Zadania Maturalne Z Biologii

Zadania maturalne z biologii
1 Zadania
Zadania autorskie
autorskie BiologHelp
BiologHelp 2023,
2023, Poziom
Poziom rozszerzony
rozszerzony
(Formuła
(Formuła 2023)
2023) - Zadanie
Zadanie 4.
4. (2
(2 pkt)
pkt)
Choroba Gauchera jest rzadką chorobą dziedziczącą się autosomalnie recesywnie. W
populacji zachodnioeuropejskiej występuje z częstością około 1:40 000 mieszkańców. Jej
przyczyną jest defekt enzymu lizosomalnego, odgrywającego ważną rolę w procesie
rozkładu glikolipidów, głównie glukozyloceramidu stanowiącego składnik błon
komórkowych.
Przebieg choroby Gauchera zależy od resztkowej aktywności uszkodzonego enzymu. Ze
względu na zróżnicowany obraz kliniczny dzieli się ją na 3 typy o różnym stopniu ciężkości
przebiegu. Opisywany defekt enzymatyczny w różnym stopniu obciąża poszczególne grupy
komórek i tkanek, w zależności od ich funkcji. Znaczny ładunek glukozyloceramidu do
zmetabolizowania wiąże się z naturalnym bądź nadmiarowym rozpadem komórek krwi.
4.1. (0–1)
Korzystając z prawa Hardy’ego-Weinberga, oblicz częstość występowania w populacji

zachodnioeuropejskiej nosicieli mutacji powodującej chorobę Gauchera. Zapisz
obliczenia.
Częstość występowania nosicieli choroby Gauchera w populacji zachodnioeuropejskiej
wynosi .
4.2. (0–1)
Zaznacz, spośród niżej wymienionych, grupę komórek, która ze względu na swoją

funkcję będzie najsilniej dotknięta opisywanym defektem enzymu lizosomalnego.
A. komórki naskórka
B. komórki mięśniowe
C. makrofagi / monocyty
D. limfocyty B
2 Matura
Matura Maj
Maj 2023,
2023, Poziom
Poziom rozszerzony
rozszerzony (Formuła
(Formuła 2023)
2023)
- Zadanie
Zadanie 8.
8. (2
(2 pkt)
pkt)
Amfisbeny (Amphisbaenia) to zwierzęta żyjące niemal wyłącznie pod powierzchnią ziemi w
wydrążonych przez siebie tunelach. Podczas kopania tuneli amfisbeny posługują się głową.
W toku ewolucji stopniowo utrwalały się zmiany w budowie czaszki, która u tych zwierząt
jest obecnie bardzo silnie skostniała, co stanowi przystosowanie do drążenia tuneli.
Amfisbeny mają zazwyczaj długie, cienkie ciało, pokryte twardymi, suchymi, rogowymi
łuskami i tarczkami wytwarzanymi przez naskórek, który jest okresowo zrzucany w formie
wylinki. Łuski na tułowiu są prostokątne i układają się w pierścienie wokół ciała – segmenty.
Każdy z segmentów skóry zawiera charakterystyczny zespół mięśni umożliwiający skracanie
lub wydłużanie danego segmentu.
Na zdjęciu przedstawiono żyjący w Europie gatunek amfisbeny – Blanus cinereus.
Na podstawie: Encyklopedia zwierząt […], praca zbiorowa, Warszawa 1993;

E.P. Solomon i in., Biologia, Warszawa 2016.
8.1. (0–1)
Dokończ zdanie. Zaznacz odpowiedź A, B albo C oraz jej uzasadnienie 1., 2. albo 3.
Amfisbeny należą do
okresowe zrzucanie zrogowaciałego naskórka
A. pierścienic, 1.
w postaci wylinki.
o czym
B. stawonogów, 2. segmentowa budowa umięśnienia ciała.
świadczy
wydłużone ciało przystosowane do drążenia

C. gadów, 3.
tuneli.
8.2. (0–1)
Dokończ zdanie. Zaznacz właściwą odpowiedź spośród podanych.
Czaszki amfisben przystosowały się do drążenia tuneli w ziemi w wyniku
A. dryfu genetycznego.
B. efektu założyciela.
C. specjacji.
D. doboru naturalnego.
3 Matura
Matura Maj
Maj 2023,
2023, Poziom
Poziom rozszerzony
(Formuła 2023)
2023)
- Zadanie
Zadanie 16.
16. (3
(3 pkt)
pkt)
Wargatek czyściciel (Labroides dimidiatus) żywi się pasożytniczymi bezkręgowcami, które
przebijają i rozrywają skórę oraz skrzela innych ryb. Wargatek jest dobrze widoczny w toni
wodnej dzięki czarnemu pasowi biegnącemu od głowy do ogona oraz niebieskim plamom
na tułowiu i na ogonie. Aby pozbyć się pasożytów, do wargatka czyściciela podpływają ryby
z około 50 różnych gatunków. Wśród ryb zbliżających się do wargatka znajdują się także
drapieżniki, które go nie atakują, ale pozwalają mu na usunięcie pasożytów.
Z wargatkiem współwystępuje inna ryba – aspidont (Aspidontus taeniatus) – która jest

podobna morfologicznie do wargatka, ale prowadzi odmienny tryb życia. Gdy do aspidonta
zbliży się większa ryba, ten szybko atakuje i odgryza jej kawałek płetwy bądź skóry, po czym
ucieka do swojej kryjówki. Oba gatunki przedstawiono na poniższych ilustracjach.
Na podstawie: T. Kaleta, Zachowanie się zwierząt. Zarys problematyki, Warszawa 2014;
J. Morrissey i in., Introduction to the Biology of Marine Life, Sudbury 2009.
16.1. (0–1)
Zależność między wargatkiem czyścicielem a rybą przez niego czyszczoną to
A. mutualizm.
B. komensalizm.
C. drapieżnictwo.
D. pasożytnictwo.
16.2. (0–1)
Na podstawie przedstawionych informacji określ znaczenie adaptacyjne

morfologicznego podobieństwa aspidonta do wargatka czyściciela.
16.3. (0–1)
Wyjaśnij, w jaki sposób w toku ewolucji doszło do utrwalenia się wyglądu aspidonta
przedstawionego na rysunku. W odpowiedzi uwzględnij mechanizm działania doboru
naturalnego.
4 Matura
Matura Czerwiec
Czerwiec 2023,
2023, Poziom
Poziom rozszerzony
(Formuła
2023)
2023) - Zadanie
Zadanie 18.
18. (2
(2 pkt)
pkt)
Powszechne prawie na całym świecie komary Culex pipiens są wektorami wielu poważnych
chorób odzwierzęcych, głównie dlatego, że licznie występują na obszarach miejskich.
Taksonomia i systematyka tej grupy stanowi wyzwanie dla badaczy.
Formy komarów Culex pipiens f. molestus oraz Culex pipiens f. pipiens wykazują istotne
różnice fizjologiczne i ekologiczne. W przeciwieństwie do C. pipiens f. pipiens, który żyje na
powierzchni, komary z londyńskiego metra nie hibernują i żywią się krwią ssaków (ludzi i
szczurów), a nie – ptaków.
Komary C. pipiens f. molestus, które rozmnażają się w korytarzach londyńskiego metra,

zaczęły stopniowo odróżniać się genetycznie od tych przebywających na powierzchni.
Różnice genetyczne są znaczące – między osobnikami z subpopulacji C. pipiens f. pipiens
oraz C. pipiens f. molestus występuje izolacja prezygotyczna i postzygotyczna.
Na podstawie: J. Jońca, Miejska dżungla, „Wiedza i Życie” 9, 2020;

K. Byrne, R. Nichols, Culex pipiens in London Underground Tunnels: […], „Heredity” 82, 1999;
M.L. Aardema i in., Global Evaluation of Taxonomic Relationships and Admixture within the Culex pipiens Complex of
Mosquitoes, „Parasites & Vectors” 13(8), 2020.
Na podstawie przedstawionych informacji oceń, czy poniższe stwierdzenia są

prawdziwe. Zaznacz P, jeśli stwierdzenie jest prawdziwe, albo F – jeśli jest fałszywe.
Na podstawie nazw łacińskich komarów C. pipiens f. molestus i C. pipiens f.

1. pipiens można stwierdzić, że te komary są klasyfikowane jako jeden P F
gatunek.
Brak przepływu genów między opisywanymi populacjami komarów

2. P F
wskazuje, że należą one do różnych gatunków biologicznych.
Opisane subpopulacje komarów wykazują adaptacje fizjologiczne do

3. P F
lokalnych warunków środowiska.
5 Zadania
Zadania autorskie
BiologHelp 2022,
2022, Poziom
Poziom rozszerzony
rozszerzony
(Formuła
(Formuła 2023)
2023) - Zadanie
Zadanie 6.
6. (3
(3 pkt)
pkt)
Poniżej zamieszczono kladogram przedstawiający hipotetyczne pokrewieństwa między
grupami dinozaurów gadzio- i ptasiomiednicznych. Na ilustracji wyróżniono również dwa
przykładowe gatunki wraz z przedstawieniem budowy ich miednic.
6.1. (0–2)
Oceń, czy poniższe stwierdzenia, odnoszące się do zilustrowanych powyżej zależności

ewolucyjnych są prawdziwe. Zaznacz P, jeśli informacja jest prawdziwa, albo F – jeśli jest
fałszywa.
Zgodnie z przedstawionym kladogramem ptaki wywodzą się od

1. P F
dinozaurów ptasiomiednicznych.
Zgodnie z przedstawionym kladogramem Eoraptor lunesis jest bliżej

2. P F
spokrewniony z ptakami niż z Zauropodomorfami.
Zgodnie z przedstawionym kladogramem grupa systematyczna, która

3. składałaby się z Teropodów i Zauropodomorfów byłaby grupą P F
monofiletyczną.
6.2. (0–1)
Określ, czy miednice dinozaurów gadzio- i ptasiomiednicznych są przykładem struktur

homologicznych czy analogicznych. Odpowiedź uzasadnij.
6 Arkusz
Arkusz pokazowy
pokazowy CKE
CKE Marzec
Marzec 2022,
2022, Poziom
Poziom rozszerzony
rozszerzony
(Formuła
(Formuła 2023)
2023) - Zadanie
Zadanie 11.
11. (4
(4 pkt)
pkt)
W obrębie rzędu drapieżnych (Carnivora) wyróżnia się m.in. rodzinę szopowatych
(Procyonidae) oraz rodzinę niedźwiedziowatych (Ursidae).
Do rodziny szopowatych zaliczano dawniej oprócz szopa pracza (Procyon lotor) także
pandkę rudą (Ailurus fulgens) oraz pandę wielką (Ailuropoda melanoleuca). Taka klasyfikacja
była oparta o powierzchowne podobieństwo morfologiczne tych trzech gatunków. Wyniki
badań molekularnych wykazały jednak, że panda wielka jest bliżej spokrewniona z
niedźwiedziem brunatnym niż z szopem praczem i pandką rudą.
Współcześnie w obrębie rodziny niedźwiedziowatych wyróżnia się trzy podrodziny:

Ailuropodinae, do której należy tylko jeden gatunek – panda wielka, Tremarctinae – z jednym
obecnie żyjącym przedstawicielem – andoniedźwiedziem okularowym oraz Ursinae –
niedźwiedzie właściwe. Do podrodziny Ursinae należy kilka gatunków. Wszystkie z nich
mają podobne cechy zewnętrzne, takie jak silne pazury i masywne ciało.
Poniższy rysunek przedstawia drzewo filogenetyczne otrzymane dzięki analizie danych

molekularnych oraz oparty na jego podstawie podział drapieżnych na rodziny:
niedźwiedziowatych (Ursidae) i szopowatych (Procyonidae).
Na podstawie: thewhiskerchronicles.com
11.1. (0–1)
Określ, czy rodzina szopowatych w starym ujęciu obejmującym także pandę wielką
stanowiła grupę monofiletyczną. Odpowiedź uzasadnij, odwołując się do definicji grupy
monofiletycznej i relacji pokrewieństwa gatunków przedstawionych na drzewie
filogenetycznym.
11.2. (0–2)
Na podstawie przedstawionych informacji oceń, czy poniższe stwierdzenia dotyczące

filogenezy i taksonomii niedźwiedziowatych są prawdziwe. Zaznacz P, jeśli stwierdzenie
jest prawdziwe, albo F – jeśli jest fałszywe.
1. Do podrodziny niedźwiedzi właściwych (Ursinae) należy 6 gatunków. P F
2. Niedźwiedzie właściwe (Ursinae) są grupą parafiletyczną. P F
Andoniedźwiedź okularowy jest bliżej spokrewniony z pandą wielką niż z

3. P F
wargaczem leniwym.
11.3. (0–1)
Uzupełnij tabelę – uporządkuj w odpowiedniej kolejności rangi taksonów, do których

należy niedźwiedź brunatny. Wpisz numery 2.–6. w ostatniej kolumnie tabeli.
Ranga Takson Kolejność
rodzaj niedźwiedź (Ursus)
gromada ssaki (Mammalia) 1
podrodzina niedźwiedzie właściwe (Ursinae)
podgromada łożyskowce (Eutheria)
rząd drapieżne (Carnivora)
rodzina niedźwiedziowate (Ursidae)
gatunek niedźwiedź brunatny (Ursus arctos) 7
7 Arkusz
Arkusz pokazowy
pokazowy CKE
CKE Marzec
Marzec 2022,
2022, Poziom
Poziom rozszerzony
rozszerzony
(Formuła
(Formuła 2023)
2023) - Zadanie
Zadanie 13.
13. (2
(2 pkt)
pkt)
U słoni częstość występowania nowotworów jest zdumiewająco niska. Naukowcy wykryli,
że w toku ewolucji blisko spokrewnionych ze sobą słoni, diugoni oraz góralków pojawiły się
liczne kopie genów z grupy LIF. U tych gatunków badacze naliczyli aż 7–12 powtórzeń, które
okazały się niefunkcjonalnymi kopiami genów (pseudogenami) z grupy LIF,
niewpływającymi na fenotyp. Jednak u słoni jedna kopia – LIF6 – odzyskała funkcjonalność;
wzmaga ona apoptozę komórek z uszkodzonym DNA.
Na podstawie: J.M. Vazquez i inni, A zombie LIF gene in elephants is upregulated by TP53 to induce apoptosis in
response to DNA damage, „Cell Reports” 24, 2018.
Oceń, czy poniższe stwierdzenia dotyczące ewolucji LIF są prawdziwe. Zaznacz P, jeśli
stwierdzenie jest prawdziwe, albo F – jeśli jest fałszywe.
Mutacje przywracające funkcjonalność LIF6 powstały u przodków słoni, aby

1. P F
umożliwić wzrost wielkości ich ciała w toku ewolucji.
Zwiększenie się liczby pseudogenów LIF w toku ewolucji słoni świadczy o

2. P F
tym, że te zmiany były faworyzowane przez dobór naturalny.
Pojawienie się funkcjonalnej kopii LIF6 jest mutacją korzystną, ponieważ

3. białko kodowane przez ten gen eliminuje uszkodzone komórki, które P F
mogłyby rozwinąć się w nowotwór.
8 Matura
Matura Czerwiec
Czerwiec 2022,
2022, Poziom
Poziom rozszerzony
(Formuła
2015)
2015) - Zadanie
Zadanie 14.
14. (3
(3 pkt)
pkt)
Kontakt erytrocytów mających w błonie komórkowej określony antygen ze skierowanym
przeciwko niemu przeciwciałem obecnym w surowicy krwi skutkuje aglutynacją –
zlepianiem się krwinek. Z tego powodu przetoczenie krwi niezgodnej pod względem grupy
układu AB0 i czynnika Rh stanowi zagrożenie życia.
W celu potwierdzenia u pacjenta grupy krwi B Rh(–) wykonano test aglutynacji, stosując trzy
rodzaje surowic:
1. z przeciwciałami anty-A
2. z przeciwciałami anty-B
3. z przeciwciałami anty-Rh (inaczej anty-D).
14.1. (0–2)
Określ, jaki wynik będzie jednoznacznie potwierdzać grupę krwi B Rh(–) tego pacjenta.
Zaznacz w tabeli literę T (tak), jeśli w danej probówce dojdzie do aglutynacji, albo N (nie)
– jeśli do niej nie dojdzie.
Przeciwciało Aglutynacja
anty-A T N
anty-B T N
anty-Rh T N
14.2. (0–1)
Około 16% Europejczyków ma krew Rh(–). Za brak czynnika Rh odpowiada recesywny allel
d.
Korzystając z prawa Hardy’ego-Weinberga, oblicz częstość występowania heterozygot w

tej populacji. Zapisz obliczenia.
Częstość wynosi: %
9 Test
Test diagnostyczny
diagnostyczny CKE
CKE Grudzień
Grudzień 2022,
2022, Poziom
Poziom
rozszerzony
(Formuła 2023)
2023) - Zadanie
Zadanie 14.
14. (5
(5 pkt)
pkt)
Kondory kalifornijskie to padlinożerne ptaki, które niemalże wymarły z powodu
kłusownictwa, niszczenia siedlisk oraz zatruć. W połowie XX wieku liczebność populacji
została ograniczona do około 150 osobników, a w 1982 r. żyły już tylko 22 kondory. Aby
ocalić ten gatunek przed wyginięciem, pod koniec lat 80. XX wieku wyłapano wszystkie
kondory żyjące na wolności – w celu ich rozmnażania w hodowli. W 2002 roku liczebność
populacji kondora wzrosła do 206 osobników. Współczesna populacja kondora
kalifornijskiego pochodzi od 14 osobników (8 samców i 6 samic).
Kondory dobrze rozmnażały się w niewoli, jednak pod koniec lat 90. zaobserwowano, że
pięć zarodków obumarło krótko przed wylęgiem. Stwierdzono u nich występowanie
chondrodystrofii – wady letalnej o podłożu genetycznym. Chondrodystrofia jest chorobą
warunkowaną przez autosomalny allel recesywny d. Prawidłowy fenotyp jest warunkowany
przez dominujący allel D. Od momentu pierwszego wystąpienia stwierdzono ok. 120
przypadków chondrodystrofii, które dotyczyły zarówno zarodków płci męskiej, jak i
żeńskiej.
Na schemacie przedstawiono drzewo rodowe kondorów, u których wystąpiła

chondrodystrofia. Pierwszy wykryty przypadek to potomek pary oznaczonej numerami 1 i
2. Kolejne cztery zarodki obciążone tą wadą były potomstwem jednej pary kondorów –
samca oznaczonego na schemacie numerem 6 oraz samicy oznaczonej numerem 10.
U kondorów kalifornijskich, podobnie jak u innych ptaków, występuje heterogametyczność

żeńska. Oznacza to, że samce mają dwa chromosomy płci Z, a samice – jeden chromosom
Z i jeden chromosom W.
Na podstawie: K. Ralls, J.D. Ballou, B.A. Rideout, R. Frankham, Genetic management of chondrodystrophy in California
condors, „Animal Conservation” 3, 2000;
K. Ralls, J.D. Ballou, Genetic Status and Management of California Condors, „The Condor” 106(2), 2004.
14.1. (0–2)
Podaj wszystkie możliwe genotypy osobników oznaczonych na drzewie rodowym

numerami: 1, 5 oraz 6. Użyj oznaczeń alleli podanych w tekście.
osobnik nr 1:
osobnik nr 5:
osobnik nr 6:
14.2. (0–1)
Gdyby chondrodystrofia dziedziczyła się w sposób recesywny sprzężoną z płcią, a locus

genu warunkującego tę chorobę był położony tylko na chromosomie Z, to
A. wszystkie obumierające zarodki byłyby płci żeńskiej.

B. wszystkie obumierające zarodki byłyby płci męskiej.
C. częściej obumierałyby zarodki płci męskiej niż żeńskiej.
D. częściej obumierałyby zarodki płci żeńskiej niż męskiej.
14.3. (0–1)
Dokończ zdanie. Zaznacz odpowiedź A albo B oraz jej uzasadnienie 1., 2. albo 3.
Wysoka częstość chondrodystrofii we współczesnej populacji kondorów jest konsekwencją

działania
doboru w wymierającej populacji wzrosła przez
A. 1.
naturalnego, przypadek częstość allelu d.
homozygoty recesywne obumierały przed

ponieważ 2.
wykluciem.
dryfu
B.
genetycznego,
heterozygoty miały największe szanse na
3.
przeżycie i wydanie potomstwa.
14.4. (0–1)
Rozstrzygnij, czy współczesna populacja kondorów kalifornijskich pozostaje w stanie

równowagi genetycznej w locus warunkującym chondrodystrofię. Odpowiedź uzasadnij,
odnosząc się do założeń prawa Hardy’ego – Weinberga.
Rozstrzygnięcie:
Uzasadnienie:
10 Matura
Matura Maj
Maj 2022,
2022, Poziom
Poziom rozszerzony
(Formuła 2015)
2015)
- Zadanie
Zadanie 15.
15. (4
(4 pkt)
pkt)
Wspólny przodek wyższych naczelnych utracił w wyniku mutacji zdolność do syntezy
witaminy C. Ta mutacja zaszła w genie kodującym oksydazę gulonolaktonową – enzym
katalizujący ostatni etap syntezy kwasu askorbinowego. Przy dużej podaży witaminy C w
pokarmie został osłabiony dobór eliminujący osobniki niezdolne do jej syntezy, a dryf
genetyczny utrwalił tę – zasadniczo nieszkodliwą – mutację.
Czynnik transkrypcyjny HIF-1 uruchamia ekspresję genów odpowiedzialnych za adaptację

organizmu do zmniejszonego stężenia tlenu (hipoksji). Efekty działania HIF-1 obejmują
m.in. rozrost naczyń krwionośnych w tkankach. Białko HIF-1 jest stale produkowane przez
komórkę, ale w warunkach normalnego stężenia tlenu jest szybko degradowane, a proces
jego rozkładu rozpoczyna się od hydroksylacji jednej z dwóch reszt proliny. Specyficzne
hydroksylazy katalizujące tę reakcję wymagają do działania obecności witaminy C.
Duże dawki witaminy C są stosowane w leczeniu nowotworów rozwijających się w wyniku

nieprawidłowej regulacji poziomu HIF-1.
Na podstawie: H. Pontzer, Stworzeni do ruchu, „Świat Nauki” 2, 2019; H.J. Knowles i in., Effect of ascorbate on the
activity of hypoxia-inducible factor and cancer cells, „Cancer Research” 63(8), 2003.
15.1. (0–2)
Oceń, czy poniższe stwierdzenia dotyczące witaminy C są prawdziwe. Zaznacz P, jeśli

Skutkiem mutacji w genie kodującym oksydazę gulonolaktonową jest

1. P F
zablokowanie szlaku metabolicznego syntezy witaminy C.
Dieta bogata w witaminę C była jedną z przyczyn utrwalenia mutacji

2. P F
uniemożliwiającej syntezę tej witaminy u przodka wyższych naczelnych.
Witamina C może dzięki właściwościom przeciwutleniającym obniżać

3. P F
stężenie wolnych rodników w komórkach.
15.2. (0–1)
Uzupełnij poniższe zdania tak, aby zawierały prawdziwe informacje. Podkreśl w każdym
nawiasie właściwe określenie.
Duże dawki witaminy C powodują (wzrost / spadek) aktywności hydroksylaz HIF-1, co

prowadzi do (wzrostu / spadku) stężenia HIF-1 w komórkach nowotworowych. Dzięki temu
zostaje (pobudzony / zahamowany) rozwój naczyń krwionośnych w guzie nowotworowym.
15.3. (0–1)
Charakterystycznym objawem niedoboru witaminy C jest
A. utrata ostrości widzenia.

B. zmniejszenie krzepliwości krwi.
C. suchość i nadmierne rogowacenie skóry.
D. osłabienie i pękanie ścian naczyń krwionośnych.
11 Arkusz
Arkusz pokazowy
pokazowy CKE
CKE Marzec
Marzec 2022,
2022, Poziom
Poziom rozszerzony
rozszerzony
(Formuła
(Formuła 2023)
2023) - Zadanie
Zadanie 15.
15. (3
(3 pkt)
pkt)
Achromatopsja to całkowita ślepota na barwy, która jest warunkowana przez recesywny
allel autosomalny (a). Osoba dotknięta tą chorobą widzi świat jedynie w czerni, bieli i
odcieniach szarości ze względu na brak jednego z typów komórek światłoczułych w gałce
ocznej. Jest to bardzo rzadkie zaburzenie – na świecie występuje z częstością 0,005%, ale aż
8% mieszkańców Pingelap – małej, izolowanej wyspy na Oceanie Spokojnym – wykazuje
objawy achromatopsji.
Przyczyny tego stanu rzeczy upatruje się w niszczycielskim tajfunie, który uderzył w wyspę
Pingelap w 1775 r. i spowodował śmierć 90% jej mieszkańców. Kataklizm przeżyło tylko 20
osób i to one z czasem odnowiły populację Pingelap. Wszystko wskazuje na to, że jeden z
ocalałych mężczyzn był nosicielem achromatopsji. Ponadto w tak małej i izolowanej
populacji nie dało się uniknąć kojarzenia krewniaczego.
Na podstawie: S.S. Mader, M. Windelspecht, Biology. 12th Edition, Nowy Jork 2016.
15.1. (0–1)
Podaj nazwę typu komórek światłoczułych, których brakuje u osób chorych na

achromatopsję.
15.2. (0–1)
Wyjaśnij, dlaczego śmierć 90% mieszkańców wyspy Pingelap w 1775 r. doprowadziła do

zwiększonej współcześnie częstości występowania achromatopsji w tej populacji. W
odpowiedzi uwzględnij genetyczne podłoże zjawiska.
15.3. (0–1)
Wykaż, że już w drugim pokoleniu po przejściu tajfunu w populacji mogły się pojawić
osoby z objawami achromatopsji. Uzupełnij szachownice Punetta – w odpowiednie
miejsca wpisz genotypy gamet oraz genotypy potomstwa.
12 Matura
Matura Czerwiec
Czerwiec 2022,
2022, Poziom
Poziom rozszerzony
(Formuła
2015)
2015) - Zadanie
Zadanie 18.
18. (2
(2 pkt)
pkt)
Mrówkojad wielki (Myrmecophaga tridactyla) to ssak z rzędu szczerbaków zamieszkujący
Amerykę Środkową i Południową. Żywi się głównie termitami i gatunkami mrówek żyjącymi
w ziemi. Korzystając ze znakomitego węchu, wyszukuje mrowiska i termitiery, a następnie
zakrzywionymi przednimi pazurami rozgrzebuje je częściowo i za pomocą długiego i
cienkiego języka wyciąga owady z ich wnętrza. Jego rurkowaty pysk nie ma zębów, a język
pokryty jest zakrzywionymi do tyłu twardymi brodawkami i grubą warstwą lepkiej śliny
wydzielanej z dużych gruczołów ślinowych. Owady miażdżone są najpierw o podniebienie,
a następnie w silnie umięśnionym żołądku. Mrówkojad ten nie produkuje w żołądku kwasu
solnego, ale wykorzystuje do trawienia kwas mrówkowy zawarty w jadzie mrówek, którymi
się żywi.
Na podstawie: D. MacDonald, The Encyclopedia of Mammals, Oxford 2001; dinoanimals.pl
Wypisz z tekstu dwie cechy budowy mrówkojada wielkiego, będące adaptacją do

zdobywania pokarmu, oraz określ, na czym polega każda z tych adaptacji.
1.
2.
13 Test
Test diagnostyczny
diagnostyczny CKE
CKE Grudzień
Grudzień 2022,
2022, Poziom
Poziom
rozszerzony
(Formuła 2023)
2023) - Zadanie
Zadanie 18.
18. (4
(4 pkt)
pkt)
Na podstawie licznych podobieństw w budowie anatomicznej już w latach 70. XX wieku
odkryto, że ptaki (Aves) nie stanowią grupy zupełnie oddzielnej od gadów, ale wywodzą się z
kopalnych dinozaurów (Dinosauria). Najbliższym współczesnym krewnym ptaków jest rząd
krokodyli (Crocodilia), obejmujący m.in. krokodyle i aligatory. Ze względu na wspólne
pochodzenie ptaki, dinozaury i krokodyle łączy się w jedną grupę nazywaną gadami
naczelnymi lub archozaurami (Archosauria).
Dużo większym wyzwaniem dla naukowców było określenie relacji pokrewieństwa żółwi
(Testudines) wobec pozostałych gadów. Badania anatomiczne dawały sprzeczne wyniki i
dopiero na podstawie sekwencjonowania gadzich genomów wykazano bezspornie, że
żółwie są bliżej spokrewnione z gadami naczelnymi niż z jaszczurkami i wężami,
ujmowanymi razem jako łuskonośne (Squamata).
Spośród współczesnych gadów jedynie ptaki są zwierzętami stałocieplnymi. Na podstawie
badań histologicznych kopalnych kości uważa się jednak, że podwyższonym tempem
metabolizmu cechowały się już ostatni wspólny przodek archozaurów oraz wymarłe
dinozaury. Na podstawie tych odkryć sformułowano hipotezę, że wspólny przodek
współczesnych krokodyli utracił stałocieplność, a współczesne krokodyle są zwierzętami
wtórnie zmiennocieplnymi, co najprawdopodobniej wynika z przejścia tych zwierząt do
ziemno-wodnego trybu życia i ma związek ze stosunkowo mało aktywnym polowaniem z
zasadzki.
Jednym z dowodów potwierdzających pochodzenie krokodyli od zwierząt stałocieplnych

jest zachowana pełna przegroda międzykomorowa. Wśród współczesnych archozaurów
także ptaki mają w sercu pełną przegrodę międzykomorową. Badania porównawcze
doprowadziły badaczy do wniosku, że taką budowę serca miały także wymarłe dinozaury
oraz ostatni wspólny przodek archozaurów.
Na podstawie: N.G. Crawford i in. More than 1000 ultraconserved elements provide evidence that turtles are the sister
group of archosaurs, „Biology letters” 8(5), 2012;
L.J. Legendre i in. Palaeohistological Evidence for Ancestral High Metabolic Rate in Archosaurs, „Systematic Biology”
65(6), 2016.
18.1. (0–1)
Wyjaśnij, jakie znaczenie dla utrzymywania względnie stałej, wysokiej temperatury ciała
ptaków ma występowanie w ich sercu pełnej przegrody między komorami. W
odpowiedzi uwzględnij natlenowanie krwi oraz tempo metabolizmu.
18.2. (0–3)
Poniższy rysunek przedstawia niekompletne drzewo filogenetyczne obrazujące relacje

pokrewieństwa między gadami a ptakami.
1. Na podstawie tekstu określ pokrewieństwo między grupami gadów – dorysuj
brakujące gałęzie powyższego drzewa filogenetycznego tak, aby drzewo
przedstawiało w poprawny sposób relacje pokrewieństwa między taksonami.
2. Zaznacz na powyższym drzewie filogenetycznym ostatniego wspólnego przodka
archozaurów – otocz kółkiem odpowiedni węzeł.
3. Zaznacz na powyższym drzewie filogenetycznym moment, w którym – według
przedstawionej w tekście hipotezy – doszło do utraty stałocieplności – zapisz znak
X nad odpowiednią gałęzią.
14 Matura
Matura Maj
Maj 2022,
2022, Poziom
Poziom rozszerzony
(Formuła 2015)
2015)
- Zadanie
Zadanie 19.
19. (1
(1 pkt)
pkt)
W kameruńskim jeziorze wulkanicznym Barombi Mbo żyje 15 gatunków ryb, z czego 11
należy do pielęgnic – ryb z rodziny Cichlidae. Badania mitochondrialnego DNA wykazały, że
endemiczne pielęgnice z Barombi Mbo stanowią grupę monofiletyczną – wszystkie są ze
sobą bliżej spokrewnione niż z jakimkolwiek gatunkiem występującym w sąsiednich
rzekach.
Ze względu na regularny stożkowy kształt misy jeziornej, będącej kraterem wygasłego
wulkanu, historyczne wahania poziomu wody nie mogły doprowadzić do podziału jeziora
na kilka mniejszych. W obrębie jeziora nie występują też inne bariery geograficzne
utrudniające kontakt tych aktywnych ryb. Jezioro Barombi Mbo jest prawie całkowicie
odizolowane od lokalnego systemu rzek.
Na podstawie: U.K. Schliewen i B. Klee, […] speciation in Cameroonian crater lake cichlids, „Frontiers in Zoology” 1(5),
2004.
Na podstawie przedstawionych informacji dokończ zdanie. Zaznacz odpowiedź A albo B

oraz odpowiedź 1., 2. albo 3.
Zróżnicowanie gatunkowe pielęgnic w jeziorze Barombi Mbo powstało na drodze
specjacji kilkunastu migracjach gatunków

A. 1.
allopatrycznej, rzecznych do jeziora.
polegającej radiacji ewolucyjnej pielęgnic w

2.
na obrębie jeziora.
specjacji
B.
sympatrycznej,
krzyżowaniu się blisko spokrewnionych
3.
gatunków ryb.
15 Matura
Matura Maj
Maj 2022,
2022, Poziom
Poziom rozszerzony
(Formuła 2015)
2015)
- Zadanie
Zadanie 20.
20. (2
(2 pkt)
pkt)
Miedź w śladowych ilościach jest niezbędna do wzrostu roślin, ale duża zawartość tego
pierwiastka w glebie hamuje wzrost korzeni. Przeprowadzono badania, których celem było
określenie wpływu wysokiego stężenia miedzi w podłożu na wzrost korzeni u trawy mietlicy
rozłogowej (Agrostis stolonifera). W badaniu uwzględniono populacje rosnące przez okres
od 4 do 70 lat na glebie skażonej miedzią.
Badane rośliny uprawiano z wykorzystaniem pożywek zawierających miedź w dużym

stężeniu. Jako wskaźnik tolerancji na miedź mierzono wzrost korzeni. Badania wykazały, że
wzrost korzeni był w najmniejszym stopniu ograniczony u traw pochodzących ze starych
populacji, rosnących na glebach zanieczyszczonych miedzią przez długi czas.
Tolerancja na miedź jest cechą ilościową warunkowaną przez geny kumulatywne. Działanie
tych genów sumuje się podczas kształtowania cechy fenotypowej.
Na podstawie: L. Wu i in., The potential for evolution of heavy metal tolerance in plants, „Heredity” 34, 1975.
20.1. (0–1)
Dokończ zdanie. Zaznacz odpowiedź A, B albo C oraz jej uzasadnienie 1., 2. albo 3.
W tekście opisano skutki działania
doboru wysokie stężenie miedzi w glebie

A. 1.
kierunkowego, utrzymywało się na przestrzeni wielu lat.
wyniki badań wskazują na zróżnicowany

doboru
B. ponieważ 2. poziom tolerancji na miedź między
różnicującego,
populacjami.
doboru wraz z czasem wzrasta odporność populacji

C. 3.
stabilizującego, na skażenie gleby miedzią.
20.2. (0–1)
Wyjaśnij, dlaczego najwyższy poziom tolerancji uzyskały rośliny z najstarszych populacji.

W odpowiedzi uwzględnij działanie doboru naturalnego.
16 Matura
Matura Czerwiec
Czerwiec 2022,
2022, Poziom
Poziom rozszerzony
(Formuła
2015)
2015) - Zadanie
Zadanie 21.
21. (2
(2 pkt)
pkt)
Na rysunkach przedstawiono dwa rodzaje ssaków potrafiące wykonywać loty ślizgowe.
Lotopałanka karłowata (Petaurus breviceps) jest przedstawicielem australijskich torbaczy i
charakteryzuje się obecnością długiego chwytnego ogona oraz fałdów skórnych
stanowiących powierzchnię nośną. Assapan południowy (Glaucomys volans) jest
przedstawicielem amerykańskich łożyskowców. Jego ogon jest długi, szeroki i puszysty, a
wzdłuż boków ciała, pomiędzy przednimi a tylnymi kończynami, ciągnie się owłosiony fałd
skórny.
lotopałanka karłowata assapan południowy
Na podstawie: wilderness.org.au; dailymail.co.uk
21.1. (0–1)
Dokończ zdanie. Zaznacz odpowiedź A lub B oraz jej uzasadnienie 1., 2., albo 3.
Wykształcenie się struktur będących przystosowaniem do ślizgowego lotu u obu

opisywanych gatunków jest przykładem ewolucji
powstały niezależnie od siebie u

A. zbieżnej, 1.
różnych taksonów.
ponieważ wytworzone powstały z tej samej struktury, ale

2.
powierzchnie lotne zróżnicowały się w toku ewolucji.
B. rozbieżnej,
chociaż bardzo podobne do siebie,
3.
powstały z innych struktur.
21.2. (0–1)
Uzupełnij tabelę – spośród podanych cech budowy zwierząt (A–F) wybierz cechy
wspólne dla łożyskowców i torbaczy oraz cechy charakterystyczne tylko dla danej grupy.
A. Owłosiona skóra.
B. Obecność gruczołów mlecznych.
C. Dobrze wytworzone łożysko podczas ciąży.
D. Wykształcenie sutków.
E. Obecność macicy u samic.
F. Worek skórny u samic służący za miejsce rozwoju i ochrony potomstwa.
Cechy Oznaczenia literowe cech
wspólne dla łożyskowców i torbaczy
występujące tylko u łożyskowców
występujące tylko u torbaczy

17 Zadania
Zadania autorskie
BiologHelp 2022,
2022, Poziom
Poziom rozszerzony
rozszerzony
(Formuła
(Formuła 2023)
2023) - Zadanie
Zadanie 29.
29. (1
(1 pkt)
pkt)
Wymieranie gatunków jest procesem występującym od początku istnienia życia na ziemi,
zachodzi ono jednak z różnym tempem. W historii ziemi doszło do kilku epizodów
masowego wymierania gatunków. W trakcie jednego z takich wymierań doszło do
wyginięcia dinozaurów. Dało to jednak szansę na rozwój bardzo różnorodnej obecnie
grupy ssaków.
Wybierz i podkreśl spośród niżej wymienionych określeń to, które z punktu widzenia
ewolucyjnego najlepiej opisuje proces rozwoju ssaków po wymarciu dinozaurów. Określ
ekologiczne następstwo wymarcia dinozaurów, które w głównej mierze pozwoliło na
wystąpienie opisywanego procesu.
ewolucja zbieżna radiacja adaptacyjna konwergencja dobór kierunkowy
18 Matura
Matura Marzec
Marzec 2021,
2021, Poziom
Poziom rozszerzony
(Formuła
2015)
2015) - Zadanie
Zadanie 10.
10. (4
(4 pkt)
pkt)
Jętki należą do owadów związanych ze środowiskiem wodnym. Osobniki dorosłe żyją
zaledwie kilka dni i giną zaraz po kopulacji i złożeniu jaj. Mają ciało pokryte cienkim,
chitynowym oskórkiem. Odwłok jest zakończony długimi wyrostkami. Na głowie znajdują
się duże oczy złożone i para krótkich, wieloczłonowych czułków. Aparat gębowy jest silnie
uwsteczniony, gdyż postaci dorosłe nie pobierają pokarmu.
Jaja składane są do wody, gdzie rozwijają się larwy. Mają one bardzo dobrze rozwinięty
gryzący aparat gębowy i zasiedlają najczęściej dno koryta rzeki, odżywiając się
zgromadzoną tam martwą materią organiczną. Dorastająca larwa linieje od 15 do 30 razy.
W wyniku przedostatniego linienia powstaje uskrzydlone subimago. Jego jelito nie zawiera
już treści pokarmowej, ale gaz ułatwiający wypłynięcie na powierzchnię wody i jej
opuszczenie. W ciągu 24 godzin owad linieje po raz ostatni, przechodząc w postać dojrzałą.
Dawniej jętki występowały powszechnie w rzekach Europy. Obecnie albo wyginęły, albo
znajdują się na listach gatunków zagrożonych wyginięciem. Jętki są bardzo wrażliwe na
zanieczyszczenia wody i inne zmiany jej parametrów fizykochemicznych.
Poniższy rysunek przedstawia osobnika dorosłego i larwę bez zachowania skali.
Na podstawie: Z. Strzelecki, Kolekcja Przyrodnicza Pracowni Dydaktyki UMK w Toruniu, http://www.mp.umk.pl;

http://www.wigry.org.pl
10.1. (0–1)
Na podstawie tekstu i rysunku podaj dwie cechy budowy morfologicznej jętek, które
występują wyłącznie u owadów.
1.
2.
10.2. (0–1)
Określ typ przeobrażenia występującego u jętki. Odpowiedź uzasadnij.
Typ przeobrażenia:
Uzasadnienie:
10.3. (0–1)
Narządem analogicznym do wypełnionego powietrzem przewodu pokarmowego jętki jest

A. rezonator płaza.
B. pęcherz pławny ryby.
C. pęcherz moczowy ssaka.
D. zestaw worków powietrznych ptaka.
10.4. (0–1)
Określ, czy larwy jętek mogą służyć jako bioindykatory czystości wód. Odpowiedź
uzasadnij, odnosząc się do zakresu tolerancji larw jętek na zanieczyszczenia środowiska.
19 Informator
Informator CKE,
CKE, Poziom
Poziom rozszerzony
(Formuła 2023)
2023)
- Zadanie
Zadanie 11.
11. (3
(3 pkt)
pkt)
Zadanie anulowane przez CKE jako niezgodne z wymaganiami egzaminacyjnymi wg aneksu
obowiązującego w latach 2023-2024
(zgodnie ze zaktualizowaną dnia 26 sierpnia 2022 wersją aneksu)
Białko prionowe (PrP) w neuronach ssaków może występować w dwóch formach

przestrzennych: sfałdowanej prawidłowo oraz sfałdowanej nieprawidłowo. Nie poznano
dotąd funkcji formy prawidłowej, natomiast forma nieprawidłowa jest przyczyną chorób
prionowych, np. choroby Creutzfeldta-Jakoba.
W celu określenia funkcji białka PrP w neuronie hodowano myszy o genotypie dzikim
(PrP+/+) oraz myszy z nieaktywnymi obiema kopiami genu kodującego badane białko
(PrP-/-). Z myszy wyizolowano neurony i zmierzono czas trwania depolaryzacji (A) i
repolaryzacji (B). Wyniki eksperymentu przedstawiono na poniższym wykresie.
Informacja do wykresu
Średni czas depolaryzacji i repolaryzacji wraz z odchyleniem standardowym.
W plemieniu Fore z Papui-Nowej Gwinei dawniej występowała choroba kuru, będąca

odmianą choroby Creutzfeldta-Jakoba. Choroba rozprzestrzeniała się, ponieważ w tym
plemieniu praktykowano rytualny kanibalizm zmarłych. Po zaprzestaniu tych praktyk ustały
przypadki nowych zachorowań. U części członków tego plemienia wykryto allel genu
kodującego PrP − całkowicie eliminujący ryzyko zachorowania na chorobę Creutzfeldta-
Jakoba. Tego allelu nie znaleziono dotychczas w innych ludzkich populacjach.
Na podstawie: H. Khosravani i inni, Prion protein attenuates excitotoxicity by inhibiting NMDA receptors, „Journal of
Cell Biology” 181, 2008, s. 551–565;
E.A. Asante i inni, A naturally occurring variant of the human prion protein completely prevents prion disease, „Nature”
522, 2015, s. 478–48
11.1. (0–2)
Uzupełnij poniższe zdania tak, aby powstał poprawny wniosek dotyczący wpływu białka
PrP na czas depolaryzacji i repolaryzacji neuronu. W każdym nawiasie podkreśl
właściwe określenie.
Białko PrP (skraca / wydłuża) czas (depolaryzacji / repolaryzacji) błony neuronu, ponieważ
typowe wyniki pomiarów w próbie badawczej były (krótsze / dłuższe) od typowych wyników
w próbie kontrolnej. Natomiast ustalenie, czy białko PrP skraca, czy – wydłuża czas
(depolaryzacji / repolaryzacji), nie jest możliwe, ponieważ wyniki pomiarów w próbach
badawczej i kontrolnej w znacznym stopniu się pokrywały.
11.2. (0–1)
Oceń, czy poniższe informacje dotyczące choroby kuru są prawdziwe. Zaznacz P, jeśli
informacja jest prawdziwa, albo F – jeśli jest fałszywa.
Korzystne mutacje chroniące przed kuru powstały w DNA w wyniku
1. P F
rytualnego kanibalizmu osób zmarłych na tę chorobę.
Allel chroniący przed zachorowaniem na kuru prawdopodobnie zwiększył

2. P F
swoją częstość wśród ludu Fore dzięki doborowi naturalnemu.
Wskutek zaprzestania kanibalizmu wśród Fore allel chroniący przed kuru

3. stracił znaczenie adaptacyjne, ale może się utrzymać dzięki dryfowi P F
genetycznemu.
20 Matura
Matura Maj
Maj 2021,
2021, Poziom
Poziom rozszerzony
(Formuła 2015)
2015)
- Zadanie
Zadanie 14.
14. (3
(3 pkt)
pkt)
Witamina C (kwas L-askorbinowy) pełni kilka istotnych funkcji w procesach metabolicznych
zachodzących w organizmie człowieka, który musi ją przyjmować wraz z pokarmem.
Szacuje się, że organizm dorosłego człowieka potrzebuje około 90 mg witaminy C na dobę.
Źródłem witaminy C w diecie człowieka są przede wszystkim rośliny, ale większość zwierząt
ma zdolność do jej syntezy. Utrata tej zdolności jest skutkiem mutacji genu kodującego
enzym katalizujący ostatni etap syntezy witaminy C.
Na poniższym drzewie filogenetycznym przedstawiono historię ewolucyjną ssaków –

szarym kolorem wyróżniono linie filogenetyczne, w których doszło do utraty zdolności do
syntezy witaminy C.
Na podstawie: M. Dworniczak, Witamina C, „Wiedza i Życie” 2, 2017;

G. Drouin, J.R. Godin, B. Pagé, The genetics of vitamin C loss in vertebrates, „Current Genomics” 12, 2011.
14.1. (0–1)
Oceń, czy poniższe stwierdzenia odnoszące się do przedstawionego drzewa

filogenetycznego są prawdziwe. Zaznacz P, jeśli stwierdzenie jest prawdziwe, albo F –
jeśli jest fałszywe.
Ssaki, które nie mają zdolności do syntezy witaminy C, stanowią grupę

1. P F
polifiletyczną.
Utrata zdolności do syntezy witaminy C zaszła co najmniej trzykrotnie,

2. P F
niezależnie w różnych liniach rozwojowych ssaków.
3. Wszystkie naczelne są pozbawione możliwości syntezy witaminy C. P F
14.2. (0–1)
Wyjaśnij, dlaczego mutacja uniemożliwiająca syntezę witaminy C, która pojawiła się u

przodka małp, nie została wyeliminowana przez dobór naturalny.
14.3. (0–1)
Wyjaśnij, dlaczego witamina C, w odróżnieniu od witaminy A, nie kumuluje się w

organizmie człowieka. W odpowiedzi odnieś się do właściwości obu witamin.
21 Informator
Informator CKE,
CKE, Poziom
Poziom rozszerzony
(Formuła 2023)
2023)
- Zadanie
Zadanie 16.
16. (2
(2 pkt)
pkt)
Przez długi czas uważano, że walenie (Cetacea) – wodne ssaki, do których zaliczamy m.in.
delfina butlonosego i płetwala błękitnego – są spokrewnione z lądowymi ssakami
drapieżnymi. Jednak już w latach 70. ubiegłego wieku odkryto skamieniałość wymarłego
ssaka Indohyus indirae, którego czaszka zawierała struktury występujące współcześnie
jedynie u waleni, natomiast szkielet pozaczaszkowy wskazywał na pokrewieństwo z
parzystokopytnymi. Ten ssak prawdopodobnie prowadził wodno-lądowy tryb życia.
Badania molekularne potwierdziły, że walenie wywodzą się spośród parzystokopytnych, a
ich najbliższymi żyjącymi krewnymi są przedstawiciele monofiletycznej rodziny
hipopotamowatych – hipopotamy nilowy i karłowaty. Dalszymi krewnymi są inne
parzystokopytne, np. kozica, a jeszcze dalszymi − ssaki nieparzystokopytne, np. koń
Przewalskiego.
16.1. (0–1)
Na podstawie tekstu określ pokrewieństwo ewolucyjne między wymienionymi

zwierzętami – narysuj brakujące gałęzie drzewa filogenetycznego tak, aby drzewo
odzwierciedlało w poprawny sposób to pokrewieństwo.
16.2. (0–1)
Spośród A–D wybierz i zaznacz cechę, która występuje u wszystkich ssaków i wyłącznie
u nich.
A. Włosy obecne przynajmniej w trakcie życia płodowego.

B. Gruczoły wydzielnicze w skórze właściwej.
C. Błony płodowe.
D. Łożysko.
22 Informator
Informator CKE,
CKE, Poziom
Poziom rozszerzony
(Formuła 2023)
2023)
- Zadanie
Zadanie 17.
17. (3
(3 pkt)
pkt)
Badania genomów współczesnego człowieka rozumnego oraz kopalnego neandertalczyka
wykazały, że w populacjach ludzkich występujących poza Afryką jest obecna domieszka
DNA neandertalczyka w ilości 3,4–7,3%. W tych populacjach taka domieszka występuje
jedynie w DNA jądrowym, natomiast u współcześnie żyjących ludzi nie znaleziono
mitochondrialnego DNA pochodzenia neandertalskiego. Może to świadczyć o niepłodności
dzieci kobiety neandertalki oraz mężczyzny człowieka rozumnego. Badania wykazały, że
genomy człowieka rozumnego oraz neandertalczyka różnią się rearanżacjami (zmianami
strukturalnymi) w obrębie niektórych chromosomów, co może zaburzać powstawanie
biwalentów, a tym samym – formowanie gamet.
Na podstawie: L.A. Frantz, Neandertal admixture in Eurasia confirmed by maximum-likelihood analysis of three
genomes, „Genetics” 196, 2014, s. 1241–1251;
R.L. Rogers, Chromosomal rearrangements as barriers to genetic homogenization between archaic and modern
humans, „Molecular Biology and Evolution” 32, 2015, s. 3064–3078.
17.1. (0–2)
Na podstawie tekstu podaj po jednym argumencie za tym, że człowieka rozumnego i

neandertalczyka należy uznać:
1. za dwa osobne gatunki biologiczne.
2. za dwa podgatunki jednego gatunku.
17.2. (0–1)
Podpunkt anulowany przez CKE
Na podstawie tekstu i własnej wiedzy oceń, czy poniższe informacje są prawdziwe.

Zaznacz P, jeśli informacja jest prawdziwa, albo F – jeśli jest fałszywa.
W populacjach współczesnego człowieka poza Afryką stwierdzono

1. P F
występowanie mitochondriów pochodzenia neandertalskiego.
Kobieta neandertalka nie mogła mieć dzieci z mężczyzną Homo sapiens z

2. P F
uwagi na zaburzenie formowania się gamet.
Do rodzaju Homo zaliczamy tylko jeden współcześnie żyjący gatunek (Homo

3. P F
sapiens) oraz kilka gatunków wymarłych.
23 Informator
Informator CKE,
CKE, Poziom
Poziom rozszerzony
(Formuła 2023)
2023)
- Zadanie
Zadanie 18.
18. (5
(5 pkt)
pkt)
Gupiki to niewielkie ryby, które w naturze żyją m.in. na Trynidadzie, w małych zbiornikach
wodnych położonych wzdłuż górskich strumieni. Wodospady tworzone przez strumienie
pokonujące progi skalne stanowią jednostronną barierę – ryby żyjące w zbiorniku poniżej
wodospadu nie mogą przepłynąć w górę potoku, ale ryby ze zbiornika ponad wodospadem
niekiedy dostają się ze spadającą wodą do dolnego zbiornika. Samce gupików są mniejsze
od samic, ale znacznie bardziej kolorowe. Samica częściej wybiera barwniejszego samca
jako partnera do rozmnażania.
Badacze porównywali ubarwienie samców gupików bytujących w dwóch zbiornikach

strumienia 1. – w zbiorniku poniżej wodospadu, w którym występowały drapieżniki, oraz w
zbiorniku powyżej wodospadu, w którym drapieżników nie było. Zauważyli, że samce
gupików ze zbiornika powyżej wodospadu są intensywniej ubarwione od żyjących w
zbiorniku poniżej wodospadu. Wyniki obserwacji przedstawia rysunek poniżej.
Badacze wysunęli dwie hipotezy wyjaśniające te różnice.
Hipoteza I: W sytuacji nieobecności drapieżników wyższe dostosowanie mają intensywniej

ubarwione samce (ponieważ są częściej wybierane przez samice).
Hipoteza II: W razie presji drapieżników wyższe dostosowanie mają samce mniej widoczne,
o mniej intensywnym ubarwieniu (ponieważ są rzadziej zjadane).
Aby sprawdzić te hipotezy, badacze przenosili gupiki i drapieżne ryby ze zbiorników

strumienia 1. do odpowiednich zbiorników bezrybnego strumienia 2., a następnie
obserwowali zmiany częstości fenotypów samców przez kilkadziesiąt pokoleń. Potwierdzili
obie hipotezy: wykazali, że w naturze intensywność ubarwienia samców jest ewolucyjnym
kompromisem między przeciwstawnymi kierunkami doboru.
Na podstawie: http://www.guppyevolution.org/science/
18.1. (0–3)
1. Przedstaw plan opisanego eksperymentu – wpisz w tabelę znak „+” oznaczający

przeniesienie ryb ze zbiorników strumienia 1. do zbiorników strumienia 2.
Przenoszone ryby ze strumienia 1.
Docelowy zbiornik
w bezrybnym gupiki z górnego gupiki z dolnego drapieżne ryby
strumieniu 2. zbiornika (bez zbiornika (z z dolnego
drapieżnych ryb) drapieżnymi rybami) zbiornika
górny
dolny
2. Podaj populacje gupików (numer strumienia i położenie zbiornika), które

porównywano w celu zweryfikowania obu hipotez. Określ spodziewane wyniki,
odnosząc się do zmiany fenotypów samców.
Populacje gupików porównywane w celu sprawdzenia hipotezy I:
Wynik potwierdzający hipotezę I:
Populacje gupików porównywane w celu sprawdzenia hipotezy II:
Wynik potwierdzający hipotezę II:
18.2. (0–1)
Określ, czy w opisanym eksperymencie działa dobór naturalny czy dobór sztuczny.
Odpowiedź uzasadnij.
18.3. (0–1)
Uzupełnij poniższe zdania tak, aby powstał poprawny opis warunków przeprowadzenia
opisanego eksperymentu. W każdym nawiasie podkreśl właściwe określenie.
W celu poprawnego przeprowadzenia opisanego eksperymentu należy przenieść z jednego

zbiornika do drugiego (liczną grupę gupików / jedną ich parę). To przy zbyt (niskiej / wysokiej)
liczebności grupy założycielskiej nowej populacji nasila się (dryf genetyczny / dobór
naturalny), który mógłby zniekształcić wynik doświadczenia.
24 Matura
Matura Maj
Maj 2021,
2021, Poziom
Poziom rozszerzony
(Formuła 2015)
2015)
- Zadanie
Zadanie 20.
20. (1
(1 pkt)
pkt)
Różne kaczki: krzyżówki, cyranki, krakwy, świstuny, żyją w tym samym środowisku. W
warunkach naturalnych mieszańce tych gatunków spotyka się niesłychanie rzadko, mimo
że w wielu przypadkach płodne mieszańce można uzyskać drogą sztucznego zaplemnienia.
Upierzenie samic tych gatunków jest do siebie bardzo podobne i kaczory rozpoczynają toki
na widok samicy dowolnego gatunku. Kaczory mają zrytualizowane, inne dla każdego
gatunku zachowania godowe. Samice reagują pozytywnie tylko na toki właściwe dla ich
gatunku. Sekwencje ruchów samca muszą być bardzo dokładnie powtarzane. Odmienna
sekwencja ruchów sprawia, że samice nie interesują się samcem lub odlatują.
Na podstawie: K. Lorenz, Comparative studies on the behaviour of Anatinae, 2012;

P.A. Johnsgard, Behavioral isolating mechanisms in the family Anatidae, „Proc. XIII Intern. Ornithol. Congr.”, 1963
Wyjaśnij, odnosząc się do biologicznej koncepcji gatunku, dlaczego kaczki opisane w

tekście nie są zaliczane do jednego gatunku, pomimo że można je skrzyżować.
25 Matura
Matura Czerwiec
Czerwiec 2021,
2021, Poziom
Poziom rozszerzony
(Formuła
2015)
2015) - Zadanie
Zadanie 20.
20. (2
(2 pkt)
pkt)
Mrówki żywiące się nasionami roślin przyczyniają się do ich rozsiewania. Zbierają nasiona,
które przenoszą do mrowiska, gdzie je zjadają, ale często gubią nasiona po drodze, przez
co powodują ich rozprzestrzenianie. U niektórych roślin wykształciło się specyficzne
przystosowanie do rozprzestrzeniania ich nasion przez mrówki, polegające na
występowaniu na nasionach miękkich wyrostków zwanych elajosomami lub ciałkami
mrówczymi. Elajosomy są bogate w substancje odżywcze, głównie tłuszcze, węglowodany i
witaminy, oraz kwas rycynolowy, wabiący mrówki. Nasiona przyniesione do mrowiska, po
zjedzeniu znajdujących się na nich elajosomów, najczęściej są wynoszone na zewnątrz,
gdzie mogą kiełkować.
Elajosomy występują u wielu gatunków roślin okrytonasiennych, należących do różnych,

niespokrewnionych grup. Największa liczba gatunków wykształcających te ciałka występuje
we florze Australii i południowej Afryki. Elajosomy mają różne kształty i składniki odżywcze
oraz mogą się rozwijać z różnych elementów nasienia lub owocu.
Na zdjęciu przedstawiono nasiona glistnika jaskółczego ziela (Chelidonium majus) opatrzone

elajosomami.
Na podstawie: Z. Podbielkowski, M. Podbielkowska, Przystosowania roślin do środowiska, Warszawa 1992;
S. Lengyel i wsp., Convergent evolution of seed dispersal by ants, and phylogeny and biogeography in flowering plants:
A global survey, „Perspectives In Plant Ecology, Evolution and Systematics” 12(1), 2010.
Zdjęcie: https://www.kuleuven-kulak.be
20.1. (0–1)
Zależność między glistnikiem a mrówkami to
A. komensalizm.
B. konkurencja.
C. mutualizm.
D. pasożytnictwo.
20.2. (0–1)
Dokończ zdanie. Zaznacz odpowiedź A albo B oraz jej uzasadnienie 1., 2. albo 3.
Wykształcenie elajosomów u wielu gatunków roślin jest przykładem ewolucji
ich obecność jest przystosowaniem do

A. dywergentnej, 1.
rozsiewania nasion.
pojawiły się one niezależnie w różnych,

ponieważ 2.
niespokrewnionych grupach roślin.
B. konwergentnej,
mają różną budowę i zawierają różne składniki
3.
odżywcze.
26 Matura
Matura Maj
Maj 2021,
2021, Poziom
Poziom rozszerzony
(Formuła 2015)
2015)
- Zadanie
Zadanie 21.
21. (1
(1 pkt)
pkt)
Lotopałanki i polatuchy charakteryzują się obecnością fałdów skórnych znajdujących się z
boków ciała i rozpiętych pomiędzy kończyną przednią i tylną. Osobniki należące do obu
rodzajów są niewielkie, prowadzą nadrzewny tryb życia i potrafią szybować na odległość
około 50 metrów. Lotopałanki są przedstawicielami torbaczy i występują w Australii,
natomiast polatuchy to ssaki łożyskowe, spotykane w Ameryce Północnej, Europie i Azji.
Na podstawie: https://www.environment.gov.au; https://britannica.com/animal/flying-squirrel.
Dokończ zdanie. Zaznacz odpowiedź A albo B oraz odpowiedź 1. albo 2.
Obecność fałdów skórnych u lotopałanek i polatuch to przykład narządów
A. analogicznych, 1. dywergencji.
które powstały w wyniku
B. homologicznych, 2. konwergencji.
27 Biomedica
Biomedica 2022,
2022, Poziom
Poziom rozszerzony
(Formuła 2015)
2015)
- Zadanie
Zadanie 30.
30. (2
(2 pkt)
pkt)
We współcześnie uznawanej teorii ewolucji zasadnicze założenia pochodzą z klasycznej
teorii ewolucji opracowanej i opublikowanej przez Karola Darwina. Podstawą do ich
sformułowania była jego pięcioletnia podróż okrętem Beagle po wodach Ameryki
Południowej. Darwinizm głosi, że gatunki powstają z innych gatunków w wyniku ewolucji,
której podstawowym mechanizmem jest dobór naturalny, a że stale rodzi się więcej
młodych– występuje konkurencja, nazywana walką o byt, w wyniku której przeżyć mogą
tylko najsilniejsze lub najlepiej przystosowane do warunków środowiska osobniki.
30.1. (0–1)
Podaj różnicę pomiędzy doborem naturalnym a doborem sztucznym.
30.2. (0–1)
Oceń prawdziwość podanych stwierdzeń, zaznaczając P (prawda) lub F (fałsz).

Cechy nabyte podlegają dziedziczeniu tylko w przypadku, gdy pojawiły się
1. P F
one w obrębie narządów rozrodczych.
Narządy nieużywane u danego osobnika zanikają, przez co w mniejszym

2. P F
stopniu są dziedziczone, o czym świadczy uwstecznienie kończyn u węży.
Sukces ewolucyjny osiągają te osobniki, które są zdolne przeżyć i wydać na

3. P F
świat płodne potomstwo.
28 Matura
Matura Lipiec
Lipiec 2020,
2020, Poziom
Poziom rozszerzony
(Formuła 2015)
2015)
- Zadanie
Zadanie 5.
5. (6
(6 pkt)
pkt)
Transfer materiału genetycznego (DNA) między komórkami bakterii odbywa się na drodze
koniugacji, transdukcji lub transformacji:
koniugacja – polega na jednokierunkowym transferze plazmidowego DNA z jednej

komórki bakteryjnej do drugiej;
transdukcja – zachodzi z udziałem wirusów;
transformacja – polega na pobieraniu przez bakterie materiału genetycznego ze
środowiska.
Na podstawie: U. Kasprzykowska, M. Sobieszczańska, Plastyczność bakteryjnych genomów – międzykomórkowy

transfer informacji genetycznej, „ Postępy mikrobiologii”, 53 (2) 2014.
5.1. (0–1)
Uporządkuj przedstawione poniżej etapy koniugacji bakterii (A– E) w kolejności

ilustrującej przebieg tego procesu.
Kolejność:
5.2. (0–1)
Uzasadnij, że do przekazania informacji genetycznej zapisanej w plazmidzie, na drodze

koniugacji, wystarczy przeniesienie do komórki – biorcy tylko jednej nici DNA
plazmidowego.
5.3. (0–1)
Uzasadnij, że bakteria, która jest biorcą DNA plazmidowego w procesie koniugacji, może
odnieść korzyści z tego procesu. W odpowiedzi uwzględnij przykład takiej korzyści.
5.4. (0–1)
Uzasadnij, że bakteriofagi mogą być wektorami przenoszącymi DNA pomiędzy

komórkami bakterii.
5.5. (0–1)
Wyjaśnij, dlaczego intensywna międzykomórkowa wymiana informacji genetycznej

zachodząca w populacji bakterii zapewnia tym mikroorganizmom bardzo szybkie tempo
ewolucji adaptacyjnej.
5.6. (0–1)
Do podanych w tabeli cech wektora plazmidowego 1.–3., wykorzystywanego przy

wprowadzaniu obcego DNA do komórek bakterii, przyporządkuj spośród A–D po jednym
jego znaczeniu w tym procesie.
A. Umożliwia rozdzielenie wektorów do komórek potomnych.

B. Umożliwia selekcję szczepów, które pobrały plazmid.
C. Umożliwia włączenie obcego DNA do wektora plazmidowego.
D. Ułatwia miejscowe rozplecenie helisy DNA.
Znaczenie podczas
Cecha wektora plazmidowego wprowadzania DNA do
bakterii
Miejsce inicjacji replikacji bogate w pary AT, a nie

1.
– w pary CG.
Obecność fragmentu z wieloma miejscami

2.
rozpoznawalnymi przez enzymy restrykcyjne.
Obecność genu oporności na określony

3.
antybiotyk.
29 Matura
Matura Lipiec
Lipiec 2020,
2020, Poziom
Poziom rozszerzony
(Formuła 2015)
2015)
- Zadanie
Zadanie 18.
18. (5
(5 pkt)
pkt)
Dystrofia mięśniowa Duchenne'a jest najczęstszą i najcięższą z postępujących dystrofii
mięśniowych. Jest to choroba genetycznie uwarunkowana – dziedziczy się w sposób
recesywny sprzężony z płcią. Wynikiem obecności nieprawidłowego allelu d genu DMD, jest
synteza nieprawidłowej dystrofiny w komórce mięśniowej – białka tworzącego ,,szkielet"
komórki mięśniowej. Chorzy umierają zwykle w wieku przedreprodukcyjnym.
Poniżej na schemacie przedstawiono fragment sekwencji nukleotydowej DNA

(poszczególne kodony zostały oddzielone przerwami) prawidłowego (I) i zmutowanego
genu DMD (II). Zamieszczone fragmenty nie zawierają intronów.
I. Fragment prawidłowej sekwencji nici kodującej:

5’ CAG CAG CAG CAG CAG 3’
II. Fragment sekwencji nici kodującej, w której występuje mutacja:

5’ CAG CAG TAG CAG CAG 3’
18.1. (0–1)
Wpisz, posługując się trójliterowymi skrótami nazw aminokwasów, w wykropkowane

miejsca na schemacie sekwencję kodowanego fragmentu białka, zakodowanego w
zapisanych fragmentach DNA I i II genu DMD.
18.2. (0–1)
Na podstawie sekwencji I i II genu DMD określ rodzaj mutacji genowej warunkującej

rozwój dystrofii mięśniowej Duchenne’a.
18.3. (0–1)
Określ, jakie będą skutki przedstawionej mutacji dla pierwszorzędowej struktury białka,
w porównaniu z jego prawidłową strukturą.
18.4. (0–1)
Wyjaśnij, dlaczego mimo działania doboru naturalnego w populacji ludzkiej utrzymuje

się allel warunkujący zespół Duchenne’a.
18.5. (0–2)
Określ, jakie jest prawdopodobieństwo, że kolejne dziecko zdrowych rodziców, którzy

mają już jednego syna chorego na dystrofię mięśniową typu Duchenne’a, będzie chore
na tę chorobę. W odpowiedzi uwzględnij genotypy rodziców oraz zapisz krzyżówkę
genetyczną lub obliczenia.
Prawdopodobieństwo, że kolejne dziecko tych rodziców będzie chore: %
30 Matura
Matura Lipiec
Lipiec 2020,
2020, Poziom
Poziom rozszerzony
(Formuła 2015)
2015)
- Zadanie
Zadanie 19.
19. (5
(5 pkt)
pkt)
Adermatoglifia to bardzo rzadkie zaburzenie genetyczne. Powoduje ono, że dana osoba nie
ma linii papilarnych, a więc nie pozostawia charakterystycznych odcisków palców. Poza tym
osoby z adermatoglifią są całkowicie zdrowe, w niewielkim stopniu zredukowana jest tylko
u nich liczba gruczołów potowych.
Przyczyną adermatoglifii jest mutacja genu SMARCAD1, który ma swój locus w czwartym
chromosomie. Ta mutacja jest substytucją, która zaburza splicing (składanie genu) i
uniemożliwia syntezę prawidłowego białka niezbędnego do wytworzenia linii papilarnych.
Pomimo że do wystąpienia adermatoglifii wystarczy jeden zmutowany allel, stwierdzono ją
dotychczas tylko w kilku rodzinach na świecie.
Inną przyczyną braku linii papilarnych jest mutacja genu KTR14. Efektem tej mutacji jest
choroba DPR (łac. dermatopathia pigmentosa reticularis). Osoby dotknięte DPR, oprócz
braku linii papilarnych, charakteryzują się cieńszymi i łamliwymi włosami, oraz nierówną
pigmentacją skóry.
Na podstawie: http://www.omim.org/entry;
https://ghr.nlm.nih.gov/condition/adermatoglyphia.
19.1. (0–1)
Zaznacz poprawne dokończenie poniższego zdania – wybierz odpowiedź spośród A–B

oraz odpowiedź spośród 1.–2.
Allel wywołujący adermatoglifię, w stosunku do allelu niepowodującego tego zaburzenia,

jest
z taką samą
A. dominujący, 1.
a ta choroba występuje u kobiet i częstością.
mężczyzn
B. recesywny, 2. z różną częstością.
19.2. (0–1)
Wyjaśnij, dlaczego w przypadku adermatoglifii, w odróżnieniu od DPR, mówi się raczej o

zaburzeniu genetycznym, a nie – o chorobie genetycznej. W odpowiedzi odwołaj się do
efektów fenotypowych.
19.3. (0–1)
Określ, który z genów – gen warunkujący adermatoglifię czy gen warunkujący DPR – ma
silniejszy efekt plejotropowy. Odpowiedź uzasadnij.
19.4. (0–1)
Oceń, czy poniższe stwierdzenia dotyczące adermatoglifii są prawdziwe. Zaznacz P, jeśli

1. W adermatoglifii zaburzony jest proces wycinania intronów. P F
2. Adermatoglifia jest spowodowana mutacją punktową. P F
3. Mężczyźni mogą być bezobjawowymi nosicielami allelu adermatoglifii. P F
19.5. (0–1)
Określ, jakie znaczenie adaptacyjne miało w toku ewolucji pojawienie się u naczelnych
linii papilarnych na wewnętrznych powierzchniach dłoni i stóp.
31 Matura
Matura Maj
Maj 2020,
2020, Poziom
Poziom rozszerzony
(Formuła 2015)
2015)
- Zadanie
Zadanie 22.
22. (4
(4 pkt)
pkt)
Żbik europejski (Felis silvestris silvestris) jest obok rysia euroazjatyckiego (Lynx lynx)
jedynym dzikim przedstawicielem rodziny kotowatych (Felidae) występującym w Polsce.
Żbiki są terytorialne: terytorium samca pokrywa się z terytoriami 2–3 samic. Żyją w lasach
liściastych lub mieszanych, z bogatym podszytem. Pokarm zdobywają przede wszystkim na
obrzeżach lasów, a także w zakrzaczeniach śródpolnych, na polanach leśnych, w dolinach
potoków i rzek.
Żbiki występują w południowo-wschodniej Polsce i są to rozproszone, niewielkie populacje

- o łącznej liczebności co najwyżej 200 osobników. Trudność w oszacowaniu liczby żbików
sprawia ich swobodne krzyżowanie się z kotami domowymi (Felis silvestris catus), które
pochodzą od afrykańskiego podgatunku żbika (Felis silvestris lybica). Niektórzy naukowcy
uważają nawet, że kotożbiki (płodne mieszańce kota ze żbikiem) stanowią większość
osobników żyjących na wolności. Jak dotychczas, ścisła ochrona gatunkowa żbika oraz
ochrona jego siedlisk nie doprowadziły do znaczącego wzrostu liczebności populacji tego
kota.
Głównymi czynnikami zagrażającymi zmienności genetycznej żbika europejskiego są także

mała liczebność populacji i postępująca fragmentacja jego siedlisk. Zalecanym działaniem
ochronnym jest wyznaczenie i odtworzenie sieci korytarzy migracyjnych łączących ostoje
tego gatunku.
Na podstawie: Polska Czerwona Księga Zwierząt. Kręgowce, pod red. Z. Głowacińskiego, Warszawa 2001,
P. Adamski i inni, Gatunki zwierząt (z wyjątkiem ptaków). Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000, t.6,
Warszawa 2004
22.1. (0–1)
Na podstawie przedstawionych informacji oceń, które z poniższych wniosków są

uprawnione. Zaznacz T (tak), jeśli wniosek jest uprawniony, albo N (nie) – jeśli jest
nieuprawniony.
Ryś i żbik są klasyfikowane do różnych rodzajów należących do jednej

1. T N
rodziny.
2. Kot domowy i żbik europejski są podgatunkami jednego gatunku. T N
3. Żbik europejski jest przodkiem kota domowego. T N
22.2. (0–1)
Wyjaśnij, dlaczego krzyżowanie się żbików z kotami domowymi stanowi zagrożenie dla
istnienia żbika europejskiego. W odpowiedzi odnieś się do zmian w puli genowej żbika.
22.3. (0–2)
Na podstawie przedstawionych informacji wyjaśnij, dlaczego rozbudowa sieci drogowej

na terenach, na których występują żbiki europejskie, jest zagrożeniem dla ich
liczebności i różnorodności genetycznej. W odpowiedzi odnieś się do biologii żbika lub
procesów ewolucyjnych.
1. Zagrożenie dla ich liczebności:
2. Zagrożenie dla ich różnorodności genetycznej:
32 Matura
Matura Maj
Maj 2020,
2020, Poziom
Poziom rozszerzony
(Formuła 2007)
2007)
- Zadanie
Zadanie 32.
32. (2
(2 pkt)
pkt)
Niektóre czynniki środowiska mogą być dla organizmu obojętne, inne wręcz decydują o
składzie gatunkowym biocenozy. Takie istotne dla życia organizmów czynniki określa się
jako czynniki ograniczające. Można wyróżnić trzy kategorie takich czynników:
I. Czynniki fizyczne, które mają dwie wartości progowe ograniczające – dolną i górną.
II. Zasoby, które organizm wykorzystuje – szkodliwy może być ich niedostatek, a
nadmiar zazwyczaj nie szkodzi.
III. Skażenia, trucizny w środowisku – negatywny wpływ na organizmy zaczyna się od
pewnych najniższych wartości progowych i stopniowo rośnie.
Na podstawie: T. Umiński, Ekologia środowisko przyroda, Warszawa 1995.
Przeprowadzono badania populacji gatunku jaszczurek Podarcis sicula żyjących na dwóch

niewielkich wyspach chorwackich: Pod Kopište (A) i Pod Mrčaru (B). Wyspę A te zwierzęta
zamieszkiwały od dawna, natomiast nie było ich na wyspie B aż do roku 1971 r., kiedy to
przewieziono na nią pięć par jaszczurek.
Badania przeprowadzone po 30 latach od zasiedlenia wyspy B wykazały, że populacja
jaszczurek zwiększyła znacznie swoją liczebność, ale też jej osobniki znacząco odróżniały się
wyglądem od jaszczurek z wyspy A (populacja wyjściowa). Przede wszystkim zwrócono
uwagę na znacznie większe głowy – dłuższe i szersze, co wskazywać mogło na większą siłę
szczęk.
Na wykresie przedstawiono udział składników pokarmowych w diecie jaszczurek żyjących

na obu wyspach.
a) Na podstawie przedstawionych informacji określ prawdopodobny czynnik, który

spowodował zmiany ewolucyjne w budowie jaszczurek tworzących nową populację.
Odpowiedź uzasadnij.
b) Określ, czy różnice w budowie osobników tych dwóch populacji jaszczurek wskazują
na rozpoczynającą się specjację sympatryczną czy allopatryczną. Odpowiedź
uzasadnij.
33 Matura
Matura Czerwiec
Czerwiec 2019,
2019, Poziom
Poziom rozszerzony
(Formuła
2015)
2015) - Zadanie
Zadanie 10.
10. (2
(2 pkt)
pkt)
Walenie to ssaki pochodzące od lądowych parzystokopytnych, które wtórnie przystosowały
się do życia w wodzie.
Mają torpedowate ciało, a wiele gatunków osiąga bardzo duże rozmiary. Skóra waleni jest
naga, a funkcję termoizolacyjną pełni u nich gruba warstwa tłuszczu podskórnego.
Kończyny przednie uległy przekształceniu w płetwy, a tylne – zanikły, chociaż u niektórych
gatunków wewnątrz ciała znajdują się szczątki ich szkieletu. Kości o budowie gąbczastej są
przesycone tłuszczem. Ogon jest zakończony poziomo ułożoną płetwą ogonową,
niezawierającą kości ani chrząstek, a na grzbiecie znajduje się różnej wielkości płetwa
grzbietowa, która również jest pozbawiona szkieletu.
Objętość płuc waleni jest niewielka w stosunku do masy ich ciała, a tlen niezbędny do
oddychania w czasie zanurzenia jest magazynowany w mięśniach.
Na podstawie: Encyklopedia szkolna. Biologia, pod red. A. Urbanka, Warszawa 1999.
10.1. (0–1)
Na podstawie tekstu podaj dwie cechy świadczące o tym, że walenie pochodzą od

ssaków lądowych.
1.
2.
10.2. (0–1)
Określ, jakie znaczenie dla funkcjonowania waleni w środowisku wodnym ma duża ilość
tłuszczu znajdująca się pod ich skórą i w jamach kości.
34 Matura
Matura Maj
Maj 2019,
2019, Poziom
Poziom rozszerzony
(Formuła 2015)
2015)
- Zadanie
Zadanie 16.
16. (2
(2 pkt)
pkt)
W rozmnażającej się płciowo populacji zwierząt, pozostającej w stanie równowagi
genetycznej, w pewnym locus występują dwa allele genu autosomalnego. Allel A wykazuje
pełną dominację nad allelem a.
Na poniższym wykresie przedstawiono liczbę osobników tej populacji o określonych
genotypach. Samce i samice są jednakowo licznie reprezentowane wśród wszystkich
genotypów.
16.1. (0–1)
Oblicz częstość występowania alleli a i A w tej populacji. Zapisz odpowiednie obliczenia.
Częstość występowania allelu a:
Częstość występowania allelu A:
16.2. (0–1)
Określ, które spośród wymienionych poniżej zjawisk mogłoby spowodować zmianę

częstości alleli tego genu w tej populacji. Zaznacz T (tak), jeśli zjawisko może
powodować zmiany w częstości występowania alleli w populacji, albo N (nie) – jeśli tych
zmian spowodować nie może.
1. Dobór naturalny T N
2. Dobór sztuczny T N
3. Efekt wąskiego gardła T N
35 Matura
Matura Czerwiec
Czerwiec 2019,
2019, Poziom
Poziom rozszerzony
(Formuła
2015)
2015) - Zadanie
Zadanie 17.
17. (2
(2 pkt)
pkt)
Na rysunkach przedstawiono oko ośmiornicy i oko kręgowca.
Na podstawie: A. Jerzmanowski, K. Staroń, C. Korczak, Biologia z higieną i ochroną środowiska, Warszawa 1992.
17.1. (0–1)
Zaznacz poprawne dokończenie zdania – wybierz odpowiedź spośród A–B oraz

odpowiedź spośród 1.–2.
Oczy ośmiornicy i oczy kręgowców pod względem budowy anatomicznej to narządy
A. analogiczne, 1. konwergencji.
które powstały w procesie
B. homologiczne, 2. dywergencji.
17.2. (0–1)
Podaj nazwy dwóch elementów anatomicznych oka, które tworzą układ optyczny oka i
załamują promienie świetlne.
1.
2.
36 Matura
Matura Czerwiec
Czerwiec 2019,
2019, Poziom
Poziom rozszerzony
(Formuła
2007)
2007) - Zadanie
Zadanie 19.
19. (1
(1 pkt)
pkt)
U głowonogów wykształciły się oczy, które mają podobną budowę i funkcjonują podobnie
jak oczy ryb. Oczy głowonogów powstają jako uwypuklenie naskórka głowy, a oczy
kręgowców – jako uwypuklenie śródmózgowia.
Na podstawie tekstu określ, czy oczy głowonogów i oczy ryb są narządami

analogicznymi, czy – homologicznymi. Odpowiedź uzasadnij.
37 Matura
Matura Czerwiec
Czerwiec 2019,
2019, Poziom
Poziom rozszerzony
(Formuła
2015)
2015) - Zadanie
Zadanie 21.
21. (2
(2 pkt)
pkt)
Fauna Australii różni się zasadniczo od fauny innych rejonów świata: 87% gatunków
ssaków, 93% gatunków gadów i 94% gatunków płazów żyjących w Australii jest
endemitami, czyli gatunkami występującymi wyłącznie na tym kontynencie.
Dziobak (Ornithorhynchus anatinus) to endemiczny ssak australijski z rzędu stekowców.

Organizmy przypominające współczesne dziobaki występowały już ponad 110 mln lat
temu. Dziobak ma wiele cech, które nie występują u ssaków łożyskowych, a są obecne u
gadów.
Na podstawie: A.D. Chapman, Numbers of Living Species in Australia and the Word, Canberra 2009.
21.1. (0–1)
Spośród wymienionych cech anatomicznych i fizjologicznych dziobaka wybierz i

podkreśl wszystkie te, które nie występują u ssaków łożyskowych, a są obecne u gadów.
przepona ciało pokryte sierścią gruczoły mleczne jajorodność
kość krucza w obręczy barkowej kloaka
21.2. (0–1)
Określ czynnik, który zadecydował o tym, że w toku ewolucji powstała w Australii fauna
kręgowców tak odmienna od fauny innych kontynentów.
38 Matura
Matura Maj
Maj 2019,
2019, Poziom
Poziom rozszerzony
(Formuła 2015)
2015)
- Zadanie
Zadanie 22.
22. (2
(2 pkt)
pkt)
Karpieniec diabli (Cyprinodon diabolis) to niewielka ryba, mieniąca się niebiesko, która żyje
tylko w jednym na świecie miejscu, będącym wypełnioną wodą szczeliną skalną (Devil’s
Hole) znajdującą się na pustyni – w Dolinie Śmierci w Kalifornii. Przodek karpieńca diablego
zasiedlił ten zbiornik około 60 tys. lat temu.
Zwierzęta te żyją w izolowanej jaskini w słonej wodzie geotermalnej o temperaturze 33°C,
w której poziom tlenu jest tak niski, że większość gatunków ryb byłaby bliska śmierci. Ich
populacja liczy kilkadziesiąt ryb i występuje do głębokości 24 m, lecz żeruje i rozmnaża się
na małej, płytko położonej półce skalnej o powierzchni zaledwie ok. 18 m2, pokrytej
glonami. Na podstawie decyzji Sądu Najwyższego USA pod ochronę wzięto wody
podziemne w tym regionie: zakazano jakiegokolwiek czerpania z ich zasobów.
Na podstawie badań molekularnych stwierdzono, że najbliższym krewnym karpieńca
diablego jest inny gatunek z tego samego rodzaju zasiedlający niewielkie zbiorniki
znajdujące się w oazie Ash Meadows położonej kilka kilometrów od szczeliny Devil’s Hole.
Na podstawie: www.hemispheres.pl/artykuly/december_08.php;
http://kopalniawiedzy.pl/karpieniec-diabli-Devil-s-Hole-ocieplenie-klimatu
22.1. (0–1)
Wyjaśnij, dlaczego czerpanie wody z zasobów wód podziemnych w rejonie Devil’s Hole
zagrażałoby populacji karpieńca diablego. W odpowiedzi odwołaj się do trybu życia tej
ryby.
22.2. (0–1)
Wybierz i zaznacz poprawne dokończenie zdania spośród A–B oraz jego poprawne
uzasadnienie wybrane spośród 1.–2.
Powstanie karpieńca diablego jest przykładem specjacji
A. allopatrycznej, 1. populacje ewoluowały w izolacji od siebie.

ponieważ
B. sympatrycznej, 2. populacje ewoluowały na tym samym terenie.
39 Matura
Matura Maj
Maj 2019,
2019, Poziom
Poziom rozszerzony
(Formuła 2015)
2015)
- Zadanie
Zadanie 23.
23. (2
(2 pkt)
pkt)
Poniżej przedstawiono szkielet skrzydła nietoperza i szkielet skrzydła ptaka oraz
uproszczone drzewo filogenetyczne kręgowców lądowych.
Na podstawie: http://evolution.berkeley.edu/evolibrary/article/evo_09
Na podstawie informacji przedstawionych na schemacie uzupełnij poniższe zdania tak,

aby powstał poprawny opis wymienionych narządów. Podkreśl w każdym nawiasie
właściwe określenie.
1. Szkielet skrzydła ptaka i szkielet skrzydła nietoperza są (homologiczne / analogiczne),

ponieważ mają (wspólne / różne) pochodzenie oraz plan budowy.
2. Powierzchnie nośne umożliwiające aktywny lot ptaka i nietoperza są (homologiczne /
analogiczne), ponieważ powstały (niezależnie / tylko raz) w toku ewolucji.
40 Matura
Matura Maj
Maj 2019,
2019, Poziom
Poziom rozszerzony
(Formuła 2007)
2007)
- Zadanie
Zadanie 30.
30. (2
(2 pkt)
pkt)
Przypadkowe zmiany częstości występowania alleli w puli genowej małych, izolowanych
populacji określa się mianem dryfu genetycznego. Jedną z postaci dryfu genetycznego jest
tzw. efekt wąskiego gardła. Może być on spowodowany przez nagłe, znaczne zmiany w
środowisku, np. pożar, czy powódź, które mogą doprowadzić do drastycznego zmniejszenia
liczebności populacji danego gatunku.
a) Wyjaśnij, w jaki sposób efekt wąskiego gardła może spowodować zmianę częstości
występowania alleli w danej populacji w stosunku do populacji wyjściowej.
b) Oceń, czy poniższe informacje dotyczące dryfu genetycznego są prawdziwe. Zaznacz
P, jeśli informacja jest prawdziwa, albo F – jeśli jest fałszywa.
Efekt dryfu genetycznego zależy od liczebności populacji – w populacjach o

1. P F
większej liczebności jest większy.
W wyniku dryfu genetycznego może dojść do zwiększenia częstości jednych

2. P F
alleli w populacji i do zmniejszenia częstości innych.
Dryf genetyczny może spowodować utrwalenie się alleli niekorzystnych,

3. P F
zmniejszających dostosowanie do środowiska.
41 Matura
Matura Czerwiec
Czerwiec 2018,
2018, Poziom
Poziom rozszerzony
(Formuła
2007)
2007) - Zadanie
Zadanie 3.
3. (1
(1 pkt)
pkt)
Rybosomy to kompleksy zbudowane z rybosomalnego RNA i białek. W komórce roślinnej
występują rybosomy na terenie cytoplazmy w postaci wolnej lub w postaci związanej z
siateczką śródplazmatyczną, a także rybosomy wewnątrz mitochondriów i chloroplastów.
Wyjaśnij, dlaczego rybosomy chloroplastowe są bardziej zbliżone budową do

rybosomów bakteryjnych niż do rybosomów cytoplazmatycznych występujących w
komórce roślinnej.
42 Matura
Matura Maj
Maj 2018,
2018, Poziom
Poziom rozszerzony
(Formuła 2015)
2015)
- Zadanie
Zadanie 18.
18. (2
(2 pkt)
pkt)
W pewnej populacji motyli (populacja I), w której występują dwa allele warunkujące
ubarwienie ciała, pozostającej w stanie równowagi genetycznej pod względem tych alleli,
występowały zarówno motyle ciemne, jak i jasne. Jednorazowe pojawienie się drapieżnika
spowodowało śmierć wszystkich osobników o fenotypie jasnym. W wyniku rozmnażania się
osobników ciemnych, które przeżyły, powstała populacja II. Ubarwienie ciała tego gatunku
motyla jest cechą autosomalną, determinowaną przez: dominujący allel A – warunkujący
ubarwienie ciemne i recesywny allel a – warunkujący ubarwienie jasne.
18.1. (0–1)
Oblicz częstość allelu warunkującego ciemne ubarwienie ciała motyli w populacji I przed
atakiem drapieżnika. Zapisz obliczenia.
Obliczenia:
18.2. (0–1)
Po przyjęciu założenia, że krzyżowanie się osobników jest losowe, określ, czy w populacji
II motyli będą występowały osobniki o jasnym ubarwieniu ciała. Odpowiedź uzasadnij.
43 Matura
Matura Maj
Maj 2018,
2018, Poziom
Poziom rozszerzony
(Formuła 2007)
2007)
- Zadanie
Zadanie 32.
32. (1
(1 pkt)
pkt)
Mechanizmy izolacji rozrodczej ograniczają przepływ genów pomiędzy blisko
spokrewnionymi gatunkami. Wytworzone w ten sposób bariery dzielimy na: prezygotyczne
i postzygotyczne. Poniżej przedstawiono przykłady mechanizmów izolacji rozrodczej
spokrewnionych gatunków.
1. Mieszaniec międzygatunkowy zamiera na wczesnym etapie rozwoju.

2. Gamety blisko spokrewnionych gatunków są chemicznie niezgodne.
3. Spokrewnione gatunki odbywają gody w różnym czasie.
4. Mieszaniec międzygatunkowy przeżywa, lecz jest niezdolny do rozrodu.
Spośród wymienionych mechanizmów izolacji rozrodczej (1–4) wybierz i zapisz numery

tych, które tworzą bariery prezygotyczne.
Bariery prezygotyczne:
44 Matura
Matura Maj
Maj 2018,
2018, Poziom
Poziom rozszerzony
(Formuła 2007)
2007)
- Zadanie
Zadanie 33.
33. (1
(1 pkt)
pkt)
W jeziorach Ameryki Północnej występują dwie formy ciernika (Gasterosteus aculeatus)
przystosowane do odżywiania się odmiennym pokarmem: jedna żyje przy dnie, druga – w
toni wodnej. Różnią się one kształtem i wielkością ciała. Ta ostatnia różnica jest też
przyczyną izolacji rozrodczej – pary dobierają się według podobnej wielkości ciała.
Na podstawie: H. Krzanowska i inni, Zarys mechanizmów ewolucji, Warszawa 2002.
Zaznacz poprawne dokończenie poniższego zdania.
Opisany przykład zachowań ciernika może wskazywać na rozpoczynającą się
A. izolację geograficzną.
B. specjację allopatryczną.
C. specjację sympatryczną.
D. specjację parapatryczną.
45 Matura
Matura Maj
Maj 2017,
2017, Poziom
Poziom rozszerzony
(Formuła 2015)
2015)
- Zadanie
Zadanie 14.
14. (5
(5 pkt)
pkt)
Zdrowym rodzicom urodziło się dziecko chore na fenyloketonurię – chorobę warunkowaną
przez autosomalny allel recesywny (f).
14.1. (0–1)
Zaznacz poniżej właściwe określenia dotyczące genotypu tego dziecka (A–C) i genotypów
jego rodziców (1.–3.) pod względem alleli genu warunkującego fenyloketonurię.
A. heterozygotą, 1. heterozygotami.
homozygotą homozygotami
Chore B. a jego 2.
dominującą, dominującymi.
dziecko jest rodzice są
homozygotą homozygotami
C. 3.
recesywną, recesywnymi.
14.2. (0–2)
Określ, jakie jest prawdopodobieństwo, że następne dziecko tych rodziców nie będzie
chore na fenyloketonurię. Odpowiedź uzasadnij, zapisując odpowiednią krzyżówkę
genetyczną lub obliczenia.
14.3. (0–2)
Korzystając z prawa Hardy’ego-Weinberga, oblicz prawdopodobieństwo, że losowo

wybrana osoba jest nosicielem allelu fenyloketonurii, jeżeli częstość występowania tej
choroby w danej populacji wynosi 1 na 10 000 urodzeń. Zapisz obliczenia.
Odpowiedź:
46 Matura
Matura Czerwiec
Czerwiec 2017,
2017, Poziom
Poziom rozszerzony
(Formuła
2007)
2007) - Zadanie
Zadanie 14.
14. (1
(1 pkt)
pkt)
Na rysunkach przedstawiono budowę szkieletu kończyn przednich u przedstawicieli
różnych grup kręgowców.
Wybierz i zaznacz w tabeli odpowiedź A albo B, która jest poprawnym dokończeniem

poniższego zdania, oraz jej uzasadnienie spośród odpowiedzi 1.–4.
Szkielety kończyn kręgowców przedstawione na rysunkach to narządy
1. mają wspólny plan budowy.

A. analogiczne,
2. pełnią jednakowe funkcje w organizmie.
ponieważ
3. występują u różnych gromad kręgowców.
B. homologiczne,
4. rozwijają się z różnych struktur zarodkowych.
47 Matura
Matura Czerwiec
Czerwiec 2017,
2017, Poziom
Poziom rozszerzony
(Formuła
2015)
2015) - Zadanie
Zadanie 20.
20. (2
(2 pkt)
pkt)
Jedna z grup antygenów, znajdujących się na powierzchni ludzkich erytrocytów, określana
jest jako grupa MN. Allele determinujące grupę krwi MN są kodominujące, co pozwala
rozróżnić wszystkie trzy genotypy: MM, MN, NN.
Poniżej podano dane o liczbie genotypów dla grupy krwi MN występujące u ludzi w Stanach
Zjednoczonych, dla próby liczącej 1000 osób.
Genotyp Liczba osób
MM 320
MN 480
NN 200
Razem 1000
Na podstawie: E.P. Solomon, L.R. Berg, D.W. Martin, Biologia, Warszawa 2014.
20.1. (0–1)
Oblicz częstości obu alleli warunkujących grupę krwi MN w tej próbie. Zapisz obliczenia.
20.2. (0–1)
Na podstawie częstości alleli oblicz oczekiwane częstości poszczególnych genotypów,

przy założeniu, że populacja była w stanie równowagi genetycznej.
48 Matura
Matura Maj
Maj 2017,
2017, Poziom
Poziom rozszerzony
(Formuła 2015)
2015)
- Zadanie
Zadanie 21.
21. (2
(2 pkt)
pkt)
Wszechstronne badania wykorzystujące zarówno dane paleontologiczne, jak i dane o
sekwencjach DNA wykazały, że niektóre tradycyjnie uznawane grupy taksonomiczne nie są
naturalne, ale sztuczne. Przykładowo kręgowce lądowe wywodzą się z ryb, ale nie są do
nich zaliczane. Współczesne płazy są jedną gałęzią drzewa rodowego. Do płazów włącza się
też pierwotne kręgowce lądowe będące zarówno przodkami współczesnych płazów, jak i
owodniowców. Z kolei ostatni wspólny przodek gadów był też przodkiem ptaków.
Rozróżnia się trzy rodzaje grup taksonomicznych:
monofiletyczne – obejmujące wspólnego przodka i wszystkich jego potomków

parafiletyczne – obejmujące ostatniego wspólnego przodka oraz niektórych jego
potomków
polifiletyczne – niemające bliskiego wspólnego przodka (pochodzące od różnych
bliskich przodków).
Na schemacie przedstawiono pokrewieństwa ewolucyjne wybranych grup

taksonomicznych (I–III).
21.1. (0–1)
Podaj oznaczenie cyfrowe grupy parafiletycznej, wybrane spośród I–III. Odpowiedź

uzasadnij, wykorzystując oznaczenia organizmów podane na schemacie.
21.2. (0–1)
Na podstawie przedstawionych informacji oceń, czy poniższe stwierdzenia są

prawdziwe. Zaznacz P, jeśli stwierdzenie jest prawdziwe, albo F – jeśli jest fałszywe.
Jeśli do płazów zaliczymy zarówno gatunki współczesne, jak i najstarsze

1. kręgowce lądowe, a także wspólnego przodka płazów i owodniowców, to P F
płazy są grupą monofiletyczną.
Wszystkie kręgowce lądowe są grupą parafiletyczną, ponieważ wywodzą się

2. P F
z ryb.
Gady nie są grupą monofiletyczną, ponieważ ich ostatni wspólny przodek

3. P F
był też przodkiem ptaków.
49 Matura
Matura Czerwiec
Czerwiec 2017,
2017, Poziom
Poziom rozszerzony
(Formuła
2015)
2015) - Zadanie
Zadanie 21.
21. (3
(3 pkt)
pkt)
Kozica tatrzańska to podgatunek kozicy występujący w Tatrach. Jest najdalej na północ
wysuniętą populacją kozicy – gatunku ssaka parzystokopytnego, który występuje w piętrze
alpejskim gór w całej Europie.
Kozice odżywiają się pokarmem roślinnym – latem są to rośliny zielne, pędy drzew i
krzewów, zimą – mech, porosty i kora drzew. Dużym zagrożeniem dla dorosłych kozic jest
wilk lub niedźwiedź, natomiast lisy i orły polują na koźlęta. Kozice zapadają także na różne
choroby, np. wywołane przez nicienie.
Mimo, że jest to gatunek prawnie chroniony, dodatkowym zagrożeniem dla stosunkowo
małej populacji kozic tatrzańskich może być nadmierna turystyka, zanieczyszczenie
środowiska, anomalie klimatyczne oraz bliskie pokrewieństwo między zwierzętami w
obrębie populacji.
Na podstawie: https://natura2000.gdos.gov.pl http://tpn.pl/poznaj/zwierzeta/endemity-i-relikty-w-faunie-tatr
21.1. (0–1)
Na podstawie tekstu uzupełnij tabelę: wpisz w każdym z jej wierszy nazwę zależności
międzygatunkowych, które występują między organizmami wymienionymi w tabeli.
Wybierz je z poniższych.
mutualizm pasożytnictwo konkurencja drapieżnictwo
Zestawienie organizmów Zależności międzygatunkowe
wilk – niedźwiedź
lis – kozica
nicień – kozica
21.2. (0–1)
Zaznacz prawidłowe dokończenie poniższego zdania.
Kozica tatrzańska jest uważana za podgatunek reliktowy, ponieważ
A. jej populacja liczy stosunkowo mało osobników.

B. jest blisko spokrewniona z kozicą alpejską i karpacką.
C. występuje tylko po polskiej i słowackiej stronie Tatr.
D. jest zagrożona wymarciem i znajduje się pod ścisłą ochroną.
E. w epoce lodowcowej kozice miały znacznie szerszy zasięg geograficzny.
21.3. (0–1)
Wyjaśnij, dlaczego stosunkowo niewielka liczebność populacji kozic tatrzańskich jest

zagrożeniem dla tego gatunku. Uwzględnij podłoże genetyczne tego zjawiska.
50 Matura
Matura Maj
Maj 2017,
2017, Poziom
Poziom rozszerzony
(Formuła 2015)
2015)
- Zadanie
Zadanie 22.
22. (2
(2 pkt)
pkt)
Większość ślimaków ma muszlę prawoskrętną, czyli o zwojach zgodnych z kierunkiem
ruchu wskazówek zegara. Mutacja pojedynczego genu sprawia, że kierunek zwojów jest
odwrotny. Lewoskrętny ślimak jest lustrzanym odbiciem prawoskrętnego i jego narządy
rozrodcze znajdują się w położeniu uniemożliwiającym kopulację z prawoskrętnym
partnerem, dlatego wydawałoby się, że lewoskrętne osobniki powinny po prostu wyginąć.
Jednak wśród ślimaków z rodzaju Satsuma, którego różne gatunki żyją we wschodniej Azji
oraz na Wyspach Japońskich i Tajwanie, tak często pojawiają się osobniki lewoskrętne, że
znane są przypadki powstania nowych lewoskrętnych gatunków. Na przykład na Tajwanie
występują dwa endemiczne gatunki: Satsuma bacca (lewoskrętny) i jego najbliższy krewny –
prawoskrętny Satsuma batanica. Badania prowadzone przez zespół naukowców wykazały,
że taka nietypowa budowa ślimaka ma swoje zalety. Filmowano w podczerwieni
wyspecjalizowanego w polowaniu na ślimaki węża Pareas iwasakii, który używa specyficznie
zbudowanych, asymetrycznych szczęk do wyciągania ciała ślimaka z muszli, i okazało się, że
lewoskrętne ślimaki są dla tego węża trudne do wyciągnięcia – ponad 90% z nich
przeżywało atak, podczas gdy wszystkie prawoskrętne zostały zjedzone.
Na podstawie: http://naukawpolsce.pap.pl;
www.nature.com
22.1. (0–1)
Wyjaśnij, dlaczego w populacjach ślimaków z rodzaju Satsuma utrwala się mutacja

powodująca lewoskrętność, mimo że utrudnia ona znalezienie partnera płciowego. W
odpowiedzi uwzględnij działanie doboru naturalnego.
22.2. (0–1)

poniższego zdania, oraz jej poprawne uzasadnienie spośród odpowiedzi 1.–3.
Wyodrębnienie się nowego lewoskrętnego gatunku ślimaka Satsuma bacca jest przykładem
specjacji
wąż polujący na ślimaki Satsuma żywi się tylko

A. allopatrycznej, 1.
osobnikami prawoskrętnymi
powstała bariera rozrodcza oddzielająca

ponieważ 2.
osobniki żyjące na jednym terytorium.
B. sympatrycznej,
ślimaki Satsuma żyjące na różnych wyspach są
3.
oddzielone przez bariery geograficzne.
51 Matura
Matura Czerwiec
Czerwiec 2017,
2017, Poziom
Poziom rozszerzony
(Formuła
2015)
2015) - Zadanie
Zadanie 23.
23. (1
(1 pkt)
pkt)
Zaznacz poniżej dwa zestawy przykładów cech homologicznych.
A. skrzydła ptaków i skrzydła owadów

B. opływowe kształty ryb, delfinów i waleni
C. skrzydło ptaka i kończyna górna człowieka
D. białe ubarwienie zwierząt polarnych
E. odnóża tułowiowe owadów (pływne, skoczne, grzebne)
52 Matura
Matura Maj
Maj 2017,
2017, Poziom
Poziom rozszerzony
(Formuła 2007)
2007)
- Zadanie
Zadanie 33.
33. (2
(2 pkt)
pkt)
Ryby kostnoszkieletowe obejmują dwie grupy: ryby promieniopłetwe oraz mięśniopłetwe.
Płetwy ryb promieniopłetwych są utworzone z błoniastego fałdu skóry rozpiętego na
szkielecie z promieni kości skórnych i nie mają mięśni. Natomiast płetwy ryb
mięśniopłetwych osadzone są na umięśnionych trzonach. Budowa trzonu takiej płetwy
wykazuje pewne podobieństwo do budowy szkieletu kończyny kręgowców lądowych.
Naukowcy zbadali rozwój płetw i kończyn kręgowców lądowych i stwierdzili, że jest on
kontrolowany przez te same geny.
a) Na podstawie tekstu uzasadnij tezę, że kończyny kręgowców lądowych oraz płetwy
ryb mięśniopłetwych są narządami homologicznymi.
b) Określ, która grupa ryb – promieniopłetwe czy mięśniopłetwe – jest bliżej

spokrewniona z kręgowcami lądowymi. Odpowiedź uzasadnij, podając dwie cechy
budowy płetw wskazujące na to pokrewieństwo.
53 Matura
Matura Maj
Maj 2016,
2016, Poziom
Poziom rozszerzony
(Formuła 2015)
2015)
- Zadanie
Zadanie 9.
9. (3
(3 pkt)
pkt)
Łuski są charakterystyczną cechą budowy skóry ryb i gadów, występują także u ptaków i
niektórych płazów. Łuska ryby, np. karasia, rośnie w miarę zwiększania się rozmiarów ciała
ryby, a na powierzchni łuski zaznaczają się równoległe linie – pasma przyrostu, podobnie
jak na przekroju pnia drzewa. Przy słabym wzroście pasma te się zagęszczają, co odznacza
się na łusce jako ciemniejsza linia. Dzieje się tak np. zimą, kiedy ryba obniża intensywność
żerowania lub przestaje pobierać pokarm. Ciemne pasma tworzą pierścienie roczne, które
są podstawą określania wieku ryby.
Na rysunku przedstawiono budowę łuski karasia, a na schematach A i B – przekrój
poprzeczny przez skórę przedstawicieli dwóch gromad kręgowców.
9.1. (0–1)
Wyjaśnij, dlaczego na podstawie budowy łuski karasia hodowanego w stawie na terenie

Polski można określić przybliżony wiek tej ryby, ale znacznie trudniej tego dokonać,
analizując budowę łuski karasia hodowanego w domowym akwarium.
9.2. (0–1)
Określ, na którym rysunku – A czy B – przedstawiono budowę skóry ryb. Odpowiedź

uzasadnij, uwzględniając pochodzenie łusek.
9.3. (0–1)

poniższego zdania, oraz jej uzasadnienie spośród odpowiedzi 1.–4.
Łuski występujące na nogach ptaków oraz łuski pokrywające skórę gadów to struktury
1. mają inną budowę i pochodzenie.

A. analogiczne,
2. pełnią w skórze odmienne funkcje.
ponieważ
3. są wytworami naskórka.
B. homologiczne,
4. występują u zwierząt z różnych gromad.
54 Matura
Matura Czerwiec
Czerwiec 2016,
2016, Poziom
Poziom rozszerzony
(Formuła
2015)
2015) - Zadanie
Zadanie 11.
11. (2
(2 pkt)
pkt)
Na rysunkach (I i II) przedstawiono dwa planktonożerne kręgowce żyjące w oceanach.
11.1. (0–1)
Podaj, który z rysunków przedstawia rekina wielorybiego. Odpowiedź uzasadnij,

uwzględniając cechę budowy morfologicznej zwierzęcia charakterystyczną dla grupy
systematycznej, do której ono należy.
Rekin wielorybi nr , ponieważ ma
11.2. (0–1)
Wybierz i podkreśl właściwe dokończenie poniższego zdania podane w nawiasie, a

następnie uzasadnij odpowiedź, odnosząc się do definicji tego zjawiska.
Opływowy kształt ciała kręgowców oceanicznych przedstawionych na rysunku jest

przykładem (dywergencji / konwergencji), ponieważ
55 Matura
Matura Czerwiec
Czerwiec 2016,
2016, Poziom
Poziom rozszerzony
(Formuła
2007)
2007) - Zadanie
Zadanie 12.
12. (3
(3 pkt)
pkt)
Pszczoły miodne tworzą społeczeństwa, które składają się z królowej matki i robotnic,
natomiast samce (trutnie) występują rzadko. Królowa jest większa od robotnic, ma duży
odwłok, zredukowane narządy gębowe, oczy i czułki mniejsze niż robotnice. Robotnice
mają zredukowane gonady. O tym, czy samica będzie robotnicą czy matką roju, decyduje
dieta we wczesnej fazie larwalnej. Larwy karmione tzw. mleczkiem królewskim
przekształcają się w królowe, a te, które go nie dostawały, stają się robotnicami. Raz w
życiu, podczas lotu godowego, królowa zostaje zaplemniona przez kilka trutni. Przechowuje
ich nasienie w zbiorniczku nasiennym i reguluje proces zapłodnienia. Składa dwa rodzaje
jaj: zapłodnione (z których rozwiną się samice) i niezapłodnione (z których powstaną
trutnie).
a) Zaznacz rodzaj zmienności opisanej na przykładzie samic pszczoły miodnej.
A. środowiskowa
B. rekombinacyjna
C. mutacyjna
b) W poniższym zdaniu podkreśl w każdym nawiasie właściwe określenie, tak aby

zdanie było prawdziwe.
Trutnie powstają w wyniku procesu (partenogenezy / poliembrionii) i są (haploidalne /

diploidalne).
c) Wyjaśnij, dlaczego trutnie, pomimo że są potomstwem jednej królowej, nie są

identyczne genetycznie.
56 Matura
Matura Czerwiec
Czerwiec 2016,
2016, Poziom
Poziom rozszerzony
(Formuła
2007)
2007) - Zadanie
Zadanie 13.
13. (2
(2 pkt)
pkt)
Na rysunku przedstawiono budowę serca różnych kręgowców.
Legenda: Z – zatoka żylna, P – przedsionek, K – komora, p – prawy/a, l – lewy/a
a) Podaj nazwę gromady kręgowców, które mają serce o budowie przedstawionej na
rysunku D.
b) Uporządkuj oznaczenia literowe serc kręgowców (A–D) w kolejności pojawiania się

tych organizmów w procesie ewolucji.
57 Matura
Matura Maj
Maj 2016,
2016, Poziom
Poziom rozszerzony
(Formuła 2015)
2015)
- Zadanie
Zadanie 21.
21. (1
(1 pkt)
pkt)
Dryf genetyczny to zmiany w częstości występowania alleli w populacji, które nie wynikają z
działania doboru naturalnego, ale są skutkiem zdarzeń losowych.
Oceń, czy poniższe informacje dotyczące skutków dryfu genetycznego są prawdziwe.

Zaznacz P, jeśli informacja jest prawdziwa, albo F – jeśli jest fałszywa.
Dryf genetyczny może doprowadzić do zmniejszenia częstości alleli

1. P F
zwiększających dostosowanie organizmu do środowiska.
Dryf genetyczny może skutkować usunięciem określonego allelu z puli

2. P F
genowej populacji.
Wpływ dryfu genetycznego na populację jest tym silniejszy, im populacja

3. P F
jest większa.
58 Matura
Matura Czerwiec
Czerwiec 2016,
2016, Poziom
Poziom rozszerzony
(Formuła
2007)
2007) - Zadanie
Zadanie 34.
34. (1
(1 pkt)
pkt)
Oceń w tabeli prawdziwość stwierdzeń dotyczących procesu ewolucji. Zaznacz P, jeśli
Ewolucja jest procesem odwracalnym, czego dowodem jest podobieństwo

1. kształtu ciała niektórych ssaków wodnych, np. delfinów, do kształtu ciała P F
ryb.
Ewolucja jest procesem nieustającym – zachodzi również współcześnie pod

2. P F
wpływem zmieniających się warunków środowiska.
Tempo ewolucji jest zmienne: w niektórych grupach organizmów i

3. P F
środowiskach jest ono bardzo szybkie, a w innych – wolne.
59 Matura
Matura Maj
Maj 2015,
2015, Poziom
Poziom rozszerzony
(Formuła 2015)
2015)
- Zadanie
Zadanie 1.
1. (3
(3 pkt)
pkt)
W tabeli cyfrą 1 zaznaczono obecność, a cyfrą 0 − brak niektórych cech u przedstawicieli
wybranych gatunków strunowców. Obok tabeli zamieszczono drzewo filogenetyczne, na
którym literami A–F oznaczono pewne grupy systematyczne strunowców oraz zaznaczono
na gałęziach (liniach filogenetycznych) cechy, które w rozwoju ewolucyjnym u przodków
tych grup pojawiły się po raz pierwszy.
1.1. (0–1)
Wybierz z tabeli i zapisz poniżej nazwy wszystkich przedstawicieli strunowców

należących do grup oznaczonych na drzewie filogenetycznym literami C i E.
Grupa C:
Grupa E:
1.2. (0–1)
Podaj wszystkie widoczne na drzewie filogenetycznym grupy kręgowców, których

wspólny przodek miał cztery kończyny kroczne. Zapisz oznaczenia literowe tych grup.
1.3. (0–1)
Zaznacz właściwe dokończenie zdania. Przedstawione drzewo filogenetyczne
A. dostarcza bezpośrednich dowodów ewolucji strunowców.

B. jest źródłem informacji o konwergencji strunowców.
C. ukazuje tempo zmian ewolucyjnych u strunowców.
D. przedstawia pokrewieństwa grup strunowców.
60 Matura
Matura Maj
Maj 2015,
2015, Poziom
Poziom rozszerzony
(Formuła 2015)
2015)
- Zadanie
Zadanie 21.
21. (3
(3 pkt)
pkt)
Informacja 1.
Rośliny mięsożerne występują zwykle w siedliskach ubogich w składniki pokarmowe. Ich
systemy korzeniowe są słabo wykształcone. W toku ewolucji mięsożerność pojawiała się
wśród roślin kilkakrotnie, niezależnie od siebie. Są trzy odrębne rodziny roślin
dzbankowatych, których przedstawiciele wykształcają „dzbanki”: Sarraceniaceae, rosnące w
północnej i południowej Ameryce, Nepenthaceae w Azji oraz Cephalotaceae w Australii.
Rodziny te nie są ze sobą blisko spokrewnione, ale wszystkie wykształcają, z fragmentu lub
całego liścia, podobnie wyglądające pułapki w kształcie dzbanka. W dzbankach zbiera się
woda deszczowa, w której, w najprostszym przypadku, złapane zwierzęta topią się i ulegają
strawieniu z udziałem występujących w nich bakterii. Bardziej wymyślne dzbanki same
wydzielają do wnętrza enzymy trawienne.
Na podstawie: A.J. Lack, D.E. Evans, Krótkie wykłady. Biologia roślin, Warszawa 2005.
Informacja 2.
Jeden z gatunków z rodziny Nepenthaceae – dzbanecznik dwuostrogowy (N. bicalcarata) jest
kolonizowany przez mrówki z gatunku Camponotus schmitzi, które żywią się jego nektarem
oraz owadami wpadającymi do dzbanków. Wyciągnięcie ofiary z dzbanka może trwać
nawet do 12 godzin i w tym czasie mrówki zostawiają w dzbanku bogate w azot odchody.
Zauważono, że wyławiane są głównie największe ofiary, a ich niezjedzone szczątki trafiają z
powrotem do dzbanka. Rośliny pozbawione mrówek są skarlałe. Mrówki te gnieżdżą się
wyłącznie na N. bicalcarata i tylko wyjątkowo są znajdowane na innych roślinach.
Na podstawie: encyklopedia.naukowy.pl
21.1. (0–1)
Uzupełnij tabelę – wpisz w każdym z jej wierszy właściwą nazwę zależności

międzygatunkowych. Wybierz je z poniższych:
konkurencja, drapieżnictwo, pasożytnictwo, mutualizm.
Zestawienie organizmów Zależności międzygatunkowe
1. dzbaneczniki – schwytane owady
2. mrówki C. schmitzi – dzbanecznik dwuostrogowy
21.2. (0–1)
Na podstawie przedstawionych informacji określ, czy dzbankowate pułapki u opisanych

roślin mięsożernych są przykładem konwergencji, czy – dywergencji. Odpowiedź
uzasadnij.
21.3. (0–1)
Wyjaśnij, dlaczego dzbaneczniki dwuostrogowe żyjące bez mrówek mają mniejsze

rozmiary ciała. W odpowiedzi uwzględnij informacje dotyczące warunków życia
dzbaneczników.
61 Matura
Matura Czerwiec
Czerwiec 2015,
2015, Poziom
Poziom rozszerzony
(Formuła
2015)
2015) - Zadanie
Zadanie 21.
21. (2
(2 pkt)
pkt)
W zależności od wpływu na rozkład cechy w populacji wyróżniamy trzy rodzaje doboru
naturalnego:
I. dobór stabilizujący
II. dobór kierunkowy
III. dobór różnicujący.
21.1. (0–1)
Przyporządkuj zamieszczone poniżej opisy rozkładów cech w populacjach (A–C) do

rodzajów doboru (I–III), pod których presją były te populacje.
A. W populacji zięb zamieszkujących te same wyspy Galapagos, dotkniętych suszą,

pojawiły się zięby cienkodziobe i zięby grubodziobe odżywiające się odmiennym
pokarmem.
B. Populacja trawy mietlicy rozłogowej staje się coraz bardziej odporna na szkodliwe
działanie miedzi wraz z upływem czasu, jaki upłynął od momentu skażenia
środowiska.
C. Dane kopalne wskazują, że średnie rozmiary niedźwiedzia jaskiniowego w Europie
powiększały się w okresach zlodowaceń, a zmniejszały się w czasie cieplejszych
okresów.
A.
B.
C.
21.2. (0–1)
Na podstawie opisu C, wykaż związek między zwiększeniem rozmiarów ciała

niedźwiedzi jaskiniowych a ich adaptacją do niskiej temperatury otoczenia w okresach
zlodowaceń.
62 Matura
Matura Maj
Maj 2015,
2015, Poziom
Poziom rozszerzony
(Formuła 2015)
2015)
- Zadanie
Zadanie 22.
22. (2
(2 pkt)
pkt)
Gatunek uznaje się za zagrożony, kiedy jego populacje mają bardzo małą liczebność. W
rezerwacie Gombe w Tanzanii żyje około 100 szympansów. Liczba tych zwierząt,
występujących w lasach równikowych na obszarze kilku państw afrykańskich, drastycznie
się zmniejsza. Przyczynami są m.in. kurczenie się terenów leśnych i nielegalne polowania.
Naczelne wykazują też podatność na choroby zakaźne typowe dla ludzi. Gdy więc firmy
zajmujące się wyrębem lasu coraz głębiej penetrują dżunglę, rośnie prawdopodobieństwo
rozprzestrzeniania się infekcji niebezpiecznych dla życia szympansów. W celu ochrony
szympansów podjęto następujące działania: otoczono rezerwat kordonem zieleni,
utworzono migracyjne korytarze leśne prowadzące z rezerwatu do innych lasów
tropikalnych zamieszkałych przez niewielkie populacje szympansów, ograniczono napływ
turystów, zabroniono turystom zbliżania się do tych zwierząt. Do rezerwatu nie są
wpuszczane nawet lekko zainfekowane i kaszlące osoby.
Na podstawie: K. Wong, Jane z afrykańskiej dżungli, „Świat Nauki”, nr 1, 2011.
22.1. (0–1)
Wyjaśnij, dlaczego istnienie populacji szympansów o małej liczebności jest zagrożone. W

odpowiedzi uwzględnij podłoże genetyczne tego zjawiska.
22.2. (0–1)
Podaj, które z wymienionych działań dotyczących ochrony szympansów ma na celu

zwiększenie różnorodności genetycznej populacji z rezerwatu Gombe. Odpowiedź
uzasadnij.
63 Matura
Matura Czerwiec
Czerwiec 2015,
2015, Poziom
Poziom rozszerzony
(Formuła
2007)
2007) - Zadanie
Zadanie 23.
23. (1
(1 pkt)
pkt)
Do typu szkarłupni należą m.in. jeżowce i rozgwiazdy. Ciało dojrzałych przedstawicieli tych
szkarłupni cechuje symetria promienista. Larwy tych zwierząt charakteryzują się symetrią
dwuboczną. Symetrię dwuboczną mają także spokrewnione ze szkarłupniami strunowce i
półstrunowce.
Określ, czy symetria promienista u form dojrzałych szkarłupni jest cechą pierwotną, czy
– wtórną. Odpowiedź uzasadnij.
64 Matura
Matura Maj
Maj 2015,
2015, Poziom
Poziom rozszerzony
(Formuła 2007)
2007)
- Zadanie
Zadanie 29.
29. (2
(2 pkt)
pkt)
Pęcherz pławny to cienkościenny, błoniasty narząd występujący u wielu ryb, pełniący
funkcję narządu hydrostatycznego. W rozwoju zarodkowym pęcherz pławny ryb, jak i płuca
płazów, rozwijają się z uchyłka gardzieli.
a) Zaznacz poprawne dokończenie zdania.
Pęcherz pławny ryb i płuca płazów są przykładem
A. dryfu genetycznego.
B. konwergencji.
C. dywergencji.
D. koewolucji.
b) Wybierz i zaznacz w tabeli odpowiedź A albo B, która jest poprawnym

dokończeniem poniższego zdania, oraz jej uzasadnienie spośród odpowiedzi 1–4.
Pęcherz pławny ryb i płuca płazów to narządy
1. mają cienkościenną błoniastą strukturę.

A. analogiczne,
2. pełnią odmienne funkcje w organizmie.
ponieważ
3. występują u różnych gromad kręgowców.
B. homologiczne,
rozwijają się z tych samych struktur
4.
zarodkowych
65 Matura
Matura Maj
Maj 2015,
2015, Poziom
Poziom rozszerzony
(Formuła 2007)
2007)
- Zadanie
Zadanie 30.
30. (2
(2 pkt)
pkt)
Prawdopodobnie pierwotne ssaki mogły odbierać promieniowanie ultrafioletowe za
pomocą specjalnych receptorów, jednak większość zwierząt utraciła tę zdolność. Zespół
naukowców University College w Londynie, badający arktyczne renifery, dowiódł, że
zwierzęta te widzą niedostrzegalne dla ludzkiego oka promieniowanie ultrafioletowe (UV).
Dzięki temu mają możliwość dostrzeżenia struktur, które pochłaniają ultrafiolet, np.
porostów, moczu wilków.
Na podstawie: A.M. Hodge, Oczy Rudolfa, „Świat Nauki”, nr 10, 2011.

a) Podaj nazwę rodzaju doboru, który doprowadził do utrwalenia się zdolności
widzenia ultrafioletu przez renifery.
b) Określ znaczenie przystosowawcze utrwalenia się zdolności widzenia ultrafioletu

przez renifery.
66 Matura
Matura Maj
Maj 2015,
2015, Poziom
Poziom podstawowy
podstawowy (Formuła
(Formuła 2007)
2007)
- Zadanie
Zadanie 31.
31. (1
(1 pkt)
pkt)
Około 1,8 mln lat temu pierwsze hominidy opuściły Afrykę i zasiedliły Europę i Azję.
Znajdź wśród wymienionych nazwę tych hominidów i ją zaznacz.
A. człowiek zręczny (Homo habilis)

B. człowiek wyprostowany (Homo erectus)
C. neandertalczyk (Homo neanderthalensis)
D. człowiek myślący (Homo sapiens)
67 Matura
Matura Czerwiec
Czerwiec 2015,
2015, Poziom
Poziom rozszerzony
(Formuła
2007)
2007) - Zadanie
Zadanie 33.
33. (1
(1 pkt)
pkt)
Współcześnie dominującą metodą szacowania relacji pokrewieństwa między gatunkami
jest analiza porównawcza sekwencji DNA. Na tej podstawie wyciągnięto wniosek, że
najbliższym krewnym człowieka jest szympans. Poniżej przedstawiono niedokończone
drzewo rodowe (filogenetyczne) naczelnych.
Wpisz w wyznaczone miejsca nazwy gatunków człowiekowatych tak, aby otrzymać

drzewo rodowe zgodnie z wynikami analizy sekwencji DNA. Wybierz nazwy spośród
wymienionych.
68 Zbiór
Zbiór zadań
zadań CKE,
CKE, Poziom
Poziom rozszerzony
(Formuła 2015)
2015)
- Zadanie
Zadanie 84.
84. (4
(4 pkt)
pkt)
Poniżej zilustrowano mutację, która jest przyczyną mukowiscydozy – choroby genetycznej
autosomalnej recesywnej, upośledzającej funkcjonowanie płuc, trzustki i innych narządów.
Ocenia się, że w populacji europejskiej choruje 1 na 2500 osób.
ALLEL PRAWIDŁOWY
Numer kodonu 503 507 508 509 510
Łańcuch DNA ATC ATC TTT GGT GTT
Aminokwasy Ile Ile Phe Gly Val
ALLEL ZMUTOWANY
Numer kodonu 506 507 508 509 510
Łańcuch DNA ATC AT- --T GGT GTT
Aminokwasy Ile Ile Gly Val
Na podstawie: K.M. Charon, M. Świtoński, Genetyka zwierząt, Warszawa 2000, s. 121.
a) Korzystając z tabeli kodu genetycznego określ, czy przedstawiony fragment

łańcucha DNA jest nicią kodującą, czy matrycową. Uzasadnij odpowiedź.
b) Uzasadnij na podstawie podanej informacji, że kod genetyczny jest zdegenerowany.

c) Podaj nazwę przedstawionego rodzaju mutacji genowej i określ skutek tej mutacji
dla struktury I-rzędowej powstającego białka.
d) Oblicz, korzystając z równań Hardy’ego-Weinberga, częstość występowania nosicieli

allelu mukowiscydozy w populacji europejskiej.
69 Zbiór
Zbiór zadań
zadań CKE,
CKE, Poziom
Poziom rozszerzony
(Formuła 2015)
2015)
- Zadanie
Zadanie 109.
109. (3
(3 pkt)
pkt)
W lasach deszczowych Ekwadoru i Kostaryki występują rośliny z rodzaju Axinaea, które
wytwarzają zmodyfikowane, rozdęte pręciki, z rurkowato wydłużonym zakończeniem.
Rozdęte pręciki, dzięki kontrastowemu zabarwieniu, rzucają się w oczy i przypominają
ptakom jagody. Rośliny wydatkują dużo energii na wyprodukowanie zjadanych przez ptaki,
słodkich i pożywnych pręcików, których 100 g ma wartość 360 kcal. 40% objętości pręcików
stanowi powietrze, więc gdy zostaną naciśnięte, wypchnięty gaz gwałtownie wyrzuca pyłek
z wydłużonej części pręcika na zewnątrz, obsypując nim ptaka.
Na podstawie: O. Orzyłowska-Śliwińska, Ptaki-zapylacze, „Wiedza i Życie”, 2014 nr 9, s. 11.
a) Wykaż związek między budową pręcików roślin z rodzaju Axinaea a sposobem ich
zapylania, podając dwie cechy budowy pręcików i znaczenie adaptacyjne każdej z
nich.
b) Określ, czy relacje między ptakami i roślinami są dla obu stron korzystne. Uzasadnij
odpowiedź.
c) Opisane zjawisko jest przykładem koewolucji. Wyjaśnij, na czym polega to zjawisko.

70 Zbiór
Zbiór zadań
zadań CKE,
CKE, Poziom
Poziom rozszerzony
(Formuła 2015)
2015)
- Zadanie
Zadanie 119.
119. (4
(4 pkt)
pkt)
Gwałtowny spadek liczebności żubra w Puszczy Białowieskiej nastąpił podczas I wojny
światowej wskutek masowego zabijania tych zwierząt przez żołnierzy i kłusowników. W
1919 r. w Puszczy Białowieskiej nie znaleziono już żywych żubrów. Proces restytucji żubra
przebiegał w dwóch etapach: pierwszy polegał na rozmnażaniu żubra w ogrodach
zoologicznych i rezerwatach leśnych. W drugim etapie restytucji żubry wypuszczono na
wolność. Obecnie w Polsce żyje 1170 żubrów, z czego 991 na wolności i 179 w hodowlach
zamkniętych (stan z 2009 r.). Na terenie Polski istnieje 5 wolno żyjących populacji tych
zwierząt. Wśród współczesnych żubrów wyróżnia się dwie linie genetyczne: nizinną, zwaną
białowieską, i nizinno-kaukaską. Pierwsza wywodzi się od 7 założycieli i obejmuje zwierzęta
czystego podgatunku Bison bonasus bonasus. Linia nizinno-kaukaska powstała w wyniku
skrzyżowania jednego byka podgatunku Bison bonasus caucasicus z samicami podgatunku
nizinnego. Współczesna populacja żubra białowieskiego wykazuje małe zróżnicowanie
genetyczne, każdy żubr ma ok. 50% par genów w postaci homozygotycznej. W tabeli
przedstawiono wykaz założycieli linii białowieskiej żubra oraz udział ich genów w populacji
zamkniętej i wolno żyjącej w momencie ich utworzenia.
Udział genów założyciela (%)

Lp. Płeć i imię założyciela
populacja zamknięta populacja wolno żyjąca
1. F - Planta 29,4 36,3
2. F - Bilma 2,6 5,1
3. F – Plavia 5,5 4,6
4. M - Plebejer 54,5 44,8
5. M – Bill 2,6 5,2
6. M - Bismarc 2,7 2,4
7. M - Bergrunder 2,7 2,6
F – samice, M – samce
Na podstawie: R. Kowalczyk, D. Ławreszuk, J.M. Wójcik, Ochrona żubra w Puszczy Białowieskiej. Zagrożenia i
perspektywy rozwoju populacji, Białowieża, 2010, s. 35, 75–78.
a) Na podstawie danych przedstawionych w tabeli sformułuj wniosek dotyczący

wpływu poszczególnych założycieli na skład puli genowej populacji wolno żyjącej
żubra białowieskiego.
b) Na podstawie podanych informacji podaj przyczynę niskiej zmienności genetycznej

współczesnej populacji żubra białowieskiego oraz przykład zagrożenia wynikającego
z małego zróżnicowania genetycznego tej populacji.
c) Na przykładzie populacji żubra zaznacz odpowiedź, która prawidłowo opisuje

proces restytucji gatunku.
A. Wprowadzenie do danego ekosystemu gatunku, który w warunkach naturalnych w

nim nie występował.
B. Ogół zabiegów mających na celu przywrócenie (odnowienie) w ekosystemie gatunku
zagrożonego wyginięciem.
C. Zabiegi mające na celu rozmnażanie w hodowlach zamkniętych gatunku zagrożonego
wyginięciem.
D. Działania ochronne mające na celu zapewnienie przetrwania dziko występujących
gatunków oraz ich siedlisk.
d) Na podstawie tekstu oceń, czy restytucja żubra białowieskiego w Polsce zakończyła

się sukcesem. Odpowiedź uzasadnij, podając dwa argumenty.
71 Zbiór
Zbiór zadań
zadań CKE,
CKE, Poziom
Poziom rozszerzony
(Formuła 2015)
2015)
- Zadanie
Zadanie 120.
120. (2
(2 pkt)
pkt)
W plejstocenie, podczas zlodowaceń nastąpiło silne obniżenie temperatury atmosfery oraz
zmianie uległy ilość i sezonowość opadów. Występowały wówczas okresy zimne i suche
(glacjały) oraz cieplejsze i wilgotne (interglacjały). W efekcie tych zmian następowało
przesuwanie się stref klimatycznych i związanych z nimi stref roślinności. Na schemacie
przedstawiono teoretyczny model glacjalno-interglacjalnych cykli zmian zasięgu roślinności
w niższych szerokościach geograficznych Ziemi.
Na podstawie: J. Kornaś, A. Medwecka-Kornaś, Geografia roślin, Warszawa 1986, s. 292.
a) Korzystając z przedstawionych informacji, opisz, w jaki sposób glacjał, w stosunku

do interglacjału, zmieniał rozmieszczenie i szerokość stref roślinności na Ziemi.
b) Korzystając ze schematu i własnej wiedzy, oceń prawdziwość podanych stwierdzeń

dotyczących wpływu zlodowaceń na roślinność Ziemi. Wpisz znak X w odpowiednie
komórki tabeli.
Lp. Informacja Prawda Fałsz
Jednym ze skutków występowania zlodowaceń była migracja

1.
roślin arktycznych w niższe szerokości geograficzne.
W interglacjale pewne gatunki roślin arktycznych, które po

ustąpieniu glacjału znalazły się w miejscach szczególnie
2. zimnych (północne stoki, torfowiska), tzw. ostojach, przetrwały
w niższych szerokościach geograficznych do czasów
współczesnych.
Gatunki, które nie przetrwały zmian klimatycznych w ostojach, a

3. ich kopalne szczątki są dowodem panujących kiedyś warunków
klimatycznych, nazywane są reliktami.
72 Zbiór
Zbiór zadań
zadań CKE,
CKE, Poziom
Poziom rozszerzony
(Formuła 2015)
2015)
- Zadanie
Zadanie 121.
121. (4
(4 pkt)
pkt)
Anemia sierpowata jest to rodzaj wrodzonej niedokrwistości, polegającej na
nieprawidłowej budowie łańcucha β hemoglobiny. Zmienioną hemoglobinę określa się jako
hemoglobinę S (HbS) w przeciwieństwie do normalnej, występującej u dorosłych,
hemoglobiny A (HbA). Anemia sierpowata jest chorobą śmiertelną, rozpowszechnioną w
populacjach ludzi zamieszkujących tropikalny obszar Afryki i część Bliskiego Wschodu.
Przyczyną tej choroby jest mutacja. Allel anemii sierpowatej (HbS lub S), którego częstość w
puli genowej sięga 30%, jest współdominujący (wykazuje kodominację) względem allelu
niezmutowanego (HbA lub A). Oba allele biorą taki sam udział (jednocześnie i niezależnie) w
tworzeniu fenotypu. Okazuje się, że osoby heterozygotyczne są odporne na najbardziej
śmiertelną formę malarii. Na rysunku przedstawiono fragmenty cząsteczek łańcucha β HbA
i β HbS.
Na podstawie: W. Gajewski, Genetyka ogólna i molekularna, Warszawa 1980, s. 356–359;

A. Jerzmanowski, K. Staroń, C.W. Korczak, Biologia z higieną i ochroną środowiska, Warszawa 1993, s. 214, 216;
https: sites.google.com [dostęp: 25.11.2014].
a) Na podstawie analizy porównawczej przedstawionych fragmentów cząsteczek
łańcucha β HbA i β HbS ustal i podaj, skutkiem którego rodzaju mutacji (genowej czy
chromosomowej) jest HbS. Odpowiedź uzasadnij.
b) Uzupełnij tabelę, zapisując genotypy trzech osób, które mają we krwi podaną
zawartość hemoglobiny S (HbS). Przyjmij podane w tekście oznaczenie alleli.
Osoba Zawartość HbS Genotyp
1. 100%
2. 50%
3. 0%
c) Zastosuj równanie Hardy’ego-Weinberga do obliczenia częstości heterozygot w

opisanych w tekście populacjach, przy założeniu, że populacje są w stanie
równowagi genetycznej, a częstość allelu anemii sierpowatej w puli genowej wynosi
30%.
d) Wyjaśnij, uwzględniając działanie doboru naturalnego, dlaczego w populacjach

afrykańskich i bliskowschodnich utrzymuje się allel anemii sierpowatej.
73 Zbiór
Zbiór zadań
zadań CKE,
CKE, Poziom
Poziom rozszerzony
(Formuła 2015)
2015)
- Zadanie
Zadanie 122.
122. (1
(1 pkt)
pkt)
Zięby w pewnej populacji miały dzioby o różnym kształcie i wielkości. Ograniczone zasoby
pożywienia podczas suszy spowodowały, że jedynym dostępnym pokarmem dla tych
ptaków stały się owady żyjące pod korą drzew i nasiona w owocach kaktusa. Wskutek tego
suszę przeżyły tylko zięby o najdłuższych dziobach, którymi mogły otwierać owoce kaktusa
oraz zięby o najszerszych dziobach, którymi mogły odłupywać korę drzew.
Na podstawie: E.P. Solomon, D.W. Martin, L.R. Berg, C.A. Villee, Biologia, Warszawa 1996, s. 422.
Określ rodzaj doboru naturalnego (A–C) działającego na opisane w tekście zięby oraz
wybierz schemat (1–3), który ilustruje ten rodzaj doboru.
A. stabilizujący.
B. kierunkowy.
C. różnicujący.
74 Zbiór
Zbiór zadań
zadań CKE,
CKE, Poziom
Poziom rozszerzony
(Formuła 2015)
2015)
- Zadanie
Zadanie 123.
123. (2
(2 pkt)
pkt)
Cechy charakterystyczne dla budowy współczesnego człowieka pojawiały się stopniowo u
naszych przodków przez miliony lat. Wydaje się, że wiele z tych cech sprzyjało umacnianiu
się dwóch najistotniejszych tendencji w naszej ewolucji: utrzymania pionowej postawy i
stosowania narzędzi. Niektórzy naukowcy uważają, że nasi przodkowie przyjęli dwunożną
postawę, gdy z powodu zmian klimatycznych zostali zmuszeni do życia na sawannie.
Wybrane cechy budowy człowieka:
1. duży mózg,
2. krótka i szeroka miednica,
3. zredukowane owłosienie,
4. bródka,
5. długi, przeciwstawny kciuk,
6. przesunięty ku przodowi otwór dla rdzenia kręgowego w czaszce.
Na podstawie: F. de Waal, G. Stix, Dlaczego jesteśmy wyjątkowi, „Świat Nauki”, 2014 nr 10, s. 45.
a) Spośród wymienionych cech wybierz dwie takie, które mają bezpośredni związek z
utrzymaniem pionowej postawy ciała i dwie takie, które wiążą się ze stosowaniem
narzędzi przez przedstawicieli rodzaju Homo. Wpisz ich oznaczenia cyfrowe w
odpowiednie miejsca tabeli.
Oznaczenia cyfrowe cech związanych z:
pionową postawą stosowaniem narzędzi
b) Podając dwa argumenty, uzasadnij, że pionowa postawa hominidów żyjących na

sawannie miała pewne zalety w porównaniu z sytuacją zwierząt czworonożnych.
75 Zbiór
Zbiór zadań
zadań CKE,
CKE, Poziom
Poziom rozszerzony
(Formuła 2015)
2015)
- Zadanie
Zadanie 124.
124. (4
(4 pkt)
pkt)
Występujący u ludzi gen DARC odpowiada za produkcję cząsteczek DARC, występujących
na powierzchni erytrocytów. Cząsteczki te wiążą nadmiar krążących we krwi białek układu
odpornościowego zwanych chemokinami. Około 45 tys. lat temu zaszła mutacja genu
DARC, która przyczyniła się do powstania odporności na jednego z zarodźców malarii
(Plasmodium vivax). Zarodźce te wnikają do erytrocytów za pośrednictwem cząsteczek
kodowanych przez gen DARC, więc zmniejszenie ekspresji tego genu zakłóca cykl życiowy
zarodźca. Jednocześnie mniejsza liczba cząsteczek DARC zwiększa stężenie krążących we
krwi chemokin, wywołujących zapalenia, co z kolei może się wiązać ze wzrostem częstości
raka prostaty obserwowanym u Afroamerykanów. Dziś mutację genu DARC notuje się u
95% ludzi mieszkających w środkowej i południowej Afryce, ale tylko u 5% Europejczyków.
Na podstawie: J. Hawks, Ewolucja trwa, „Świat Nauki”, 2014 nr 10, s. 68.
a) Uzupełnij schemat tak, aby przedstawiał opisaną w tekście zależność między

mutacją genu DARC a rakiem prostaty.
b) Wyjaśnij, dlaczego Afroamerykanie częściej chorują na raka prostaty niż
Europejczycy.
c) Wyjaśnij, dlaczego mutacja genu DARC utrwaliła się w populacji mieszkańców

Afryki, a wśród Europejczyków występuje rzadko.
d) Zaznacz odpowiedź A, B, C lub D i jej uzasadnienie 1, 2 lub 3 tak, aby powstało

poprawne dokończenie zdania.
Opisane zjawisko występowania odporności na malarię i podatności na raka prostaty u

mężczyzn mających zmutowany gen DARC to
A plejotropia, 1. wystąpiło tylko u 5% Europejczyków.
B sprzężenie genów, choroba sprzężona jest z inną, korzystną

2. cechą
ponieważ
C crossing-over, fenotypową.
dominacja jeden gen wpływa na więcej niż jedną cechę

D 3.
niezupełna, fenotypową.
76 Zbiór
Zbiór zadań
zadań CKE,
CKE, Poziom
Poziom rozszerzony
(Formuła 2015)
2015)
- Zadanie
Zadanie 125.
125. (6
(6 pkt)
pkt)
Laktaza jest enzymem wytwarzanym w rąbku szczoteczkowym nabłonka jelita cienkiego
człowieka. Niedobór tego enzymu powoduje zespół objawów określanych jako
nietolerancja laktozy, która objawia się nudnościami, bólem, wzdęciami oraz biegunką.
Większość dorosłej populacji na świecie nie jet zdolna do tolerancji laktozy. W ciągu
ostatnich 10 000 lat w różnych populacjach zaszły jednak co najmniej 5 razy mutacje, które
wydłużyły okres produkcji laktazy aż do wieku dojrzałego. Jedna z mutacji pojawiła się
wśród hodowców bydła w Europie, inne na Bliskim Wschodzie i w północnej Afryce wśród
hodowców owiec, kóz i wielbłądów. Badacze sugerują, że tolerancja laktozy u dorosłych
ludzi wyewoluowała niezależnie w różnych populacjach.
W tabeli podano odsetek osób z nietolerancją laktozy w wybranych populacjach.
Populacje Udział osób z nietolerancją laktozy (%)
Szwedzi 2
Szwajcarzy 10
Finowie 18
Aborygeni 85
Chińczycy 95
Indianie 70
Na podstawie: J. Hawks, Ewolucja trwa „Świat Nauki”, 2014 nr 10, s. 68;
http://pl.wikipedia.org/wiki/Nietolerancja_laktozy [dostęp: 24.11.2014].
a) Oceń prawdziwość poniższych stwierdzeń dotyczących przyczyn utrwalenia się

mutacji ułatwiającej trawienie laktozy. Wpisz znak X w odpowiednie komórki tabeli.
Lp. Informacja Prawda Fałsz
Dobór naturalny faworyzował osobniki posiadające allel

1. odpowiedzialny za wytwarzanie laktazy, ponieważ były one
lepiej dostosowane do dostępnej diety.
Dorośli hodowcy bydła przystosowali się do trawienia laktozy,

gdyż mleko jest wartościowym pożywieniem zawierającym
2.
witaminy rozpuszczalne w tłuszczach, wapń i przyswajalne
białka.
Częstość alleli odpowiedzialnych za tolerancję laktozy wzrastała

u hodowców bydła, gdyż osoby tolerujące laktozę nie
3.
chorowały przy mlecznej diecie i często przekazywały
potomstwu allel tolerancji laktozy.
b) Zaznacz poprawne dokończenie zdania.
Pojawienie się tolerancji na laktozę w różnych populacjach ludzkich na świecie jest

przykładem
A. konwergencji.
B. dywergencji.
C. radiacji adaptacyjnej.
D. dryfu genetycznego.
c) Na podstawie danych z tabeli narysuj diagram słupkowy przedstawiający

procentowy udział osób z nietolerancją laktozy w czterech wybranych populacjach,
z których każda pochodzi z innego kontynentu.
d) Podaj nazwy produktów reakcji katalizowanej przez laktazę.
e) Uzasadnij, dlaczego tłuszcz zawarty w mleku może być trawiony w żołądku (przez
lipazę żołądkową), a tłuszcz ze słoniny – nie może.
77 Zbiór
Zbiór zadań
zadań CKE,
CKE, Poziom
Poziom rozszerzony
(Formuła 2015)
2015)
- Zadanie
Zadanie 126.
126. (5
(5 pkt)
pkt)
Naukowcy, badający gupiki dziko żyjące w dorzeczu Aripo na karaibskiej wyspie Trynidad,
przemieścili 200 gupików ze zbiorników wodnych, w których występowały intensywnie
polujące na nie pielęgnice szczupakowate, do zbiorników wodnych, w których żyły
strumieniaki, polujące na gupiki mniej aktywnie. Pielęgnice szczupakowate polują głównie
na gupiki dorosłe, preferując osobniki jaskrawo ubarwione, a strumieniaki – na młode
gupiki, o niepełnej ekspresji ubarwienia. W kolejnych pokoleniach rejestrowano liczbę
jaskrawo ubarwionych plamek na ciele dorosłych samców gupików i określano ich łączną
powierzchnię. Uzyskane po 22 miesiącach obserwacji wyniki porównano w tabeli z tymi
uzyskanymi w populacji źródłowej.
Samce gupików z populacji
Badana cecha
źródłowej przemieszczonej
1. liczba barwnych plamek na jednego osobnika 5 11
2. powierzchnia barwnych plamek na jednego

osobnika 8 12
(jednostki umowne)
Na podstawie: J.A. Endler, Natural Selection on Color Poecilia reticulata, “Evolution”, 1980 vol. 34, issue 1, s. 76–91.
a) Porównaj liczbę barwnych plamek przypadającą na jednego osobnika w obu

populacjach gupików, przedstawiając dane zawarte w tabeli na diagramie
słupkowym.
b) Określ, jaki czynnik oddziałujący na populację spowodował zmiany ubarwienia

gupików w populacji przemieszczonej i wyjaśnij działanie mechanizmu, dzięki
któremu allel warunkujący jaskrawy wzór ubarwienia uległ upowszechnieniu w tej
populacji.
c) Zaznacz prawidłowe dokończenie zdania.
Mechanizmem ewolucji, który spowodował zauważalną zmianę ubarwienia w

przemieszczonej populacji gupików, był
A. dobór sztuczny.
B. dobór naturalny.
C. dryf genetyczny.
D. efekt założyciela.
d) Określ, jak zapewne mogłoby zmienić się ubarwienie ryb, gdyby po zakończeniu
prowadzonej obserwacji gupiki z populacji przemieszczonej zostały przeniesione do
zbiornika, z którego pochodziły, i w którym nie zmieniły się warunki życia.
78 Zbiór
Zbiór zadań
zadań CKE,
CKE, Poziom
Poziom rozszerzony
(Formuła 2015)
2015)
- Zadanie
Zadanie 127.
127. (2
(2 pkt)
pkt)
Gatunki biologiczne trwają, gdyż są rozrodczo izolowane od populacji innych gatunków.
Mechanizmy izolujące zapobiegają krzyżowaniu się lub wymianie materiału genetycznego
pomiędzy osobnikami różnych gatunków nawet wtedy, gdy występują na tym samym
terenie. Mechanizmy izolacji prezygotycznej zapobiegają zapłodnieniu, natomiast
mechanizmy izolacji postzygotycznej działają wtedy, gdy dojdzie do zapłodnienia między
osobnikami blisko spokrewnionych gatunków. Mieszaniec powstały w wyniku skrzyżowania
się osobników dwóch różnych gatunków wykazuje często wiele niekorzystnych cech i
zaburzeń rozwojowych. W tabeli przedstawiono jeden z przykładów klasyfikacji
mechanizmów izolacji rozrodczej.
Mechanizmy izolacji rozrodczej
prezygotycznej postzygotycznej
(przed powstaniem zygoty) (po powstaniu zygoty)
– izolacja siedliskowa
– izolacja sezonowa – brak przeżywalności mieszańców
– izolacja mechaniczna – zmniejszona żywotność mieszańców
– izolacja behawioralna – bezpłodność mieszańców
– izolacja gametyczna
Na podstawie: P.C. Winter, G.I. Hickey, H.L. Fletcher, Krótkie wykłady. Genetyka, Warszawa 2005, s. 278–279;
E.P. Solomon, L.R. Berg, D.W. Martin, C.A. Villee, Biologia, Warszawa 1996, s. 430.
a) Określ, które mechanizmy izolacji rozrodczej, prezygotyczne czy postzygotyczne, są

biologicznie korzystniejsze. Odpowiedź uzasadnij.
b) Przy każdym przykładzie izolacji prezygotycznej (1–3) podaj nazwę jej rodzaju
wybraną z powyższej tabeli.
1. Dwa gatunki szałwii, Salvia mellifera i Salvia apiana, różnią się budową i wielkością
kwiatów. izolacja
2. Samice owadów prostoskrzydłych z rodzaju Ephippiger reagują tylko na dźwięki
wydawane przez samce własnego gatunku. izolacja

3. Okres pylenia dwóch gatunków sosny występujących w Kalifornii, Pinus radiata i Pinus
muricata, przypada w innym terminie. izolacja
79 Zbiór
Zbiór zadań
zadań CKE,
CKE, Poziom
Poziom rozszerzony
(Formuła 2015)
2015)
- Zadanie
Zadanie 128.
128. (2
(2 pkt)
pkt)
Na poniższych rysunkach przedstawiono budowę kręgosłupa dwóch przedstawicieli
naczelnych.
Źródło: E.P. Solomon, L.R. Berg, D.W. Martin, Biologia, Warszawa 2014, s. 471.
a) Korzystając z obu rysunków, porównaj kształt kręgosłupa goryla i człowieka.
b) Określ, z jaką ewolucyjnie wykształconą cechą człowieka ma związek kształt jego

kręgosłupa.
80 Zbiór
Zbiór zadań
zadań CKE,
CKE, Poziom
Poziom rozszerzony
(Formuła 2015)
2015)
- Zadanie
Zadanie 129.
129. (1
(1 pkt)
pkt)
Źródłem zmienności genetycznej, a w związku z tym – zmian ewolucyjnych, są mutacje:
genowe oraz chromosomowe strukturalne i liczbowe. Mutacje są spontaniczne, ale środki
mutagenne zwiększają prawdopodobieństwo ich zajścia. Ważną cechą mutacji jest ich
losowość, co oznacza, że są bezkierunkowe. Najczęściej termin mutacja odnosi się do
powstawania nowych alleli genów, a przyczyną tych zmian są pomyłki w działaniu
polimerazy podczas syntezy komplementarnych nici DNA. Następują wówczas drobne
stosunkowo różnice w zapisie informacji genetycznej. Część z nich prowadzi do powstania
nowych genotypów u osobników danego gatunku. Wyłonienie się nowych genotypów oraz
nowych fenotypów dostarcza materiału do zmian ewolucyjnych.
Na podstawie: Zarys mechanizmów ewolucji, red. H. Krzanowska, A. Łomnicki, Warszawa 1997, s. 34–38.
Określ kolejność przedstawionych etapów prowadzących do powstania nowego

gatunku – wpisz w pierwszej kolumnie tabeli cyfry 1–5. Następnie podkreśl zdanie, które
poprawnie wyjaśnia pojęcie doboru naturalnego.
Nr Opis etapu
Mutacje zwiększają różnorodność cech osobników danego gatunku i powodują, że

osobniki nie są tak samo przystosowane do warunków środowiska.
Błędy w replikacji DNA prowadzą do mutacji, a ich częstość zwiększają mutageny –

promieniowanie ultrafioletowe i wysokoenergetyczne oraz liczne związki
chemiczne.
Zmiany warunków życia, np. wyczerpywanie się zasobów pokarmowych, jest

przyczyną współzawodnictwa między osobnikami – tym większego, im trudniejsze
są warunki życia.
Stopniowo, przez wiele pokoleń, korzystne cechy kumulują się i występują u coraz
większej liczby osobników – po pewnym czasie osobniki te stają się odmienne od
wyjściowej formy fenotypu i krzyżują się tylko ze sobą.
W warunkach konkurencji osobniki lepiej przystosowane mają większą szansę

przeżycia i rozmnażania się, a ich potomstwo dziedziczy nowe, korzystne cechy,
natomiast osobniki nieprzystosowane do zmian środowiska giną.
81 Zbiór
Zbiór zadań
zadań CKE,
CKE, Poziom
Poziom rozszerzony
(Formuła 2015)
2015)
- Zadanie
Zadanie 130.
130. (3
(3 pkt)
pkt)
Na rysunkach przedstawiono szkielety dorosłych osobników: współczesnego człowieka
oraz współczesnej małpy człekokształtnej – goryla (nie zachowano proporcji wielkości).
Na podstawie: E.P. Solomon, L.R. Berg, D.W. Martin, C.A. Ville, Biologia. Warszawa 1996, s. 477.
a) Na podstawie analizy rysunków wymień dwie cechy budowy szkieletu osiowego

człowieka, które różnią go od szkieletu osiowego goryla, a związane są z
dwunożnością oraz pionizacją ciała.
b) Wśród wymienionych poniżej cech budowy szkieletu (1–9) dorosłego człowieka oraz
dorosłego goryla zaznacz te, które są dla nich wspólne.
1. mała trzewioczaszka
2. przeciwstawny kciuk
3. przeciwstawny paluch
4. skrócona miednica
5. zaokrąglona potylica
6. siedem kręgów szyjnych
7. silnie rozwinięta łopatka
8. zwykle dwanaście par żeber
9. podwójnie wysklepiona stopa
c) Przyporządkuj wybrane cechy budowy szkieletu wymienione w podpunkcie b)
zadania (1–9) do kategorii podanych w tabeli. Oznaczenia cyfrowe cech wpisz do
odpowiednich rubryk tabeli.
Cechy goryla bezpośrednio związane z Cechy człowieka bezpośrednio

poruszaniem się na drzewach związane z dwunożnością
82 Zbiór
Zbiór zadań
zadań CKE,
CKE, Poziom
Poziom rozszerzony
(Formuła 2015)
2015)
- Zadanie
Zadanie 131.
131. (3
(3 pkt)
pkt)
Na rysunku przedstawiono szkielety kończyn przednich różnych kręgowców płucodysznych
(nie zachowano proporcji wielkości).
Na podstawie: Larousse. Ziemia, rośliny, zwierzęta, praca zbiorowa, Warszawa 1985, s. 166.
a) Przedstaw rolę, jaką odgrywają kości zaznaczone na rysunkach szkieletów kończyn

szarym kolorem, w funkcjonowaniu tych kończyn u wszystkich wymienionych
kręgowców.
b) Wyjaśnij, na czym polega różnica w budowie dłoni wieloryba i dłoni jaszczurki,
uwzględniając rodzaj ruchu, w którym uczestniczy u tych kręgowców ta część
kończyny.
c) Podaj nazwę zjawiska ewolucyjnego, które ilustrują powyższe rysunki i wyjaśnij, na

czym ono polega.
83 Matura
Matura Czerwiec
Czerwiec 2014,
2014, Poziom
Poziom rozszerzony
(Formuła
2007)
2007) - Zadanie
Zadanie 29.
29. (1
(1 pkt)
pkt)
Nawet całkowita eliminacja homozygot recesywnych nie może doprowadzić do usunięcia
allelu recesywnego z puli genowej populacji.
Na wykresie przedstawiono zmniejszanie się częstości allelu recesywnego w kolejnych
pokoleniach przy całkowitej eliminacji homozygot recesywnych w każdym pokoleniu.
Na podstawie przedstawionych informacji wyjaśnij przyczynę zmniejszania się częstości

allelu recesywnego w kolejnych pokoleniach.
84 Matura
Matura Czerwiec
Czerwiec 2014,
2014, Poziom
Poziom rozszerzony
(Formuła
2007)
2007) - Zadanie
Zadanie 30.
30. (2
(2 pkt)
pkt)
Dryf genetyczny polega na kierunkowej zmianie frekwencji genów w populacji. Zjawisko to
spowodowane jest wyłącznie powtarzającymi się procesami o charakterze losowym. Na
przykład w latach dziewięćdziesiątych XIX wieku liczebność populacji słonia morskiego
północnego (Mirounga angustirostris) oceniana była na 20 osobników. Przyczyną niskiej
liczebności populacji były intensywne polowania na te zwierzęta. Dzięki podjętym na
początku XX wieku działaniom ochronnym populacja tego gatunku obecnie liczy około 30
tys. zwierząt. Badania wykazują, że odznaczają się one bardzo małą różnorodnością
genetyczną.
Na podstawie: http:// seayouaround.wordpress.com/gatunki/fokowate/slon-morski
a) Zaznacz poniżej przypadek dryfu genetycznego, którego przykład opisano w tekście,

i wyjaśnij, na czym ten przypadek polega.
A. efekt założyciela
B. efekt wąskiego gardła
b) Określ przyczynę małej różnorodności genetycznej współczesnych słoni morskich.
85 Matura
Matura Maj
Maj 2014,
2014, Poziom
Poziom rozszerzony
(Formuła 2007)
2007)
- Zadanie
Zadanie 31.
31. (1
(1 pkt)
pkt)
Oceń prawdziwość informacji dotyczących historii życia na Ziemi. Wpisz obok każdego
zdania w tabeli literę P, jeżeli zdanie jest prawdziwe, lub literę F, jeżeli zdanie jest
fałszywe.
P/F
Do czasu wytworzenia warstwy ozonowej życie na Ziemi rozwijało się

1.
wyłącznie w środowisku wodnym.
Zwierzęta opanowały środowisko lądowe dopiero wtedy, gdy występowały

2.
już na nim rośliny nasienne dostarczające tlenu.
Pierwszymi zwierzętami, które opanowały środowisko lądowe, były ryby

3.
trzonopłetwe.
86 Matura
Matura Maj
Maj 2013,
2013, Poziom
Poziom podstawowy
(Formuła 2007)
2007)
- Zadanie
Zadanie 28.
28. (2
(2 pkt)
pkt)
Poniżej przedstawiono przykłady trzech przedstawicieli rodzaju Homo, którzy pojawili się na
Ziemi w toku ewolucji człowiekowatych.
I. Człowiek wyprostowany (Homo erectus)

II. Człowiek rozumny (Homo sapiens)
III. Człowiek zręczny (Homo habilis)
a) Uporządkuj przedstawicieli rodzaju Homo (I–III) w kolejności, w jakiej pojawiali się

na Ziemi.
b) Przyporządkuj wymienionym przedstawicielom człowiekowatych po jednym

charakterystycznym dla nich zespole cech (A–D).
A. wszystkożerny, pojemność puszki mózgowej ok. 800 cm3, korzystanie z ognia,

wytwarzanie kamiennych narzędzi przy użyciu innych przedmiotów
B. masywne uzębienie, duża żuchwa wysunięta do przodu, pojemność puszki mózgowej
ok. 500 cm3, posługiwanie się prostymi narzędziami kamiennymi
C. pojemność puszki mózgowej od 800 do 1200 cm3, wytwarzanie skomplikowanych
narzędzi kamiennych, krzesanie i przechowywanie ognia, zakładanie obozowisk
D. smukła budowa ciała, pojemność puszki mózgowej od 1200 do 1400 cm3, zdolność
wytwarzania skomplikowanych narzędzi i wyrobów artystycznych
Człowiek
Człowiek rozumny (Homo Człowiek zręczny (Homo
wyprostowany
sapiens) habilis)
(Homo erectus)
87 Matura
Matura Maj
Maj 2013,
2013, Poziom
Poziom rozszerzony
(Formuła 2007)
2007)
- Zadanie
Zadanie 33.
33. (2
(2 pkt)
pkt)
Przykładem występowania mechanizmów izolacji rozrodczej prezygotycznej są dwa gatunki
szałwii o pokrywających się zasięgach, występujące w południowej Kalifornii: kwitnąca
wczesną wiosną Salvia mellifera oraz kwitnąca na przełomie wiosny i lata Salvia apiana. Oba
te gatunki różnią się budową kwiatów, które są zapylane przez różne gatunki pszczół. Na
płatkach S. mellifera mogą siadać tylko małe pszczoły, gdyż duże się na nich nie mieszczą.
Większe płatki i dłuższe pręciki szałwii S. apiana umożliwiają jej zapylanie przez duże
pszczoły innego gatunku. Jeśli na kwiatach S. apiana usiądzie mała pszczoła, to do zapylenia
nie dojdzie, gdyż jej ciało nie ociera się o pylniki.
Na podstawie: E. Solomon, L. Berg, D. Martin, C. Villee, Biologia, Warszawa 2000.
a) Na podstawie tekstu określ, na czym polega izolacja prezygotyczna.
b) Zaznacz dwa rodzaje izolacji prezygotycznej występujące w przypadku opisanych

gatunków szałwii.
A. geograficzna
B. mechaniczna
C. sezonowa
D. siedliskowa
88 Matura
Matura Czerwiec
Czerwiec 2013,
2013, Poziom
Poziom rozszerzony
(Formuła
2007)
2007) - Zadanie
Zadanie 34.
34. (2
(2 pkt)
pkt)
Era kenozoiczna składająca się z dwóch okresów (trzeciorzęd i czwartorzęd) zwana jest erą
panowania ssaków. Pod koniec trzeciorzędu nastąpiło znaczne ochłodzenie klimatu, a w
następnym okresie – czwartorzędzie – rozpoczęły się zlodowacenia. Na rozległych
obszarach Eurazji i Ameryki Północnej wyewoluowały specyficzne gatunki megafauny,
przystosowane do chłodnego klimatu. Były to m.in. mamuty, nosorożce włochate, tygrysy
szablozębne i lwy jaskiniowe. Zwierzęta te były większe od ich współcześnie żyjących
krewnych.
a) Wyjaśnij, uwzględniając względny stosunek powierzchni ciała do jego objętości,

dlaczego dobór naturalny w czwartorzędzie preferował zwierzęta o dużych
rozmiarach ciała.
b) Podkreśl nazwę tego rodzaju doboru naturalnego, którego wynikiem działania było
powstanie charakterystycznych dla epoki lodowcowej gatunków ssaków o dużych
rozmiarach ciała.
dobór stabilizujący, dobór kierunkowy, dobór rozrywający (różnicujący)
89 Matura
Matura Maj
Maj 2013,
2013, Poziom
Poziom rozszerzony
(Formuła 2007)
2007)
- Zadanie
Zadanie 35.
35. (2
(2 pkt)
pkt)
Przykładami pośrednich dowodów ewolucji, których dostarcza anatomia porównawcza, są
narządy homologiczne i analogiczne występujące u różnych grup organizmów.
Zaznacz dwie pary narządów, które są narządami homologicznymi.
A. listek mchu płonnika, liść tulipana

B. liść pułapkowy rosiczki, płatek róży
C. oko karpia, oko człowieka
D. odnóże grzebiące owada turkucia, przednia kończyna kreta
E. skrzydło motyla, skrzydło nietoperza
90 Matura
Matura Maj
Maj 2012,
2012, Poziom
Poziom podstawowy
(Formuła 2007)
2007)
- Zadanie
Zadanie 4.
4. (1
(1 pkt)
pkt)
Jedną ze swoistych cech człowieka jest szeroka i krótka miednica, która stanowi
przystosowanie układu ruchu do poruszania się na dwóch kończynach w postawie
wyprostowanej.
Podaj inną niż wymieniona w tekście, swoistą cechę budowy szkieletu człowieka, która
odróżnia go od innych naczelnych, i związana jest bezpośrednio z dwunożnym chodem.
91 Matura
Matura Czerwiec
Czerwiec 2012,
2012, Poziom
Poziom podstawowy
(Formuła
2007)
2007) - Zadanie
Zadanie 30.
30. (2
(2 pkt)
pkt)
Ostatnim reprezentantem archaicznego Homo sapiens był neandertalczyk (Homo sapiens
neanderthalensis). Tę formę człowieka, wzbudzającą kontrowersje od momentu odkrycia do
dziś, wyodrębnia się na podstawie pewnej kombinacji cech morfologicznych, uważanych za
specyficzne dla neandertalczyka.
W każdym zamieszczonym poniżej zestawie cech (A–D) podkreśl cechy

charakterystyczne dla neandertalczyka.
Neandertalczyk charakteryzował się m.in.
A. dużą (średnio większą niż u człowieka współczesnego) / małą (niewiele większą niż u
Homo erectus) pojemnością czaszki
B. obecnością wydatnych / brakiem wałów nadoczodołowych
C. płaskim / wydatnym nosem
D. smukłą / krępą budową ciała.
92 Matura
Matura Czerwiec
Czerwiec 2012,
2012, Poziom
Poziom rozszerzony
(Formuła
2007)
2007) - Zadanie
Zadanie 32.
32. (2
(2 pkt)
pkt)
W latach 90. ubiegłego wieku oznaczono sekwencję ponad 10 000 par zasad DNA
pseudogenu hemoglobiny (niefunkcyjny odcinek DNA będący duplikatem genu
hemoglobiny), który wcześnie pojawił się w ewolucji naczelnych.
W tabeli przedstawiono różnice (w %) miedzy sekwencjami nukleotydowymi pseudogenu
hemoglobiny orangutana (Pongo), goryla (Gorilla), szympansa (Pan) i człowieka (Homo).
Hominidy Gorilla Pan Homo
Orangutan (Pongo) 3,39 3,42 3,30
Goryl (Gorilla) 1,82 1,69
Szympans (Pan) 1,56
Ustal, który z rodzajów hominidów jest najbliżej spokrewniony z szympansem (Pan), a

który z nim spokrewniony jest najdalej, i uzupełnij zdanie poniżej. Odpowiedź uzasadnij.
Najbliżej spokrewniony z szympansem (Pan)) jest , a najdalej z nim
spokrewniony jest .
Uzasadnienie
93 Matura
Matura Maj
Maj 2012,
2012, Poziom
Poziom rozszerzony
(Formuła 2007)
2007)
- Zadanie
Zadanie 34.
34. (2
(2 pkt)
pkt)
W wielu hodowlach do celów gospodarczych i laboratoryjnych stosuje się krzyżowanie
zwierząt blisko ze sobą spokrewnionych, czyli tzw. chów wsobny. O ile przynosi ono
korzyści hodowcom, o tyle w warunkach naturalnych jest to zjawisko niekorzystne dla
zwierząt.
a) Przedstaw zaletę kojarzenia krewniaczego w hodowli zwierząt.
b) Uzasadnij, że w warunkach naturalnych krzyżowanie się osobników blisko

spokrewnionych jest zjawiskiem niekorzystnym wśród zwierząt.
94 Matura
Matura Czerwiec
Czerwiec 2012,
2012, Poziom
Poziom rozszerzony
(Formuła
2007)
2007) - Zadanie
Zadanie 35.
35. (3
(3 pkt)
pkt)
Jednym z największych problemów w walce z owadami szkodliwymi dla człowieka jest
nabywanie przez nie odporności na insektycydy. Jeżeli w obrębie dużej populacji takiego
gatunku owada, którą poddano działaniu pestycydów, znajdzie się pewna liczba genotypów
niezwykle odpornych, to odporność na działanie danego pestycydu w tej populacji
rozprzestrzenia się, szczególnie wtedy, gdy większość populacji poddano opryskom, a
stosowanie pestycydu regularnie powtarzano. Może również dojść do rozszerzenia
odporności tych owadów także na inne insektycydy, jeżeli ich sposób działania jest
podobny. Dlatego też coraz częściej stosuje się metody biologicznej walki z owadami
szkodliwymi.
a) Wyjaśnij, dlaczego w opisanej populacji szkodliwego owada odporność gwałtownie
się rozprzestrzenia, mimo że opryski insektycydami obejmują prawie całą populację
i są stosowane regularnie.
b) Przedstaw dwa przykłady różnych metod biologicznej walki z owadami szkodliwymi

dla człowieka.
1.
2.
95 Matura
Matura Maj
Maj 2012,
2012, Poziom
Poziom rozszerzony
(Formuła 2007)
2007)
- Zadanie
Zadanie 38.
38. (1
(1 pkt)
pkt)
W styczniu 2010 roku opublikowano wyniki badań polskich paleontologów, którzy odkryli
skamieniałości i odciski stóp tetrapodów (uznawanych za przodków kręgowców lądowych),
starszych o około 18 milionów lat od najstarszych tego typu skamieniałości, znanych w
nauce. Powszechnie uważa się, że tetrapody wyewoluowały z ryb poprzez stadium
przejściowe w postaci elpistostegidów (grupa kopalnych ryb trzonopłetwych).
Przedstawiciel tych zwierząt posiadał płetwy piersiowe, które zginały się w połowie,
umożliwiając mu czołganie się na lądzie. Polskie znalezisko jest starsze od skamieniałości
elpistostegidów o około 10 milionów lat.
Na podstawie: http://fakty.interia.pl/nauka/news/, http://www.radio.kielce.pl
Czy w świetle przedstawionych informacji można uznać elpistostegidy za przodków

tetrapodów? Swoją opinię uzasadnij jednym argumentem.
96 Matura
Matura Czerwiec
Czerwiec 2011,
2011, Poziom
Poziom rozszerzony
(Formuła
2007)
2007) - Zadanie
Zadanie 18.
18. (1
(1 pkt)
pkt)
Biologiczny koszt rozmnażania płciowego jest duży, jeżeli porównać go z kosztem
rozmnażania bezpłciowego. Jeżeli jednak istnienie płci zostało zachowane przez dobór
naturalny, oznacza to, że musi być ono pod pewnymi względami bardziej korzystne niż
rozmnażanie bezpłciowe.
Uzasadnij stwierdzenie, że rozmnażanie płciowe jest korzystniejsze niż rozmnażanie

bezpłciowe.
97 Matura
Matura Czerwiec
Czerwiec 2011,
2011, Poziom
Poziom rozszerzony
(Formuła
2007)
2007) - Zadanie
Zadanie 21.
21. (1
(1 pkt)
pkt)
Uzupełnij systematykę człowieka, wpisując w wyznaczone miejsca (5–7) nazwy
odpowiednich jednostek systematycznych.
1. Królestwo Zwierzęta
2. Typ Strunowce
3. Podtyp Kręgowce
4. Gromada Ssaki
5.
Rząd
6.
Rodzina
7.
Rodzaj
8. Gatunek Człowiek rozumny
98 Matura
Matura Maj
Maj 2011,
2011, Poziom
Poziom rozszerzony
(Formuła 2007)
2007)
- Zadanie
Zadanie 30.
30. (2
(2 pkt)
pkt)
Poniższe opisy dotyczą różnych rodzajów zmienności.
A. Prowadzi do powstania nowych alleli genów, które nie występowały w układzie

rodzicielskim, a także może prowadzić do powstania zmian w strukturze lub ilości
chromosomów.
B. Warunki zewnętrzne (temperatura, światło, czy rodzaj pokarmu) mogą modyfikować
efekty genów, przez co mogą wpływać decydująco na właściwości fenotypowe
organizmu.
C. W wyniku segregacji chromosomów w mejozie lub losowego łączenia się gamet
powstają nowe kombinacje genów, co warunkuje różnorodność fenotypową
potomstwa.
a) Obok poniższych nazw rodzajów zmienności wpisz litery (A, B, C), którymi
oznaczono ich opisy.
1.
fluktuacyjna
2.
rekombinacyjna
3.
mutacyjna
b) Podaj, która z wymienionych zmienności nie ma znaczenia ewolucyjnego.
Znaczenia ewolucyjnego nie ma zmienność
99 Matura
Matura Maj
Maj 2011,
2011, Poziom
Poziom rozszerzony
(Formuła 2007)
2007)
- Zadanie
Zadanie 31.
31. (2
(2 pkt)
pkt)
Rekin i delfin charakteryzują się podobnym kształtem ciała, mimo że należą do różnych
grup systematycznych.
Podaj nazwę procesu ewolucyjnego, którego skutkiem jest przedstawione

podobieństwo, i wyjaśnij, jaka jest przyczyna tego procesu.
100 Matura
Matura Maj
Maj 2011,
2011, Poziom
Poziom rozszerzony
(Formuła 2007)
2007)
- Zadanie
Zadanie 32.
32. (1
(1 pkt)
pkt)
Opanowanie środowiska lądowego przez rośliny odbywało się w procesie ewolucji
stopniowo i było wynikiem ich przystosowań w budowie morfologicznej i anatomicznej.
Do każdego czynnika środowiska lądowego dobierz jedno odpowiednie przystosowanie

w budowie roślin.
Czynniki środowiska lądowego

1. Mniejsza dostępność wody.
2. Mniejsza gęstość powietrza niż wody.
Przystosowania w budowie roślin
A. Tkanki wzmacniające – kolenchyma oraz sklerenchyma.

B. Skórka z aparatami szparkowymi.
C. Łyko przewodzące produkty asymilacji.
D. Duża powierzchnia asymilacyjna liści.
1.
2.
101 Matura
Matura Sierpień
Sierpień 2011,
2011, Poziom
Poziom rozszerzony
(Formuła
2007)
2007) - Zadanie
Zadanie 36.
36. (1
(1 pkt)
pkt)
W 1953 roku S.L. Miller przeprowadził doświadczenie, w którym mieszaninę gazów (CH4,
NH3, H2O, H2) naśladującą skład pierwotnej atmosfery ziemskiej poddał działaniu silnych
wyładowań elektrycznych. Powstające produkty reakcji, w tym liczne związki organiczne,
m.in. aminokwasy rozpuszczały się w wodzie i były odprowadzane ze skraplaną parą
wodną do kolby z wodą, imitującą praocean.
Spośród wymienionych stwierdzeń zaznacz jedno, które stanowi hipotezę badawczą

potwierdzoną tym doświadczeniem.
A. Mieszaniny aminokwasów w pierwotnym oceanie miały zdolność do

samoorganizowania się w większe kompleksy.
B. Pod wpływem wyładowań atmosferycznych związki organiczne opadały i gromadziły
się w pierwotnym oceanie.
C. Związki organiczne mogą powstawać w mieszaninie różnych gazów dzięki energii
wyładowań atmosferycznych.
D. Związki organiczne mogły się gromadzić w praoceanie, gdyż w beztlenowych
warunkach nie ulegały degradacji.
102 Matura
Matura Czerwiec
Czerwiec 2011,
2011, Poziom
Poziom rozszerzony
(Formuła
2007)
2007) - Zadanie
Zadanie 36.
36. (1
(1 pkt)
pkt)
Niektóre organizmy, np. owady, upodobniły się do innych organizmów lub do obiektów
nieożywionych. Na przykład motyl zwany wicekrólem ( Limenitis archippus ) przypomina
ubarwieniem trującego dla ptaków motyla monarcha ( Danaus plexippus ). Mogło to być
spowodowane trwającą przez wiele pokoleń selekcją, w wyniku której osobniki o mniej
doskonałym „maskowaniu” były zjadane przez drapieżniki, a przeżywały tylko te, których
podobieństwo do trującego „modela” było wystarczająco duże, aby drapieżnika
wprowadzić w błąd. Na schematach przedstawiono rodzaje doboru naturalnego.
Zaznacz schemat przedstawiający ten rodzaj doboru naturalnego, który doprowadził do

opisanej w tekście zmiany fenotypów.
103 Matura
Matura Czerwiec
Czerwiec 2011,
2011, Poziom
Poziom rozszerzony
(Formuła
2007)
2007) - Zadanie
Zadanie 37.
37. (1
(1 pkt)
pkt)
Wśród zamieszczonych poniżej stwierdzeń dotyczących dryfu genetycznego zaznacz to,
które jest nieprawdziwe.
A. Dryf genetyczny polega na zmianie w populacji frekwencji genów, spowodowanej

wyłącznie przyczynami o charakterze losowym.
B. Częstości genów w przypadku dryfu genetycznego podlegają bezkierunkowym
fluktuacjom.
C. Liczebność populacji nie ma wpływu na kierunek i nasilenie dryfu genetycznego.
D. Dryf genetyczny obserwowany jest również w populacjach gatunków rozmnażających
się bezpłciowo.
104 Matura
Matura Maj
Maj 2010,
2010, Poziom
Poziom podstawowy
(Formuła 2007)
2007)
- Zadanie
Zadanie 1.
1. (2
(2 pkt)
pkt)
Zdolność do używania narzędzi spotyka się czasem w świecie zwierząt. Niektóre zwierzęta
potrafią znaleziony w otoczeniu przedmiot przystosować do swoich potrzeb, np.
szympansy przygotowują gałązkę do wydobycia termitów z termitiery, odrywając z niej
liście. Cechą wyróżniającą hominidy, z których wyewoluował człowiek, jest nie tylko to, że
używają narzędzi, ale również to, że potrafią użyć ich do wytworzenia lub ulepszenia innych
narzędzi.
Podaj dwie cechy budowy, które umożliwiły hominidom tworzenie coraz lepszych
narzędzi. Uzasadnij przydatność każdej z tych cech.
1.
2.
105 Matura
Matura Sierpień
Sierpień 2010,
2010, Poziom
Poziom rozszerzony
(Formuła
2007)
2007) - Zadanie
Zadanie 17.
17. (1
(1 pkt)
pkt)
Jednym z rodzajów zmienności występujących w przyrodzie jest zmienność modyfikacyjna,
zwana też fluktuacyjną.
Wyjaśnij, na czym polega ten rodzaj zmienności.
106 Matura
Matura Czerwiec
Czerwiec 2010,
2010, Poziom
Poziom rozszerzony
(Formuła
2007)
2007) - Zadanie
Zadanie 26.
26. (1
(1 pkt)
pkt)
U motyla krępaka brzozowego obserwuje się melanizm przemysłowy przejawiający się
częstszym występowaniem ciemnych mutantów na terenach uprzemysłowionych.
Pierwotne formy motyla są jasno ubarwione.
Określ, jaki mechanizm ewolucji spowodował melanizm przemysłowy?
107 Matura
Matura Sierpień
Sierpień 2010,
2010, Poziom
Poziom podstawowy
(Formuła
2007)
2007) - Zadanie
Zadanie 26.
26. (2
(2 pkt)
pkt)
Niektóre cechy gatunku ludzkiego wykazują zróżnicowanie międzypopulacyjne i mają
określone znaczenie adaptacyjne. W tabeli przedstawiono kilka przykładów takich cech
oraz ich znaczenie.
Cecha Znaczenie adaptacyjne cechy
Zwiększa stosunek powierzchni do objętości, co

Mały względny ciężar ciała i
A. ułatwia wymianę ciepła między organizmem a
smukła budowa kończyn
otoczeniem.
Ułatwia nagrzewanie i nawilżanie wdychanego

B. Wąski nos
powietrza.
Płaska twarz i obfita

Zmniejsza wystawanie nosa, chroni przed
C. podściółka tłuszczowa skóry
wyziębieniem zatoki szczękowej.
twarzy
Lepsza zdolność do przemieszczania się w czasie

D. Sprawne kończyny dolne
polowań.
Włosy fil-fil (w postaci kępek

Przez nagie, nieosłonięte włosami, pola skóry
E. silnie skręconych ze sobą
następuje utrata ciepła.
włosów)
Wypisz, stosując oznaczenia literowe, po dwie cechy adaptacyjne do życia w środowisku
a) o wysokich temperaturach otoczenia (klimat gorący)
b) o niskich temperaturach otoczenia (klimat chłodny)
108 Matura
Matura Maj
Maj 2010,
2010, Poziom
Poziom rozszerzony
(Formuła 2007)
2007)
- Zadanie
Zadanie 29.
29. (2
(2 pkt)
pkt)
W roku 1652 do Afryki Południowej przybyła grupa imigrantów, wśród których był Holender
cierpiący na chorobę Huntingtona. Choroba ta warunkowana jest przez dominujący gen
autosomalny. Objawy tej choroby pojawiają się najczęściej po 40. roku życia i polegają na
zaburzeniach w funkcjonowaniu układu nerwowego, które nieuchronnie prowadzą do
śmierci. Do dnia dzisiejszego choroba ta często występuje w populacji Afrykanerów.
Na podstawie informacji zawartych w tekście i własnej wiedzy:
a) Zaznacz właściwe zakończenie zdania.
Duża częstość występowania choroby Huntingtona u współczesnych Afrykanerów to skutek

rozwoju nowej populacji w wyniku
A. efektu założyciela.
B. efektu wąskiego gardła.
b) Wyjaśnij, dlaczego, mimo że nosiciele tego genu umierają, dobór naturalny nie
wyeliminował go z populacji.
109 Matura
Matura Maj
Maj 2010,
2010, Poziom
Poziom rozszerzony
(Formuła 2007)
2007)
- Zadanie
Zadanie 30.
30. (2
(2 pkt)
pkt)
Na schemacie przedstawiono przykład koewolucji.
Kształty dziobów samicy (I) i samca (II) karaibskiego kolibra Eulampis jugularis są
dostosowane do kształtów eksploatowanych przez ten gatunek kolibra kwiatów dwóch
gatunków roślin z rodzaju Heliconia – H. bihai (I) i H. caribaea (II) żyjących na wyspie Saint
Lucia.
W niektórych miejscach tej wyspy występuje tylko H. bihai. Zaobserwowano, że w takim

przypadku roślina ta ma zdolność wytwarzania na jednym osobniku obok kwiatów długich i
zakrzywionych także kwiatów prostych i krótkich.
a) Podaj, jaka zależność międzygatunkowa jest przyczyną przedstawionego przykładu

koewolucji.
b) Wyjaśnij, dlaczego H. bihai, w nieobecności H. caribaea, wytwarza dwa rodzaje

kwiatów.
110 Matura
Matura Sierpień
Sierpień 2010,
2010, Poziom
Poziom rozszerzony
(Formuła
2007)
2007) - Zadanie
Zadanie 30.
30. (2
(2 pkt)
pkt)
W dżungli na azjatyckiej wyspie Borneo żyją słonie, które niedawno uznano za podgatunek
słonia indyjskiego. Są one znacznie mniejsze od słoni żyjących na kontynencie. Badanie
DNA tych dwóch podgatunków wykazało że istnieją między nimi pewne różnice
genetyczne. Najprawdopodobniej podgatunek z Borneo oddzielił się od słoni
kontynentalnych około 300 tys. lat temu.
a) Podaj, jaki rodzaj izolacji uniemożliwił krzyżowanie się obu podgatunków słonia
indyjskiego w warunkach naturalnych
b) Podaj nazwę rodzaju doboru naturalnego, którego działanie spowodowało, że

słonie podgatunku z Borneo mają znacznie mniejsze rozmiary od żyjących na
kontynencie.

Zadania Maturalne Z Biologii - BiologHelp

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Zadania Maturalne Z Biologii - BiologHelp

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Korzystając z prawa Hardy’ego-Weinberga, oblicz częstość występowania w populacji

Częstość występowania nosicieli choroby Gauchera w populacji zachodnioeuropejskiej

Zaznacz, spośród niżej wymienionych, grupę komórek, która ze względu na swoją

Na zdjęciu przedstawiono żyjący w Europie gatunek amfisbeny – Blanus cinereus.

Na podstawie: Encyklopedia zwierząt […], praca zbiorowa, Warszawa 1993;

wydłużone ciało przystosowane do drążenia

Dokończ zdanie. Zaznacz właściwą odpowiedź spośród podanych.

Czaszki amfisben przystosowały się do drążenia tuneli w ziemi w wyniku

Z wargatkiem współwystępuje inna ryba – aspidont (Aspidontus taeniatus) – która jest

Dokończ zdanie. Zaznacz właściwą odpowiedź spośród podanych.

Zależność między wargatkiem czyścicielem a rybą przez niego czyszczoną to

Na podstawie przedstawionych informacji określ znaczenie adaptacyjne

Komary C. pipiens f. molestus, które rozmnażają się w korytarzach londyńskiego metra,

Na podstawie: J. Jońca, Miejska dżungla, „Wiedza i Życie” 9, 2020;

Na podstawie przedstawionych informacji oceń, czy poniższe stwierdzenia są

Na podstawie nazw łacińskich komarów C. pipiens f. molestus i C. pipiens f.

Brak przepływu genów między opisywanymi populacjami komarów

Opisane subpopulacje komarów wykazują adaptacje fizjologiczne do

Oceń, czy poniższe stwierdzenia, odnoszące się do zilustrowanych powyżej zależności

Zgodnie z przedstawionym kladogramem ptaki wywodzą się od

Zgodnie z przedstawionym kladogramem Eoraptor lunesis jest bliżej

Zgodnie z przedstawionym kladogramem grupa systematyczna, która

Określ, czy miednice dinozaurów gadzio- i ptasiomiednicznych są przykładem struktur

Współcześnie w obrębie rodziny niedźwiedziowatych wyróżnia się trzy podrodziny:

Poniższy rysunek przedstawia drzewo filogenetyczne otrzymane dzięki analizie danych

Na podstawie przedstawionych informacji oceń, czy poniższe stwierdzenia dotyczące

1. Do podrodziny niedźwiedzi właściwych (Ursinae) należy 6 gatunków. P F

2. Niedźwiedzie właściwe (Ursinae) są grupą parafiletyczną. P F

Andoniedźwiedź okularowy jest bliżej spokrewniony z pandą wielką niż z

Uzupełnij tabelę – uporządkuj w odpowiedniej kolejności rangi taksonów, do których

rodzaj niedźwiedź (Ursus)

gromada ssaki (Mammalia) 1

podrodzina niedźwiedzie właściwe (Ursinae)

podgromada łożyskowce (Eutheria)

rząd drapieżne (Carnivora)

rodzina niedźwiedziowate (Ursidae)

gatunek niedźwiedź brunatny (Ursus arctos) 7

Mutacje przywracające funkcjonalność LIF6 powstały u przodków słoni, aby

Zwiększenie się liczby pseudogenów LIF w toku ewolucji słoni świadczy o

Pojawienie się funkcjonalnej kopii LIF6 jest mutacją korzystną, ponieważ

Korzystając z prawa Hardy’ego-Weinberga, oblicz częstość występowania heterozygot w

Na schemacie przedstawiono drzewo rodowe kondorów, u których wystąpiła

U kondorów kalifornijskich, podobnie jak u innych ptaków, występuje heterogametyczność

Podaj wszystkie możliwe genotypy osobników oznaczonych na drzewie rodowym

Dokończ zdanie. Zaznacz właściwą odpowiedź spośród podanych.

Gdyby chondrodystrofia dziedziczyła się w sposób recesywny sprzężoną z płcią, a locus

A. wszystkie obumierające zarodki byłyby płci żeńskiej.

Wysoka częstość chondrodystrofii we współczesnej populacji kondorów jest konsekwencją

homozygoty recesywne obumierały przed

Rozstrzygnij, czy współczesna populacja kondorów kalifornijskich pozostaje w stanie

Czynnik transkrypcyjny HIF-1 uruchamia ekspresję genów odpowiedzialnych za adaptację

Duże dawki witaminy C są stosowane w leczeniu nowotworów rozwijających się w wyniku

Oceń, czy poniższe stwierdzenia dotyczące witaminy C są prawdziwe. Zaznacz P, jeśli

Skutkiem mutacji w genie kodującym oksydazę gulonolaktonową jest

Dieta bogata w witaminę C była jedną z przyczyn utrwalenia mutacji

Witamina C może dzięki właściwościom przeciwutleniającym obniżać

Duże dawki witaminy C powodują (wzrost / spadek) aktywności hydroksylaz HIF-1, co

Dokończ zdanie. Zaznacz właściwą odpowiedź spośród podanych.

Charakterystycznym objawem niedoboru witaminy C jest

A. utrata ostrości widzenia.

Podaj nazwę typu komórek światłoczułych, których brakuje u osób chorych na

Wyjaśnij, dlaczego śmierć 90% mieszkańców wyspy Pingelap w 1775 r. doprowadziła do