ARO MODERNOA

ILUSTRAZIOA (1688-1789)
Ezaugarri ideologikoak:

- Arrazoimena
- Kritikotasuna
- Esperientzia garrantzia
- Sekularizazioa --> Fedea/Arrazoimena
- Autonomia

KORRONTE FILOSOFIKOAK (Ezagutza)

ARRAZIONALISMOA (Platon)

 Arrazoimenean konfidantza
 Zentzumenen ezagutza gutxietsi
 Ideia innatoak
 Ezagutza unibertsala
 Metodo baten beharra
 Metafisika ezagutzatzat hartu. Ezagutza arrazionala
ENPIRISMOA

 Zentzumenen ezagutzan konfidantza

 Ez dago ezagutza unibertsalik
 Ez dago ideia innatorik --> Tabula rasa
 Kausalitatea --> Indukzioa
 Metodo esperimentala
 Giza ezagutza mugak

KRITISIZMOA
TESTUA
o Sapere aude --> Adingabetasuna. Zerk eragin du:

Kanpo ezagutzak (Heterodomia) tutoretza

Barne zergatia (Alferkeria)
Adin nagusitasuna (Autonomia)
o Arrazoimenaren erabilera

Publikoa --> adierazpen askea --> pertsona autonomoa

Pribatua

*Testuko bi hauen inguruan adibide hauek eskatzen ohi dira EBAUn: Ofiziala, hiritarra eta Apaiza.

KRITIKA --> Desobedientzia zibila (Thoreau)

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
“zer da gizakia?” galdera erantzuteko 3 galdera hauek izan behar dira kontuan.

 Zer ezagut dezaket? --> Ezagutza

Nola da posible ezagutza?
Metafisika zientzia?

- Arrazionalismoa (Ezagutza innatoa) “A PRIORI” deitzen dio

- Enpirismoa (Esperientzia) “A POSTERIORI” deitzen dio

Ezagutzaren osagarriak:
Sentsibilitatea. Ez daukagu frogarik errealitatean denbora eta espazio existitzen direnik. Jaiotzen gara
horiek jatorriz jakiten, barnean daukagu edo. Benetan ez dugu gutaz aparteko errealitatea ulertzen edo
ezagutzen, horregatik denbora eta espazio erabiltzen ditugu, nolabait errealitatean kokatzeko.

- Denbora
- --> Transzendentala (A priori)
- Espazioa

Ulermena (adimena). Sentsibilitatea antolatu. Unibertsala. Gauzak sailkatzen ditugu kontzeptuetan.

Arrazoimena. Hipotesiak egitea.

- Heriotza eta gero?

- Jainkoa?
- Arima?

Ezin da frogatu

 Zer egin behar dut? --> autonomia morala

Etika tradizionala/materiala (helburu bat jarraitzen duten etika) --> Adib.: dituzun lagunak helburu bat
duzulako da, zoriontsu izateko esaterako; beraz, interesaren aldetik jokatzen duzu. Inperatibo
hipotetikoak.
Etika formala --> Inperatibo kategorikoa
AURKA
▫ Zoriontasuna
▫ Utilitarismoa. (itsasontzia eta botoia sakatzearena: utilitarista batek ondorioetan pentsatuko luke,
botoia ez luke sakatuko) Ondorioetan pentsatzea ondo dago.
▫ Sentimenduak. Kanten etika aplikatzea zaila da, ez gara robotak, sentimenduetatik gidatzen gara
ia beti.
ALDE
▫ Modu desinteresatu batean jokatu --> gauza bat egitea horrela delako edo beharra delako,
arrazionala izatea.
▫ Interesa --> gizateria --> giza eskubideak. Gizateria osoa justizian bizitzea du helburu, beraz,
arrazionala da, kantekin bat dator.

 Zer itxaron dezaket? --> sinesmenak

KANT-EN FILOSOFIA
Kant-ek ezagutza esperientzia (Aristoteles) eta arrazionalismoaren (Platonistak) bidez ezagutzen du.
ILUSTRAZIOA (testuinguru historikoa eta ezaugarri ideologikoak)
o XVIII. Mendeko mugimendu kulturala gizakian eta arrazoimenean oinarrituta.
o Ingalaterrako 1688ko iraultza – Frantziar Iraultza 1789
o Gizakiaren askatasuna eta autonomia – heteronomiatik askatuz (autoritate erlijioso,
politiko...)

ARRAZIONALISMOA (ezaugarri nagusiak)

1) Konfiantza arrazoian --> Ezagutza onargarri bakarra arrazoiaren bidez lortutakoa da, gizakiaren
ezagutza-iturri nagusia.
2) Ezagutza sentikorraren gutxiespena --> Zentzumenek engainatzen gaituzte. Ezagutza
sentikorra ezin da unibertsala izan, ez delako fidagarria, eta ziurtasun falta ematen digulako.
3) Jaiotzekiko ideia innatoak --> Haien existentzia baieztatzen du, esperientziatik lortzen ez
direnak. Intuizioz hauteman ditzakegu ideia hauek.
4) Zientzia unibertsal baten beharra baieztatzen du --> Matematika eta logika erabiliz,
oinarrizko egia matematikoak intuizioz hautematen dira.
5) Ezagutza metodo baten beharra --> Matematikak erabiltzen metodo deduktiboa eredutzat
hartzen du.
6) Errealitate arrazionala --> Arrazoimenaren bitartez errealitatea ezagutu daiteke
(mekanizismoa), eta baita entitate metafisikoak ere (Jainkoa, arima...).

ENPIRISMOA (ezaugarri nagusiak)

1) Gizakiak ez du jaiotzetiko ideiarik --> Ezagutza oro esperientziatik dator. Locke-k esan bezala,
orrialde txuri bat bezala (tabula rasa) jaiotzen gara, eta esperientzia bertan idazten doa denbora
pasa ahala.
2) Ezagutza oro zentzumenetatik dator --> Ezagutzaren iturri-nagusia zentzumenetatik jasotako
esperientzia da.
3) Zientzia naturalak hartzen dira ezagutzaren eredu bezala.
4) Indukzioa -->
5) Ilustrazioaren idealak defendatzen dira.
6) Esperientzia adimenaren muga da --> Ezin gaitezke esperientziatik haratago joan.
7) Arrazoi kritikoa defendatzen da --> Ezagutzaren mugak eta posibilitateak aztertzen ditu. Ezin
gaitezke arrazoi hau baino haratago joan.

ILUSTRAZIOA (sapere aude)

Sapere aude --> ausart zaitez pentsatzera
o Autonomiaren garrantzia --> heteronomia alde batera utziz (besteek inposatutako ideiak,
iritziak...)
o Ilustrazioa garai historiko garrantzitsua bezala --> gizadia heteronomiatik askatu pentsamendu
autonomoa garatzeko
o TESTUAN --> 1º parrafoa
ARRAZOIMENA (erabilera publikoa eta pribatua)
o Arrazoimenaren erabilera publikoa --> bakoitzak bere kabuz pentsatzea. Adierazpen
askatasunarekin gauzatzen den pentsamendua.
o Arrazoimenaren erabilera pribatua --> bakoitzak bere rol-a edo eginkizuna betetzea gizartearen
interes publikorako onuragarria delako (komunitatea edo Estatuaren ordena mantentzeko
beharrezkoa). Ez dago askatasunik
o TESTUAN --> 5º parrafoa: Ilustrazio honetarako baina...

Arrazoimenaren bi erabilerak hiru adibidetan agertzen dira testuan:

1. Armadako ofizialak --> goiko aginduak bete egin behar ditu (erabilera pribatua), nahiz eta bera
aske izan soldaduskako akatsak kritikatzeko (erabilera publikoa)
2. Herritarrak --> zergak ordaindu egin behar ditu Estatuko ordena eta ekonomia mantentzeko
(erabilera pribatua), baina zergen gehiegikeria kritikatu dezake publikoki.
3. Apaizak --> elizak agindutakoa bete behar du, baina askatasuna du Elizaren eta haren sinesmenen
akatsak ezagutarazteko.

KRITIZISMOA
AUTONOMIA MORALA (Caesar non est supra grammaticos)
o Arrazoia autonomoa --> gizakiak autonomoki bideratu behar du bere jokabidea, arrazoia kanpoko
ezeren menpe (heteronomia) jarri gabe.
o Heteronomiaren aurka --> inork ezin digu moralaren esparruan aginterik ezarri, gure kontzientzia
moralaz eta nahimenaz (voluntad) aparte.
o Caesar non est supra grammaticos --> enperadoreak lege politikoak eta ekonomikoak inposatu
ditzake, baina ezin dezake inposatu nola hitz egin eta nola pentsatu. Metaforikoki, subjektu
bakoitzari inork ezin diezaioke inposizio moralik jarri. Nahimena askea da, beraz.
o Testuan 7º parrafoa: “baina ba la du apaizarte batek...”

ARRAZIONALISMOA ETA ENPIRISMOA KANT-ENGAN (jakin bakarrik zer

hartzen duen korronte bakoitzetik eta zeintzuk diren bere ondorioak: ezin dugu errealitatea den bezala
ezagutu / metafisika ezin daiteke zientzia bat izan)
o Kant-en kritizismoa = enpirismoa + arrazionalismoa --> kritizismoa
o Giza ezagutza esperientziatik hasten da, baina informazio hori antolatzeko esperientzia aurretik
dauzkagun a priorizko edukiak aplikatu behar ditugu.
o Metafisikari kritika --> ezin daiteke zientzia bat izan
o Zientziak ezagutza unibertsala eman behar digu
o Gure ezagutzan esperientziatik ez datorren elementu bat dugu: ulermenaren egitura
o Gure ezagutza bi baldintzetatik sortua da: objektuak (esperientzien bitartez; a posteriori) eta
subjektuak (ezagutzeko moldeak, a priorizkoak, transzendentalak)
o Giza ezagutza: sentsibilitatea - ulermena - arrazoimena