjiaÜ
fldaiaÜ mj¾ wdh;kh we;=¿j fjk;a ´kEu wdh;khla
fj; øj iajdNdúl jdhqj iemhSu fï .súiqu wkqj ksõ
f*daÜg%fia tk¾ð iud.fï j.lSu úh' fï jHdmD;sh i|yd
úYd, wdfhdackhla wjYH jQ w;r" tu.ska m<uq j;djg øj
iajdNdúl jdhqfjka n,Yla;sh ksmoùu ,xldjg y÷kajd
§u;a iuÕ rfÜ n,Yla;s lafIa;%fha úYd, fjkila isÿ jkq
we;s neúka" fï jHdmD;sh 2008 wxl 14 ork Wmdhud¾.sl
ixj¾Ok jHdmD;s mk; hgf;a Èß.ekaùï ,eîu i|yd iqÿiq
jHdmD;shla f,i ie,l=‚' 1978 wxl 04 ork wdfhdack
uKav, kS;sh hgf;a wfkl=;a Èß.ekaùï o ksõ f*daÜg%fia
tk¾ð iud.u b,a,d isáhfyd;a tajd o ,nd §ug o kshñ;
úh'
fjiaÜ fldaiaÜ mj¾ wdh;khg jir myl ld,hla
i|yd t,atkaÔ .Eia iemhSfï fldka;%d;a;=j ksõ f*daÜg%fia
tk¾ð iud.u fj; rduq .súiqu u.ska ,nd § ;snq‚' fï w;r"
flrj,msáfha fjiaÜ fldaiaÜ mj¾ n,d.drh wdikakfha
;j;a fu.d fjdÜ 350 l t,atkaÔ n,d.drhla bÈ lr
l%shd;aul lsÍug wdKavqj iy fidandOkú ,sñgâ keu;s
wdh;kh w;r 2021 cQ,s 19 jk Èk w;aika lrk ,o .súiqula
u.ska" fidandOkú n,d.drhg øj iajdNdúl jdhqj iemhSu
iy;sl lsÍfï j.lSu Y%S ,xld wdKavqj fj; mjrd ;snq‚' ta
wkqj fidandOkú n,d.drhg;a t,atkaÔ iemhSug kshñ;j
;snqfKa ksõ f*daÜg%fia tk¾ð iud.u uh' ksõ f*daÜg%fia
tk¾ð wdh;kh úiska t,atkaÔ iemhSu mj;ajdf.k hkq
,nk jir myl ld,h ;=< flrj,msáh mßY%fha fjk;a
t,atkaÔ n,d.drhla ia:dmkh lrkafka kï" tu n,d.drhg
o t,atkaÔ iemhSfï whs;sh ksõ f*daÜg%fia tk¾ð iud.u
fj; ,nd §ug kshñ; úh' fï .Eia iemhqï .súiqu jir
myl ld,hla i|yd jQ w;r" wjYH kï th ;j;a ld,hla
i|yd §¾> lsÍug o Y%S ,xld rchg yelshdj ;snq‚'
ksõ f*daÜg%fia tk¾ð iud.u úiska m¾hka; myiqlï
i|yd ì%;dkH ;dm tall ñ,shkhlg wefußldkq fvd,¾
l=uka;%Kh 75

1'45 ne.ska ia:djr .dia;=jla wh lsÍug kshñ; úh' fï wkqj


,xld úÿ,sn, uKav,hg jirlg weußldkq fvd,¾ ñ,shk
50'75 l muK idudkH msßjehla jeh ùug kshñ; úh' ksõ
f*daÜg%fia tk¾ð iud.u iuÕ fuu .kqfokqj lr<shg
meñ‚fha" fjiaÜ fldaiaÜ mj¾ n,d.drh i|yd øj iajdNdúl
jdhqj fhdod .; yels fjk wldrhg m¾hka;hla" mdfjk
.nvd iy kej; ilia lsÍfï tallhla" kj wx.khla" iy
k, ud¾. moaO;shla bÈlsÍu i|yd ;j;a fgkavrhla i,ld
n,ñka ;sìh§ h' fulS fojeks fhdackdjg wkqj m<uq wjqreÿ
my i|yd jirlg fvd,¾ ñ,shk 125'7la muK ,xld úÿ,sn,
uKav,hg jeh lsÍug isÿ fõ' tneúka ksõ f*daÜg%fia tk¾ð
iud.fï fhdackdj ms<s.;af;a kï" jir myl fldka;%d;a;=
ld,h ;=< jirlg weußldkq fvd,¾ ñ,shk 75la jeks uqo,la
,xldjg b;sß lr .ekSug yels ùug bv ;snq‚'
fuu wdfhdack fhdackdjg tfrys m%Odku úfõpkh
jQfha fjiaÜ fldaiaÜ mj¾ n,d.drh yeu úgu ishhg
70] l Odß;djhlska l%shd;aul lsÍug ke;skï iud.ug
jkaÈ f.ùug úÿ,s n, uKav,hg isÿ jk mßÈ z.ekSfï
fyda f.ùfïz fldkafoaishla .súiqug we;=<;a lr ;sîuh'
.súiqï.; Odß;djfhka n,d.drh l%shd;aul fkdjqkfyd;a"
ksõ f*daÜg%fia tk¾ð iud.u úiska kshu fldg ;snQ ì%;dkH
;dm tall ñ,shkhlg wefußldkq fvd,¾' 1'45l ia:djr
.dia;=j fvd,¾ 5'50 olajd by< hd yelsh hkak fofjks
úfõpkh úh' øj jdhqj kej; jdhqjla njg m;a l< yels
mdfjk .nvd tallhla" kj wx.khla" .Eia ng moaO;shla
we;=¿ kj m¾hka;hla bÈlsÍu i|yd úYd, msßjehla oeÍug
isÿ jk úg" ia:djr wdodhula ms<sn| iy;slhla fkdue;sj
lsisÿ wdfhdaclfhl= fujeks jHdmD;shlg yjq,a jkafka ke;'
Y%S ,xldfõ c, úÿ,s n,d.drj,ska" iemhsh yelafla
úÿ,s b,a¨fuka 21]la mu‚' b;sßh imhd .; hq;= jkafka
.,a wÕ=re fyda ãi,a ;dm úÿ,s n,d.dr j,sks' tneúka ksõ
f*daÜg%fia tk¾ð iud.u iuÕ we;slr.;a .súiqu hgf;a
mj;ajdf.k hd hq;= Odß;djh imqrd,Sug fkdyels jkq
we;ehs wmg is;sh fkdyel' wfkla m%Odk úfõpkh jQfha fï
76 f.daGdNh rdcmlaI

.súiqu hgf;a Y%S ,xldfõ t,atkaÔ n,d.drj,g .Eia imhk


tlu iud.u wefußld tlai;a ckmo iud.ula jk neúka
rfÜ n,Yla;s iqrlaIs;;djhg ;¾ckhla t,a, úh yels njh'
fuh wefußldkq wdfhdaclfhl= iuÕ jQ jHdmdßl .súiqula
úh' ,xldj jeks rgj,g wdfhdaclhka meñfKkafka fndfyda
úg wmg jvd n,iïmkak rg j,ska h' wm jeks l=vd rglg
n,mEï lsÍug wefußldj jeks rglg wjYH kï Tjqka i;=j
t,atkaÔ iemhqï .súiqula ;snqK;a ke;;a tfia l< yels
nj o wm f;areï.; hq;=h' ;jo" fuu iemhqï .súiqu uq,ska
jir mylg muKla j,x.= jQ w;r bka miqj Y%S ,xldjg th
w¨;a lsÍug fyda wj,x.= lsÍug yels úh' 2021 fkdjeïn¾
ui uq,§" ,xúu fcHIaG ks,OdÍyq udOH idlÉPdjla le|jd
fjiaÜ fldaiaÜ mj¾ t,atkaÔ jHdmD;sh rgg b;d jdisodhl
wdfhdack wjia:djla nj uyck;djg meyeÈ,s lr isáhy'
úúO fya;+ka u; §¾> ld,hl isg idlÉPdjg ,laj
;snQ úÿ,s ckk jHdmD;s /ila rgg wysñ ù we;s nj;a"
tu ksid wLKav úÿ,sh iemhSu iy;sl lsÍu i|yd úÿ,s
W;amdokh jeä lsÍu w;HjYH nj;a Tjqyq fmkajd ÿkay' rfÜ
iuia; úÿ,s mßfNdack wjYH;d imqrd,Su i|yd jirlg
úÿ,s tall ñ,shk 40"000la wjYH nj;a" tu b,a¨u imqrd,Su
i|yd wvq úhoï úÿ,s n,d.dr bÈlsÍug isÿ jk nj;a" tfia
fkdjqjfyd;a úÿ,s .dia;= jeä ùu je<elaúh fkdyels nj;a
Tjqyq ;jÿrg;a fmkajd ÿkay' t,atkaÔ úÿ,s ksIamdokh wvq
úhoï" mßir ys;ldó l%uhla nj ,xúu ks,OdÍyq jeäÿrg;a
mejiQy'
fï ish,a, fkd;ld" fjiaÜ fldaiaÜ mj¾ t,atkaÔ
jHdmD;shg wdrïNfha isgu úúO md¾Yajj, úfrdaOh t,a,
úh' fuu jHdmD;shg tfrysj úÿ,sn," jrdh iy Lksc f;,a
jD;a;Sh iñ;s taldnoaO ikaOdkh úfrdaO;d ud,djla Èh;a
lf<ah' fuu jHdmD;shg tfrysj ldÈk,a ue,alï rxð;a iy
mQcH we,af,a .=KjxY ysñhka fYaIaGdêlrKhg fm;aiï mjd
bÈßm;a l<y' 2022 ud¾;= ui uq,§" fjiaÜ fldaiaÜ mj¾
t,atkaÔ jHdmD;shg tfrysj f.dkq lr ;snqKq ish¨u uQ,sl
whs;sjdislï fm;aiï úNd. lsÍu fYaIaGdêlrKh m%;slafIam
l=uka;%Kh 77

lf<ah' tfia jqj;a fï jHdmD;shg uq, isgu t,a, jQ úfrdaOh


ksid th l%shd;aul lsÍug wdKavqjg fkdyels úh'
ldnksl f.dú;eka jHdmD;sh
uf.a wdKavqfõ ldnksl f.dú;eka jHdmD;sh l%shd;aul
lrkq ,enQ wdldrh wid¾:l iy jerÈiy.; nj uu újD;j
ms<sf.k we;af;ñ' flfia fj;;a" ish,a, t;ekska wjika
úh fkdyel' fuh Y%S ,xldfõ ck Ôú;hg b;d ;Èka
n,mdk lreKls' ridhksl fmdfydr wdkhkh ;ykï lsÍu
yÈisfha iy jeä is;d ne,Sulska f;drj .kq ,enQ ;SrKhla
hehs we;euqka mejiqj o" ldnksl f.dú;ekg udreùu uf.a
wdKavqfõ uq,a ld,fha isgu l;dnyg ,la jQ lreKla jQ w;r"
th uf.a zfi!Nd.Hfha oelau’ m%;sm;a;s m%ldYfha o m%Odk
wx.hla úh' 2020 § uu ù i|yd kshu l< by< iy;sl
ñ, ksid f.dùyq ù j.dj by< ;enQy' ;jo" lDIsld¾ñl
wdkhkhka u; ud úiska mkjkq ,enQ wdkhk iSud ksid
t<j¿" m,;=re iy OdkH j.djka i|yd o bvï Ndú;h by<
hEu fya;=fjka ridhksl fmdfydr i|yd we;s b,a¨u ;j;a
jeä úh' 2020 § ridhksl fmdfydr wdkhkh Wmßu uÜgug
<Õd úh' tu jif¾ wdkhkh l< ridhksl fmdfydr
m%udKh 2019 jif¾ m%udKhg jvd 33] lg;a jvd jeä úh'
ridhksl fmdfydr wêl f,i Ndú;d lsÍu ksid
mfiys iajdNdúl ixhq;sfha we;s ù ;sfnk fjkialï
ms<sn| m%Yakh uu uq,a Èkj, isgu wod< ks,OdÍka iuÕ
meje;a jQ /iaùïj, § u;= lf<ñ' f.dùka jeä wiajekakla
wfmalaIdfjka fmdfydr úYd, jYfhka Ndú;d lsÍug
keUqre ù we;' ridhksl fmdfydr Ndú;h l%ufhka wvq
lrñka ldnksl fmdfydr fj; fhduq ùfï jeo.;alu uu
È.ska È.gu wjOdrKh lf<ñ' 2020 iema;eïn¾ 8 jk
Èk fmdfydr ksIamdok yd iemhqï rdcH wud;HxYh iuÕ
mej;s idlÉPdjl § ldnksl f.dú;eka l%u f.dú ck;dj
w;r m%p,s; lsÍu iy ldnksl f.dùkaf.a ix.ï msysgqùu
ms<sn|j wms idlÉPd lf<uq' rch úiska f.dùkag imhk
fmdfydrj,ska 25]la ldnksl fmdfydr jkq we;s njg o wms
tys § ;SrKh lf<uq' fujka tla /iaùul § W;=re m<d;a
78 f.daGdNh rdcmlaI

wdKavqldr mS'tia'tï'pd,aia uy;añh W;=f¾ f.dùka ldnksl


fmdfydr Ndú;hg jeä leue;a;la olajk nj;a" ta ksid tu
m%foaYj, wiajekak m%ñ;sfhka fukau m%udKfhka o by<
nj;a fmkajd ÿkakdh'
uf.a rch n,hg m;a ù wjqreÿ tlyudrla jeks ld,hla
.;jk f;la" wms f.dú ck;djg fmdfydr fkdñ,fha ,nd
ÿkafkuq' ridhksl fmdfydr f.kaùu ;ykï lrk f;lau
tu jevms<sfj< l%shd;aul úh' ridhksl fmdfydr Ndú;h
fyd| wiajekakla ,nd .ekSug fya;= fõ' kuq;a ridhksl
fmdfydr ksid jeõ" we< ud¾." N+.; c,h ¥IKh ùu jeks
wys;lr m%;sM, j,ska we;s jk ydksh ,dNhg jvd jeäh'
ridhksl fmdfydrj, n,mEu fya;=fjka jl=.vq frda.h
we;=¿ fnda fkdjk frda. /ila we;s ù ;sfnk nj fi!LH
wxY fmkajd § we;' fuu frda.Skag m%;sldr lsÍug ork
úhou iy fuu ridhksl fmdfydr ksid ñksia Ôú;j,g
isÿjk n,mEu nrm;<h' bÈßfha § furg lDIsl¾u lafIa;%h
;=, ldnksl fmdfydr muKla Ndú; lsÍu udf.a b,lalh
úh' ta wkqj 2021 wfma%,a w. § ridhksl fmdfydr wdkhkh
iïmQ¾Kfhkau kj;ajk nj uu m%ldY lf<ñ'
oYl .Kkdjla ;siafia ridhksl fmdfydr Ndú;hg
yqreù isá f.dùkaf.a ys; iqj ms‚i" ldnksl fmdfydr
Ndú;h ksid wiajekak wvq jqjfyd;a iy;sl ñ,g jvd jeä
ñ,lg ù ñ, § .ekSug rch iQodkï nj uu m%ldY lf<ñ'
ridhksl fmdfydr wdkhkh l< iud.ï ldnksl fmdfydr
ksIamdokh wdrïN l<fyd;a" Tjqkag wjYH myiqlï ,nd
§ug rch iQodkï nj o uu m%ldY lf<ñ' ldnksl fmdfydr
ksIamdokh i|yd wjYH hka;% iQ;% Y%S ,xld hqo yuqod bxðfkare
n<ldfha iydh we;sj foaYShj ksIamdokh lrk f,i o uu
ks,OdÍkag Wmfoia ÿkafkñ' ldnksl fmdfydr ksIamdokh
jeä lsÍu;a" f.dùkag ridhksl fmdfydr fjkqjg iykodhS
ñ,lg ldnksl fmdfydr ,nd §u;a wfma ie,iqu úh'
fmdfydr wdkhkh i|yd jd¾Islj jeh lrk wefußldkq
fvd,¾ ñ,shk 400l úfoaY úksuh .%dóh m%cdjka kÕd
isgqùug fhoúh yels nj o uu fmkajd ÿkafkñ'
l=uka;%Kh 79

ldnksl fmdfydrj,g udre ùu l%shd;aul lsÍfï §


.eg¨ lsysmhla u;= úh' wm uqyqK ÿka tla m%d:ñl .eg¨jla
jQfha ridhksl fhojqï Ndú;d lrñka lrk lDIsl¾uh
ms<sn|j muKla wOHdmkh ,enQ msßia úiska lDIsl¾u
fomd¾;fïka;=j fufyhjkq ,eîuhs' tjl lDIsl¾u weu;s
jQ uyskaodkkao w¿;a.uf.a uy;d rg jfÜ f.dia ks,OdÍkaj
fï jHdmD;shg wkq.; lrjd .ekSug W;aidy l< o" Tyqg
ta wxY j,ska wjYH iyfhda.h ,enqfKa ke;' lDIsl¾u
fomd¾;fïka;=j ;=< ldnksl f.dú;ek iïnkaOfhka
lghq;= lrk fjku wxYhlaj;a ;snqfKa ke;'
;jo lDIsl¾udka;h ms<sn| oekqu f.dú ck;dj fj;
f.k hd hq;= .%dóh uÜgfï lDIs ks,OdÍka .ek f.dú
ck;dj w;r lsisÿ ms<s.ekSula ke;s ùu o .eg¨jla úh'
f.dú ck;dj fï lDIs ks,OdÍkag ie,l=fõ lDIsl¾udka;h
ms<sn| ukd mqyqKqjla yd oekqula fkdue;s wh f,ih' fï
ksid ldnksl f.dú;ek ms<sn|j f.dùkag lshd §ug úêu;a
l%uhla wdKavqjg ;snqfKa ke;' tneúka ldnksl f.dú;ekg
f.dùka fhduq lrùu i|yd Tjqka fh§ug mqreÿ ù isá
ridhksl fmdfydr fjkqjg úl,am fhojqï iemhSu u; r|d
mej;Sug wmg isÿ úh'
uu ridhksl fmdfydr wdkhkh ;ykï lrk
wjia:dfõ m%udKj;a ;rï ldnksl fmdfydr ksIamdokhla
fyda f;d. wm i;=j fkd;snqKq w;r fï ;;a;ajh uÕ
yerùug flá ld,Skj ldnksl fmdfydr wdkhkh lsÍug
wms ie,iqï lf<uq' fï wkqj rch Ökfha laúkavd´ iSúka
nfhdfgla .DDma fj;ska ldnksl fmdfydr f;d.hla weKjqï
lf<ah' ldnksl fmdfydr wdkhkh lsÍug .;a ;SrKh
wdrïNfha isgu foaYmd,kslj úmlaIh we;=¿ úúO msßia j,
úfõpkhg ,la jQfha fuu ldnksl fmdfydr Ökfha ñksia
wmøjH nj mjiñks' óg wu;rj" cd;sl Ydl ksfrdaOdhk
fiajh lshd isáfha Tjqka fj; ,enqKq fï ldnksl fmdfydr
idïm,fha w¾úkshd we;=¿ ydkslr nelaàßhd wvx.= njh'
cd;Hka;r Ydl wdrlaIK iïuq;shg wkqj nelaàßhd y÷kd
.ekSug wju jYfhka Èk yhla .; jk kuq;a Y%S ,xldfõ
80 f.daGdNh rdcmlaI

cd;sl Ydl ksfrdaOdhk fiajh" Ök fmdfydr f;d.h wmú;%


ù we;s njg m%ldY lr we;af;a Èk ;=klska nj fld<U Ök
;dkdm;s ld¾hd,h Y%S ,xld wdKavqjg fmkajd ÿkafkah'
ldnksl fmdfydr wdkhkh lrk f,dalfha tlu rg
Y%S ,xldj fkdfõ' ldnksl fmdfydr i|yd úYd, cd;Hka;r
fj<|dula mj;sk w;r weußld tlai;a ckmoh tys
úYd,;u .ekqïlrefjls' Ökh" cmdkh iy bkaÈhdj m%Odk
ldnksl fmdfydr wmkhklrejka fõ' kuq;a Y%S ,xldj
ldnksl fmdfydr f;d.hla wdkhkh lsÍug W;aidy l<
úg" wkfmalaIs; .eg¨ u;= úh' idudkHfhka cd;Hka;r
n,j;=kaf.a wkq.%yfhka f,dj mqrd isÿ ù we;s md,k ;ka;%
fjkia lsÍfï jHdmD;s iuÕ isÿjk lvdlmam,aldÍ l%shdj,g
fï isoaêh fndfyda fihska iudkh'
Y%S ,xldfõ cd;sl Ydl ksfrdaOdhk fiajh úiska
fmdfydr f;d.h wmú;% ù we;s nj m%ldY l< o" Ök
iemhqïlre m%ldY lf<a fï fmdfydr f;d.h mÍlaId l<
isx.mamQre ridhkd.drhl jd¾;dj,ska w¾úkshd we;=¿
lsisÿ Ydl" i;aj fyda udkj frda. ldrlhka tu fmdfydr
f;d.h ;=< fkdue;s nj iy;sl lr ;snQ njhs' fï wdldrhg
zm%YakldÍ fya;+ka u;’ ldnksl fmdfydr f;d.h m%;slafIam
lsÍug Y%S ,xld n,OdÍka .;a ;SrKh ksid Ök iud.ug úYd,
uQ,H w,dNhla isÿ jQ nj fld<U Ök ;dkdm;s ld¾hd,h
ksfõokh lf<ah ^uf.a wdKavqj;a" Ökh;a w;r úrilhla
we;s lsÍug furg ;=, úúO ;,hkayS l=uka;%Khla l%shd;aul
úh' Ökfhka ,enqKq isfkda*d¾ï tkak;g ,xldfõ wkque;sh
,nd §u o widudkH f,i m%udo jQ nj o wm isysm;a l< hq;=h&
fï ish,af,au wjidk m%;sM,h jQfha tu ldnksl
fmdfydr f;d.h f.dùkag fnod §ug fkdyels ùuhs' fuh
ldnksl fmdfydr jHdmD;sfha yerjqï ,laIhla úh' ridhksl
fmdfydr fjkqjg ldnksl fmdfydr f.dùkag ,nd §fï fï
mshjr id¾:l jQfha kï" fï uq¿ l;dju fjkia wdldrhlg
wjika jkakg bv ;snq‚' 2021$22 uy lkakh uOHfha
kefkda khsg%cka Èhr fmdfydr bkaÈhdfjka wdkhkh lsÍug
l=uka;%Kh 81

wms wjika W;aidyhla oerefjuq' fuu Èhr fmdfydr f;d.h


bka§h .=jka yuqodfõ .=jka hdkdj,ska Y%S ,xldjg /f.k
wd kuq;a" tu Èhr fmdfydrj,ska l=Kq jQ ud¿ .|la tk
nj;a" fnda.j,g biskq ,eîfuka miq n,a,ka tu f.dhï me,
lE nj;a" tu Èhr fmdfydrj,ska j.djg iq.;shla isÿjk
njla fmfkkakg ke;s nj;a mjiñka f.dùyq fuu fmdfydr
j¾.h m%;slafIam l<y' Y%S ,xldfõ ldnksl f.dú;eka
jHdmD;sh t;ekska wjika úh' 2021 fkdjeïn¾ ui w. §
ridhksl fmdfydr" j,akdYl iy wfkl=;a lDIs ridhk
øjH wdkhkh lsÍug fm!oa.,sl wxYhg wjir ,nd ÿka w;r
tu øjH wdkhkh lsÍu ;ykï lrñka ksl=;a lr ;snQ 2021
wfma%,a 26 jeks Èk .eiÜ ksfõokh wj,x.= lrk ,È'
lsisodl foaYmd,kSlrKh fkdl< hq;= ldrKhla uq,
isgu foaYmd,kSlrKh úh' ridhksl fmdfydr wdkhkh
;ykï lsÍug tfrysj rg mqrd úfrdaO;d ixúOdkh lsÍug
ck;d úuqla;s fmruqK uQ,sl;ajh f.k lghq;= lf<ah' f.dú
ixúOdk iy cúfm l%shdldÍka úiska Èh;a lrk ,o fm<md,s
fuu ld, iSudj ;=< iji m%jD;a;s úldYkj, m%Odk wx.h
njg m;a úh' ksis ie,iqulska f;drj ridhksl fmdfydr
wdkhkh lsÍu ;ykï lr we;s nj;a" läuqäfha .;a fuu
;SrKh ksid wdydr ysÕhla je<elaúh fkdyels nj;a" lshñka
ldnksl f.dú;ekg tfrysj rfÜ m%cd;ka;%jd§ úmlaIh o
m%ldY ksl=;a lf<ah' ldnksl fmdfydr wdkhkh lsÍug
rch f.k we;s ;SrKh fya;=fjka uq¿ rgu ydkslr È,Sr iy
nelaàßhd jHdma; lrk zli, lkaola’ njg m;ajk nj;a" fï
rfÜ j.d lrk îc ridhksl fmdfydr j,g yqre ù ;sfnk
ksid ldnksl f.dú;ek m%dfhda.slj l< fkdyelalla nj;a
Tjqyq ;jÿrg;a lshd isáhy'
ljqre l=ula lSj;a" bÈß wdKavqj,g fuu ldrKh
kej;;a i,ld ne,Sug isÿ jkq we;s nj ug úYajdifhka hq;=j
m%ldY l< yelsh' lDIsl¾udka;h i|yd ridhksl fhojqï
m%j¾Okh lrk m%n, cd;Hka;r iud.ï isà' tu ksid Y%S
,xldfõ mßirfõ§yq mjd lDIs ridhk øjH Ndú;h ms<sn|j
ksy~ m%;sm;a;shla wkq.ukh lr;s' wêfõ.S ud¾.hla bÈ
82 f.daGdNh rdcmlaI

fjñka mj;sk ia:dkhl m~qlr| .ila yuq jqjfyd;a fyda


,xldfõ ß,jqka Ökhg wmkhkh lsÍug mshjr .;fyd;a
mßirfõ§ka igkg msúish;a" lDIs ridhk øjH ms<sn| m%Yakh
.ek Tjqka ish¨ fokdu ksy~j isáhs' jd‚c lDIsld¾ñl
ksIamdok i|yd úYd, jYfhka ridhksl øjH Ndú;d lsÍu
ksid fndfyda f.dùka ;u mqoa.,sl Ndú;h i|yd t<j¿ iy
m,;=re fjku j.d lsÍug mqreÿ ù isák nj ljqre;a oks;s'
;jo" ridhksl fmdfydr iy lDIs ridhk øjH wdkhkh"
wfma wdkhk úhofuka ie,lsh hq;= fldgilg j.lsj hq;=
fõ'
Y%S ,xldfõ wo mj;sk wd¾Ól ;;a;ajh ksid" úfoaY
úksuh msg;g .,d hEu wju lsÍu wd¾Ólh h:d ;;a;ajhg
m;a lsÍug wfmalaId lrk ´kEu rchl m%uqL;djhla jkq
we;' tneúka ldnksl f.dú;ek ms<sn| m%Yakh fi!LH yd
mdßißl hk fldaKj,ska bÈßhg fkdmeñ‚h o th wd¾Ól
fldaKfhka u;= jkq we;' fï iïnkaOfhka uf.a wdKavqfõ
ldnksl f.dú;eka jHdmD;shg fmr isgu ldnksl fmdfydr
jd‚c uÜgfuka ksIamdokh lsÍu iy ldnksl j.djka
iïnkaOfhka fm!oa.,sl wxYfha m%n, ueÈy;aùula ;snqKq
nj lsj hq;=h' fuh mqoa.,sl jHjidhlhka úiska fufyhjkq
,nk l¾udka;hla jk w;r" cúfm iy bka leã .sh
fmrgq.dó mlaIfha idudðlhska iy m%uqL fmf<a ys;j;=ka
lsysm fofkl= ldnksl fmdfydr ksIamdokfha yd ldnksl
j.dfõ id¾:lu jHdmdßlhka w;r isák nj tu úIh Ndr
rdcH wud;H YISkaø rdcmlaIg oek .kakg ,eî ;snq‚' fuh
lsisÿ foaYmd,k mlaIhlg fkdi,ld yeßh yels m%Yakhla
fkdfõ'
uf.a wdKavqfõ ldnksl f.dú;eka jHdmD;sfha ì|jeàu"
md,l mlaIhla f,i Y%S ,xld fmdÿck fmruqfKa úYd,
ÿ¾j,;djhla fmkakqï lf<ah' tla foaYmd,k mlaIhla"
tkï ck;d úuqla;s fmruqK úiska fufyhjk ,o ldnksl
f.dú;ekg tfrys Woaf>daIK ;=<ska" .%dóh wxYh kÕd
isgqùug wm l< ish,a, uld oeóug yels úh' 2020 iy 2021
uq,a j.d lkak lsysmfha§u uf.a rch ridhksl fmdfydr
l=uka;%Kh 83

iïmQ¾Kfhkau fkdñf,a f.dùkag ,nd § ;snq‚' wm ù i|yd


iy;sl ñ,;a re' 35 isg re' 50 olajd by< oeuqfjuq' .%dóh
wdodhï by< kexùu i|yd fndfyda lDIsld¾ñl ksIamdok
wdkhkh lsÍu ;ykï lf<uq' È<s÷u .%dóh mjq,aj,
idudðlhka 100"000la rcfha /lshd i|yd n|jd .ekSfï uf.a
jevms<sfj< o .%dóh oßø;djh wju lsÍu i|yd wdrïN lrk
,oaols'
Bg wu;rj i;shlg tl ÿr neyer .ulg fm!oa.,slj
f.dia ck;dj yuq ù Tjqkaf.a .eg¨ úi£ug z.u iu.
ms<si|r jevigyk uu wdrïN lf<ñ' 2020 iema;eïn¾ isg
2021 wfma%,a olajd fujeks jevigyka ody;la Èjhsfka úúO
m%foaYj, meje;aú‚' fuu pdßldj,ska miqj .%dóh ud¾.
jeäÈhqKq lr ixj¾Okh lsÍu iy c, fhdackd l%u bÈ lsÍu
isÿ úh' ksoka.; jl=.vq frda.fhka mSvdjg m;a .ïudk i|yd
kdúl yuqodj úiska ksmojk c, msßmyÿ hka;% ia:dms; lrk
,§' wka;¾cd, myiqlï fkdue;s mdi,aj,g wka;¾cd,
myiqlï ,nd fokq ,eîh' ;jo" jix.;h mej;s ld,h ;=<
ud¾..; mka;s meje;aùug yels jk mßÈ" tjeks mdi,a i|yd
ziaud¾Ü mka;s ldur’ msysgqùug wjYH mß.Kl iy wfkl=;a
WmlrK ,nd fok ,È' ksis ksjdi fkdue;s .ïno mjq,a
wmg yuq jQ wjia:d j § tjeks mjq,a i|yd kj ksjdi o bÈ
lr fok ,È'
ldnksl f.dú;ekg tfrysj ck;d úuqla;s fmruqK
úiska f.k .sh Woaf>daIK jHdmdrhg uqyqK §u i|yd fuu
miqìu foaYmd,kslj m%fhdackhg .ekSug Y%S ,xld fmdÿck
fmruqK wiu;a úh' ldnksl f.dú;ekg tfrysj l< tla
m%pdrl jHdmdrhlska .%dóh lDIsl¾udka;h k.d isgqùug
fndfyda foa l< uf.a rch f.dú ck;djf.a i;=frla f,i
yqjd oelaùug wfma úreoaOjd§ka iu;a úh' ckdêm;sjrhd
f,i ud iy foaYmd,k mlaIhla f,i Y%S ,xld fmdÿck
fmruqK w;r jQ úikaêh wmf.a wfkHdakH msßySug fya;=
jQfha ta wdldrhgh' uyskao rdcmlaI jeks foaYmd,k mlaIhl
kdhlhl= jQ ckdêm;sjrhl= ldnksl f.dú;eka jHdmD;shla
wdrïN lf<a kï" ìï uÜgfï § foaYmd,k mlaIfha l%shdldÍka
o úúO iïnkaO;d Tiafia tu jevms<sfj<g yjq,a ùug bv
84 f.daGdNh rdcmlaI

;sì‚' kuq;a uf.a ldnksl f.dú;eka jHdmD;sh bÈßhg f.k


.sfha ud iy ue;s weu;sjreka iy ks,OdÍka lsysm fofkl=
mu‚' wfkla ish¨ fokdu fma%laIlhka muKla úh'
bkaOk ysÕh" fmda,sï iy
m%pKav;ajh

fm r mßÉfþohl i|yka jQ mßÈ 2021 wf.daia;=


ui rg kej;;a f,dlavjqka lsÍfï wjia:dj
jk úg" rcfha tkak;a jevigyk fyd¢ka isÿ fjñka mej;s
w;r ck.ykfha jvd;au wjodkug ,laúh yels fldgia
ish,a, tkak;a lr ;snq‚' fldaúâ-19 me;sÍu je,elaùu
i|yd rg f,dlavjqka lsÍï iy ixprK iSud lsÍï oeä f,i
l%shd;aul lrk úg" th wd¾Ól l%shdldrlï wod< lsÍug
fya;= fõ' rgla jid oud wd¾Ólfha ÈhqKqjla wfmalaId l<
fkdyel' tl, uyck fi!LH mÍlaIljrekaf.a isg by<g
fi!LH iy ffjoH jD;a;slhka l;d lf<a jhsrih me;sÍu
je<elaùu i|yd rg f,dlavjqka l< hq;= wdldrh .ek mu‚'
hï l¾udka; Yd,djl Y%u n,ldfha tla fldaúâ-19 frda.sfhl=
fyda yuq jqjfyd;a fi!LH mÍlaIljreka uq¿ l¾udka;
Yd,dju jid oeóug lghq;= lrk ;;a;ajhla ;snq‚' fuu
f,dlavjqka lsÍï ksid wd¾Ólhg oeä n,mEula t,a, úh'
úfoaY úksuh Wmhk l¾udka;j,g wu;rj l=vd
fjf<÷kaf.a iy iajhx /lshdj, kshq;= jQjkaf.a wúêu;a
wd¾Ólhg oeä f,i myr je§ ;snq‚' uu Èkm;d WoEik
ld¾hd,hg .uka lrk úg mdr fomi wdmam" flá lEu" ud¿
jeks oE úl=Kk l=vd jHdmdr miq lr hk kuq;a" fï ish,a,
86 f.daGdNh rdcmlaI

f,dlavjqka lsÍï fya;=fjka w;=reoyka ù we;s nj Èkla uu


fldaúâ-19 ld¾h idOl n<ldfha /iaùul § m%ldY lf<ñ'
wúêu;a wd¾Ólfha fldgialrejka jQ ck;dj h<s;a k.d
isgqùug kï wms rg h<s újD; l< hq;= hehs uu wjOdrKh
lf<ñ' tu wjia:dfõ § fi!LH wxYfha ish¨ fokdu tl
yçka lSfõ wd¾Ólh oaù;sl fjk nj;a" fï fudfydf;a Ôú;
fírd .ekSu uQ,slu ld¾hh nj;ah' ta wjia:dfõ uydkdhl
ysñjre o uf.ka ,sÅ;j b,a,d isáfha rg kej;;a f,dlavjqka
lrk f,ih' fï ish,af,a m%;sM,h jQfha 2021 wf.daia;= ui
kej;;a f,dlavjqka lsÍula m%ldYhg m;a lsÍuh'
fuu wjidk f,dlavjqka lsÍu isÿ fjk úg" rcfha
uQ,H ;;a;ajh wka;su wähg jeà ;snq‚' óg fmr f,dlavjqka
lsÍïj, § rch úiska Ôjfkdamdhka wysñj mSvdjg m;a
jQjkag re' 5"000 l §ukdjla ,nd ÿkak o" fujr wmg ,nd
§ug yels jQfha re' 2"000la mu‚' fï wjidk f,dlavjqka
lsÍfï m%;súmdl o wm fj; fõ.fhka meñ‚fhah' 2021
fojk ld¾;=fõ § wd¾Ólh 12'3] lska j¾Okh ù ;sìh §"
;j;a jid oeóula fya;=fjka ;=kajk ld¾;=fõ § RK 1'5]
lska wd¾Ólfha yels<Sula isÿ jQ ksid tuÕska Y%S ,xldj Kh
f.ùu meyer yeÍug we;s iïNdú;dj jeä jQ nj lshñka
2021 foieïn¾ udifha § *sÉ fYa‚.; lsÍfï wdh;kh Y%S
,xldfõ Kh fYa‚.; lsÍu my; oeuqfõ h' 2021 iema;eïn¾
udifha §" Y%S ,xld uy nexl=fõ wêm;s uydpd¾h ví,sõ'ã'
,laIauka úY%du .sh w;r" ta fjkqjg wð;a ksjdâ lírd,a
uy;d md¾,sfïka;=fjka b,a,d wia ù uy nexl= wêm;s Oqrhg
m;a úh'
úfoaY úksuh ysÕh fya;=fjka fld<U jrdfhka
w;HdjYH wdydr øjH wdkhkhka ksoyia lsÍu m%udo ùu iy
l+g fjf<÷ka NdKav ysÕhla wfmalaIdfjka wdkhksl wdydr
øjH f;d. /ia lsÍu 2021 jif¾ wjika udi y;r ;=< nyq,
jYfhka isÿ úh' fuu ld,h ;=< uyd mßudK iy,a fuda,a
ysñhka o ish ffoksl iy,a ksIamdokh iy fnod yeÍu 50]
lg jvd wvq lr ;snq‚' fuu ish¨ idOl fya;=fjka 2021
wjidk udi lsysmh ;=, § iy 2022 uq,a ld,fha § .Eia" ;sßÕ=
l=uka;%Kh 87

msá" isfuka;s iy bkaOk jeks w;HdjYH øjHj, ñ, .Kka


úYd, jYfhka by< .sfhah' fuh ,xldjg muKla n,mdk
ixisoaêhla o fkdùh' tlai;a cd;Skaf.a wdydr yd lDIsl¾u
ixúOdkh jd¾;d lf<a 2021 fkdjeïn¾ udifha § f.da,Sh
wdydr ñ, 30]lska jeä ù oYlhlg jeä ld,hla ;=< w;aoel
we;s by<u uÜgug meñK we;s njhs'
uf.a rch by< hk Ôjk úhofï mSvkh iukh
lsÍu i|yd .%du ks,Odß fldÜGdY uÜgñka wvq wdodhï,dNS
mjq,aj,g iyk u¨ ,nd §u fjkqfjka remsh,a ì,shk 15la
fjka lf<ah' iuDoaê,dNSkag ,nd fok udisl §ukdj remsh,a
4"500 olajd jeä lsÍu iy mßmamq" f,dl= <QKq" w¾;dm,a iy
iSks we;=¿ w;HdjYH wdydr øjH nÿj,ska ksoyia lsÍu jeks
mshjr ;=,ska by< hk Ôjk úhou md,kh lsÍug mshjr /
ila f.k ;snq‚' j;=lrfha iEu ksjilgu uilg ;sßÕ= msá
lsf,da .%Eï 15 ne.ska iyk ñ,g ,nd fok ,§' fï jk úg"
.Eia iy bkaOk i|yd È.= fmda,sï iq,n oiqkla njg m;a ù
;snqKq w;r ñksiqkag bkaOk fyda .Eia iemhqï ,efnk f;la
meh .Kka iy iuyr wjia:dj, Èk .Kka n,d isàug isÿ
úh' tjeks fmda,sïj, /£ isáh § lsysm fofkl= frda.d;=r ù
ñh .sh nj o jd¾;d úh' 2021 foieïn¾ udifha § wdpd¾h
mS'î' chiqkaor uy;d ckdêm;s f,alï Oqrfhka b,a,d wia
úh'
2022 ckjdß ui uq,§" fldaúâ-19 urK ixLHdj 15"000
iSudj blaujd .sfhah' 2022 fmnrjdß udih wjika ùug
fmr fuu ixLHdj 16"000;a blaujkq we;' flfia fj;;a"
fï jk úg tkak;a jevigyk iuia; ck.yKhu mdfya
wdjrKh lr ;snQ ksid;a" rg mqrd me;sfrk fldfrdakd jhsri
m%fNaoh jvd;a fndajk iq¿ kuq;a udrdka;sl nj b;d wvq
Tñfl%daka m%fNaoh njg m;a ù ;sîu ksid;a" .Eia" bkaOk"
T!IO jeks w;HdjYH øjH ysÕh jeks fjk;a .eg¨ rg ;=<
u;= ù ;sîu ksid;a" ck;djg jix.;h fndfyda ÿrg wu;l
ù ;snq‚' fld<U jrdfha r|jd ;snqKq iy,a" iSks" mßmamq iy
w¾;dm,a we;=¿ w;HdjYH NdKav nyd¨ï ksoyia lsÍu i|yd
Y%S ,xld uy nexl=j úiska fï ld,fha § úfoaY úksuh ksl=;a
88 f.daGdNh rdcmlaI

lsÍu wLKavj isÿ lrkq ,enqfõ h' 2022 ckjdß udifha isg"
bkaOk fkdue;slu ksid ;dm n,d.dr tlska tl jid oeóu
fya;=fjka rg mqrd úÿ,s iemhqu iSud lsÍug isÿ úh'
2022 fmnrjdß udifha wjidk i;sfha reishdj iy
hqfla%kh w;r hqoaOh wdrïN ùu Y%S ,xldj jeks rgj,g b;d
whym;a f,i n,mEfõh' 2014 jifrka miq m<uq jrg fndr
f;,a ner,hl ñ, tla jru wefußldkq fvd,¾ 100 blaujd
.sfhah' i;s lsysmhla we;=<; th ner,hla wefußldkq
fvd,¾ 130 olajdu jeä úh' bkaOk ysÕhla ms<sn| ìh me;sr
h;au fndfyda ñksiqka bkaOk /ia lsÍug fm<Uq‚' tu ksid
bkaOk i|yd i;sm;d b,a¨u o jeä úh' fï wkqj" ãi,a
b,a¨u i;shlg fug%sla fgdka 5"500 isg fug%sla fgdka 8"000
olajd jeä úh' fmg%,a b,a¨u fug%sla fgdka 3"000 isg 4"500
olajd by< .sfhah'
fï ld,h ;=< pu,a rdcmlaI uy;d;a" Tyqf.a mq;a
YISkaø iy kdu,a rdcmlaI;a Èkla ud yuqùug uf.a ñßydk
ksjig meñ‚ w;r tys § we;s jQ idlÉPdfõ § pu,a rdcmlaI
fhdackd lf<a uyskao rdcmlaI uy;d iy ud yer rdcmlaI
mjqf,a idudðlhka ish¨ fokdu ;u ;k;=rej,ska b,a,d
wiaúh hq;= njhs' tuÕska rg ;=< f.dvkef.ñka mej;s wdKavq
úfrdaë yeÕSï hï ;rulg fyda iukh lsÍug yelsfõ hehs
Tyq úYajdi lf<ah' tjeks mshjrlska md,l iNd.h ;=, isá
fkdi;=gg m;a we;eï fldgia o i;=gq lsÍug yels nj;a
Tjqkaf.a u;h úh' ta wkqj pu,a rdcmlaI" kdu,a iy YISkaø
;u ;k;=rej,ska jydu b,a,d wiajk nj m%ldY l< w;r tu
l%shd ud¾.hu wkq.ukh lrk f,i neis,a rdcmlaIg ta;a;=
.ekaùfï j.lSu o Tjqyq Ndr .;ay'
bkaOk ysÕh È.ska È.gu mej;=Kq w;r" bkaOk
fmda,sïj, fkdikaiqka;djh jeä ùu;a iuÕ" ,xld Lksc
f;,a kS;s.; ixia:dfõ bkaOk msrjqïy,aj, l%udkql+,j
bkaOk fnod yeÍu wëlaIKh lsÍu i|yd hqo yuqodj fhdojk
,§' 2022 ud¾;= ui w. bkaOk f;d. wjika ùu;a iuÕ
ffoksl úÿ,s lmamdÿfõ ld,h §¾> ùug mgka .;af;ah'
l=uka;%Kh 89

ud¾;= 28 fjksod meh 7l úÿ,s lmamdÿjla jQ w;r" ud¾;= 31


jk úg ffoksl úÿ,s lmamdÿj meh 12 olajd §¾> lr ;snq‚'
2022 ud¾;= 31 rd;%sfha úfrdaO;dlrejka ish .Kklf.a
m%pKavldÍ yeisÍu ksid ñßydfka uf.a ksjig hk ud¾.h
hqo msáhla njg m;a úh' tÈk iji 6'30g muK cqì,s lKqj
ykaÈh wi, rchg tfrysj Woaf>daIKh lsÍug iq¿ msßila
/iaj isáhy' ál fõ,djlska /ia ù isá fikÕ ish .Kkla
olajd jeä jQ w;r Tjqkaf.ka iuyrla uf.a ksji foig
.uka lsÍug mgka .;ay' fuu Woaf>daIKh tla;rd rEmjdysks
kd,sldjla úiska iÔùj úldYh lrkq ,enQ w;r th we;eï
iudc udOH cd,d Tiafia o iÔùj wka;¾cd,hg tlafldg
;snq‚' rd;%s 8'00 muK jk úg meÕsßj;a; mdrg <Õd jQ
fm<md,shg ie,lsh hq;= msßila tlaj isáhy' fï ish,a, isÿ
jk w;r" hqo yuqodm;s Yfõkaø is,ajd" wdrlaIl f,alï lu,a
.=Kr;ak we;=¿ ish¨u ikakoaO fiajd wd{dm;sjre fld<U
Iex.%s,d fydag,fha ux., W;aijhlg iyNd.S fjñka isáhy'
isÿ fjñka mej;s foa uu Yfõkaøg;a lu,ag;a okajd isáfhñ'
Iex.%s,d fydag,fha ux., W;aijhg iyNd.S fjñka
isá rdcH nqoaê fiajfha wOHlaI iqf¾Ia if,a ñßydkg
meñ‚fha h' Tyq meñfKk úg tu ia:dkfha isg we;af;a
úfrdaO;dlrejka ishhlg wdikak .Kkla mu‚' tfy;a
tu ia:dkfha isá fmd,sisfha" úfYaI ld¾h n<ldfha iy hqo
yuqodfõ ks,OdÍkag l< hq;= foa ms<sn|j lsisjl= Wmfoia ,nd
§ fkd;snq‚' if,a tu ia:dkfha isg Yfõkaøg yd lu,ag
ùäfhda weu;=ula f.k meñK isá msßi fmkajQ kuq;a" tu
msßi úiqrejd yeÍug Wmfoia by< ks,OdÍkaf.ka my<g
wdfõ ke;'
wjidkfha wdrlaIl ks,OdÍkag .,a uq,a m%ydr t,a,
lrñka wjg msysá foam<j,g o ydks isÿ lrñka /iaj isá
msßi m%pKavldÍ f,i yeisreKq ksid Woaf>daKlrejka
úiqrejd yeÍug if,a we;=¿ ;j;a yuqod ks,OdÍyq lghq;=
l<y' ;;a;ajh md,kh lsÍug l÷¿ .Eia iy c, m%ydr t,a,
lsÍugo isÿ úh' tÈk rd;%s fol muK jk úg fikÕ úisr
90 f.daGdNh rdcmlaI

f.dia ;sì‚' miq od fmrjre 10'30g muK yuqodm;s$wdrlaIl


udKav,sl m%Odkshd iy wdrlaIl f,alïjrhd uf.a ñßydk
ksjig meñ‚hy'
Bg miqod ^tkï 2022 wfma%,a 1 jk Èk i|yd& m%ldYhg
m;a lr ;snQ meh 12 l úÿ,s lmamdÿj ksid;a" uf.a ksji msysá
m%foaYfha úÿ,s lmamdÿjla isÿ fkdjQ ksid;a m%fldam jQ ck;dj
úiska fï m%pKavldÍ Woaf>daIKh l< nj fndfyda fokdf.a
úYajdihhs' ta jk úg;a ud mÈxÑj isáfha ñßydfka uf.a
fm!oa.,sl ksjfiah' frday,a" yuqod l|jqre" bkaOk .nvd
myiqlï iy wfkl=;a wê wdrlaIs; ia:dk úÿ,s lmamdÿfjka
ksoyia lr ;snq‚' flfia fj;;a" uf.a ksji wi, we;s jQ
m%pKavldÍ isÿùï l,ska ie,iqï lr ;snQ nj meyeÈ,sh' Bg
fkdfnda Èklg fmr" tkï 2022 ud¾;= 05 jeks Èk" iu.s
ck n,fõ.fha ldka;d ixúOdkh úiska fï iïnkaOfhka
w;ayod ne,Sula isÿ lr ;snqKq w;r" tÈk miajrefõ iji
3'00 g muK ldka;djka nia r: ;=klska meñK uf.a ksji
bÈßmsg úÿ,s lmamdÿj" bkaOk ysÕh iy ck;dj uqyqK fok
wd¾Ól ÿIalr;dj,g tfrysj Woaf>daIKhla mj;ajkq ,eîh'
uf.a ksjig hk ud¾.fha 2022 ud¾;= 31 rd;%sfha isÿ jQ
m%pKavldÍ Woaf>daIKh yerjqï ,laIhla úh' ta fudfydf;a
mgka foaYmd,kh iy m%pKav Woaf>daIK wka ish,a, hgm;a
lrñka bÈßhg meñ‚fhah' Bg miq od" tkï 2022 wfma%,a 01
jeks Èk uf.a fm!oa.,sl ksji msysá ñßydk fmd,sia jiu
we;=¿ fld<U m%foaY lsysmhlg iy ;odikak m%foaYj,g
fmd,sia we¢ß kS;sh mkjk ,§' ud¾;= 31 úfrdaO;djfha §
nia r: folla" Ôma r:hla" ;%S frdao r:hla iy h;=remeÈ
folla we;=¿ fmd,sishg iy yuqodjg wh;a jdyk .sks ;nd
;snqKq w;r" iyldr fmd,sia wêldÍjrfhl= iy ;j;a fmd,sia
ks,OdÍka y;r fofkl= ;=jd, ,nd ;snq‚' miq Èk Èjhsfka
wfkl=;a m%foaYj,ska o úfrdaO;d jd¾;d jQ kuq;a tajd bkaOk
iy .Eia iy by< hk Ôjk úhoug úi÷ï b,a,d ud¾.
wjysr lrñka ck;dj isÿ l< idudkH úfrdaO;d úh'
ud¾;= 31 m%pKav;ajfha wdikak;u m%;sM,h jQfha" uf.a
l=uka;%Kh 91

wdrlaIdj fukau foam< ydks ú£ug isÿ jQ uf.a wi,ajdiSkaf.a


hymeje;au .ek o is;d n,d fld<U ckdêm;s ukaÈrfha
mÈxÑhg hEug ug isÿ ùuh' ta jk;=reu uu wdKavqjg
wu;r úhoula isÿ fkdlr uf.a fm!oa.,sl ksjfia jdih
lf<ñ' uf.a ksji bÈßmsg ud¾.fha isÿ jQ m%pKavldÍ isoaëka
iïnkaOfhka mqoa.,hka 54 fofkl= w;awvx.=jg f.k
Tjqka wêlrKhg bÈßm;a l< úg iellrejka fjkqfjka
fmkS isàug kS;s{jre ÿisï .Kkla bÈßm;a úh' fuh" ud
ckdêm;s Oqrfhka bj;a jk ;=reu mej;s rgdjla úh' we;eï
kS;s{jre újD; wêlrKfha § iellrejkag Wmydr oelajQfha
w;afmd<ika §fuks' uu uyck yÈis ;;a;ajhla m%ldYhg
m;a l< úg" Y%S ,xld kS;s{ ix.uh yÈis kS;sh m%ldY lsÍug
úfrdaOh m%ldY lf<ah' fuho uf.a b,a,d wiaùu isÿ fjk
;=reu mej;s rgdjla úh'
ñßydk we;s jQ l,yldÍ isoaêh;a iuÕu wdKavqjg
iïnkaO foaYmd,k mlaI 11l lKavdhu uf.ka b,a,d
isáfha wud;H uKav,h úiqrejd yer md¾,sfïka;=fõ ish¨u
foaYmd,k mlaI ksfhdackh jk mßÈ wka;¾ld,Sk wdKavqjla
msysgqjk f,ih' Y%S ,xld ksoyia mlaIfhka iy ff;%ksldhsl
uydkdhl ysñjrekaf.ka o tjeksu b,a,Sï bÈßm;a úh' fuu
b,a,Sïj,g wkqj ish¨u leìkÜ weu;sjreka ish wud;H
Oqrj,ska b,a,d wiaùug ;SrKh l<y' th;a iuÕu Bg udi
lsysmhlg fmr tu Oqrhg m;a jQ uy nexl= wêm;s wð;a
ksjdâ lírd,a o ish Oqrfhka b,a,d wia úh' flfia fj;;a
uyskao rdcmlaI uy;d Y%S ,xldfõ w.%dud;Hjrhd f,i È.gu
lghq;= lf<ah' bka miqj uu md¾,sfïka;=j ksfhdackh lrk
ish¨u foaYmd,k mlaIj,g weu;s Oqr Ndr f.k cd;sl
w¾nqoh úi£ug iydh jk f,i wdrdOkh lf<ñ'
iïmQ¾K leìkÜ uKav,hla m;a lrk;=re rcfha uQ,sl
lghq;= mj;ajdf.k hEug úfoaY lghq;=" uqo,a jeks úIhhka
i|yd uu kj wud;Hjreka y;r fofkl= m;a lf<ñ' uf.a
fm!oa.,sl ksji wjg we;s jQ m%pKav;ajfhka miq .; jQ
Èkj, §" rcfha ;j;a m%Odk pß; lsysmhlau tjeksu
;;a;ajhkag uqyqK ÿkay' 2022 wfma%,a 04 jeks Èk ysgmq rdcH
92 f.daGdNh rdcmlaI

wud;H frdIdka rKisxy uy;df.a fmdf<dkakrefõ msysá


ksjig" ysgmq wud;H .dñŒ f,dl=f.a uy;df.a ms<shkao,
msysá ksjig iy ysgmq wud;H flfy<sh rUqlaje,a, uy;df.a
uykqjr msysá ksjig uer m%ydr t,a, úh' fld<U úfÊrdu
mdf¾ w.%dud;H uyskao rdcmlaI uy;df.a ks, ksji wi,g
o m%pKavldÍ Woaf>daIlhka /iaj isáhy'
fuu isÿùï j,ska miqj" Y%S ,xld fmdÿck fmruqK
m%uqL ikaOdkfha md¾,sfïka;= uka;%Sjreka 42 fofkl=
rch iuÕ mej;s in|;d w;ayer oud ñka bÈßhg iajdëk
uka;%Sjreka f,i lghq;= lrk nj ksfõokh l<y' 2022
ud¾;= 22 jk Èk tlai;a ckmo rdcH fomd¾;fïka;=fõ
foaYmd,k lghq;= ms<sn| Wm f,alï úlafgdaßhd kq,kaâ Y%S
,xldjg meñ‚hdh' ud wehj uqK .eiqKq wjia:dfõ § Y%S
,xldj uqyqK § isák wd¾Ól w¾nqofhka .,jd .ekSug uf.a
rch iuÕ iyfhda.fhka lghq;= lsÍug leu;s njla weh
yÕjd isáhdh' idudkHfhka ixj¾ê; rgj, by< fmf<a
ks,OdÍka Y%S ,xldjg meñ‚ úg wm jerÈhg lrk foa .ek
foaYkhla wid isàug wmg isÿ fõ' flfia fj;;a fuu
wjia:dfõ § wefußldkq ks,Odßkshf.a iajrh fjkia jQ w;r
idudkHfhka Y%S ,dxlsl kdhlhl= n,dfmdfrd;a;= jk iqmqreÿ
foaYkh ug wid isàug isÿ jQfha ke;' kq,kaâ uy;añh
ráka msgj hEug fmr úmlaIh iy Y%S ,xldfõ l%shd;aul jk
rdcH fkdjk ixúOdk iuÕ o idlÉPd l<dh'
uf.a fm!oa.,sl ksji iy uf.a wdKavqfõ we;eï
weu;sjrekaf.a ksfjia wdY%s;j isÿ jQ m%pKav l%shdj,ska miqj"
uf.a ckdêm;s Oqrhg tfrys Bkshd zwr.,h’ 2022 wfma%,a 9
jk Èk .d¨ uqjfodr msáhg Woaf>daIlhka /iaùu;a iuÕ
wdrïN úh' b;d flá ld,hla ;=, Woaf>daIlhkaf.a Ndú;h
i|yd l+vdrï iy cx.u jeisls<s tu ia:dkhg f.keú;a oukq
,enQ w;r úfrdaO;dlrejka Èßu;a lsÍu i|yd fkdlvjd
wdydr mdk iemhqula o tu ia:dkhg meñŒug mgka
.;af;ah' .d¨ uqjfodr úfrdaO;d wdrïN ù Èk lsysmhlg
miq uu fldgqfõ ckdêm;s ukaÈrfha mÈxÑj isáh §" lsx.
aianß fydag,h bÈßfha uqyqÿ ;Srh È.g msysá ffp;H mdr
l=uka;%Kh 93

w;am;a lr .ekSug úfrdaO;dlrejka W;aidy lrk njg


uf.a wdrlaIl ks,OdÍkag f;dr;=re ,eî ;snq‚' tfia jQjd
kï ckdêm;s ukaÈrh iïmQ¾Kfhkau mdfya jg lsÍulg
,la fjhs'
fï fya;=j ksid fmd,sish ffp;H mdrg we;=,a fjk
msúiqu wjysr lsÍug g%la r: lsysmhla tu ia:dkhg f.k
wdfõh' fuh isÿ jQ fudfydf;au" hqfrdamSh ;dkdm;sjre
fofofkla uy;a l,n,fhka ug l;d fldg uu
úfrdaO;dlrejka .d¨ uqjfodfrka m,jd yeÍug iQodkï
fjkjd oehs uf.ka úuid isáfhah' úfrdaO;dlrejka .d¨
uqjfodr /£ isákq we;s njg j. n,d .ekSug Tjqka ;=<
oeä Wkkaÿjla ;snq‚' úfrdaO;d mEug ck;djg we;s ksoyi
kS;Hdkql+,j l%shd;aul lsÍu lvdlmam,a lsÍu i|yd l=uk
fyda mshjrla .ekSfuka j<lsk f,i Y%S ,xld kS;s{ ix.uh
o rcfhka b,a,d isáfhah'
fuh Bg Èk lsysmhlg fmr ñßydk m%foaYfha we;s jQ
l,yldÍ isoaêh iïnkaOfhka w;awvx.=jg .;a iellrejka
iïnkaOfhka Y%S ,xld kS;s{ ix.uh isÿ l< ueÈy;aùfïu
È.=jla úh' yuqodj úiska m%pKav;ajh uqod yeÍug iQodkï
jk njg;a" úfrdaO;dlrejkag myr §ug mqyqKq lsÍu isÿ
fjk njg;a fpdaokd lrñka iudc udOH ;=, f.k hk ,o
m%pdrl jHdmdrhla yuqfõ .d¨ uqjfodr úfrdaO;dlrejka
n,y;aldrfhka bj;a lsÍug lsisÿ ie,iqula fkdue;s nj
m%ldY lsÍug wdrlaIl wud;HxYhg;a hqo yuqodjg;a isÿ úh'
2022 wfma%,a ueo Nd.fha § bkaOk fldagd l%uhla
wdKavqfjka y÷kajd fokq ,eîh' h;=remeÈ i|yd jrlg re'
1"000l" ;%S frdao r: i|yd re' 1"500l" ld¾ iy jEka i|yd
re' 5"000l bkaOk ksl=;a lsÍu wdrïN úh' nia r: iy f,dß
jeks jd‚c jdyk i|yd tjeks iSud lsÍï fkd;snq‚' fuu
ld,h jk úg" bkaÈhdkq Kh myiqlu hgf;a bkaOk f;d.
meñfKñka ;snQ w;r" ysÕh fkdfnda Èklska wjika jkq
we;ehs wms wfmalaId lf<uq' 2022 wfma%,a 18 jeks Èk uu l,ska
m;a l< y;r fokdg wu;rj kj leìkÜ wud;Hjreka 17
94 f.daGdNh rdcmlaI

fofkl= m;a lf<ñ'


2022 wfma%,a 19 jk Èk" rUqlalk m%foaYfha isÿ jQ fmd,sia
fjä ;eîulska tla whl= Ôú;laIhg m;aùfï isoaêh uq¿
rfÜu wjOdkhg fhduq úh' udOH jd¾;dj,g wkqj mer‚
ñ,gu bkaOk ,nd fok f,i n, lrñka m%foaYjdiSka úiska
rUqlalk k.rhg we;=¿ jk iy msgjk ish¨ ud¾. fukau
ÿïßh ud¾.h o wjysr lrñka úfrdaO;djhla wdrïN lr meh
15lg wêl ld,hla uq¿,af,a th mj;ajdf.k f.dia ;snq‚'
fuu.ska jdyk .ukd.ukhg iy ÿïßh Odjkhg ndOd t,a,
úh' ÿïßh yria ud¾.hla wi, we;s jQ WKqiqïldÍ ;;a;ajhla
fya;=fjka úfrdaO;dlrejka úiqrejd yeÍug fmd,sish l÷¿
.Eia m%ydrhla t,a, lr ;sfí' miqj ;;a;ajh W;aikak ùu;a
iuÕ fmd,sish Tjqkag fjä ;eîfuka tla wfhla ñh .sfhah'
rUqlalk isoaêfha § fmd,sia ks,OdÍka wg fofkl= we;=¿j
;=jd, ,enQ ixLHdj 24ls'
Y%S ,xldfõ wefußld tlai;a ckmofha ;dkdm;skS
cq,S pqka.a uy;añh rUqlalk isoaêh iïnkaOfhka mQ¾K yd
úksúoNdjhlska hq;a mÍlaIKhla b,a,d isá w;r" tlai;a
cd;Skaf.a ixúOdkfha Y%S ,xldfõ fkajdisl iïnkaëldrl
ykd isx.¾-yeïä uy;añh rUqlalk úfrdaO;djfha § jd¾;d
jQ Ôú; ydks ms<sn|j oeä lkiai,a, m< l<dh' tu isoaêh
iïnkaOfhka meje;a jQ úu¾Ykfha § lE.,a, m%foaYh Ndr
fcHIaG fmd,sia wêldÍjrhd m%ldY lr we;af;a bkaOk
njqirhla wjysr lrñka ta wi, isá úfrdaO;dlrejkag l÷¿
.Eia m%ydr t,a, lrk f,i ;uka ;u ks,OdÍkag ksfhda.
l< njhs'
we;eï úfrdaO;dlrejka tu m%foaYfha bkaOk
msrjqïy,lg .sks ;eîug W;aidy lsÍfï § wyig fjä ;nk
f,i;a" miqj bkaOk njqirhg .sks ;eîug úfrdaO;dlrejka
W;aidy lsÍfï § oKysfika my<g fjä ;nk f,i;a Tyq
;u ks,OdÍkag ksfhda. lr ;sfí' fmd,sish úiska w;awvx.=jg
.;a iellrejka fjkqfjka fmkS isàug úYd, kS;s{jreka
msßila rUqlalkg meñ‚hy' bkaOk njqirhg .sks ;eîug
l=uka;%Kh 95

W;aidy lsÍfï isoaêh iïnkaOfhka w;awvx.=jg .;a m%Odk


iellre jQ 27 yeúßÈ ;reKfhl=g wem kshu flre‚' fjä
;eîfï isoaêfha iellrejka yeáhg lE.,a, fmd,sisfha
fcHIaG fmd,sia wêldÍjrhd we;=¿ ;j;a fmd,sia ks,OdÍka
;sfofkl= w;awvx.=jg f.k ßudkaâ lrkq ,eîh'
wr.,hg tlai;a jQ msßia
2022 wfma%,a 9 jeks Èk Bkshd zwr.,h’ .d¨ uqjfodr
§ wdrïN ù zf.daGd f.da .u’ kñka úfrdaO;dlrejkaf.a
l+vdrï k.rhla m%ldYhg m;a lsÍfuka miq udOH ;=< we;eï
úpdrlhska m%ldY lf<a wr.,h úiska ish¨ ckj¾. iy
wd.ï tla fmdÿ wruqKla fjkqfjka tlai;a lr jQ njhs' uf.a
rchg tfrysj ish¨ fokdu tl;= ù zcd;sjdoh’ mrdch l<
nj o we;eï wh lSy' kuq;a .d¨ uqjfodr wr.,hg meñK
isáfha ljqrekao hkak ieneúka u ú.%y lr ne¨fjd;a" ta
ish¨ fokdu mdfya uq, isgu ug úreoaO jQ msßila nj ldg;a
mila jkq we;'
wr.,h ;=< iq¿ ck m%cdjka fyd¢ka ksfhdackh jQfha
ta tla tla md¾Yajhg wr.,hg tla ùug fmd<Ujk idOl
;snQ neúks' t,a'à'à'B'hg tfrys hqoaOh wms ÈkQ wjia:dfõ isg
uu fou< m%cdjf.a y;=frla f,i ie,l=‚' talSh rdcHhla
fjkqjg ztlai;a Y%S ,xldjla’ b,a,d isá fou< vhiafmdardfõ
kHdh m;%h wr.,h ;=< b;d fyd¢ka Èia úh' fuh f*vr,a
rdcHhla b,a,k fou< foaYmd,k mlaIj, §¾> ld,Sk
b,a,Sula jQ w;r" .d¨ uqjfodr úfrdaO;djfha § wdf,dal
moaO;s fhdojd ckdêm;s f,alï ld¾hd,fha ì;a;s u; fuu
igka mdGh m%o¾Ykh lrkq ,eîh'
2012 jif¾ fndÿn, fiakdj ìysùu;a" tu ixúOdkhg
ud iïnkaO hehs me;sr .sh ÿ¾u;h;a ksid ud uqia,sï
úfrdaêfhl= f,i o we;eï wh ÿgqjy' fldaúâ-19 jix.;fha
m%;sM,hla f,i u;= jQ uD; foay wdodykh ms<sn| m%Yakh
ksid ud uqia,sï úfrdaêfhl= nj ;yjqre jQ njla fmfkkakg
;snq‚' 2019 § ud n,hg m;a jQfha fou< iy uqia,sï Pkao
jeä jYfhka uf.a m%;sjdÈhdg ,eî ;sìh§h' ud ckdêm;s
96 f.daGdNh rdcmlaI

f,i Èjqreï fok úg ud f;dard.;a ia:dkh jQfha o isxy,


fn!oaOhkag ixfla;d;aulj jeo.;a ia:dkhla jQ rejkaje,s
iEh mqoìuhs' isxy, fn!oaO Pkaofhka f;aÍ m;a ù isàu
.ek uu Èjqreï §fuka miq l< m%ldYhg o we;eï wh úúO
w¾:l:k ,nd § ;snq‚'
weue;sjreka 16 fofkl= isá uf.a m<uq leìkÜ
uKav,fha wdreuq.ï f;dKavuka" v.a,ia foajdkkao jeks
fou< m%n,hka isáh;a" th ;=, uqia,sï weue;sjrfhl=
isáfha ke;' miqld,Sk leìkÜ uKav,j, mjd iq¿ cd;sl
ksfhdackh úfYaIfhkau uqia,sï ksfhdackh ms<sn| m%Yakh
mej;=‚' wdreuq.ï f;dKavuka uy;d ñh .sh w;r Tyqf.a
mq;%hdf.a wvq jhi ksid ug Tyqj leìkÜ uKav,hg
m;a lsÍug fkdyels úh' uqia,sï md¾Yajh .;a l, weu;s
uKav,hg m;a lsÍug wfhla fkdue;s ksid w,s iíß uy;dj
cd;sl ,ehsia;=fjka f.keú;a uu Tyqj leìkÜ weu;sjrfhl=
yeáhg m;a lf<ñ' Y%S ,xld uqia,sï fldx.%ifhka fjkaj isá
kiS¾ wyuâ uy;dj leìkÜ uKav,hg m;a lsÍug yels
jQfha fndfyda ld,hlg miqjh' fï ;;a;ajh foi msg;ska
n,k flfkl= is;kq we;af;a uf.a leìkÜ uKav,h ;=,
iq¿ cd;sl ksfhdað;hka w,am nj;a" Bg fmr meje;s iEu
leìkÜ uKav,hlu fou< yd uqia,sï wud;Hjreka Bg jeä
ixLHdjla isá nj;ah'
tl rgla tl kS;shla i|yd jQ ckdêm;s ld¾h idOl
n,ldfha m%Odkshd f,i .,f.dvw;af;a {dkidr ysñhka
m;a lsÍu" ug Wmfoia §ug m%uqL NslaIQka jykafia,df.
ka iukaú; iNdjla ;sîu" kef.kysr mqrdúoHd Wreuhka
l<ukdlrKh i|yd ckdêm;s ld¾h idOl n,ldhla m;a
lsÍu" jeks ldrKd we;eï msßia úiska uu uQ,sl jYfhka isxy,
yd fn!oaO wjYH;d bgq lrk kdhlfhl= f,i ksrEmKh
lsÍug fhdod .kakd ,§' kef.kysr m<df;a mqrdúoHd ia:dk
úYd, m%udKhla we;s w;r fuu ia:dk fndfyduhla wkjir
md¾Yajhka úiska w;am;a lrf.k ;snq‚' uu kef.kysr
m<df;a mqrdúoHd Wreuh l<ukdlrKh i|yd jQ ckdêm;s
ld¾h idOl n<ldh m;a lf<a fuu mqrdúoHd ia:dk
l=uka;%Kh 97

ixrlaIKh lsÍugh' uqyqÿ uyd úydrhg wh;a bvfï m%Yakh


uu úi÷fõ wlalr 70l bvula fjka lsÍu ;=<sks'
hqfrdamSh rgla ksfhdackh lrk ;dkdm;sjrfhla jrla
uf.ka úuid isáfha mqrdúoHd fomd¾;fïka;=jla ;sìh § kef.
kysr m<df;a mqrdúoHd ia:dk l<ukdlrKh i|yd ckdêm;s
ld¾h idOl n<ldhla m;a lf<a wehs o lshdh' kef.kysr
mqrdúoHd ia:dk wdrlaId lsÍug .;a fï l%shdud¾.h uqia,sï
ck;dj ug úreoaOj fm< .eiajQ ;j;a ldrKhla úh' fï
wkqj fndfyda lreKq ldrKd ksid fou< iy uqia,sï fomsßiu
ug úreoaOj wr.,hg tl;= úh' úfYaIfhkau fld<U mej;s
ish¨u Woaf>daIKj, § th meyeÈ,sj fmfkkakg ;snQ w;r
ud ;jÿrg;a n,fha isáhfyd;a iq¿ cd;Skag wjdis iy.;
f,i isxy, fn!oaOhka Yla;su;a jkq we;ehs hk ìh Bg
fya;= jkakg we;'
úfoaYSh uqo,a j,ska hefmk rdcH fkdjk ixúOdkj,
foaYmd,k l%shdldÍka" hQ áhqílrejka iy iudc udOH
l%shdldÍka muKla fkdj úúO foaYmd,k mlaI iuÕ
iïnkaOlï meje;a jQ tkï ck;d úuqla;s fmruqK" fmrgq.
dó mlaIh" iu.s ck n,fõ.h iy hQwekamSh jeks foaYmd,k
mlaIj, l%shdldÍka o wr.,h ;=< úh' tla m%lg tcdm
l%shdldßlfhl=g wkqj tcdmhg muKla .d¨ uqjfodr l+vdrï
17la ;snq‚' .d¨ uqjfodr wr., N+ñfha isá ish¨u msßia" ug
fldfydug;a úreoaO md¾Yaj úh' l%slÜ l%Svlhka iy Tjqkaf.a
Nd¾hdjka iy úúO k¿ ks<shka o wr.,fha isáhy' iuyr
m%isoaO mqoa.,hka ug mejiqfõ Tjqka Woaf>daIK N+ñfha
fmkS isàug hkafka Tjqka ;¾ckhg ,laj isák ksid;a"
m%pKavldÍkag lSlre ùu yer fjk;a úl,amhla fkdue;s
ksid;a njh' fï jk úg ùÈfha n,h w;am;a lrf.k isá
m%pKavldÍ msßia j,g wu;rj iudc udOH ;=<o äðg,a
m%pKavldÍka msßila o isáhy'
isxy, fn!oaO md¾Yajh wr., ;=, ksfhdackh jQfha
ke;s ;rugh' NslaIQka jyiafia,d w;f,diaila muKla
wr., N+ñfha isá w;r" wr.,hg iyh oelajQfha tla
98 f.daGdNh rdcmlaI

fcHIaG NslaIqjla mu‚' ta ´u,afma fidaNs; ysñh' wr.,h


w;r;=r l< wdkafoda,kd;aul m%ldYhla ms<sn|j ysre àù
iuÕ iïuqL idlÉPdjl § Wkajykafiaf.ka l< úuiSul §
fidaNs; ysñ meyeÈ,s lf<a ;uka we;a;gu lSfõ —ckdêm;s
f.daGdNh rdcmlaI i;=j we;ehs lshk isxy, fn!oaO n,h
oeka wjika˜ njh' ud ckdêm;s Oqrhg m;aùfuka isxy,
fn!oaOhka ,ndf.k ;snQ n,h ke;s lsÍu wr.,fha wruqK
jQ nj thg iyNd.S jQ tlu fcHIaG NslaIqj jQ fidaNs; ysñhka
úiska o ksÍlaIKh lr ;snqKq nj bka meyeÈ,s fõ'
ud n,hg m;a ùu u tla me;a;lska isxy, yd fn!oaO
md¾Yajh;a" wfkla me;af;aka ish¨ isxy, fkdjk iy fn!oaO
fkdjk md¾Yaj;a w;r ;rÕhl m%;sM,hla yeáhg isÿ jQ ksid
fuh mqÿuhg lreKla fkdfõ' ud tf;la lf;da,sl iNdj
iuÕ l=¿m. iïnkaO;djhla mj;ajdf.k f.dia ;snqKo" 2021
w. isg frdaudkq lf;da,sl m,a,sfha we;eï fldgia o fuu
fm<.eiaug tl;= úh' bkaOk fmda,sï" .Eia fmda,sï" T!IO
we;=¿ w;HdjYH øjH ysÕh ke;s lr ck;djf.a ÿIalr;d
uÕ yrjd .ekSu wr.,fha wruqK jQjd hehs lSu iïmQ¾K
uq,djls' wr.,hg iyNd.s jQ msßig Bg fndfyda fjkia
wruqKq iy m%uqL;d ;snq‚' m<uq Èkfha isgu" Bkshd wr.,h
isxy, úfrdaë iy úfYaIfhka fn!oaO úfrdaë jHdmdrhla jQ
w;r thg tu wruqKu ;snqKq fkdfhla úfoaYSh md¾Yaj j,ska
Èß .ekaùu yd wkq.%yh o fkdu|j ,enq‚'

ldÈk,a;=ud iuÕ uf.a iïnkaOh


wdrlaIl f,alïjrhd f,i lghq;= l< iufha isgu uu
ue,alï rxð;a ldÈk,a;=ud iuÕ b;d fyd| iïnkaO;djhla
mj;ajdf.k .sh w;r" lf;da,sl m,a,shg o úúO wdldrfhka
Woõ lf<ñ' hqoaOfhka miq uvq m,a,sh iy uq,a,sl=,ï m%foaYfha
msysá foajia:dkh m%;sixialrKh lsÍug uu Wmldr lf<ñ'
fldÉÑlfâ m,a,sh jeä ÈhqKq lsÍu o isÿ lrk ,§' oyih
jk fnkälaÜ lf;da,sl Wiia wOHdmk wdh;kh ldÈk,a
rxð;a ysñmdKkaf.a ixl,amhla u; Y=oafOda;a;u oyih jk
l=uka;%Kh 99

fnkälaÜ mdma jykafiag f.!rj lsÍula jYfhka 2015 §


msysgqjk ,§' fuu wdh;kh bÈlsÍug f;dardf.k ;snqfKa
fnda,j,dk m%foaYfha N+ñhls' ud wdrlaIl f,alïjrhdj
isáh§ fuu jHdmD;sh l%shd;aul lsÍu i|yd ldÈk,a;=ud
uf.ka Woõ b,a,d isá w;r" uu ta i|yd leue;a; m<
lf<ñ' fnda,j,dk wdh;kfha f.dvke.s,s ie,iqï lsÍu
iy bÈlsÍu isÿ lrkq ,enqfõ kdúl yuqodj úisks' .xj;=r
;¾ckhg ,lajk m%foaYhl bvu msysgd ;snQ neúka my;a
ìï ixj¾Ok uKav,h yd kd.ßl ixj¾Ok wêldßh;a fï
lghq;a;g yjq,a úh'
fï uq¿ jHmD;shu wdrïNfha isg wjidkh olajd
uf.a uQ,sl;ajfhka isÿ úh' 2015 § fuu wdh;kh újD;
lrk úg uu ;jÿrg;a wdrlaIl f,alïjrhd fkdjqfhñ'
ckdêm;s ffu;%Smd, isßfiak uy;d úiska f.dvke.s,a,
újD; l< kuq;a" tu újD; lsÍfï W;aijhg ldÈk,a;=ud ug
o wdrdOkh lr ;snq‚' fuu jHdmD;sh ksu lsÍug ;udg Woõ
lf<a ud nj Wkajykafia ish l;dfõ § m%ldY l<y'
ldÈk,a;=ud iuÕ uf.a iïnkaOfha tla m%Odk
wjia:djla jQfha mdma jykafiag ,xldjg meñfKk fuka
wdrdOkd lsÍuhs' fujka ixpdrhla i|yd jir follg muK
fmr isg wdrïN l< hq;= §¾> l%shdj,shla we;=<;a fõ' tu
ld,h ;=< j;sldkqfõ ks,OdÍka furgg meñK wdrlaIl
;;a;ajh ;lafiare lsÍu hkdÈh isÿ lrkq ,nhs' uu tl,
ldÈk,a;=udg fld;rï ióm jQjdo lshf;d;a" 2015 § uyskao
rdcmlaI wdKavqjg n,h wysñ jQ miq mdma jykafia Y%S ,xldjg
meñ‚ wjia:dfõ §" ysgmq ckdêm;s uyskao rdcmlaI uy;dg
iy ug mdma jykafiaj yuqùug úfYaI wjia:djla t;=udf.a
ueÈy;a ùfuka wmg ,enq‚'
hymd,k wdKavqj meje;s ld,h ;=<;a fï iïnkaOh
È.gu mej;=‚' we;eï wjia:dj, ug iy uf.a ìß|g
ldÈk,a;=ud iuÕ rd;%S fNdack ix.%yhkag o wdrdOkd
,eì‚' uu ckdêm;s Oqrhg m;a ù uq,a Èk lsysmh ;=<u
ldÈk,a ysñmdKkaf.a fld<U msysá ks, ksjig f.dia
100 f.daGdNh rdcmlaI

Wka jykafiaj neyeoelaflñ' ta wjia:dfõ § mdial= bßod


m%ydrhg j.lsjhq;a;kaf.a ;rd;sru" jd¾.sl fyda wd.ñl
wkkH;djhka fkdi,ld Tjqkag tfrysj kS;suh mshjr
.kakd f,i ldÈk,a rxð;a ysñmdKka uf.ka b,a,d isáfhah'
ysgmq ckdêm;s ffu;%Smd, isßfiak uy;d úiska m;alrk
,o úu¾Yk fldñifï ixhq;sh ms<sn|j iEySulg m;ajkafka
o ke;fyd;a tys hï fjkila isÿ lsÍug wjYH o hkak
uu ldÈk,a;=udf.ka úuid isáfhñ' tys fjkialula wjYH
ke;ehs ldÈk,a;=ud ms<s;=re ÿkafkah' fldñIka iNdjg Tyqf.a
ksfhdað;fhl= m;a lsÍug wjYH oehs uu ldÈk,a;=udf.ka
úuiqfjñ' tho wjYH fkdjk njg Tyq ms<s;=re ÿkafka tjeks
fjkiaùula lf<d;a fldñiu mlaI.%dyS njg fpdaokd t,a,
ùug bv we;s neúks' Tyqf.a u;h jQfha fldñIka iNdjg
Tjqkaf.a ld¾hhka lsisÿ ueÈy;aùula fkdue;sj isÿ lsÍug
bv Èh hq;= njhs'
2020 iema;eïn¾ udifha §" mq;a;,u Èia;%sla;fha
fld<U ro.=re moúhg wh;a úYd, fmd,a j;a;lg meñfKk
f,i ldÈk,a;=ud ug wdrdOkd lf<ah' lf;da,sl iNdj
fï j;af;a ñÈ j.d lr m,a,sfha m%fhdackh i|yd jhska
ksIamdokh lrñka ;snq‚' wms fï fmd,a j;a; fj; hkakg
fy,sfldmagrfhka fld<ôka msg;a jQfhuq' tys § ug ñÈ j;a;
iy jhska l¾udka; Yd,dj iy j;=hdfha l=l=¿ f.dúm,la
keröug wjia:dj ,enq‚' wms j;af;a Èjd wdydrh .;a w;r
miqj b;d,s rcfha wruqo,aj,ska bÈlrk ,o lDIs ;dlaI‚l
wdh;khla i|yd kj f.dvke.s,a,la újD; lf<uq'
fuu wdh;kh u.ska isiqka 50 fofkl=g fkajdislj
m%dfhda.sl mqyqKqj ,nd §ug ie,iqï lr ;snq‚' uu
ldÈk,a;=ud iuÕ tu j;a; wi, .ulg .sh w;r" tys ñksiqka
idudkHfhka Wvrg t<j¿ f,i ie,flk f.dajd iy ,Slaia
jeks fnda. id¾:lj j.d lrñka isá wdldrh ksÍlaIKh
lf<ñ' uu ta wldrhg uq¿ ojiu ldÈk,a;=ud iuÕ .; l<
w;r wm tÈk mdial= bßod úu¾Ykh .ek lsisjla idlÉPd
lf<a ke;'
l=uka;%Kh 101

mdial= bßod ;%ia; m%ydrh iïnkaOfhka ckdêm;s


úu¾Yk fldñIka iNdj lghq;= lrñka isá wdldrh
ms<sn|j ldÈk,a;=ud ta ld,fha § iEySulg m;a ù isá njla
fmfkkakg ;snq‚' 2020 iema;eïn¾ 22 jk Èk fld<U
iuia; ,xld fn!oaO uyd iïfï,kfha § udOH fj; woyia
olajñka ldÈk,a ysñmdKka m%ldY lf<a fuu l%shdj,sh
;=<ska hqla;sh bgqjkq we;s njg ;udg úYajdihla we;s nj;a"
ckdêm;s fldñiu ta ms<sn|j wjxlj fidhd n,k nj
;ukag fmfkk nj;ah' mdial= bßod ;%ia; m%ydrhg iïnkaO
njg fpdaokd lrñka 2020 wfma%,a 14 jeksod w;awvx.=jg .;a
md¾,sfïka;= uka;%S ßIdâ nÈhq§kaf.a fidfydhqrd jk ßhdÊ
nÈhq§ka ksoyia lsÍug 2020 Tlaf;dan¾ ui uq, § wmrdO
mÍlaIK fomd¾;fïka;=j .;a ;SrKh" ldÈk,a;=ud le,öug
fya;= jQ m<uq isÿùu nj fmfkkakg ;sfí' fld<U w.ro.=re
ukaÈrfha mej;s úfYaI udOH yuqjl § ldÈk,a ysñmdfKda
wmrdO mÍlaIK fomd¾;fïka;=fõ fuu mshjr msgqmi
zfoaYmd,k .kqfokqjla’ ;sìh yels njg iel m< l<y'
fuu mqoa.,hd mdial= bßod fndaïnlrejka iuÕ Rcq
in|;d mj;ajd we;s njg wod< >d;kh iïnkaOfhka isÿ
l< úu¾Ykj, § fy<s ù we;s nj fmd,sia udOH m%ldYl
fcHIaG fmd,sia wêldÍ cd,sh fiakdr;ak óg fmr m%ldY
lr ;sîu ms<sn|j ldÈk,a ysñmdKka isys le|ùula lf<ah'
ßhdÊ nÈhq§ka iïnkaOfhka fmd,sia udOH m%ldYljrhdf.a
m%ldYh iy wmrdO mÍlaIK fomd¾;fïka;=fõ l%shdud¾.h
iïmQ¾Kfhkau mriamr nj Tyq fmkajd ÿkafkah' md¾,sfïka;=
uka;%S ßIdâ nÈhq§kaf.a fidfydhqrd iïnkaOfhka rch
lsisÿ foaYmd,k .kqfokqjla lr fkdue;s njg;a" wmrdO
iïnkaOfhka iellrejka w;awvx.=jg .ekSu fyda ksoyia
lsÍu foaYmd,k{hkaf.a ld¾hhla fkdjk njg;a f*ianqla
igykla ;nñka ldÈk,a ysñmdKkaf.a udOH idlÉPdjg uu
m%;spdr oelajQfhñ'
úmlaIfha md¾,sfïka;= uka;%Sjrfhla weiQ m%Yakhlg
ms<s;=re foñka wdrlaIl yd iajfoaY lghq;= rdcH wud;H
pu,a rdcmlaI uy;d md¾,sfïka;=fõ § m%ldY lf<a" fld<U
102 f.daGdNh rdcmlaI

iskuka .%Ekaâ fydag,hg m%ydr t,a, l< urdf.k uefrk


fndaïnlre bkaid*a wyuâ iuÕ l< ÿrl:k ixjdo y;la
iïnkaOfhka ßhdÊ nÈhq§ka w;awvx.=jg f.k ;snqK
o" iellre iïnkaOfhka isÿ l< úu¾Ykj, § fndaïn
m%ydrj,g Tyq iDcqju iïnkaO njg ;yjqre lsÍug idlaIs
wkdjrKh ù ke;s njh' ßhdÊ nÈhq§ka ufyaia;%d;a wêlrKhg
bÈßm;a fkdlr wmrdO mÍlaIK fomd¾;fïka;=j úiska uqod
yer ;snq‚' Tyq w;awvx.=jg .ekSfï § fyda ksoyia lsÍu
iïnkaOfhka ckdêm;sjrhd jYfhka ug lsisu ld¾hNdrhla
;snqfKa ke;'
miqj kS;sm;sjrhd ßhdÊ nÈhq§ka ksoyia lsÍu
iïnkaOfhka wmrdO mÍlaIK fomd¾;fïka;=j Ndr
ksfhdacH fmd,siam;sjrhd iy tys m%Odk úu¾Yk ks,Odßhd
le|jQ w;r nÈhq§ka ksoyia lsÍug wod< mÍlaIK f;dr;=re
/f.k tk f,i ryia fmd,sia ks,OdÍkag oekqï § ;snq‚'
fuu lreKq úu¾Ykh lsÍfï § iellreg tfrys úu¾Ykj,
wvqmdvq kS;sm;sjrhd úiska ksÍlaIKh lr we;s nj udOH
jd¾;d lf<ah' ta wkqj wmrdO mÍlaIK fomd¾;fïka;=fõ
wOHlaIjrhd cd;sl fmd,sia fldñifï wkque;sh we;sj tu
Oqrfhka udre lr hjkq ,eîh' 2020 foieïn¾ ui uq, §
iu.s ck n,fõ.fha md¾,sfïka;= uka;%S ldúkao chj¾Ok
iuÕ mej;s idlÉPdjl § ldÈk,a;=ud mjid we;af;a mdial=
bßod m%ydrhg j.lsjhq;a;kag o~qjï ,nd §ug j;auka rch
wfmdfydi;a jqjfyd;a úl,am l%shdud¾.hla .ekSug isÿ
jk njhs' iellrejka /ila w;awvx.=fõ miq jqjo Tjqka
iïnkaOfhka isÿjk mÍlaIK ms<sn|j úYajdihla fkdue;s
nj;a" foaYmd,k l+g Wmdhka fyda ã,a u; fuu kvqj hg
.id fkdoeñh hq;= nj;a Wkajykafia mjid ;snq‚'
2021 ckjdß 16 jeks Èk ckdêm;s f,i uu oyih
jk fnkälaÜ lf;da,sl Wiia wOHdmk wdh;kfha m<uq
Wmdê wfmalaIl lKavdhu ,shdmÈxÑ lsÍfï ks, iudrïNl
W;aijhg iyNd.S jQ wjia:dfõ" fuu îiSwhs uKavmh msysgqùu
i|yd ud úiska lrk ,o fiajh w.hñka ldÈk,a;=ud úiska
ug iure ;s<sKhla o msßkuk ,§'
lvdlmam,aldÍ l%shd ;=<ska
rg wia:djr lsÍu

ud n,fhka fkrmSug .;a l%shdud¾. ;=< úfoaYSh


yia;hla l%shd;aul fkdjq njg úYajdi l<
yelafla b;du;au fnd<| mqoa.,fhl=g mu‚' l,ska
mßÉfþohl fmkajd ÿka mßÈ" ud n,hg m;aùu u we;eï
úfoaY n,fõ.j, uy;a lKiai,a,g fya;= ù ;snq‚' fuh
2015 ckjdßfha úúO úfoaYSh md¾Yajj, ueÈy;a ùfuka
uyskao rdcmlaI wdKavqj fmr¨Kq ld,fha isg mej; tk
;;a;ajhls' 2009 fldá ;%ia;jdohg tfrys hqoaOh ch.%yKh
l< ld,fha isgu wfma rfÜ foaYmd,khg úfoaYSh md¾Yajj,
ueÈy;a ùï W;aikak úh' we;eï úfoaYSh n,j;=ka t,aààB
ixúOdkfha mrdch je<elaùug W;aidy l<;a wms ta hqoaOh
wjika lf<uq' 2006ka miq Y%S ,xldj ;=< Ök Kh myiqlï
u; bÈ flfrk há;, jHdmD;s ixLHdj jeä ùu ksid
fuu ueÈy;a ùï j,g f.da,Sh n,j;=kaf.a N+ foaYmd,ksl
m%;súfrdaO;d kue;s idOlh o we;=<;a ù ;snq‚'
uyd ì%;dkHh" lekvdj jeks we;eï rgj, ue;sjrKj,
§ Y%S ,dxlsl fou< ixl%u‚l Pkao fndfyda úg ;SrKd;aul
jeo.;alula ork ksid tu rgj, foaYmd,k mlaI fou<
vhiafmdardj ;ukaf.a me;a;g kïud .ekSug uy;a ;r.hl
kshe,S isák nj ljqre;a okakd lreKls' tjeks ;on,
104 f.daGdNh rdcmlaI

wNHka;r foaYmd,ksl wjYH;d fkdue;s jQj;a" ;j;a we;eï


ixj¾ê; rgj,a Y%S ,xldfõ lghq;=j,g w; fmùug keUqre
jkafka ì%;dkHh" lekvdj jeks Tjqkaf.a ifydaor rgj,g
Wmldr lsÍfï wjYH;djh yd N+ foaYmd,ksl l|jqr iuÕ
tlg isg .ekSfï wjYH;djh ksid h'
2005 fkdjeïnrfha uyskao rdcmlaI rch n,hg
m;aùfuka miq ch.%yKh l< fkdyels hehs i,lk ,o
hqoaOhla ch.%yKh l<d muKla fkdj" 2005 w. § wefußldkq
fvd,¾ 1"242la jQ tal mqoa., o< foaYSh ksIamdÈ;h 2014 w.
§ wefußldkq fvd,¾ 3"819la olajd ;=ka .=Khlska j¾Okh
jQ kj jirl wLKav wd¾Ól W;amd;hlgo wms kdhl;ajh
ÿkafkuq' rdcmlaI wdKavqfõ iajdëk;ajh iy id¾:l;ajh
we;eï ndysr n,fõ.j,g ord .ekSug wiSre úh' Y%S ,xldfõ
fkda¾ùðhdkq idu m%h;akh yd ta ld,fha isÿ jQ cd;Hka;r
ueÈy;aùï wid¾:l ùug fya;= olajñka" 2011 § fkda¾ùðhdkq
wdKavqj zfmdakaia T*a mSiaz kñka m, l< jd¾;dfõ i|yka
lr ;snQ tla lreKla jQfha" hqo iufha § mjd wLKav wd¾Ól
j¾Okhla idlaId;a lr .ekSu ksid rdcHfha øjHuh moku
Yla;su;a ù hqoaOh wjika lsÍu i|yd ñ,sgß úhoï jeä
lsÍug ,xldjg yels jQ njhs'
fnÿïjd§ hqoaOh fya;=fjka úfoaYSh n,j;=ka úiska Y%S
,xldj ;=<g lrkq ,nk w; fmùï by< uÜgul mej;s‚'
úfoia uqo,a j,ska hefmk rdcH fkdjk ixúOdk ish .Kkla
rg ;=< l%shd;aul jQ w;r ta ixúOdk ish,a, úúO cd;Hka;r
kHdh m;%hka m%j¾Okh lrñka isáhy' hqoaOh wjika
jk úg" udlaiajd§ fyda jdudxYsl ixúOdk f,i wdrïN jQ
we;eï jD;a;Sh iñ;s mjd wêrdcHjd§ kHdh m;%h m%j¾Okh
lrkakka njg m;a ù ;snq‚'
cd;Hka;r n,j;=kag Y%S ,dxlSh iudch ;=, we;s n,h
bka fmkakqï lrhs' Tjqkag ñ, § .; fkdyels lsisfjla
ke;s ;rïh' ngysr rgj,a" Tjqkag we;s fï n,h b,lal.;
rgj, wNHka;r foaYmd,kh yeisrùu i|yd fhdod .kakd
nj wod< ngysr rgj, isÿ flreKq wNHka;r úu¾Ykj,
l=uka;%Kh 105

m%;sM,hla f,i oeka uyck;djg újD;j we;s ryis.; ks,


,shú,s j,ska meyeÈ,s fõ'
fojk f,dal ix.%duh wjika ùfuka miq .; jQ oYl
y; ;siafia úúO rgj, isÿ l< ryis.; fufyhqï ;=,ska
fujeks lvdlmam,a lsÍï iy fufyhùï ms<sn| úYd,
oekqula yd ksmqK;ajhla kj hg;a úð;jdÈ n,j;=ka ,nd
we;' b,lal.; rgla ;=, Tjqkag flá oekqï§ulska uyck
u;h fufyhùu i|yd úpdrlhska" lÓlhka" f,aLlhska ÿisï
.Kkla fhoúh yelsh' cd;Hka;r n,j;=ka furg ;u kHdh
m;%h m%j¾Okh lsÍu i|yd iaÓr l%shdldÍka msßila kv;a;=
lrk nj Y%S ,xldfõ ck;djg weiamkdmsgu fmfkkakg
;sfnk i;Hhls'
ndysr n,j;=kag furg ;=< mqoa.,hka ñ, § .ekSu b;d
myiq nj ljqre;a okakd lreKls' uqo,a hkq ñ, § .ekSfï tla
ud¾.hla mu‚' iaÒr mÈxÑ ùid ,nd §u" jeo.;a mqoa.,hkaf.a
orejkag YsIH;aj ,nd §u" zm¾fhaIKz m%odk fyda flá
úfoaY ixpdrhla ,nd §fuka jqj;a we;eï mqoa.,hka ;u
rgg;a cd;shg;a tfrysj l%shd lsÍug fm<Uùug m%udKj;ah'
f,dalfha lsisu cd;shl fyda ixialD;shl lsisÿ ck.yKhla
tjeks w,a,iaj, n,mEfuka ñ§ ke;s nj miq.sh oYl y;
;=< f,dalh mqrd isÿ jQ foaj,a j,ska meyeÈ,s fõ' fuh Okj;a
rgj,g ;u úreoaOjd§ka fu,a, lr .ekSug fhoúh yels
,dNodhS l%uhls - hï uqo,la úhoï lr ;ukag wjYH foa
b,lal.; rfÜ ck;djf.ka fldgila ,jdu lrjd .ekSu
tu Wml%uhhs' fuh iDcq wdl%uKhlg jvd fnfyúkau
,dNodhS jk w;r Tjqkaf.a l%shdjkays m%;sM,hla f,i isÿ jk
foa iïnkaOfhka ndysr md¾Yajhg lsisÿ j.lSula oeÍug isÿ
jkafka o ke;'
cd;Hka;r n,j;=ka úiska fjk;a rgj, Èh;a lrk
,o foaYmd,k fufyhqï ms<sn| ks, jd¾;d j,ska fy<sorõ
ù we;s tla lreKla jkafka" fndfyda úg Tjqkag b,lal.;
rfÜ mqoa.,hka lKavdhï muKla fkdj tu rfÜ mßmd,k
jHqyh ;=< Wmdh ud¾.sl jYfhka jeo.;a ia:dkj, j.lSï
106 f.daGdNh rdcmlaI

ork mqoa.,hka mjd yeisrùfï yelshdj ;snqKq njhs' uqo,a


úis lsÍfï yelshdjg wu;rj ,snr,a u;jd§ idOlh o
fuys § jeo.;a fõ' f,dj mqrd ;u wdêm;Hh mj;ajd .ekSu
i|yd Bkshd ,snr,ajd§ka m%;sm;a;s úrys; u;jd§uh igkla
Èh;a lr ;sfnk wdldrh wms olsuq' ;udf.a iodpdrd;aul
ksjerÈNdjh ms<sn| woyia j,ska wkaO ù isák ,snr,ajd§ka
Tjqkaf.a wNsu;hka uqÿka muqKqjd .ekSu i|yd ´kEu fohlg
fm,fUkq we;' ud ckdêm;s Oqrfhka my lsÍug Èh;a lrk
,o ùÈ igka j,;a fï ,laIKh úoHudk úh' fï wkqj"
Y%S ,xldj ;=< úfoaYSh kHdh m;%hl wruqKq idlaId;a lr
.ekSu i|yd Wmdhud¾.slj iqÿiq fudfyd;l § úfoaY uqo,a"
N+ foaYmd,ksl wjYH;d iy ;ukaf.a u;jd§uh W;a;Í;r
Ndjh ms<sn| woyia j,ska wkaO jQ msßia hk ish¨ idOlj,
úI iys; iïñY%Khla we;s jQ nj lsj yelsh'

mdi,a .=rejrekaf.a j¾ckh


.=rejrekaf.a iy úÿy,am;sjrekaf.a jegqma úIu;dj,g
úi÷ï b,a,d wod< jD;a;Sh iñ;s 2021 cQ,s 12 jk Èk jD;a;Sh
igkla wdrïN lrk ,§' tu igkg Tjqka wj;S¾K jQfha
fldaúâ-19 jix.;h Y%S ,xldj mqrd me;sfrñka ;snqKq WÉP;u
wjia:djl §" ish¨ mdi,a jid oud ;sìh § wka;¾cd,h yryd
mdvï meje;aùfuka bj;a ùu ;=,sks' jD;a;Sh iñ;s úi÷ï
b,a,d isá fï .eg¨j uf.a md,k ld,h ;=, u;= jQjla fkdj"
pkaøsld l=udr;=x. ckdêm;skshf.a md,k iufha 1997 î'iS'
fmf¾rd jegqma fldñIka iNdj mej;s ld,fha isg mejf;k
.eg¨jls' úúO fya;+ka u; wdKavq fmr<s lsysmhla yryd
jir 25lg wdikak ld,hla uq¿,af,a th fkdúi£ mej;=‚'
fï m%Yakh bÈßhg f.k taug jD;a;Sh iñ;s f;dard.;a
fudfyd; jQfha fldaúâ jix.;fha WÉP;u wjia:djh' 2021
cq,s 26 jeks Èk ish jD;a;Sh l%shdud¾.h ;j;a mshjrla bÈßhg
f.k hñka w'fmd'i idudkH fm< m%dfhda.sl úNd.hg wod<
rdcldßj,ska .=rejre iy úÿy,am;sjre bj;a jQy' mdi,a
úÿy,am;sjreka iy .=rejreka ksfhdackh lrñka jD;a;Sh
l=uka;%Kh 107

iñ;s 17la fuu jD;a;Sh l%shdud¾.hg tla ù isáhy' 2021


wf.daia;= 5 jk Èk" rg fldaúâ-19 wdidokj, ;j;a m%n,
jeä ùula w;aú¢ñka isá wjia:djl §" rfÜ fi!LH wjodku
o fkd;ld .=re-úÿy,am;s jD;a;Sh iñ;s ;u jegqma b,a,Sï
m%j¾Okh lsÍu i|yd jdyk fm<md<s y;rlska ckdêm;s
f,alï ld¾hd,hg meñK úfrdaO;djhla meje;aùh'
fï m%Yakh .ek fidhd ne,Sug v,ia w,ymafmreu"
úu,a ùrjxY" uyskao wurùr yd m%ikak rK;=x. hk
weu;sjrekaf.ka ieÿï,;a leìkÜ wkqlñgqjla uu m;a
lf<ñ' fuu lñgqj 2021 wf.daia;= 21 jeks Èk jD;a;Sh
iñ;s yuq ù Tjqkaf.a ks¾foaY ud fj; bÈßm;a lf<ah' bÈß
whjefhka mgkaf.k wÈhr lsysmhlska úÿy,am;sjrekaf.a
iy .=rejrekaf.a jegqma jeä lsÍug lñgqj lr ;snQ ks¾foaYh
leìkÜ uKav,h úiska wkqu; lrk ,§' 2022 whjeh u.ska
.=rejrekaf.a iy úÿy,am;sjrekaf.a jegqma úIu;d úi|k
;=re" iema;eïn¾ iy Tlaf;dan¾ udi i|yd remsh,a 5"000 l
§ukdjla o wkqu; lr ;snq‚'
flfia fj;;a jD;a;Sh iñ;s fldgia jYfhka jegqma
jeä ùu ,nd §fï úi÷u m%;slafIam lr" iïmQ¾K f.ùu tla
jr ,nd Èh hq;=h hk oeä ia:djrfha isáfhah' fï ish,a, isÿ
fjñka mej;s w;r" 2021 wf.daia;= udifha § kej; jrla rg
f,dlavjqka lsÍug wdKavqjg isÿ úh' tu f,dlavjqka ksfhda.h
,sys,a lsÍfuka miq" .=re úÿy,am;s jD;a;Sh iñ;s ;u jegqma
úIu;d j,g úi÷ï b,a,d Woaf>daIK kej; wdrïN lf<a
2021 Tlaf;dan¾ 6 jk Èk .=re Èkfha § úfrdaO;d fm<md,s
meje;aùfuks'
jix.;h fya;=fjka mdi,a jeiS .sh §¾> ld,
iSudjkays§ isiqkag wka;¾cd,h yryd ,enqKq bf.kSu mjd
wysñ lrñka fï jk úg .=re ix.ï Èk 80 lg wêl ld,hla
wLKav jevj¾ckhl ksr;j ;snq‚' 2021 Tlaf;dan¾ 12 jk
Èk w.%dud;H uyskao rdcmlaI uy;d .=re-úÿy,am;s jD;a;Sh
iñ;s ksfhdað;hska yuq ù whjeh wÈhr follska yd jdßl
;=klska jegqma jeä lsÍug fhdackd lf<ah' ta wkqj m<uq
108 f.daGdNh rdcmlaI

jdßlh 2022 whjeh yryd;a b;sß jdßl fol 2023 whjeh


yryd;a ,nd §ug kshñ; úh' fldaúâ 19 jix.;h fya;=fjka
rdcH wdodhu úYd, f,i my; jeà we;s neúka tljr jegqma
jeä ùu ,nd Èh fkdyels nj w.ue;sjrhd .=re ix.ïj,g
meyeÈ,s lf<ah' jD;a;Sh iñ;s tu fhdackdj o ms<s fkd.;a
w;r jevj¾ckh wLKavj l%shd;aul úh'
isiqka 200g wvq mdi,aj, m%d:ñl wxY 2021 Tlaf;dan¾
21 jeks Èk újD; lrk nj rch m%ldY l< úg jD;a;Sh iñ;s
kdhlfhda lshd isáfha .=rejreka iy úÿy,am;sjreka tÈk
mdi,aj,g jd¾;d fkdlrk kuq;a 2021 Tlaf;dan¾ 25 jeksod
isg fiajhg jd¾;d lrk njhs' Tjqka fiajhg jd¾;d lsÍug
fuf,i wlue;af;ka fyda .;a ;SrKhg fya;= jQfha isiqkaf.a
foudmshka" ckudOH iy idudkH ck;djf.ka jD;a;Sh
iñ;s fj; t,a, jQ mSvkhhs' fiajhg jd¾;d l< o ;u jegqma
b,a,Sï fjkqfjka .=rejreka iy úÿy,am;sjreka úiska lrk
,o Woaf>daIK wLKavj isÿ úh' 2021 fkdjeïn¾ 9 jk Èk
.=re-úÿy,am;s jD;a;Sh iñ;s fld<U k.r Yd,dj wi, ;u
jegqma úIu;d úi|k f,i rchg n, lrñka Woaf>daIKhla
meje;ajQfhah' ta jk úg rg újD; lr ish¨u tÈfkod
l%shdldrlï kej; wdrïN lr ;snQ kuq;a fuu úfrdaO;d iy
fm<md,s fya;=fjka fldaúâ-19 wdidok kej; by< hEfï
wjodkula mj;sk njg uu uyck;djg wk;=re yeÕjQfhñ'
.=re-úÿy,am;s jegqma úIu;d .eg¨j úi£u i|yd 2021
fkdjeïn¾ 12 jeks Èk md¾,sfïka;=jg bÈßm;a lrk ,o
2022 jir i|yd jQ whjefhka wu;r remsh,a ì,shk 30l
uqo,la fjka lrk ,§' 2022 ckjdß ui uq,§ .=rejrekaf.a
iy úÿy,am;sjrekaf.a jegqma úIu;d bj;a lsÍfï pl%f,aLh
rch úiska m%ldYhg m;a lr ;snq‚' uf.a oekqfï yeáhg"
fldaúâ-19 jix.;h uOHfha oYl .Kkdjla mer‚ jegqma
úIu;djla úi|k f,i b,a,d rg mqrd jev j¾ckhla mej;s
f,dalfha tlu rg Y%S ,xldjhs' jix.;h mej;s iufha
fndfyda rgj, isÿ jQfha f,dlavjqka lsÍï jeks l%shd ud¾.
yuqfõ wd¾Ólh msßfyk úg fiajl jegqma lmamdÿ lsÍuhs'
kuq;a ,xldfõ" úfYaIfhkau rdcH fiajlhkaf.a jegqma lsisÿ
l=uka;%Kh 109

lmamdÿjlska f;drj f,dlavjqka lsÍï uOHfha f.org ù


isák úg mjd iïmQ¾Kfhkau f.jkq ,eîh'
2021 jir Y%S ,xldfõ muKla fkdj f.da,Sh jYfhka o
jix.;fha oreKqu jir úh' tjka ;;a;ajhla ;=< jqj;a" jegqma
jeä ùu jdßl jYfhka fkdj tljr ,nd fok f,i jD;a;Sh
iñ;s n, lr isáfhah' rch wia:djr lsÍfï fÉ;kdjla
fkdue;s kï f.da,Sh jHikhla ueo rcfha wdodhï nrm;<
f,i wvq ù we;s wjia:djl" tjekakla isÿ úh yels o@ mdi,a
.=re-úÿy,am;s jev j¾ckhg kdhl;ajh ÿka mqoa.,hka foi
ne¨jfyd;a Tjqka ish¨ fokdu mdfya foaYmd,k jYfhka
l%shdldÍ mqoa.,hka jk w;r ck;dj fyd¢ka y÷kk wh
fj;s'
1997 isg Y%S ,xldj ;=, wdKavq fmr<s myla isÿ ù
;snqKq w;r" tu lsisÿ rchla hgf;a ie,lsh hq;= wdldrhlska
lr<shg fkdmeñ‚ fï jegqma úIu;d m%Yakh 2021 cQ,s
udifha § fldaúâ-19 jix.;fha WÉP;u wjia:dfjys § rfÜ
m%Odk m%Yakhla njg .=re-úÿy,am;s jD;a;Sh iñ;s úiska m;a
lr.kq ,eîh' tl, rfÜ idudkH ck;dj mjd lshd isáfha
fï .=re j¾ckh miqmi weig fkdfmfkk hula we;s njh'
uf.a u;hg wkqj" 2021 .=rejrekaf.a jev j¾ckh" 2022 §
foaYmd,ksl jYfhka ie,iqï lrk ,o wd¾Ólh lvdlmam,a
lsÍfï jHdmdrh i|yd isÿ lrk ,o fmryqrejla úh'
fuu jix.;h mdi,a isiqkag n,mE wdldrh wOHdmk
lafIa;%h .ek okakd ish¨ fokd fyd¢ka oek isáhy' iu
jhfia ñ;=re weiqre fkdue;s ùu orejkaf.a ixcdkk j¾Okhg
n,mdk neúka kej; jrla mdi,a jid fkdouk f,i 2021
fkdjeïn¾ ui wjidkfha § ldÈk,a;=ud rcfhka b,a,d
isáfhah' ksis foudmsh u. fmkaùulska f;drj wka;¾cd,h
;=< jeä ld,hla .; lrk úg orejkag we;s jk wjodku o
Tyq fmkajd ÿkafkah' ta wkqj isiqkaf.a fi!LH iy wdrlaIdj
;yjqre lrñka yels;dla mdi,a újD;j ;nk f,i ldÈk,a
ysñmdKka n,OdÍkaf.ka b,a,d isáfhah'
110 f.daGdNh rdcmlaI

.Eia msmsÍï
whjeh m%;smdok yryd .=re jegqma úIu;d m%Yakh
úifËñka ;sìh § rg mqrd .Eia msmsÍï we;sùug mgka
.;af;ah' 2021 § w;HdjYH øjH ysÕh wdrïN jQfha bjqï
msyqï lghq;= i|yd nyq,j Ndú;d jk øj fmfg%d,shï .Eia
is,skavr ysÕ ùu;a iuÕh' 2021 w. Nd.fha §" .Eia ysÕhg
wu;rj" rfÜ úúO m%foaYj, .Eia msmsÍï o jd¾;d ùug mgka
.;af;ah' 2021 fkdjeïn¾ 20 jk Èk fld<U ;=rÕ ;rÕ
msáfha uelafvdk,aâ wf,úif,a isÿùula iuÕska fuu msmsÍï
wdrïN úh' ,sfg%da .Eia iud.u tu wdh;khg .Eia iemhSu
fkdl< o" .Eia fydaia fyda Wÿfka we;s jQ .eg¨jl m%;sM,hla
f,i .Eia ldkaÿùï fya;=fjka tjeks isÿùï úh yels nj
udOHhg meyeÈ,s lf<ah' t,amS .Eia jdhqjg jdhqf.da,hg jvd
jeä >k;ajhla ;sfnk ksid ldkaÿ ùul § tu jdhqj ìï
uÜgfï tl;= fõ' fï wdldrfha ldkaÿjla isÿ jQ úg msmsÍï
isÿ úh yel' .Eia is,skavrj, .nvd lr we;s wka;¾.;hg
jvd yh .=Khl mSvkhla tu is,skavrj,g ord .; yels
ksid t,amS .Eia is,skavrh mqmqrd hkafka ke;'
mdßfNda.sl wêldßfha ysgmq úOdhl wOHlaI ;=Idka
.=Kj¾Ok uy;d" fuu msmsÍï .Eia iud.ï úiska .Dyia:
is,skavrj, fm%dfmaka iy ìhqfÜka wkqmd;h fjkia lsÍfï
m%;sM,hla f,i we;s jqjla njg fpdaokd lr isáfhah'
idudkHfhka .Eia is,skavrhl ìhqfÜka m%;sY;h 80]la iy
fm%dfmaka m%;sY;h 20]la fõ' kuq;a .Eia iud.ï fï ixhq;sh
50-50 olajd fjkia lsr ;snq‚' ìhqfÜka WKqiqï foaY.=Khla
;=< nyq,j Ndú;d jk w;r fm%dfmaka .Dyia: jdhqjla f,i
Ndú;d lrkq ,nkafka w;sYh iS;, foaY.=Khla ;=< mu‚'
,sfg%da .Eia ,xld ,sñgâ ;u t,amS .Eia ixhq;sfha fjkialï
isÿ lr we;s njg t,a, jk fpdaokd m%;slafIam lf<ah' 2021
jif¾ wjika udi fol ;=< Èjhsfka úúO m%foaYj,ska .Eia
msmsÍï /ila jd¾;d jQ w;r th cd;sl m%Yakhla njg m;a
úh' .Eia ldkaÿùï fya;=fjka isÿ jk wk;=re ms<sn|j fidhd
ne,Su i|yd md¾,sfïka;= f;aÍï ldrl iNdjla m;a lrk
f,i úmlaI kdhl ið;a fma%uodi uy;d l:dkdhljrhdf.
l=uka;%Kh 111

ka b,a,d isá w;r m%Odk úmlaIh jk iu.s ck n,fõ.h


úm;g m;a ish¨ fokdg fkdñf,a kS;s wdOdr ,nd §ug o
bÈßm;a úh'
.Eia msmsÍï ms<sn|j fidhd ne,Su i|yd úYajúoHd,
úoHd{hka iy ld¾ñl ;dlaIK wdh;kfha iy Y%S ,xld m%ñ;s
wdh;kfha ks,OdÍka lsysm fofkl=f.ka iukaú; úfYaI{
lñgqjla uu m;a lf<ñ' mdßfNda.sl lghq;= ms<sn| wêldßfha
ysgmq úOdhl wOHlaIjrhd l< fy<sorõj fuu lñgqfõ
fidhd .ekSïj,ska ;yjqre úh' ,sfg%da iy ,d*aia .Eia hk
iud.ï foflkau fnod yßk ,o f;d.j, idïm, mer‚
idïm, yd ii|k úg fm%dfmaka jeä m%;sY;hla wvx.= nj
lñgqj fidhd .;af;ah' fï ksid is,skavrj, mSvkh jeä ùu
ksid ldkaÿùï isÿ ù wk;=re isÿ úh' ldkaÿ jk wjia:djl §
wk;=re yeÕùug WmldÍ jk t,amS jdhqjg iqúfYaIS .kaOhla
,nd fok t;s,a u¾lemagka m%;sY;h msmsreï isÿ jQ ld, iSudj
;=< wf,ú lrk ,o is,skavrj, wjYH uÜgug fkd;snqKq
nj o fidhd .kakd ,§'
kshduk rduqfõ we;s ysveia Ndú; lrñka Tjqka úl=Kk
.Eiaj, ixhq;sh fjkia lsÍu .ek úu¾Yk lñgqj .Eia iud.ï
folg fodaIdfrdamKh lf<ah' 2021 iema;eïn¾ ui w. §"
mdßfNda.sl lghq;= ms<sn| rdcH wud;H ,ika; w,.shjkak
uy;d" ,sfg%da .Eia iy ,d*aia .Eia mSt,aiS iud.ï úiska t,amS
.Eia ñ, § .ekSu i|yd taldnoaO iud.ula msysgqùug kshñ;
nj;a" .Eia iud.ï taldnoaO ù rcfha ueÈy;a ùfuka .Eia ñ,
§ .kafka kï .Eia ñ, remsh,a 125-130lska muK wvq lsÍug
yels jk nj;a m%ldY lf<ah' taldnoaO m%iïmdokfha fuu
w;ayod ne,Su .Eia msmsreïj,g hï wdldrhlska fya;= jQfha
o hkak meyeÈ,s ke;' 2021 foieïn¾ ui ueo jk úg .Eia
iud.ï úiska Y%S ,xld m%ñ;s wdh;k m%ñ;Skag wkql+, t,amS
.Eia muKla fnod yßk nj;a .Dyia: .Eia is,skavrj, we;s
wka;¾.;fha ixhq;sh oelafjk iaálrhla iuÕ fnod yßk
nj;a .Eia iud.ï wNshdpkdêlrKhg oekqï §u;a iuÕ"
.eg¿j úi÷‚'
112 f.daGdNh rdcmlaI

fuu .Eia msmsÍï wuq;=u isÿùula úh' oYl .Kkdjla


;siafia fï rfÜ .Eia Ndú;d lrkq ,nk w;r wmf.a
foaY.=Khg iy wfkl=;a ;;a;ajhkag .e<fmk jdhqfõ
ixhq;sh .Eia iud.ï fyd¢ka oek isáfhah' idOdrK fya;=jla
u; iud.ï úiska .Eia ixhq;sfha hï fjkila isÿ lrkafka
kï" fuh isÿ l< yelafla mq¿,a mÍlaIK yd w;ayod ne,Sï
j,ska miqj mu‚' lsishï fya;=jla ksid" uf.a Oqr ld,h
w;r;=r jdhqfõ ixhq;sh tl jru fjkia úh' fuh ys;du;du
isÿ lrk ,o lvdlmam,aldÍ l%shdjla f,i neÆ ne,aug fmkS
hk w;r" cd;Hka;r n,j;=kaf.a wkq.%yh iys;j f,dalfha
fkdfhla rgj, isÿ ù ;snqKq md,k ;ka;% fjkia lsÍfï
fufyhqïj, fï wdldrfha isoaëka jd¾;d ùu o fuys §
ie,ls,a,g .; hq;=h'

tfrd*af,dÜ u.S .=jka hdkh r|jd ;nd .ekSu


wh¾,ka; iud.ula iy reishdfõ tfrd*f,dÜ .=jka
iud.u w;r mej;s jd‚cuh kvq lghq;a;la fya;=fjka
lgqkdhl .=jka f;dgqm<g f.dv niajd ;snQ tfrd*f,dÜ u.S
.=jka hdkhlg 2022 cqks 2 jk Èk niakdysr m<df;a jd‚c
uydêlrKh jdrK ksfhda.hla ksl=;a l< w;r tuÕska tu
hdkh fld<ôka msgùu j<lajd,kq ,enQy' fuu isÿùu uf.a
rchg buy;a wmyiq;djhla f.k ÿka nj fkdlsjukdh' úúO
md¾Yaj j,g fï rfÜ lghq;= yiqrjñka ;ukaf.a wfmalaIs;
wruqKq bgq lr .ekSu fld;rï myiq o hkak fï isÿùfuka
meyeÈ,s úh'
reishdj fï rgg meñfKk ixpdrlhskaf.a m%Odk
uQ,dY%hla iy wmf.a f;a wmkhkh i|yd m%Odk fj<|fmd<la
fjkjdg wu;rj" cd;Hka;r fõÈldj, tu rg Y%S ,xldfõ
ióm ñ;=frl= o úh' fuu isÿùu isÿ jQfha o Y%S ,xldfõ
ixpdrl l¾udka;fha m%fndaOh i|yd reishdj fmruqK f.k
isá wjÈhlh' fuu isoaêh iïnkaOfhka úfrdaOh m< lsÍu
i|yd fudialõys Y%S ,xld ;dkdm;s reishdkq úfoaY wud;HxYh
fj; le|jd ;snq‚' fuu isÿùfuka miq tfrd*af,dÜ .=jka
l=uka;%Kh 113

iud.u úiska Y%S ,xldjg jd‚c .=jka .uka w;aysgqjk nj


ksfõokh lf<ah'
w.%dud;H rks,a úl%uisxy uy;d wêlrK l%shdj,sh
läkï lrk f,i Y%S ,xldfõ wêlrK wud;Hjrhdg oekqï
§ we;s nj úfoaY wud;HxYh yryd reishdjg oekqï fokq
,enqfõh' fuu lK.dgqodhl isoaêh .ek iúia;r f,i ,shd
we;s o whs,kaâ mjq;amf;a Yñkaø *¾äkekafvda m%ldY lf<a
—''' uydêlrK úksiqre fia;=x. cqks 02 jeksod miajrefõ
tfrd*af,dÜ tiahQ 289 .=jka.; lsÍug wjir fkdfok f,i
nKavdrkdhl cd;Hka;r .=jkaf;dgqfmd< fj; ksfhda.
fkdl< nj m%ldY lr we;s˜ njhs' tfia ;sìh § tfrd*af,dÜ
hdkh msgùu je<elaùu i|yd tla;rd kS;s{ jrfhla
uydêlrKfha *sial,a ks,Odßhl= iuÕ úÿ,s fõ.fhka
nKavdrkdhl cd;Hka;r .=jkaf;dgqfmd<g f.dia ;sfnk
nj Yñkaø *¾äkekafvda ;j ÿrg;a fmkajd § ;snq‚' fï
ms<sn|j miqj wêlrK wud;H wdpd¾h úchodi rdcmlaI
rEmjdyskS iïuqL idlÉPdjl § woyia olajñka lshd isáfha
wêlrK ;Skaÿjla ,nd §ug kS;s{hl= wêlrK ks,Odßfhl=
iuÕ hEu widudkH l%shdjla nj;a" fï iïnkaOfhka mq¿,a
mÍlaIKhla wjYH nj;ah'
fuu isoaêh ms<sn|j foaYmd,k fNaohlska f;drj ish¨
md¾Yaj lïmdjg m;a úh' cd;sl ksoyia fmruqfKa kdhl
md¾,sfïka;= uka;%S úu,a ùrjxY iy Y%S ,xld fmdÿck
fmruqfKa md¾,sfïka;= uka;%S ßh¾ woañrd,a ir;a ùrfialr
m%Yak lf<a reishdj iy Y%S ,xldj w;r in|;d wk;=f¾
fy<Sfï fufyhqula ndysr n,j;=ka fuys § l%shd;aul lf<a
o hkakhs' ngysr n,j;=ka ,xldjg meñfKk ixpdrlhska
wffO¾hu;a lrk w;r reishdj ;u rfÜ ixpdrlhka
ffO¾hu;a lrñka isá nj;a Tjqka fmkajd ÿkafkah' úmlaIfha
iu.s ck n,fõ.fha uka;%S lsxia fk,aika md¾,sfïka;=fõ
§ woyia olajñka fuu isoaêh iïnkaOfhka oeä fldamh
m< lf<a reishdj ieu úgu Y%S ,xldjg Woõ l< rgla nj
mjiñks' Widúhl *sial,a ks,Odßhd ;u rdcldßh lrk úg
Tyq iuÕ fm!oa.,sl kS;s{hl= hkafka flfiaoehs uka;%Sjrhd
114 f.daGdNh rdcmlaI

m%Yak lr isáfhah' ^2023 cQ,s udifha § m%s;s moauka iQrfiak"


l=uqÿkS úl%uisxy iy ckla o is,ajd hk úksiqrejrhkaf.
ka iukaú; fYaIaGdêlrK úksiqre uvq,a,la" tfrd*af,dÜ
kvqjg iïnkaO kS;s{jrhd fld<U jd‚c uydêlrKh
úiska ksl=;a lrk ,o jdrK ksfhda.hla jerÈ f,i bÈßm;a
lsÍu iïnkaOfhka mÍlaIKhla meje;aùug ;SrKh lrk
,§&'
2022 cqks 6 jeks Èk fld<U jd‚c uydêlrKh úiska
tfrd*af,dÜ .=jka hdkhg tfrysj ksl=;a lr ;snQ ksfhda.h
jyd w;aysgqjñka ksfhda.hla ksl=;a l< w;r" tu hdkh
tÈku fudialõ n,d msg;a úh' miqj tfrd*af,dÜ .=jka
hdkh r|jd ;nd .ekSfï wêlrK ksfhda.h l%shd;aul l<
fld<U jd‚c uydêlrKfha msial,a ks,Odßhd ;udf.a
rdcldßh wNsnjd lghq;= lsÍu fya;=fjka jev ;ykug ,la
úh' f,dj mqrd ngysr wkq.%yh ,nk md,k ;ka;% fjkia
lsÍfï jHdmD;s iuÕ we;s jQ wdldrfha lvdlmam,a l%shdjl
ish¨ ,laIK fuu isÿùu ;=< o .eí fõ' fjk;a rgj,
frÔï fÉkaÊ isÿ lrjk n,j;=kag b,lal.; rfÜ wd¾Ól
yd mßmd,k jHqyfha u¾uia:dkj, j.lSï ork mqoa.,hka
fufyhùug we;s yelshdj fujka jHdmD;s i|yd w;HdjYH
idOlhla fõ'
ud n,hg m;a jQ od isgu rg ;=, wuq;= foaj,a isÿ
úh' uq,ska u fld<U iaúiag¾,ka; ;dkdm;s ld¾hd,fha
fiajh lrk ldka;djla meyer f.k f.dia myr ÿka njg
fpdaokdjla uf.a wdKavqjg t,a, úh' th iïmQ¾K fndrejla
nj blaukska u fy<s úh' ;dkdm;s ld¾hd,hl iq¿ /lshdjla
lrk mqoa.,fhl= l=ula fyda n,.;= md¾Yajhl wkq.%yh
iys;j ñi tjeks fndre rÕmEula ;ksj ie,iqï lrdú hehs
is;kakg wmyiqh' fldaúâ-19 jix.;h wjika jk;=re n,d
isáh fkdyels nj;a" wjqreÿ úis .Kkla uq¿,af,a mej;s jegqma
úIu;d i|yd jydu iyk wjYH nj;a mjiñka .=rejre jev
j¾ckhla wdrïN l<y' bka miq rg mqrd .Eia msmsÍï we;s
úh' bka miq tfrd*af,dÜ .=jka hdkhla ,xldfõ § r|jd .kq
,nkafka reishdj Y%S ,xldfõ ixpdrl jHdmdrfha mqk¾Ôjkh
l=uka;%Kh 115

i|yd úYd, odhl;ajhla ,nd foñka isá wjia:djl h' ;ks


isoaëka f,i fyda isoaê oduhla f,i .;a; o" fï lsisjla wyUq
isÿùï úh fkdyel'
n,fha isák rch úfoaYSh n,j;=kaf.a wKilg hg;aj
lghq;= lsÍug leu;s kï" m%Yakhla ke;' kuq;a hï rgla
iajdëk udj;l .uka lsÍug iy ;ukaf.a mrudêm;Hh
;yjqre lsÍug W;aidy lrkafka kï" úfoaYSh kHdh m;%hlg
wkqj jev lrk lvdlmam,aldÍka úiska cd;sl hym;g
mgyeks fufyhqï Èh;a lsÍu j<lajd,Sug iu;a kS;suh
m%;smdok ;sìh hq;=h' bkaÈhdj ;=< úfoaYSh kHdh m;%hka
l%shd;aul lsÍug tfrysj rdcH jHqyfha iy mqoa.,sl wxYfha
iEu lafIa;%hla u by< isg my<g wdjrKh fjk f,i
b;du;au ;o kS;s 1970 .Kkaj, isgu ;snq‚' kuq;a tjeks
l=uka;%Kj,g tfrysj lsisÿ kS;suh wdrlaIdjla Y%S ,xldjg
lsisodl ;snqfKa ke;'
ÿIalr wd¾Ól m%;sm;a;s ;SrK

remsh, wjm%udKh lsÍu

flda úâ jix.;h fya;=fjka

fma%IK j,ska ,efnk úfoaY úksuh wdodhu


ixpdrl
jHdmdrfhka iy úfoia.; Y%ñlhkaf.a
is£ .sh
fyhska" rg ;=< úfoaY úksuh ysÕhla we;s úh' 2021 cQ,s
jk úg fvd,rhg re' 203la jQ ks, úksuh wkqmd;hg jvd
l¿ fj<|fmdf<a úksuh wkqmd;h remsh,a 25 isg 40 olajd
.Kklska jeä úh' fuh isÿ jQfha 2020 § mkjd ;snQ mq¿,a
wdkhk iSud lsÍï fya;=fjka úfoaY úksuh i|yd we;s b,a¨u
wvq ù ;sìh§ iy nx.a,dfoaYh iy Ökh iuÕ idlÉPd lrk
,o iajema myiqlï iuÕ úfoaY úksuh m%jdy jeä ÈhqKq
ù ;sìh§h' 2022 ckjdß udifha§ bkaÈhdj iuÕ idlÉPd
lrk ,o iajema myiqlu o úh' tneúka úfoaY úksuh l¿
fjf<|fmdf,a fï ld,h ;=, we;s jQ ñ, jeäùu fndfyda
ÿrg cdjdrïlrejka úiska fufyhjk ,oafoa njg úYajdihla
mej;=ks'
fujka ;;a;ajhla hgf;a" ks, ud¾. Tiafia rg ;=<
fvd,¾ .,d tau m%udKj;a fkdùu ksid nexl= úiska fvd,¾
.eKqïlrejka fmdfrd;a;= f,aLkj,g fhduq lr ;snq‚'
l=uka;%Kh 117

iuyr wdkhklrejka fuh u. yeÍu i|yd zWKaäh,a’


l%uh yryd ;u iemhqïlrejkag uqo,a f.jñka isáfhah'
tys m%;sM,hla jYfhka" l¿ fj<|fmdf<a úksuh wkqmd;h
Èfkka Èk by< .sh w;r Y%S ,xldfõ úfoaY.; Y%ñlhka
ks, ud¾.j,g jvd l¿ fjf<|fmd< yryd uqo,a iïfma%IKh
lsÍug fm,Uq‚' tys m%;sM,hla jYfhka" 2021 jif¾ wjidk
Nd.fha § nexl= moaO;sh yryd lrk fma%IKj, ;shqKq my;
jeàula jd¾;d úh' ks, ud¾. Tiafia fma%IK tjkakkag uy
nexl=j úiska ,nd ÿka fvd,rhlg re'10l Èß §ukdfjka
ie,lsh hq;= fjkila isÿ jQfha ke;'
kS;Hkql+, fkdjk l%u u.ska .kqfokq lrk uqo,a
yqjudre lrkakka u¾okh lsÍu i|yd jev ms<sfj<la o
l%shdjg kxjk ,o kuq;a thska wfmalaIs; m%;sM,h ,enqfKa
ke;' rg ;=< iy bka msg; l%shd;aul jk fndfyda ryis.;
l,a,s lKavdhï ksid fuu kS;s úfrdaë fjf<|fmd< u¾okh
lsÍu ÿIalr ldrKhls' ks, iy ks, fkdjk úksuh wkqmd;sl
w;r fu;rï mr;rhla we;s jQ úg" wmkhklrejka l¿
fjf<|fmd< wkqmd;hg .e<fmk mßÈ ks, úksuh wkqmd;h
fjkia jk f;la ;u wmkhk bmhSï ,xldjg f.k tau
m%udo lsÍug mgka .;ay'
ixpdrlhka o ;u úfoaY uqo,a l¿ fjf<|fmd< yryd
remsh,a njg yrjk nj wkdjrKh jQ úg ,shdmÈxÑ lr
we;s ish¨u ixpdrl fydag,aj, iy kjd;eka fmd<j,aj,
ixpdrlhka úfoaY uqo,ska .kqfokq l< hq;= njg uy nexl=j
úiska kshu lrk ,§' wefußldkq fvd,¾ ysÕh ksid keõ
iud.ïj, iy .=jka iud.ïj, foaYSh ksfhdað;hskag nexl=
úiska ,nd fok úfoaY úksuh m%udKh iSud lsÍug o isÿ úh'
;u foaYSh ksfhdað;hka yryd ;ukag ,eìh hq;= f.ùï m%udo
ùu ksid we;eï .=jka iud.ï ,xldjg .uka lsÍu mjd k;r
lf<ah'
ks, úksuh wkqmd;h iy l¿ fjf<|fmdf<a úksuh
wkqmd;h w;r mr;rh jid oeóug iy ks, ud¾. Tiafia
fvd,¾ .,d tau m%lD;s ;;a;ajhg f.k tafï wruq‚ka 2022
118 f.daGdNh rdcmlaI

ud¾;= 8 jeks Èk uy nexl=j remsh, ksoyfia mdùug bv


ÿkafkah' úksuh wkqmd;h fvd,rhg remsh,a 230l muK
uÜgfï ia:djr fjkq we;s njg ljqre;a uq,ska is;=j;a
fv,rfha ñ, re' 265;a blaujñka È.gu by< .sfhah' 2022
ud¾;= 31 jeks Èk" wefußldkq fvd,rhl ñ, remsh,a 299la
f,i kshu lsÍug nexl= iuÕ tlÕ;djhla we;s lr .ksñka
remshf,a YS>% wjm%udKh ùu k;r lsÍug W;aidyhla úh'
flfia fj;;a Bg Èk lsysmhlg miq uy nexl= wêm;s wð;a
ksjdâ lírd,a b,a,d wiaùfuka miq fï ie,iqu l%shd;aul
fkdùh'
2022 ud¾;= isg uehs olajd ld,h ;=< remsh,
ksoyfia mdùug bv yeÍfuka isÿ jQfha cdjdrïlrejka
úiska fufyhjk ,o md,kfhka .s,syqKq wjm%udKhla nj
meyeÈ,s jQ ksid" uy nexl=j úiska 2022 uehs udifha § úksuh
wkqmd;h fvd,rhg remsh,a 362la f,i kej;;a kshu lrk
,È' úfoaY úksuh w¾nqohla ueo remsh, md lr yeÍfuka
isÿ jkafka md,kfhka f;dr wjm%udKh ùuls' 2022 ud¾;=
udifha § uy nexl=j úiska remshf,a ks, wkqmd;h l¿
fjf<|fmdf<a tf;la mej;s re' 260g iudk ùug bv ÿka
úg" l¿ fjf<|fmdf<a wkqmd;h tla jru re' 290la olajd
jeä jQ w;r" uy nexl=j úiska 2022 uehs udifha § úksuh
wkqmd;h wefußldkq fvd,rhg remsh, 362la yeáhg kshu
lrk ;=re" th È.gu jeä úh'
ta ld,fha wfmka ks;r wikq ,enQ m%Yakhla jQfha"
remsh, wjm%udKh ùu wju lsÍu i|yd uf.a rch l,a ;shdu
zmd,khla iys;j’ remsh, wjm%udKh lsÍfï l%ufõohlg
wj;S¾K fkdjqfha ukao hkakhs' we;a; jYfhkau 2019
fkdjeïn¾ isg 2022 ud¾;= 7 olajd remsh, wjm%udKh ùu
isÿ úh' 2019 fkdjeïn¾ udifha § ud n,hg m;a jk úg
fvd,rh remsh,a 180la úh' th 2021 ueo jk úg remsh,a 203la
olajd wjm%udKh ù ;snq‚' th 12] l wjm%udKh ùula úh'
ks, iy ks, fkdjk úksuh wkqmd; w;r úYd, mr;rhla
u;= jQfha 2021 cQ,s ui isg mu‚' tjeks fjkila we;s jQ úg"
l¿ fjf<|fmdf<a wkqmd;hg .e<fmk wdldrhg remsh,
l=uka;%Kh 119

wjm%udKh lsÍu wdKavqjl m<uq m%;spdrh úh fkdyelsh'


remsh, wjm%udKh ùu rdcH Kh l<ukdlrKh we;=¿
lreKq ldrKd .Kkdjlgu nrm;< f,i n,mdkq ,nhs'
Y%S ,xldj wmkhkh lrk rgla fkdj wdkhkh lrk
rgla jk w;r" iEu úgu wmkhkhkag jvd wdkhkhka
by< h' tu ysÕh mshjd .kq ,enqfõ ixpdrl l¾udka;fha
wdodhfuka iy úfoaY.; Y%ñlhkaf.a fma%IK j,sks' tu
wdodhï m%jdy iuÕ jqj;a f.jqï fYaIfha cx.u .sKqfï
iodld,sl ysÕhla mej;=‚' wmf.a wmkhkj, mjd úYd,
wdkhk wka;¾.;hla we;' uf.a rch remsh, wjm%udKh
lsÍfï m%Yakh foi ne¨fõ tu h:d¾:hka wkqjh' tu ksid
wms fï iïnkaOfhka b;d m%fõYïldÍ f,i lghq;= lf<uq'
2019 jir wjidkfha wm wdKavqj Ndr .kakd úg Y%S ,xldfõ
fkdf.jQ uq¿ úfoaY Kh m%udKh wefußldkq fvd,¾ ì,shk
54'8la jQ ksid úksuh wkqmd;fha remsh,l jeä ùulska úfoaY
Khj, remsh,a w.h re' ì,shk 54'80lska tla jru jeä jk
;;a;ajhla we;sj ;sì‚'
wmf.a fndfyda wdkhkhka tlaflda wdydr" T!IO
jeks w;HdjYH øjH ke;skï wmkhk l¾udka; i|yd
w;HjYH fhojqï jk ksid" remsh, wjm%udKh jqj o wmg
È.ska È.gu NdKav wdkhkh lsÍug isÿ fõ' tfyhska remsh,
wjm%udKh ùu ;=,ska wdkhk iSud jk nj lshk iïm%odhsl
iQ;%h Y%S ,xldj jeks rglg wod< fkdfõ' tfiau wmkhk
iïnkaOfhka .;a l," Y%S ,xldj wmkhkh lrk NdKavj,
iajNdjh iy mßudj ksid remsh, wjm%udKh ùu fya;=fjka
úfoaY fjf<|fmd< ;=< Y%S ,xldfõ wmkhkhkaj, ñ,
wvq ù wf,úh jeä fjkq we;ehs lshk iïm%odhsl iQ;%h
o" n,dfmdfrd;a;= jk wdldrfhka l%shd;aul fkdfõ' tu
ksid remsh, ksoyfia mdùug bv §fï ;SrKhla .; hq;af;a
b;du;au l,amkdldÍjh' l¿ fjf<|fmdf<ka ks, úksuh
wkqmd;h flfrys mSvkhla t,a, jQ úg" thg laI‚l
m%;spdrhla yeáhg uqo, wjm%udKh lsÍu Y%S ,xldj jeks
rglg iqÿiq fkdfõ'
120 f.daGdNh rdcmlaI

Y%S ,xldj jeks rgl uqo,a tallh u; wjm%udKh ùfï


mSvkhla we;s jQ úg .; hq;= m<uq mshjr jkafka n,Yla;s
wdkhk úhou wvq jk mßÈ bkaOk yd úÿ,sh ñ, jeä lr"
wdkhk úhoï wvq lsÍug iy th ;=<ska fvd,¾ i|yd we;s
b,a¨u wvq lsÍug mshjr .ekSuhs' úksuh wkqmd;h ms<sn|
fuu .eg¿j u;= jQ 2021 ueo isg 2022 ud¾;= olajd jQ ld,h
;=, we;a; jYfhkau TlafÜka 92 fmg%,a 2021 cqks j, § re'
137'00 isg re' 157'00 olajd;a" miqj 2021 foieïn¾ udifha
§ re' 177'00 olajd;a" 2022 ud¾;= jk úg re' 254'00 olajd;a
wjia:d ;=kl § jeä lr ;snq‚' kuq;a ta jeä lsÍï" wjia:dfõ
yeáhg m%udKj;a fkdùh' wdkhkj, ie,lsh hq;= wvq ùula
we;s lsÍu i|yd bkaOk ñ, Bg;a jvd jeä lsÍu wjYH úh'
ta wkqj TlafÜka 92 fmg%,a ñ, 2022 ud¾;= udifha
re' 254'00 isg 2022 cqks j, § re' 470'00 olajd jeä lrkq
,eì‚' fuh bkaOk i|yd fuf;la furg mej;s by<u ñ,
úh' 2022 uehs udifha isg remsh, fvd,rhg re' 362'00 f,i
kshu lsÍug iy tu úksuh wkqmd;h È.gu mj;ajdf.k
hEug yels jQfha fï ksidh' flfia fj;;a" tjeks mshjrla
ksid Ôjk úhou by< hEug ;=vq §u .ek o foaYmd,k
kdhl;ajh wjOdkh fhduq l< hq;= úh' 2013 isg jir wgla
uq¿,af,a úÿ,s .dia;= ixfYdaOkh lr fkd;snQ w;r 2022
wf.daia;= udifha § úÿ,s .dia;= by< oukq ,eì‚' ta jk úg
uu ckdêm;s ;k;=f¾ fkdisáfhñ'

cd;Hka;r uQ,H wruqof,a iydh me;Su


bÈß jir fol i|yd m%udKj;a uqo,a ,nd .ekSug Y%S
,xldj cd;Hka;r uQ,H wruqo, iuÕ tlÕ;djhlg meñŒh
hq;= njg 2021 cq,s ui ueo muK isg úmlaIfha iuyr
uka;%Sjreka iy úfYaIfhkau tcdm kdhl rks,a úl%uisxy
uy;d m%ldY ksl=;a lrñka isáfhah' cd;Hka;r uQ,H wruqof,a
iy;slh u; bkaÈhdj" Ökh" cmdkh iy wfkl=;a rgj,ska
jeä uqo,a m%udKhla ,nd .ekSug wmg yels jk nj o Tyq
m%ldY lf<ah' 2021 foieïn¾ w. § Tyq fï ldrKh kej;
l=uka;%Kh 121

wjOdrKh lf<ah' cd;Hka;r uQ,H wruqo, iuÕ .kqfokq


lsÍu uf.a rchg w¨;a fohla fkdùh' óg fmr 2009 § uyskao
rdcmlaI rch cd;Hka;r uQ,H wruqo, iuÕ jevigyklg
wj;S¾K ù ;snqKq w;r" th cd;Hka;r uQ,H wruqo, Y%S ,xldj
iuÕ fuf;la lr we;s id¾:lu jevigyk njg o m;a úh'
1965 isg fï olajd cd;Hka;r uQ,H wruqo, Y%S ,xldj iuÕ
jevigyka 17la l%shd;aul lr ;sfnk w;r" uyskao rdcmlaI
rch iuÕ mej;sfha 15 jeks jevigyk h'
flfia fj;;a" wms 2009 § cd;Hka;r uQ,H wruqo,
fj; hk úg mej;s ;;a;ajhg jvd fndfyda fjkia ;;ajhla
2021$2022 ld,fha § mej;sfhah' 2009 jk úg wfma rch jir
;=klg wêl ld,hla rg md,kh lr ;snqKq w;r" hqoaOh o
wjika ùug wdikak fjñka ;snq‚' 2008$2009 f.da,Sh uQ,H
w¾nqofha m%;sM,hla f,i wmg f.jqï fYaI .eg¨ we;s jQ w;r
Y%S ,xldfjka m%d.aOkh msgùu ksid wmf.a úfoia ixÑ; my<
.sfhah' wms 2009 § cd;Hka;r uQ,H wruqo, fj; hEug ;snQ
tlu fya;=j thhs' f.jqï fYaI m%Yakh yereKq úg wd¾Ólh
ta ld,fha Yla;su;a úh' fldá ixúOdkh úfoaYslhka b,lal
fkdl< ksid hqoaOh ;sìh§;a ixpdrl wdodhï wmg ,enq‚'
úfoia.; Y%ñlhkaf.a fma%IK o ,efnñka ;snq‚' l¾udka;
l%shd;aul fjñka mej;s w;r wd¾Ólh o j¾Okh fjñka
mej;sfhah' f.jqï fYaI .eg¨fjka ñ§ug cd;Hka;r uQ,H
wruqof,a Kh myiqlï wmg Wmldr jQ w;r tl, Tjqka
mekjQ fldkafoais jqjo wmf.a iuia; wd¾Ól jevigykg
n,mEfõ ke;' WodyrKhla jYfhka" o< foaYSh ksIamdÈ;fha
wkqmd;hla yeáhg wdKavqfõ Kh nr wvq lsÍu cd;Hka;r
uQ,H wruqof,a fldkafoaishla jQfha kï" th wfma wdKavqfõ o
b,lalhla úh' fï ksid cd;Hka;r uQ,H wruqo, iuÕ rgg
ys;lr jevms<sfj<la ,nd .ekSug tjl uyskao rdcmlaI
rchg yels úh'
kuq;a" 2022 § ;;ajh Bg iïmQ¾Kfhkau fjkia
úh' fldaúâ-19 jix.;h md,kh lsÍu i|yd mkjk ,o
f,dlavjqka fya;=fjka wd¾Ólh yels<S ;snq‚' ixpdrl
wdodhu ìxÿjgu wvq ù ;snq‚" úfoia Y%ñlhkaf.a fma%IK
122 f.daGdNh rdcmlaI

;shqKq f,i my; jeà ;snq‚' f,dlavjqka lsÍï fya;=fjka


fndfyda wxYj, /lshd wjia:d ke;s ù ;snq‚' úfoaY.; /
lshdj, kshe,S isá ,laIhlg wêl úfoaY.; fiajlhka
msßila kej; Y%S ,xldjg meñK /lshd úrys;j isá w;r"
úfoaY /lshd i|yd msg;aj hk 200"000 lg wêl msßilg
ixpdrl iSudjka fya;=fjka ráka msg ùug fkdyels úh'
2019 fkdjeïnrfha ud n,hg m;a fjk úg wd¾Ól j¾Ok
fõ.h iDK 0'2] olajd my; jeà" wd¾Ól ;;a;ajh whym;a
wÈhrl ;snqfKa ù kï" 2021$2022 jirj, mej;s ;;a;ajh
Bg;a jvd fndfyda fihska whym;a úh' fldaúâ-19 jix.;fha
m%;sM,hla f,i wm jeà isá ;;a;ajfhka f.dv taug kï
;snqfKa tl ud¾.hla mu‚' ta wd¾Ólh j¾Okh lsÍfuks'
flfia fj;;a" cd;Hka;r uQ,H wruqo, idudkHfhka mkjk
fldkafoais ksid we;s jk m%;sM,h jkafka wd¾Ólh ;j ÿrg;a
ixfldapkh ùuh'
2020 ud¾;= 19 jk Èk m<uq f,dlavjqka lsÍu uOHfha"
ckdêm;s f,alïjrhd cd;Hka;r uQ,H wruqof,a Y%S ,xldfõ
fkajdisl ksfhdað;hdg ,shQ ,smshlska Tjqkaf.a iydh b,a,d
isáfhah' tÈku" cd;Hka;r uQ,H wruqof,a fkajdisl
ksfhdað;hd ms<s;=re ,smshla ,shñka Y%S ,xldj z/msâ *hskEkaiska
bkaiagDukaÜ’ myiqlula i|yd b,a¨ï l< hq;= njg ks¾foaY
lf<ah' fuu myiqlu i|yd mQ¾j fldkafoais iy we;eï
wjia:dj, mQ¾j l%shdldrlï ;sfnj nj o tu ,smsfha i|yka
úh' 2020 wfma%,a ui 4 jk Èk" cd;Hka;r uQ,H wruqof,a
wOHlaI pekafhdka Í uy;d úiska úoHq;a ;emEf,ka rchg
okajd isáfha" fldaúâ-19 wdY%s; wd¾Ól lïmkh fya;=fjka
Y%S ,xldfõ oekgu;a by< uÜgul mj;sk Kh wjodku
úYd, f,i W.% ù we;s nj;a" Kh ;sridrNdjh Kh §u i|yd
cd;Hka;r uQ,H wruqof,a fldkafoaishla nj;ah'
/msâ *hskEkaiska bkaiagDukaÜ myiqlu hgf;a uqo,a
,nd .ekSfuka miq wjYH wd¾Ól m%;sixialrK l%shd;aul
lsÍug lemùula fmkajk zwNsm%dh ,smshla’ ;snqfKa kï
cd;Hka;r uQ,H wruqof,a iyh ,nd .ekSu myiq fjk nj;a"
hymd,k rch úiska .kq ,enQ 2016-2019 úia;S¾K uQ,H
l=uka;%Kh 123

myiqlfï bgq fkdjq fldkafoais bgq lsÍug lemùula iy /


msâ *hskEkaiska bkaiagDukaÜ jevigyk wjidkfha § miq
úmrï jevigykl ksr; ùug leue;a; tu wNsm%dh ,smsfha
wvx.= jkafka kï /msâ *hskEkaiska bkaiagDukaÜ myiqlu
,eîug Y%S ,xldjg we;s iqÿiqlï ;j;a jeä fjk nj;a tu
úoHq;a ,smsfha i|yka úh'
2020 wfma%,a 16 jk Èk" cd;Hka;r uQ,H wruqof,a
fkajdisl ksfhdað;hd úoHq;a ;emEf,ka rchg okajd isáfha
rgj,a 100lg jeäfhka /msâ *hskEkaiska bkaiagDukaÜ
myiqlu b,a,d we;s nj;a" Kh ;sridr Ndjh ms<sn| .eg¿
we;s rgj,a 20lg jeä lKavdhulg Y%S ,xldj wh;a jk nj;a"
tneúka fuu myiqliï ,nd .ekSfï l%shdj,sh i|yd is;=jg
jvd jeä ld,hla .; úh yels nj;ah' 2020 wfma%,a 29 jeks
Èk pekafhdka Í wOHlaIljrhd Y%S ,xldjg okajd isáfha Y%S
,xldfõ Kh .eg¿j Tjqka bÈßfha we;s m%Odku ndOdj neúka
Tjqkag Y%S ,xldj iuÕ ;j;a úoHq;a yuqjla wjYH njhs' fuu
,sms yqjudrefõ i|yka jk Kh ;sridrNdjh ms<sn| m%Yakh
miq.sh rcfhka ug Wreu jQ ;;a;ajh nj ljqre;a jgyd.;
hq;=h'
cd;Hka;r uQ,H wruqo, iuÕ fuu ,sms yqjudrej
isÿjk wjia:dj jk úg 2020 ud¾;= 3 jk Èk md¾,sfïka;=j
úiqrejd yer ;snQ‚' kuq;a fldúâ-19 jix.;h fya;=fjka
2020 wfma%,a 25 Èkg kshñ;j ;snQ ue;sjrKh meje;aùug
fkdyels úh' md¾,sfïka;= ue;sjrKh fojrla l,a ouk ,o
w;r wjidkfha 2020 wf.daia;= 5 jeks Èk th meje;aùfuka
miqj kj md¾,sfïka;=j 2020 wf.daia;= 20 jeks Èk m%:u
jrg /ia úh' cd;Hka;r uQ,H wruqof,a Ndú;dj wkqj iyk
meflachla i|yd idlÉPd lsÍfï§ fï ;;a;ajh m%Odk
ndOdjla úh' ta ish,a, tfia ;sìh§" 2020 wfma%,a$uehs udij,§
cd;Hka;r uQ,H wruqo, wmg msßkeóug iQodkï jQfha yÈis
;;a;ajhg uqyqk §ug wruqo,a fkdj" Kh f.ùu i|yd uQ,H
myiqluls' ta wkqj wms 2021$2022 § cd;Hka;r uQ,H wruqo,
fj; .sfha kï iqmqreÿ fldkafoais ud,djg wmg wjk; ùug
isÿ jk w;r" th fldaúâ-19 jix.;h yuqfõ wm f.k ;snqKq
124 f.daGdNh rdcmlaI

we;eï mshjrhkaj,g o nrm;< f,i n,mEu je<elaúh


fkdyels úh'
rdcH wdodhu by< kexùu i|yd nÿ jeä lsÍu"
WoaOukh md,kh lsÍu i|yd fmd,S wkqmd; by< oeóu"
rcfha úhoï iSud lsÍu" jeks l%shd ud¾. wd¾Ólh yels<Sug
fya;= fõ' ie,lsh hq;= ld,hla wd¾Ól ixfldapk pl%hl fyda
wju j¾Ok ld, mßÉfþohl isr ù isàu mYapd;a jix.;
;;a;ajh ;=< Y%S ,xldjg Wod úh yels wys;lru ;;a;ajh
jQfhah' wd¾Ólh j¾Okh fkdjkafka kï wm .;a úfoaY Kh
f.ùfï yelshdj o wvd, fõ' cd;Hka;r uQ,H wruqo, fj;
hEfï tla wruqKla jQfha jd‚c fj<|m< uQ,dY%j,ska Kh
.ekSu i|yd cd;Hka;r uQ,H wruqof,a iy;slh Ndú;d lsÍuhs'
kuq;a ,xldj f.úh hq;= cd;Hka;r iaffjÍ;aj ne÷ïlr Kh
wvq lr" Y%S ,xldfõ úfoaY Kh l<ukdlrKh lr .; yels
uÜgulg f.k tk f;la ;j;a úfoaY Kh fkd.kakd njg
uf.a rch m%;sm;a;suh ;SrKhla f.k ;snq‚'
wmg 2020 § fvd,¾ ñ,shk 500la iy 2021 § fvd,¾
ñ,shk 800la jYfhka Ökfhka wdOdr ,eî ;snq‚' Tjqka wmg
fvd,¾ ñ,shk 1"500l iajema myiqlula o ,nd § ;snq‚' ud
Ök ckdêm;s IS ðkamsx fj;ska lrk ,o b,a,Sulg wkqj"
uqo,a wud;HxYh Ökfhka ;j;a wefußldkq fvd,¾ ñ,shk
1000l Khl=;a wefußldkq fvd,¾ ñ,shk 1500l fjf<|
Kh myiqlul=;a ,nd .ekSug forfÜ ;dkdm;s ld¾hd,j,
ueÈy;aùu o iys;j idlÉPd wdrïN lrk ,§' fuu uqo,a
2022 ud¾;= jk úg ,nd .; yels jQfha kï" cd;Hka;r uQ,H
wruqo, fj; fkdf.dia w¾nqoh ch .ekSug wmg yelshdj
;snq‚' uu 2022 ckjdß udifha § Ök ckdêm;s IS ðkamsx
fj; ÿrl:k weu;=ula ,nd § miqj ,smshla o ,shQ kuq;a" fuu
uqo,a ,nd .ekSug wmg fkdyels úh' tneúka" mQ¾j wdrlaIdjla
yeáhg 2022 fmnrjdß ueo jk úg" Kh myiqlula ,nd
.ekSfï wruq‚ka cd;Hka;r uQ,H wruqo, iuÕ idlÉPd
wdrïN lrk f,i uu fjdIskagkfha wmf.a ;dkdm;s uyskao
iurisxyg Wmfoia ÿkafkñ' ;dkdm;s iurisxy úiska lrk
,o b,a,Sug m%;spdr jYfhka" cd;Hka;r uQ,H wruqof,a
l=uka;%Kh 125

l<ukdldr wOHlaIsld l%siag,skd fcda¾ðjd úiska 2022


ud¾;= ui ueo Y%S ,xldfõ ixpdrhla i|yd l=vd ks,OdÍka
lKavdhula tjk ,§'
fï w;r" 2022 ud¾;= ui uq,§" ;;a;ajh È.ska È.gu
krl w;g yefrñka ;snQ fyhska" wd¾Ól w¾nqohg uqyqK §u
i|yd i;sm;d uf.a m%Odk;ajfhka /iaùug w.ue;s iy m%Odk
wud;Hjreka iy ks,OdÍkaf.ka iukaú; 11 fofkl=f.
ka hq;a cd;sl wd¾Ól iNdjla uu kï lf<ñ' fuu cd;sl
wd¾Ól iNdjg Wmfoia §u i|yd jHdmdßlhka" jD;a;slhka
iy úoaj;=kaf.ka iukaú; WmfoaYl lñgqjla o uu m;a
lf<ñ' ;jo" wdpd¾h bkaøð;a l=udriajdñ" wdpd¾h I¾ñ‚
l=f¾ iy uydpd¾h Ydka;d foajrdcka ckdêm;sjrhdf.a
úfYaI WmfoaYljreka f,i o m;aùï ,enQy' 2022 ud¾;= 14
jeks Èk mej;s cd;sl wd¾Ól ljqkais,fha m<uq /iaùfï §
cd;Hka;r uQ,H wruqo, fj; hEfï jdis iy wjdis ms<sn|j
idlÉPd lrk ,o w;r" neis,a rdcmlaI uqo,a wud;Hjrhd
úiska cd;Hka;r uQ,H wruqof,a ks,OdÍka iuÕ ;uka
meje;ajQ uQ,sl yuqfõ § idlÉPd l< lreKq ms<sn|j iNdj
oekqj;a lrkq ,eîh'
l<ukdldr wOHlaI l%siag,skd fcda¾ðjd úiska tjk
,o cd;Hka;r uQ,H wruqof,a lKavdhu Bg miq Èk fld<Ug
meñ‚ w;r" tf;la uf.a rch f.k ;snQ m%;sm;a;suh
;SrKj,g fya;= jQ ldrKd ms<sn|j uu Tjqkag lreKq myod
ÿkafkñ' bka miq uu cd;Hka;r uQ,H wruqof,a l<ukdldr
wOHlaI fj; wms Tjqka iuÕ jevigyklg wj;S¾K ùug
iQodkñka isák nj mjiñka ,sÅ;j oekqï ÿkafkñ' weh
tjeks jevms<sfj<la ;yjqre lrñka 2022 ud¾;= 28 jeks Èk
ms<s;=re ,smshla tjd ;snq‚' 2022 ud¾;= 21 jk Èk" cd;sl
wd¾Ól ljqkais,fha iy tys WmfoaYl lñgqfõ taldnoaO /
iaùul §" oaúmd¾Yaúl uQ,dY%j,ska Y%S ,xldjg wjYH iyh
läkñka ,nd .ekSug fkdyels ùug bv ;sfnk ksid rch
cd;Hka;r uQ,H wruqof,a iyh ,nd .ekSug ;SrKh lr
;sfnk nj;a" ta iïnkaOfhka idlÉPd ksis mßÈ isÿ l< hq;=
nj;a uu m%ldY lf<ñ'
126 f.daGdNh rdcmlaI

tu /iaùfï § uqo,a wud;H neis,a rdcmlaI uy;d


fmkajd ÿkafka cd;Hka;r uQ,H wruqo, Y%S ,xldfõ lsisÿ Kh
ysñfhl= iuÕ Kh m%;sjHqy.; lsÍu iïnkaOfhka idlÉPd
fkdlrk nj;a" cd;Hka;r uQ,H wruqof,a jevigyk wdrïN
lsÍfuka miq Y%S ,xld rchg tu ld¾hh lsÍug isÿ jk nj;ah'
2022 cQ,s udifha § f.ùug kshñ; ;j;a cd;Hka;r iaffjÍ
ne÷ïlrhla ;sfnk nj;a" tu f.ùu meyer yeßhfyd;a"
cd;Hka;r uQ,H wruqo, iuÕ idlÉPd fjk;a ÈYdjlg
hEug bv we;s nj;a" tjka wjia:djl Kh meyer yer we;s
rgj,a i|yd jk jevigyklg tlÕ ùug wmg n, flfrkq
we;s nj;a" fuh rgg wys;lr f,i n,mdkq we;s nj;a Tyq
wk;=re yÕjd isáfhah'
2022 wfma%,a 4 jk Èk wud;H uKav,h iy uy nexl=
wêm;s lírd,a iy NdKavd.dr f,alï tia'wd¾' wdá.,
b,a,d wiaùfuka miqj uu uqo,a wud;Hjrhd f,i w,s iì%
m;a l< w;r" 2022 wfma%,a 18 jeks Èk fjdIskagkfha mej;s
cd;Hka;r uQ,H wruqo, iuÕ neis,a rdcmlaI uy;d iyNd.s
ùug kshñ;j ;snQ yuqjg iyNd.s jQfha Tyqh' miqj uu 2022
uehs 25 Èk w.%dud;H rks,a úl%uisxy uy;d uqo,a wud;Hjrhd
f,i m;a l< w;r" cd;Hka;r uQ,H wruqo, iuÕ idlÉPd
kj lKavdhu úiska t;eka isg bÈßhg f.k hk ,§'

Kh f.ùu meyer yeÍu


uf.a wd¾Ól lKavdhu wdrïNfha isgu Kh f.ùu
meyer yeÍula m%ldY lsÍug úreoaO jQfha tjeks mshjrlska
rgg we;s fjk oreKq m%;súmdl ksidh' uqo,a wud;H neis,a
rdcmlaI 2021 fkdjeïn¾ udifha 2022 whjeh bÈßm;a
lrñka md¾,sfïka;=jg iy;sl jQfha rch Kh f.ùu
meyer fkdyßk nj;a" 2022 ckjdß udifha § l,a msfrk
fvd,¾ ñ,shk 500 l iaffjÍ;aj ne÷ïlrh f.jk nj;ah'
Y%S ,xldfõ cd;Hka;r iaffjÍ;aj ne÷ïlrj, wdfhdackh
l< yeñ,agka ßi¾õ nexl=j jeks ndysr md¾Yajhka mjd Kh
meyer yeÍug tfrysj Wmfoia foñka ug ,sms ,sõfõh' 2022
l=uka;%Kh 127

ckjdßfha l,a msreKq wefußldkq fvd,¾ ñ,shk 500l


iaffjÍ;aj ne÷ïlrh id¾:lj f.jd we;s nj;a" 2022 cQ,s
udifha § wefußldkq fvd,¾ ñ,shk 1"000l ;j;a iaffjÍ;aj
ne÷ïlrhla l,a msfrk w;r" bka miq kej;;a iaffjÍ;aj
ne÷ïlrhla f.ùug kshñ;j ;sfnkafka 2023 wfma%,a udifha
§ muKla nj;a Tjqka wmg fmkajd ÿkafkah' yeñ,agka ßi¾õ
nexl=j mejiqfõ" tneúka Y%S ,xldj f.úh hq;= iaffjÍ;aj
ne÷ïlr f;d.h l<ukdlrKh lsÍug ´kE ;rï ld,h
;snQ njhs' 2022 cQ,s udifha § l,a msfrk wefußldkq fvd,¾
ñ,shk 1000 l iaffjÍ;aj ne÷ïlrfha uqo,ska wefußldkq
fvd,¾ ñ,shk 600la Y%S ,xldfõ nexl= i;=j mj;sk nj;a"
ñ,shk 250la yeñ,agka ßi¾õ nexl=j i;= nj;a Tjqka fmkajd
§ ;snq‚' b;sß weußldkq fvd,¾ ñ,shk 150 ysñ jQfha tlai;a
ckmoh mokï lr .;a wdfhdaclhska msßilgh'
yeñ,agka ßi¾õ nexl=j úiska lrk ,o fhdackdj
jQfha Y%S ,xldfõ nexl=j,g f.úh hq;= wefußldkq fvd,¾
ñ,shk 600l uqo, remsh,a j,ska f.úh hq;= njh' j¾;udk
úksuh wkqmd;slh wkqj tuÕska Y%S ,xldfõ nexl=j,g
Tjqkaf.a .sKqïj, úYd, ,dN fmkaùug yels jkq we;s nj
Tjqka fmkajd ÿkafkah' Tjqka tu ,smsfha m%ldYs;ju mjid
fkd;snqK o" yeñ,agka ßi¾õ nexl=j fj; f.úh hq;= jQ
fvd,¾ ñ,shk 250l uqo, ;j;a Khla yeáhg È.gu mj;ajd
.ekSug leu;s njla Tjqka yÕjd ;snq‚' Tjqka tu ,smsfha
m%ldY lr ;snqfKa wefußldkq fvd,¾ ñ,shk 150la jeks
zfidÉpï uqo,la’ ysÕ ùu fya;=fjka iaffjÍ;aj Kh f.ùu
meyer yeÍula m%ldYhg m;a lsÍu zweoysh fkdyels ;rï
wkjYH iy w¥ro¾YS’ l%shdjla njhs'
yeñ,agka ßi¾õ nexl=j fuys § fmkajd ÿkafka" 2022
cq,s udifha f.úh hq;= wefußldkq fvd,¾ ñ,shk 1000l
ne÷ïlrfha Y%S ,xld nexl= iy yeñ,agka ßi¾õ nexl=j
i;= fldgia iïnkaOfhka fjk;a jevms<sfj<la fh¥ miq"
b;sß ne÷ïlr ysñhkag uqo,a wdmiq f.ùu i|yd Y%S ,xldjg
ienúkau wjYH jkafka fvd,¾ ñ,shk 150l úfoaY úksuh
m%udKhla muKla njhs' fldaúâ-19 jix.;h iy hqfla%k -
128 f.daGdNh rdcmlaI

reishdkq hqoaOh jeks flá ld,Sk ndysr lïmk fya;=fjka


wfkl=;a fndfyda rgj,g fukau Y%S ,xldjg o flá ld,Sk
uqo,a m%jdy .eg¨jla mj;sk nj yeñ,agka ßi¾õ nexl=j ug
tjQ ,smsfha i|yka lr ;snq‚' fï fudfydf;a Kh f.ùu
meyer yeÍula m%ldYhg m;a lsÍu hkq zuqo,a fidÉpula’ b;sß
lr .ekSu i|yd b;d úkdYldÍ mshjrla ;eîula f,i Tjqka
y÷kajd ;snq‚' uf.a wd¾Ól lKavdhu;a fndfyda ÿrg ta
wldrhgu ys;k njla fmfkkakg ;snq‚'
flfia fj;;a ta jk úg rg ;=< f.dvkef.ñka ;snQ
foaYmd,k jHdmdrh ksid wdKavqjg ;sfnk úl,am iSud ù
;snq‚' 2020 fldaúâ-19 jix.;h Y%S ,xldjg meñ‚fha 2019
§ rg iDK wd¾Ól j¾Okhla w;aú| ;snQ ;;a;ajhla ;=< h'
tneúka jix.;fhka wm hka;ï h:d ;;a;ajhg m;a fjñka
isá wjia:dfõ udi lsysmhla hk ;=re w;HdjYH øjH ysÕhka
jeks ÿIalr;d ck;djg ú| ord .ekSug isÿùu fkdje<elaúh
yels lreKla úh' ixpdrl jHdmdrfhka ,efnk wdodhfuka
iy úfoia Y%ñlhkaf.a fma%IK ;=,ska úfoaY úksuh m%jdy
h<s h:d ;;a;ajhg m;ajk ;=re tjka ÿIalr;d ljqre;a
n,dfmdfrd;a;= úh hq;=h' flfia fj;;a" fï jk úg ìï
uÜgfï foaYmd,k ;;a;ajh úfoaYSh iy foaYSh md¾Yajhka
úiska újD;j yiqrejñka isá w;r" ta fya;=fjka rchg
wd¾Ólh yeisrùug we;s bvlv iSud fjñka mej;sfhah'
2021 wjidk ld¾;=fõ iy 2022 m<uq ld¾;=fõ
ixpdrlhska rg ;=<g meñŒu h:d ;;a;ajhg m;a ùug mgka
.;a úg" 2022 ud¾;= udifha isg wdrïN jQ ixúOdkd;aul
m%pKav úfrdaO;d iy isú,a fkdikaiqka;djh ksid ixpdrl
jHdmdr wvd, úh' Bg wu;rj úfoaY.; Y%S ,dxlslhka Y%S
,xldjg fma%IK tùu je<elaùug fuu uqo,a wdKavqfõ
m%OdkSka fidrlï lrk nj lshñka we;eï md¾Yaj m%pdrhla
f.k .sfhah' yeñ,agka ßi¾õ nexl=j ksjerÈj m%ldY l< mßÈ"
Y%S ,xldfõ .eg¨j jQfha flá ld,Sk uqo,a m%jdy .eg¨jls'
flfia fj;;a" ta jk úg uf.a rchg tfrysj wdrïN ù
;snqKq foaYmd,k jHdmdrh ksid tu flá ld,Sk uqo,a m%jdy
m%Yakh mjd ch .ekSu l< fkdyelalla njg m;a fjñka
;snq‚' uu n,fha isák ;dla l,a Y%S ,xldjg wd¾Ólh kej;
l=uka;%Kh 129

h:d ;;a;ajhg f.k taug fkdyels jkq we;s njg j. n,d


.ekSu i|yd ixúOdkd;aul msßila lghq;= lrñka isáfhah'
2022 ckjdß udifha § weußldkq fvd,¾ ñ,shk 500l
ne÷ïlrh f.ùug kshñ;j ;snqKq wjia:dfõ" rfÜ m%uqL;u
uQ,H mqj;am; jk fâ,s t*aà ys m< jQ ,smshlg wkqj" m%Odk
jHdmdßlhka" wd¾Ól úoHd{hska iy fjk;a m%ùKhka lsysm
fofkl=u mjid ;snqfKa Y%S ,xldj tu Kh fkdf.úh hq;=
nj;a" wod< ñ,shk 500l uqo, w;HdjYH øjH wdkhkh lsÍu
i|yd r|jd ;nd .; hq;= nj;ah' fâ,s t*aà mqj;am;g woyia
m%ldY l< tu úoaj;=ka Tjqkaf.a kï j,skau fmkS isàfuka
yeÕfjkafka" th Tjqka wjxlj oerE u;hla nj;a" Tjqka
ks¾foaY lrk l%shd ud¾.h ms<sn|j j.lSu Ndr .ekSug o
Tjqka iQodkï njh' ta wdldrhg uf.a rcfhka msg; úoaj;=ka
w;suy;a nyq;rh w;r ;snQ u;h jQfha" Y%S ,xldj úfoaY Kh
f.ùu meyer yeßh hq;= nj;a" remsh, wjm%udKh ùug bv
Èh hq;= nj;a" cd;Hka;r uQ,H wruqof,a iyh ,nd.; hq;=
nj;ah'
2022 wfma%,a 11 jeks Èk fyda Bg wdikak Èkl §" kj
uqo,a wud;H w,s iì% iy kj uy nexl= wêm;s kkao,d,a
ùrisxy ug okajd isáfha Kh wdmiq f.ùu i|yd rchg
;sfnk øjYS, úfoaY ixÑ; fvd,¾ ñ,shk 24la muKla
nj;a" 2022 wfma%,a 18 jk úg wefußldkq fvd,¾ ñ,shk
203l Khla f.ùug kshñ;j ;sfnk w;r" tu f.ùu
imqrd,Sug l%uhla fkdue;s ksid rch l,ska m%ldYhla ksl=;a
lrñka Kh meyer yeÍulg hEu iqÿiq njh' tu ;SrKhg
t<öug fmr ;uka wdpd¾h bkaøð;a l=udriajdñ" wdpd¾h
I¾ñ‚ l=f¾ iy uydpd¾h Ydka;d foajrdcka we;=¿ fndfyda
mqoa.,hka iuÕ mq¿,a idlÉPd meje;ajQ nj wud;H iì% miqj
md¾,sfïka;=jg mejiSh' fï wkqj Kh f.ùu meyer yeÍfï
ksfõokh kj uy nexl= wêm;sjrhd úiska 2022 wfma%,a 12
jk Èk m%ldYhg m;a lrk ,§'
miqj" fï ;SrKh .ek udOH fj; woyia olajñka 2022
ckjdßfha § rch fvd,¾ ñ,shk 500l iaffjÍ;aj ne÷ïlrh
mshùug iQodkï fjoa§ wd¾Ól lghq;= ms<sn| m%ùKhka
130 f.daGdNh rdcmlaI

fndfyda fofkla tu Kh wdmiq fkdf.jk f,i;a" tu uqo,a


w;HdjYH NdKav wdkhkh i|yd Ndú;d lrk f,i;a b,a,d
isá wdldrh ms<sn|j uy nexl= wêm;s ùrisxy uy;d úfYaI
isys le|ùula o isÿ lf<ah'
jerÈ wjfndaOhka iy fodia mejÍï

fldaúâ-19 uD; foay wdodykh

Y%S ,xldfõ m<uq fldaúâ-19 urKh 2020 ud¾;= 28 jk


Èk isÿ úh' fuu uq,a wjÈfha § tu urKlref.a
foayh f,dal fi!LH ixúOdkh úiska ksl=;a lrk ,o
WmfoaYhkag wkqj neyer lsÍug kshñ;j ;snq‚' ta wkqj
fi!LH wOHlaI ckrd,ajrhd udOH fj; mjid ;snqfKa uD;
foayh wdjrKhl nyd" ñh.sh whf.a {d;Ska fofofkl=g
urKlref.a uqyqK ne,Sug wjir §" bka miq foayh iqidk
N+ñhlg f.k f.dia wdodykh lsÍug fyda wä 8la .eUqßka
ñysoka lsÍug o wjir fokq ,nk njhs' fuu iïmQ¾K
l%shdj,sh fi!LH n,OdÍka úiska isÿ l< hq;= úh' Bg Èk
y;rlg miqj" tkï 2020 wfma%,a 1 jk Èk isg fldaúâ-19
urKlrejka wdodykh i|yd muKla wjir foñka fuu
fi!LH WmfoaYhka ixfYdaOkh lrk ,§' fuu WmfoaY
ieliSug ckdêm;sjrhd iy wud;H uKav,h iïnkaO
fkdjq w;r th fi!LH n,OdÍka úiska muKla isÿ lrk ,§'
jix.;fha m<uq udi lsysmh ;=< Y%S ,xldfõ urK
ixLHdj w;sYhskau wvq w.hl mej;s wjia:dfõ" fuh m%Odk
m%Yakhla njg m;a fkdùh' 2020 md¾,sfïka;= ue;sjrKh
132 f.daGdNh rdcmlaI

meje;afjk wjia:dj jk úg;a fldaúâ-19 wdidokh ù ñh


f.dia ;snqfKa 11 fofkl= mu‚' tu jif¾ fkdjeïn¾ udih
jk úg fldaúâ-19 wdidÈ; frda.Ska ixLHdj iy urK ixLHdj
by< hEug mgka .;a úg" uD; foay wdodykh lrkjd o
ke;skï N+uodkh lrkjd o hk m%Yakh lr<shg meñ‚fhah'
wdodykh fn!oaO" yskaÿ fyda ls;=kqjkag mjd .eg¨jla fkdjQ
kuq;a th uqia,sï m%cdjg m%Odk .eg¨jla úh' Y%S ,xld udkj
ysñlï fldñIka iNdjg wkqj" 2020 fkdjeïn¾ 09 jk úg
fldaúâ-19 wdidokfhka ñh.sh whf.a wdodykhka 35la isÿ
lr ;snQ w;r bka 17la uqia,sï mqoa.,hska úh' fuu wjia:dfõ §
uqia,sï fldaúâ-19 urKlrejkaf.a foay ñysoka lsÍug wjir
fok f,i wêlrK wud;H w,s in%S leìkÜ uKav,fhka
b,a,Sula lr ;snq‚' wdrïNfha isgu leìkÜ uKav,h tu
b,a,Sug Okd;aul m%;spdrhla oelajQ kuq;a" tjeks lreKq
iïnkaOfhka wjidk ;Skaÿj ffjoH úfYaI{hska fj;
muKla mejreK w;r" ta ms<sn|j fidhd n,k f,i fi!LH
n,OdÍkaf.ka leìkÜ uKav,h b,a,d isáfhah'
fi!LH lafIa;%fha ish¨ fokdu ñh.sh fldaúâ-19
wdidÈ;hka ñysoka lsÍug oeä f,i úreoaO úh' Tjqkaf.a
;¾lh jQfha u< isrere ñysoka l<fyd;a jhsrih N+.;
c,hg we;=¿ jk njhs' fldaúâ-19 uD; foay N+uodkh isÿ
lsÍu i|yd fldkal%SÜ lemaishq,hla ,nd fok f,i uu tla
wjia:djl § fhdackd lf<ñ' Bg o fi!LH n,OdÍka iy
úfYaIfhkau Y%S chj¾Okmqr úYajúoHd,fha laIqø Ôj úoHd{
wdpd¾h fu;a;sld ú;dkf.a úfrdaOh m< lf<a fldkal%SÜj,
mjd ldkaÿ we;s úh yels nj;a" fuu jhsrih jir .Kkdjla
fmdf<dfõ mj;sk nj;a lshñks' fldaúâ-19 ld¾h idOl
n,ldfha § bÈßm;a jQ iy leìkÜ uKav,h úiska o ms<s.kq
,enQ tla fhdackdjla jQfha N+uodkh isÿ lsÍu i|yd my;a c,
uÜgula iys; ck Y=kH m%foaYhla f;dard .; hq;= njhs'
fuh .xj;=rla" kdh hEula jeks fjk;a wdldrhl
iajdNdúl úm;la jQfha kï" úOdhl ckdêm;sjrhd yeáhg
ug ta iïnkaOfhka ;ks ;SrKhla .ekSug yelshdj ;snq‚'
kuq;a fuh f,dalfha lsisfjl=;a l,ska w;aoel ke;s"
l=uka;%Kh 133

w;sYhskau fndajk iq¿ udrdka;sl kj jhsria frda.hla


iïnkaOfhka ;SrKhla úh' tu ksid ud .kakd ´kEu l%shd
ud¾.hla úfYaI{ ffjoH u;hg wkql+, úh hq;= úh' ;jo
rfÜ iuia; fi!LH lafIa;%hu tl u;hl isák úg ug
ckdêm;s yeáhg fjkia ia:djrhla .ekSug fkdyelsh' fï
iïnkaOfhka ffjoH lafIa;%h ;=< ;snqfKa tl u;hla nj;a"
ñysoka lsÍug wjir §ug mlaI ffjoH jD;a;slhka lsisfjla
fkdisá nj;a uq¿ rgu fyd¢ka oek isáfhah' tu ksid fi!LH
n,OdÍka ,nd ÿka úfYaI{ u;h wkqj lghq;= lsÍu yer ug
fjk úl,amhla fkd;snq‚'
uqia,sï m%cdj ;=< fm!oa.,slj ug úreoaOj ffjrh
weú,Sug we;eï fldgia fï wdodyk m%Yakh fhdod .;af;ah'
fï ffjrh miqj ud ckdêm;s Oqrfhka my lsÍu i|yd
wdrïN jQ wr.,hg o fikÕ imhk idOlhla njg m;a úh'
fldaúâ-19 uD; foay wdodykh lsÍfï m%Yakh iïnkaOfhka
fi!LH n,OdÍka iuÕ we;s jQ ;;a;ajh fya;=fjka tla
wjia:djl uu ud,Èjhsfka rch wu;d Y%S ,xld rcfha
úhoñka fujka uD; foay N+uodkh lsÍug ck Y=kH ¥m;la
jeks iqÿiq ia:dkhla wmg ,nd .ekSu i|yd Tjqkaf.a iydh
b,a,d isáfhñ' ud,Èjhsfka ckdêm;sjrhd fï iïnkaOfhka
wmg Woõ lsÍug tlÕ úh' túg ud,Èjhskg o n,h ,;a
Y%S ,xldfõ hqfrdamd ix.ï ;dkdm;sjrhd ud,Èjhska rch
wu;d Tjqkaf.ka úuid we;af;a zcd;sjd§z Y%S ,xld rchg
ÿIalr ;;a;ajhlska ñ§ug Tjqka Woõ lrkafka ukao hkakhs'
ta jk úg ðkSjd udkj ysñlï ljqkais,h we;=¿ yels iEu
fõÈldjl§u rch wmyiq;djhg m;a lsÍu i|yd ngysr
n,j;=ka fï m%Yakh fhdod .ksñka isáfhah'
Y%S ,xldfõ tlai;a cd;Skaf.a fkajdisl iïnkaëldrl"
fldaúâ-19 uD; foay wdodykh lsÍu ms<sn|j lkiai,a,
m< lrñka w.%dud;H uyskao rdcmlaI uy;dg ,smshla hjd
;snq‚' fï ish¨ fokdu Y%S ,xld wdKavqj iy fm!oa.,slj ud
u; je/oao megjQj o rch úiska l%shd;aul lrk WmfoaYk
iïmdokh l< fi!LH n,OdÍka .ek jpkhlaj;a lSfõ ke;'
2020 foieïnrfha § fldaúâ-19 uD; foay wdodykh lsÍu
134 f.daGdNh rdcmlaI

wNsfhda.hg ,la lrñka f.dkq lr ;snQ uQ,sl whs;sjdislï


fm;aiï fYaIaGdêlrKh úiska m%;slafIam lrkq ,enqfõh'
fuh wêlrKhg ueÈy;a úh yels ldrKhla fkdjk
nj;a" th ffjoH lafIa;%hg muKla wod< ldrKhla nj;a
fYaIaGdêlrKh o ms<s.kakd nj thska meyeÈ,s úh'
2020 fkdjeïn¾ ui w. § fi!LH wud;HxYh úiska
fldaúâ-19 uD; foay N+uodkh lsÍug wjir §u ms<sn|j
fidhd ne,Sug m;a l< úoaj;a lñgqj" Tjqkaf.a wjika jd¾;dj
bÈßm;a lrk ;=re wdodyk lghq;= È.gu isÿ lrk f,i
rcfhka b,a,d isáfhah' fï w;r" fldaúâ-19 wdidokfhka
ñh.sh uqia,sï cd;slhskaf.a isrere ñysoka lsÍu iïnkaOfhka
ksYaÑ; ;SrKhla .kakd f;la Tjqkaf.a isrere YS; l<
nyd¨ïj, ;ekam;a lsÍfï l%ufõohla rch úiska wdrïN
lrk ,§' Bg udi .Kkdjlg miq Y%S ,xld uqia,sï fldx.%ifha
md¾,sfïka;= uka;%S kiS¾ wyuâ uy;d" fï iïnkaOfhka
wdKavqj uqia,sï m%cdjg Woõ l< wdldrh udOHhg meyeÈ,s
lf<ah' 2020 foieïn¾ jk úg ufyaia;%d;ajreka mjd uqia,sï
fldaúâ-19 uD; foay YS;lrK fj; fhduq lrñka ksfhda.
ksl=;a lsÍug mgkaf.k ;snq‚'
2020 foieïn¾ udifha § c, iïmdok wud;Hjrhd
úiska fmdf<dj hg wä 30la .eUqßka jqj;a N+.; c,h fkdue;s
ia:dk folla fidhd .kakd ,§' ta wkqj 2021 fmnrjdß 25
jk Èk fldaúâ-19 uD; foay ñysoka lsÍug wjir foñka
.eiÜ ksfõokhla m%ldYhg m;a lrkq ,eîh' 2021 ud¾;=
5 jk Èk jk úg uvl,mqj Èia;%slalfha TÜgudjä ys
fldaúâ-19 uD; foay N+uodkh lsÍfï l%shdj,sh wdrïN lr
;snq‚' fï .eg¨j mej;s ld,fha" th ud mqoa.,slj;a" uf.a
rch;a oeä f,i wmyiq;djhg m;a l< ldrKhla úh'
wdKavqfõ úreoaOjd§kag thska uy;a rel=,la o ,enq‚' úúO
msßia fï .eg¨j uf.a wdKavqjg myr §ug fuj,ula njg
m;a lr .;af;ah' ì%;dkHfha uqia,sï ljqkais,h Y%S ,xldfõ
fldaúâ-19 uD; foay wdodykh ye¢kajQfha zfoaYmd,k fya;+ka
u;’ uqia,sï m%cdjg fok ,o ziduQysl o~qjula’ f,ih' 2021
ckjdß udifha §" tlai;a cd;Skaf.a udkj ysñlï ks,OdÍka
l=uka;%Kh 135

lKavdhula" rfÜ uqia,sïjrekag iy wfkl=;a iq¿ cd;Skag


ysxid lsÍu iy fjkialï lsÍu wruqKqlrf.k zwdl%uKYS,S
cd;sljdoh’ iy zj¾.jdoh’ u; mokï jQ uyck fi!LH
m%;sm;a;s l%shd;aul lsÍu fy<d olsñka taldnoaO m%ldYhla
ksl=;a lrk ,§'
fï ldrKh iïnkaOfhka ljqre l=ula lSj;a" f.da,Sh
jix.;hla oi oyia .Kklf.a urKhg fya;= jk ;;a;ajhla
;=<" tu frda.h we;s lrk jhsrifha yeisÍu .ek lsisfjl=
lsisjla fkdoek isá ;;a;ajhla ;=<" fï frda.h me;sÍu
je<elaùug .; yels jvd;au wdrlaId iys; mshjr wdodykh
njg iuia; fi!LH lafIa;%hu talu;slj ;SrKh lr ;sfnk
;;a;ajhla ;=<" fi!LH n,OdÍkaf.a u;h wNsnjd hdug ug
;ksju ;SrKh l< fkdyels úh' wd¾Ólhg isÿ fjk ydksh
o fkd;ld" Ôú; fírd .ekSu i|yd rch È.= f,dlavjqka
mkjd ;snq‚' th o ffjoH n,OdÍkaf.a ks¾foaY u; lrk
,oaols'
jix.;h yuqfõ úOdhlh" jia:dodhlh iy wêlrKh
hk wdh;k ;=ku wirK jQ w;r ta iïnkaOfhka m%;sm;a;s
iïmdokh lsÍu i|yd Wmfoia §ug yelshdj ;snqfKa ffjoH
úoHd;aul lafIa;%fha whg mu‚' tneúka wdodykh o
N+uodkh o hk .eg¨j foi wdmiq yeÍ ne,Sfï § mjd" ta
iïnkaOfhka tod uu lghq;= l< wdldrhg ñi Bg fjkia
wdldrhlg lghq;= lsÍug yels fjkafka flfiaoehs ug
fkdfmfka' wjidkfha § fldaúâ-19 uD; foay N+uodkh
lsÍug wjir ÿka úg" th o iïmQ¾Kfhkau fi!LH n,OdÍka
úiska kshu lrk ,o ud¾f.damfoaY wkqj úh'

mdial= bßod m%ydrh ms<sn| úu¾Ykh


jHjia:d úfrdaê l%u ;=,ska ud ckdêm;s Oqrfhka
fkrmd yeÍfï § ldÈk,a;=ud iy lf;da,sl m,a,sfha we;eï
msßia úYd, ld¾hNdrhla bgq l< nj meyeÈ,sj fmfkkakg
;snq‚' .d¨ uqjfodr Woaf>daIKj, jeämqru olakg ,enqKq
mQclhka msßi jQfha lf;da,sl mQcl mlaIhhs' le;,sla
136 f.daGdNh rdcmlaI

welaIka jeks ixúOdk yryd isÿ jQ lf;da,sl m,a,sfha


ryis.; foaYmd,k l+fgdamdhka óg oYl lsysmhlg fmr
furg foaYmd,k l;sldjf;a fldgila úh' kuq;a fujr
lf;da,sl mQcljre iy lkHd fidfydhqßfhda ud n,fhka my
lsÍug ryis.;j fkdj t<smsgu ùÈ nei isáhy' Tjqyq .d¨
uqjfodr Woaf>daIKj,g Èkm;du meñ‚hy' 2022 cQ,s 9 jk
Èk m%pKavldÍ Woaf>daIlhka ckdêm;s ukaÈrh w;am;a lr
.kakd úg" thg wkjirfhka we;=¿ jQjka w;r lf;da,sl
mQcljreka iy lkHd fidfydhqßhka olakg ,enq‚' fmr
mej;s iïnkaO;d wkqj" ldÈk,a;=ud;a" lf;da,sl m,a,sfha
we;eï msßiq;a" ug úreoaOj fï wdldrhg ke.S isáfha ukao
hkak ienúkau .eg¨ldÍ h'
mdial= bßod ;%ia; m%ydrh iïnkaOfhka úu¾Ykh
lsÍu i|yd m;a l< ckdêm;s úu¾Yk fldñIka iNdj 2021
fmnrjdß 01 jeksod tys wjika jd¾;dj ud fj; Ndr fokq
,eîh' 2019 iema;eïn¾ 22 jeks Èk ysgmq ckdêm;s ffu;%Smd,
isßfiak uy;d úiska fuu fldñiu m;a lrk ,§' fldñifï
iNdm;s fYaIaGdêlrK úksiqre ckla o is,ajd uy;d jQ w;r"
fiiq idudðlhka jQfha wNshdpkdêlrK úksiqre ksYaYxl
nkaÿ, lreKdr;ak" úY%dñl wNshdpkdêlrK úksiqre ksyd,a
iqks,a rdcmlaI" úY%dñl uydêlrK úksiqre ta't,a' nkaÿ,
l=udr w;m;a;=" iy wêlrK wud;HxYfha ysgmq f,alï
ví,sõ'tï'tï'wd¾' wÈldß hk whhs'
fldñiu úiska mdial= bßod fndaïn m%ydrh ms<sn|
jd¾;dj ud fj; tjd ;snqfKa ryis.; idlaIsj, igyka
uyck;djg ksl=;a fkdlrk f,i ks¾foaY lrñks' ryis.;
idlaIs fkdue;sj uu kS;sm;sjrhdg jd¾;dj hejQ úg Tyq
lshd isáfha" fldñifï ks¾foaYh mßÈ l%shdud¾. .ekSug tu
ryis.; idlaIs o wjYH njhs' ta wkqj" fldñiu úiska ud
fj; bÈßm;a l< jd¾;dfõ ish¨u fj¿ï uu kS;sm;sjrhdg
,nd ÿkafkñ'
ug fmr isá ckdêm;sjreka ckdêm;s mÍlaIK
fldñIka iNd jd¾;d uyck;djg ksl=;a lf<a b;du;au
l=uka;%Kh 137

l,d;=rlska jqj o" wod< ldrKfha jeo.;alu ie,ls,a,g


.ksñka fuu jd¾;dj uyck;djg ksl=;a lsÍug uu ;SrKh
lf<ñ' ldÈk,a;=ud o tys msgm;la b,a,d ;snQ w;r th
uyck;djg uqod yeÍfuka ñi th ldÈk,a;=udg ,nd Èh
fkdyels úh' 2021 fmnrjdß 25 jeks Èk" mdial= bßod ;%ia;
m%ydrh ms<sn| ckdêm;s úu¾Yk fldñIka iNdfõ wjika
jd¾;dj" ish¨u idlaIs fj¿ï o iuÕ md¾,sfïka;=jg bÈßm;a
lrk ,§' bka miqj tys msgm;a w;s mQckSh ff;%ksldhsl
uydkdhl ysñjre" ldÈk,a;=ud iy lf;da,sl iNdfõ
ìfIdmajre fj; o Ndr fokq ,eîh'
tu jd¾;dj uyck;djg ksl=;a lsÍfuka miqj" fld<U
§ mej;s udOH yuqjla wu;ñka ldÈk,a;=ud jir tlyudrl
muK ld,hla fldñifï idudðlhka l< fiajh fjkqfjka
ish lD;{;djh m< l< w;r" mdial= bßod m%ydrh msgqmi isá
zienE uy fud<lrejkaz iy tu m%ydrhka .ek l,ska oek
isáh;a th je<elaùug mshjr fkd.;a wh;a kS;sh yuqjg
muqKqjk f,i n,OdÍkaf.ka b,a,d isáfhah' fldñiu ish
rdcldßfha ksr;j isáh § fuu isoaêh iïnkaOfhka wmrdO
mÍlaIK fomd¾;fïka;=j" ;%ia; úu¾Yk fldÜGdYh iy
rdcH nqoaê fiajfha ks,OdÍka .eUqßka mÍlaIK isÿ lf<a o
hkak ms<sn|j ;ukag ielhla mj;sk nj ldÈk,a ysñmdKka
fmkajd ÿkafkah' hï hï l%shdud¾. f.k we;;a" jeä wd;au
úYajdihlska f;drj fuu l%shdud¾. f.k we;s njla fmkS
hk nj ldÈk,ajrhd fpdaokd lf<ah'
2021 ud¾;= 15 jeks Èk ldÈk,a;=ud m%ldY lf<a
2019 mdial= bßod ;%ia; m%ydrh iïnkaOfhka m;a lrk
,o ckdêm;s fldñifï wjika jd¾;dj wiïmQ¾K nj;a"
ckdêm;s fldñiu Tjqkag yels Wmßufhka úu¾Ykh l<;a"
Tjqkaf.a wjika jd¾;dj iïmQ¾K f,aLkhla fkdjk nj;a
h' w;ßka m;ßka uQ,sl lreKq lsysmhla we;;a fuu m%ydrj,
uy fud<lrejka fyda Bg wruqo,a iemhQ wh y÷kdf.k ke;s
nj;a" tneúka fldñIka iNd jd¾;dj ms<sn|j iEySulg m;a
fkdjk nj;a ldÈk,a;=ud m%ldY lf<ah' lf;da,sl iNdj
úiska u;= lrk ,o lreKqj,g m%;spdr olajñka fmd,sia udOH
138 f.daGdNh rdcmlaI

m%ldYljrhd i|yka lf<a" 2019 mdial= bßod fndaïn m%ydrh


iïnkaOfhka iellrejka 702 fofkl= w;awvx.=jg f.k
we;s w;r bka 202 fofkl= fï jk úg rlaIs; nkaOkd.
dr.;j isák w;r ;j;a 83 fofkl= m%Yak lsÍu i|yd wmrdO
mÍlaIK fomd¾;fïka;=j iy ;%ia;jdoh úu¾Yk wxYh
úiska r|jdf.k isák njh'
ckdêm;s fldñIka iNd jd¾;dj t<soelaùfuka miq
hqla;sh blaukska bgq jkq we;ehs ldÈk,a;=ud n,dfmdfrd;a;=
jQ nj fmfka' flfia fj;;a uf.a mQ¾j.dñhd jQ ckdêm;s
ffu;%Smd, isßfiak uy;d m;a l< mdial= bßod m%ydrh ms<sn|
ckdêm;s úu¾Yk fldñiu fYaIaGdêlrK úksiqrejrfhl=f.a
m%Odk;ajfhka lghq;= l< o" th úu¾Yk fldñiula muKla
úh' th 1971 cúfm le/,af,ka miqj tjl w.úksiqre
tÉ'tka'Ô' m%kdkaÿf.a kdhl;ajfhka hq;a 1972 wmrdO hqla;s
úksYaph fldñIka iNdj fuka iajlSh wêldßh u; muKla
msysgd hqla;sh mis|,sh yels wdh;khla fkdùh' ckdêm;s
fldñifï fidhd .ekSï u; lsisjl=gj;a tfrysj kvq mejßh
fkdyels nj;a m<uqj fmd,sia mÍlaIK isÿ l< hq;= nj;a
kS;sm;sjrhd ug oekqï § ;snq‚'
fï iïnkaOfhka wdKavqfõ we,a uereKq wdl,amh f,i
we;eï wh ÿgq ;;a;ajh fya;= fldgf.k we;s jQ w;Dma;sh
;j;a ;Sj% lrk idOlhla úh' ta" 2021 wfma%,a udifha § tjl
úmlaI foaYmd,k{hl= jQ md¾,sfïka;= uka;%S yÍka m%kdkaÿ
úiska nqoaê wxY idudðlhka mdial= bßod fndaïn m%ydr isÿ l<
uqia,sï wka;jd§ lKavdhu iuÕ iïnkaO;d meje;a jQ njg
ckdêm;s fldñiu yuqfõ bÈßm;a jQ idlaIsj,ska fy<sjk
njg lrk ,o fpdaokdjh' mdial= bßod m%ydrh msgqmi zuyd
l=uka;%Khla’ ;sfnk njg 2021 uehs 18 jeks Èk úY%du hEug
kshñ;j isá kS;sm;s omamq, o ,sfõrd fm!oa.,sl rEmjdyskS
kd,sldjlg l< m%ldYh o fï woyia ñY%Khg tl;= úh'
2019 wfma%,a 21 mdial= bßod urdf.k uefrk m%ydr
iïnkaOfhka ckdêm;s fldñifï jeo.;au fidhd .ekSu
jQfha 2015-2019 w;r n,fha isà wdKavqj cd;sl wdrlaIdjg
l=uka;%Kh 139

m%uqL;djla fkdÿka njhs' tu rch msysgqùug iy mj;ajdf.k


hEug uqia,sï foaYmd,k mlaI úiska bgq lrk ,o jeo.;a
ld¾hNdrh ksid bia,dóh rdcH ^whstia& ;¾ckhg m%;spdr
oelaùu fudg jQ nj fldñiu ksÍlaIKh lf<ah' Y%S
,dxlslhska 32 fofkl= isßhdjg f.dia whstiawhstia ;%ia;
ixúOdkhg iïnkaO ù we;s nj;a" úfoaYSh bia,dï foaYlhska
Y%S ,xldjg meñK wka;jd§ b.ekaùï m%pdrh lrk nj;a
2016 fkdjeïn¾ 18 jkod tjlg wêlrK wud;H úchodi
rdcmlaI l< fy<sorõj hymd,k wdKavqj fkdi,ld yeßh
nj;a fldñiu jeäÿrg;a m%ldY lf<ah'
2019 mdial= bßod ;%ia; m%ydrhg fmr jQ isÿùï ud,dj
o ksis f,i úu¾Ykh lr fkd;snqKq njo fldñiu úiska
igyka lr ;sfí' urdf.k uefrk fndaïnlrejka 2018 ud¾;=
23 isg 25 olajd f,aje,a, m%foaYfha ,e.=ï y,l mqyqKq l|jqre
mj;ajd ;snqKq w;r 2018 wfma%,a iy uehs udij, § kqjrt<sh
m%foaYfha ksjdvq ksfla;khl ;j;a /iaùï mj;ajd ;sì‚' ta
ish,a, fmd,sishg jd¾;d ù ;snqK;a tajd ksis f,i úu¾Ykh
lr fkd;snq‚' iyrdka yISïf.a fidfydhqrd jQ ß,ajdka 2018
wf.daia;= 27 jeks Èk w¨hu ld;a;kal=ä m%foaYfha mqmqrK
øjH w;ayod ne,Sul § nrm;< ;=jd, ,nd ;snqKq w;r" Tyqj
fld<Ug f.keú;a wdrlaIl yd nqoaê wxYj,g yiq fkdjk
wdldrhg Tyqf.a ;=jd, i|yd m%;sldr ,nd .ekSug ;%ia;jd§
lKavdhu iu;a ù ;snq‚'
2018 fkdjeïn¾ 30 jk Èk" uvl,mqj Èia;%slalfha
jõk;sõ m%foaYfha fmd,sia uqrfmd,l § fmd,sia ks,OdÍka
fofofkl= >d;kh lr Tjqkaf.a wdhqO fidrlï lrk ,§'
2018 foieïn¾ ui w. § udjke,a, m%foaYfha nqoaO m%;sudj,g
ydks lsÍfï isoaëka lsysmhla jd¾;d úh' isÿùug ;sfnk uyd
úkdYhg fmr ksñ;a;la imhñka" 2019 ckjdß 16 jeks Èk
fuu wka;jd§ l,a,sh úiska Ndú;d lrk ,o jkd;ú,a¨j
fmd,a j;a;l ksjil ;sî lsf,da.%Eï 100lg wêl mqmqrk
øjH fidhd .kakd ,§' ckdêm;s fldñIka jd¾;dfõ i|yka
jk mßÈ fï l=uk fyda tla isoaêhla yß yeá úu¾Ykh
lr ;snqfKa kï" ;%ia;jd§ka l,ska w;awvx.=jg f.k mdial=
140 f.daGdNh rdcmlaI

bßod m%ydrh j<lajd .ekSug yelshdj ;snq‚' flfia fj;;a"


jd¾;dj ksl=;a jQ miq ckdêm;s fldñifï jeo.;au fidhd
.ekSï ldg ldg;a wu;l úh' idlaIs jd¾;dj, idlaIslrejka
úiska m%ldY lrk ,o we;eï jpk fyda jdlH uyck
wjOdkhg ,la jQ m%Odk ldrKd njg m;a úh' mq¿,a wêlrK
m<mqreoaola we;s idudðlhskaf.ka ieÿï,;a ckdêm;s úu¾Yk
fldñiula m;a lr ;snqfKa" wod< ldrKh iïnkaOfhka
mßmQ¾K mÍlaIKhla isÿ lr ta iïnkaOfhka Tjqkaf.ka
wmg u. fmkaùula ,nd .ekSu i|yd h'
fï ckdêm;s fldñIka iNdj fYaIaGdêlrK
úksiqrejrfhl=f.a kdhl;ajfhka yd wNshdpkdêlrK
úksiqrejrfhl= iy wNshdpkdêlrKfha iy uydêlrKfha
úY%dñl úksiqrejreka fofofkl=f.ka iukaú; úu¾Yk
iNdjla úh' fldñiug wkqhqla; fmd,sia úu¾Yk lKavdhu
úiska igyka lr .;a m%ldY 1"588la wOHkh lr" idlaIslrejka
457la fldñiu bÈßfha úNd. lsÍfuka wk;=rej fldñiu
ish jd¾;dj ,shd we;' fï úu¾Ykhg wod< ish¨u m%ldY iy
idlaIs wOHhkh lr we;af;a fldñifï idudðlhska mu‚'
tfyhska wm ish¨ fokdu tjeks mqoa.,hkaf.a
wjfndaOhg;a úksYaphg;a .re l< hq;= w;r fldñIka iNdj
úiska hï lreKq ;u wjika jd¾;djg we;=<;a lsÍug;a wfkla
tajd neyer lsÍug;a idOdrK fya;= we;ehs hk Wml,amkh
u; wm l%shd l< hq;=h' fldñIka iNdj ish wjika jd¾;dj
bÈßm;a lsÍfuka miq we;eï msßia" idlaIs jd¾;dj, f;dard
.;a fldgia muKla lshjd" fldñIka iNdj iïmQ¾Kfhkau
w;ayer oud we;s fyda fldñIka jd¾;dfõ iq¿fjka muKla
i|yka lr we;s lreKq m%Odk .eg¨ f,i i,ld ta ms<sn|j
m%Yak u;= l<y' fuh wod< ldrKh iïnkaOfhka lghq;=
lsÍfï id¾:l l%ufõohla fkdfõ'
fujeks l%shdj,shla wdrïN jQ miq jerÈ Wml,amk
miqmi Èj hEfï fl<jrla fkdjkq we;' wmsg msáka isg"
idlaIs f.dkqj, ;sfhk m%ldY tlla folla lshjd" th fï
wjia:dfõ úNd. úh hq;= m%Odk ldrKh yeáhg oelaúh
l=uka;%Kh 141

fkdyel' idlaIslrejka úiska lrk ,o ish¨u m%ldY lshjd


we;af;a fldñifï idudðlhska muKla jk w;r" mq¿,a
Ñ;%h jvd;a fyd¢ka okafka Tjqkah' tu ksid fldñIka iNd
jd¾;dfõ wka;¾.;fhka wm uÕ fmkaùu ,nd .; hq;= h'
kuq;a uyck l;sldjg jeäfhkau ,la jQfha fldñIka
iNdj t;rï jeo.;a fldg fkdie,l+ iy Tjqkaf.a wjika
jd¾;dfjka tlaflda iïmQ¾Kfhkau neyer lr ;snQ" ke;skï
b;d w,am jYfhka tys i|yka lr ;snQ lreKq h' ckdêm;s
fldñIka iNd jd¾;dj t<soelaùfuka miq" uyck;djf.a
wjOdkh fjk;lg fhduq lrk fujka l;sld w;r m%Odk
;ekla .;af;a" fidksla fidksla iy wnq yskaoa hk fla; kdu
Ndú;d l, Bkshd zwNsryia’ mqoa.,hskah' fï kï fol oeka
iEu Y%S ,dxlslhl=gu yqre mqreÿh' fidksla fidksla hk ku
ckdêm;s fldñiu yuqfõ lrk ,o iuyr idlaIs m%ldYj,
we;=<;a jqj o" fldñifï wjika jd¾;dfõ fï ku lsisfia;au
olakg fkd,efí' tl, úmlafIfha uka;%S yÍka m%kdkaÿ jeks
mqoa.,hka lr ;snqfKa" idlaIs m%ldYj,ska fï ku wyq,df.k
uq¿ rgu fkduÕ heùuh'
fuu fidksla fidksla lsisfia;au wNsryia mqoa.,fhl=
fkdùh' fidksla fidksla hk ku Ndú;d l, mqoa.,hd
ckdêm;s fldñiu yuqfõ fm!oa.,slju fmkS isá w;r
wfkla ish¨u idlaIslrejka fuka Tyqf.ka o fldñiu
yria m%Yak wik ,§' ckdêm;s fldñifï ryis.; idlaIs
igykaj, msgq 1733 isg 1764 olajd we;af;a rdcH nqoaê fiajfha
Wm fmd,sia mÍlaIl mS'tï'tï' fmf¾rd jk fidksla fidksla
úiska lrk ,o m%ldYhhs'
2015 jif¾ isg wka;¾cd,h iy iudc udOH Tiafia
bia,dóh rdcH ^whstia& u;jdoh me;sfrk wdldrh iy
Y%S ,xldjg thska isÿfjk n,mEu wOHhkh lsÍug ;ud
iïnkaO jQ nj Wm fmd,sia mÍlaIl fmf¾rd ish m%ldYfha
§ fldñiug mejiSh' ;ud o uqia,sï wka;jdÈfhl= jYfhka
fmkS isáñka" whstia l%shdldÍka iïnkaO lr .ekSu i|yd Tyq
fg,s.%Eï kï wka;¾cd, fhojqu Ndú;d l< nj;a" fg,s.%Eï
142 f.daGdNh rdcmlaI

fhojqfï Tyqf.a mßYS,l kduh fidksla fidksla jQ nj;a Tyq


fldñiug mejiSh'
lgd¾ys fjfik Y%S ,dxlsl whstia ys;jdÈfhl= jQ *iarE,a
ryqudka fudfyduâ iyrdka ^fmdä iyrdka& keue;af;l= iuÕ
iïnkaOhla we;s lr .kakd fuka ;u m%OdkSkaf.ka Wmfoia
,enqKq nj;a" ta wkqj Tyq 2019 fmnrjdß udifha § *iarE,a
iyrdka iuÕ fg,s.%Eï fhojqu yryd in|;d f.dvkÕd
.;a nj;a Tyq m%ldY lf<ah' 2019 wfma%,a 22 od mdial= bßod
m%ydrhg miq Èk" *iarE,a iyrdka fmf¾rdg okajd ;snqfKa tu
m%ydrh whstia jevla njhs' whstia ixúOdkh ;ju;a m%ydrfha
j.lSu Ndr fkd.;af;a ukaoehs fuu *iarE,a iyrdkaf.ka
;ud úuid isáfha ukaoehs fldñiu fmf¾rdf.ka úuik ,o
w;r fmf¾rd thg ms<s;=re foñka lSfõ idudkHfhka whstia
ixúOdkh Tjqkaf.a m%ydrj, j.lSu jydu Ndr .kakd kuq;a"
fï wjia:dfõ § m%udohla isÿ jQ njhs'
Bg miqod" tkï 2019 wfma%,a 23 jeks Èk *iarE,a iyrdka
fmf¾rd wu;ñka lshd isáfha Tjqka mdial= bßod m%ydrj,
j.lSu Ndr .ekSug fmr urdf.k uefrk fndaïnlrejkaf.a
znhsh;a’ m%;s{dfõ ùäfhdaj tk;=re n,d isák njh' tÈku
kej; j;djla *iarE,a iyrdka fmf¾rd wu;ñka lshd ;snqfka"
nhsh;a W;aijfha ùäfhdaj ,enqKq njh' tu ùäfhdaj *iarE,a
iyrdka fg,s.%Eï fhojqu yryd ;ukag o tjd ;snqKq nj
fmf¾rd" fldñiug lshd ;snqfKah'
fldñiu ish wjika jd¾;dfõ tla jrlaj;a fidksla
fidksla .ek i|yka fkdlsÍug fya;=j Wm fmd,sia mÍlaIl
fmf¾rd ,nd ÿka ms<s;=rej,ska Tjqka iEySulg m;a jQ ksid
nj meyeÈ,sh' f,dalfha iEu T;a;= fiajdjlu l%shdldÍka
wka;¾cd,fha ießirk w;r fuh ihsn¾ hq.fha nqoaê
f;dr;=re /ia lsÍfï uQ,sl l%uhls' fidksla fidksla ckdêm;s
fldñiu bÈßfha fmkS isá tu úNd.h w;r;=r ldÈk,ajrhd
fjkqfjka fmkS isá ckdêm;s kS;s{ Iñ,a fmf¾rd uy;dg
o fidksla fidksla f.ka meyeÈ,s lr .ekSug jeä ÿr
m%Yak ;snqfKa ke;' wdrlaIl rdcH wud;H m%ñ; nKavdr
l=uka;%Kh 143

f;kakfldaka 2023 iema;eïn¾ 21 jeks Èk md¾,sfïka;=fõ


§ mdial= bßod urdf.k uefrk m%ydrh ms<sn| l,a ;eîfï
újdohg tlafjñka fï rfÜ wjika ;%ia;jd§ l%shdj fuh
fkdjk neúka fï iïnkaOfhka j.lSfuka lghq;= lrk
f,i úmlaIfhka b,a,d isáfhah' nqoaê wxYj,g bÈßfha§;a
wka;¾cd, iïnkaOlï yryd f;dr;=re /ia lsÍug isÿ jk
nj;a" kS;sh l%shd;aul lrk ks,OdÍka f,i fmkS isáñka
;%ia;jd§kaf.ka f;dr;=re ,nd .; fkdyels nj;a Tyq
fmkajd ÿkafkah'
fidksla fidksla .ek ckdêm;s fldñIka jd¾;dfõ
i|ykla ke;;a" wnq yskaoa hk ku tu jd¾;dfõ i|yka fõ'
2017 jif¾ w. Nd.fha isg iyrdka bkaÈhdfõ isá tla;rd
wnq yskaoa kï mqoa.,fhl= iuÕ iïnkaO;d meje;ajQ njg;a
Tjqka fou< NdIdfjka l;d l< njg;a fuu wnq yskaoa Tyqf.a
foaYkdj, má.; lsÍï iyrdkag tjQ njg;a" iyrdkaf.a ìß|
jQ ydähd ÿka idlaIsh ms<sn|j fldñiu ;u j¾;dfõ i|yka
lr we;' wnq yskaoaf.a wkkH;djh .ek fidhd n,k nj
we;eï ryia fmd,sia ks,OdÍka ckdêm;s fldñiug mjid
;sì‚' fï iïnkaOfhka fldñiu mjid we;af;a zta mÍlaIK
bÈßhg hd hq;=h’ hkak mu‚' by; lr ;sfnk flá
igyk ñi wnq yskaoa .ek fjk;a lsisÿ i|ykla fldñifï
ks¾foaYj, o we;=<;a fkdfõ' ;ñ,akdvqfõ wka;jd§ bia,dï
foaYlhska Y%S ,xldfõ uqia,sïjreka wka;jdohg fhduq lsÍu
oYl .Kkdjla uq¿,af,a isÿ fjñka mj;sk fohla nj ljqre;a
okakd lreKls'
mdial= bßod m%ydrh iïnkaOfhka mej;afjk iudka;r
zfoaYmd,k mÍlaIKfha’ fh§ isák msßia ckdêm;s fldñiu
úiska b;d meyeÈ,sju ;u u;h m%ldY lr ;snQ lreKq
mjd kej; úNd.hg f.k we;' foysj, fg%dmsl,a bka
fydag,fha urdf.k uefrk fndaïnlre jQ có,a keue;a;d
2016 jif¾ muK isg Tyqf.a wka;jd§ u;jdoh ksid nqoaê
wxYj, wdfõlaIKhg ,la ù isá nj;a" 2018 wfma%,a udifha
§ ;%ia; úu¾Yk fldÜGdYh úiska Tyqf.ka m%Yak lr ;snQ
nj;a ckdêm;s fldñIka iNd jd¾;dfõ i|yka fõ' uq,a
144 f.daGdNh rdcmlaI

urdf.k uefrk fndaïn m%ydrhka isÿ ù meh lsysmhlg miq


có,a fg%dmsl,a bka fydag,fha § ;udj mqmqrjdf.k ;snqKq
w;r" tu úrduh w;r;=r Tyq ;enQ iEu mshjrlau fldñiï
jd¾;dfõ oelafõ' fldñIka jd¾;dfõ fg%dmsl,a bka fndaïn
msmsÍu .ek fjku mßÉfþohla we;' ckdêm;s fldñiu
có,a iïnkaOfhka fï wldrhg b;d meyeÈ,s m%ldYhla lr
;sìh§;a" l=uka;%K kHdhjd§ka có,a foysj, fg%dmsl,a bka
fydag,fha § ;u fndaïnh msmsrùug fmr fougf.dv msysá
Tyqf.a ksjig nqoaê wxY ks,OdÍka meñ‚fha flfiaoehs È.ska
È.gu m%Yak l<y'
lsisfjla ckdêm;s fldñIka iNd jd¾;dj ksishdldrj
lshjd fkd;snQ w;r" tu jd¾;djg wuqKd we;s idlaIs igyka
j,ska foaYmd,k m%ydr i|yd fhdod .; yels f;dr;=re wyq,d
.ekSu muKla lrñka isáfhah' 2022 ckjdß ueo jk úg
ldÈk,a;=ud fpdaokd lrñka isáfha we;eï kdhlhka 2019
mdial= bßod ;%ia; m%ydrh Tjqkaf.a foaYmd,k jdish i|yd
fhdod.;a nj oeka fmkS hk njhs' ;%ia;jd§ m%ydr ms<sn|
i;Hh mdmsiai hg .id tys iïmQ¾K jro uqia,sï wka;jd§ka
u; megùug n,fha isák msßia W;aidy l< o oeka i;H
t<shg meñfKñka ;sfnk nj o Tyq mejiSh' fï jk úg
fkdfhla jpkj,ska t,a, fjñka ;snqK fpdaokdj jQfha ud
ckdêm;s lsÍu i|yd uqia,sï wka;jd§ka wg fofkl= urdf.k
uefrk m%ydr Èh;a l< njhs'
2022 uq,a Nd.fha § muK isg ug n,hg m;aùug wjYH
foaYmd,k jd;djrKh ks¾udKh lr .ekSu i|yd mdial=
bßod fndaïn m%ydrh ud fufyhjQ njg ldÈk,a;=ud fpdaokd
lsÍug mgka .;a úg" w¨;a mÍlaIKhla i|yd t*aîwhs
ke;skï iSwhsta wdh;kj, iyh ,nd .ekSu .ek fidhd
n,k f,i uu fjdIskagkfha ;dkdm;s uyskao iurisxyg
Wmfoia ÿkafkñ' 2022 wfma%,a 7 jeks Èk" tlai;a ckmo rdcH
fomd¾;fïka;=fõ ;%ia; u¾ok ld¾hdxYfha l%siafgdam¾ ta'
,Ekaân¾.a ;dkdm;s iurisxyg hjk ,o ms<s;=re ,smshlska
fufia okajd isáfhah'
l=uka;%Kh 145

—mdial= bßod m%ydrh iïnkaOfhka iajdëk mÍlaIKhla


i|yd Y%S ,xldj l< b,a,Su wm fj; bÈßm;a lsÍu .ek
Tng ia;=;shs' 2019 wfma%,a 21 jk Èk isÿ jQ ìysiqKq fndaïn
m%ydr tlai;a ckmo mqrjeishka mia fofkl= we;=¿j 269
fofkl=f.a Ôú; fÄockl f,i ì,s.;a w;r" ;j;a wysxil
ñksiqka ish .Kkla ;=jd, l<y' m%ydrfhka miq" iy wo
olajdu" tlai;a ckmo rch j.lsjhq;a;ka úu¾Ykh lsÍug
iy Tjqkag kvq mejÍu i|yd iydh ,nd § we;' 2021 ckjdß
udifha § tlai;a ckmo mqrjeishkaf.a urK iïnkaOfhka
wêlrK fomd¾;fïka;=j wmrdO meñ‚,a,la o f.dkq
lf<ah' ta wkqj" wefußld tlai;a ckmoh Tfí rchg È.gu
iyfhda.h ,nd §ug iQodkïj isáh;a" m%ydrhka iïnkaOfhka
;j;a mÍlaIKhla meje;aùu f;areula ke;'
—fuu ldrKh iïnkaOfhka tlai;a ckmo f*vr,a
úu¾Yk ld¾hdxYh Y%S ,xldfõ kS;sh n,d;aul lrk
wdh;k iuÕ iómj lghq;= lr we;s w;r" m%ydrfhka miq
i;sh ;=< ks,OdÍka 33 fofkl= Y%S ,xldfõ wmrdO mÍlaIK
fomd¾;fïka;=jg iyh ùu i|yd fhojQ nj uu wjOdrKh
lsÍug leue;af;ñ' fï iyfhda.s;djhg idlaIs tl;= lsÍu"
idlaIslrejka iy úkaÈ;hka iuÕ iïuqL idlÉPd meje;aùu
iy äðg,a Wmdx. mÍlaId lsÍu hkdÈh we;=<;a úh' 2019
wfma%,a m%ydrfhka miq udi lsysmh ;=<" tlai;a ckmo
;dkdm;sjrhd iy t*aîwhs ys kS;s WmfoaYljrhd úiska isÿ
flfrk úu¾Yk ms<sn| úia;r tjl ckdêm;s" w.ue;s iy
wdrlaIl wud;Hjrhdg ks;sm;d oekqj;a lrk ,§' by;
i|yka l< wdldrhg 2021 ckjdß udifha § tlai;a ckmofha
wêlrK fomd¾;fïka;=j úiska iellrejka ;sfofkl=g
fpdaokd f.dkq lsÍu tu taldnoaO ld¾h idOkfha m%;sM,hla
úh'
—mdial= m%ydrh ms<sn| 2019 úu¾Ykhg iydh ùug
wu;rj" tlai;a ckmo rch" wêlrK fomd¾;fïka;=j
iy rdcH fomd¾;fïka;=fõ ;%ia; u¾ok ld¾hdxYh yryd"
;%ia;jdohg tfrys kvq fufyhjk Y%S ,xld mßfpdaolhkag
wLKavj WmfoaYk iy mqyqKqj ,nd § we;' rdcH
146 f.daGdNh rdcmlaI

fomd¾;fïka;=fõ cd;Hka;r u;a øjH yd kS;sh n,d;aul


lsÍfï ld¾hdxYh jir .Kkdjla uq¿,af,a Tjqkag idudkH
wêlrK iy mßfpdaol iydh iy mqyqKqj o ,nd § we;'
m%ydrfhka miqj" rdcH fomd¾;fïka;=j úiska 2022 fmnrjdß
8 jeks Èk Tn iy Tfí lKavdhu fj; fhduq l< m;%sldfõ
mq¿,a ;%ia; úfrdaë iyfhda.S;djh i|yd fhdackdjla o
we;=<;a lrk ,§' Tnf.a rchg wmf.a wLKav ;%ia; u¾ok
iydh ,nd fok wdldrh .ek jeäÿr úia;r iemhSug wms
iQodkïj isáuq' oekg fld<U /£ isák tlai;a ckmo
mßfpdaolhka fofokdf.a iydh i|yd kS;sm;sjrhdf.ka
wu;r b,a,Sï i,ld ne,Sug o wms iQodkïj isáuq' mdial= bßod
fndaïn m%ydrfha wmrdOlrejka kS;sh yuqjg f.k taug iy
wmf.a ;%ia; úfrdaë iyfhda.S;djh ;jÿrg;a Yla;su;a lsÍug
wLKavj Tnf.a iyfhda.h wfmalaId lruq'˜
óg fmr 2021 ckjdß 8 jk Èk" tlai;a ckmo wêlrK
fomd¾;fïka;=j úiska zwhstiawhstia ;%ia;jd§ ixúOdkh
fj; øjHuh wdOdr iemhSug l=uka;%Kh lsÍu iïnkaOfhka
úfoaYslhka ;sfofkl=g tfrysj fpdaokd f.dkq lsÍuz hk
ud;Dldj hgf;a udOH ksfõokhla ksl=;a lr ;snqKq w;r"
tu ksfõokfha fufia i|yka lr ;snq‚(
—whstiawhstia keu;s úfoaYSh ;%ia;jd§ ixúOdkhg
øjHuh wdOdr iemhSug l=uka;%Kh lsÍu we;=¿ ;%ia;jd§
jerÈ iïnkaOfhka Y%S ,dxlsl mqrjeishka ;sfofkl=g tfrysj
fpdaokd f.dkqlr we;s nj wêlrK fomd¾;fïka;=j wo
ksfõokh lf<ah' Tjqka zY%S ,xldfõ whstiawhstia’ f,i
ye¢kajQ whstiawhstia wdOdrlrejka msßil idudðlhka úh'
tu lKavdhu 2019 jif¾ Y%S ,xldfõ mdial= bßod m%ydrhg
j.lsj hq;= w;r" tu m%ydrh ksid tlai;a ckmo mqrjeishka
mia fofkl= we;=¿j mqoa.,hska 268 fofkl= ñh f.dia ;j;a
500 lg jeä msßilg ;=jd, isÿ úh… fuu meñ‚,a, ;=<
l=uka;%Kfha ú;a;slrejkaf.a N+ñldjka iy 2019 wfma%,a 21
jk Èk Y%S ,xldfõ fld<U" ó.uqj iy uvl,mqj k.rj,
tljr urdf.k uefrk fndaïn m%ydrj,g fmr jQ isÿùï
ud,dj ms<sn| úia;r wvx.= fõ' >d;khg ,la jQ tlai;a
l=uka;%Kh 147

ckmo mqrjeishkaf.ka tla wfhla ks, lghq;a;la i|yd Y%S


,xldjg meñK isá jd‚c fomd¾;fïka;=fõ fiajlfhl= úh'
m%ydrfhka Èk follg miq" whstiawhstia ;%ia;jd§ lKavdu
tu m%ydrfha j.lSu Ndr .;af;a tu >d;k ˜bia,dóh rdcH
igkalrejkaf.a˜ l%shdjla nj mjiñks' 2019 wfma%,a ui w.
§" tjlg isá whstiawhstia kdhlhd Y%S ,xldfõ mdial= bßod
m%ydrhg m%Yxid lf<a Bg l,ska udifha isßhdfõ ne.ayQia ys§
whstiawhstia ixúOdkh mrdch lsÍug m<s .ekSula yeáhg
ngysr n,j;=kag tfrysj t,a, l< m%;sm%ydrhla f,i h'
˜fuu ;%ia;jd§kag tfrysj Y%S ,xldfõ f.k hk
mÍlaIK iy kvq lghq;= j,g wms mQ¾K iyfhda.h ,nd
fok w;r" fuu ú;a;slrejka iïnkaOfhka hqla;sh mis|,Su
hk wmf.a fmdÿ b,lalh fjkqfjka ,xldfõ n,OdÍka
iu. È.gu lghq;= lrkafkuq''' fuu kvqfjka meyeÈ,sju
fmkakqï lrkafka f,dalfha fld;ekl jqj;a weußldkqjka
b,lal l< ;%ia;jd§kag hqla;shg uqyqK §ug isÿfjk njg
tlai;a ckmoh iy;sl lsÍug l%shdud¾. .kakd njhs…
úfoaY N+ñhl isÿ jQ m%ydrhla iïnkaOfhka wo m%ldYhg
m;a lrk ,o foaYSh kvq lghq;= j,ska meyeÈ,s jkafka
weußldkq úkaÈ;hskag hqla;sh bgq lsÍug iy úfoaYhkays
tlai;a ckmofha mqrjeishkaf.a iqNisoaêh wdrlaId lsÍug
t*aîwhs wdh;kfha lemùuhs… 2020 foieïn¾ 11 jeksod
f,dia wekac,Sia Èia;%sla Widúfha § mjrkq ,enQ wmrdO
kvqj" l%sia;shdks m,a,s iy ngysr cd;slhska ks;r .ejfik
iqfLdamfNda.S fydag,a b,lal lr.;a urdf.k uefrk
fndaïn m%ydrj,ska miqj Y%S ,xld n,OdÍkag iydh jQ t*aîwhs
wdh;kh úiska jir follg wdikak ld,hla ;=< lrk ,o
úu¾Ykhl m%;sM,hls'˜
Y%S ,xldfõ mdial= bßod m%ydrh whstiawhstia fufyhqula
njg weußldj iEySulg m;a ù we;s nj by; i|yka
lreKq j,ska fmfka' ngysr rgj, kS;sh l%shd;aul lrk
wdh;k whstiawhstia ixúOdkh l%shd lrk wkaou fyd¢ka
okS' hqfrdafmd,a wdh;kh ^hqfrdamd fmd,sish& ksÍlaIKh
lr we;s mßÈ" whstiawhstia kñka isÿ lrk ,o m%ydrj,ska
148 f.daGdNh rdcmlaI

nyq;rhla ie,iqï lr l%shd;aul lr we;af;a whstiawhstia


;%ia;jd§ ixúOdkh iuÕ iDcqj lghq;= l< mqoa.,hskag jvd
whstiawhstia ixúOdkfha wdNdIh ,enQ mqoa.,hska úiskah'
2019 wfma%,a 29 jk Èk" 2014 isg ieÕù isá whstiawhstia
kdhl wnq nl¾ w,a-n.aodä" jir mylg miq m%:u jrg
m%isoaêfha fmkS isáñka ùäfhda m‚úvhla u.ska Y%S ,xldfõ
mdial= bßod urdf.k uefrk fndaïn m%ydrfha j.lSu Ndr
.;af;ah' tfia t<shg tk;=re fndfyda fokd úYajdi lf<a
Tyq ñh f.dia we;s njh' 2019 Tlaf;dan¾ udifha §" isßhdfõ
§ weußld tlai;a ckmo yuqod úiska lrk ,o jeg,Sul §
w,a-n.aodä ñh .sfhah'
2021 jif¾ w. Nd.fha isg mdial= bßod m%ydrh
ms<sn| uq¿ idlÉPdju isÿ jQfha jHjydr {dkhg;a mgyeks
wdldrhlgh' th;a iuÕ hymd,k wdKavqj meje;s ld,fha
rdcmlaIjre$Y%S ,xld fmdÿck fmruqK m%uqL úmlaIh isá
;;a;ajh fln÷ o lshd wu;l ùfï jHdêhla o ldg ldg;a
je<÷‚' 2015 isg 2019 olajd ld,h ;=< uu n,fha fkdisá
w;r" fndfyda nqoaê wxYj, iy ;%súO yuqodfõ idudðlhka
fuka" uu;a tu uq¿ ld,h mqrdu hymd,k wdKavqfõ
wvkaf;aÜgï yd ysßyerj,g ,la ù tla fmd,sia tallhlska
;j;a fmd,sia tallhlg;a" tla Widúhlska ;j;a Widúhlg;a
hñka isáfhñ' tjka ;;a;ajhla hgf;a" udj n,hg f.k
taug wjYH foaYmd,k jgmsgdj ks¾udKh lsÍu i|yd uqia,sï
;%ia;jd§ka ,jd urdf.k uefrk fndaïn m%ydr isÿ lsÍug
ug yelshdjla ;snQ nj lSu ydiH cklh'
i;s wka; isxy, mqj;am;l tla úpdrlfhla úuid
;snqfKa" 2019 wfma%,a udifha § f.daGdNhg n,hla fkd;snQ
úg" uqia,sï ;%ia;jd§ka wg fofkl= ,jd urdf.k uefrk
fndaïn m%ydr t,a, lrjd" Tyqj n,hg f.k taug wjYH
foaYmd,k ;;a;ajh ks¾udKh lsÍug Tyqg yels jQfha kï"
n,hg m;a jQ miq Tyq foaYmd,k n,h /l .ekSug;a tu
yelshdju Ndú;d fkdlf<a ukao hkakhs' tla urdf.k
uefrk fndaïnlrefjl= fhoùfuka .d¨ uqjfodr wr.,h
laIKhlska wjika lsÍug yelshdj ;snqKq nj;a" tjekaklska
l=uka;%Kh 149

miq ckdêm;sj mekakSug 2022 cq,s 9 jk Èk lsisjl= mdrg


fkdnisk nj;a tu úpdrlhd ;jÿrg;a fmkajd ÿkafkah' ud
n,hg meñŒu i|yd urdf.k uefrk fndaïnlrejka fhdod
.;a;d kï" n,fha /£ isàug;a tu yelshdju Ndú;d l<
hq;=j ;snQ nj tu úpdrlhd fmkajd ÿkafkah'
kuq;a" mdial= bßod m%ydrh ms<sn| idlÉPdfjka ;d¾lsl
Ñka;kh uq¿ukskau ;=rka ù we;' uqia,sï urdf.k uefrk
fndaïnlrejka fhoùug ug we;s yelshdj .ek uf.a
úreoaOjd§ka úiska lrk ,o m%ldY iy uf.a n,h /l .ekSu
i|yd lsisÿ udrdka;sl .egqula we;s fkdlr uu ckdêm;s
Oqrfhka bj;a ù .sh wdldrh w;r fkd.e,mSu" ffjrfhka
yd fl%daOfhka uqim;a jQ uf.a úreoaOjd§kag wjfndaO jkafka
ke;'
;u foaYmd,k wruqKq idlaId;a lr .ekSu i|yd
mdial= bßod m%ydrh ms<sn| iuia; idlÉPdju fï w;d¾lsl"
oafõIiy.; udjf;au r|jd .ekSug we;eï md¾Yaj
jqjukdfjkau lghq;= lrñka isák nj o meyeÈ,sh' fuys
§ Tjqka wkq.ukh lrk Wmdh ud¾.h ù we;af;a ñksiqkag
is;kakg ld,hla ,nd fkd§ tl fndre fpdaokdjla msg ;j;a
fndre fpdaokdjla f.dv .eiSuhs' 2023 iema;eïn¾ 22 mdial=
bßod fndaïn m%ydrh ms<sn| md¾,sfïka;= újdofha § uyck
wdrlaIl wud;H árdka w,ia l< l;djg úmlaI uka;%Sjreka
úiska È.ska È.gu ndOd t,a, lrk ,§' tys mrud¾:h jQfha
rcfhka meyeÈ,s lsÍï ,nd .ekSu fkdj lsisÿ meyeÈ,s
lsÍula isÿ ùu je<elaùuhs' 2019 wfma%,a 26 jeksod ihskaoureÿ
urdf.k uefrk fndaïn msmsrùu isÿ jQ ia:dkfha ñksia isrere
ms<sn| m<uq ãtkata mÍlaIK fofla§u urdf.k uefrk
fndaïnldßhl jQ idrd fciañka isá nj fy<s fkdùu ksid
weh uqia,sï fmd,sia ks,Odßfhl=f.a Woõfjka ihskaoureÿj,
isg bkaÈhdjg m,d f.dia we;s njg l=uka;%K kHdhla u;=
úh'
flfia fj;;a" ;=kajk ãtkata mÍlaIKfhka weh
o ñh.sh wh w;r isá nj ;yjqre úh' ;=kajk ãtkata
150 f.daGdNh rdcmlaI

mÍlaIKfha m%;sM,h u; ;j;a l=uka;%K kHdhla f.dvk.


ñka we;eï wh lSfõ bka§h nqoaê wxYj, b;af;la jQ idrd
fciañkaj wdrlaId lr .ekSug ,xldfõ mÍlaIlhka W;aidy
lrk njh' flfia fj;;a" óg fmr isÿ lrk ,o m<uq
ãtkata mÍlaIK fofla § idïm, 26la muKla mÍlaId lr
;snqKq nj;a ;=kajeks mÍlaIKhg tu ia:dkfhka yuq jQ
YÍr fldgia 83u idïm, we;=<;a jQ nj;a idrd fciañkaf.a
ãtkata ;=kajeks mÍlaIdfjka u;= jQfha tf,i nj;a weu;s
w,ia meyeÈ,s lf<ah' tjeks ãtkata mÍlaIK wêlrKfha
wëlaIKh hgf;a ia:dms; l%shd mámdáj,g wkqj isÿ lrkq
,nk w;r tajd yS m%;sM, ;SrKd;aul hehs ie,fla'
mdial= bßod fndaïn m%ydrh iïnkaO idjoH m%pdrl
jHdmdrh uOHfha" 2012$2013 muK isg fndÿn, fiakdjg
ud iïnkaOh hk fpdaokdj fya;=fldgf.k ud uqia,sï
úfrdaêfhl= f,i tu wd.ñl lKavdhu ie,l+ nj ldg
ldg;a wu;l úh' uqia,sï m%cdj ud Tjqkaf.a i;=frl= f,i
ie,l+ nj" 2019 ckdêm;sjrK m%;sM,fhka o meyeÈ,s úh'
fldaúâ-19 wdidokfhka ñh.sh mqoa.,hka wdodykh lsÍfï
j.lSu tu ldrKh iïnkaOfhka m%;sm;a;suh uÕ fmkaùu
isÿ l< ffjoH$úoHd;aul wxYj,g jvd uqia,sï m%cdj úiska
ud u; megjQfõ o" Tjqka ud i;=frl= f,i ie,l+ ksidh'
mdial= bßod m%ydrhg fmr iyrdka yISï m%uqL urdf.k
uefrk fndaïnlrejka ;uka fï m%ydr isÿ lrkafka ukao
hkak meyeÈ,s lsÍug ùäfhda mghla má.; lr ;snq‚'
kjiS,ka;fha l%hsiaÜp¾É ys uqia,sï m,a,shla ;=< isÿ jQ fjä
;eîu we;=¿ f,dalfha úúO m%foaYj, uqia,sïjreka >d;kh
lsÍug m<s .ekSula f,i Tjqkaf.a m%ydr t,a, lrk nj iyrdka
meyeÈ,s lf<ah' brdlfha iy isßhdfõ uqia,sïjreka >d;kh
lrk rgj, mqoa.,hska úfkdaodiajdoh i|yd Y%S ,xldjg
meñfKk fyhska ixpdrl fydag,a o b,lal lrk nj;a Tyq
meyeÈ,s lf<ah' fuu ùäfhda mgh;a ckdêm;s fldñiu
úiska mÍlaId lrk ,o idlaIs w;r úh' urdf.k uefrk
fndaïnlrejka úiskau ;uka wod< l%shdjka lf<a wehso hkak
fuu ùäfhdafõ meyeÈ,s lr ;snqK o" th iïmQ¾Kfhkau
l=uka;%Kh 151

fkdi,ld yer" tla;rd foaYmd,k kHdh m;%hlg .e<fmk


f,i wkqudk u; mokï jQ l=uka;%K kHdhkaj,g uq,a ;ek
,eî we;'
ud iy ldÈk,a;=ud w;r iïnkaOh m¿ÿ jQfha mdial=
bre Èk fndaïn m%ydrfha mÍlaIK isÿ jQ wdldrh .ek
ldÈk,a;=udf.a fkdi;=g ksid nj fmfka' 2023 fkdjeïn¾
18 jeks Èk ud n,hg m;a jk úg mdial= bßod fndaïn
m%ydrfhka miq udi y;lg wdikak ld,hla .; ù ;snq‚'
m%ydrh t,a, l< uqia,sï wka;jd§ ixúOdkhg iïnkaO ish¨u
m%Odk iellrejka m%ydrh isÿ ùug fmr udi .Kkdjla iy
jir .Kkdjla uq¿,af,a" nqoaê wxYj, wdfõlaIKhg ,la ù
isá ksid" m%ydrfhka miq b;d blaukska m%Odk iellrejka
w;awvx.=jg .ekSug yels úh' ud n,hg m;ajk úg m%Odk
w;awvx.=jg .ekSï ish,a,u mdfya isÿ lr mÍlaIK o wjika
fjñka ;snq‚' Y%S ,xldjg meñ‚ t*aîwhs" bkag¾fmda,a"
iafldÜ,kaâ hdâ iy ´iafÜ%,shdkq f*vr,a fmd,sia lKavdhï
mÍlaIKj,g wdOdr lr msgj f.dia ;sì‚' bka miqj wmrdO
mÍlaIK fomd¾;fïka;=j iy kS;sm;s fomd¾;fïka;=j l<
hq;= lghq;a; jQfha pQÈ;hkag tfrysj fpdaokd f.dkq lsÍuhs'
fndaïn msmsrùï isÿ jQ ia:dk keröug .sh wjia:dfõ §
uqia,sï ;reKhska msßilg tjeks nrm;< m%ydr t,a, lsÍug
yelshdjla we;s nj úYajdi lsÍug ;udg wmyiq jQ nj;a" fuu
fndaïn m%ydr msgqmi uy fud<lrefjl= isák njg Tyq úYajdi
lsÍug tla fya;=jla th nj;a" 2023 iema;eïn¾ 06 jeks Èk
mej;s udOH idlÉPdjl § ldÈk,a;=ud m%ldY lf<ah' ovínr
;reKhka msßilg fujeks m%ydrhla t,a, l< fkdyels nj
;udg meyeÈ,s jQ nj Tyq tysÈ lshd isáfhah' mdial= bßod
m%ydrh wjia:dfõ m%Odk urdf.k uefrk fndaïnlre
iyrdka yISï 33 jk úfha miq úh' wfkla urdf.k uefrk
fndaïnlrejka fofofkl= jQ Okj;a b,aydï iy bkaid*a hk
Bírdysï ifydaorhkaf.a jhi wjqreÿ 33 iy 36 úh' uqia,sï
urdf.k uefrk fndaïnlrejka w;r by< wOHdmkhla
,enQ mqoa.,hka o úh' 1971 wfma%,a le/,a, jk úg ck;d
úuqla;s fmruqfKa kdhl frdayK úfÊùr 28 jk úfha miq
152 f.daGdNh rdcmlaI

jQ kuq;a 1971 cúfm le/,a, msgqmi úfÊùr yer fjk;a uy


fud<lrefjl= isá nj lsisfjl= lshkafka ke;'
t,aààB kdhl fõ¿ms,af,a m%Ndlrka 1987 § 33 jk
úhg md ;eîug fmr Tyq bka§h yuqodj iuÕ igka lrñka
isáfhah' miqj bkaÈhdfõ wdrlaIl wud;Hjrhl= njg m;a
jQ bka§h md¾,sfïka;= uka;%S ciajka;a isx tl, mjid isá
mßÈ" t,aààBh úiska tu .egqfï m<uq i;s ;=k we;=<;
bkaÈhdkq yuqodjg l< ydksfha ;ru ^ñh.sh" ;=jd, ,enQ
iy w;=reoykajQjkaf.a .Kk& 1948" 1962" 1965 fyda 1971 §
bkaÈhdj mlsia;dkhg iy Ökhg tfrysj lrk ,o hqoaO j,§
isÿ jQjdg jvd jeä úh' tfy;a fldá ixúOdkfha m%Ndlrkag
by<ska uy fud<lrefjl= isáfha ke;'
l=uka;%K kHdhka j,ska wka ish,a, hgm;a jQ m<uq
wjia:dj fuh fkdfõ' fma%uodi ckdêm;sjrhdf.a md,k
iufha § ysgmq wud;H ,,s;a we;=,;auqo,s iy fïc¾
fckrd,a fvkais,a fldínElvqj we;=¿ msßi >d;kh lsÍu
iïnkaOfhka Tyqg fpdaokd t,a, úh' wjidkfha fma%uodi
ckdêm;sjrhd;a >d;kh jQ úg m%p,s; jQ l=uka;%K kHdh
jQfha uyck wkqlïmdj ,nd .ekSu i|yd Tyq Tyqf.au uehs
Èk fm<md,shg fndaïn m%ydrhla t,a, lr .ekSug ie,iqï
l< nj;a" fndaïnlreg ix{d lsÍug iqÿ f,akaiqjla Tyq w;g
.;a nj;a kuq;a ie,eiau wjq,a ù" Tyq;a tu fndaïn msmsÍfuka
ñh .sh njhs'
fma%uodi ckdêm;s;=udg fpdaokd t,a, jQfha Tyq n,fha
isá ld,fha isÿ jQ foaj,aj,gh' kuq;a ug fpdaokd t,a,
jkafka ug n,hla ke;s ld,fha isÿ jQ foaj,aj,gh' fï
msiaiq úldrfhka fï rgg fyd|la isÿ jkafka ke;' 2016 §
tjlg hymd,k wdKavqfõ isá wêlrK wud;Hjrhd uqia,sï
wka;jdofha jHdma;sh ms<sn|j md¾,sfïka;=fõ § ish m<uq
fy<sorõj l< wjia:dfõ § md¾,sfïka;=fõ isá fndfyda
uqia,sï uka;%Sjreka Tyqg cd;sjdÈfhla" yd uqia,sï úfrdaëfhla
hehs fpdaokd lf<ah' iyrdka we;=¿ lKavdhu udj ckdêm;s
lsÍug urdf.k uefrk m%ydr Èh;a l<dh lshk fï
l=uka;%Kh 153

l=uka;%K kHdh;a oeka ta msßiu m%pdrh lrk wdldrh wmg


fmfka' urdf.k uefrk fndaïn m%ydrj,g bia,dï wd.fï
lsisu iïnkaOhla ke;s nj;a" isÿ jQ ish,a, isÿ jQfha ,xldfõ
foaYmd,kh ksidh hkak oeka Tjqka m%p,s; lsÍug W;aiy
lrk u;h fõ' fï iïnkaOfhka ;ju;a lsisfjla lshd
ke;af;a" urdf.k uefrk fndaïnlrejka uqia,sï cd;slhka
fkdj isxy, fn!oaOhka jQ nj mu‚'
ckdêm;s fldñIka iNd jd¾;dj t<soelaùu;a iuÕ
mdial= bßod m%ydrhg uqia,sï wka;jd§ka yer wka ish,a,kau
j.lsj hq;= hehs m%p,s; fjk l=uka;%K kHdhka uOHfha
bia,dï wka;jdofha ;¾ckh ish¨ fokdgu iïmQ¾Kfhkau
wu;l ù we;' ldÈk,a;=udf.a m%ldYhka ksid oekgu;a fn§
we;s rgl ;j;a fn§ï we;s fjñka mj;S' mdial= bßod fndaïn
m%ydrhg j.lsj hq;= ke;s whg tfrysj ldÈk,a;=udf.a
jerÈ Wml,amk iy wkqudk u; mokï jQ jHdmdrfha ienE
wdksYxi ldg ldg;a wjfndaO jkafka 2015-2019 rch fuka
uqia,sï Pkao u; r|d mj;sk ;j;a rchla ìys jQ odgh' tjka
wdKavqjla fï rfÜ bia,dï wka;jdoh me;sÍu je<elaùug
lsisÿ mshjrla fkd.kakd nj wm wjfndaO lr .; hq;=h'
2023 iema;eïn¾ 22 mdial= bßod fndaïn m%ydrh ms<sn|
md¾,sfïka;= újdofha § wêlrK wud;H úchodi rdcmlaI
uy;d 2016 § Y%S ,xldfõ bia,dóh wka;jdofha ;¾ckh .ek
uq,a jrg l:d l< wjia:dfõ § ;udf.au wdKavqfõ uka;%Sjreka
;udj úfõpkh l< wdldrh isysm;a lr ;snq‚' Tyq tu
wdKavqfõ wêlrK wud;Hjrhdj isáh o 2016 fkdjeïn¾ 18
jeks Èk bia,dï wka;jdoh iïnkaOfhka tu woyia m< l<
Èkg miq Èk ;j;a leìkÜ wud;Hjreka wg fofkl= iuÕ
udOH yuqjla mj;ajd leìkÜ m%ldYljrhd Tyqf.a m%ldYh
fndrejla nj fy<d oel ;sfí'
2019 wfma%,a 21 mdial= bßod m%ydrfhka miq fmd,sisfha
idudkH l%shd mámdáh úh hq;=j ;snqfKa meh 24la we;=<;
ufyaia;%d;ajrfhl= bÈßfha î jd¾;djla f.dkq lsÍu h' kuq;a
tjeks mshjrla Tjqka f.k ;snqfKa ke;' wjidkfha § úchodi
154 f.daGdNh rdcmlaI

rdcmlaI uy;d fï .ek Tjqkaf.a wjOdkh fhduq lrñka


fmd,siam;sjrhdg" kS;sm;sjrhdg iy fmd,sia uQ,ia:dk
fmd,sia mÍlaIljreka mia fofkl=g ,smshla ,sùfuka miq"
mdial= bßod urdf.k uefrk fndaïn m%ydr .ek md¾,sfïka;=
uka;%S úchodi rdcmlaI meñ‚,a,la l< njg î jd¾;djla
ufyaia;%d;ajrhl= bÈßfha f.dkq lr ;snqfKa m%ydrfhka
i;shlg muK miqj h'
md,k ;ka;%h
fjkia lsÍfï wr.,h

2 022 ud¾;= 31 Èk wdrïN ù" tu jif¾ cQ,s udifha


§ ud ckdêm;s Oqrfhka b,a,d wiafjk f;la mej;s
uyck fm<md,s iy m%pKavldÍ Woaf>daIK ish,a, isÿ jQ
ld, rduqj o ;SrKd;aul jeo.;alula orhs' 2022 ud¾;= hkq
fldaúâ-19 jix.;fhka miq Y%S ,xldfõ wd¾Ól m%fndaOhl
i,l=Kq fmfkkakg mgka .;a udihhs' fldaúâ-19 jix.;h
;sìh §;a" uf.a rch wd¾Ólh mj;ajd f.k hEug l< yels
iEu fohlau lrñka isáfhah' jix.;h ;sìh §;a ixj¾Ok
jHdmD;s È.gu lrf.k hkq ,eîh' 2021 fkdjeïn¾ udifha
§ ksu lrk ,o kj le,‚ md,u újD; lrk ,o w;r
2022 ckjdß udifha § fld<U jrdfha kef.kysr nyd¨ï
m¾hka;fha II wÈhf¾ bÈlsÍï lghq;= wdrïN lrk ,§'
jix.;h wdrïN ùfuka miq m<uq j;djg" 2022 ud¾;= udifha
§ udisl ixpdrl meñŒï ,laIfha iSudj blaujd .sfhah'
ks, uQ,H moaO;sh ;=,g jeäfhka úfoia.; fiajl fma%Yk
wdl¾IKh lr .ekSu i|yd remsh, mdùug bv fokq ,enqfõ
o 2022 ud¾;= 8 jeksod h'
2022 hkq Y%S ,xldj wmkhk l¾udka;j,ska jeäu
wdodhula ,enQ jir o úh' 2020 § m<uq f,dlavjqka lsÍu
l%shd;aul lrk úg mjd" lDIsld¾ñl yd ld¾ñl wxYj,
156 f.daGdNh rdcmlaI

fiajlhskag iudc ÿria:Ndjh iy wfkl=;a fi!LH


WmfoaYkj,g wkql+,j lghq;= lsÍfï fldkafoaish u;
Tjqkaf.a iqmqreÿ /lshdj, ksr; ùug bv §ug wms j. n,d
.;af;uq' 2020 jif¾ § wmf.a wmkhkj, wefußldkq
fvd,¾ w.fha wvqjla we;s jQ w;r" tu jif¾ iuia;
wmkhk wdodhu fvd,¾ ñ,shk 10"047la úh' kuq;a Y%S
,xldfõ jix.;fha WÉP;u wjia:dj iksgqyka l< 2021
jir" wmkhk i|yd jd¾;d.; jirla úh' b;sydifha
m<uq j;djg tu jif¾ § Y%S ,xldfõ wmkhkh wdodhu
wefußldkq fvd,¾ ñ,shk 12"499la olajd jeä úh' 2022 jir
o wmkhk wdodhu wefußldkq fvd,¾ ñ,shk 13"106 olajd
jeä ùfuka i¾jld,Sk jd¾;d ì| fy<k ,o jirla úh' fï
wd¾Ól m%;sM, udOHj, m< fjñka ;snQ w;r" l=uka;%KldÍ
msßia fï m%.;sh ie,ls,a,g .ksñka isáhy'
wmkhkhg wu;rj ixpdrl jHdmdrh o kÕd isgqùug
uf.a rch l< yels iEu fohlau lrñka isáfhah' fldaúâ-19
jix.;hg fmr Y%S ,xldj ixpdrl jHdmdrfha msì§ula
w;aú¢ñka isá w;r 2020 ckjdß iy fmnrjdß udij,
ixpdrl meñŒu ms<sfj<ska 228"434 iy 207"507 úh' 2020 ud¾;=
udifha § fldaúâ-19 jix.;h ms<sn|j f,dju oekqj;a ùu;a
iuÕ ixpdrl meñŒfï ixLHdj 71"370 olajd wvq úh' 2020
wfma%,a isg fkdjeïn¾ olajd ixpdrl meñŒï iïmQ¾Kfhkau
k;r úh' 2020 foieïn¾ udifha isg ixpdrlhska b;d iq¿
jYfhka wdmiq tkakg mgka .;af;a 2020 foieïn¾ udifha §
ixpdrlhka 393la meñŒu;a iuÕh' t;eka isg ixpdrlhska
b;d l=vd ixLHdjla jqjo È.gu rg ;=,g meñ‚fhah' 2021
m<uq ld¾;= ;=k ;=< ixpdrl meñŒï fufia úh( ckjdß
1"682¦ fmnrjdß 3"366¦ ud¾;= 4"581¦ wfma%,a 4"168¦ uehs 1"497¦
cqks 1"614¦ cQ,s 2"429¦ wf.daia;= 5"040¦ iema;eïn¾ 13"547' 2021
wjidk ld¾;=fõ isg ixpdrl jHdmdrfha mqk¾Ôjkh my;
i|yka mßÈ úh'
2021 Tlaf;dan¾ 22"771
2021 fkdjeïn¾ 44"294
l=uka;%Kh 157

2021 foieïn¾ 89"506


2022 ckjdß 82"327
2022 fmnrjdß 96"507
2022 ud¾;= 106"500
2022 wfma%,a 62"980
2022 uq,a udi ;=k ;=< Y%S ,xldjg meñ‚ uq¿ ixpdrlhska
ixLHdj 285"000 blau úh' we;a; jYfhkau" 2022 uq,a udi
;=k ;=< ixpdrl meñŒï ixLHdj 2023 m<uq udi ;=k ;=<
ixpdrl meñŒï ixLHdjg b;d wdikak úh' rg ;=< ish,a,
h:d ;;a;ajhg m;a lsÍug wjYH jQfha m%udKj;a úfoaY
úksuh wdodhula mu‚' ixpdrl l¾udka;h ;=< we;s fjñka
mej;s m%fndaOh ksid ta wjYH úfoaY úksuh hï ;rñka fyda
,efnñka mej;sfhah' 2022 ud¾;= 8 jeks Èk isg ks, úksuh
wkqmd;slhg mdùug bv § ;sîfuka wm wfmalaId lf<a ks,
úksuh wkqmd;h iy l¿ fjf<|fmdf<a úksuh wkqmd;h
w;r mr;rh blaukska ke;s ù jeä úfoia.; fma%IK uqo,a
m%udKhla ks, moaO;sh ;=,g wdl¾IKh jkq we;s njhs'
fï ld,h ;=< uu úfoaY fiajd kshqla;s ld¾hdxYhg f.dia
Y%ñlhka ,laI 3la úfoaY /lshd i|yd heùfï b,lalhla o
Tjqkag ,nd ÿkafkñ'
fuu m%jK;djh È.gu mej;=fKa kï" 2022 hkq
Y%S ,xldj fldaúâ-19 jix.;fhka miq m%lD;s ;;a;ajhg
m;afjk jir njg m;a ùug bv ;snq‚' kuq;a Bkshd wr.,h
2022 wfma%,a 9 isg wdrïN jQfha o" we;s fjñka ;snqKq tu
mqk¾Ôjkh je<elaùug h' uf.a úreoaOjd§ka 2022 wfma%,a$uehs
udij, foaYmd,ksl jYfhka wl¾uKH jQfha kï" ixpdrl
jHdmdrfha msì§u" úfoia.; fiajlhkaf.a fma%IK iy
wmkhk wdodhï ;=,ska fvd,¾ ysÕh ke;s ù wd¾Ólh
h<s;a ia:djr ùug bv ;snq‚' kuq;a 2022 ud¾;=$wfma%,a isg
foaYmd,k l=uka;%K" iy m%pKavldÍ Woaf>daIK Y%S ,xldfõ
ish,a, ;SrKh lrk m%d:ñl idOlh njg m;a úh' 2022
wfma%,a 28 jeks Èk jD;a;Sh iñ;s úiska ixúOdkh lrk ,o
158 f.daGdNh rdcmlaI

jevj¾ckhla w;r;=r úfrdaO;dlrejka úiska fld<U .=jka


f;dgqm<g hk ud¾.h wjysr lr ;sîu fya;=fjka" .=jka
u.Skag ish .uka u¨ o /f.k lsf,daóg¾ .Kkdjla .=jka
f;dgqm<g md .ukska hEug isÿ úh' fuh ys;du;du lrk
,o lvdlmam,aldÍ l%shdjla njg ixpdrl lafIa;%fha jD;a;Sh
iñ;s miqj udOH yuqjl § fpdaokd lr isáfhah'
2022 § úfoia fiajlhkaf.a fma%IK ,eîu by< hEu
je<elaùug" we;eï md¾Yaj tu uqo,a n,fha isák wh úiska
zfydrlï lrk’ neúka ,xldjg fma%IK heùu k;r lrk
f,i úfoia.; Y%ñlhkaf.ka b,a,d isáfhah' 2020 § fma%Yk
,eîï weußldkq fvd,¾ ñ,shk 7"104 úh' 2021 § th fvd,¾
ñ,shk 5"491 olajd my; jeà ;snqfKa jix.;h fya;=fjka
úfoaY.; Y%ñlhka oi oyia .Kkla kej; Y%S ,xldjg meñK
;sîu ksid;a" úfoaY /lshd i|yd hEug n,dfmdfrd;a;=fjka
isá oi oyia .Kklg fuu ld,h ;=< ráka msg;g .uka
lsÍug fkdyels jQ ksid;a h' 2022 § f,dalh újD; ùug mgka
f.k ;snqKq w;r" /lshd i|yd úfoia.; ùu o jeä ù ;snqKq
jd;djrKhl" úfoia.; Y%ñlhkaf.a fma%IK weußldkq
fvd,¾ ñ,shk 3"789 olajd ;jÿrg;a my; jegq‚' 2022 §
úfoia.; Y%ñlhkaf.a fma%IK my; jeàug meyeÈ,sju fya;=
jQfha úfoaYSh fma%IK ,xldjg tùfuka je<elaùfï foaYmd,k
jHdmdrhhs'
2023 cq,s 20 jeks Èk md¾,sfïka;=fõ § lïlre yd
úfoaY /lshd wud;H ukQI kdkdhlaldr iy cúfm kdhl
wkqr l=udr Èidkdhl w;r jpk yqjudrejla we;s úh'
tys § weu;sjrhd fpdaokd lr isáfha" ;u úfoaY úksuh
fma%IK Y%S ,xldjg tùfuka j<lsk f,i cúfm úfoaY.;
Y%ñlhskaf.ka b,a,d isá njh' tu fpdaokdj m%;slafIam l<
ck;d úuqla;s fmruqfKa kdhlhd m%ldY lf<a Tjqka we;a;
jYfhkau lSfõ úfoaY Y%ñlhka úYd, jYfhka fvd,¾
bmhSï Y%S ,xldjg tjk úg" tu fma%IK o zuqo,a’ hk fmdÿ
l=,lhg wh;a jk ksid th rdcmlaI,d fidrlï lrk njh'
ck;d úuqla;s fmruqfKa m%Odk f,alï á,aúka is,ajd iy
ysgmq md¾,sfïka;= uka;%S iqks,a y÷kafk;a;s fuu m%pdrK
l=uka;%Kh 159

jHdmdrfha m%Odk ld¾hNdrhla bgq l< wh f,i kï l<


kdkdhlaldr weu;sjrhd" úfoaY.; Y%ñlhka tjk fvd,¾
fidrlï lrk njg f.k hk ,o m%pdrh fya;=fjka úfoaY
fma%IK úYd, jYfhka wvq jQ nj o lSh' bka wk;=rej" iqks,a
y÷kafk;a;s úfoaY.; Y%ñlhkag Y%S ,xldjg uqo,a tùfuka
j<lsk f,ig b,a,d isák ùäfhda mg iudc udOH Tiafia
mq¿,a f,i m%pdrh úh'
2021 iy 2022 jirj, wmkhk wdodhu b;sydifha
by<u w.hka jd¾;d l< o" wmkhklrejka tu wmkhk
wdodhu furgg f.kajd fkd.;a w;r" wmkhklrejka"
wmkhk wdodhfuka fldmuK m%udKhla furgg f.k
tkafka o hkak .ek fidhd ne,Sug hdka;%Khla o fkd;snq‚'
fuh wOHhkh lr ksjerÈ l< hq;= ;;a;ajhls' úfoaYhkays
wmkhk wdodhu r|jd ;nd .ekSu jeäfhka ,dN ,eîug
we;s lEorlu ksid we;s jQjla o ke;skï ys;du;du isÿ lrk
,o lvdlmam,aldÍ l%shdjla o hkak .ek fkdfhla wkqudk
mej;sh yel'
iuyr wmkhklrejka ;u fvd,¾ wdkhklrejkag
jeä ñ,g úl=Kd wêl ,dN ,nk nj ug oek .kakg
,enq‚' l¿ fj<|fmdf<a úksuh wkqmd;hg idfmalaIj ks,
wkqmd;h wvq jQ ksid iuyr wmkhklrefjda úfoaYhkays
fvd,¾ r|jd ;ndf.k isáhy' úfYaIfhkau fldaúâ-19
jix.;h jeks úYd, jHikhlska miq rg h:d ;;a;ajhg m;a
fjñka mj;sk wjia:djl jHdmdßlhka iy wmkhklrejka
o rg fjkqfjka l< hq;= hq;=lï ;sfí' uf.a rch nÿ nr wvq
lf<a mqoa.,sl wxYhg wdfhdackh lsÍug iy ;u jHdmdr
mq¿,a lsÍug Ndú;d l< yels wdodhula Tjqkag ,nd §u
i|ydh'
nÿ nr wvq lsÍu" uyskao rdcmlaI wdKavqfõ o
m%;sm;a;suh uq,a .,la úh' 2015 § tu rch mrdchg m;a jQ
miqj we;s jQfha by< nÿ nrla iys; ;;a;ajhls' ud n,fhka
my lsÍu ksid kej; jrla by< nÿ m%;sY;hla mqoa.,hkag
yd jHdmdrj,g f.ùug isÿ ù ;sfí' iuyr wmkhklrejka
160 f.daGdNh rdcmlaI

2021 iy 2022 § ;u wmkhk wdodhu rg ;=<g f.k


fkdtafuka l=uk ;djld,sl ,dNhla ,nd .;a; o" oeka ta
uqo,g;a jvd jeä uqo,la nÿ f.ùu i|yd Tjqkag jeh jkq
we;' Bkshd wr.,hg tl;= jQ lKavdhïj, ixhq;sh foi
n,k úg we;eï wmkhklrejka foaYmd,k m%pdrj,g yiq
ù wjidkfha ;u jHdmdßl wjYH;djhkag iy rfÜ iuia;
wjYH;djhkag;a wys;lr ;Skaÿ ;SrK .;a njg ielhla ke;s
nj uf.a úYajdihhs'
uu fldaúâ-19 jix.;fha m<uq /,a,g id¾:lj uqyqK
ÿka w;r" ta fjkqfjka ck;djf.a me;af;ka ug ,enqKq ms<s.
ekSu fya;=fjka md¾,sfïka;=fõ ;=fkka foll nyq;rhla o
ug ysñ úh' bka miqj 2021 §" uu tkak;a lsÍfï fufyhqu
id¾:lj ksu lf<ñ' tuÕska 2021 wjidkh jk úg rg ;=,
idudkH ck Ôú;h kej; wdrïN lsÍug yels úh' 2022
fojk ld¾;=fõ § rg idudkH ;;a;ajhg ixl%uKh lrùug
uf.a úreoaOjd§ka ug bv ÿkafka kï" Tjqkag uf.a wdKavqj
fmr<Sug we;s wjia:dj .s,syS hkq we;' hqo iufha § mjd Y%S
,xldfõ wd¾Ólfha mej;s ia:dhs;djh yd j¾Okh cd;Hka;r
n,j;=kaf.a kHdh m;%h Y%S ,xldfõ l%shd;aul lsÍug
fydyels ùug fya;=jla yeáhg olajñka l,ska mßÉfþohl
wms Wmqgd oelajQ 2011 § fkda¾ùðhdkq rch iïmdokh lrjk
,o zfmdakaia T*a mSia’ keu;s jd¾;dfõ mjid ;snQ ldrKd
fuys § wms kej;;a isysm;a l< hq;=h' ud n,fhka my lsÍfï
taldnoaO foaYmd,k jHdmdrh 2022 ud¾;= 31 isg Èh;a jQfha
fï ksidh'
i¾j mdlaIsl wdKavqjla msysgqùu i|yd jQ b,a,Su 2022
wfma%,a udifha § o È.ska È.gu mej;=‚' ta y~ jeäfhkau
ke.=fKa jfrl ug iyh ÿka md¾Yaj w;ßkauh' fï jk úg
kj leìkÜ uKav,hla Èjqreï § .; ù ;snqfKa Èk lsysmhla
mu‚' ysgmq wud;H v,ia w,ymafmreu uy;d i¾j mdlaIsl
wdKavqjla msysgq úh hq;= njg;a" i¾j mdlaIsl wdKavqjlg
mdr lemSu i|yd w.%dud;Hjrhd we;=¿ wud;H uKav,h
b,a,d wiaúh hq;= njg;a mjiñka ud fj; ,smshla tjd ;snq‚'
ff;%ksldhsl uy kdysñjrekaf.ka o tjeksu wduka;%Khla
l=uka;%Kh 161

,enqKq miq uu wka;¾ ld,Sk wdKavqjla msysgqùug tlÕ jk


nj m%ldY lr isáfhñ' fjk;a md¾Yaj j,ska o wka;¾jdr
wdKavqjla i|yd fhdackd wm fj; ,enq‚' Y%S ,xld kS;s{
ix.uh" ,xld jd‚c uKav,h iy ;reK fn!oaO ix.uh
taldnoaOj rg ;=< foaYmd,k yd wd¾Ól ia:djr;ajh we;s
lsÍu iïnkaOfhka taldnoaO fhdackd ud,djla uydkdhl
ysñjreka fj; Ndr fok ,§' úOdhl ckdêm;s l%uh wfydais
lsÍu iy w.ue;sjrfhl=f.a m%Odk;ajfhka hq;a cd;sl iu.s
wdKavqjla msysgqùu fuu fhdackdjg we;=<;a úh'
2022 uehs 6 jk Èk mej;s leìkÜ /iaùfï § rfÜ
mj;sk ;;a;ajh ms<sn| §¾> idlÉPdjlska miq w.%dud;H
uyskao rdcmlaI uy;d ;ud w.ue;s Oqrfhka b,a,d wiajk nj
m%ldY lf<ah' 2022 uehs 07 jeks Èk ff;%ksldhsl uyd kdhl
ysñjre rfÜ mj;sk w¾nqoh úi£u i|yd ish¨ foaYmd,k
mlaIj, iyfhda.fhka wka;¾ld,Sk md,khla ia:dms; l<
hq;= nj kej; wjOdrKh l<y' 2022 uehs 9 jk Èk w¾nqoh
iïmQ¾Kfhkau kj ;,hlg f.k .sh m%;sl%shdjlg ;=vq ÿka
isÿùula isÿ úh' kslau hk w.ue;s uyskao rdcmlaI uy;dg
iuq §u i|yd wr,sh.y ukaÈrhg meñ‚ oyia ixLHd; Y%S
,xld fmdÿck fmruqfKa wdOdrlrejka /iaùula meje;a
jQ w;r Tjqkaf.ka we;efula .d¨ mdf¾ wr,sh.y ukaÈrh
bÈßfha msysgqjd ;snQ zuhskd-f.da-.u’ kñka wmydid;aul f,i
kï fldg ;snqKq úfrdaO;dlrejkaf.a l=vdrï iuQyhlg myr
ÿkay'
bka wk;=rej Tjqka .d¨ uqjfodrg md .ukska f.dia
f.daGd-f.da-.u l+vdrï k.rhg o myr ÿkay' oYl .Kkdjla
mqrd" Y%S ,xldfõ m%;sjd§ foaYmd,k mlaI iy lKavdhïj,
wdOdrlrejka w;r fndfyda .egqï ygf.k we;' kd,kao
t,a,dj, ;reK uka;%Sjrhdf.a Ôú;h wjika l< 1997 tcdm-
tcksi .egqu jeks m%;sjd§ foaYmd,k mlaIj, jdyk fm<md<s
w;r fjä yqjudre isÿ jQ wjia:d mjd ;sì‚' kuq;a 2022 uehs
9 jk Èk rg mqrd we;s jQ m%pKav;ajh iïmQ¾Kfhkau w¨;a
uÜgul isÿùula úh' wod< foaYmd,k mlaIj, wdOdrlrejka
rg mqrd isáh o" w;S;fha foaYmd,k mlaI w;r .egqï tu
162 f.daGdNh rdcmlaI

isoaêh we;s jQ m%foaYfhka Tíng lsis úfgl me;sr .sfha ke;'


foaYmd,k mlaI w;r .egqï" fndfyda úg uy mdf¾ .=áneg
yqjudrejla f,i isÿ ù t;ekska wjika úh'
kuq;a 2022 uehs 9 jk Èk wr,sh.y ukaÈrh wi, iy
.d¨ uqjfodr .egqï j,ska miq Y%S ,xld fmdÿck fmruqfKa
wdOdrlrejka wdmiq ksfjia n,d hñka isá nia r:j,g rg
mqrd ;eka ;eka j, m%ydr t,a, lrk ,§' uehs 9 jeksod
rd;%sh mqrdjg" Y%S,fmdfm wdOdrlrejkaf.a" md¾,sfïka;=
uka;%Sjrekaf.a iy weu;sjrekaf.a ksfjiaj,g l%udkql+,j
.sks ;nk ,oafoa fmr ie,iqula meyeÈ,sj fmkakqï lrk
wdldrhgh' fuu m<s .ekSï m%ydrj, È wr.,lrejka úiska
wdKavq mlaIfha ue;s weu;sjreka 70lg wêl msßilf.a
foam<j,g ydks lr .sks ;enQy'
rg mqrd isák Y%S,fmdfm wdOdrlrejkaf.a ;j;a ksjdi
700lg wêl ixLHdjlg iy foam<j,g ixúOdkd;aul
uer l,a,s úiska w,dN ydks isÿ l< w;r" fï isoaëkaj,ska
mqoa.,hka 300lg wêl msßila ;=jd, ,enQy' fuu isÿùïj,ska
mqoa.,hka 10 fofkl= muK Ôú;laIhg m;a jQ w;r ksÜgUqfõ
§ uer msßila úiska myr § >d;kh lrk ,o md¾,sfïka;=
uka;%S wurlS¾;s w;=fldar, iy Tyqf.a fmd,sia wdrlaIlhd o
Bg we;=<;a h' ñkSure l,a,sh meh lsysmhla hk ;=reu u<
isrere tu ia:dkfhka bj;a lsÍug fmd,sishg bv § ;snqfKa
ke;'
rg mqrd m%pKav;ajh me;sr hoa§ w.ue;s uyskao rdcmlaI
uy;d b,a,d wia úh' uyskao rdcmlaI uy;d w.ue;s Oqrfhka
b,a,d wia ù ;sìh §;a tÈk rd;%sfha m%pKavldÍ msßia wr,sh.y
ukaÈrh jeg,Sh' m%pKavldÍka wr,sh.y ukaÈrhg we;=¿ ùu
je<elaùu i|yd ysgmq w.ue;sjrhdf.a wdrlaIl ks,OdÍkag
È.ska È.gu l÷¿ .Eia m%ydr t,a, lsÍug isÿ úh' uehs 10 jeks
Èk w¨hu ysgmq w.ue;sjrhd iy Tyqf.a mjqf,a wh wr,sh.y
ukaÈrfhka bj;a lsÍug ikakoaO yuqod Ng msßia iu;a úh'
fï m%pKav;ajfha miq lïmk Èk lsysmhla mej;=‚' úmlaI
foaYmd,k{hl= jk md¾,sfïka;= uka;%S l=udr fj,a.u uy;d
l=uka;%Kh 163

.uka .;a jdykhg lsishï msßila úiska m%ydrhla t,a, lr


;snqKq w;r uka;%Sjrhdg nrm;< ;=jd, isÿ ù ;snq‚' buÿj
m%dfoaYSh iNdfõ Y%S ,xld fmdÿck fmruqfKa iNdm;s ta'ù'
ir;a l=udr Tyqf.a ksjig t,a, jQ m%ydrhlska ñh .sfhah'
fï m%pKav;ajh uOHfha wdKavq fjkila i|yd jQ
b,a,Sïj,g m%;spdr jYfhka úmlaIfha uka;%Sjrhl= w.ue;s
Oqrhg m;a lsÍfï wjYH;djhla u;= úh' tu ksid uu úmlaI
kdhl ið;a fma%uodi uy;dg l;d lr w.ue;slu Ndr .kakd
fuka Tyqf.ka b,a,d isáfhñ' md¾,sfïka;=fõ nyq;rhla
fkdue;sj rg md,kh l< fkdyels nj mjiñka Tyq tu
b,a,Su m%;slafIam lf<ah' bka miq uu ir;a f*dkafialdg
l;d lr w.ue;slu Ndr .kakd fuka Tyqg wdrdOkd lr
isáfhñ' Tyq ug lSfõ" uu Tyqj w.ue;s yeáhg m;a lrk
njg m%isoaO m%ldYhla lr t;kska tydg lghq;= bÈßhg f.k
huqh lshdh' Tyqg msßkukq ,enQ ;k;=r Tyq tlajr ms<s.;af;a
ke;'
ta jk úg ;snqfKa leìkÜ uKav,hla fkdue;sj rgg
md,k wêldßhla fkdue;s ;;a;ajhlah' ta w;r;=r" iu.s ck
n,fõ.fha uka;%S lKavdhula ud yuqùug meñK fma%uodi
uy;d w.ue;s f,i m;a lr" miqj ckdêm;s Oqrfhka ud
b,a,d wia jkafka kï muKla w.ue;s Oqrh Ndr .ekSug
leu;s nj ug okajd isáfhah' tu fldkafoaish ms<s.ekSug
uu iQodkï fkdjqfhñ' uu tlai;a cd;sl mlaI kdhl rks,a
úl%uisxy uy;dg l;d lr w.ue;slu Ndr .kakd fuka Tyqg
wdrdOkd l< úg" lsisÿ mels,Sulska f;drj Tyq tu Oqrh Ndr
.;af;ah' tu ksid uu t;=udj kj w.ue;s f,i m;a lf<ñ'
2022 uehs ui wjika i;sh jk úg" Y%S ,xldfõ
iaffjÍ Kh m%;sjHqy.; lsÍfï ld¾hh i|yd uQ,H yd
kS;s WmfoaYlhka f,i ,id¾â iy la,s*¾â ydkaia kue;s
wdh;k n|jd .ekSug rch ;SrKh lf<ah' uu ¨;skka
fckrd,a úl=ï ,shkf.a kj hqo yuqodm;sjrhd f,i Wiia
l< w;r" jevn,k wdrlaIl udKav,sl m%OdkS ¨;skka
fckrd,a Yfõkaø is,ajd tu ;k;=f¾ iaÓr lf<ñ' 2022 cqks
164 f.daGdNh rdcmlaI

6 jk Èk íÆïn¾.a udOH wdh;kh iuÕ l, mq¿,a iïuqL


idlÉPdjl § uu m%ldY lf<a ug wid¾:l ckdêm;sjrhl=
f,i hEug fkdyels neúka uf.a Oqr ld,fha b;sß jir
fol wjika lsÍu uf.a wNsm%dh njhs' kej; ue;sjrKhlg
bÈßm;a fkdjk nj o uu tu idlÉPdfõ § mejiqfjñ' Y%S
,xldfõ isú,a hqoaOh wjidk lsÍu iy hqoaOfhka miq we;s jQ
kd.ßl ixj¾Ok jHdmD;shg kdhl;ajh §u jeks w;S;fha
l, odhl;ajhg iudk hula ckdêm;s yeáhg lsÍu uf.a
wNsm%dh nj uu tu iïuqL idlÉPdfõ § mejiqfjñ'
2022 cqks 9 jk Èk" oeka ;jÿrg;a wud;Hjrhl=
fkdjQ neis,a rdcmlaI uy;d md¾,sfïka;=fõ cd;sl ,ehsia;=
uka;%S Oqrfhka bj;a jQ w;r" mqrmamdvq jQ wiqkg jHdmdßl
Oïñl fmf¾rd kï lrk ,§' fmf¾rd uy;d uka;%Sjrfhl=
f,i Èjqreï §ug;a fmrd;=j" Tyq nÿ jxpd l< njg
fpdaokd lrñka iy Tyq f.úh hq;= nÿ f.jk f,ig n,
lrñka Woaf>daIlhka msßila Tyqf.a ksji wi,g /ia úh'
ixúOdkd;aul wr.,lrejka wdKavq mlaIfha uka;%Sjreka ìh
.ekaùug W;aidy l< wdldrh tu isÿ ùfuka fmkakqï flf¾'
miqj" fmf¾rd uka;%Sjrhd wdfhdack m%j¾Ok weu;sjrhd
f,i uu m;a lf<ñ'
2022 fmnrjdß udifha § ysgmq uqo,a wud;H neis,a
rdcmlaI uy;d bkaOk wdkhkh i|yd bkaÈhdfjka
weußldkq fvd,¾ ñ,shk 500l Khla ,ndf.k ;snq‚' 2022
ud¾;= udifha § Tyq w;HdjYH wdkhk i|yd ;j;a fvd,¾
ñ,shk 1"000la bkaÈhdfjka ,nd .;af;ah' Bg fmr 2022
ckjdß udifha § uy nexl= wêm;s lírd,a úiska bkaÈhdkq
uy nexl=j iuÕ tlÕ;djhlska wefußldkq fvd,¾ ñ,shk
400l iajema myiqlula ,ndf.k ;snq‚' 2022 ckjdß isg
ud¾;= olajd iy bka Tíng" bkaÈhdjg Y%S ,xldfjka f.úh
hq;= fvd,¾ ñ,shk 2"100 l f.ùï l,a oukq ,eîh' ud b,a,d
wia jQ miq;a" uf.a wkqm%dma;slhdf.a Oqr ld,h ;=< § bkaOk
iy wfkl=;a w;HjYH øjH wdkhkh lsÍug Y%S ,xldjg
yels jQfha bkaÈhdj úiska ,nd ;snqKq fï wefußldkq fvd,¾
ñ,shk 4"000la muK jákd uQ,H m%jdyh ksidh' w¾nqoldÍ
l=uka;%Kh 165

fudfyd;l l< fuu fkduiqre Wmldr fjkqfjka bkaÈhdjg


uf.a yDohdx.u lD;{;djh m< l< hq;= h' 2022 wjidkh
jk úg Y%S ,xld wd¾Ólh ia:djr lsÍug yels jQ uQ,slu
fya;=jla jQfha fï bkaÈhka wdOdrh'
2022 wfma%,a 26 jeks Èk" uu f,dal nexl=fõ Y%S ,xldfõ
wOHlaIjrhd iuÕ idlÉPdjla meje;ajQ w;r tys § wd¾Ól
w¾nqofhka ñ§u i|yd Y%S ,xldjg fvd,¾ ñ,shk 600la olajd
uqo,la ,nd §ug f,dal nexl=j tlÕ úh' fuu wruqo,a j,ska
wefußldkq fvd,¾ ñ,shk 350 - 400 olajd m%:ufhka o" b;sßh
miqj o ,nd §ug kshñ;j ;snq‚' fuu f,dal nexl= zyÈis w¾nqo
m%;spdr meflach’ hgf;a m%uqL;djh ,enqfKa wjodkug ,la
úh yels lKavdhïj,g iudc wdrlaIdj iemhSu" w;HdjYH
T!IO iy fi!LH fiajd wLKavj iemhSu" øj fmÜfg%da,shï
.Eia wdkhkh lsÍu iy lDIsld¾ñl M,odhs;dj iy cd;sl
wdydr iqrlaIs;;dj h<s ia:dms; lsÍu i|yd fmdfydr iy îc
wdkhkh lsÍu h' fuu yÈis w¾nqo m%;spdr meflach hgf;a"
cqks ui wjidkfha §" ,sfg%da .Eia iud.u úiska iemhqïlre
iuÕ f,dal nexl=fõ wkq.%yh iys; .súiqula w;aika lrk
,o w;r" udi y;rla i|yd Y%S ,xldjg .Eia fug%sla fgdka
100"000la wLKavj iemhSu tu.ska iy;sl lrk ,§' fuu
f,dal nexl= jevigyk hgf;a wdkhkh wdrïN ùfuka
miqj .Eia ysÕh wjika úh' flfia fj;;a ta jk úg ud
b,a,d wiaù ;snq‚'
fï wdldrhg bkaÈhdfjka yd f,dal nexl= iyk meflac
idlÉPd lr ;yjqre lr f.k ;snqK o iemhqï meñŒug
ld,hla .; úh' tneúka 2022 cqks udifha § iqmqreÿ NdKav
ysÕhka W;aikak jQ w;r" .Eia fyda bkaOk b,a,d fldamhg
m;a mdßfNda.slhska úiska ud¾. wjysr lrñka mj;ajk
Woaf>daIK iq,n oiqkla úh' cqks ueo § ,enqKq .Eia f;d.
hla frday,a" fydag,a iy wdodykd.dr fj; fhduq lrk ,§'
2022 cqks wjika ùu;a iuÕu oeä bkaOk ysÕhla we;s jQ
w;r" cqks 27 uOHu rd;%sfha isg cQ,s 10 olajd n,meje;afjk
mßÈ w;HdjYH fiajdjkag wkqhqla; jdyk i|yd muKla
bkaOk ,nd fok njg ksfõokhla ksl=;a lrk ,§' fï
166 f.daGdNh rdcmlaI

;;a;ajh ;=<" jydu bkaOk wdkhkh lsÍu i|yd ;sfnk


uqo,a fhdojk fuk uu uy nexl= wêm;sjrhdg iy wod<
n,OdÍkag Wmfoia ÿkafkñ' t<fUk uy lkakh i|yd hQßhd
fmdfydr ñ, § .ekSu i|yd wefußldkq fvd,¾ ñ,shk 55l
Khla i|yd bka§h wmkhk wdkhk nexl=j iuÕ .súiqulg
o leìkÜ wkque;sh ysñ úh'
2022 cQ,s udifha uq,a Èkj, bkaOk ysÕh W.% úh'
fmdÿ m%jdyk fiajd lmamdÿ isÿ úh' w;HdjYH wdydr øjH
m%jdykhg o oeä n,mEula t,a, úh' rcfha fiajlhka ;u
rdcldßhg meñŒu iSud l< w;r fm!oa.,sl wxYh o tjeks
iSud l%shd;aul lf<ah' frday,aj, ffjoH iemhqï iy .s,ka r:
fiajdj,g o n,mEï t,a, úh' fm!oa.,sl nia r: ysñhkaf.a
ix.uh i|yka lf<a bkaOk fkdue;slu fya;=fjka nia r:
Odjkh idudkH Odß;dfjka ishhg 5lg muKla iSud ù we;s
njh' ãi,a ,Sg¾ 40la .ekSu i|yd flá ÿr nia r: ysñhkag
Èk y;rla muK bkaOk fmda,sïj, /£ isàug isÿ jQ kuq;a
Tjqkag tu bkaOk j,ska nia r:h Odjkh l, yels jQfha
tla Èkla mu‚' md¾,sfïka;= uka;%S úu,a ùrjxY m%ldY lf<a
bkaOk ysÕh fya;=fjka fï jk úg ck;dj ;uka úiskau
we¢ß kS;sh mkjdf.k isák ;;a;ajhla rg ;=, mj;sk njhs'
fï wkqj 2022 cq,s ui uq,a i;sfha bkaOk iïnkaOfhka
mej;s ;;a;ajh 2022 ud¾;= wjika i;sfha úÿ,sh iemhqu
iïnkaOfhka mej;s ;;a;ajhg fndfyda ÿrg iudk úh'
;;a;ajh fl;rï nrm;< ùo h;a" Y%S ,xldfõ ish¨
wd¾Ól wNsfhda. fvd,¾ ysÕh iuÕ iïnkaO ù we;s kuq;a
uqo,a weu;sjrhdg fvd,¾ iemhqu jeä lsÍug ie,iqula
fkd;sîu hk moku u; Oïñl fmf¾rd weu;sjrhd w.ue;s
rks,a úl%uisxy uy;d ish uqo,a weu;slfuka bj;a úh hq;=
hehs fhdackd lf<ah' rg ;=< mj;sk ;;a;ajh fya;=fjka rks,a
úl%uisxy uy;d w.%dud;H Oqrhg m;aùfuka miq" l,l isg
wl%Shj mej;s úfrdaO;d jHdmdrh h<s;a mK .ekaú‚' 2022
cQ,s 4 jk Èk fld<U u,a mdf¾ w.ue;s ld¾hd,h bÈßmsg
Woaf>daIKhla meje;aúK' 2022 cq,s 9 jeks Èk uy mßudK
úfrdaO;djhla m%ldYhg m;a lrk ,oafoa fuu ikao¾Nh
l=uka;%Kh 167

;=<h' cq,s 8 yd 9 hk Èkj, fld<U fldgqj ckdêm;s


ukaÈrh wi,g úfrdaO;dlrejkag we;=¿ ùu j<lajd,ñka
;ykï ksfhda.hla ksl=;a lrk f,i fmd,sish l< b,a,Su
fld<U ufyaia;%d;a wêlrKh m%;slafIam lf<ah'
cq,s 8 jeksod rd;%sfha niakdysr m<df;a we;eï m%foaYj,g
rch fmd,sia we¢ß kS;sh mekjQ úg" Y%S ,xld kS;s{ ix.uh
uyck Woaf>daIKj,g fmr fmd,sia we¢ß kS;sh mekùu
fy<d ÿgqfõ fuu l%shdud¾.h meyeÈ,sju woyia m%ldY lsÍfï
ksoyi yd úiïuq;sh ue~,Sfï wruqfKka lrk ,oaola nj
mjiñks' 2022 cq,s 8 jk Èk" wdrlaIl yuqod uQ,ia:dkfha
isg fufyhqï ueÈßh ckdêm;s ukaÈrhg f.k hk f,i uu
wdrlaIl f,alï lu,a .=Kr;akg Wmfoia ÿkafkñ' 2022 uehs
9 jeks Èk rd;%sfha wr,sh.y ukaÈrfha § ysgmq w.ue;s we;=¿
msßi bj;a lsÍug yuqod msßia f.kajd .ekSfï § wmg we;s
jQ whym;a w;aoelSu ksid ish¨ wdrlaIl m%OdkSka ckdêm;s
ukaÈrhg le|jd .ekSug uu fï mshjr .;af;ñ' 2022 cQ,s 9
jk Èk WoEik 8'00 g niakdysr m<df;a iuyr m%foaYj,g
mkjd ;snQ fmd,sia we¢ß kS;sh bj;a lrk ,§'
bkaOk we;=¿ w;HdjYH øjH ysÕh uq,a lr .ksñka
fuu úfrdaO;djh meje;aùug kshñ;j ;snqK o" tu NdKav
fndfyduhla cQ,s 9 jeksod fyda Bg miq Èkj, § fld<Ug
meñŒug kshñ;j ;snq‚' m%udo jQ .Eia fug%sla fgdka 3700lg
wêl m%udKhla /.;a fk!ldjla cQ,s 9 jeksod fld<Ug fiakaÿ
úh' bka§h Kh myiqlu hgf;a ñ, § .;a fmdfydr fug%sla
fgdka 44"000la /.;a fk!ldjla o cQ,s 9 jeksod fld<Ug
meñ‚fhah' cQ,s 10 jk Èk ;j;a .Eia f;d.hla meñ‚fhah'
2022 cQ,s 9 jk Èk WoEik wdrlaIl f,alï" hqO" kdúl"
.=jka yuqodm;sjreka" fmd,siam;sjrhd iy rdcH nqoaê fiajfha
wOHlaIjrhd ckdêm;s ukaÈrfha ia:dms; lr ;snQ fufyhqï
ueÈßhg meñK isáhy' wdKavqfõ ie,iqu jQfha ish¨ m%fõY
ud¾. wjysr lsÍu ;=,ska úfrdaO;dlrejka fld<Ug meñŒu
je<elaùuhs' kuq;a tjeks ud¾. ndOl fld;eklj;a ia:dms;
lr fkd;snQ w;r" Woaf>daIlhka lsisÿ wjysrhlska f;drj
ckdêm;s ukaÈrh fj; meñ‚fhah'
168 f.daGdNh rdcmlaI

fmrjre 10'30 g muK ud jydu ckdêm;s ukaÈrfhka


msgúh hq;= nj wdrlaIl f,alï yd yuqod m%OdkSka ug lshd
isáfhah' ta fjk úg Woaf>daIlhska ckdêm;s ukaÈrh jg,d
mehlaj;a .; ù ;snqfKa ke;' Bg fmr Èk" uf.a wdrlaIl
wxYfha ks,OdÍkaf.a Wmfoia mßÈ wm yÈis wjia:djl §
m%fhdackhg .ekSu i|yd we֕ iy fjk;a oE iys;j .uka
u¨ folla iQodkï fldg ;snq‚' wm tu .uka u¨ /f.k
my<g meñK wmf.a jdykj,g k.sk úg" Woaf>daIlhka
bÈß f.aÜgqj lvdf.k ckdêm;s ukaÈr mßY%hg we;=¿ úh'
fï ish,a, isÿ jk w;r;=r neis,a o ckdêm;s ukaÈrfha
isá w;r" Tyq o wfma jdykhg ke. .;a miq" wms ckdêm;s
ukaÈrfha miqmi f.aÜgqjlska wi, msysá kdúl yuqod l|jqr
;=<g we;=¿ jQfhuq' wmj iqrlaIs;j tu ia:dkfhka bj;g
f.k hEug wjYH jevms<sfj< kdúl yuqodm;sjrhd ie,iqï
fldg ;snq‚' fï jk úg úfrdaO;dlrejka ckdêm;s ukaÈrh
;=<g msúi ;snqKq nj kdúl yuqod l|jqf¾ rEmjdyskS ;srj,ska
wmg oel .; yels úh'
kdúl yuqodj úiska jrdfha hd;%d folla iSrefjka
;nd ;snQ w;r wms bka tllg f.dv jQ miq wfkla hd;%dj
Bg m%;súreoaO ÈYdjg heùfuka ud .uka lrkafka l=uk
hd;%dfõ oehs msgia;r lsisjl=g;a oek .ekSug fkdyels f,i
ie,iqï fhdod ;snq‚' Woaf>daIlhka ckdêm;s ukaÈrhg lvd
je§fuka miq Y%S ,xld fmdÿck fmruqfKa uka;%Sjreka 16
fofkl=f.ka hq;a lKavdhula ug ,smshla ,shñka ckdêm;s
Oqrfhka b,a,d wiafjk fuka uf.ka b,a,d isáfhah' tu
,smshg v,ia w,ymafmreu" uydpd¾h pkak chiquk" wdpd¾h
kd,l f.dvfyajd" uydpd¾h pß; fyar;a" jika; hdmd
nKavdr" ä,dka fmf¾rd we;=¿ msßila w;aika lr ;snq‚' fï
w;r w.%dud;H rks,a úl%uisxy uy;d úiska md¾,sfïka;=j
ksfhdackh lrk foaYmd,k mlaI kdhlhskaf.a yÈis /iaùula
o le|jd ;snq‚' mlaI kdhlhska .kakd ´kEu ;SrKhlg .re
lrk nj uu w.%dud;Hjrhdg oekqï ÿkafkñ' uu ckdêm;s
ukaÈrfhka kslau hEu;a iuÕu nkaÿ, .=Kj¾Ok" uyskao
wurùr iy Oïñl fmf¾rd hk wud;Hjre Tjqkaf.a leìkÜ
l=uka;%Kh 169

wud;H Oqrj,ska b,a,d wia jQy'


bka miq tu oji we;=<; ckdêm;s f,alï ld¾hd,h"
w.ue;s ld¾hd,h iy w.%dud;Hjrhdf.a ks, ksji jk
wr,sh.y ukaÈrh o Woaf>daIlfhda b;d blaukska w;am;a lr
.;ay' w.%dud;H rks,a úl%uisxy uy;df.a fm!oa.,sl ksjig
o Woaf>daIlhka .sks ;enQy' uu wjqreÿ foll=;a udi kjhla
jeks ld,hla Y%S ,xldfõ ckdêm;s ù isáfhñ' fï ld,fhka
wjqreÿ foll=;a udi myla uu Ôj;a jQfha uf.a fm!oa.,sl
ksjfiah' 2022 ud¾;= 31 jeks Èk rd;%sfha uf.a fm!oa.,sl
ksji wjg mej;s Woaf>daIKh ksid ug jeä wdrlaIdj
i|yd ckdêm;s ukaÈrfha mÈxÑhg hEug isÿ úh' kdhlhska
fjkila we;s lsÍug W;aidy lrk úg" uyck;dj o thg
iydh Èh hq;=h" ke;fyd;a ish,a, .uka lrkqfha wdmiaigh'
2022 isÿùï j,ska miqj" ;ukaf.a wdrlaIdj flfia fj;;a"
;u wi,ajdiSkaf.a wdrlaIdj .ek is;dj;a" lsisÿ kdhlfhl=
ckdêm;s" w.ue;s fyda weu;s jeks Oqrhlg m;aùfuka miq
;ukaf.a fm!oa.,sl ksjdij, È.gu Ôj;a fkdjkq we;'
fld<U jrdfhka msg;a jQ wms ;%sl=Kdu,hg f.dia
kdúl yuqod l|jqf¾ rd;%sh .; lr" miq od fy,sfldmagrfhka
lgqkdhl .=jka yuqod l|jqrg meñK fojeks rd;%sh .=jka
yuqod l|jqf¾ .; lf<uq' miq od rd;%sfha wms .=jka yuqod
.=jka hdkhlska ud,Èjhskg mshdir lr 2022 cQ,s 12 jk Èk
w¨hu 3'00 g muK udf,a w.kqjr fj; <Õd jQfhuq' udf,a
isg lsf,daóg¾ 200la muK ÿßka msysá ¥m;l fydag,hl
ug kjd;eka §ug ud,Èjhska rch lghq;= lr ;snQ w;r wms
fndaÜgqfjka tu fydag,hg <Õd jk úg WoEik ù ;snq‚'
t;ekska fm!oa.,sl .=jka hdkhlska wms isx.mamQrej n,d
hEug ie,iqï lr ;snqK;a" bka§h n,OdÍka fuu fm!oa.,sl
.=jka hdkhg udf,a n,d hEug wjir § ;snqfKa ke;' tu
ksid" jd‚c .=jka hdkhlska isx.mamQrejg hEu i|yd m%fõY
m;% fjka lr .kakd fuka uu Wmfoia ÿkafkñ' ta wkqj wms
fi!È .=jka fiajfha .=jka hdkhlska isx.mamQrejg .sfhuq'
ud,Èjhska rch ug fydag,fha isg .=jka f;dgqm<g
170 f.daGdNh rdcmlaI

hEug;a t;eka isg isx.mamQrejg hEug;a wjYH ish¨ lghq;=


iQodkï lr ;snq‚' ud iuÕ uf.a ìß| iy wdrlaIl ks,OdÍka
fofokl=o .ukg tla ù isáhy' ud,Èjhsfka isá wjia:dfõ
§ ud ráka msg isák ksid uu w.ue;s rks,a úl%uisxy uy;d
jev n,k ckdêm;sjrhd f,i m;a lf<ñ' isx.mamQrefõ § ud
we;=¿ msßi .=jka f;dgqmf<a § ms<sf.k fydag,hlg /f.k
hkq ,enQ w;r tys§ ud kjd;eka .kakd ;Ügqj iqrlaIs; lsÍug
ish¨ lghq;= iQodkï lr ;snq‚' isx.mamQrejg meñŒfuka miq"
foaYmd,k mlaI kdhlhka uf.ka l< b,a,Sug .re lrñka
bÈß Èk lsysmfha § uu ckdêm;s Oqrfhka bj;a jk nj uu
l:dkdhl uyskao hdmd wfíj¾Ok uy;dg oekqï ÿkafkñ'
ta fjk úg w.ue;s rks,a úl%uisxy uy;dg ckdêm;s Oqrh
,nd §ug uu ys; yodf.k ;snqfKa rfÜ kS;sh yd iduh h<s
ia:dms; l< yels tlu mqoa.,hd Tyqh hk ks.ukhg ud
meñK isá ksidh'
rg ;=< kS;sh yd iduh h<s ia:dms; lf<a kï wd¾Ólhg
wjYH úfoaY úksuh bfígu ,efnkq we;' flfia fj;;a"
2022 cq,s 13 jeks Èk mej;s foaYmd,k mlaI kdhlhskaf.a
iy md¾,sfïka;= lghq;= ms<sn| ldrl iNdfõ taldnoaO /
iaùfï § ;SrKh lr ;snqfKa Woaf>daIlhka i;=gq lsÍu
;=<ska mj;sk ;;a;ajh iukh lsÍu i|yd w.%dud;H rks,a
úl%uisxy uy;d o ish Oqrfhka bj;a úh hq;= njh' flfia
fj;;a w.ue;s úl%uisxy b,a,d wia jQfha ke;' Tyq Bg fmr
m%ldY lr ;snqfKa kj rchla msysgqjk ;=re ;uka ish Oqrfha
/£ isák njhs' cQ,s 14 jeksod uu ckdêm;s Oqrfhka b,a,d
wiaùfï ,smsh md¾,sfïka;=fõ l:dkdhljrhd fj; heõfjñ'
kS;sh yd iduh wka;hg ì|jeàu

id uh mj;sk ld, j, § fmd,sisfha iy yuqodfõ


m%Odk ld¾hh jkafka kS;sh yd iduh iy
wdKavql%u jHjia:dj wdrlaId lsÍu iy m%cd;ka;%jd§j f;aÍ
m;a jQ ckdêm;sjrhd iy rch wdrlaId lsÍuhs' 1971 iy
1987-1989 ld,fha" rdcH n,h w,a,d .ekSfï wruq‚ka ck;d
úuqla;s fmruqK Èh;a l, ikakoaO ler,s folla fï rg
w;aú| we;' ck;d úuqla;s fmruqK fld;rï W;aidy l<;a"
Tjqka lsis úfgl;a tl, uyck Pkaofhka f;aÍ m;a jQ wdKavq
n,fhka my lsÍu ;nd" tu b,lalhg <x ùugj;a yels jQfha
ke;' ^t,aààBh uq¿ rgu fkdj bka fldgila muKla w;am;a
lr .ekSu wruqKq lr .;a ksid tu ixúOdkfha l%shd fuys§
.Kka .; fkdyel&'
fï rg jHjia:duh l%shdj,shg msáka foaYmd,k
n,h w,a,d .ekSfï W;aidyhla id¾:l ùfï wdikakhgu
meñ‚ wjia:d jQfha 2022 uehs 9$10 iy 2022 cQ,s 9 isÿùï
h' rfÜ jHjia:dms; ms<sfj; iqrlaIs; jQfha flia .il
fjkisks' 2022 uehs iy cQ,s wr.,h W;aikak jQ udij,
wdKavq mlaIh" m%Odk úmlaIh" fmd,sish iy ;%súO yuqodj
fn,ySk ;;a;ajhlg m;a jQ w;r" uy mdf¾ fik. fufyh
jQ m%pKavldÍ wr.,lrejka n,j;a ù isáfhah'
172 f.daGdNh rdcmlaI

iduh mj;sk ld,hka j, ;%súO yuqodfõ iy nqoaê


wxYj, uQ,sl rdcldßh wdKavql%u jHjia:dj wdrlaId lsÍu
jk w;r" Tjqkaf.a ;j;a rdcldßhla jkafka wdmod wjia:dj,
§ isú,a n,OdÍkag iydh ùuh' 2020 ud¾;= udifha isg
ikakoaO yuqodj;a" fmd,sish iy nqoaê wxY;a hk ish,a,kau
fi!LH n,OdÍkag fldaúâ-19 jix.;hg uqyqK §u i|yd
Wmldr lrñka fuu fojk rdcldßfha ksr; jQy' fi!LH
n,OdÍkag ;ksju l< fkdyels jQ wdidÈ;hkaf.a wdY%s;hka
fidhd .ekSu iy ksfrdaOdhk l%shdud¾. n,d;aul lsÍu jeks
ld¾hhka ikakoaO yuqod iy nqoaê wxY úiska b;d fyd¢ka bgq
lrk ,§' fi!LH n,OdÍkag iyh ùug ;%súO yuqod ffjoH
n<ldhka fhoùu ksid tkak;a ,nd §u o läkñka isÿ úh'
fuu fmdÿ W;aidyh ;=< fi!LH n,OdÍka iy ;%súO yuqodj
w;r úfYaI ne£ula we;s jQ nj o wms ckudOHfhka ÿgqfjuq'
fmr mßÉfþohl i|yka l< wdldrhg ug úreoaOj
m%pKavldÍ Woaf>daIK 2022 ud¾;= 31 Èk isg wdrïN jQfha
tkak;a jHdmdrh id¾:lj iïmQ¾K lr" rg jix.;fhka
f.dv tñka isá wjia:dfõ h' ;%súO yuqodj iy nqoaê wxY ta
jk úg;a isáfha wdmod iyk i,ik udkisl;ajfhah' fï
rfÜ nqoaê wxY iy ikakoaO yuqod fndfyda ÿrg ;%ia;jdohg
tfrysj igka lsÍug yqre ù isáfhah' tu ksid" neÆ ne,aug
kdhl;ajhla ke;s" neÆ ne,aug iajhx isoaO" neÆ ne,aug
idudkH mqrjeishkaf.ka iukaú; kuq;a ixúOdkd;aul
lvdlmam,aldÍka úiska fufyhjk" m%pKavldÍ Woaf>daIK
Tjqkag w¨;a w;aoelSula jkakg we;'
jir wdrïNfha isgu bkaOk iy .Eia ysÕh fya;=fjka
rg mqrd bkaOk msrjqïy,a iy .Eia wf,úie,a wdY%s;j
bkaOk iy .Eia b,a,d ks;r ks;r l=vd mßudK iajhx isoaO
Woaf>daIK we;s ùfï m%jK;djhla o úh' tneúka ud¾;= ui
31 isg wdrïN jQ ixúOdkd;aul wdKavq úfrdaë Woaf>daIK
o tu úfrdaO;dj,u È.=jla f,i nqoaê wxY jrojd jgyd
.;a;d o úh yels h' flfia fj;;a" 2022 ud¾;= ui 31 isg
wm w;a ÿgqfõ NdKav ysÕh ms<sn| Woaf>daIK jHdmdrhla
fkdj j;auka ckdêm;sjrhd iy rch n,fhka my lsÍfï
l=uka;%Kh 173

foaYmd,k jHdmdrhls' fuu foaYmd,k jHdmdrh u.ska


m%pKavldÍ Woaf>daIlhka n,uq¿ .kajd iudc udOH yryd
tjk ix{djlska rfÜ ´kEu ;ekl m%pKav;ajh uqod yeÍfï
yelshdj m%j¾Okh lr ;sfnk wdldrh wms ÿgqfjuq'
2022 uehs 9 iy 10 isÿùïj,ska fmkakqï lf<a fï
Woaf>daIK fufyhjk whg b,lalhla wdikakfha b;d
flá fõ,djlska m%pKavldÍ lKavdhï tla/ia lr Tjqka
,jd b;d id¾:lj ´kEu foam<la úkdY fldg .sksn;a l<
yels nj h' ´kEu f.dvke.s,a,lg id¾:lj .sks ;eîug
wod< msßia oek isá njo meyeÈ,s úh' ler,s flda,dy, fï
rgg w¨;a fohla fkdfõ' wms 1950 .Kkaj, isg jd¾.sl
flda,dy, w;aú| we;af;uq' kuq;a tajd jd¾.sl ffjrh u;
mokï jQ fld,a,lEï iuÕ uqiq jQ flá ld,Sk m%pKav msmsÍï
úh' kuq;a 2022 § isÿ jQfha Bg yd;amiskau fjkia fohls -
th jHjia:duh l%shdj,shg msáka wdKavq fjkila we;s lsÍu
b,lal lr .;a" jßka jr ixúOdkd;aul m%pKav;ajh uqod
y<" ;sridr jHdmdrhla úh'
ixúOdkd;aul m%pKavldÍka msßilg lsisÿ ndOdjlska
f;drj fld<Ug meñK ckdêm;s ukaÈrh" ckdêm;s f,alï
ld¾hd,h" w.ue;s ld¾hd,h iy w.ue;s ks, ksji w;am;a
lr .ekSug;a" n,fha isák w.ue;sjrhdf.a fm!oa.,sl ksji
.sksn;a lsÍug;a yels jQfha kï t;ek nrm;< kS;sh yd
iduh ì| jeàula isÿ ù we;s nj meyeÈ,s h' wdrlaIl iy nqoaê
wxY lghq;= iïnkaO wjfndaOhla iys; ud jeks mqoa.,fhl=
ckdêm;s Oqrfha isáh§;a" fï rfÜ olaI;u jD;a;Sh yuqod
ks,OdÍka wdrlaIl wxY fufyhjoa§;a tjeks fohla isÿ jQfha
flfia o hkak uf.ka ks;r wik ,o m%Yakhls'
tu m%Yakhg myiq ms<s;=rla fkdue;' fmr mej;s
hymd,k wdKavqfõ iïmQ¾K wjOdkh úmlaIhg wvkaf;aÜgï
lsÍu flfrys fhduq ù ;snqK;a" th uf.a wdKavqfõ m%uqL;djh
fkdùh' kuq;a tu m%uqL;d fjkiska muKla isÿ jQfha l=ula o
hkak meyeÈ,s l< fkdyelsh' ta ld,fha wdrlaIl wdh;kj,
m%OdkSka jQ ks,OdÍkaf.a .=Kd;aul Ndjh iy m<mqreoao ksid
174 f.daGdNh rdcmlaI

o" tu ks,OdÍka ug fm!oa.,slj ióm jQ ksid o" wdrlaIdj


hkq uf.a wdKavqjg ;snqKq wvqu wNsfhda.hla iys; lafIa;%h
nj uu wjxlj úYajdi lf<ñ'
rdcH nqoaê fiajh hkq rcfha m%Odk nqoaê fiajdjhs' th
ckdêm;s hgf;a mj;sk wdh;khls' yuqod nqoaê wxY wod<
fiajd wKfok ks,OdÍka hgf;a mj;sk w;r hqo" kdúl iy
.=jka yuqodm;sjrekaf.a fufyhqï iy Wmdh ud¾.sl wjYH;d
imqrd,Su i|yd tu.ska nqoaê f;dr;=re /ia lrhs' yuqod nqoaê
wxYj, msßia ish¨ fokdu ikakoaO yuqod idudðlhka jk
w;r rdcH nqoaê fiajh m%Odk jYfhka fmd,sia iy isú,a
ixúOdkhla fõ' tiawhstia ys mQ¾j.dñhd jQ cd;sl nqoaê
ld¾hdxYh ^tkawhsî& ks¾udKh lrk úg tys fmd,sisfha
fukau yuqodfõ msßia o isáhy' Ydka; fldaÜfÜf.dv" lms,
fykaodú;drK jeks hqo yuqod ks,OdÍka t,aààB l%shdldrlï
flfrys wjOdkh fhduq l< uq,a ld,fha tys isáhy' hqoaOh
wjika jk úg" tkawhsî wdh;kh tiawhstia wdh;kh njg
m;a ù ;snqKq w;r" fuu wdh;kfha ld¾h uKav,h fndfyda
úg fmd,sia ks,OdÍkaf.ka iukaú; úh'
ld,hdf.a wejEfuka" ish¨u yuqod ks,OdÍka tiawhstia
wdh;kfhka bj;a jQ w;r tu wdh;khg ks,OdÍka
iDcqju n|jd .ekSug o wjir fok ,È' fï wkqj lS¾;s
.ckdhl" ksu,a jdlsIag" ks,ka; chj¾Ok jeks fmd,sia
ks,OdÍkaf.a kdhl;ajfhka tiawhstia wdh;kh l%shd;aul
úh' uu ckdêm;s jQjdg miq" fïc¾ fckrd,a iqf¾Ia if,aj
tiawhstia m%Odkshd f,i m;a lf<ñ' ld¾hlaIu nqoaê wxY
ks,Odßfhl= f,i Tyqg ;snQ lS¾;sh iy ta yd iudk miqìula
we;s Wiia fmd,sia ks,Odßfhl= fkdue;slu fya;=fjka Tyq
tu ;k;=r i|yd ta wjia:dfõ isá iajdNdúl f;aÍu úh'
tiawhstia wdh;kfha uõ ixúOdkh jQ tkawhsî fha by<
;k;=rej, yuqod ks,OdÍka fiajh l< b;sydihla o úh'
if,a tiawhstia wdh;kfha kdhl;ajh Ndr .ekSfuka miq
flá ld,hla we;=<; fldaúâ-19 jix.;h Y%S ,xldj .s,
.;a w;r" fi!LH n,OdÍkag lsÍug wmyiq wdidÈ;hkaf.a
wdY%s;hka fiùu jeks fldaúâ-19 md,k l%shdldrlï j,g
l=uka;%Kh 175

tiawhstia wdh;kh o iïnkaO úh' tjlg rg mqrd fldaúâ-19


me;sÍu ms<sn| jd¾;d fndfyduhla tiawhstia wdh;kh úiska
iïmdokh lrk ,o w;r Tjqka fuu wdmod ;;a;ajh ;=<
Tjqkaf.a rdcldß fyd¢ka bgq l<y'
tiawhstia wdh;kh úiska imhk nqoaê f;dr;=re
foaYmd,k iy iudc ;;a;ajhka" úfoaY ueÈy;aùï iy N+
foaYmd,ksl idOl mjd ie,ls,a,g .ksñka ilia lrk
mq¿,a Ñ;%h f.k yer olajñka imhk f;dr;=re úh hq;=
h' ;%ia;jdohg tfrys hqo iufha § l,ska mej;s tkawhsî
wdh;kfha isá fmd,sia ks,OdÍka iy yuqod ks,OdÍka tlsfkld
iuÕ idudkHfhka fyd¢ka jev l< o" idu ld,h ;=< tu
iyfhda.S;djh È.gu mej;=fKa o hkak .eg¨ iy.;h'
uE; ld,fha fmd,sisfha iïmQ¾K ysñldß;ajhg k;=j ;snqKq
tiawhstia wdh;khg È.= úrduhlska miqj yuqod ks,Odßhl= jQ
if,a m;a lrk úg yuqod nqoaê wOHlaIjrhd f,i Tyqg yuqod
nqoaê wxYfhka ,nd .ekSug yels jQ iyfhda.h tiawhstia
wdh;kh fj;ska Tyqg fkd,efnkakg we;' tiawhstia
wdh;kfha ks,OdÍka Tyqg wjYH iyfhda.S;dj ,nd fokafka
oehs uu wjia:d lsysmhl § if,af.ka weiqfjñ' flfia fj;;a"
Tyqg ta iïnkaOfhka .eg¨jla ;snqKq njla fmfkkakg
fkd;snq‚' Tyq lSfõ fndfyda tiawhstia ks,OdÍka iDcqju
n|jdf.k we;s ksid Tjqka fmd,sia ks,OdÍka fkdjQ njhs'
flfia jqj;a" nqoaê wxY fldaúâ jix.;h wdY%s;
rdcldßj, fyd¢ka l%shd l< o" Tjqkag iudc udOH ;=<
foaYmd,k wNsu;d¾:hka iys;j m%pKavldÍ Woaf>daIlhka
ixúOdkh ùu iïmQ¾Kfhkau u. yeÍ .sfhah' yßkï nqoaê
wxY úiska iudc udOH ks;sm;d wfõlaIKh lrñka ihsn¾
wjldYh ;=< isÿfjk l;dnia úYaf,aIKh lr" ke.S tk
m%jK;d" iudc udOHj, lKavdhï yefok wdldrh" tajdg
iïnkaO jk mqoa.,hka" úúO lKavdhï msgqmi isák
kdhlhka" Tjqka w;r woyia ikaksfõokh jk wdldrh" Tjqkag
wruqo,a ,efnk wdldrh hkdÈh ms<sn|j ksrka;rfhkau
wjÈfhka isáh hq;=j ;snq‚' 1950 .Kkaj, isg fï rfÜ we;s
jQ fkdfhla uyck le,öï iy flda,dy, ;=< wms ÿgqjdla
176 f.daGdNh rdcmlaI

fuka fuh yqfolau ck.yKfha hï fldgilg tfrysj


;j;a ck fldgilf.a fldamh msg lsÍug f.dvke.=Kq ck
rdYshla fkdùh' 2022 we;s jQ m%pKavldÍ ck talrdYS ùï
rdcH jHqyh b,lal lr .;a w;r th meyeÈ,sju zmd,k
;ka;%h fjkia lsÍfï’ fÉ;kdjlska fufyhjkq ,enqjla úh'
2022 úfrdaO;dlrejka i;=j .sks wú ;snqfKa ke;'
Tjqkaf.ka iuyfrla Wmßufhka fmd¨j,ska fyda lvqj,ska
ikakoaOj isákakg we;' tjeks ;;a;ajhka ;=< ler,s md,kh
lsÍug fndfyda l%u we;' Ôú; yd foam<j,g ydks ùfï
wjodkula fkdue;s kï" tjka l<ydldÍka md,kh lsÍug
fjä ;eîug lsis úfgl;a isÿ fkdúh hq;=h' úfYaIfhkau
fmd,sishg" úfYaI ld¾h n<ldhg" yuqodjg mjd fujeks
fikÕ md,kh lsÍu l%shdud¾. ms<sn| mqyqKqjla ,nd § ;sfí'
wdrlaIl f,alï" wdrlaIl udKav,sl m%Odkshd iy ;%súO yuqod
wK fok ks,OdÍka iy fmd,siam;sjrhd fujeks ;;a;ajhkag
ksis f,i m%;spdr oelaùu i|yd ie,eiaula ilia l< hq;=j
;snq‚' kuq;a fujeks ;;a;ajhka md,kh lsÍug we;s l%u
lsisjla Ndú;d jQfha ke;' WodyrKhla jYfhka wkqrdOmqr
k.rhg hk iEu mdrlu yuqod l|jqre we;' ta yuqod l|jqre
bÈßmsg ud¾. ndOl mek jQfha kï wkqrdOmqr k.rhg
fikÕ talrdYS ùug fkdyel' wkqrdOmqrfha m%pKavldÍka
.sks ;enQ ksjdi ;snqfKa k.rfha h' fikÕ md,kh lsÍu
i|yd uQ,sl mshjr .ekSug mjd Wmfoia ksl=;a ù fkd;snq‚'
1980 .Kkaj, uu yuqod ks,Odßfhlaj isáh § fikÕ
fld<Ug talrdYS ùu je<elaùfï fufyhqïj,g iyNd.s ù
we;af;ñ' úfrdaO;dlrejka msg m<d;aj,ska msgj hEug fmr
Tjqka k;r lsÍfuka wms ta l%shdj,sh wdrïN lf<uq' úYd,
msßila tla/ia jQ miq Tjqka md,kh lsÍu b;d wmyiq h'
tneúka Tjqka ish,a,kau tl;= ùug fmr th je<elaùug
lghq;= l< hq;= h' wms 2022 uq,a Nd.fha mej;s ;;a;ajh 1987
iy 1989 w;r mej;s ;;a;ajh iuÕ ixikaokh l<fyd;a"
2022 uq,a ld¾;=fõ wmg ;snqfKa .Eia iy bkaOk ysÕh yd
úÿ,s lmamdÿj ksid úfrdaO;dlrejka ùÈ nei isák ;;a;ajhls'
Tjqkag jqjd ù n, fmr<shla we;s lsÍug udk" m%pKav;ajh
l=uka;%Kh 177

uqiq jQ foaYmd,k jHdmD;shla o l%shd;aul úh' tfy;a 1980


oYlfha w. Nd.fha § furg W;=f¾ fukau ol=fKa o ikakoaO
ler,s folla tl úg l%shd;aul jQ w;r" bkaÈhdj Y%S ,xldjg
hqouh jYfhka ueÈy;a ù ;snq‚' ta w;r;=r" ck;d leue;a;g
tfrysj 13 jeks wdKavql%u jHjia:d ixfYdaOkh o iïu; lr
;snq‚' t,aààB ixúOdkh W;=re kef.kysr wdêm;Hh oerE
w;r cúfm foaYmd,k m%pKav;ajh iy >d;k W;=re kef.
kysßka msg; ish¨u Èia;%slal isidrd me;sr hñka ;snq‚'
bkaÿ ,xld idu .súiqu w;aika lsÍug bka§h w.ue;s
rðõ .dkaê fld<Ug meñ‚ wjia:dfõ § Tyqg ,nd ÿka f.!rj
m%odk uqrhl isá kdúl finf<la Tyqg myr §fï isoaêfhka
1987 § rg ;=< we;s jQ fkdikaiqka;djfha ;ru uek .; yel'
kuq;a tod fvkais,a fldínElvqj" isis,a ffjoHr;ak" úch
úu,r;ak" cdkl fmf¾rd" ,laIauka w,a.u jeks by<u yuqod
ks,OdÍka yuqod l|jqrej,g f.dia idudkH fin¿kag l;d
fldg mejiqfõ yuqodj yeáhg wms foaYmd,khg iïnkaO
fkdúh hq;= nj;a" yuqod ks,OdÍka jYfhka wmf.a j.lSu
jQfha rfÜ jHjia:dkql+, md,kh iy m%cd;ka;%jdoh wdrlaId
lsÍu njhs' flfia fj;;a 2022 §" tjeks m‚úvhla yuqodfõ
by< isg idudkH yuqod ks,Odßhd olajd .sfha ke;' fiakdxl
wK fok ks,OdÍka jeks by< ks,OdÍkagj;a tu m‚úvh
ikaksfõokh ù ;snqKd hehs uu fkdis;ñ'
m%pKav lKavdhï ñksiqka >d;kh lsÍu fyda f.j,a
.sks ;eîu isÿ lrk iEu isoaêhla mdidu tajd k;r lrk
f,i fmd,sishg iy ikakoaO fiajdj,g Wmfoia ,nd Èh
hq;= ke;' idudkH uyck;djg mjd tjeks foa je<elaùug
mshjr .ekSug kS;sfhka wjir we;' tu uQ,sl oekqj;a lsÍu
mjd N+ñfha isák fmd,sishg yd yuqod ks,OdÍkag ,nd §
;snqfKa ke;' tneúka fmd,sisfha iy yuqodfõ by< isg
my<g jHdl+,;ajh rc jQ nj wmg fmfka' fuh tfia fkdúh
hq;=j ;snq‚' hï ;;ajhla we;s jQ úg" fiakdxl wKfok
ks,OdÍkag Tjqkaf.a m%OdkSka úiska Wmfoia ,nd Èh hq;= w;r
t;eka isg ta ta m%foaY Ndr ks,OdÍkaf.a mqoa.,sl wNsu;h
mßÈ wod< ;;a;ajh md,kh lsÍug lghq;= l< hq;= h'
178 f.daGdNh rdcmlaI

kS;sm;s fomd¾;fïka;=j ikakoaO fiajdjkays kS;s


wxY m%OdkSka iuÕ tlaj ler,s flda,dy, iy isú,a
fkdikaiqka;djh mj;sk wjia:djkays§ yuqod ks,OdÍkag
Ndú;d l< yels wêldß n,h ms<sn| iúia;rd;aul Wmfoia
ilia lr ;snqK o" tu Wmfoia yuqodfõ my< uÜgïj,g
ikaksfõokh lr ;snqfKa ke;' fndfyda úg hï isÿùï
je<elaùug l,ska mshjr .; hq;=j ;snq‚' uu wdrlaIl
f,alïjrhdj isáh § fld<U k.rh fldÜGdYj,g fnod
fldÜGdY wKfok ks,OdÍka m;a lr" wjYH wjia:dj,
k.rh ;=< .ukd.ukh iSud lsÍu i|yd ud¾. ndOl we;s
l< hq;= wdldrh iy ksYaÑ;j .; hq;= l%shdud¾. ms<sn|j
iúia;rd;aul Wmfoia ^iïu; fufyhqï l%shd mámdá&
Tjqkag ksl=;a lr ;snq‚' hï ;;ajhla we;s jQ úg" tu iïu;
fufyhqï l%shd mámdá iajhxl%Shj l%shd;aul úh'
2022 uehs iy cq,s udij, fï lsisjla isÿ úh hq;=
wdldrhg isÿ jQfha ke;' yuqod fin¿kag ksis Wmfoia ,nd §
ñi Tjqkaj mdrj,a j, fhoùfuka m,la ke;' by<ska tjeks
Wmfoia ksl=;a lr fkd;snq‚' u;= úh yels ;;a;ajhka md,kh
lsÍu i|yd iúia;rd;aul ie,iqï ilia lsÍug yels jk
mßÈ ldf,daÑ; nqoaê f;dr;=re fkdue;slu o fï ;;a;ajhg
odhl jQ idOlhla úh' uu jir .Kkdjl §¾> w;aoelSï
we;s ks,OdÍka kS;sh yd iduh iy wdrlaIl wxYj, jeo.;au
;k;=rej,g m;a lf<ñ' jix.;h w;r;=r ;%súO yuqodj
wdmod iyk fufyhqïj, fh§ isáh § ud úiska isÿ lrk ,o
m;a lsÍïj, mej;s jHqyd;aul ÿ¾j,;d u;= ù fmkqfKa ke;'
kuq;a miqj wdrlaIl wxYfha wK iy md,k jHqyfha .eg¨
fmfkkakg mgka .;a miq ta jk úg tajd ksjerÈ lsÍug
m%udo jeä úh'
tla jHqyd;aul .eg¨jla jQfha wdrlaIl f,alï
lu,a .=Kr;ak iy hqo yuqodm;s Yfõkaø is,ajd w;r
fcHIaG;ajfha jeä mr;rhla fkd;sîuhs' Tjqka fofokdu
hqo iufha fiakdxldêm;sjreka jQ w;r" wvq jeä jYfhka
;u ;uka iudkhka f,i olskakg mqreÿ ù isáhy' fï
fofokd iyfhda.fhka lghq;= l<d o hkak iel iys;h'
l=uka;%Kh 179

hqo yuqodm;sjrhd we;eï wjia:dj, wdrlaIl f,alïjrhdf.a


Wmfoia fkd;lñka lghq;= l< wjia:d ;snq‚' wdrlaIl
f,alïjrhd f,i ud i;=j ;snQ md,k n,h lu,a .=Kr;akg
fï fya;= ksid fkd;sfnkakg we;' hqo yuqodm;s iy wdrlaIl
udKav,sl m%OdkS hk ;k;=re folu tl mqoa.,fhl= úiska
orkq ,eîu o .eg¨jla úh' uQ,O¾uhla f,i" tu ;k;=re
taldnoaO fkdl< hq;=h' wdrlaIl udKav,sl m%OdkS" ;%súO
yuqodm;sjrekag jvd by<ska isák ks,Odßfhl= úh hq;= h'
wdrlaIl f,alïjrhd ish¨u ;%súO yuqodm;sjrekag
jvd fnfyúkau fcHIaG ks,Odßfhl= jQfha kï" wdrlaIl
wxYj, wK §fï iy md,k ld¾hh jvd;a fyd¢ka
l%shd;aul ùug bv ;snq‚' wdrlaIl f,alïjrhd;a ysgmq
yuqod ks,Odßfhl= jqjo úY%du .ekSfuka miq Tyq oeka
isú,a jeisfhls' kuq;a ;%súO yuqodm;sjrekag jvd ie,lsh
hq;= f,i fcHIaG wdrlaIl udKav,sl m%Odksfhl= isáfha
kï Tyq ish¨u yuqod m%OdkSkakg by<ska isák ;j;a ks,
we÷ñka ieriqKq ks,Odßfhl= jk w;r" wjYH ksfhda. ksl=;a
lsÍug Tyqg wjYH wêldß n,h ks;e;skau ,efí' 2022 §
mQ¾j wk;=re yeÕùulska f;drj" wkfmalaIs; f,i nrm;<
m%pKav isÿùï tla jru we;s jQ wjia:dfõ tjka j¾Okh jQ
m%pKav;ajhla uevmeje;aùug kï" tys wdrïNl wjÈhl §
.kq ,nk l%shdud¾.j,g jvd mßudKfhka by< uÜgul
l%shd ud¾. .; hq;=j ;snq‚' wdrlaIl f,alï lu,a .=Kr;ak"
hqo yuqodm;s$wdrlaIl udKav,sl m%OdkS Yfõkaø is,ajd we;=¿
we;eï m%Odk ks,OdÍkag cd;Hka;r jYfhka t,a, ù ;snqKq
udkj ysñlï lv lsÍfï fpdaokd ksid tu wÈhf¾ § wjYH
l%shdud¾. .ekSu wvd, jkakg we;'
Yfõkaø is,ajd fojeks ¨;skka Oqrh ork ld,fha
isgu ud iuÕ fiajh lr we;' uu m<uq .cnd n<we‚fha
wKfok ks,Odßhd f,i isáh § Tyq uf.a iydhl ks,Odßhd
úh' uu wdrlaIl f,alïjrhdj isáh § Tyq hqo yuqodfõ
fiakdxl wd{dm;sjrfhla úh' ngysr rgj,a wmg t,a, lrk
hqo wmrdO fpdaokdj, Tyq uQ,sl b,lalhla ù we;s w;r
Tyqg iy Tyqf.a mjqf,a whg weußld tlai;a ckmoh úiska
180 f.daGdNh rdcmlaI

mkjd we;s iïndOl ksid Tyqg nrm;< udkisl mSvkhla


oefkkakg we;' tu iïndOl fya;=fjka Tyqf.a orejkag
mjd weußldjg we;=¿ ùug wjir fkdue;s nj Tyq ug mjid
we;' Tyqf.a Èh‚h ´iag%fs,shdfõ isák w;r idudkHfhka
´iag%fs,shdkq mqrjeishkag weußld tlai;a ckmohg we;=¿
úh yelsh' kuq;a laIqø Ôj úoHd{jßhl jk Tyqf.a Èh‚hg
weußldkq úYajúoHd,hlska wOHhk jevigykla i|yd
wdrdOkd lr ;snqK;a wehg weußldjg hEug fkdyels ù
;snq‚'
fï ish,a, Tyqg udkisl n,mEula we;s l< nj
meyeÈ,sh' ug th f;areï .; yelsh' 2022 uehs iy cQ,s
udij, § m%pKavldÍ ck iuQyhka md,kh lsÍug ikakoaO
yuqodjkag iy fmd,sishg isÿ jQ úg" fuu ish¨ idOlj,
tl;=jla tu l%shdoduhg n,mE nj meyeÈ,s úh' 2022 uehs 9
fjksod m%pKavldÍka úiska rg mqrd ksjdij,g .sks ;noa§"
kS;sh yd iduh iïmQ¾Kfhkau ì| jeà ;sìh §" uu ;x.,a,
fcHIaG fmd,sia wêldÍjrhdg ÿrl:k weu;=ula ,nd §"
Tyqg fmd,sia ks,OdÍka úYd, ixLHdjla isáh§;a isÿjk foa
keje;aùug fkdyels jQfha ukaoehs ug meyeÈ,s lrk f,i
lSfjñ'
Tyq ug ta iïnkaOfhka mejiqfõ m<uqj" m%pKav isÿùï
je<elaùug hEfï § úfrdaO;dlrejkag isÿ úh yels ;=jd,
fyda urK iïnkaOfhka j.lSu .ekSug fmd,sia ks,OdÍka
ue,s lula olajk nj;a" fojkqj lsisu fya;=jla u; .sks
wú Ndú; fkdl< hq;= hehs fmd,siam;sjrhdf.ka ksfhda.hla
ksl=;a ù ;snqK nj;a" ;=kajkqj nrm;< isú,a fkdikaiqka;d
we;s jk iEu wjia:djlu" tu m%foaYfha ia:dk.; lr we;s
yuqod Ng msßia j, iyh fmd,sish b,a,d isák úg Tjqka
fmd,sisfha iydhg meñ‚h;a fï wjia:dfõ fmd,sish Woõ
b,a,d isáh;a yuqodj meñ‚fha ke;s nj;a h'
;uka zck;dj’ hehs lshd .kakd m%pKavldÍ ck iuQyhka
úiska úreoaOjd§kaf.a ksjdi yd foam< .sksn;a lrk wuq;=u
wdldrfha ;%ia;jdohlg wms oeka uqyqK § isáuq' b,lal.;
l=uka;%Kh 181

mqoa.,hka uyu. § fjä ;nd urd oeuQ mer‚ ;%ia;jdoh oeka


fndfyda ÿrg w;S;hg tla ù we;s m%mxphls' f,a ye,Sula ke;=j
isÿ lrk fï kj ;%ia;jdoh mrK mkakfha ;%ia;jdohg jvd
m%;sM,odhl nj wod< md¾Yaj j,g jegyS we;' mer‚ ukqIH
>d;k yd ixydr u; mokï jQ wdKavq úfrdaë ;%ia;jdohg
jvd ld¾hlaIu f,i fï f.j,a yd foam< .sksn;a lrk kj
;%ia;jdofhka fï rg jHjia:dkql+, l%shd mámdáhg msáka
foaYmd,k n, fmr<shl wdikakhgu f.k wd nj wms oksuq'
kS;sh yd iduh iy cd;sl wdrlaIdj ì| jegqKq wjia:dj,
;%súO yuqodjg iy fmd,sishg hqyqiq¿j lghq;= l< yels fjk
wdldrhg fujeks ;;a;ajhkag n,mdk kS;suh iy kshduk
rduqj l,ska l,g fjkia úh hq;= nj wuq;=fjka lsj hq;= ke;'
fou< fnÿïjdoh ;¾ckhla jQ úg" kj ;;a;ajhg uqyqK §u
i|yd tjlg mej;s rch 1979 § ;%ia;jdoh je<elaùfï mk;
iïu; lf<ah' isú,a flda,dy, jeks ;;a;ajhka md,kh
lsÍug ioaNdjfhka hq;=j wjYH mshjr .kakd fmd,sisfha
iy ;%súO yuqodfõ idudðlhska wdrlaId lsÍug wfma kS;s
moaO;shg úfYaI úêúOdk we;=<;a úh hq;= h'
wmrdOlrejka fukau ;%ia;jd§ka o iEu úgu W;aidy
lrkafka ;u wNsu;d¾:hka imqrd .ekSu i|yd kS;sh iQlaIu
f,i yeisrùug h' mj;sk kS;suh úêúOdk fyd¢ka wOHhkh
lsÍfuka miq kS;sh yd iduh rlsk wdh;kj, ks,OdÍkag
tfrysj kS;sh wjNdú;d lsÍug we;s wjldYh weysßh hq;= h'
tfiau w;S;fha § fuka ikakoaO fiajdjkays" fmd,sisfha iy
nqoaê wxYj, fcHIaG ks,OdÍka úfoaY ;dkdm;s ld¾hd,j,
ld¾h uKav, idudðlhka iuÕ mj;ajk iïnkaO;d
kshdukh lsÍug" wëlaIKh lsÍug iy iSud lsÍug oeä
l%shd mámdá ia:dms; l< hq;= h' úfoaYSh ;dkdm;sjreka ;%súO
yuqodjkag wh;a ia:dk fj; meñŒu o k;r l< hq;= h'
miq igyk

u f.a b,a,d wiaùfuka miq" 2022 cQ,s 14 jk Èk"


wdKavql%u jHjia:dfõ 40^1&^we& jHjia:dj m%ldrj
w.%dud;H rks,a úl%uisxy uy;d jHjia:dkql+,j jevn,k
ckdêm;sjrhd njg m;a úh' ckdêm;s Oqrfha mqrmamdvqj 2022
cQ,s 16 jk Èk md¾,sfïka;=fõ § m%ldYhg m;a lrk ,§' cq,s
19 jk Èk ckdêm;s Oqrh i|yd kdu fhdackd Ndr .kakd ,o
w;r 2022 cQ,s 20 jk Èk md¾,sfïka;=j úiska Y%S ,xldfõ 8
jk úOdhl ckdêm;sjrhd f,i jev n,k ckdêm;s rks,a
úl%uisxy f;dard m;a lr .kq ,enqfõh' cQ,s 21 jeksod kj
ckdêm;sjrhd ish Oqrfha Èjqreï ÿkafkah' ckdêm;sjrhd
f,i Tyq uq,skau msúiqKq rdcH wdh;kh jQfha n;a;ruq,af,a
msysá wdrlaIl fiakd uQ,ia:dkhhs' miqod myka ùug fmr
.d¨ uqjfodr b;sßj isá úfrdaO;dlrejka m<jd yer" tys
;snqKq l+vdrï ish,a, bj;a lr" Bkshd wr.,h wjika lr
;snq‚'
ud ckdêm;s Oqrhg m;a ùug tla m%Odk fya;=jla
jQfha isxy,hkag ;u rfÜ ysñ úh hq;= ;ek wysñ ù we;ehs
hk yeÕSuhs' iq¿ ck fldgiaj, Pkao l=Üá ,nd .ekSfï
n,dfmdfrd;a;=fjka isxy, foaYmd,k{hka mjd isxy,
ck;dj fkdi,ld yßñka" isá njg yeÕSula rg mqrd
l=uka;%Kh 183

me;sr f.dia ;snq‚' nqoaOd.u iq/lSu wdKavql%u jHjia:dfõ


j.ka;shlg muKla iSud fkdù th m%fhda.slj o l%shd;aul
jk nj fmkaùug ckdêm;sjrhd jYfhka uu iEu uilu
;=kajeks isl=rdod Èjhsk mqrd isák kdhl ysñjreka
yuqùug mqreÿj isáfhñ' ud ckdêm;s Oqrhg m;a jQ Èkfha
isgu ud .kakd l%shdud¾.h .ek we;eï msßia i;=gq fkdjQ
w;r fldlaflka fyda fllaflka ud n,fhka my lsÍug
wjia:djla tk;=re n,d isáhy' tu wjia:dj Wod jQfha
fldaúâ-19 jix.;h fya;=fjka rfÜ wd¾Ólh w¾nqohg ,la
jQ úgh' kdhl NslaIqka jykafia,d we;=¿ ud fjkqfjka fmkS
isákakg isá msßig ;¾ckh lr ksy~ lr ;snq‚'
we;eï úydria:dkj, odhl odhsldjkag ;¾ck t,a,
lr ;snQ w;r tu odhl md¾Yajhkaf.ka o NslaIQka jykafia,dg
n,mEï t,a, úh' iuyr NslaIQka jykafia,df.a odhlhka
Tjqka neyeoelSug meñK ud fjkqfjka fmkS fkdisák
f,i;a" tfia l<fyd;a Wkajykafia,dg odkh mQcd lsÍugj;a
Tjqkag mkai,g meñŒug fkdyels jk nj;a lshd ;snq‚'
fuh isÿ ù ;snqfKa mkai,l foll fkdj rg jgd we;s
mkai,a b,lal lr .;a ixúOdkd;aul jHdmdrhla f,isks'
Bkshd wr.,h iduldó jHdmdrhla f,i fjiaj,df.k
isáh;a" ;%ia;jdoh yd NSIKh u;=msáka fmfkk fohg háka
ieÕù ;snq‚' fï ldrKh fy<s jQfha 2022 ud¾;= 31" uehs 9$10
iy cQ,s 9 isÿùïj,ska muKla fkdfõ' Bkshd wr.,h mej;s
ld,h mqrdu mqoa.,sl uÜgfuka iy iudc udOH yryd rg
mqrd ìh .ekaùfï jHdmdrhla l%shd;aul úh'
wr., l%shdldÍka idudkH ck;dj ìh .ekaùug lghq;=
l< wdldrh fï jk úg fndfyda fofkl=g wu;l ù we;'
Tjqka úfYaIfhkau isxy, fn!oaO nyq;rh md.d oeóug lghq;=
l< wdldrh isysm;a lsÍug wjYH jkafka wr.,h w;r;=r
isÿ jQ rEmjdyskS ixia:d mßY%h wdl%uKh lsÍfï ùäfhda mgh
keröu mu‚' 2022 cq,s 13 jk Èk uqia,sï cd;slfhl= m%uqL
wr., l%shdldÍka msßila rEmjdyskS ixia:djg lvd jeÿ‚'
tÈk fmdah Èkhla úh' ish¨u úldYk kj;d wr.,hg wod<
foa muKla úldYkh l< hq;= nj lshñka wr., kdhlhd
184 f.daGdNh rdcmlaI

rEmjdyskS fiajlhkag lE .ik wdldrh ùäfhda mgfha


igyka ù we;' túg fmdah jevigyka tÈkg kshñ; nj
meyeÈ,s lsÍug rEmjdyskS fiajlfhla W;aidy lrk wdldrh
wmg fmfka' nK" msß;aj,g jvd jeo.;a foaj,a ;sfnk nj;a
rfÜ oefjk m%Yakhla we;s nj;a uqia,sï wr., kdhlhd
mjihs' ckdêm;s ld¾hd,h iy w.ue;s ld¾hd,h ;uka
úiska w;am;a lrf.k we;s nj;a rEmjdysksh w;am;a lr
.ekSu Tjqkag iq¿ fohla nj;a Tyq ;¾ckd;aulj t;ek isá
ieug u;la lr fokq ,nhs'
tu wjia:dfõ § jevigyka fjkia lf<d;a" fmdah
jevigyka lvdlmam,a fjk njg rEmjdysks fiajlfhla
wr.,lrejkag kej; fmkajd §ug W;aiy lrhs' ta;a t;k
isá ieug —fmdah l;d lshkak tmd˜ hehs lshñka uqia,sï
wr., kdhlhd ;¾ckd;aulj lE .ihs' tod rEmjdysksfhka
fjk;a wd.ñl lKavdhulg wod< jevigyka úldYkh
ùug ;snqfKa kï" fujekakla isÿ jkafka ke;' ta wr.,h
;=< fn!oaOhkag ;snQ ;;a;ajh meyeÈ,s lsÍug fï isoaêh
muKla m%udKj;H' fuh ,shk wjia:dj jk úg ud
ckdêm;s Oqrfhka b,a,d wia ù jirla blau f.dia ;snqK o"
Bkshd wr.,fha isá we;eï l%shdldÍka ;ju;a uyckhd ìh
.ekaùug;a" ;u wKilg hg;a lr .ekSug;a W;aiy lrk
wdldrh wmg fmfka' fuhg tla uE; ld,Sk WodyrKhla
jkafka 2023 iema;eïn¾ 4 jk Èk zo ksjqia ßfmdag¾z hQ áhqí
kd,sldfõ äf*kav¾ia T*a *%Svï kï ixúOdkhla úiska udOH
idlÉPdjl ùäfhda má.; lsÍuls' tys § tla l%shdldßfhla
uf.a wkqm%dma;slhd jk j;auka ckdêm;s rks,a úl%uisxyg
iyh olajk jHdmdßlhskaf.a jHdmdßl wdh;kj,g oreKq
m%;súmdl w;aú£ug isÿ fjk njg újD;j ;¾ckh lrk
wdldrh wmg fmfka'
fï udOH yuqfõ § ud .ek o i|yka l< tu l%shdldßhd
mjid isáfha f.daGdNh oeka ziskd uqiq uqyq‚ka’ tl wd.ulg
muKla wh;a ia:dkj, ießirk nj;a" fï rg nyq wd.ñl
iy nyq jd¾.sl rgla jqjo" f.daGdNh ish wjOdkfhka 90]
la tla wd.ulg muKla fhduq lrk nj fmfkk nj;a"
l=uka;%Kh 185

Tyqg fjk;a wd.ï iuÕ lsisÿ iïnkaOhla ke;s njg;a


fpdaokd lr isáfhah' ysgmq ckdêm;sjrfhl= hkq idudkH
mqrjeisfhls' Tyqg Tyqf.au wd.ñl ukdmhka ;sìh yelsh'
n,h fydnjñka isák ckdêm;sjreka jqj;a ish¨ wd.ï
ms<smeÈh hq;= hehs kshuhla ke;' wr.,hg uQ,sl;ajh ÿka
fndfyda wh ;=, fn!oaO ùu fyda nqoaOd.ug úfYaI ;ekla
§u je/oaolah hk wdl,amh ;snq‚' wr.,h uQ,sl jYfhkau
isxy, yd fn!oaO úfrdaë jHdmdrhla njg ud bÈßm;a l<
woyi fuhska fudkjg ikd: fjhs'
2019 ckdêm;sjrKhg udi .Kkdjlg fmr ud
foaYmd,kfha fkdisá wjia:djl" ud foaYmd,khg meñK
zysÜ,¾ flfkla’ fuka rg md,kh l< hq;= nj wia.sß
md¾Yjfha wkqkdhl fõ~refõ Wmd,s kdhl ysñfhda m%ldY
l<y' Wmd,s wkqkdhl ysñhkaf.a ta jpk tl, iudc
udOH ;=< jhsr,a úh' ckdêm;s Oqrfhka b,a,d wiaùfuka
udi lsysmhlg miq uu fokshdfha uf.a keiS.sh ifydaoßh
fjkqfjka mj;ajkq ,enQ odkuh msxlulg iyNd.Sfjñka
isáh § uf.a ifydaoßhf.a mjq,g ióm tu .fï mqoa.,fhla
ud t;ek isákq oel —fudkjo fï ckdêm;s;=ud" wms Tnj
n,hg m;a lf<a Tn ;=udg ;sfhkjd hehs lshmq iqÿ jEka
iy ñkS lk fudareka mdúÉÑ lr,d fï rg hlv yia;hlska
md,kh lrhs lsh,d n,dfmdfrd;a;=fjka' kuq;a Tn ;=udj
t<j,d odklïu kslx ysáhd'˜ hehs lshñka ish,a,kau bÈßmsg
ug fodaIdfrdamKh lf<ah' ud ckdêm;s Oqrhg m;a fjk
úg fndfyda whf.a wfmalaIdj jQfha uu óg fmr wdrlaIl
f,alïjrhd f,i uf.a rdcldßh bgq l< wdldrhg ckdêm;s
f,i;a wfhdauh yia;hlska rg md,kh lrkq we;s njhs'
fndfyda wh uf.ka wik m%Yakhla jkafka uu
ckdêm;s Oqrfhka b,a,d wia jQfha wehs o hkakhs' ud b,a,d
wia úh hq;= ke;ehs n, lrñka isá m%Odk úfoaY n,jf;la
o úh' tu úfoia n,j;d" Y%S ,xldjg w;HdjYH øjH imhd
§ug wjYH ´kEu fohla lsÍug iQodkï nj ta jk úg
l%shdfjkau Tmamq fldg ;snq‚' tfia ;sìh§;a" uu ckdêm;s
Oqrfhka b,a,d wia jQfha ck;djg iykhla ie,iSug h'
186 f.daGdNh rdcmlaI

fldaúâ-19 jix.;hg f.dÿre jQ jir follg miq" .uka iSud


lsÍï" mdi,a jid oeóï" rg f,dlavjqka lsÍï" /lshd wysñ
ùï" Ôjk úhou jeä ùu" NdKav ysÕh hkdÈfhka ck;dj
mSvdjg m;a ù isák wjia:djl uf.a n,h wdrlaId lr .ekSu
i|yd foaYmd,k lU weÈ,a,lska ck;dj ;jÿrg;a mSvdjg
m;a lsÍug ug jqjukdjla ;snqfKa ke;' ud b,a,d wiajk
wjia:dj jk úg" 2015 isg ck;dj jir myla uq¿,af,a
jerÈ iy.; foaYmd,kh iy wd¾Ól wjmd,kh w;a ú| ;snQ
w;r" fldaúâ-19 jix.;h mej;s jir fol;a thg tla l,
úg" jir y;lg wêl ld,hla úúO fya;=ka ksid mSvdjg
m;a ù isáhy' fï mSvdfjka ck;djg meyeÈ,sju úrduhla
wjYH úh' ck;dj mSvdjg m;a lrñka Èh;a fjñka mej;s
foaYmd,k l=uka;%K iy lvdlmam,aldÍ l%shd wjika lsÍu
i|yd uu b,a,d wia jQfhñ'
wêIaGdkYS,S úfoaY n,fõ. iy we;eï foaYSh md¾Yaj
ud ckdêm;s Oqrfhka bj;a lsÍu i|yd m%pKav úfrdaO;d iy
lvdlmam,aldÍ l%shd ixúOdkh lrñka" ta i|yd uQ,HdOdr
,nd foñka lghq;= lrñka isá w;r ud n,fha isák ;dla
l,a tajd k;r fkdjk nj o ud oek isáfhah' fï wkqj
ck;djg ;j;a lvdlmam,aldÍ l%shd" ;j;a NdKav ysÕhka"
;j;a m%pKav l%shd iy Woaf>daIK ú| ord .ekSug isÿ jkq
we;s w;r fldaúâ-19 jix.;h md,kh l< miqj j;a rg
idudkH ;;a;ajhg m;a fkdjkq we;' ud b,a,d wiajk úg
uf.a Oqr ld,fhka wvlg;a jvd wvq ld,hla b;sßj ;snQ
w;r ;j;a jdrhlg ud ;r. fkdlrk njg ud fndfyda
l,l isg ;SrKh lr ;snQ ksid ck;dj o ;j;a wmyiq;djhg
m;a lrñka uf.a Oqrfha b;sß ld,h ;=, /£ isàfï igkl
kshe,Sfï f;areula ke;s úh'
uf.a Oqrfha ;j;a flá ld,hla /£ isàu fjkqjg"
ta fudfydf;a uf.a m%uqL;djh jQfha fï rfÜ jHjia:dms;
md,kh iy m%cd;ka;%jdoh wLKavj mj;ajdf.k hEu
iy;sl lsÍuhs' Y%S ,dxlslhkag 1931 isg - ì%;dkHfhka ksoyi
,eîug fmr isgu - i¾j ck Pkao n,h ysñ j ;snq‚' uf.a
ndmamd jQ ã'tï' rdcmlaI yd uf.a mshd jQ ã'ta' rdcmlaI hk
l=uka;%Kh 187

uy;ajrekaf.ka mgkaf.k rdcmlaI mjqf,a idudðlhka


fï rfÜ m%cd;ka;%jd§ wdh;k iy foaYmd,k mlaI l%ufha
úldYkhg uq, isgu iïnkaO ù isáhy'
miq.sh oYl kjh mqrdjgu foaYmd,kfha kshe¿Kq
uf.a mjqf,a ish¨u idudðlhka" uf.a ndmamd iy uf.a mshd"
{d;s fidfydhqrka" ifydaorhka" {d;s mq;%hka iy wjidkfha
uu" fï rfÜ m%cd;ka;%jd§ l%ufha ks¾udKhka jQ w;r tu
l%uh wdrlaId lsÍu" uf.a ysf;a by<skau ;snqK m%uqL;djhls'
ug;a uyskao rdcmlaI ckdêm;sjrhdg;a tfrysj t,a, jQ
jvd;au jerÈ iy widOdrK úfõpk j,ska tlla jQfha wms
wd{dodhlhka jQ njhs' ;ukaf.a foaYmd,k úreoaOjd§ka
ck;dj bÈßsfha wjudkhg ,la lsÍu i|yd we;eï úfYaIK
mo Ndú;d lsÍu wE; w;S;fha isgu mej; tk m%pdrl
Wml%uhls' uf.a yuqod miqìu iy hqoaOfha§ ud bgq l,
N+ñldj ksid ud iïnkaOfhka tjeks úfYaIK mo Ndú;d
lsÍu jvd;a myiq úh' kuq;a uu ckdêm;s jQfha ksoyia
yd idOdrK ue;sjrKhlsks' uf.a md,k ld,h ;=, mej;s
md¾,sfïka;= ue;sjrKho ksoyia yd idOdrK ue;sjrKhla
úh' fuh wmf.a m%N,u úreoaOjd§ka mjd ms<s.kakd lreKls'
ngysr rgj,a lKavdhula úiska 2021 jif¾ Y%S ,xldjg
tfrysj f.k tk ,o tlai;a cd;Skaf.a udkj ysñlï
ljqkais,fha 46$1 fhdackdj mjd 2019 fkdjeïn¾ iy
2020 wf.daia;= ue;sjrK ksoyia" úksúoNdjfhka hq;= iy
m%cd;ka;arjd§ ue;sjrK nj ms<sf.k we;' 2005 § uyskao
rdcmlaI uy;d ckdêm;s jQ miq Tyq iEu úgu kshñ;
fõ,djg ue;sjrK meje;aùh' wms uq,skau kef.kysr§;a miqj
W;=f¾§;a fldá ixúOdkh mrdch l<dg miqj uyskao rdcmlaI
wdKavqj uq,skau lf<a ta m<d;aj, m<d;a md,k ue;sjrK
meje;aùuhs' miqj tu m%foaYj, m,d;a iNd ue;sjrKh;a"
Bg;a miqj cd;sl ue;sjrK;a mj;ajkq ,eîh' 2015 ckjdß
udifha§ uyskao rdcmlaI uy;d ckdêm;sjrKfhka mrdchg
m;a jQ miq" Tyqg fmr isá kdhlhka fuka Tyq o ish ;k;=r
yer .sfhah' uu Woaf>daIlhka iuÕ lsisÿ udrdka;sl .egqula
we;s lr .ekSfuka je<lS uf.a OQr ld,h iïmQ¾K fkdlru
188 f.daGdNh rdcmlaI

;k;=frka bj;a jqfKñ' wm m%cd;ka;%jd§ l%ufha ks¾udKhka


jQ w;r wmj ks¾udKh l< tu l%uh wms wdrlaId lf<uq'
we;eï n,j;a rgj,a m%cd;ka;%jdofha iy kS;sfha
wdêm;Hfha uqr foaj;djka f,i f,dalh bÈßfha fmkS isá;s'
m%cd;ka;%jdoh iy kS;sfha wdêm;Hh m%j¾Okh lsÍug hehs
lshñka ixj¾Okh fjñka mj;sk iEu rglu mdfya jegqma
,nk l%shdldÍka cd,hla tu rgj,a úiska kv;a;= lrkq
,nhs' kuq;a we;a; jYfhkau" Tjqka lrkafka m%cd;ka;%jdoh
wdrlaId lsÍu fkdj Tjqkf.a wjYH;d uqÿkam;a lr .ekSuh'
ixj¾Okh fjñka mj;sk ´kEu rgl m%cd;ka;%jdohg we;s
úYd,u ;¾ckh meñfKkafka Bkshd zwêldßjd§’ md,k l%u
iys; rgj,a j,ska fkdj" ksrka;rfhkau m%cd;ka;%jdoh
.ek uq¿ f,dalhgu foaYkd mj;ajk ixj¾ê; m%cd;ka;%jd§
rdcHhka iy Tjqkaf.a jegqma ,nk foaYSh tacka;jrekaf.ks'
yeu úgu m%cd;ka;%jdoh iy kS;sfha wdêm;Hh .ek
l;d lrk cd;Hka;r n,j;=ka" wr.,h meñ‚ úg Tjqyq
Pkaofhka f;aÍ m;a jQ ckdêm;sjrhl= jHjia:d úfrdaë f,i
fkrmd yeÍfï jHdmdrhg újD;j iydh ÿkay' ksoyiska miq
.; jQ wjqreÿ 75la uq¿,af,a" ue;sjrK j,ska miq iduldñ
wdKavq fjkialï muKla w;aoel ;snQ wm jeks rglg tjeks
mQ¾jdo¾Yhlska we;sfjk ydksh .ekj;a Tjqka lsisu ;elSula
lf<a ke;' wdKavqjg md¾,sfïka;=fõ ;=fkka foll n,hla
;sìh§;a" uyskao rdcmlaI uy;dg md¾,sfïka;=fõ b;d meyeÈ,s
nyq;rhla ;sìh§;a" we;eï úfoaYSh ;dkdm;sjreka uf.ka
b,a,d isáfha uyskao rdcmlaI uy;d w.ue;s Oqrfhka bj;a
lrk f,i h' fojk f,dal ix.%dufhka miq ld,h ;=< f,dj
mqrd isÿ jQ fujka md,k ;ka;% fjkia lsÍfï jHdmD;sj,
b;sydih fmkakqï lrkafka" m%cd;ka;%jd§j n,hg m;a jQ
kdhlhska mjd jHjia:dkql+, fkdjk l%u j,ska bj;a lsÍug
ixj¾ê; m%cd;ka;%jd§ rgj,a lsisfia;au melsf,kafka ke;s
njh'
ixj¾ê; rgj,a ;u foaYmd,k wruqKq idlaId;a lr
.ekSu i|yd úúO rgj, ixúOdkh lrk ,o lvdlmam,aldÍ
l=uka;%Kh 189

l%shd" iy m%pKavldÍ uyck úfrdaO;d ms<sn| úia;r fyd¢ka


f,aLk.; lr we;s w;r tajd uyck mßYS,kh i|yd oeka
újD; fldg we;' fujka fufyhqï ms<sn| WodyrK f.da,Sh
ol=K mqrdjgu oel.; yel' t,aààBhg tfrys hqoaOh
lsisfjla n,dfmdfrd;a;= fkdjq wdldrhg wm ch.%yKh l<
2009 jif¾ isg Y%S ,xldj isáfha fujeksu ndysr ueÈy;aùï
uOHfha h' 2015 ckjdß ckdêm;sjrKh iy 2022 cQ,s udifha
uf.a b,a,d wiaùu l=uka;%Klrejkag ch ,enqKq wjia:d
folls' 2010 ckjdß iy 2019 fkdjeïn¾ ckdêm;sjrKh
Y%S ,xldfõ ck;dj l=uka;%Klrejka wNsnjd ch .;a wjia:d
folls'
2006-2014 cd;sljd§ rch hgf;a" Y%S ,xldj ksoyiska
miq wka ljrodlg;a jvd Yla;su;aj iy id¾:lj bÈßhg
hk nj uq¿ f,dalhgu fmfkkakg ;snq‚' ish¨ Y%S
,dxlslhkag iy úfYaIfhkau isxy,hskag f,dalh bÈßfha
ysi Tijdf.k isáh yels ;;a;ajhla tod ;snq‚' fï rfÜ
ck.yKfha ksYaÑ;j y÷kd.; yels fldgia lsysmhla
iy Tjqkaf.a ndysr wdOdrlrejka w;r fmdÿfõ cd;sljd§
l|jqr iy úfYaIfhkau rdcmlaIjreka flfrys ffjrhla
mj;S' m<uqj" W;=re yd kef.kysr m%foaYj, iajdëk fou<
rdcHhla msysgqùfï fnÿïjd§ wruqK fjkqfjka fmkS isá
fou< msßia fï l=,lfha isà' fojkqj úúO fya;= ksid tlS
foaYmd,k jHdmD;shg mlaImd; jQ cd;Hka;r n,j;=ka fï
msßig wh;a fõ' 2006-2014 rch úiska fuu md¾Yaj foflau
b,lalj,g ndOd lrk ,§'
f;jkqj" ;ukaf.a u;jd§uh ksrjoHd;djh ms<sn|
wêm;Sjd§ ia:djrhla .kakd ngysr ,snr,a u;jdoh u;
mokï jQ úfoaYSh wruqo,a ,nk rdcH fkdjk ixúOdk fï
lKavdhug wh;a fõ' fou< úuqla;s fldÜ ixúOdkh W;=re
kef.kysr m%foaYj, wdêm;H oerE hq.fha uqia,sï m%cdjg
fjk;a m%uqL;d ;snq‚' flfia fj;;a" wfma wdKavqj t,aààBh
mrdch l, miqj" uqia,sï foaYmd,k mlaIj, mgq wjYH;d
iy wNs,dIhka fya;=fjka Tjqka iq¿ cd;sl mlaIj, mSvkhg
jvd;au ksrdjrKh jQ wdKavq iuÕ iïnkaO ùug jeä
190 f.daGdNh rdcmlaI

leue;a;la oelaùh' 2012 ka muK miq cd;sljd§ l|jqr iy


uqia,sï m%cdj w;r fn§ï we;s lrkq ,enqfõ miq.sh fojir
;=< frdaudkq lf;da,slhka tu udjf;au f.k .sh wdldrh
isys.kajk fufyhqï yrydh' uf.a wdKavqfõ m%;sm;a;sfha
fldgila fkdjQ fldaúâ uD; foay wdodykh ms<sn| m%Yakh ug
úreoaOj uqia,sï ck;dj w;r mqoa.,sl ffjrhla weú,ùug
fhdod.;a wdldrh uu l,ska mßÉfþohl meyeÈ,s lf<ñ'
l,l isg mej; tk fuu j¾.jd§ yd wd.ïjd§ l%Svdj
oeka kj ;,hlg meñfKñka ;sfí' fuh ,shk wjia:dj jk
úg" jevn,k fmd,siam;sjrhd yeáhg m;al, ks,Odßhdg
frdaudkq lf;da,sl iNdj úreoaO ù we;s w;r m%lg fn!oaO
NslaIqka jykafia,d msßila tu m;alsÍu wkqu; lsÍug bÈßm;a
ù we;' ;;a;ajh tkak tkaku krl ÈYdjg .uka lrñka
;sfnk nj meyeÈ,sh' Bkshd fmd,sál,a lfrlaÜkia ms<sn|
ksIaM, ixl,amhlg hg ù fï isÿ fjñka mj;sk jd¾.sl
yd wd.ñl O%eùlrKh mdmsiai hg iÕjkafka ke;=j t<smsg
idlÉPd l< hq;= nj ud fuu fmdf;a ye¢kaùfï§;a m%ldY
lf<a tneúks'
cd;Hka;r n,j;=kaf.a md,k ;ka;% fjkia lsÍfï
jHdmD;sj,g f.dÿre jQ fndfyda rgj,a j,g wd{dodhl
md,khka hgf;a jir .Kka" oYl .Kka .; lsÍug isÿ
úh' uE; ld, j, §" fujka md,k ;ka;% fjkia lsÍïj,g
uqyqK ÿka rgj,aj, md,k l%uhka Èh ù f.dia tajd wiu;a
rdcHhka njg m;a ù we;' ,xldfõ o cd;Hka;r yd foaYSh
l=uka;%Khla ;=<ska md,k fjkila isÿ jqjo" fjk;a fndfyda
rgj,g w;a jQ wdldrfha brKula j<lajd .ekSug Y%S ,xldj
iu;a ù we;s w;r fï rfÜ jHjia:dkql+, md,kh ;djld,slj
fyda wdrlaId ù we;' udf.a b,a,d wiaùu ;=<ska ck;djg
jHjia:dkql+, md,kh wLKavj mj;ajdf.k hEug iy
ngysr n,j;=ka úiska Wis .kajk ,o iy úfoaY wruqo,aj,ska
mj;ajdf.k .sh foaYmd,k Woaf>daIK" lvdlmam,aldÍ l%shd
iy m%pKav;ajfhka o w;HdjYH úrduhla ,eî we;' flfia
fj;;a ud n,hg f.k wd m%Yak /i ;ju;a úi|d .ekSug
b;sßj ;sfí'
l=uka;%Kh 191

isxy,hka iy úfYaIfhkau isxy, fn!oaOhka oeka h<s;a


fojeks fm<g jeà we;' fn!oaO ixialD;sh" b;sydih iy
iïm%odhka h<s;a Wmydihg yd wmydihg ,la fjñka mj;S'
we;eï NslaIqka jykafia,d ;ks ;ksj wjudkhg ,la fjñka
isák w;r" fmdÿfõ uyd ix>r;akhg o wmydi ú£ug isÿ
ù ;sfí' mqrdúoHd;aul jákdlula we;s ia:dk úúO md¾Yaj
úiska b,lal lr .ksñka ;sfí' mkai,aj, w,s we;=ka m%Yakh
mjd kej; jrla lr<shg meñK ;sfí' foaYmd,k{fhda
isxy,hdf.a iy isxy, fn!oaOhdf.a whs;Ska ;yjqre lrkjdg
jvd ue;sjrKj, § Pkao ,nd .ekSu i|yd iq¿ cd;Ska .ek
jeäfhka fidhd ne,Sug Wkkaÿ fj;s' fï iïnkaOfhka
uf.a Pkaoodhlhka uf.ka n,dfmdfrd;a;= jQ foa bgq lsÍug
fkdyels ùu .ek uu uyck;djf.ka iudj whÈñ'
ksoyiska miq b;sydifha lsisÿ kdhlhl=g uqyqK §ug isÿ
fkdjq ;;a;ajhla jQ fldaúâ-19 jix.;h mej;s iufha thska
ck;djg wju ydkshla isÿ fjk wdldrhg rg fufyhùug
ug yels úh' fuu Nhdkl iy y÷kd fkd.;a jix.;
frda.h id¾:lj uev meje;aùu fjkqfjka l< we.hSula
yeáhg ck;dj Y%S ,xld fmdÿck fmruqK m%uqL ikaOdkhg
md¾,sfïka;=fõ ;=fkka foll n,hla ,nd ÿkafkah' jix.;h
myj hEug fmr rg h:d ;;a;ajhg m;a lsÍug yels jk mßÈ
tkak;a ,nd §ug uu iu;a jqfKñ' l,ska m%ldY l< mßÈ"
uu Y%S ,xldfõ úfoaY Kh .eg¨j iïnkaOfhka o úfYaI
wjOdkhlska lghq;= l< w;r" ksoyiska miq rfÜ úfoaY Kh
wvq l< tlu kdhlhd njg m;a úh' 2019 wjidkfha fvd,¾
ñ,shk 54"811 jQ úfoaY Kh f;d.h 2022 cqks ui wjika jk
úg fvd,¾ ñ,shk 48"731la olajd" tkï" 12]lska wvq lsÍug
uu iu;a jqfhñ'
.sf,k kejlska uu ;ksju mek .shd hehs we;eï msßia
lSj o" ud b,a,d wia jQ wjia:dfõ Y%S ,xldj lsisfia;au .sf,ñka
mej;sfha ke;' 2022 uq,a Nd.fha w;aú¢k ,o bkaOk iy
wfkl=;a NdKav ysÕh wjika lsÍug wjYH mshjrhka uf.a
md,k ld,h ;=< neis,a rdcmlaI uqo,a weu;s Oqrh fyn jQ
ld,fha bkaÈhdfõ iy f,dal nexl=fõ fkduiqre iyfhda.h
192 f.daGdNh rdcmlaI

iys;j .kq ,eì‚' ud b,a,d wia jQ Èkj, tl È.gu bka§h


yd f,dal nexl= wdOdr hgf;a bkaOk we;=¿ iemhqï /.;a
keõ meñfKñka mej;sfhah' ud b,a,d wia jQ miq .; jQ udi
lsysmh ;=, fmda,sï ish,a, wjika jQfha fï wdldrhg f.kajkq
,enQ iemhqï ksidh' fï rfÜ wd¾Ólh úkdY uqLhg weo oeuQ
úfoaYSh jd‚c Kh f;d.h iïnkaOfhka .;a l, thg uu
fyda uf.a fidfydhqre uyskao rdcmlaI o j. lshkafka ke;s
nj;a" thg j.lsj hq;af;a 2015 iy 2019 w;r rg md,kh l<
Woúh nj óg l,ska mßÉfþoj, fmkajd § we;'
2022 ud¾;=$wfma%,a udij, § ud n,fhka fkrmd
yeÍu i|yd rg jix.;fhka f.dv taug mgka f.k ;snqKq
wjia:dfõ § Wmdhud¾.slj Èh;a lrk ,o úfoaYSh yd foaYSh
l=uka;%Khg uqyqK §ug uu wfmdfydi;a jQfhñ' ug ;j
wjqreÿ folla n,fha isàu i|yd tl Ôú;hla fyda ke;s lr
.ekSu w¾: Y=kH l%shdjla úh' flfia fj;;a" ud n,hg m;a
ùug n,mE m%Odk fya;= ;=k uf.a b,a,d wiaùu ksid wo;a
fkdúi£ mj;S' tkï" isxy,hka iy úfYaIfhka u isxy,
fn!oaOhka ;ukaf.au rg ;=< wjudkhg ,la fjñka fojeks
fm<g jeà isàu" rfÜ oejeka; Kh.e;s Ndjh yd wd¾Ólfha
msßySu iy nqoaê wxY iy cd;sl wdrlaIdj iïmQ¾Kfhkau ì|
jeàu hk ldrKd ;=kh' fï fkdúi÷Kq .eg¨ wkd.;fha
fjk;a kdhlhl=g úi£ug isÿ jkq we;' fï wjia:dfõ uf.a
n,j;a m%d¾:kdj jkafka Y%S ,xldj fuu kdhlhd fkdmudj
fidhd .kq we;sh hkakhs'
l=uka;%Kh 193

You might also like