Kąt nachylenia prostej do osi X

Wprowadzenie
Przeczytaj
Aplet
Sprawdź się
Dla nauczyciela
 Kąt nachylenia prostej do osi X

Prosta linia na boisku

Źródło: domena publiczna.

Każdą prostą umieszczoną w prostokątnym układzie współrzędnych, która nie jest

Y
równoległa do osi , opisuje się tzw. równaniem kierunkowym y = ax + b
. Jego
a b
współczynniki i mają ścisły związek z położeniem tej prostej. W tej lekcji dowiesz się,
X
czym jest kąt nachylenia prostej do osi , jaki jest jego związek ze współczynnikiem
a
kierunkowym prostej oraz w jaki sposób współczynnik kierunkowy decyduje o kierunku
prostej.

Twoje cele

Obliczysz współczynnik kierunkowy prostej, znając jej kąt nachylenia do osi X.

Wyznaczysz kąt nachylenia prostej do osi X, znając jej współczynnik kierunkowy.
Wyznaczysz kąt pomiędzy prostymi, na podstawie ich współczynników
kierunkowych.
Zinterpretujesz graficznie proste o przeciwnych współczynnikach kierunkowych.
Przeczytaj

Najpierw dowiesz się, czym jest kąt nachylenia prostej do osi X.

Naszkicujmy prostą o równaniu y = ax + b w prostokątnym układzie współrzędnych.
Kątem nachylenia prostej do osi X nazwiemy kąt o wierzchołku w punkcie przecięcia tej
prostej z osią X. Jedno z ramion zawiera się w osi X i jest zwrócone w tę stronę, w którą
odcięte rosną, zaś drugie ramię zawiera się w tej części prostej, która leży nad osią X.

Dodajmy, że na rysunkach poniżej widzimy tzw. kąty skierowane, których pewna

właściwość jest dla nas istotna. Otóż kątem skierowanym nazwiemy kąt wykreślony przez
X
dwie uporządkowane półproste, z których jedna (tu część osi ) jest ramieniem
początkowym, a druga ramieniem końcowym (część prostej). Wierzchołkiem tego kąta jest
punkt wspólny półprostych, które go tworzą. Kąt taki jest dodatni, jeśli ramię końcowe
„przesuwa się” przeciwnie do ruchu wskazówek zegara (jak na rysunku). Kąt skierowany
ujemny natomiast jest zakreślony w przeciwną stronę (zgodnie z ruchem wskazówek
X
zegara). Aby określić kąt nachylenia prostej do osi , będziemy rozpatrywać jedynie kąty
skierowane dodatnie.
Jak można zauważyć z powyższych rysunków, kąt ten ma miarę z przedziału od 0∘ do 180∘ .

Wszystkie proste nachylone do osi X pod tym samym kątem są równoległe, co możemy
zauważyć na powyższym rysunku. Dlatego też w dalszej części rozważymy proste
nierównoległe, przechodzące przez początek układu współrzędnych, których wyraz wolny
b jest równy zero. To pozwoli nam zauważyć zależność między współczynnikiem
kierunkowym prostej a jej nachyleniem do osi X.

Rozważmy prostą o równaniu y = ax i wybierzmy w niej jeden punkt o współrzędnych

(x , y ) leżący na tej części prostej, która znajduje się ponad osią X . Wówczas punkt ten
0 0
spełnia równanie prostej, zatem otrzymujemy równość y0 = ax , która jest równoważna
0

równości a= y . Z lekcji o funkcjach trygonometrycznych kąta dowolnego wiemy, że

y to
x x
0 0

X nie
0 0

tangens kąta. Stąd możemy wyciągnąć wniosek, że o ile kąt nachylenia prostej do osi
jest prosty, to jego tangens jest równy współczynnikowi kierunkowemu tej prostej.

Ważne!

Dla prostej o równaniu = y ax b α

+ i kącie nachylenia do osi X zachodzi związek:
a α α
= tg , gdzie ∈ (0°, 90°) ∪ (90°, 180°).

Przykład 1

Wyznaczymy równanie prostej przechodzącej przez początek układu współrzędnych

X
nachylonej do osi pod kątem:

a) α = 60°
Ponieważ prosta przechodzi przez początek układu współrzędnych, to ma równanie
kierunkowe postaci y = ax. Kąt nachylenia tej prostej to 60°, zatem a = tg 60∘ = √3,
czyli prosta ma równanie y = √3x.

b) β = 150°

Ponieważ prosta przechodzi przez początek układu współrzędnych, to ma równanie

kierunkowe postaci y = ax. Kąt nachylenia tej prostej to 150°, zatem
a = tg 150° = − √33 , czyli prosta ma równanie y = − √33 x.
Przykład 2

Wyznaczymy kąty nachylenia do osi X prostych o podanych równaniach.

a) y= √3
3
x+2
√3
Ponieważ współczynnik kierunkowy prostej jest dodatni i równy 3
oraz jej kąt
nachylenia do osi X jest między 0° a 180°, więc szukany kąt jest ostry. Kąt ostry, którego
√3
tangens jest równy 3
, ma miarę 30°.

b) y = −√3x − 3
Ponieważ współczynnik kierunkowy prostej jest ujemny i równy −√3 oraz jej kąt
nachylenia do osi X jest między <math”> a 180°, więc szukany kąt jest rozwarty. Kąt
rozwarty, którego tangens jest równy −√3, ma miarę 120°.

Rzeczywiście tg 120° = tg(90° + 30°) = − ctg 30° = −√3.

Przykład 3

Wyznaczymy równanie prostej nachylonej do osi X pod kątem 135°, która przecina oś Y
w punkcie o rzędnej −3.

Y
Ponieważ prosta nie jest równoległa do osi , wystarczy rozważyć równanie kierunkowe
y ax b
= + tej prostej. Skorzystamy z interpretacji współczynnika kierunkowego jako
tangensa kąta nachylenia. Wynika z niej, że:
a = tg 135° = tg(90° + 45°) = − ctg 45° = −1. Zatem prosta ma równanie postaci
y = −x + b. Wyraz wolny b możemy wyznaczyć, korzystając z faktu, że prosta przecina oś
Y w punkcie o współrzędnych (0, −3). Z interpretacji graficznej współczynnika b
możemy wywnioskować, że b = −3. Zatem szukane równanie prostej to y = −x − 3.

Przykład 4

Wyznaczymy równanie prostej nachylonej do osi X pod kątem 150°, która przechodzi
przez punkt o współrzędnych (3, 1).

Ponieważ prosta nie jest pionowa, wystarczy rozważyć równanie kierunkowe y = ax + b

tej prostej. Skorzystamy z interpretacji współczynnika kierunkowego jako tangensa kąta
nachylenia.

a = tg 150° = tg(90° + 60°) = − ctg 60° = − .

Wynika z niego, że:
√3
3

Zatem prosta ma równanie postaci y = − x + b. Wyraz wolny b możemy wyznaczyć,

√3
3
korzystając z faktu, że prosta przechodzi przez punkt o współrzędnych (3, 1). Możemy
do równania y = − x + b podstawić x = 3 oraz y = 1:
√3
3

⋅3+b
√3
1=− 3

1 = −√3 + b

√ 3 + 1 = b.

Zatem szukane równanie prostej to y = − x + √ 3 + 1.

√3
3
Zastosujemy teraz interpretację współczynnika kierunkowego prostej do rozwiązania
problemu z geometrii analitycznej.

Przykład 5

Wierzchołki A i B trójkąta równoramiennego ABC znajdują się na paraboli o równaniu

y = (x − 4) oraz na prostej równoległej do osi X. Punkt C jest jednocześnie
1
4
2

wierzchołkiem paraboli. Wyznacz współrzędne punktów A, B, C jeśli wiadomo, że kąt

rozwarty tego trójkąta ma miarę 120°.

Po pierwsze obliczymy współrzędne punktów szczególnych paraboli: punktów jej

X
przecięcia z osią oraz wierzchołka:

Z podanego równania możemy odczytać, że jedynym punktem wspólnym paraboli

X
z osią jest punkt o współrzędnych (4, 0). Są to jednocześnie współrzędne
wierzchołka paraboli oraz punktuC, który jest wierzchołkiem kąta o mierze 120°.
Po drugie wyznaczymy równanie prostej AC :

Zauważmy, że prosta AC jest nachylona do osi X pod kątem 30°, zatem jej
współczynnik kierunkowy jest równy a = tg 30° =
√3
3
. Zatem równanie prostej ma
postać y = x + b.
√3
3
Wyraz wolny b prostej AC możemy wyznaczyć podstawiając do równania
y = x + b współrzędne punktu C = (4, 0): 0 = ⋅ 4 + b wtedy i tylko wtedy,
√3
3
√3
3

gdy b = − . Równanie prostej AC to y = x− .

4√3 √3 4√3
3 3 3

Po trzecie wyznaczymy współrzędne punktu A:

 Ponieważ punkt A leży i na prostej AC, i na paraboli, więc jego współrzędne
możemy wyznaczyć, rozwiązując układ równań {
y= x− . √3
3
4√3
3

y = (x − 4) 1
4
2

Z układu równań wynika równanie: (x − 4) = x − , które jest

1 2 √3 4√3
4 3 3

równoważne z równaniem: 3x + (−24 − 4√3)x + 48 + 16√3 = 0.

2

Obliczymy pierwiastki tego równania:

2 2
Δ= (−24 − 4√3) − 4 ⋅ 3 ⋅ (48 + 16√3) = 48 = (4√3) . Pierwiastkami
(24+4√3−4√3)
powyższego równania kwadratowego są liczby x 1 = 6
=4i
(24+4√3+4√3)
x2 = 6
=4+
4√3
3
.
Drugą współrzędną punktu A obliczymy podstawiając x = 4 + 4√3
3
do równania
y=
2
paraboli: 1
4
(4 + 4√3
3
− 4) = 4
3
.
Zatem współrzędne punktów przecięcia prostej AC i paraboli to C = (4, 0) i
A = (4 + 4√3
3
, 4
3
).
Ponieważ punkty A i B są położone symetrycznie względem prostej o równaniu
x = 4, więc punkt B ma współrzędne (4 − , ). 4√3
3
4
3

Słownik
kąt nachylenia prostej

kąt jaki tworzy prosta z dodatnią półosią X.

Aplet

Polecenie 1

Zapoznaj się z apletem. Zmieniaj suwakiem kąt nachylenia prostej do dodatniej półosi X.
Obserwuj zależność między współczynnikiem kierunkowym prostej a tangensem tego kąta.
Pamiętaj, że wartości pokazywane przez aplet nie są dokładne (tangens dla większości kątów
o miarach wyrażających się liczbą całkowitą jest liczbą niewymierną).

Zasób interaktywny dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DUC3EYdSH

Polecenie 2
Używając apletu Geogebry wskaż równanie prostej spełniającej podane warunki.

b
Wyraz wolny jest
równy 0, zaś kąt
nachylenia prostej y = 0, 7x − 0, 7  y = 0, 7x  y = 0, 7x + 0, 7 
X
do osi jest równy
35°.

b
Wyraz wolny jest
równy 1, zaś kąt
nachylenia prostej y = −1, 73x − 1  y = 1, 73x + 1  y = −1, 73x + 1 
X
do osi jest równy
120°.

Kąt nachylenia
prostej do osi X
jest równy 45° y=x+1  y=x−1  y = −x + 1 
i przecina oś X
w punkcie (−1, 0).
Kąt nachylenia
prostej do osi X
jest równy 135° y = −x − 3  y=x+3  y = −x + 3 
i przecina oś X
w punkcie (3, 0).
Sprawdź się

Pokaż ćwiczenia: 輸醙難

Ćwiczenie 1 輸

Zaznacz wszystkie zdania prawdziwe.

 Prosta o równaniu y = − x jest nachylona do osi X pod kątem 150°.

√3
3

 Prosta o równaniu y = √3x jest nachylona do osi X pod kątem 60°.

 Prosta o równaniu y= √3
3
x jest nachylona do osi X pod kątem 30°.


Prosta o równaniu Prosta o równaniu y = −√3x jest nachylona do osi X pod
kątem 150°.

Ćwiczenie 2 輸

Połącz w pary równanie prostej przechodzącej przez punkt (0, 0) z przybliżoną miarą kąta
X
nachylenia do osi . Skorzystaj z tablic wartości funkcji trygonometrycznych, kalkulatora
naukowego lub oszacuj.

y = 0, 7002x 50°

y = 1, 1918x 30°

y = 0, 8391x 40°

y = 0, 5774x 59°

y = 0, 1763x 35°

y = 1, 6643x 10°
Ćwiczenie 3 醙

Uzupełnij zdanie, aby powstała poprawna definicja kąta nachylenia oraz kąta między
prostymi.

Kątem nachylenia prostej do osi X nazywamy kąt o wierzchołku w punkcie

tej prostej z osią X, jedno z ramion zawiera się w tej części prostej, która leży
osią X, zaś drugie ramię zawiera się w osi X i jest zwrócone w tę stronę,
w którą odcięte .

Kąt między prostymi to niewiększy z dwóch wypukłych kątów o w punkcie

przecięcia tych prostych, którego jedno ramię zawarte jest w jednej prostej, zaś drugie
zawiera się w drugiej .

Ćwiczenie 4 醙

Korzystając z definicji kąta między prostymi z poprzedniego ćwiczenia, rozwiąż test. Wybierz
wszystkie poprawne odpowiedzi.

Kąt między prostą

o równaniu = − y x 135°  45°  315° 
X
a osią jest równy
Kąt między prostą
o równaniu
60°  120°  30° 
y x
= √3 a osią Y
jest równy
Kąt między prostą
o równaniu
60°  150°  30° 
x y
= √3 a osią X
jest równy
Kąt między prostą
o równaniu
60°  150°  30° 
x = √3y a osią Y
jest równy
Ćwiczenie 5 醙

Zbadaj wzajemne położenie prostych o podanych równaniach. Wybierz wszystkie poprawne

odpowiedzi.

Nie mają
Przecinają Są Są
y = x i y = −x się.

prostopadłe.

równoległe.
 punktów 
wspólnych.

y=x+2i Przecinają Są Są
Nie mają

y−2=x się.

prostopadłe.

równoległe.
 punktów
wspólnych.


y = √3x i Przecinają Są Są
Nie mają
punktów
y = √33 x się.

prostopadłe.

równoległe.

wspólnych.


y=xi Przecinają Są Są
Nie mają

y=x−π się.

prostopadłe.

równoległe.
 punktów
wspólnych.


Ćwiczenie 6 醙

Badając kąty nachylenia prostych do osi X wyznacz kąty między prostymi o podanych
równaniach.

y = x − 1, y = −x + 1 0°  90°  100° 
√3x − 2, y = −√3x + 2 60°  120°  30° 

y = √3x − 2, y = √33 x 60°  120°  30° 

= −√3x − 2, y = √33 x 60°  120°  90° 

Ćwiczenie 7 難

l k l
Dla podanej prostej wskaż wszystkie takie proste , które wraz z prostą utworzą trójkąt
równoramienny ABC C k l A B
, gdzie jest punktem przecięcia prostych i , zaś i są punktami
k l X AB
przecięcia prostych i z osią i ABC
jest podstawą trójkąta .

l : y = 2x − 2 k : y = 21 x − 2  k : y = 2x − 4  k : y =- 21 x − 2 
l : y = 2x − 3 k : y = 21 x − 2  k : y = −2x − 2  k : y =- 2 x − 2
1

l : y = 3x − 4 k : y = − 31 x − 4  k : y = −3x + 4  k : y = −3x − 4 
l : y = 32 x + 2 k : y = − 23 x − 2 2 2
k : y = − 3 x − 5 k : y = − 3 x + 4 
Ćwiczenie 8 難

Dana jest parabola p o równaniu y = x(x − 6). Wpisano w nią trójkąt równoboczny ABC
w taki sposób, że punkt C znajduje się w wierzchołku paraboli, zaś punkty B i A leżą na
prostej równoległej do osi X oraz na paraboli p. Wyznacz współrzędne punktów B i A.

Uporządkuj poniższe zdania w takiej kolejności, aby otrzymać rozwiązanie tego zadania.

Z układu równań wynika równanie x

x = √3x − 9 − 3√3, które jest
2
−6
równoważne z równaniem x − (6 + √3)x + 9 + 3√3 = 0.
2 

Po pierwsze obliczymy współrzędne punktów szczególnych paraboli: punktów

X
przecięcia z osią oraz wierzchołka.


A A
Po trzecie wyznaczymy współrzędne punktu . Ponieważ punkt leży i na prostej
AC p
, i na paraboli , więc jego współrzędne możemy wyznaczyć rozwiązując układ

{y = x√− 6x √
2 
równań: .
y=x 3−3 3−9

Po drugie wyznaczymy równanie prostej AC. 

Zauważmy, że prosta AC jest nachylona do osi X pod kątem 60°, zatem jej
współczynnik kierunkowy jest równy a = tg 60° = √3. Zatem równanie prostej 
ma postać y = √ 3x + b .

b
Wyraz wolny prostej AC
możemy wyznaczyć, podstawiając do równania
y x b
= √3 + współrzędne punktu C b
= (3, −9) : − 9 = 3√3 + wtedy i tylko 
wtedy, gdy b = −9 − 3√3. Równanie prostej AC to y = √3x − 9 − 3√3.

y xx
Z postaci iloczynowej = ( − 6) widać, że parabola przecina oś X w punktach 
o współrzędnych (0, 0) i (6, 0).

Pierwiastkami powyższego równania kwadratowego są liczby x =3i

1

x2 = 3 +
√3, zatem współrzędne punktów przecięcia prostej AC i paraboli p to 
C = (3, −9) i A = (3 + √3, −6).

Ponieważ punkty A i B są położone symetrycznie względem prostej o równaniu

x = 3, więc punkt B ma współrzędne (3 − √3, −6). 

Wierzchołek C leży dokładnie na osi symetrii paraboli, więc pierwsza współrzędna

wierzchołka C to p = = 3. Druga współrzędna wierzchołka C to
(0+6)

q = 3(3 − 6) = −9.
2
Dla nauczyciela

Autor: Sebastian Guz

Przedmiot: Matematyka

Temat: Kąt nachylenia prostej do osi X

Grupa docelowa:

III etap edukacyjny, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres podstawowy i rozszerzony

Podstawa programowa:
Treści nauczania – wymagania szczegółowe:
IX. Geometria analityczna na płaszczyźnie kartezjańskiej. Zakres podstawowy. Uczeń:
2) posługuje się równaniami prostych na płaszczyźnie, w postaci kierunkowej i ogólnej, w tym
wyznacza równanie prostej o zadanych własnościach (takich jak na przykład przechodzenie przez
dwa dane punkty, znany współczynnik kierunkowy, równoległość lub prostopadłość do innej
prostej, styczność do okręgu);

Kształtowane kompetencje kluczowe:

kompetencje cyfrowe;
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;
kompetencje matematyczne oraz kompetencje w zakresie nauk przyrodniczych,
technologii i inżynierii;
kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji.

Cele operacyjne:

Uczeń:

oblicza współczynnik kierunkowy prostej, znając jej kąt nachylenia do osi X,

wyznacza kąt nachylenia prostej do osi X, znając jej współczynnik kierunkowy,
wyznaczakąt pomiędzy prostymi, na podstawie ich współczynników kierunkowych,
interpretuje graficznie proste o przeciwnych współczynnikach kierunkowych,
analizuje zależności pomiędzy kątem nachylenia prostej do osi X a współczynnikiem
kierunkowym.

Strategie nauczania:

konstruktywizm;
konektywizm.
Metody i techniki nauczania:

odwrócona klasa;
metoda sytuacyjna;
dyskusja.

Formy pracy:

praca indywidualna;
praca w parach;
praca w grupach;
praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;

zasoby multimedialne zawarte w e‐materiale;
tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.

Przebieg lekcji

Przed lekcją:

1. Nauczyciel prosi uczniów o zapoznanie się z zagadnieniami, które będą poruszane

podczas lekcji. Uczniowie mogą skorzystać z informacji zawartych w sekcji „Przeczytaj”.

Faza wstępna:

1. Nauczyciel prezentuje temat lekcji: „Kąt nachylenia prostej do osi X” oraz cele,
wybrana osoba formułuje kryteria sukcesu.
2. Prowadzący prosi uczniów, aby zgłaszali swoje propozycje pytań do tematu. Jedna
osoba może zapisywać je na tablicy. Gdy uczniowie wyczerpią pomysły, a pozostały
jakieś ważne kwestie do poruszenia, nauczyciel je dopowiada.

Faza realizacyjna:

1. Uczniowie zapoznają się z Apletem i rozwiązują zadanie umieszczone poniżej.

Nauczyciel tłumaczy je na forum klasy.
2. Nauczyciel przechodzi do sekcji „Sprawdź się”. Zapowiada uczniom, że w kolejnym
kroku będą rozwiązywać ćwiczenie numer 1 i 2, i będą to robić wspólnie. Wybrana
osoba czyta po kolei polecenia. Po każdym przeczytanym poleceniu ochotnik udziela
odpowiedzi. Reszta uczniów ustosunkowuje się do niej, proponując swoje pomysły.
Nauczyciel w razie potrzeby koryguje odpowiedzi, dopowiada istotne informacje,
udziela uczniom informacji zwrotnej.
3. W następnym kroku uczniowie wykonują w grupach zadania numer 4 i 5. Następnie
wybrana grupa prezentuje swoje rozwiązania. Nauczyciel w razie potrzeby uzupełnia
 informacje.
4. Uczniowie wykonują ćwiczenia interaktywne 6‐8 z sekcji „Sprawdź się”. Wyniki pracy
komentowane są przez nauczyciela po ich zakończeniu.

Faza podsumowująca:

1. Omówienie ewentualnych problemów z rozwiązaniem ćwiczeń z sekcji „Sprawdź się”.

2. Wybrany uczeń podsumowuje lekcję.

Praca domowa:

Uczniowie wykonują ćwiczenie interaktywne nr 3.

Materiały pomocnicze:

Współczynnik kierunkowy funkcji liniowej

Wskazówki metodyczne:

Aplet można potraktować jako zadania domowe dotyczące analizy problemu w temacie
X
lekcji: „Kąt nachylenia prostej do osi ”.