Wykład 1

Trzy poziomy filozofii:

**Nieświadome przejęcie światopoglądu od najbliższego otoczenia:**
W tym przypadku ludzie często nieświadomie przyjmują światopogląd, wartości
i przekonania od swojego najbliższego otoczenia, czyli rodziny, społeczności czy
kultury, w której się wychowali. To jest rodzaj filozofii w sensie codziennym,
gdzie jednostka nie zastanawia się głęboko nad fundamentami swoich
przekonań, ale po prostu przyjmuje je jako oczywistość.
**Samodzielna refleksja w sytuacjach granicznych (wg. K. Jaspersa):**
Filozofia staje się bardziej widoczna i istotna w sytuacjach granicznych, które
obejmują doświadczenia, takie jak śmierć, cierpienie, dylematy moralne. Karl
Jaspers, niemiecki filozof, uważał, że to w takich sytuacjach ludzie zaczynają
bardziej intensywnie refleksyjnie myśleć o sensie życia, istnieniu, moralności.
To momenty, które prowokują do samodzielnej filozoficznej refleksji,
zastanawiania się nad istotą rzeczywistości i własnej egzystencji.
**Samodzielna refleksja wykraczająca poza osobiste problemy:**
To najbardziej zaawansowany poziom filozofii, zwany również filozofią
profesjonalną. Na tym poziomie ludzie przekraczają swoje osobiste problemy i
zaczynają systematycznie i głęboko analizować różne obszary wiedzy, takie jak
metafizyka, epistemologia, etyka czy estetyka. Filozofia w tym sensie staje się
bardziej teoretyczna i abstrakcyjna, a jej celem jest zrozumienie
fundamentalnych kwestii istnienia, wiedzy, wartości i logiki. Podsumowując,
filozofia może się objawiać na różnych poziomach, począwszy od
nieświadomego przyjmowania światopoglądu, poprzez samodzielne refleksje w
trudnych sytuacjach życiowych, aż po bardziej zaawansowaną i teoretyczną
analizę fundamentalnych kwestii filozoficznych.

Filozofia sensu stricko

Narodziny filozofii sensu stricto miały miejsce w starożytnej Grecji, głównie w
VII i VI wieku p.n.e. W tym okresie rozwijały się pierwsze systemy myślowe, a
filozofowie zaczęli zajmować się fundamentalnymi pytaniami dotyczącymi
istnienia, przyrody, wiedzy i moralności. Ateny odegrały kluczową rolę w
rozwoju filozofii, szczególnie w okresie klasycznym (V-IV wiek p.n.e.). To w
Atenach doszło do powstania i rozwinięcia wielu szkół filozoficznych oraz do
głębokiej refleksji nad różnymi aspektami rzeczywistości. W tym okresie
istotnymi postaciami byli:
1. **Sokrates (469-399 p.n.e.):** Sokrates nie pisał swoich myśli, ale jego
metoda dialektycznego pytania i poszukiwania prawdy miała duży wpływ na
filozofię. Był znany z kwestionowania i rozmów z innymi obywatelami Aten na
tematy etyczne i moralne.
2. **Platon (427-347 p.n.e.):** Był uczniem Sokratesa i założycielem Akademii
w Atenach. Platon pisał dialogi filozoficzne, w których prezentował swoje idee,
w tym teorię idei, teorię poznania oraz koncepcję państwa sprawiedliwego.
3. **Arystoteles (384-322 p.n.e.):** Był uczniem Platona i nauczycielem
Aleksandra Wielkiego. Jego prace obejmują różnorodne dziedziny, takie jak
etyka, metafizyka, logika, polityka i biologia. Jego podejście do filozofii było
bardziej systematyczne niż u Sokratesa czy Platona.
4. **Sofiści:** Grupa nauczycieli i mówców, którzy podróżowali po Grecji,
oferując nauki z zakresu retoryki i moralności. Byli często krytykowani przez
Sokratesa, Platona i Arystotelesa za relatywizm moralny, ale ich obecność
wpłynęła na rozwój myśli filozoficznej. Źródła filozofii w Grecji można
doszukiwać się w zdziwieniu i zwątpieniu. Filozofowie starali się zrozumieć,
dlaczego świat funkcjonuje w taki a nie inny sposób, a zdziwienie i zwątpienie
były motorem ich poszukiwań. Wolność intelektualna była jednym z warunków
rozwoju filozofii w starożytnej Grecji. Obywatele mieli możliwość swobodnego
wyrażania swoich myśli, dyskutowania nad różnymi poglądami i rozwijania
teorii bez obaw przed prześladowaniami. To otoczenie intelektualne sprzyjało
rozwojowi filozofii sensu stricto.

Mill
Ten fragment pochodzi z dzieła Johna Stuarta Milla "O wolności" (ang. "On
Liberty"), opublikowanego w 1859 roku. J.S. Mill był angielskim filozofem,
ekonomistą i przedstawicielem liberalizmu. W "O wolności" Mill rozważa
kwestie wolności jednostki, ograniczenia władzy państwa oraz rolę
społeczeństwa w promowaniu różnorodności myśli.
W cytowanym fragmencie, Mill podkreśla znaczenie samodzielnego myślenia i
swobody intelektualnej. Twierdzi, że wielki myśliciel powinien być gotów
podążać za intelektem, nawet jeśli prowadzi to do wniosków, które mogą
wydawać się kontrowersyjne lub sprzeczne z powszechnie przyjętymi opiniami.
Mill argumentuje, że prawda zyskuje więcej z błędów osób myślących
samodzielnie niż z prawdziwych opinii tych, którzy nie angażują się w proces
myślowy, a jedynie powtarzają przyjęte dogmaty.

O co pytali pierwsi filozofowie?

O co my pytamy?
Pierwsi filozofowie, działający w starożytnej Grecji, skupiali się na
fundamentalnych pytaniach dotyczących istnienia, rzeczywistości i natury. Ich
zainteresowania obejmowały takie kwestie jak:

1. **Arche (Pierwiastek):** Pytanie o pierwiastek, z którego wszystko się

wywodzi. Poszukiwali jednej fundamentalnej substancji czy zasady, która
stanowi podstawę rzeczywistości.

2. **Kosmos i Porządek:**
- Jakie są prawa rządzące kosmosem?
- Jakie są podstawowe zasady porządkujące rzeczywistość?

3. **Etyka i Moralność:**
- Jak żyć dobrze?
- Jakie są zasady etyczne i moralne kierujące postępowaniem ludzi?

4. **Poznanie:**
- Jak zdobywać wiedzę?
- Co można poznać, a co jest poza zasięgiem ludzkiego poznania?
Obecnie pytania filozoficzne są bardzo zróżnicowane, a filozofia obejmuje
szeroki zakres tematów. Współczesne pytania filozoficzne dotyczą m.in.:

1. **Etyki i Moralności:**
- Jakie są podstawy etyki?
- Jakie są prawa człowieka?
- Jakie jest dobre życie?

2. **Epistemologii:**
- Jak zdobywamy wiedzę?
- Jaka jest natura prawdy?

3. **Metafizyki:**
- Jakie jest istnienie?
- Czy istnieje Bóg?
- Jaka jest natura rzeczywistości?

4. **Polityki:**
- Jak powinno funkcjonować społeczeństwo?
- Jakie są sprawiedliwe struktury społeczne?

5. **Filozofii umysłu:**
- Co to znaczy być świadomym?
- Jaka jest relacja między umysłem a ciałem?

6. **Estetyki:**
- Co stanowi sztukę?
 - Jakie są kryteria piękna?

Dzisiejsze pytania filozoficzne są bardziej zróżnicowane i obejmują obszary,

które są wynikiem postępu w naukach, technologii i zmian w społeczeństwie.
Filozofia pozostaje dyscypliną, która stawia pytania dotyczące sensu, wartości i
głębokich podstaw ludzkiego doświadczenia.

Znaczenie słowa filozofia:

Dokładnie, etymologiczne pochodzenie słowa "filozofia" wywodzi się z
greckiego. Składa się ono z dwóch części: "phileo", co oznacza "miłuję" lub
"umiłowanie", oraz "sophia", co oznacza "mądrość" lub "wiedza". Stąd filozofia
jest często tłumaczona jako "umiłowanie mądrości" lub "poszukiwanie
prawdy". Owa miłość do mądrości obejmuje nie tylko kochanie wiedzy, ale
również dążenie do zrozumienia głębokich kwestii dotyczących istnienia,
rzeczywistości, wartości, etyki i innych aspektów ludzkiego doświadczenia.
Filozofia jest dziedziną, która angażuje się w refleksję, analizę i poszukiwanie
głębszego zrozumienia świata.

Filozofia, a nauki szczegółowe:

Filozofia a nauki szczegółowe różnią się pod wieloma względami, zarówno pod
kątem podejścia do wiedzy, jak i metodologii badawczej. Poniżej przedstawione
są pewne kontrasty między filozofią a naukami szczegółowymi:

1) **Ujęcie całościowe – fragmentaryczne:**

- *Filozofia:* Zazwyczaj dąży do ujęcia całościowego i ogólnego spojrzenia na
różne aspekty rzeczywistości. Filozofowie starają się zrozumieć fundamentalne
zasady, wartości i relacje.
- *Nauki szczegółowe:* Koncentrują się na bardziej fragmentarycznym
podejściu, badając konkretne dziedziny i zjawiska, często stosując metody
specyficzne dla swojej dziedziny.
2) **Argumentacja racjonalna (a priori) – argumentacja empiryczna (a
posteriori):**
- *Filozofia:* Często opiera się na argumentacji racjonalnej, a priori (czyli
przed doświadczeniem). Filozofowie wykorzystują rozumowanie logiczne i
introspekcję.
- *Nauki szczegółowe:* Bazują na argumentacji empirycznej, a posteriori (czyli
po doświadczeniu). Nauki szczegółowe polegają na obserwacjach,
eksperymentach i danych do weryfikacji i formułowania teorii.

3) **Krytyka poznania, pytanie o metodę – bezkrytyczne przyjęcie z zewnątrz

metody:**
- *Filozofia:* Filozofowie często kwestionują same podstawy poznania i
metody badawcze. Zajmują się refleksją nad pytaniem o to, jak zdobywamy
wiedzę.
- *Nauki szczegółowe:* Zazwyczaj przyjmują pewne metody naukowe, które
są specyficzne dla danej dziedziny. Naukowcy skupiają się na doskonaleniu i
stosowaniu konkretnych metod badawczych.

4) **Niefalsyfikowalność twierdzeń – falsyfikowalność:**

- *Filozofia:* Niektóre filozoficzne koncepcje mogą być trudne do
zweryfikowania lub obalicia, co sprawia, że niektóre twierdzenia są
niefalsyfikowalne.
- *Nauki szczegółowe:* Zazwyczaj dążą do sformułowania tez, które mogą być
poddane próbom falsyfikacji poprzez eksperymenty i obserwacje, co jest
zgodne z zasadami metody naukowej.

Oczywiście, te różnice nie są absolutne, a istnieją obszary nakładające się, gdzie

filozofia i nauki szczegółowe współpracują i wzajemnie się uzupełniają.
Współczesna filozofia często angażuje się w dialog z konkretnymi dziedzinami
nauki, a nauki szczegółowe mogą korzystać z filozoficznych rozważań
dotyczących metodologii, etyki badawczej czy interpretacji wyników.
Filozofowie wobec braku postępu nauki:
Różni filozofowie w historii mieli różne podejścia do postępu lub braku postępu
w dziedzinie filozofii. Oto kilku filozofów, którzy wyrazili pewne stanowiska
wobec tej kwestii:

1) **G.W. Leibniz:**
- Leibniz był zwolennikiem idei filozofii wieczystej. Uważał, że każda epoka
przyczynia się do postępu w filozofii, ale żadna nie osiąga ostatecznej wiedzy.
Zamiast tego, każda epoka przyczynia się do rozwoju, tworząc jakby "wieczną
filozofię", która jest zbiorem różnych wkładów różnych czasów.

2) **I. Kant:**
- Kant podkreślał ograniczenia ludzkiego poznania. W jego perspektywie,
pewne kwestie, takie jak istnienie Boga czy nieskończoność wszechświata, są
poza zdolnościami ludzkiego doświadczenia i poznania. Uznawał prawdę
niepoznawalną, co oznacza, że niektóre rzeczy są poza zasięgiem naszej wiedzy.
Filozofia, według Kanta, miała także aspekt praktyczny, skupiając się na
postulatach rozumu praktycznego, takich jak moralność.

3) **Scjentyści:**
- Niektórzy przedstawiciele nauk przyrodniczych, zwani scjentystami, wyrażali
pogląd, że filozofia nie ma istotnego znaczenia poznawczego. Uważali, że
filozofia jest bardziej wyrazem uczuć i emocji niż rzeczywistego poznania, co
wynikało z braku eksperymentalnego potwierdzenia filozoficznych tez.

4) **Relatywiści:**
- Niektórzy relatywiści, tacy jak zwolennicy postmodernizmu, twierdzą, że
filozofia jako poszukiwanie obiektywnej prawdy jest bezprzedmiotowa.
Uważają, że wszelkie twierdzenia o obiektywnej prawdzie są względne i zależą
od kontekstu kulturowego czy społecznego. W ich perspektywie, każda
koncepcja prawdy jest subiektywna.
Te perspektywy ukazują różne podejścia filozofów do kwestii postępu w filozofii
oraz do roli, jaką filozofia odgrywa w ludzkim poznaniu i zrozumieniu świata.

Filozofia, a psychologia:
Filozofia a psychologia mają bogatą historyczną relację, która obejmuje
zarówno proces wyodrębniania psychologii jako odrębnej dziedziny, jak i
obecność filozoficznych założeń w samej psychologii.

1) **Wydzielenie z filozofii:**
- W XIX wieku doszło do wyodrębnienia psychologii jako odrębnej dziedziny
naukowej od filozofii. Filozofowie i myśliciele tacy jak Wilhelm Wundt, William
James i inne postacie z tego okresu odegrali kluczową rolę w ustanowieniu
psychologii jako nauki, której przedmiotem było naukowe badanie umysłu i
zachowania.

2) **Obecność założeń filozoficznych w psychologii:**

- Pomimo wydzielenia się psychologii jako osobnej dziedziny, wciąż można
dostrzec obecność filozoficznych założeń w psychologii. Kwestie związane z
naturą ludzką, sensem życia, czy wizją szczęścia są tematami, które od czasu do
czasu pojawiają się w kontekście psychologicznym.
- Na przykład, psychologia egzystencjalna, rozwijająca się w XX wieku, zajmuje
się pytaniem o sens życia i istnienie ludzkiej wolności. Psychologia pozytywna,
natomiast, bada aspekty związane z dobrostanem i szczęściem. Te obszary
psychologii nawiązują do kwestii filozoficznych dotyczących ludzkiego istnienia.

3) **Koncepcje natury ludzkiej, sensu życia, wizji szczęścia:**

- W psychologii, różne teorie i podejścia do badania ludzkiego zachowania i
umysłu mają filozoficzne implikacje. Na przykład, pytanie o to, czy ludzkie
zachowanie jest determinowane, czy istnieje wolna wola, ma istotne
konsekwencje filozoficzne. Podobnie, podejścia psychologiczne do rozumienia
natury ludzkiej mogą mieć korzenie w różnych perspektywach filozoficznych.

Ogólnie rzecz biorąc, psychologia jako nauka korzysta z metod naukowych do

badania umysłu i zachowania, ale jednocześnie niektóre pytania, zwłaszcza te
dotyczące aspektów bardziej głębokich, nadal posiadają filozoficzne wymiary.
Dlatego też obie dziedziny mogą się nawzajem uzupełniać, współpracować i
kształtować wspólnie nasze zrozumienie ludzkiego doświadczenia.

Porównanie dziedzin: Filozofia, psychologia pozytywna, życie kontemplacyjne

[łac. vita contemplativa], rozwój osobisty, poszukiwania
Duchowe

Podobieństwa między filozofią, psychologią pozytywną, życiem

kontemplacyjnym, rozwojem osobistym i poszukiwaniami duchowymi są
związane z ich wspólnym zainteresowaniem zrozumieniem natury człowieka,
jego dobrostanu, sensu życia i ewolucji osobistej. Oto kilka punktów wspólnych
między tymi dziedzinami:

1) **Zrozumienie Ludzkiego Doświadczenia:**

- Filozofia, psychologia pozytywna, życie kontemplacyjne i poszukiwania
duchowe zajmują się głębokim zrozumieniem ludzkiego doświadczenia. Badają
kwestie związane z istotą człowieczeństwa, sensu życia, emocji, relacji
społecznych i innych aspektów ludzkiego istnienia.

2) **Rozwój Osobisty:**
- Wszystkie te dziedziny mają związek z rozwojem osobistym. Psychologia
pozytywna koncentruje się na wzmacnianiu pozytywnych aspektów życia i
rozwijaniu sił jednostki. Życie kontemplacyjne i poszukiwania duchowe często
mają na celu duchowy rozwój i osiągnięcie większej harmonii wewnętrznej.
3) **Poszukiwanie Sensu i Prawdy:**
- Filozofia tradycyjnie zajmuje się poszukiwaniem sensu życia, prawdy i
wartości. Podobnie, psychologia pozytywna, życie kontemplacyjne i
poszukiwania duchowe często obejmują poszukiwania głębszego sensu i
znaczenia w życiu.

4) **Uwaga na Dobrostan:**
- Psychologia pozytywna kładzie nacisk na dobrostan psychiczny, szczęście i
pozytywne emocje. Życie kontemplacyjne oraz poszukiwania duchowe często
również podkreślają aspekty duchowego dobrostanu i harmonii.

5) **Refleksja nad Etyką i Wartościami:**

- Filozofia, zwłaszcza etyka, zajmuje się refleksją nad wartościami i
moralnością. Psychologia pozytywna, życie kontemplacyjne i poszukiwania
duchowe również mogą wiązać się z refleksją nad etycznymi aspektami życia i
wartościami, które prowadzą do pełni istnienia.

6) **Świadomość Wewnętrzna:**
- Życie kontemplacyjne i praktyki duchowe często skupiają się na rozwijaniu
świadomości wewnętrznej, a psychologia pozytywna oraz filozofia mogą także
eksplorować zagadnienia związane z introspekcją i świadomością własnego
umysłu.

Podsumowując, te dziedziny mają wiele wspólnego w kontekście zrozumienia

ludzkiego istnienia, dążenia do dobrostanu, rozwijania osobistego potencjału i
poszukiwania głębszych sensów i wartości w życiu. Chociaż każda z tych
dziedzin ma swoje własne podejścia i metody, istnieje pewne nakładanie się
obszarów zainteresowania i celów.
Główne działy filozofii:
Tak, podane przez Ciebie dziedziny to kluczowe działy filozofii, które obejmują
różne obszary badań i refleksji. Poniżej przedstawiam krótkie opisy każdego z
głównych działów filozofii:

1) **Metafizyka/Ontologia:**
- Metafizyka zajmuje się badaniem fundamentalnych kwestii dotyczących
rzeczywistości, istnienia, substancji, przyczyny i związanych z nimi zagadnień.
Ontologia, będąca często synonimem metafizyki, koncentruje się na badaniu
istnienia bytów oraz ich natury.

2) **Epistemologia:**
- Epistemologia to dziedzina zajmująca się badaniem natury wiedzy, poznania,
źródeł wiedzy, procesów myślowych oraz pytaniem, jak zdobywamy,
utrzymujemy i używamy informacji i przekonań.

3) **Antropologia Filozoficzna:**
- Antropologia filozoficzna bada naturę człowieka, jego miejsce w świecie,
relacje między ciałem a umysłem, a także pytania o tożsamość osobową, wolną
wolę, moralność i inne aspekty ludzkiego istnienia.

4) **Etyka:**
- Etyka zajmuje się badaniem wartości, norm moralnych, dobra i zła,
sprawiedliwości, obowiązków oraz kwestii związanych z moralnym
postępowaniem jednostki i społeczeństwa.

5) **Filozofia Społeczno-Polityczna:**
- Filozofia społeczno-polityczna bada pytania związane z organizacją
społeczeństwa, władzą polityczną, sprawiedliwością społeczną, wolnością,
prawami jednostki, a także relacjami między jednostką a społeczeństwem.
Warto zaznaczyć, że istnieje wiele innych dziedzin filozofii, które obejmują
specyficzne obszary zainteresowań. Należą do nich m.in. filozofia nauki,
estetyka, filozofia języka, logika, filozofia religii, filozofia umysłu oraz wiele
innych specjalizacji. Każda z tych dziedzin skupia się na różnych aspektach
ludzkiego doświadczenia i poszukuje głębszego zrozumienia fundamentalnych
pytań.

Bloom:
Cytat z Anthony'ego Blooma z książki "Umysł zamknięty" podkreśla znaczenie
wiedzy książkowej i roli nauczyciela w przekazywaniu jej studentom. Bloom
wyraża przekonanie, że zdobywanie wiedzy z książek jest kluczowym
elementem edukacji, który może wpłynąć na rozwój myślowy i intelektualny
jednostki. Oto kilka kluczowych punktów, które można wywnioskować z tego
cytatu:

1. **Wartość Wiedzy Książkowej:** Bloom podkreśla, że wiedza książkowa jest

najlepszym darem, jaki nauczyciel może dać studentom. Uważa, że zdobywanie
wiedzy poprzez lekturę i naukę z książek jest fundamentalnym aspektem
edukacji.

2. **Samorozwój i Niezależność Myślowa:** Autor wskazuje, że niewielka

grupa osób będzie gotowa poświęcić całe życie na rozwijanie się intelektualnie i
uniezależnianie się od opinii innych. Postrzega to jako wartościową cechę, która
przyczynia się do rozwoju społeczeństwa.

3. **Entuzjazm a Realia Życiowe:** Bloom zauważa, że większość studentów

zadowoli się tym, co obecnie uważa się za istotne. Wskazuje także na fakt, że
entuzjazm wielu osób stopniowo zanika, gdy życie rodzinne i zawodowe
dostarcza inne zainteresowania.
4. **Społeczeństwo Cywilizowane:** Bloom sugeruje, że społeczeństwo nie
zasługuje na miano cywilizowanego, jeśli brakuje jednostek gotowych poświęcić
się samorozwojowi i uniezależnieniu od cudzych opinii. To odniesienie do
społecznego szacunku dla wartości intelektualnych i indywidualizmu.

5. **Wysoki Poziom Dobrobytu czy Kultury:** Autor sugeruje, że nawet jeśli

społeczeństwo osiągnęło wysoki poziom dobrobytu czy kultury, nie może być
uznane za cywilizowane, jeśli nie wspiera jednostek dążących do samorozwoju i
niezależnego myślenia.

Ten fragment zdaje się podkreślać wartość samorozwoju intelektualnego,

niezależnego myślenia oraz roli wiedzy książkowej w tym procesie. To również
wyraża pewne obawy co do utraty entuzjazmu intelektualnego w miarę
dorastania i skupiania się na innych aspektach życia.
 Wykład 2

Natura bytu:
To, co istnieje tak naprawdę i co jest bytem, a co pozorem, to zagadnienia
filozoficzne, które były przedmiotem zainteresowania wielu myślicieli na
przestrzeni dziejów. W filozofii, pytania te często związane są z ontologią, czyli
dziedziną zajmującą się istnieniem i naturą bytu.

Co istnieje tak naprawdę?

To pytanie odnosi się do istnienia rzeczywistości i tego, co można uznać za
prawdziwie istniejące. Różne kierunki filozoficzne mają różne odpowiedzi na to
pytanie. Niektórzy filozofowie uznają tylko konkretne obiekty za istniejące,
podczas gdy inni mogą rozważać istnienie również dla abstrakcji czy idei.

Co jest bytem, a co pozorem?

To pytanie dotyczy rozróżnienia między tym, co istnieje prawdziwie, a tym, co
może być jedynie iluzją lub pozorem. Niektórzy filozofowie, zwłaszcza ci
związani z idealizmem, mogą twierdzić, że rzeczywistość jest w dużej mierze
zależna od umysłu, podczas gdy inni uważają, że istnieje obiektywna
rzeczywistość niezależna od obserwatora.

Co istnieje samoistnie, a co wtórnie?

To odnosi się do pytania o to, czy istnieją obiekty czy istoty, które istnieją
niezależnie, samoistnie, czy też wszystko jest zależne od czegoś innego. Pytanie
to może dotyczyć substancji, czyli podstawowych jednostek bytu, które same
przez się istnieją.
Substancja jako to, co istnieje samoistnie, samo przez się:
W filozofii, substancja często jest pojmowana jako podstawowa jednostka bytu,
która istnieje samoistnie, niezależnie od innych rzeczy. To jest centralny
koncept w filozofii Arystotelesa, gdzie substancje są uznawane za rzeczywiste
byty.

Substancje jako podłoże przypadłości (akcydensów):

W kontekście filozofii Arystotelesa, substancje są podłożem dla przypadłości
(akcydensów) czyli cech, które są niesamoistne, zmienne i niekonieczne. Na
przykład, jeśli kwiat jest substancją, to jego barwa może być traktowana jako
przypadłość.
Warto zaznaczyć, że różne szkoły filozoficzne i myśliciele mają różne
odpowiedzi na te pytania, co prowadzi do różnorodnych teorii ontologicznych i
sposobów pojmowania istnienia.
Byt materialny, a idealny:
Rozróżnienia między bytem materialnym a idealnym, rozciągłym a
nierozciągłym, czasowym a ponadczasowym, postrzegalnym zmysłowo a
niepostrzegalnym zmysłowo oraz bytem idealnym osobowym a bezosobowym
są często przedmiotem rozważań filozoficznych i ontologicznych. Poniżej
przedstawiam krótkie wyjaśnienia tych pojęć:
Byt materialny a idealny:
Byt materialny: Odnosi się do rzeczywistości fizycznej, zmysłowo postrzegalnej,
takiej jak obiekty fizyczne, organizmy czy substancje materialne.
Byt idealny: Dotyczy sfery abstrakcyjnej, niematerialnej, często związanej z
umysłem. Przykłady to idee, pojęcia matematyczne, kategorie etyczne,
aksjomaty czy prawa logiczne.
Rozciągły – Nierozciągły:
Rozciągły: Odnosi się do bytów, które mają rozciągłość przestrzenną, takie jak
ciała materialne, np. kamienie, drzewa.
Nierozciągły: Dotyczy bytów, które nie posiadają rozciągłości przestrzennej, jak
np. idee czy pojęcia matematyczne.
Czasowy (Zmienny) – Poza czasem (Niezmienny):
Czasowy (Zmienny): Odnosi się do bytów, które podlegają zmianom w czasie,
takie jak zjawiska przyrodnicze, procesy życiowe.
Poza czasem (Niezmienny): Dotyczy bytów, które są wieczne, niezmienne, poza
sferą czasu, jak np. idee czy Bóg w niektórych koncepcjach teistycznych.
Postrzegalny zmysłowo – Niepostrzegalny zmysłowo:
Postrzegalny zmysłowo: To, co można doświadczyć za pomocą zmysłów, takie
jak obiekty materialne czy zjawiska przyrodnicze.
Niepostrzegalny zmysłowo: Dotyczy bytów, które nie są dostępne dla zmysłów,
takie jak abstrakcyjne idee czy kategorie etyczne.
Byt idealny osobowy – Bezosobowy:
Byt idealny osobowy: Odnosi się do istot, które posiadają osobowość,
świadomość, takie jak Bóg czy dusze w teologii.
Bezosobowy: Dotyczy bytów, które nie posiadają cech osobowych, np.
abstrakcyjne idee czy pojęcia matematyczne.
Warto zaznaczyć, że różne filozoficzne szkoły i tradycje mają różne podejścia do
tych kategorii, co prowadzi do różnorodnych interpretacji i teorii
ontologicznych.

Stanowiska metafizyczne dotyczące natury bytu:

Stanowiska metafizyczne dotyczące natury bytu są różnorodne i obejmują
szereg teorii. Trzy z głównych stanowisk to idealizm, materializm i dualizm. Oto
krótkie opisy każdego z tych stanowisk:
Idealizm:
Charakterystyka: Idealizm to stanowisko metafizyczne, które podkreśla, że
rzeczywistość jest w głównej mierze zależna od umysłu, świadomości czy myśli.
Istnieje wiele odmian idealizmu, ale wszystkie zakładają, że rzeczywistość ma
charakter umysłowy lub jest konstrukcją umysłu.
Przykłady: Berkleyanizm sugeruje, że istnieją jedynie umysły i idee;
fenomenalizm podkreśla, że rzeczy istnieją tylko w związku z doświadczeniem
zmysłowym.
Materializm:
Charakterystyka: Materializm twierdzi, że rzeczywistość składa się z materii lub
substancji materialnej, która jest podstawowym bytem. Odrzuca ona istnienie
oddzielnej rzeczywistości duchowej czy niematerialnej, uznając, że wszystko
można sprowadzić do elementów materialnych.
Przykłady: Fizykalizm, redukcjonizm, naukowy materializm są różnymi
odmianami materializmu, które zakładają, że wszystko, łącznie z umysłem i
świadomością, można opisać w kategoriach fizycznych.
Dualizm:
Charakterystyka: Dualizm zakłada istnienie dwóch odrębnych rodzajów bytu –
zazwyczaj ducha/mysli/umysłu i materii/ciała. Dualizm uznaje, że istnieją
aspekty rzeczywistości, które nie da się sprowadzić do jednej substancji czy
jednego rodzaju bytu.
Przykłady: Kartezjański dualizm René Descartesa, który rozróżnia między
umysłem a ciałem; dualizm interakcjonistyczny zakłada wzajemne
oddziaływanie między umysłem a ciałem.

Warto zaznaczyć, że teoria metafizyczna, którą ktoś przyjmuje, wpływa na jego

lub jej sposób pojmowania istnienia, rzeczywistości i natury bytu. Różne
koncepcje mogą być stosowane w różnych dziedzinach filozofii, takich jak
ontologia, epistemologia czy filozofia umysłu.

Idealizm:
Idealizm, zgodnie z opisem, to stanowisko metafizyczne, które uznaje istnienie
wyłącznie bytu idealnego, negując pełną samodzielność czy nawet
rzeczywistość świata materialnego. Dwa ważne przykłady idealizmu to
podejście Platona i George'a Berkeleya:
Platon (V w. p.n.e.):
Stanowisko: Platon był jednym z najważniejszych filozofów starożytności i jego
idealizm wyrażał się w teorii idei. Platon twierdził, że rzeczywistość materialna,
którą postrzegamy zmysłami, jest jedynie cieniem prawdziwego bytu, który
istnieje w świecie idei czy form. Dla niego prawdziwy byt to idee, które są
doskonałe i niezmienne.
George Berkeley (XVIII w.):
Stanowisko: Berkeley był irlandzkim filozofem, a jego idealizm znany jest jako
idealizm subiektywny lub immaterializm. Twierdził, że jedyną rzeczywistością są
umysły i idee, a świat materialny istnieje tylko wtedy, gdy jest postrzegany
przez umysły (esse est percipi – "być znaczy być postrzeganym"). Berkeley
odrzucał niezależne istnienie materialnego świata bez obserwatora. Dla niego
prawdziwy byt to Bóg i dusze ludzkie, które mają umiejętność postrzegania.
Oba teoria idealizmu sugerują, że istnieje coś bardziej podstawowego niż świat
materialny, a to coś leży w sferze idei czy umysłów. Różnice między nimi
polegają na charakterze tego "prawdziwego bytu" oraz sposobie, w jaki
idealizm wpływa na pojmowanie rzeczywistości i naszego doświadczenia.

Materializm:
Materializm to stanowisko metafizyczne, które utrzymuje, że istnieje wyłącznie
świat materialny, a wszelkie zjawiska można wytłumaczyć poprzez analizę
materii i jej właściwości. Dwa ważne etapy rozwoju materializmu to
materializm starożytny i materializm współczesny, z którego jedna odmiana to
materializm niemechanistyczny.
Materializm starożytny:
Tales z Miletu: Wyznaczał początki filozofii i jednym z pierwszych materialistów
był Tales z Miletu. Twierdził, że wszystko jest zbudowane z jednej substancji
podstawowej, w jego przypadku było to woda.
Heraklit: Jego poglądy były bardziej dynamiczne, uznając ogień za podstawową
substancję, a zmianę za fundamentalny aspekt rzeczywistości.
Demokryt: Demokryt i jego nauczyciel Leukippos rozwijali materialistyczną
teorię atomistyczną. Twierdzili, że wszystko składa się z niepodzielnych, nie
widzialnych gołym okiem, atomów, które poruszając się w próżni tworzą różne
substancje.
Materializm współczesny (niemechanistyczny):
Charakterystyka: Współczesny materializm, szczególnie ten niemechanistyczny,
zakłada, że istnieje tylko świat materialny, ale odrzuca redukcjonistyczne
podejście mechanistyczne. To znaczy, że nie wszystko można sprowadzić
jedynie do elementów fizycznych i maszynowych procesów.
Przykłady: W filozofii umysłu, materializm niemechanistyczny może przyjąć
postawę emergentyzmu, twierdząc, że pewne cechy umysłowe wyłaniają się na
wyższym poziomie organizacji materii, ale nie są zredukowane do prostych
procesów mechanicznych.
Materializm zakłada, że rzeczywistość można zrozumieć poprzez naukowe
metody i badanie materii. Jednak różne odmiany materializmu mogą mieć
różne podejścia do kwestii, takich jak struktura materii, relacje między ciałem a
umysłem czy charakter zmienności rzeczywistości.

Dualizm:
Dualizm to stanowisko metafizyczne, które zakłada istnienie zarówno materii,
jak i bytu idealnego czy ducha. Dualizm przeciwstawia się jednostronnym
teoriom, takim jak materializm czy idealizm. Istnieje wiele odmian dualizmu, ale
w tym kontekście wspomniane są podejścia Arystotelesa i św. Augustyna.
Arystoteles (IV w. p.n.e.):
Substancja = Materia + Forma: W myśli Arystotelesa, substancja (rzeczywisty
byt) składa się z dwóch aspektów – materii i formy. Materia to potencjał, z
którego wyłania się rzeczywistość, natomiast forma to to, co nadaje
rzeczywistości konkretne cechy i kształt. Istnieje harmonia między materią a
formą.
Forma jako Czynnik Celowy: Arystoteles uznawał formę za czynnik sprawczy,
działający celowo ku doskonałości. W tym sensie dualizm arystotelesowski
podkreślał współistnienie materii i celowo kształtującej formy.
Optymizm Kosmologiczny: Arystoteles wyrażał optymizm kosmologiczny,
uznając wszechświat za uporządkowany i dążący do doskonałości.
Św. Augustyn (IV/V w.):
Egzemplaryzm: Św. Augustyn rozwijał koncepcję egzemplaryzmu, zakładając, że
istnieje pierwowzór (exemplar) dla każdej rzeczy w umyśle Bożym. To
pierwowzór decyduje o istnieniu i naturze każdej rzeczy w świecie materialnym.
Creatio ex Nihilo: Św. Augustyn formułował naukę o creatio ex nihilo, co
oznacza stworzenie świata przez Boga z niczego. To stanowisko podkreślało
wyższość bytu idealnego, czyli Boga, nad materią.
Creatio Continua: Augustyn uznawał, że Bóg nie tylko stworzył świat, ale
również utrzymuje go w istnieniu poprzez ciągłe działanie.
Teoria dualizmu, w obu tych przypadkach, zakłada współistnienie sfery
materialnej i bytu idealnego, przy czym byt idealny (forma, Bóg) pełni rolę
istotną w kształtowaniu i utrzymywaniu rzeczywistości materialnej. Różne
odmiany dualizmu pojawiają się w filozofii i teologii, wpływając na różne
koncepcje istnienia i natury bytu.

Zagadnienie duszy i ciała:

Zagadnienie duszy i ciała dotyczy relacji między aspektem psychicznym (duszą)
a fizycznym (ciałem) ludzkiego istnienia. To jest jedno z kluczowych zagadnień
w filozofii umysłu i filozofii antropologii. W kontekście tego zagadnienia,
używane są pojęcia substancji i akcydensów, które mają zastosowanie do duszy
i ciała.
Substancja:
Dusza jako Substancja: W niektórych filozoficznych tradycjach, dusza jest
rozumiana jako substancja, czyli niezależna istota, która stanowi istotę bytu
jednostki. Dusza jest traktowana jako to, co nadaje życie, myślenie i
świadomość.
Ciało jako Substancja: Również ciało może być pojmowane jako substancja,
zwłaszcza w kontekście materializmu, gdzie ciało traktowane jest jako fizyczna
substancja, podlegająca zasadom nauk przyrodniczych.
Akcydensy:
Dusza i Jej Akcydensy: Akcydensem w odniesieniu do duszy mogą być cechy
takie jak myślenie, uczucia, wolę – aspekty, które nie są trwałe i zmienne.
Ciało i Jego Akcydensy: Ciało również ma akcydensy, które są jego cechami
zmienialnymi, takimi jak kształt, kolor, zdolność do ruchu.
Zatem, zagadnienie duszy i ciała może być pojmowane w różny sposób w
zależności od filozoficznego podejścia. Kilka kluczowych teorii dotyczących
relacji duszy i ciała to:
Dualizm: Zakłada istnienie dwóch odrębnych substancji – duszy i ciała.
Kartezjański dualizm, na przykład, twierdzi, że dusza i ciało to dwie różne
substancje, każda mająca swoje unikalne cechy.
Monizm (Materializm lub Idealizm): Zakłada, że istnieje tylko jedna substancja.
W materializmie, jest to materia, a dusza jest utożsamiana z procesami
fizycznymi w ciele. W idealizmie, jest to umysł lub byt idealny, a ciało jest
postrzegane jako aspekt wtórny lub iluzoryczny.
Zrozumienie, czy dusza i ciało są rozumiane jako substancje czy akcydensy,
zależy od konkretnej teorii filozoficznej, którą przyjmuje się w analizie natury
ludzkiego istnienia.
Przegląd stanowisk:
Rozważając te trzy główne stanowiska filozoficzne dotyczące natury bytu,
możemy przedstawić przegląd każdego z nich:
Spirytualizm:
Charakterystyka: Spirytualizm to stanowisko, które zakłada istnienie wyłącznie
substancji duchowych. Odrzuca materialny charakter rzeczywistości, twierdząc,
że byty duchowe, takie jak Bóg i dusze, są jedynymi prawdziwymi substancjami.
Przykłady: Filozofia religijna często przyjmuje spirytualistyczne podejście, gdzie
Bóg uważany jest za substancję duchową, a ludzkie dusze są również
traktowane jako aspekty duchowe.
Materializm:
Charakterystyka: Materializm to stanowisko, które utrzymuje, że istnieją
wyłącznie substancje materialne. Odrzuca istnienie bytów duchowych i
tłumaczy wszystko w kontekście materii oraz procesów fizycznych.
Przykłady: Naukowy materializm jest jednym z przykładów, gdzie wszelkie
zjawiska i procesy są tłumaczone w kategoriach nauk przyrodniczych, a umysł
uznawany jest za wynik aktywności mózgu.
Dualizm:
Charakterystyka: Dualizm to stanowisko, które zakłada istnienie zarówno
substancji duchowych, jak i materialnych. Uznaje, że ciało i dusza są odrębnymi
substancjami, co oznacza, że istnieje sfera duchowa i materialna równocześnie.
Przykłady: Kartezjański dualizm René Descartesa jest jednym z najbardziej
znanych przykładów, gdzie ciało i umysł traktowane są jako dwie różne
substancje, każda mająca swoje własne cechy i naturę.
Warto zaznaczyć, że istnieje wiele odmian tych stanowisk, a filozofowie mogą
różnie interpretować i rozwijać teorie spirytualizmu, materializmu i dualizmu.
Wybór jednego z tych stanowisk wpływa na sposób pojmowania istnienia,
natury ludzkiego bytu oraz relacji między aspektami duchowymi a
materialnymi.

Problem psycho-fizyczny:
Problem psycho-fizyczny, znany również jako problem relacji umysł-ciało, to
kwestia wyjaśnienia związku między procesami fizjologicznymi (ciałowymi) a
psychologicznymi (umysłowymi) w kontekście ludzkiego istnienia. Na gruncie
różnych stanowisk metafizycznych, takich jak spirytualizm, materializm i
dualizm, wyjaśnienie tej wzajemnej zależności może przyjmować różne formy:
Spirytualizm:
Spirytualizm, zakładający istnienie wyłącznie substancji duchowych (Bóg i
dusze), może podkreślać, że procesy psychiczne są bezpośrednio związane z
działaniem duszy. Umysłowy aspekt istnienia jest traktowany jako niezależny
od procesów fizjologicznych, a wszelkie zjawiska psychiczne są wynikiem
działania duszy.
Materializm:
Materializm, zakładający istnienie wyłącznie substancji materialnych, tłumaczy
procesy psychiczne w kontekście struktury i działania ciała, zwłaszcza mózgu.
Naukowy materializm sugeruje, że umysł jest produktem aktywności
neurofizjologicznej, a wszelkie zjawiska psychiczne są konsekwencją procesów
fizycznych w mózgu.
Dualizm:
Kartezjański dualizm, przyjmujący istnienie zarówno substancji duchowych, jak i
materialnych, uznaje, że umysł (ducha) i ciało są odrębnymi substancjami, ale
są ze sobą związane. Procesy psychiczne i fizjologiczne są ze sobą skorelowane,
ale mają różne źródła. Dualizm interakcjonistyczny sugeruje wzajemne
oddziaływanie między umysłem a ciałem.
Różne teorie mogą mieć różne podejścia do wyjaśnienia, jak procesy
fizjologiczne wpływają na procesy psychiczne i odwrotnie. Nauki kognitywne,
neuropsychologia oraz filozofia umysłu są obszarami, gdzie te koncepcje są
dogłębnie badane i dyskutowane. Przyjęte stanowisko metafizyczne wpływa na
to, jak filozofowie, naukowcy i teologowie podejść do rozwiązania problemu
psycho-fizycznego.
Spirytualizm:
Powyższy opis odnosi się do spirytualizmu, stanowiska metafizycznego, które
uznaje istnienie wyłącznie substancji duchowych. W tym kontekście,
doświadczenie wewnętrzne jest uważane za informujące jedynie o istnieniu
świadomości czy podmiotu duchowego, a ciało jest postrzegane jako zespół
wrażeń duszy. Przedstawione jest to w kontekście myśli George'a Berkeleya.

G. Berkeley – Bóg dba o zgodność:

George Berkeley: Berkeley był irlandzkim filozofem i jego filozofia jest znana
jako idealizm subiektywny lub immaterializm. W jego ujęciu, istnienie rzeczy
zależy od bycia postrzeganym.
Zgodność przeżyć psychicznych i wrażeń cielesnych: Berkeley zajmował się
problemem zgodności przeżyć psychicznych (umysłowych) i wrażeń cielesnych
(zmysłowych). W jego filozofii, to Bóg dba o tę zgodność, utrzymując spójność
między myślami duszy a wrażeniami ciała.
Dobre ugruntowanie ciał przez Boga: Berkeley wierzył, że Bóg jest
odpowiedzialny za utrzymanie i utrzymywanie zgodności między naszymi
przeżyciami umysłowymi a wrażeniami cielesnymi. Zgodnie z jego koncepcją,
świat materialny istnieje tylko wtedy, gdy jest postrzegany, a Bóg pełni rolę
"dobrego ugruntowania" (esse est percipi) tego świata.
Berkeleyanizm zakłada, że nasze doświadczenia i poznanie oparte są na
umysłowych percepcjach, a istnienie ciał zależy od bycia postrzeganym. Filozof
ten podkreślał istotną rolę Boga w utrzymaniu spójności między sferą
umysłową a materialną. Ostateczne istnienie rzeczy zależy od boskiej percepcji.
Materializm:
Opis dotyczy stanowiska materializmu w kontekście psychologii i filozofii
umysłu. Materializm, w tym ujęciu, neguje istnienie substancjalnej duszy jako
nieuzasadnione empirycznie. Zamiast tego, psychika jest pojmowana jako
forma istnienia materii, a zjawiska psychiczne są traktowane jako wynik
procesów fizjologicznych.
Niewątpliwie, w tej perspektywie przyznaje się pewną autonomię zjawiskom
psychicznym, ale bez nadawania im bytowej samodzielności. Pogląd ten może
być rozumiany jako umiejscowienie psychiki w sferze materialnej, gdzie procesy
umysłowe są rezultatem działania układu nerwowego i mózgu.

W odniesieniu do poglądu radykalnego, który został wymieniony, mówimy tu

o epifenomenalizmie:

Epifenomenalizm: To radykalne stanowisko materialistyczne, które zakłada, że

psychika jest jedynie epifenomenem, czyli ubocznym produktem, procesów
fizjologicznych. W tym kontekście, zjawiska psychiczne nie mają żadnej
autonomii ani zdolności do oddziaływania na ciało. Są jedynie bezpośrednimi
skutkami procesów fizycznych, podobnie jak dym wyrzucony z kominu nie
wpływa na pracę kotła.
Ten radykalny epifenomenalizm kładzie nacisk na deterministyczny charakter
relacji między umysłem a ciałem, odrzucając jakiekolwiek oddziaływanie
psychicznych procesów na procesy fizjologiczne. Jest to teza kontrowersyjna,
często krytykowana za trudności w pogodzeniu jej z naszym intuicyjnym
doświadczeniem subiektywnym i zdolnością do wpływania na nasze ciała
poprzez świadome działanie.
Dualizm:
W ramach dualizmu, który zakłada istnienie dwóch odrębnych substancji –
duszy i ciała, pojawia się pytanie o to, w jaki sposób te dwie odmienne
substancje wpływają na siebie. Dwa różne podejścia do tego zagadnienia
reprezentują interakcjonizm, propagowany przez René Descartesa (Kartezjusz),
oraz okazjonalizm, teoria przedstawiona przez Nicolasa Malebranche'a.
Interakcjonizm (Kartezjusz):
Stanowisko: Kartezjański dualizm zakłada, że dusza i ciało są dwiema
odmiennymi substancjami, ale istnieje między nimi interakcja. Dusza wpływa na
ciało i vice versa.
Opis: Kartezjusz sugeruje, że ta interakcja zachodzi w szyszynce (glandula
pinealis) – małej strukturze w mózgu. Według niego, bodźce docierające do
zmysłów pobudzają duszę, a dusza z kolei przekazuje polecenia do ciała poprzez
szyszynkę.
Okazjonalizm (Malebranche):
Stanowisko: Nicolas Malebranche przedstawiał teorię okazjonalizmu,
zakładając, że istnieje tylko jedna prawdziwa przyczyna wszelkich zdarzeń –
Bóg. W tej perspektywie, dusza i ciało nie oddziałują nawzajem, ale Bóg
interweniuje w każdym akcie percepcji czy działania.
Opis: Malebranche argumentował, że gdy ciało wydaje się wpływać na duszę
lub odwrotnie, to jedynie pozorne związki przyczynowo-skutkowe. Bóg, jako
nieomylna istota, decyduje, żeby dane zdarzenie w ciele korelowało z danym
zdarzeniem w duszy. Zgodnie z tym, okazjonalizm zakłada, że wszystkie
zjawiska są tylko "okazjonalne" – Bóg dostosowuje je do siebie, chociaż
substancje nie oddziałują bezpośrednio.
Obie teorie, choć różne, miały na celu rozwiązanie problemu interakcji między
duszą a ciałem. Interakcjonizm zakłada pewną formę współpracy między duszą
a ciałem, podczas gdy okazjonalizm kładzie nacisk na roli Boga jako arbitra
wszelkich relacji między substancjami. Oba te stanowiska miały swoje
zwolenników i przeciwników w historii filozofii.
 Wykład 3
Bóg w filozofii, a Bóg w religii:
Bóg filozofii jest zwykle rozumiany jako absolutne uosobienie doskonałości,
będące źródłem wszelkich istniejących rzeczy. Jest to transcendentne,
niezmienne, i niepojęte źródło wszelkiego bytu. Koncepcja ta często opiera się
na argumentach filozoficznych, takich jak dowody ontologiczne czy
teleologiczne.
Z drugiej strony, "Bóg religii" często odnosi się do Boga w kontekście wiary i
praktyk religijnych. W różnych religiach, Bóg może być przedstawiany w sposób
bardziej osobowy, interaktywny z ludźmi, posiadający cechy charakterystyczne
dla konkretnej tradycji religijnej. Przykłady to Bóg chrześcijański, Allah w
islamie, Brahman w hinduizmie, czy Jahwe w judaizmie.

Czy Bóg ma jakieś ograniczenia?:

W kwestii ograniczeń Boga w kontekście obiektywnych praw, takich jak zasady
logiczne czy etyczne, istnieje w teologii i filozofii wiele rozważań. Wiele tradycji
religijnych uznaje Boga za absolutne źródło tych zasad, co implikuje, że Bóg nie
jest im poddany ani nie jest nimi ograniczony.
Logika:
W odniesieniu do logiki, istnieje przekonanie, że Bóg jest źródłem samej logiki i
racjonalności. Zasady logiczne, takie jak zasada sprzeczności czy tożsamości,
uznawane są za fundamentalne atrybuty Boskiej natury. Bóg nie jest
ograniczony przez logikę, ale wręcz jest fundamentem, na którym logika się
opiera.
Etyka:
W przypadku etyki, niektórzy filozofowie i teologowie argumentują, że Bóg jest
źródłem obiektywnych norm moralnych. Jeśli istnieje obiektywna moralność, to
Bóg jest uznawany za tę normę, a Jego wola jest podstawą moralnych
imperatywów. Jednakże, istnieją także inne podejścia, które sugerują, że etyka
może mieć swoje źródła niezależnie od Boga.
Warto jednak zaznaczyć, że niektórzy filozofowie twierdzą, iż istnieją
obiektywne zasady, takie jak zasady logiczne, które nie wynikają z woli Boga,
lecz są istotne samoistnie. Ta perspektywa zakłada, że istnieją obiektywne
struktury logiczne, które są niezależne od woli Boga.W ostatecznym
rozrachunku, kwestia ta stanowi temat wielu debat filozoficznych i
teologicznych. Nie ma jednoznacznej odpowiedzi, a różne tradycje i szkoły myśli
mają odmienne podejścia do tego zagadnienia.

Stanowiska wobec kwestii istnienia Boga:

Stanowiska wobec kwestii istnienia Boga obejmują różnorodne perspektywy,
od agnostycyzmu po panteizm. Poniżej znajduje się krótkie omówienie każdego
z tych stanowisk:
1. **Agnostycyzm:**
- *Charakterystyka:* Agnostycy utrzymują, że istnienie Boga nie jest ani
potwierdzone, ani obalone. Twierdzą, że ludzki umysł lub zdolności poznawcze
są ograniczone, co uniemożliwia pewne osądy w sprawie istnienia Boga.
- *Podejście:* Agnostycy zazwyczaj unikają twierdzenia, czy Bóg istnieje czy
nie, i skupiają się na niemożności ostatecznego rozstrzygnięcia tej kwestii.
2. **Ateizm:**
- *Charakterystyka:* Ateiści zaprzeczają istnieniu Boga. Wierzą, że brak jest
przekonujących dowodów na istnienie Boga i zazwyczaj opierają swoje
przekonania na rozumowaniu naukowym lub filozoficznym.
- *Podejście:* Ateizm może przyjmować różne formy, od ateizmu słabego
(brak przekonania o istnieniu Boga) do ateizmu silnego (twierdzenie, że Bóg nie
istnieje).
3. **Teizm (Deizm):**
- *Charakterystyka:* Teiści wierzą w istnienie Boga, który stworzył świat, ale
niekoniecznie utrzymują, że Bóg ingeruje aktywnie w ludzkie sprawy po
stworzeniu świata. Deizm to forma teizmu, w której Bóg jest postrzegany jako
Stwórca, ale nie kieruje bieżącymi wydarzeniami czy nie przekazuje
bezpośrednich objawień.
4. **Panteizm:**
- *Charakterystyka:* Panteiści utrzymują, że Bóg jest tożsamy z całym
wszechświatem lub przyrodą. Bóg nie istnieje jako oddzielna, transcendentna
istota, lecz jest zidentyfikowany z całością rzeczy.
 - *Podejście:* Panteizm często podkreśla jedność wszystkiego i może być
interpretowany na różne sposoby, od bardziej naturalistycznych po bardziej
mistyczne.
Powyższe klasyfikacje są ogólne, a w ramach każdej z tych kategorii można
znaleźć różne warianty i subtelności. Warto również zauważyć, że niektóre
osoby mogą przyjmować mieszane stanowiska, a ich przekonania mogą
ewoluować w czasie.

Dowody na istnienie Boga:

Dowody na istnienie Boga są przedmiotem wielu dyskusji w filozofii i teologii.
Poniżej przedstawiam krótkie omówienie każdego z wymienionych przez Ciebie
rodzajów dowodów:
Dowód kosmologiczny (pierwsza przyczyna):
Dowód kosmologiczny, zwany także dowodem pierwszej przyczyny, to rodzaj
argumentu filozoficznego, który próbuje wyjaśnić istnienie wszechświata
poprzez odwołanie się do konieczności istnienia pierwszej przyczyny lub
Pierwszego Poruszyciela.
Dowód ontologiczny (analiza pojęcia Bóg):
Pomysł: Dowód ten opiera się na analizie samego pojęcia Boga, zakładając, że
Bóg, jako byt najdoskonalszy, musi istnieć, ponieważ istnienie jest jedną z
doskonałości.
Dowód psychologiczny (pochodzenie pojęcia „Bóg”):
Podsumowując, dowód psychologiczny na pochodzenie pojęcia "Bóg" opiera się
na obserwacji ludzkich tendencji do przypisywania znaczenia, celowości i
agenturalności w otaczającym środowisku. Psychologiczne mechanizmy
myślowe, takie jak skłonność do myślenia w kategoriach agenta sprawczego,
potrzeba sensu i regulacja emocji, mogą przyczyniać się do kształtowania i
utrzymywania wierzeń religijnych. Warto jednak zauważyć, że to podejście do
rozumienia wiary i pojęcia Boga jest jednym z wielu i nie wyczerpuje pełnej
gamy interpretacji i teorii.
Pytania o pochodzenie zła:
Pytanie o pochodzenie zła w świecie, zwłaszcza w kontekście istnienia dobrego
Boga, stanowi problem teodycei. Teodycea to dziedzina filozofii i teologii, która
zajmuje się próbą wyjaśnienia, dlaczego istnieje zło w świecie, pomimo
istnienia wszechmocnego, dobrego Boga. Oto kilka powszechnych
teodycealnych podejść:
1. **Teodycea Augustiańska:**
- *Charakterystyka:* Św. Augustyn był jednym z pierwszych myślicieli
chrześcijańskich, którzy rozważali problem zła. Jego teodycea opiera się na
koncepcji wolnej woli. Zło wynika z ludzkiego wyboru – ludzie mają wolną wolę,
co oznacza, że mogą wybierać popełnianie zła.
2. **Teodycea Ireniczna:**
- *Charakterystyka:* Teodycea Ireniczna (pokojowa) sugeruje, że Bóg
dopuszcza zło, aby z niego wynikł jakiś większy dobro lub lekcja moralna.
Czasem zło jest postrzegane jako konieczne dla rozwoju cnoty i moralności.
3. **Teodycea Procesualna:**
- *Charakterystyka:* Teodycea ta jest związana z teologią procesualną i
sugeruje, że Bóg nie jest wszechmocny w tradycyjny sposób. Bóg ewoluujący
współpracuje z procesem, a zło wynika z ograniczeń świata, które Bóg nie jest w
stanie natychmiast przezwyciężyć.
4. **Teodycea Ewolucyjna:**
- *Charakterystyka:* W kontekście teorii ewolucji, teodycea ewolucyjna
zakłada, że zło jest wynikiem naturalnego procesu ewolucji. Cierpienie i śmierć
są integralną częścią tego procesu, który prowadzi do bardziej złożonych form
życia.
5. **Teodycea Protestancka:**
- *Charakterystyka:* Teodycea ta zwraca uwagę na koncepcję próby
ludzkiego charakteru. Zło wynika z ludzkiego grzechu, a Bóg, w swojej
sprawiedliwości, pozwala na doświadczenie konsekwencji grzechu.
6. **Teodycea Mózg Światowy:**
- *Charakterystyka:* Teodycea ta zakłada, że Bóg jest jak mózg świata, a zło
wynika z wolności i działania stworzeń, które mają swoją autonomię.Teodycea
ma na celu dostarczenie odpowiedzi na pytanie o istnienie zła w kontekście
istnienia Boga. Jednak żadna teodycea nie rozwiązuje tej kwestii jednoznacznie,
a problem zła pozostaje jednym z najtrudniejszych wyzwań filozofii i teologii.
Różne tradycje religijne i filozoficzne przyjmują różne podejścia do tej
problematyki.

Argumenty w teodycei według św. Augustyna:

Św. Augustyn, jeden z najważniejszych myślicieli w historii chrześcijaństwa,
zaproponował kilka argumentów w ramach teodycei, próbując wyjaśnić
problem zła w obliczu istnienia dobrego Boga. Poniżej przedstawiam krótkie
omówienie każdego z tych argumentów:
1. **Nie istnieje substancjalne zło („zło” to mniejsze dobro):**
- *Charakterystyka:* Augustyn argumentował, że zło nie jest substancjalną
rzeczywistością, ale brakiem dobra. Zło to jedynie ograniczenie dobra, a nie
odrębna substancja.
- *Przykład:* Ciemność jest brakiem światła, a zimno brakiem ciepła.
Podobnie, zło to brak dobra.
2. **Świat nie jest doskonały, ponieważ pochodzi z nicości:**
- *Charakterystyka:* Augustyn uznawał, że Bóg stworzył świat doskonały, ale
ten doskonały stan został zakłócony przez upadek, tj. grzech pierworodny
Adama i Ewy.
- *Argument:* Zło pojawiło się jako rezultat ludzkiego buntu i oddalenia się
od Boga.
3. **Harmonia świata:**
- *Charakterystyka:* Augustyn twierdził, że w miarę jak Bóg jest doskonały,
cały stworzony przez Niego świat musi mieć pewną harmonię. Nawet zło może
wpisywać się w tę harmonię w dłuższej perspektywie.
- *Przykład:* Niekiedy cierpienie może prowadzić do wzrostu moralnego i
duchowego.
4. **Wolność woli (liberum arbitrium):**
- *Charakterystyka:* Augustyn podkreślał, że Bóg stworzył ludzi z wolną wolą,
co oznacza, że mają oni zdolność wyboru między dobrem a złem.
- *Argument:* Zło wynika z ludzkich decyzji i wyborów, a nie z samej woli
Bożej.
5. **Próba charakteru:**
- *Charakterystyka:* Augustyn uznawał, że doświadczenie zła może być próbą
charakteru i prowadzić do dojrzalszej, mocniejszej wiary.
- *Przykład:* Podobnie jak złoto jest rafinowane w ogniu, tak ludzki charakter
może rozwijać się poprzez pokonywanie trudności.
6. **Kara za grzech:**
- *Charakterystyka:* Zło może być postrzegane jako kara za grzech. Augustyn
uważał, że Bóg, jako sprawiedliwy sędzia, karze grzeszników.
- *Argument:* Cierpienie i zło są konsekwencją ludzkiego buntu i odrzucenia
woli Bożej.
7. **Dydaktyczny wymiar doczesnej niesprawiedliwości:**
- *Charakterystyka:* Augustyn argumentował, że zło w świecie ma wymiar
dydaktyczny, uczący ludzi pokory i potrzeby zbawienia.
- *Przykład:* Doświadczenie niesprawiedliwości w tym świecie może
prowadzić do duchowego wzrostu i większego zrozumienia potrzeby Bożej
łaski.
Te argumenty stanowią jedną z teodycealnych perspektyw, które próbują
rozwiązać problem zła w kontekście wiary w dobrego Boga. Warto jednak
zaznaczyć, że problem ten pozostaje przedmiotem wielu debat i różnych
interpretacji.

Pytania o wolność woli:

Wolność woli człowieka a Boża przedwiedza:
1. **Pytanie:** Jak pogodzić wolność woli człowieka z Bożą przedwiedzą?
- *Kontekst:* Problem ten dotyczy relacji między ludzką zdolnością
podejmowania niezależnych decyzji a zdolnością Boga do przewidywania
przyszłych wydarzeń.
- *Debata:* W teologii istnieją różne podejścia, takie jak kompatybilizm
(twierdzący, że wolność i przedwiedza są ze sobą zgodne) oraz teologia
otwartej przyszłości (która zakłada, że pewne aspekty przyszłości nie są
określone nawet dla Boga).

Odpowiedzialność Boga za ludzkie zbrodnie, o których miał przedwiedzę:

2. **Pytanie:** Jak można uzasadnić odpowiedzialność Boga za zbrodnie, skoro

miał przedwiedzę ich popełnienia?
- *Kontekst:* W sytuacji, gdzie Bóg ma pełną przedwiedzę o przyszłych
zbrodniach, pytanie o to, czy Bóg jest odpowiedzialny za ich dopuszczenie, staje
się ważne.
- *Debata:* Teologowie podejmują różne stanowiska, przyjmując, że Bóg
może dopuszczać zło ze względu na większy cel, tak jak w przypadku teodycei.
Sprawiedliwość Boga a Boże miłosierdzie (polemika z Pelagiuszem):

3. **Pytanie:** Jak pogodzić sprawiedliwość Boga z Bożym miłosierdziem w

kontekście polemiki z Pelagiuszem?
- *Kontekst:* Pelagiusz był teologiem, który podkreślał rolę ludzkiej woli w
osiąganiu zbawienia, co prowadziło do polemiki z Augustynem, który
akcentował rolę Bożej łaski.
- *Debata:* Kwestia ta dotyczy równowagi między sprawiedliwością (zasługą)
a miłosierdziem (łaską) Bożą w zbawieniu, co jest tematem wielu dyskusji w
teologii chrześcijańskiej.

Rozważania nad tymi pytaniami prowadzą do głębokich refleksji dotyczących

natury Boga, ludzkiej wolności, przedwiedzy Bożej oraz kwestii sprawiedliwości
i miłosierdzia. W historii teologii istnieje wiele różnych szkół myślowych i
perspektyw, które starają się rozwiązać te trudne zagadnienia.
Dlaczego Bóg stworzył świat?
Filozof niemiecki Gottfried Wilhelm Leibniz był jednym z myślicieli, którzy
rozważali pytanie o powód stworzenia świata. Jego podejście do tej kwestii jest
związane z koncepcją optymalnego świata. Poniżej przedstawiam kluczowe
elementy myśli Leibniza:
1. **Istnienie jest dobre:**
- Leibniz podkreślał, że bycie istotą jest z gruntu dobre. Istnienie jest cechą
pozytywną, a zatem wszystko, co istnieje, jest w pewnym sensie dobrowolne.
2. **Zasada dostatecznego powodu:**
- Leibniz wprowadził zasadę dostatecznego powodu, według której każdy fakt
lub istnienie musi mieć swoje uzasadnienie lub przyczynę. Nie ma przypadku
ani arbitralności w stworzonym przez Boga świecie.
3. **Pragnienie istnienia:**
- Zgodnie z myślą Leibniza, wszystko, co jest możliwe (czyli niesprzeczne),
"pragnie" istnieć. Jego argument zakłada, że Bóg, będąc doskonałym bytem,
zrealizowałby możliwie najlepszy świat, zawierający maksimum istnienia.
4. **Optymalny świat:**
- Leibniz wierzył, że Bóg, będąc istotą doskonałą, stworzył najlepszy z
możliwych światów. Wybrał on ten, w którym istnienie jest maksymalne, a
harmonia i porządek są zachowane.
5. **Równowaga pomiędzy dobrem a złem:**
- Leibniz uznawał, że choć w świecie występuje zło, to jest ono konieczne dla
osiągnięcia większego dobra. Harmonia całego świata wymaga pewnej
równowagi pomiędzy dobrem a złem.

Podsumowując, Leibniz wierzył, że Bóg, będąc istotą doskonałą, stworzył świat,

który jest maksymalnie doskonały i optymalny. Istnienie samo w sobie jest dla
Leibniza wartością pozytywną, a stworzony świat jest wyrazem Bożej
doskonałości. To podejście do problemu stworzenia świata jest jednym z
charakterystycznych elementów filozofii Leibniza.

Filozoficzna krytyka religii:

Oto krótka charakterystyka filozoficznych krytyk religii według wybranych
myślicieli:
1. **Ludwig Feuerbach:**
- *Charakterystyka:* Feuerbach uważał, że Bóg jest projekcją ludzkich
pragnień i tęsknoty za doskonałością. Jego głównym dziełem, "Rzeczywistość
religijna jako autoobraz", prezentuje tezę, że Bóg to jedynie odzwierciedlenie
ideałów ludzkości. Ludzie przenoszą swoje najwyższe ideały na postać Boga.
- *Podsumowanie:* Religia jest dla Feuerbacha wyrazem ludzkich pragnień i
idealizacji.
2. **Karl Marx:**
- *Charakterystyka:* Marx stwierdził, że religia jest "opium dla ludu", co
oznacza, że działa jak narkotyk, który uśmierza ból i przyćmiewa rzeczywistość.
Religia, według Marxa, jest formą uśmierzającej biedy i niesprawiedliwości
iluzji, która utrzymuje społeczeństwo w stanie podziałów klasowych.
- *Podsumowanie:* Marx krytykuje religię jako narzędzie utrzymania
nierówności społecznych.
3. **Friedrich Nietzsche:**
- *Charakterystyka:* Nietzsche ogłosił "śmierć Boga", twierdząc, że tradycyjne
wartości religijne straciły moc w społeczeństwie. Zamiast tego, Nietzsche
proponuje ideę nadczłowieka (Übermensch), który tworzy własne wartości i nie
podlega tradycyjnym normom religijnym.
- *Podsumowanie:* Nietzsche krytykuje religię jako ograniczającą ludzką
kreatywność i wprowadza alternatywną wizję wartości.
4. **Sigmund Freud:**
- *Charakterystyka:* Freud proponuje psychodynamiczną interpretację religii.
Uważał, że Bóg jest wytworem ludzkiego umysłu, a religia jest wyrazem głęboko
zakorzenionego kompleksu Edypa. Bóg jest dla jednostki rodzajem idealnego
ojca, a religia spełnia funkcję zaspokajania psychicznych potrzeb.
- *Podsumowanie:* Freud krytykuje religię jako wyraz psychicznych
mechanizmów obronnych i potrzeb psychologicznych.

Te krytyki religii wprowadzają różnorodne perspektywy, podkreślając aspekty

psychologiczne, społeczne i kulturowe. Warto zauważyć, że te podejścia nie są
reprezentatywne dla wszystkich filozofów i teoretyków, a dyskusje na temat
roli religii w społeczeństwie są złożone i zróżnicowane.

Freud – Bóg jako kompleks Edypa:

Fragment, który zacytowałeś, pochodzi od Sigmunda Freuda, założyciela
psychoanalizy, i jest częścią jego rozważań na temat znaczenia kompleksu
Edypa oraz relacji między psychologią a religią. Poniżej przedstawiam kluczowe
punkty tego fragmentu:
1. **Rozwój kompleksu Edypa:**
- Freud analizuje rozwój kompleksu Edypa, który według niego przybiera
gigantyczne rozmiary w psychice jednostki. Kompleks Edypa to koncepcja z
obszaru psychoanalizy, opisująca złożony zespół uczuć i emocji związanych z
relacjami dziecka z rodzicami, szczególnie w kontekście pożądania seksualnego
do rodzica przeciwnego płci.
2. **Powstawanie porządku społecznego, moralności i religii:**
- Freud twierdzi, że porządek społeczny, moralność, sprawiedliwość i religia
wydają się wynikać z reakcji ludzkości na kompleks Edypa. Oznacza to, że te
instytucje społeczne powstały jako rodzaj sublimacji, czyli przeniesienia energii
psychicznej z jednej sfery (np. seksualności) na inną (np. moralność).
3. **Bóg jako wywyższony ojciec:**
- Freud argumentuje, że z perspektywy psychoanalizy, Bóg osobowy jest
jedynie wywyższonym ojcem. Bóg jest sublimacją postaci ojca, a religia stanowi
rodzaj restytucji czy odnowienia wczesnodziecięcych wyobrażeń.
4. **Kobiety w dziedziczeniu zdobyczy moralnych:**
- Freud sugeruje, że jeśli chodzi o zdobycze moralne, pierwszeństwo należało
do rodu męskiego, a kobiety zdobyły je na drodze krzyżowego dziedziczenia.
Jego spojrzenie to odzwierciedla ówczesne poglądy na role płciowe i ich wpływ
na rozwój społeczeństwa.
Warto podkreślić, że Freud był kontrowersyjnym myślicielem, a jego teorie nie
są jednomyślnie akceptowane we współczesnej psychologii. Interpretacja religii
jako wyniku psychologicznych mechanizmów obronnych i sublimacji zawsze
budziła kontrowersje i jest przedmiotem wielu debat w dziedzinie psychologii,
filozofii i teologii.

Zakład Pascala:
Zakład Pascala, znany również jako "Paradoks Pascala", to argument
filozoficzny i teologiczny sformułowany przez francuskiego uczonego,
matematyka, filozofa i teologa Blaise'a Pascala. Pascal zaproponował ten
argument w swoim dziele "Myśli" ("Pensées") w XVII wieku. Poniżej
przedstawiam główne założenia tego argumentu:
1. **Brak dowodów na istnienie Boga:**
- Pascal uznawał, że nie ma konkretnych matematycznych ani empirycznych
dowodów na istnienie Boga.
2. **Wartość życia w kontekście wiary w Boga:**
- Mimo braku dowodów, Pascal argumentował, że ludzie powinni postępować
tak, jak gdyby Bóg istniał. Dlaczego? Ze względów utylitarnych, opartych na
korzyściach i stratach.
3. **Zakład na istnienie Boga:**
- Pascal przedstawiał to jako rodzaj zakładu, podkreślając, że ludzie stoją
przed wyborem w kwestii wiary w Boga. Mogą postanowić uwierzyć w Boga lub
go odrzucić.
4. **Konsekwencje zakładu:**
- Pascal argumentował, że jeśli ktoś wierzy w Boga i okazuje się, że Bóg
istnieje, to ta osoba zyskuje nieskończoną nagrodę (zbawienie). Jeśli jednak
Boga nie ma, to nie traci zbyt wiele, ponieważ życie moralne, jakie prowadził,
przyniosło mu wiele dobra i moralne wartości.
5. **Ryzyko niewiary:**
- Z drugiej strony, jeśli ktoś odrzuca wiarę w Boga, a Bóg jednak istnieje, to
ryzykuje nieskończoną karę (wieczne potępienie).

Podsumowując, Zakład Pascala podkreślał, że choć nie ma pewności co do

istnienia Boga, to warto postępować, jak gdyby Bóg istniał, ze względu na
możliwe nieskończone konsekwencje zarówno nagrody, jak i kary. Argument
ten odwołuje się do rozumowania opartego na korzyściach i ryzyku, a nie na
pewności filozoficznej czy naukowej.
 Wykład 4
Granice poznania:
Według tego podejścia, akt poznawczy obejmuje przekroczenie granic sfer
wewnętrznych przeżyć jednostki i sięga poza nią, aby zrozumieć świat
zewnętrzny. Kant wyróżniał między innymi poznanie zmysłowe (poznawanie
zmysłami zewnętrznego świata) i poznanie intelektualne (procesy myślowe i
rozumowanie). Również w fenomenologii Husserla podkreślano
transcendencję, czyli przekraczanie granic dla zrozumienia przedmiotów i
zjawisk.
W skrócie, akty poznawcze często są postrzegane jako procesy, które
wykraczają poza wewnętrzne doświadczenia jednostki, pozwalając na
interakcję z otaczającym światem zewnętrznym. To przekraczanie własnych
granic jest kluczowym elementem w procesie poznawczym, dzięki któremu
jednostka zdobywa wiedzę o świecie na zewnątrz.

Immanentny - transcendentny
(wewnętrzny) - (zewnętrzny)
Podsumowując, immanentne odnosi się do tego, co jest wewnętrzne i zawarte
w danym obszarze, podczas gdy transcendentne odnosi się do tego, co jest
zewnętrzne i przekracza granice danego obszaru. Te pojęcia są często używane
w kontekście filozofii, teologii i refleksji nad naturą rzeczywistości.
Przegląd stanowisk:
Zaprezentowane stanowiska dotyczą dwóch różnych podejść do poznania i
relacji między poznającym podmiotem a rzeczywistością zewnętrzną:
1. **Realizm Epistemologiczny:**
- Zakłada, że w procesie poznawczym jesteśmy w stanie przekroczyć granice
sfery immanentnej (wewnętrznej) i dotrzeć do rzeczy zewnętrznych
(transcendentnych).
- Twierdzi, że istnieją obiektywne rzeczywistości niezależne od naszego
umysłu, a my możemy zdobyć o nich wiedzę.
- Przykład: Obiekty materialne istnieją niezależnie od naszych myśli czy
percepcji, a nasze poznanie może odzwierciedlać te niezależne istnienia.
2. **Idealizm Epistemologiczny:**
- Przeciwnie niż realizm epistemologiczny, idealizm twierdzi, że w akcie
poznawczym nie docieramy do przedmiotów zewnętrznych
(transcendentnych).
- Może sugerować, że rzeczywistość jest w jakiś sposób zależna od umysłu, a
nasze poznanie jest ograniczone do sfer wewnętrznych, jakie tworzymy w
naszym umyśle.
- Przykład: Rzeczywistość może być interpretowana jako konstrukcja
umysłowa, a to, co poznajemy, może być bardziej związane z naszymi myślami i
ideami niż obiektywną rzeczywistością.

W skrócie, realizm epistemologiczny zakłada, że możemy zdobywać wiedzę o

niezależnej od nas rzeczywistości, podczas gdy idealizm epistemologiczny
kwestionuje tę możliwość, sugerując, że poznanie ogranicza się do sfery
subiektywnej. Oba te stanowiska są często analizowane i dyskutowane w
filozofii epistemologii.

Kartezjusz – rozprawa o metodzie:

René Descartes, francuski filozof, matematyk i uczony żyjący w XVII wieku, był
jednym z kluczowych postaci okresu filozofii nowożytnej. Jego dwie główne
prace, które wspomniałeś, to:
1. **"Rozprawa o metodzie" (fr. "Discours de la méthode") (1637):**
- Jest to jedno z najważniejszych dzieł Kartezjusza, w którym przedstawia
swoją metodę filozoficzną.
- W tej pracy Descartes sformułował znaną zasadę "Cogito, ergo sum" (Myślę,
więc jestem), która stała się jednym z fundamentów jego systemu
filozoficznego.
- Opowiada się za rozsądnym sceptycyzmem i poszukiwaniem pewności, a
także przedstawia swoje poglądy na naturę umysłu i ciała.
2. **"Medytacje o pierwszej filozofii" (fr. "Méditations sur la philosophie
première") (1641):**
- Jest to kolejne ważne dzieło Kartezjusza, w którym kontynuuje refleksję nad
naturą poznania.
- W "Medytacjach" Descartes przeprowadza głębokie introspekcje, starając
się osiągnąć pewność wiedzy poprzez metodę wątpienia, aż dojście do
absolutnie pewnej prawdy.
- Wprowadza wątki związane z istnieniem Boga i tłumaczy, dlaczego uznaje
pewne idee za nieomylne.
Dzieła te miały ogromny wpływ na filozofię i są często studiowane w kontekście
dziejów filozofii, zwłaszcza w zakresie epistemologii i metafizyki.

Ambicje poznawcze Kartezjusza:

Dokładnie, ambicje poznawcze René Descartesa były ukierunkowane na
stworzenie pewnej, niekwestionowalnej, uniwersalnej filozofii opartej na
nienaruszalnym fundamencie. Jego główne cele oraz zastosowane metody
można zrozumieć w kontekście jego dążeń do osiągnięcia pewności wiedzy. Oto
kilka kluczowych punktów:
1. **Cel:**
- Zbudowanie "filozofii pierwszej" miało oznaczać stworzenie systemu wiedzy,
który byłby pewny, niepodważalny i uniwersalny. Chciał on osiągnąć
fundament, który nie mógłby być zakwestionowany.
2. **Metoda:**
- **Analiza (Sceptycyzm Metodologiczny):** Descartes zastosował metodę
wątpienia, zakładając, że wiele powszechnie akceptowanych przekonań może
być fałszywych. Poprzez sceptycyzm metodologiczny, chciał oczyścić umysł z
wszelkich wątpliwości i założeń, aby zbudować pewną wiedzę od podstaw.

3. **Synteza (Budowa Systemu):** Po przeprowadzeniu analizy i odrzuceniu

wszelkich wątpliwości, Descartes dążył do budowy systemu wiedzy na pewnym,
niezaprzeczalnym fundamencie. To podejście syntezy miało na celu złożenie
pewnych i niepodważalnych prawd, aby stworzyć spójny system filozoficzny.
Wprowadzenie zasady "Cogito, ergo sum" (Myślę, więc jestem) było kluczowym
punktem w jego metodologii, stanowiącym niezachwiany punkt odniesienia dla
budowy pewnego systemu poznania. Jego prace, zwłaszcza "Rozprawa o
metodzie" i "Medytacje o pierwszej filozofii", są dokumentacją tego procesu
filozoficznego, którego celem było osiągnięcie pewności wiedzy na solidnym
fundamencie.

Schemat rozumowania Kartezjusza:

Oto kontynuacja schematu rozumowania Kartezjusza, odnosząca się do kwestii
istnienia Boga, odrzucenia hipotezy "ducha zwodziciela", kryterium prawdy i
dowodu na istnienie świata zewnętrznego:
3. **Dowód na Istnienie Boga (Psychologiczny):**
- Descartes argumentuje, że w naszym umyśle znajduje się idea Boga, jako
bytu najdoskonalszego.
- Twierdzi, że jako skończone istoty nie jesteśmy w stanie stworzyć takiej
doskonałej i nieskończonej idei sami, więc musi ona pochodzić od Boga.
- Zakłada, że istnienie idei Boga jest dowodem na istnienie samego Boga.
4. **Odrzucenie Hipotezy "Ducha Zwodziciela":**
- Kartezjusz rozważa, czy istnieje zły duch, który może być źródłem błędów i
zwodzić go w jego rozumowaniach.
- Ostatecznie odrzuca tę hipotezę, argumentując, że Bóg, będąc istotą
doskonałą, nie mógłby być źródłem złudzeń, ponieważ to byłoby sprzeczne z
Jego doskonałością.
5. **Kryterium Prawdy: Jasność i Wyraźność:**
- Descartes wprowadza kryterium prawdy, stwierdzając, że tylko te idee,
które są jasne i wyraźne, mogą być uznane za pewne.
- Uważa, że jasność i wyraźność są kryteriami, które odróżniają prawdziwe
idee od złudzeń.
6. **Dowód na Istnienie Świata Zewnętrznego:**
- Opiera się na przekonaniu, że Bóg istnieje i nie jest złym duchem
zwodzicielem.
- Ponieważ Bóg jest doskonały, nie może On być oszustem, więc świat
zewnętrzny, który widzimy, musi istnieć.
- Argumentuje, że Bóg nie byłby sprawiedliwy, gdyby pozostawił nas z
błędnym postrzeganiem świata, a zatem świat zewnętrzny musi być
rzeczywisty.
Te elementy stanowią część kompleksowego rozumowania Kartezjusza, które
prowadziło go do pewności istnienia samego siebie (Cogito, ergo sum), istnienia
Boga, a następnie istnienia świata zewnętrznego. Jego metoda opierała się na
analizie, wątpieniu metodologicznym i konsekwentnej syntezie.

Koncepcje prawdy Kartezjusza:

**I. Klasyczna Definicja Prawdy:**
- Opiera się na idei, że zdanie lub sąd jest prawdziwy, gdy to, co ono opisuje,
jest zgodne z rzeczywistością.
- Kluczowym elementem jest odwołanie do obiektywnej rzeczywistości,
niezależnej od myślącego podmiotu.
- Przykład: Jeśli powiesz "słońce wschodzi na wschodzie", to zdanie jest
prawdziwe, ponieważ odnosi się do faktycznego stanu rzeczy.
**II. Nieklasyczne Definicje Prawdy:**
- Te definicje nie opierają się na bezpośrednim odwoływaniu się do
obiektywnej rzeczywistości.
- Podejścia te wprowadzają inne aspekty, takie jak konsekwencje logiczne,
zgodność z konwencjami językowymi, czy zastosowanie w praktyce społecznej.
- Przykłady:
- **Korespondencja-Koherencja Hybrydowa:** Prawda wynika z zarówno
zgodności z rzeczywistością, jak i wewnętrznej spójności w ramach systemu
myślowego.
 - **Pragmatyczna:** Prawdziwe są zdania, które są użyteczne lub mają
wartość w kontekście praktycznym. Prawda wynika z funkcji społecznych i
praktycznych zdania.
Nieklasyczne definicje prawdy często podkreślają rolę kontekstu, konwencji
społecznych, czy też funkcji zdania, co sprawia, że prawda staje się bardziej
złożonym pojęciem, niż tylko odzwierciedlenie rzeczywistości. Te różnice w
podejściu do prawdy prowadzą do różnych szkół myślenia, takich jak
pragmatyzm, korelacjonizm, czy teorie spójności. Ostatecznie, koncepcje
prawdy są tematem intensywnych debat w filozofii epistemologii.

Nieklasyczne definicje prawdy:

Dokładnie, przedstawione przez Ciebie nieklasyczne definicje prawdy ukazują
różnorodność podejść do tego pojęcia. Oto krótkie omówienie każdej z tych
koncepcji:
1. **Koncepcja Oczywistości:**
- Kartezjańska koncepcja prawdy zakłada, że sądy są prawdziwe, jeśli są jasne i
wyraźne dla myślącego podmiotu.
- Prawdziwe są tylko te sądy, które są intuicyjnie oczywiste i jednoznaczne.
- Przykład: "2 + 2 = 4" jest prawdziwe, ponieważ jest jasne i wyraźne.
2. **Koncepcja Zgody Powszechnej:**
- Prawda zależy od powszechnego przyjęcia przez społeczeństwo.
- Wartość prawdy wynika z ogólnej akceptacji danej tezy przez większość
ludzi.
- Przykład: Jeśli większość osób uznaje daną informację za prawdziwą, to
według tej koncepcji jest ona prawdziwa.
3. **Koncepcja Koherencyjna:**
- Prawda wynika z zgodności i spójności z już istniejącym systemem
twierdzeń.
- Sądy są prawdziwe, gdy pasują do całościowego systemu przekonań.
- Przykład: Jeśli nowa informacja jest spójna z innymi już zaakceptowanymi
informacjami, to uznawana jest za prawdziwą.
4. **Koncepcja Utylitaryzmu:**
- Sąd jest prawdziwy, jeśli jest użyteczny lub przynosi korzyść.
- Wartość prawdy zależy od praktycznej użyteczności danego zdania lub sądu.
- Przykład: Informacja jest uznawana za prawdziwą, jeśli jej zastosowanie jest
korzystne dla społeczeństwa.

Te różne koncepcje prawdy ilustrują, jak złożone i wieloaspektowe jest to

pojęcie. Filozofowie różnych szkół myślenia podejmują różne podejścia do
definiowania prawdy, co prowadzi do różnorodności perspektyw w filozofii
epistemologii.
 Wykład 5
Antropologia filozoficzna:
Antropologia filozoficzna to gałąź filozofii, która zajmuje się refleksją nad istotą
człowieka, jego naturą, cechami charakterystycznymi, a także pytaniem o sens
istnienia ludzkiego. Poniżej przedstawiam krótki zarys historii antropologii
filozoficznej, początki w filozofii starożytnej, rozwój w XX wieku oraz jej związki
i różnice wobec antropologii jako nauki szczegółowej.
1. **Początki – Sokrates i sofiści:**
- Sokrates, znany ze swojej metodologii dialektycznej, skoncentrował się na
pytaniach dotyczących moralności, etyki oraz natury ludzkiej.
- Sofiści, grupa nauczycieli w starożytnej Grecji, zajmowali się retoryką i sztuką
przekonywania. Ich podejście do etyki było często relatywistyczne, co skłaniało
do refleksji nad naturą ludzką.
2. **Wyodrębnienie jako działu filozofii – XX w. (M. Scheler):**
- Max Scheler, niemiecki filozof, odegrał istotną rolę w wyodrębnieniu
antropologii filozoficznej jako odrębnej dziedziny.
- Scheler skoncentrował się na analizie wartości, emocji i hierarchii wartości,
co miało głęboki wpływ na późniejszy rozwój antropologii filozoficznej.
3. **Antropologia filozoficzna a antropologia jako nauka szczegółowa:**
- Antropologia filozoficzna skupia się na aspektach metafizycznych i
egzystencjalnych związanych z byciem człowieka.
- Antropologia jako nauka szczegółowa (przyrodnicza lub społeczna) bada
człowieka z różnych perspektyw, w tym biologicznej, społecznej, kulturowej i
historycznej.
4. **Różnice i związki:**
- Antropologia filozoficzna kładzie nacisk na pytania dotyczące istoty ludzkiej,
wartości, wolnej woli i moralności.
- Antropologia jako nauka szczegółowa analizuje człowieka jako biologiczną,
społeczną i kulturową istotę, korzystając z metod naukowych.
Współczesna antropologia filozoficzna bada również zagadnienia związane z
technologią, postępem cywilizacyjnym, etyką w nauce i technologii, a także
globalnymi wyzwaniami społecznymi. Działania te mają na celu zrozumienie, jak
ludzka egzystencja kształtuje się w kontekście współczesnych realiów.

Czy istnieje natura ludzka?

Czy wszyscy ludzie mają takie same fundamentalne,
niezmienne potrzeby?
Pytanie o istnienie natury ludzkiej i jednolite potrzeby ludzkości jest
przedmiotem intensywnych debat w filozofii, psychologii, antropologii i innych
dziedzinach nauki. Oto kilka perspektyw na to pytanie:
1. **Perspektywa essentialistyczna:**
- Ta perspektywa zakłada istnienie stałej i niezmiennej "natury ludzkiej", która
determinuje pewne cechy wspólne dla wszystkich ludzi.
- Twierdzi, że istnieją fundamentalne cechy, takie jak racjonalność, zdolność
do uczuć czy pewne uniwersalne wartości, które definiują ludzkość.
2. **Konstruktywistyczna perspektywa:**
- Konstruktywiści kwestionują istnienie jednolitej natury ludzkiej,
argumentując, że cechy ludzkie są w dużej mierze kształtowane przez
społeczeństwo, kulturę i kontekst historyczny.
- Twierdzą, że to, co uznajemy za "naturalne" lub "niezmienne", może być
wynikiem kulturowego konstruowania norm i wartości.
3. **Psychologiczna perspektywa:**
- Z perspektywy psychologii, istnieją pewne podstawowe potrzeby, takie jak
potrzeba jedzenia, bezpieczeństwa, przynależności, uznania czy samorealizacji,
które są uważane za powszechne dla ludzi.
- Jednakże, psychologia również podkreśla różnice indywidualne i kulturowe
w tym, jak te potrzeby są zaspokajane.
4. **Perspektywa ewolucyjna:**
- Ewolucyjni psycholodzy sugerują, że pewne cechy ludzkie mogą mieć
podłoże biologiczne, wynikające z adaptacji do środowiska i przetrwania
gatunku.
- Jednakże, adaptacyjne cechy mogą różnić się w zależności od warunków
środowiskowych.

Podsumowując, pytanie o istnienie jednolitej natury ludzkiej jest

skomplikowane, a odpowiedzi zależą często od perspektywy teoretycznej oraz
kontekstu badawczego. Wielu badaczy zgadza się, że istnieją pewne
uniwersalne cechy czy potrzeby ludzkie, ale jednocześnie podkreśla się różnice
indywidualne i kulturowe, które wpływają na przejawianie tych cech.

Stanowiska:
Odniesienie do dwóch stanowisk dotyczących istnienia stałej natury ludzkiej
ukazuje główne różnice filozoficzne i teoretyczne w podejściu do natury
człowieka. Przedstawiam krótko obie stanowiska:
1. **Nie istnieje stała natura ludzka (J. De Maistre):**
- Ten punkt widzenia sugeruje, że ludzie są plastyczni i podatni na
kształtowanie.
- J. De Maistre, francuski filozof, podkreślał, że ludzkość jest zmienna i może
być kształtowana przez różne czynniki, takie jak kultura, społeczeństwo, czy
władza polityczna.
- Oznacza to, że cechy i zachowania ludzkie są bardziej wynikiem oddziaływań
zewnętrznych niż narzuconych stałych właściwości.
2. **Istnieje stała natura ludzka (perspektywa essentialistyczna):**
- To stanowisko zakłada, że istnieją pewne podstawowe cechy, wartości czy
potrzeby, które są wspólne dla wszystkich ludzi i niezmienne w czasie.
- Twierdzi, że ludzkość ma pewne uniwersalne cechy, takie jak zdolność do
myślenia, doświadczania emocji, poszukiwania bezpieczeństwa czy pragnienie
przynależności społecznej.
 - Stanowisko to może być związane z perspektywą biologiczną,
psychologiczną lub filozoficzną, która uznaje pewne właściwości ludzkie za
wspólne dla gatunku.

Oba te stanowiska mają swoje argumenty i krytyki. Niektórzy badacze preferują

podejście środkowe, które uwzględnia zarówno pewne uniwersalia ludzkie, jak i
znaczący wpływ kultury, społeczeństwa i warunków środowiskowych na
formowanie się cech jednostki. Warto również zauważyć, że dyskusja na ten
temat ma wpływ na różne dziedziny nauki, takie jak filozofia, psychologia,
socjologia czy antropologia.

Konsekwencje obu stanowisk:

Konsekwencje obu stanowisk wobec pytania o możliwość wychowania
"nowego człowieka", granice inżynierii społecznej oraz uniwersalność potrzeb
jednostkowej wolności, godności i równości są kluczowe dla zrozumienia różnic
między podejściami do natury ludzkiej. Przedstawiam krótko, jak oba
stanowiska mogą wpływać na te kwestie:
Nie istnieje stała natura ludzka (J. De Maistre):
1. **Wychowanie "nowego człowieka":**
- Podejście plastyczne do natury ludzkiej sugeruje, że można kształtować ludzi
według określonych wzorców, co pozwala na próby wprowadzania zmian w
społeczeństwie przez edukację i formowanie postaw.
2. **Granice inżynierii społecznej:**
- Według tego stanowiska granice inżynierii społecznej są bardziej elastyczne,
ponieważ zakłada się, że ludzie są mniej uwarunkowani stałymi cechami, co
daje większą swobodę w próbach kształtowania społeczeństwa.
3. **Uniwersalność potrzeb:**
- Może istnieć przekonanie, że potrzeby jednostkowej wolności, godności czy
równości są kształtowane przez społeczeństwo, a zatem mogą różnić się w
różnych kulturach.
Istnieje stała natura ludzka (perspektywa essentialistyczna):

1. **Wychowanie "nowego człowieka":**

- Podejście to sugeruje, że pewne cechy ludzkie są stałe i trudne do zmiany, co
może stawiać ograniczenia na możliwość wychowania "nowego człowieka" o
zupełnie innych właściwościach.
2. **Granice inżynierii społecznej:**
- Stanowisko essentialistyczne może podkreślać, że istnieją granice, których
nie można przekroczyć bez naruszania fundamentalnych aspektów natury
ludzkiej, co może prowadzić do oporu społecznego.
3. **Uniwersalność potrzeb:**
- Perspektywa essentialistyczna może sugerować, że pewne potrzeby, takie
jak wolność, godność i równość, są uniwersalne i wynikają z niezmiennej natury
ludzkiej.

Warto podkreślić, że większość teorii i podejść znajduje się gdzieś pomiędzy

tymi dwoma skrajnymi stanowiskami, starając się uwzględnić zarówno
elementy stałe, jak i plastyczne w naturze ludzkiej oraz brać pod uwagę
kulturowe i społeczne konteksty. Odpowiedzi na pytania o możliwość
kształtowania jednostek czy granice inżynierii społecznej są zazwyczaj bardziej
złożone niż mogą wynikać z jednego stanowiska filozoficznego.

Pytanie o motywy dominujące w ludzkiej duszy:

Pożądliwość czy wola mocy?
Pytanie o to, czy motyw dominujący w ludzkiej duszy to pożądliwość czy wola
mocy, odnosi się do głębokich zagadnień filozoficznych i psychologicznych.
Odpowiedź na to pytanie może zależeć od konkretnej perspektywy filozoficznej
czy teoretycznej. Przyjrzyjmy się dwóm kluczowym koncepcjom związanych z
tym pytaniem:
1. **Pożądliwość:**
- W kontekście tego pytania, pożądliwość może być interpretowana jako
dążenie do zaspokajania potrzeb, pragnień czy przyjemności.
- Perspektywa ta zakłada, że ludzka dusza jest napędzana przez pragnienia,
które wynikają z naturalnych instynktów i potrzeb, takich jak jedzenie,
bezpieczeństwo czy satysfakcja emocjonalna.
2. **Wola mocy:**
- Koncepcja woli mocy, zapoczątkowana przez filozofa Friedricha Nietzschego,
sugeruje, że motywem fundamentalnym dla ludzkiej duszy jest dążenie do
zdobywania władzy, wpływu czy dominacji.
- W perspektywie tej, ludzie są napędzani pragnieniem wykazywania siły,
zdolności do kształtowania rzeczywistości i osiągania dominacji.

Odpowiedź na pytanie może również zależeć od tego, jak rozumiane są pojęcia

pożądliwości i woli mocy, a także od tego, czy istnieje jednoznaczne przypisanie
tych motywów do wszystkich ludzi.

Warto podkreślić, że niektóre teorie sugerują, że ludzka psychika może być

bardziej złożona i różnorodna, a motywy mogą się różnić między jednostkami.
Niektóre osoby mogą być bardziej napędzane pożądliwością, podczas gdy inne
mogą kierować się wolą mocy. Istnieje również podejście, które uznaje
różnorodność motywacji w ludzkiej naturze.
Ostateczna odpowiedź na to pytanie może zależeć od indywidualnych
przekonań, filozoficznych perspektyw czy teoretycznych ram odnoszących się
do natury ludzkiej.

Dwie tradycje antropologiczne:

Dwie tradycje antropologiczne, które wyłoniły się w filozofii i naukach
społecznych, prezentują różne perspektywy na naturę ludzką. Oto bardziej
szczegółowe spojrzenie na obie tradycje:
1) Dominacja potrzeb ekonomicznych:
Adam Smith – "Bogactwo narodów":
Adam Smith, filozof i ekonomista, jest kluczową postacią w tradycji
ekonomicznej, gdzie dominuje przekonanie o roli potrzeb ekonomicznych w
kształtowaniu ludzkiego zachowania.
"Bogactwo narodów" to monumentalne dzieło, w którym Smith rozwija teorię
ekonomii rynkowej, podkreślając rolę indywidualnych dążeń do zaspokajania
potrzeb materialnych.
W tej perspektywie, ludzie motywowani są dążeniem do dobrobytu,
zaspokajania potrzeb konsumpcyjnych i maksymalizowania korzyści
ekonomicznych.
Gary Becker – "Ekonomiczna teoria zachowań ludzkich":
Becker rozwija teorię ekonomiczną, stosując ją do szerokiego spektrum
dziedzin życia, w tym edukacji, kryminalistyki czy zdrowia.
Ekonomiczna teoria zachowań ludzkich zakłada, że ludzie podejmują decyzje,
aby maksymalizować korzyści i minimalizować koszty, nawet w obszarach
pozornie niewiążących się z rynkiem.
Przykład:
Osoba wybierająca pracę może kierować się nie tylko pasją, ale także analizą
ekonomiczną, oceniając, ile korzyści finansowych może osiągnąć w danym
zawodzie.
2) Dominacja woli mocy:
Thomas hobbes:
Hobbes, w swoim dziele "Leviathan", przedstawia wizję społeczeństwa jako
miejsca, gdzie ludzie żyją w stanie natury, zmotywowani egoizmem i dążeniem
do władzy.
Wola mocy ukazuje się jako siła, która napędza ludzkie interakcje, a państwo,
według Hobbesa, powinno istnieć, aby kontrolować tę potencjalnie anarchiczną
naturę.
Georg Wilhelm Friedrich Hegel:
Hegel, w swojej filozofii dialektycznej, rozważał rozwój społeczeństwa poprzez
walkę o uznanie.
Dążenie do uznania i dominacji to kluczowe elementy rozwoju ludzkiego ducha.
Fryderyk Nietzsche:
Nietzsche wychodził poza tradycyjne wartości moralne, twierdząc, że siła woli
mocy jest podstawowym motywem ludzkiego działania.
Wola mocy dla Nietzschego oznacza indywidualne wybory, kształtowanie
własnej rzeczywistości i przełamywanie utartych norm.
Przykład:
Przywódca polityczny, dążący do władzy i wpływu, może być interpretowany
jako ucieleśnienie woli mocy.
Obie tradycje, choć skupiające się na różnych aspektach ludzkiego zachowania,
wnoszą istotny wkład w zrozumienie motywacji ludzkiej. Dominacja potrzeb
ekonomicznych i woli mocy to dwie różne perspektywy, które mogą być
łączone i analizowane w kontekście konkretnych sytuacji życiowych. W
rezultacie, badacze starają się holistycznie uchwycić złożoność ludzkiej natury,
łącząc elementy obu tradycji antropologicznych.

Rozwiązanie łączące obie tradycje antropologiczne:

Platońska nauka o duszy, zawarta przede wszystkim w dziełach Platona,
prezentuje złożoną strukturę duszy, obejmującą różne aspekty i motywacje
ludzkiego zachowania. W ujęciu Platońskim dusza składa się z trzech części:
pożądliwej, gniewliwej (tymotejskiej, thymos) i rozumnej. To podejście
obejmuje zarówno motywy związane z potrzebami ekonomicznymi, jak i z wolą
mocy, oferując bardziej kompleksową perspektywę na naturę ludzką.
Struktura duszy według Platona:
1. **Dusza pożądliwa:**
- Odpowiada za pragnienia związane z podstawowymi potrzebami fizycznymi,
takimi jak jedzenie, picie, czy seks.
 - Platońska dusza pożądliwa reprezentuje motywacje związane z aspektami
ekonomicznymi, zaspokajaniem potrzeb materialnych i przyjemności
zmysłowych.
2. **Dusza gniewliwa (tymotejska, thymos):**
- Odpowiada za emocje takie jak gniew, ambicję, duma i chęć dominacji.
- Platońska dusza gniewliwa odpowiada za motywację związaną z wolą mocy,
pragnieniem uzyskania uznania, dominacji czy walką o pozycję społeczną.
3. **Dusza rozumna:**
- Odpowiada za myślenie, rozumowanie, zdolność do refleksji i poszukiwania
prawdy.
- Platońska dusza rozumna reprezentuje sferę intelektualną i filozoficzną,
która może być skorelowana z bardziej abstrakcyjnymi aspektami ludzkiego
istnienia.
Związki z tradycjami antropologicznymi:

1. **Dominacja potrzeb ekonomicznych:**

- Dusza pożądliwa jest związana z pragnieniami zaspokajania potrzeb
materialnych i przyjemności zmysłowych, co jest zgodne z tradycją, która
podkreśla dominację potrzeb ekonomicznych w kształtowaniu ludzkiego
zachowania.
2. **Dominacja woli mocy:**
- Dusza gniewliwa (tymotejska) reprezentuje sferę emocji, ambicji i chęci
dominacji, co może być zinterpretowane jako związane z tradycją, która
podkreśla wolę mocy i dążenie do uzyskania dominacji w społeczeństwie.

Platońska nauka o duszy ukazuje, że ludzka natura jest złożona i obejmuje

różnorodne motywacje. Wykorzystanie tej koncepcji pozwala uwzględnić
zarówno aspekty związane z potrzebami ekonomicznymi, jak i z wolą mocy, co
stanowi swoiste połączenie obu tradycji antropologicznych.
Czy natura ludzka jest dobra, czy zła?
Pytanie o to, czy natura ludzka jest dobra czy zła, jest jednym z kluczowych
zagadnień filozoficznych, moralnych i teologicznych. Różne tradycje
filozoficzne, religijne i kulturowe prezentują różne perspektywy na ten temat.
Oto kilka podejść do tego pytania:
1. **Stanowisko pesymistyczne:**
- Niektóre filozofie i tradycje religijne podkreślają tendencje ludzkiej natury
do egoizmu, zła czy grzeszności. W tym kontekście, ludzie uważani są za
skłonne do działań szkodliwych, samolubnych czy sprzecznych z moralnością.
2. **Stanowisko optymistyczne:**
- Inne perspektywy sugerują, że ludzka natura jest z gruntu dobra, a
negatywne zachowania wynikają z warunków społecznych, edukacji czy wpływu
otoczenia. Ta koncepcja zakłada, że ludzie mają potencjał do altruizmu,
współczucia i moralności.
3. **Stanowisko moralne neutralne:**
- Niektórzy filozofowie uznają, że natura ludzka jest moralnie neutralna, a to,
czy jednostka wybiera dobro czy zło, zależy od indywidualnych wyborów,
edukacji i doświadczeń życiowych.
4. **Perspektywa psychologiczna:**
- Psychologia również bada kwestię natury ludzkiej. Psychologowie często
wskazują na to, że ludzie mają zdolność do różnych zachowań, od dobrych po
złe, i wiele zależy od wielu czynników, takich jak temperament, wychowanie czy
otoczenie.
5. **Zależność od kontekstu kulturowego:**
- W różnych kulturach i tradycjach istnieją różne wyobrażenia na temat natury
ludzkiej. Niektóre społeczeństwa mogą bardziej podkreślać optymizm co do
ludzkiej natury, podczas gdy inne mogą być bardziej pesymistyczne.

W praktyce, odpowiedź na to pytanie może zależeć od indywidualnych

przekonań filozoficznych, religijnych czy kulturowych. Niektóre koncepcje
filozoficzne, takie jak dualizm moralny, zakładają, że w ludzkiej naturze istnieje
zarówno dobro, jak i zło, a decydujący jest indywidualny wybór. Inne podejścia
mogą koncentrować się na jednej z tych stron, zakładając dominację jednego
aspektu nad drugim. Ostateczna odpowiedź na to pytanie pozostaje często
kwestią głębokich przekonań i perspektyw jednostki.

Optymizm antropologiczny i jego konsekwencje:

Optymizm antropologiczny to perspektywa zakładająca, że ludzka natura jest z
gruntu dobra, a negatywne zachowania wynikają głównie z wadliwych
stosunków społecznych, struktur społecznych czy presji kulturowej. Myśliciele
lewicowi, anarchistyczni i niektórzy filozofowie, tak jak J.J. Rousseau czy Karl
Marks, są często związani z tą optymistyczną antropologią. Poniżej
przedstawiam główne cechy tej perspektywy oraz jej konsekwencje:

Cechy optymizmu antropologicznego:

1. **Pozytywna ocena ludzkiej natury:**

- Optymizm antropologiczny zakłada, że ludzie są z natury dobrzy,
altruistyczni i zdolni do współpracy.
2. **Złe czyny jako wynik wadliwych stosunków społecznych:**
- Negatywne zachowania uważane są za rezultat nieprawidłowych struktur
społecznych, niesprawiedliwości czy nierówności ekonomicznych.
3. **Postulat autentyzmu:**
- W ramach tego optymizmu antropologicznego postuluje się, aby jednostki
żyły zgodnie z własnymi wartościami i autentycznymi potrzebami, nie poddając
się opresyjnym strukturom społecznym.
4. **Krytyka opresyjności świata zewnętrznego:**
- Optymiści antropologiczni krytykują państwo, instytucje społeczne, a także
pewne elementy kultury, widząc w nich źródło opresji i ograniczenia dla
indywidualnej wolności.
5. **Bezradność poznawcza wobec objawów zła:**
- W obliczu negatywnych objawów zła, tacy myśliciele mogą przejawiać
pewną bezradność poznawczą, oczekując, że problemy społeczne można
rozwiązać poprzez transformację struktur społecznych.
6. **Gotowość do stosowania radykalnych metod:**
- Z powodu przekonania o źródłach zła w strukturach społecznych, optymiści
antropologiczni mogą być gotowi do stosowania radykalnych metod, takich jak
rewolucje czy zmiany społeczne na dużą skalę, aby przekształcić społeczeństwo.

Konsekwencje optymizmu antropologicznego:

1. **Postulat zmian społecznych:**

- W ramach tego optymizmu pojawiają się postulaty zmian społecznych,
dążących do stworzenia bardziej egalitarnego i sprawiedliwego społeczeństwa.
2. **Radykalizacja działań protestacyjnych:**
- Skoro źródłem zła są struktury społeczne, optymiści antropologiczni mogą
skłaniać się do radykalnych form protestu i działalności zmierzającej do
obalenia obecnych porządków.
3. **Postulat równości i wolności jednostki:**
- W skrajniejszych przypadkach, optymiści antropologiczni mogą dążyć do
stworzenia społeczeństwa opartego na równości i indywidualnej wolności,
eliminując presję społeczną.

Warto jednak zauważyć, że optymizm antropologiczny nie jest jednorodny i

różni się w zależności od konkretnego myśliciela czy ruchu społecznego. Różne
koncepcje tego optymizmu mają różne akcenty i podejścia do zmian
społecznych.
Pesymizm antropologiczny i jego konsekwencje:
Pesymizm antropologiczny to perspektywa zakładająca, że ludzka natura jest
skłonna do negatywnych zachowań, egoizmu, czy nawet zła. Myśliciele, którzy
podzielają pesymistyczną wizję ludzkiej natury, często sugerują, że istnieją
pewne ograniczenia, które należy kontrolować lub powściągnąć. Poniżej
przedstawiam główne cechy pesymizmu antropologicznego i jego
konsekwencje, ze szczególnym uwzględnieniem poglądów Platonów,
konserwatystów, Niccolò Machiavellego, Thomasa Hobbesa i tzw. realistów
politycznych.

Cechy pesymizmu antropologicznego:

1. **Negatywna ocena ludzkiej natury:**

- Pesymizm antropologiczny zakłada, że ludzie są skłonni do egoizmu,
niegodziwości czy destrukcyjnych zachowań.
2. **Postulat powściągania ludzkiej natury:**
- W tej perspektywie pojawia się postulat konieczności kontrolowania i
powściągania ludzkiej natury poprzez środki takie jak rygorystyczna
pedagogika, normy kulturowe i system prawny.
3. **Opozycja wobec radykalnych zmian społecznych:**
- Myśliciele pesymistyczni często opowiadają się przeciw radykalnym
zmianom społecznym, uważając, że utrzymanie porządku społecznego wymaga
pewnych form kontroli.

Konsekwencje pesymizmu antropologicznego:

1. **Postulat konserwatywnej polityki i pedagogiki:**

- Konsekwencje pesymizmu antropologicznego często prowadzą do postulatu
konserwatywnej polityki, podkreślając rozwagę, tradycję i utrzymanie
istniejących porządków społecznych.
2. **Rygorystyczna pedagogika:**
- W dziedzinie edukacji pesymizm antropologiczny może manifestować się
poprzez postulaty rygorystycznej pedagogiki, zwracającej uwagę na
konieczność dyscypliny i kształtowania charakteru jednostek.
3. **Kontrola społeczna i normy kulturowe:**
- Konserwatyści i myśliciele pesymistyczni często podkreślają potrzebę
kontroli społecznej, norm kulturowych i zasad moralnych jako środków
przeciwdziałających potencjalnym negatywnym skłonnościom ludzkiej natury.
4. **Realizm polityczny:**
- W dziedzinie polityki, myśliciele pesymistyczni, tacy jak Machiavelli i Hobbes,
kładą nacisk na realizm polityczny. Oznacza to, że w realnej polityce należy
uwzględniać ludzkie słabości i umieć je wykorzystać w dążeniu do skutecznej
realizacji własnych celów.
5. **Sceptycyzm wobec możliwości radykalnych zmian społecznych:**
- Pesymizm antropologiczny często wiąże się z sceptycyzmem wobec
możliwości radykalnych zmian społecznych, widząc w nich ryzyko destabilizacji i
utraty kontroli.

Podsumowując, pesymizm antropologiczny kieruje uwagę na potencjalne

negatywne aspekty ludzkiej natury i skłania się ku zachowawczym postulatom
w dziedzinie polityki, edukacji oraz kontroli społecznej.

Jednostka czy wspólnota?

Co jest pierwotne, a co wtórne?
Indywidualizm czy kolektywizm?
Pytanie o to, czy jednostka czy wspólnota jest pierwotna, a co wtórne, dotyka
fundamentów filozofii społecznej i różnic między indywidualizmem a
kolektywizmem. To zagadnienie odnosi się do tego, czy priorytetem powinna
być jednostka i jej prawa, czy też wspólnota i cele zbiorowe. Oto krótka analiza
obu perspektyw:
Indywidualizm:

1. **Jednostka jako pierwotna:**

- Indywidualizm zakłada, że jednostka jest podstawową jednostką społeczną,
a prawa jednostki są pierwotne wobec praw zbiorowych czy wspólnotowych.
2. **Wartości indywidualne:**
- Podkreśla się autonomię jednostki, jej wolność, prywatność, i prawa
jednostki do podejmowania decyzji zgodnie z własnymi celami i wartościami.
3. **Społeczeństwo oparte na umowach:**
- Indywidualistyczna perspektywa społeczna często zakłada, że społeczeństwo
powstaje na bazie umów i kontraktów między jednostkami, a instytucje
społeczne mają chronić prawa jednostki.

Kolektywizm:

1. **Wspólnota jako pierwotna:**

- Kolektywizm uznaje, że wspólnota jest podstawową jednostką społeczną, a
jednostka funkcjonuje w kontekście większej wspólnoty.
2. **Wartości zbiorowe:**
- Podkreśla się znaczenie wspólnych wartości, współpracy, lojalności wobec
grupy i oddania celom społeczności.
3. **Społeczeństwo oparte na współpracy:**
- Kolektywizm sugeruje, że społeczeństwo powinno opierać się na współpracy
i wspólnych celach, a instytucje społeczne mają służyć dobrobytowi całej
społeczności.
Kontekst historyczny:

1. **Indywidualizm:**
- Indywidualizm często rozwijał się w kontekście rozwoju społeczeństw
zachodnich, podkreślając prawa jednostki i wartości indywidualne.
2. **Kolektywizm:**
- Kolektywizm miał wpływ na społeczeństwa o tradycji wschodniej, gdzie
akcent kładziony jest na wspólnotę, rodziny i grupy społeczne.

Współczesne spojrzenie:

1. **Zrównoważony model:**
- W dzisiejszym społeczeństwie często poszukuje się zrównoważonego
podejścia, które łączy indywidualne prawa z potrzebami wspólnoty, dążąc do
równowagi między autonomią jednostki a dobrem wspólnym.
2. **Znaczenie kontekstu kulturowego:**
- Ważne jest zrozumienie, że preferencje indywidualne czy kolektywne mogą
różnić się w zależności od kontekstu kulturowego, historycznego i społecznego.

Ostateczny wybór między jednostką a wspólnotą, indywidualizmem a

kolektywizmem, często zależy od filozoficznych, kulturowych, czy politycznych
przekonań jednostki oraz kontekstu społecznego. W praktyce, większość
społeczeństw łączy elementy obu perspektyw, dążąc do harmonii między
prawami jednostki a potrzebami wspólnoty.

Indywidualizm:
**Indywidualizm: Charakterystyka:**

1. **Samodzielność poznawcza i decyzyjna jednostki:**

 - Indywidualizm kładzie nacisk na zdolność jednostki do samodzielnego
myślenia, rozumowania oraz podejmowania decyzji na podstawie własnych
przekonań i ocen.
2. **Rola indywidualnego rozumu:**
- W indywidualistycznym podejściu indywidualny rozum jest centralnym
narzędziem poznawczym, umożliwiającym jednostce samodzielne myślenie i
analizę.
3. **Niezależność bytowa:**
- Jednostka jest postrzegana jako niezależna bytowo, posiadająca swoją
własną tożsamość i autonomię.
4. **Egzystencjalna i moralna autonomia jednostki:**
- Autonomia jednostki obejmuje zarówno egzystencjalną, jak i moralną
niezależność, co oznacza prawo do kształtowania własnego życia oraz
decydowania o własnych wartościach moralnych.
5. **Silny podmiot moralny:**
- Indywidualizm akcentuje silny podmiot moralny jednostki, która jest zdolna
do samoregulacji i kierowania się własnym systemem wartości.
6. **Wtórność wspólnoty:**
- W indywidualizmie społeczeństwo jest postrzegane jako rezultat umów i
porozumień między suwerennymi jednostkami, a wspólnota jest wtórna wobec
praw i wolności jednostki.
7. **Możliwość buntu wobec wspólnoty:**
- Jednostka ma prawo do buntu lub oporu wobec społecznych norm czy
instytucji, jeżeli naruszają one jej prawa indywidualne.

**Narodziny indywidualizmu:**

1. **Nowożytność:**
- Indywidualizm jako filozoficzna koncepcja zyskał na znaczeniu w okresie
nowożytności.
2. **Filozofowie nowożytni:**
- René Descartes, zwłaszcza jego zasada "Cogito, ergo sum" (Myślę, więc
jestem), kładąca nacisk na samodzielność myślową.
- John Locke, który rozwijał idee liberalne, akcentujące prawa jednostki do
życia, wolności i własności.
- Immanuel Kant, który podkreślał autonomię moralną jednostki, bazującą na
jej zdolności do rozumowania i samodzielnego oceniania moralności.

**Natura ludzka czy utopijny projekt?**

- **Natura ludzka:**
- Dla zwolenników indywidualizmu, taki opis jest interpretacją natury ludzkiej,
podkreślającą zdolności intelektualne, moralne i autonomię jednostki jako
naturalne cechy człowieka.

- **Utopijny projekt:**
- Jednak krytycy mogą argumentować, że pełna indywidualistyczna autonomia
może być trudna do osiągnięcia w społeczeństwie, a niektóre formy
indywidualizmu mogą prowadzić do nadmiernego egoizmu czy ignorancji
wobec wspólnoty.
Ostateczne odpowiedzi na to pytanie zależą od perspektywy filozoficznej oraz
od kontekstu kulturowego i społecznego. Dla niektórych indywidualizm jest
ukazaniem naturalnych aspektów ludzkiej natury, podczas gdy dla innych może
być to abstrakcyjnym, utopijnym projektem społecznym.

Krytyka indywidualizmu z perspektywy kolektywistycznej:

Krytyka indywidualizmu z perspektywy kolektywistycznej często podkreśla
zależność jednostki od wspólnoty na różnych poziomach: poznawczym,
moralnym i bytowym. Kolektywizm uznaje, że jednostka nie może istnieć w
oderwaniu od społeczeństwa, a jej rozwój i funkcjonowanie są ściśle związane z
większą wspólnotą. Poniżej przedstawiam główne argumenty krytyki
indywidualizmu z perspektywy kolektywistycznej:

1. **Zależność poznawcza:**
- Kolektywizm argumentuje, że indywidualizm przeszacowuje autonomię
poznawczą jednostki. Zdaniem kolektywistów, poznawcza zdolność jednostki
kształtuje się w kontekście społeczności, kultury i wspólnej wiedzy.
2. **Zależność moralna:**
- Kolektywizm podkreśla, że normy moralne i wartości jednostki kształtują się
w interakcji z wartościami społeczności. Indywidualizm może być krytykowany
za ignorowanie społecznego wpływu na formowanie się etyki jednostki.
3. **Zależność bytowa:**
- Kolektywistyczna krytyka indywidualizmu argumentuje, że jednostka nie ma
bytu poza społecznością. Wspólnota dostarcza strukturę, bezpieczeństwo i
tożsamość jednostki.
4. **Społeczna konstrukcja tożsamości:**
- Kolektywizm podnosi, że tożsamość jednostki jest społecznym konstruktem.
Indywidualizm może być krytykowany za niedostateczne uwzględnianie wpływu
społeczeństwa na kształtowanie się tożsamości jednostki.
5. **Interakcje społeczne jako kluczowy czynnik rozwoju:**
- Według perspektywy kolektywistycznej, rozwój jednostki zachodzi głównie
w wyniku interakcji społecznych, a nie tylko w wyniku działań indywidualnych.
6. **Odpowiedzialność względem wspólnoty:**
- Krytycy indywidualizmu argumentują, że zbyt silne podkreślanie autonomii
jednostki może prowadzić do lekceważenia odpowiedzialności względem
wspólnoty, co może zaszkodzić integralności społeczności.
7. **Wspólnotowe wartości:**
- Kolektywizm akcentuje znaczenie wspólnotowych wartości i wspólnych
celów jako kluczowych dla funkcjonowania społeczeństwa, a indywidualizm
może być krytykowany za nadmierną koncentrację na celach jednostki.
Warto jednak zaznaczyć, że te argumenty stanowią krytykę indywidualizmu z
perspektywy kolektywistycznej i nie oznaczają, że jedna perspektywa jest
całkowicie słuszna, a druga błędna. W rzeczywistości, wiele społeczeństw i
systemów wartości łączy elementy obu perspektyw, dążąc do harmonii między
autonomią jednostki a wspólnotą. Ostateczna ocena zależy często od kontekstu
kulturowego, filozoficznego oraz społecznego.

Indywidualistyczna antropologia:
Indywidualistyczna antropologia, etyka normatywna i system prawodawstwa
opierają się na pewnych założeniach dotyczących natury ludzkiej, autonomii
jednostki oraz roli indywidualnej odpowiedzialności. Jednakże doniesienia nauk
przyrodniczych i nauk społecznych mogą przynieść dodatkowe spojrzenie na te
kwestie, wywołując pytania i rozważania na temat indywidualizmu oraz jego
ograniczeń. Oto jak nauki przyrodnicze i nauki społeczne mogą wpłynąć na
indywidualistyczną antropologię, etykę normatywną i system prawodawstwa:

Nauki przyrodnicze:

1. **Psychologia ewolucyjna:**
- Nauki przyrodnicze, takie jak psychologia ewolucyjna, mogą dostarczyć
wglądu w to, jakie cechy ludzkie są ewolucyjnie ukorzenione i jak mogą
wpływać na zachowanie jednostki.
- Badania w tym zakresie mogą podważyć absolutną autonomię jednostki,
sugerując, że pewne cechy i zachowania są uwarunkowane przez ewolucję, a
nie tylko przez indywidualne wybory.

Nauki społeczne:

1. **Eksperymenty z zakresu psychologii społecznej:**

 - Eksperymenty, takie jak eksperymenty Zimbardo czy Milgrama, mogą rzucać
światło na to, jak łatwo jednostka może podlegać presji społecznej czy
autorytetowi, co może ograniczyć indywidualną autonomię i odpowiedzialność.
- Takie badania mogą kwestionować założenia indywidualizmu, sugerując, że
społeczne i kontekstualne czynniki mogą mieć ogromny wpływ na zachowanie
jednostki.

Wpływ na indywidualistyczną antropologię, etykę normatywną i system

prawodawstwa:

1. **Wątpliwości co do absolutnej autonomii jednostki:**

- Doniesienia naukowe mogą prowadzić do wątpliwości co do absolutnej
autonomii jednostki, sugerując, że ludzkie zachowanie jest bardziej złożone i
podlega wpływowi różnych czynników, zarówno wewnętrznych, jak i
zewnętrznych.
2. **Konieczność uwzględnienia kontekstu społecznego:**
- Wpływ nauk społecznych może podkreślać konieczność uwzględnienia
kontekstu społecznego i społecznych norm przy opracowywaniu etyki
normatywnej i systemów prawodawstwa.
3. **Zmiana perspektywy na odpowiedzialność społeczną:**
- Badania nad wpływem środowiska na zachowanie jednostki mogą prowadzić
do większego nacisku na odpowiedzialność społeczną i potrzebę wspierania
zdrowego funkcjonowania społecznego, zarówno na poziomie etycznym, jak i
prawodawczym.

Warto zauważyć, że nauki przyrodnicze i społeczne mogą stanowić ważne

uzupełnienie dla indywidualistycznej antropologii, etyki normatywnej i
systemów prawodawczych, pomagając w zrozumieniu bardziej kompleksowego
obrazu ludzkiej natury i funkcjonowania społeczeństwa. Ich integracja może
prowadzić do bardziej zrównoważonych i skutecznych podejść do
rozwiązywania problemów społecznych i opracowywania polityk publicznych.
Ukształtowanie w toku ewolucji:
Zderzenie cech ukształtowanych w toku ewolucji biologicznej z oczekiwaniami
kulturowymi współczesnego świata może prowadzić do napięć i konfliktów. Oto
jak niektóre cechy ukształtowane w toku ewolucji mogą kolidować z
oczekiwaniami współczesnego społeczeństwa:
1. **Potrzeby społeczne:**
- Ludzkie potrzeby społeczne, takie jak potrzeba przynależności i akceptacji w
grupie, mogą kolidować z oczekiwaniami społecznymi dotyczącymi
indywidualizmu i autonomii jednostki. W społeczeństwach współczesnych
istnieje często nacisk na indywidualne osiągnięcia i niezależność, co może
powodować napięcia u osób o silnych potrzebach społecznych.
2. **Akceptacja hierarchii:**
- Współczesne społeczeństwa często dążą do równości i sprawiedliwości
społecznej, co może być sprzeczne z ewolucyjną skłonnością do akceptacji
hierarchii. Konflikty mogą się pojawić, gdy jednostki odczuwają
niesprawiedliwość lub brak równości w społeczeństwie.
3. **Podziw dla siły:**
- Współczesne społeczeństwa promują wartości takie jak empatia, współpraca
i pokojowe rozwiązywanie konfliktów, podczas gdy ewolucyjna tendencja do
podziwu dla siły może prowadzić do przychylności wobec zachowań
agresywnych lub dominujących, co może stanowić zagrożenie dla pokoju
społecznego.
4. **Solidarna współpraca w ramach wspólnoty:**
- Chociaż solidarna współpraca była kluczowa dla przetrwania ludzkich
społeczności w przeszłości, współczesne społeczeństwa często promują bardziej
zindywidualizowane podejście do życia. Może to prowadzić do konfliktów
między oczekiwaniami indywidualnymi a potrzebami wspólnoty.
5. **Lęk przed obcymi:**
- Ewolucyjny lęk przed obcymi, który miał znaczenie dla przetrwania w
warunkach pierwotnych, może być sprzeczny z wartościami tolerancji,
otwartości i wielokulturowości promowanymi we współczesnym
społeczeństwie. To może prowadzić do konfliktów między różnymi grupami
społecznymi.
Współczesne społeczeństwa muszą się więc zmierzyć z wyzwaniami
wynikającymi z tego zderzenia, starając się znaleźć równowagę między
ewolucyjnymi tendencjami a oczekiwaniami kulturowymi. Edukacja, dialog
międzykulturowy oraz rozwój umiejętności komunikacyjnych i empatii mogą
być kluczowe dla pokojowego współistnienia różnych grup społecznych oraz
zapobiegania konfliktom opartym na atawistycznych potrzebach.
 Wykład 6
Koncepcja etyczna Kanta:
Koncepcja etyczna Immanuela Kanta jest jedną z najbardziej wpływowych teorii
etycznych w historii filozofii. Kantianizm, jak nazywana jest ta koncepcja, opiera
się na centralnym pojęciu obowiązku moralnego wynikającego z imperatywu
kategorycznego.
Kant uważał, że moralność nie powinna być oparta na skutkach naszych działań
ani na naszych pragnieniach czy uczuciach, ale na racjonalnym rozumowaniu.
Dla niego to, co jest moralne, wynika z naszego obowiązku postępowania
zgodnie z uniwersalnymi zasadami, które są nakładane przez naszą rozumność.

Dwa fundamenty cywilizacji zachodu:

Immanuel Kant jest w rzeczywistości jednym z filozofów, którzy bardzo
wyraźnie opowiadali się za tymi dwoma fundamentami cywilizacji zachodniej
bez konieczności odwoływania się do objawienia religijnego. W jego filozofii
moralnej można dostrzec argumenty, które stanowią racjonalne uzasadnienie
dla obiektywnej różnicy między dobrem a złem oraz dla równości wszystkich
ludzi.
1. **Obiektywna różnica między dobrem a złem**:
Kant uważał, że moralność powinna być oparta na imperatywie kategorycznym,
czyli zasadzie, według której należy postępować tak, aby nasze działania mogły
stanowić podstawę dla ogólnej zasady moralnej. To oznacza, że istnieją pewne
zasady moralne, które mają uniwersalne znaczenie i nie mogą być naruszane
bez utraty ich skuteczności. Przykładem takiej zasady jest zakaz kłamstwa - Kant
uważał, że nie jest moralnie dopuszczalne kłamać, ponieważ gdyby wszyscy
kłamali, to instytucja mówienia prawdy straciłaby swoje znaczenie. Dlatego też,
Kant argumentuje na rzecz istnienia obiektywnych norm moralnych, które
wyznaczają różnicę między dobrem a złem, niezależnie od indywidualnych
preferencji czy kontekstu społecznego.
2. **Równość wszystkich ludzi**:
Kant w swojej filozofii moralności kładł duży nacisk na godność i autonomię
jednostki. Według jego koncepcji, każdy człowiek ma wartość intrynseczną i nie
może być traktowany jedynie jako środek do osiągnięcia celu. To oznacza, że
niezależnie od różnic w statusie społecznym, majątku czy zdolnościach, każdy
człowiek powinien być traktowany z szacunkiem i równością wobec prawa.
Kant argumentował, że jednostki powinny być traktowane jako autonomiczne
istoty zdolne do samodzielnego myślenia i podejmowania decyzji moralnych, co
prowadzi do konieczności równego traktowania wszystkich ludzi.

W związku z powyższym, Kant udowadniał obiektywną różnicę między dobrem

a złem oraz równość wszystkich ludzi na podstawie racjonalnego rozumowania,
niekoniecznie odwołując się do zewnętrznych autorytetów czy objawienia
religijnego. Jego filozofia moralności zapewniała więc solidne podstawy dla tych
dwóch fundamentalnych wartości cywilizacji zachodniej.

Jak uzasadnić różnicę dobro – zło

bez odwoływania się do objawienia, własnego interesu,
prawa siły czy konwencji kulturowej?

Uzasadnienie różnicy między dobrem a złem bez odwoływania się do

objawienia, własnego interesu, prawa siły czy konwencji kulturowej może być
oparte na racjonalnym rozumowaniu i uniwersalnych zasadach moralnych. Oto
kilka sposobów, w jaki można to zrobić:
1. **Argument racjonalności**:
Można argumentować, że istnieje obiektywny sens moralny, który jest
zrozumiały przez racjonalne istoty ludzkie. Poprzez analizę konsekwencji
działań i ich wpływu na dobro wspólne, można dowieść, że niektóre działania są
intrinsycznie dobre (np. działania oparte na szacunku dla godności ludzkiej),
podczas gdy inne są intrinsycznie złe (np. działania, które powodują cierpienie
lub naruszają prawa jednostki).
2. **Imperatyw kategoryczny Kanta**: Kantianizm proponuje, że moralność
wynika z imperatywu kategorycznego, który nakazuje postępować zgodnie z
zasadami, które można by zastosować w sposób uniwersalny. Można
argumentować, że niektóre zasady moralne są konieczne ze względu na sam
fakt bycia racjonalną istotą, niezależnie od kontekstu czy konwencji
społecznych.
3. **Teoria konsekwencji**: Według tej teorii, ocenia się moralność działań na
podstawie ich konsekwencji. Działania, które przynoszą najwięcej dobra lub
minimalizują cierpienie, można uznać za moralnie dobre, podczas gdy te, które
powodują cierpienie lub ograniczają wolność, można uznać za moralnie złe.
4. **Koncepcja społecznego umówienia**: Można argumentować, że istnieją
pewne wartości i zasady moralne, które wynikają z umów społecznych
zawartych przez ludzi w celu zapewnienia wspólnego dobra i stabilności
społecznej. Te wartości i zasady mogą być uzasadnione nie przez własny interes
czy prawa siły, ale przez wspólną zgodę i racjonalną analizę potrzeb
społecznych.

Poprzez wykorzystanie tych i innych filozoficznych podejść, można uzasadnić

różnicę między dobrem a złem w sposób, który nie opiera się na objawieniu,
własnym interesie, prawie siły czy konwencji kulturowej, lecz raczej na
racjonalnym rozumowaniu i uniwersalnych zasadach moralnych.

Kant o różnicy dobro – zło:

Immanuel Kant był jednym z najbardziej znanych filozofów, którzy opracowali
koncepcję różnicy między dobrem a złem w kontekście swojego imperatywu
kategorycznego oraz koncepcji jednostki jako zarówno prawodawcy, jak i
poddanego. Poniżej przedstawiam krótkie omówienie tych punktów:

Imperatyw kategoryczny: Kant definiuje imperatyw kategoryczny jako zasadę

moralną, która nakazuje postępować w określony sposób bez względu na
indywidualne pragnienia czy kontekst sytuacyjny. Oznacza to, że moralność nie
opiera się na skutkach naszych działań, lecz na ich zgodności z pewnymi
uniwersalnymi zasadami. W kontekście różnicy między dobrem a złem, Kant
argumentuje, że moralne działanie to takie, które można by zastosować jako
ogólną zasadę dla wszystkich ludzi w podobnej sytuacji. Na przykład, jeśli ktoś
kłamie, to nie tylko czyni coś złego, ale postępuje w sposób, który nie może być
podstawą dla ogólnej zasady moralnej, ponieważ gdyby wszyscy kłamali, to
instytucja mówienia prawdy straciłaby swoje znaczenie.
Jednostka jako prawodawca i poddany: Kant uważał, że jednostka jest zarówno
prawodawcą, jak i poddanym w kontekście moralności. Oznacza to, że każda
osoba ma obowiązek postępować zgodnie z zasadami, które może samodzielnie
uznać za moralnie ważne, jednocześnie szanując prawa innych osób. Jednostka
musi postępować zgodnie z nakazami moralnymi, których sam udziela sobie na
podstawie swojego rozumu, nie poddając się jedynie swoim pragnieniom czy
impulsom. Jednocześnie musi szanować podobne prawo moralne uznawane
przez inne osoby.

Test uniwersalności: Kant proponuje test uniwersalności jako sposób

sprawdzania moralności naszych działań. Możemy zapytać siebie: "Czy mogę
chcieć, aby wszyscy postępowali zgodnie z taką samą zasadą?" Jeśli odpowiedź
brzmi "tak", to nasze działanie jest moralnie uzasadnione. Jeśli jednak nie
chcielibyśmy, aby wszyscy postępowali w ten sposób, to nasze działanie nie jest
moralnie poprawne. Ten test pomaga nam ocenić, czy nasze działania są
zgodne z imperatywem kategorycznym i czy mogą być uznane za uniwersalnie
moralne.

Podsumowując, Kant analizując różnicę między dobrem a złem, odwołuje się do

swojego imperatywu kategorycznego, koncepcji jednostki jako zarówno
prawodawcy, jak i poddanego moralności oraz testu uniwersalności, aby ustalić,
czy działania są moralnie uzasadnione. Te koncepcje pomagają mu uzasadnić
obiektywną różnicę między dobrem a złem, niezależnie od indywidualnych
preferencji czy kontekstu społecznego.

Kant o dobrym prawie:

Kantowska koncepcja dobrego prawa opiera się na idei umowy społecznej,
która różni się od tradycyjnych koncepcji, takich jak u Hobbesa czy Rousseau.
Kant wierzył, że prawo powinno być ustanowione na podstawie zgodności z
wolą wszystkich ludzi, opierając się na zasadzie powszechności i uniwersalizmu
moralnego. Nie jest to jednak koncepcja demokratyczna w tradycyjnym sensie.
1. **Kantowska koncepcja umowy społecznej**: Według Kanta, umowa
społeczna nie jest faktyczną historyczną transakcją między jednostkami, lecz
raczej abstrakcyjnym postulatem. Ludzie w stanie natury, zdaniem Kanta, są
równi i wolni, a przestrzeganie prawa nie jest narzucone z zewnątrz, lecz jest
rezultatem ich własnej racjonalności. W koncepcji Kantowskiej, umowa
społeczna zakłada, że wszyscy ludzie, jako racjonalne istoty, zgadzają się na
pewne prawa i obowiązki, które są niezbędne do zapewnienia pokoju i
sprawiedliwości społecznej. Władza państwowa powinna być ustanowiona w
celu egzekwowania tych praw i obowiązków, a jej legitymacja pochodzi z zgody
wszystkich obywateli na tę umowę społeczną.
2. **Współczesne próby uniwersalizacji koncepcji politycznych**: Teoria
sprawiedliwości Johna Rawlsa jest jednym z przykładów współczesnej próby
uniwersalizacji koncepcji politycznych. Rawls proponuje ideę "wstępnie
sprawiedliwego stanu" (original position), w którym ludzie decydują o zasadach
sprawiedliwości, nie wiedząc o swoim położeniu w społeczeństwie, swoich
zdolnościach czy preferencjach. W tej sytuacji, argumentuje Rawls, ludzie
wybraliby zasady, które zapewniają równość podstawowych praw i wolności dla
wszystkich, oraz które prowadzą do korzyści dla najmniej uprzywilejowanych
członków społeczeństwa (zasada różnicy). Ta koncepcja jest podobna do
kantowskiej w swoim dążeniu do uniwersalnych zasad sprawiedliwości
opartych na racjonalności ludzkiej i równości wszystkich jednostek.

W obu tych podejściach, zarówno u Kanta, jak i u Rawlsa, istnieje dążenie do

stworzenia systemu politycznego, który opiera się na uniwersalnych zasadach
moralnych, a nie na przypadkowych lub kulturowych normach. Chociaż
koncepcje te mogą się różnić w szczegółach, mają wspólny cel - stworzenie
sprawiedliwego społeczeństwa opartego na wolności, równości i godności
wszystkich jednostek.

Jak uzasadnić równość między ludźmi:

Istnieje kilka argumentów, które można wykorzystać do uzasadnienia równości
ludzkiej, w tym równości godności między ludźmi. Poniżej przedstawiam kilka z
nich:
1. **Wspólny pochodzenie i natura ludzka**: Można argumentować, że
wszyscy ludzie mają wspólne pochodzenie i naturę ludzką, co implikuje, że
wszystkie jednostki powinny być traktowane równo. Bez względu na różnice
kulturowe, społeczne czy indywidualne cechy, wszyscy ludzie mają podobne
potrzeby, pragnienia i zdolności, co stanowi podstawę dla równości ich
godności.
2. **Racjonalność i autonomia**: Ludzie posiadają zdolność do myślenia,
rozumowania i podejmowania decyzji autonomicznie. Ta zdolność do
rozumowania sprawia, że wszystkie jednostki mają prawo do równego
traktowania i szacunku. Jako istoty zdolne do samodzielnego myślenia,
zasługują na równą godność i traktowanie.
3. **Uniwersalność zasad moralnych**: Wiele teorii etycznych, takich jak
kantianizm czy teoria sprawiedliwości Johna Rawlsa, opiera się na idei, że
zasady moralne powinny być uniwersalne i obowiązywać wszystkie jednostki
równo. Bez względu na różnice w sytuacji życiowej czy osobistych
preferencjach, zasady moralne powinny być stosowane w sposób, który
gwarantuje równość i sprawiedliwość dla wszystkich.
4. **Znaczenie godności ludzkiej**: Godność ludzka jest fundamentalnym
aspektem bycia człowiekiem. Wszyscy ludzie, jako istoty ludzkie, posiadają
niezbywalne prawa i wartość, która wymaga szacunku i równego traktowania
ze strony innych. Odmowa równości godności oznaczałaby negowanie tego
fundamentalnego aspektu bycia ludzkim.

Uzasadnienie równości godności między ludźmi opiera się więc na ideach

wspólnego pochodzenia i natury ludzkiej, racjonalności i autonomii jednostek,
uniwersalności zasad moralnych oraz znaczeniu godności ludzkiej. Te
argumenty podkreślają fundamentalną wartość każdej jednostki i konieczność
traktowania wszystkich ludzi równo i ze szacunkiem.

Kant o równości wszystkich ludzi:

Kantowska koncepcja równości wszystkich ludzi opiera się na jego
abstrakcyjnym myśleniu o człowieku jako podmiocie moralnym. Kant wierzył,
że ludzie są podmiotami moralnymi niezależnie od swoich konkretnych cech czy
okoliczności życiowych. Poniżej przedstawiam te elementy wraz z
niebezpieczeństwami wynikającymi z odrzucenia kategorii abstrakcyjnych w
myśleniu o człowieku:
1. **Abstrakcyjne myślenie o człowieku jako podmiocie moralnym**: Dla
Kanta, istota ludzka posiada godność niezależną od jej cech fizycznych czy
społecznych. Ludzie są racjonalnymi istotami zdolnymi do samodzielnego
rozumowania i podejmowania decyzji moralnych. Kant uważał, że to właśnie ta
racjonalność nadaje ludziom status podmiotów moralnych, które zasługują na
szacunek i równość wobec prawa.
2. **Niebezpieczeństwa odrzucenia kategorii abstrakcyjnych**: Kant ostrzegał
przed niebezpieczeństwami wynikającymi z ograniczania myślenia o człowieku
wyłącznie do kategorii empirycznych, czyli opierania się jedynie na konkretnych
cechach jednostek. Ograniczanie postrzegania człowieka do konkretnych cech
może prowadzić do dyskryminacji, nierówności społecznych oraz łamania praw
człowieka. Kant argumentował, że powinniśmy traktować ludzi jako "człowieka
abstrakcyjnego", czyli jako istoty posiadające racjonalność i godność,
niezależnie od ich konkretnej sytuacji czy cech.
3. **Człowiek abstrakcyjny jako podstawa praw człowieka, obywatela,
demokracji i równości wobec prawa**: Kantowska koncepcja "człowieka
abstrakcyjnego" stanowi podstawę dla uznania praw człowieka, obywatela,
demokracji oraz równości wobec prawa. Równość moralna i prawna wynika z
faktu, że każdy człowiek posiada tę samą racjonalność i godność, co oznacza, że
wszyscy powinni być traktowani z szacunkiem i równością wobec prawa.

W ten sposób, Kant argumentuje na rzecz równości wszystkich ludzi poprzez

abstrakcyjne myślenie o człowieku jako podmiocie moralnym, co przeciwdziała
niebezpieczeństwom płynącym z ograniczania postrzegania ludzi wyłącznie do
kategorii empirycznych. Ta koncepcja stanowi fundament dla uznania praw
człowieka, demokracji oraz równości wobec prawa.

Antropologia Kanta:
Antropologia Immanuela Kanta odznacza się pewnym pesymizmem oraz
refleksją nad naturą ludzką. Poniżej przedstawiam główne elementy tej
antropologii, wraz z uwzględnieniem pesymizmu antropologicznego i wad
człowieka:
1. **Pesymizm antropologiczny**: Kant wyraża pewien pesymizm co do natury
ludzkiej, porównując ją do "krzywego drzewa ludzkości". Uważał, że człowiek
potrzebuje kierownictwa, czyli "pana", aby kierować swoimi instynktami i
zapewnić porządek społeczny. Ta perspektywa sugeruje, że ludzkość sama z
siebie nie jest w stanie osiągnąć doskonałości moralnej czy społecznej i
potrzebuje zewnętrznej kontroli lub kierownictwa.
2. **Wady człowieka**: Kant identyfikował kilka wad ludzkiej natury, które
przyczyniają się do trudności w osiągnięciu postępu społecznego. Po pierwsze,
ludzkość jest nieprzystosowana do warunków przyrody, co oznacza, że ludzie
nie są doskonale przystosowani do środowiska naturalnego i muszą działać, aby
kontrolować i kształtować swoje środowisko. Po drugie, Kant wyróżniał pojęcie
"aspołecznej towarzyskości", które oznacza, że ludzie w naturalnym stanie są
skłonni do egoistycznych i konfliktowych zachowań. Jednak według Kanta, ta
aspołeczna towarzyskość może być także źródłem postępu, ponieważ konflikty
między jednostkami mogą prowadzić do rozwoju społeczeństwa poprzez
negocjacje, wymianę idei i współpracę.

Antropologia Kanta wyraża złożoną wizję ludzkiej natury, która zawiera

elementy pesymistyczne, ale także sugeruje możliwość postępu poprzez
odpowiednie zarządzanie i kierowanie ludzkimi instynktami oraz poprzez
wykorzystanie potencjału konfliktów do tworzenia społecznych rozwiązań i
innowacji.

Kantowski wzorzec osobowościowy:

Kantowski wzorzec osobowościowy, zwłaszcza w kontekście jego etyki
normatywnej, obejmuje kilka kluczowych elementów, w tym postulat
oświecenia i koncepcję retrybucyjnej kary. Poniżej przedstawiam te elementy:

1. **Postulat oświecenia**: Kant definiuje oświecenie jako "wyjście człowieka z

niepełnoletności, w którą popadł z własnej winy". Niepełnoletniość, w tym
kontekście, oznacza brak zdolności do myślenia niezależnie i wykorzystywania
własnego rozumu, zamiast polegania na cudzych poglądach czy autorytecie.
Kant argumentuje, że ludzie pozostają niepełnoletni z własnej winy, ponieważ
zgadzają się na intelektualną opiekę i kierownictwo innych, zamiast
samodzielnie myśleć i rozstrzygać kwestie moralne. Tę niepełnoletniość Kant
przypisuje lenistwu i tchórzostwu jednostki, która unika odpowiedzialności za
własne rozumowanie i decyzje moralne.
2. **Retrybucyjna koncepcja kary**: Kant opowiada się za koncepcją kary jako
wyrazu sprawiedliwości, która ma być adekwatną odpłatą za przestępstwo.
Kara powinna być wymierzona zgodnie z zasadą równości - "oko za oko, ząb za
ząb". Jednak Kant idzie nawet dalej, uważając karę za "hołd złożony
podmiotowości moralnej przestępcy". Oznacza to, że kara ma służyć nie tylko
odstraszaniu od popełniania przestępstw, ale także ukaraniu osoby za
naruszenie moralnego porządku i wyrażenie szacunku dla jej zdolności do
samodzielnego rozumowania i wyboru.

Kantowski wzorzec osobowościowy podkreśla więc konieczność wyjścia

człowieka z niepełnoletniości poprzez samodzielne myślenie i odpowiedzialne
podejmowanie decyzji moralnych. Jednocześnie, w jego koncepcji kary,
widoczne są elementy sprawiedliwości oraz szacunku dla podmiotowości
moralnej jednostki, nawet w momencie wymierzania sankcji za popełnione
przestępstwo.

Postulaty praktyczne:
Postulaty praktyczne Kantowskiej filozofii moralności obejmują dwa kluczowe
aspekty: poparcie dla wolności słowa oraz posłuszeństwo prawu. Poniżej
przedstawiam te postulaty wraz z ich interpretacją:
1. **Za wolnością słowa ("publiczny użytek z rozumu")**: Kant broni wolności
słowa jako fundamentalnej wartości moralnej, co wyraża się w jego koncepcji
"publicznego użytku z rozumu". Według Kanta, ludzie powinni mieć prawo do
swobodnego wyrażania swoich poglądów i przekonań, a także do krytyki i
dyskusji na temat różnych kwestii publicznych. Odrzuca on paternalistyczne
podejście, które ograniczałoby wolność jednostki w imię jej własnego dobra.
Paternalizm, czyli ingerencja w wolność jednostki dla jej własnego dobra, jest
przez Kanta krytykowany jako najgorsza forma despotyzmu, ponieważ narusza
autonomię i godność jednostki.
2. **Za posłuszeństwem prawu ("prywatny użytek z rozumu")**: Kant równie
mocno podkreśla konieczność posłuszeństwa prawu, co wyraża się w jego
koncepcji "prywatnego użytku z rozumu". Według niego, ludzie powinni
przestrzegać prawa jako wyrazu woli zbiorowej i zabezpieczenia praw i
wolności innych jednostek. Kant podkreśla legalizm, czyli przestrzeganie prawa
niezależnie od indywidualnych preferencji czy opinii. Bunt przeciwko prawu jest
przez niego uznawany za najcięższą zbrodnię, ponieważ narusza porządek
społeczny i sprawiedliwość.

W ten sposób, postulaty praktyczne Kanta wyrażają równowagę między

wolnością jednostki a posłuszeństwem prawu. Obrona wolności słowa pozwala
jednostce na swobodne wyrażanie swoich poglądów i przekonań, podczas gdy
posłuszeństwo prawu zapewnia społeczeństwu porządek i sprawiedliwość.
Obydwa te postulaty są kluczowymi elementami jego filozofii moralności, która
dąży do równowagi między autonomią jednostki a zasadami moralnymi
obowiązującymi w społeczeństwie.
 Wykład 8
Nietzsche – poglądy:
Friedrich Nietzsche (1844-1900) był niemieckim filozofem, którego myśl jest
głęboko zakorzeniona w krytyce tradycyjnych systemów wartości i metafizyki.
Poglądy Nietzschego często są interpretowane jako kontrowersyjne i
wyzwolone, co sprawia, że jest jednym z najbardziej wpływowych myślicieli w
historii filozofii.
Jego koncepcja "woli mocy" jest centralna dla jego filozofii. Nietzsche nie
traktuje jej dosłownie jako siły fizycznej, ale raczej jako metaforyczny koncept
oznaczający wewnętrzną siłę życiową, pragnienie rozwoju i ekspansji. Ta "wola
mocy" przejawia się w dążeniu do dominacji, twórczości, pragnieniu zwycięstwa
oraz witalności życia. Jest to idea, która kontrastuje z chrześcijańskim koncepcją
ascetyzmu i wstrzemięźliwości, a także idealizmem Platonizmu.
Nietzsche był także zafascynowany grecką kulturą antyczną, zwłaszcza sofistami
takimi jak Kallikles i Trazymach, którzy krytykowali racjonalizm i idealizm
metafizyczny Sokratesa i Platona. Podobnie jak oni, Nietzsche podkreślał
znaczenie życia zmysłowego i witalności, odrzucając abstrakcyjne pojęcia i idee,
które odrywają ludzi od ich pierwotnej natury.
Nietzsche również inspirował się filozofią Arthura Schopenhauera, zwłaszcza
jego koncepcją woli jako głównej siły napędowej wszechświata. Jednak
Nietzsche odrzucił pesymistyczne wnioski Schopenhauera i zamiast tego
skoncentrował się na afirmacji życia i jego witalnej energii.
Ważnym elementem myśli Nietzschego jest też idea "przełamania" (niem.
Übermensch), która polega na przekroczeniu konwencjonalnych norm i
wartości, aby osiągnąć pełnię jednostkowego potencjału. To dążenie do stania
się kimś ponad ludzkimi ograniczeniami i konwencjami, aby osiągnąć
prawdziwe wypełnienie.
W sumie, Nietzsche był filozofem, który eksponował kult życia, potęgę woli oraz
znaczenie walki i ekspansji jako fundamentalne elementy ludzkiej egzystencji.
Jego prace miały ogromny wpływ na filozofię, literaturę, psychologię i inne
dziedziny nauki, kontynuując inspirację i dyskusje do dnia dzisiejszego.
Nietzsche – cytaty:
Oto kilka cytatów Nietzschego, które odnoszą się do jego kultu życia i koncepcji
"woli mocy":
"Samo życie uważam za instynkt wzrostu, trwania, gromadzenia energii, mocy:
gdzie nie ma woli mocy, jest upadek."
"Na pierwszy plan wysuwa się uczucie pełni, mocy szukającej ujścia, szczęście
wielkiej energii, świadomość bogactwa, które mogłoby obdarowywać i
rozdawać."
"Bywa, że człowiek szlachetny pomaga nieszczęśliwemu, ale nigdy lub raczej
nigdy z litości; raczej pod naporem, zrodzonym przez nadmiar mocy."
Te cytaty podkreślają znaczenie życiowej energii, siły woli i aktywnego
uczestnictwa w życiu, co stanowi kluczowe elementy koncepcji Nietzschego
dotyczącej kultu życia i "woli mocy".

Cytaty cd.
Oto cytat Nietzschego, który odnosi się do jego krytyki koncepcji wolnej woli i
afirmacji losu:
"Dzisiaj nie mamy już żadnej litości dla pojęcia 'wolnej woli': aż nazbyt dobrze
wiemy, czym ono jest – najbardziej nieczystą sztuczką teologów, służącą temu,
aby ludzkość uczynić 'odpowiedzialną' w ich znaczeniu, to znaczy od nich
zależną. [...] Przedstawiono ludzi jako 'wolnych', by móc ich sądzić i karać – by
mogli stać się winnymi: w konsekwencji, musiano pomyśleć każde działanie
jako chciane, a źródło każdego działania jako leżące w świadomości."
W tym cytacie Nietzsche wyraża swoje poglądy na temat pojęcia wolnej woli
jako narzędzia kontroli społecznej, manipulacji i sposobu na narzucenie
ludzkości poczucia odpowiedzialności wobec teologicznych norm i wartości.
Odrzuca on ideę, że ludzkie działania są całkowicie swobodne i wynikają z
wewnętrznej wolności wyboru, zamiast tego sugeruje, że często są one
determinowane przez zewnętrzne czynniki, w tym przez środowisko społeczne,
kulturowe i biologiczne.
Poglądy cd.
Oto krótka charakterystyka poglądów Nietzschego dotyczących krytyki religii i
etyki normatywnej:
Krytyka religii: Nietzsche był zdecydowanym krytykiem religii, szczególnie
chrześcijaństwa. W swoim słynnym stwierdzeniu "Bóg umarł" Nietzsche nie
dosłownie oznaczał, że Bóg kiedykolwiek istniał i teraz umarł, ale raczej wyrażał
koniec dawnych wartości i idei religijnych jako podstawy moralności i sensu
życia. Uważał religię za przejaw słabości i ucieczkę od życia, opartą na fantazji i
iluzji. Zamiast tego, Nietzsche zachęcał do akceptacji rzeczywistości ziemskiej i
odwagi stawienia czoła życiu bez oparcia się na nadnaturalnych instytucjach.
Krytyka absolutyzmu etycznego: Nietzsche odrzucał ideę absolutnych wartości,
takich jak prawda czy dobro. Uważał, że wszelkie próby ustalenia absolutnych
norm moralnych prowadzą do nihilizmu, który oznacza odrzucenie wszelkich
wartości. Nietzsche był immoralistą w sensie, że negował istnienie
obiektywnych, absolutnych kategorii moralnych. Dla niego, moralność jest
względna, tworzona przez jednostki i społeczeństwa, a nie narzucona przez
obiektywne instancje czy bóstwa.
Indywidualizm moralny: Nietzsche wierzył, że każda jednostka powinna stać się
źródłem własnych wartości. Zamiast podporządkowywać się obowiązującym
normom społecznym czy religijnym, jednostka powinna samodzielnie
kształtować swoje życie i określać własne cele. Dla Nietzschego, interes
jednostki powinien być miarą dobra, a nie zewnętrzne kryteria moralne
narzucane przez społeczeństwo czy religię.
Podsumowując, Nietzsche w swoich poglądach krytykował zarówno religię, jak i
absolutne normy moralne, zachęcając jednostki do samodzielnego myślenia i
kreowania własnej moralności opartej na odwadze i autentyczności życia.

Cytaty cd.
Oto cytat Nietzschego, który odnosi się do jego poglądu na człowieka jako
miarę wartości:
"Człowiek szlachetnego pokroju odczuwa siebie jako miarę wartości, nie uważa
za konieczne szukać aprobaty, sądzi według zasady, 'co przynosi mi szkodę, jest
samo w sobie szkodliwe', ma świadomość tego, że to on jest tym, co w ogóle
nadaje godność rzeczom, że jest wartościotwórczy. Wszystko, co w sobie
rozpoznaje, traktuje z szacunkiem: tego rodzaju moralność jest
samogloryfikacją."
W tym cytacie Nietzsche opisuje człowieka szlachetnego pokroju jako
jednostkę, która samodzielnie określa swoją wartość i moralność, niezależnie
od zewnętrznych norm czy aprobaty społecznej. Taka osoba nie jest zależna od
ocen innych i kieruje się własnym poczuciem wartości. Jednocześnie, Nietzsche
podkreśla, że taka postawa wymaga świadomości swojej roli jako
wartościotwórcy oraz szacunku dla samego siebie i innych. To podejście do
moralności Nietzsche określa jako samogloryfikację, czyli wywyższanie samego
siebie poprzez autentyczność i niezależność od zewnętrznych kryteriów.

Poglądy cd.
Nietzsche wyraził ostre zastrzeżenia wobec chrześcijaństwa, krytykując jego
etykę jako wyraz "moralności niewolniczej". W jego koncepcji, moralność
chrześcijańska promuje wartości, które uznaje za ograniczające dla wyrażenia
sił witalnych człowieka.
Termin "moralność niewolnicza" odnosi się do postawy moralnej, która jest
internalizowana poprzez nakazy i wyrzuty sumienia, a jej podstawowym celem
jest kontrola i ujarzmienie ludzkiej natury. Nietzsche wierzył, że taka moralność
ogranicza ekspresję ludzkiej woli mocy, dążącej do ekspansji, kreatywności i
odwagi. Chrześcijańska etyka promuje ascezę, rezygnację z własnych pragnień
oraz podporządkowanie się woli Boga czy społeczności, co Nietzsche postrzegał
jako działanie na szkodę potencjału jednostki.
Ponadto, Nietzsche krytykował altruizm i ideę poświęcenia się, które są
kluczowymi elementami chrześcijańskiej moralności. Odrzucił wzorce moralne
oparte na cierpieniu, a także podkreślał negatywny wpływ pokory, skromności,
cierpliwości i uprzejmości na rozwój jednostki. Nietzsche argumentował, że te
cechy promują podporządkowanie i słabość, co prowadzi do wyniszczenia siły
życiowej jednostki.
W konkluzji, Nietzsche dokonał radykalnej krytyki chrześcijańskiej moralności,
uznając ją za ograniczającą i destrukcyjną dla ludzkiej egzystencji. Jego poglądy
były kontrowersyjne, ale wywarły głęboki wpływ na filozofię moralności i
rozumienie natury ludzkiej w kulturze zachodniej.
Cytaty cd.
Oto cytaty Nietzschego dotyczące jego krytyki chrześcijaństwa i potrzeby
"przewartościowania wartości":
"Chrześcijaństwo stanęło po stronie tego wszystkiego, co słabe, niskie,
niewydarzone, uczyniło ideał ze sprzeciwu wobec samozachowawczych
instynktów właściwych silnemu życiu."
W tym cytacie Nietzsche wyraża swoje przekonanie, że chrześcijaństwo
promuje wartości, które faworyzują słabość i niskie instynkty, a nie siłę życiową
i ekspansję jednostki. Chrześcijaństwo, według Nietzschego, dokonuje
negatywnej oceny naturalnych instynktów i dążeń jednostki, stawiając je w
opozycji do wartości chrześcijańskich.
"Potępiam chrześcijaństwo, wnoszę przeciw Kościołowi chrześcijańskiemu
najstraszniejsze ze wszystkich oskarżeń […]. Kościół chrześcijański nie zostawia
niczego w stanie nienaruszonym przez zepsucie, z każdej wartości uczynił
bezwartość."
Tutaj Nietzsche jasno wyraża swoją głęboką krytykę chrześcijaństwa, uważając
je za przyczynę moralnego upadku. Uważa, że Kościół chrześcijański dokonał
odwrócenia wartości, czyniąc cnoty i cechy pożądane przez niego samego za
bezwartościowe, podważając tym samym naturalną hierarchię wartości.
Te cytaty ukazują głęboką krytykę Nietzschego wobec chrześcijaństwa i jego
postulat przewartościowania dotychczasowych norm i wartości, aby
przeciwdziałać dominacji instytucji religijnych nad jednostką oraz przywrócić
życiową siłę i ekspresję.

Cytaty cd.
Nietzsche używa silnych, obrazowych słów, aby wyrazić swoją krytykę
chrześcijaństwa:
"Pasożytnictwo jako jedyna praktyka Kościoła; z jego ideami anemii i 'świętości'
wysysającymi wszelką krew, wszelką miłość, wszelką nadzieję życia [...]."
W tym cytacie Nietzsche porównuje Kościół do pasożyta, który wyciąga
życiodajne substancje z ciała społeczeństwa. Stwierdza, że idee chrześcijańskie
osłabiają życie, pozbawiając je energii i pasji, a także kochających relacji i
nadziei.
"Krzyż jako znak rozpoznawczy sprzysiężenia [...] przeciw zdrowiu, pięknu,
świetności, dzielności, duchowi, dobroci serca, przeciw samemu życiu."
W tej części Nietzsche przedstawia krzyż jako symbol sprzysiężenia przeciwko
wartościom życiowym, takim jak zdrowie, piękno i duchowość. Sugeruje, że
chrześcijaństwo, zamiast podnosić i inspirować, staje się przeszkodą dla
rozwoju jednostki i jej pełni.

Cytaty cd.
Oto cytat Nietzschego, który krytykuje chrześcijański altruizm:
"Zwykło się nazywać chrześcijaństwo etyką litości. Litość […] działa depresyjnie.
Kto współczuje, traci energię. Litość zwiększa i zwielokrotnia jeszcze ubytki siły,
jakie odejmuje życiu już samo cierpienie. Przez litość cierpienie staje się
zaraźliwe. Litość przekreśla na ogół prawo rozwoju, które jest prawem selekcji.
Zachowuje to, co dojrzało do upadku, działa na korzyść wydziedziczonych i
skazańców życiowych, zatrzymując przy życiu mnogość wszelkiego rodzaju
niewydarzonych tworów."
W tym cytacie Nietzsche podkreśla negatywny wpływ litości, którą uważa za
jedną z głównych zasad chrześcijańskiego altruizmu. Twierdzi, że współczucie
osłabia jednostkę, pochłaniając jej energię i zwiększając cierpienie. Nietzsche
argumentuje, że litość zaprzecza prawu naturalnej selekcji, które powinno
kierować życiem, ponieważ zachowuje słabe jednostki i powstrzymuje proces
ewolucji przez eliminację niewydarzonych tworów.
Cytat ten ukazuje głęboką krytykę Nietzschego wobec chrześcijańskiego
altruizmu, uznając go za działanie na szkodę naturalnego porządku życia i
rozwoju jednostki.
Poglądy cd.
Nietzsche rozwijał koncepcję resentymentu jako jednego z głównych efektów
"moralności niewolniczej", która dominuje w społeczeństwie. Oto kilka
kluczowych punktów jego poglądów na ten temat:
Resentyment jako konsekwencja "moralności niewolniczej": Nietzsche uważał,
że moralność chrześcijańska, oparta na wartościach altruizmu i poświęcenia,
faworyzuje jednostki słabe i podporządkowane (niewolników), prowadząc do
rozwoju resentymentu wobec tych, którzy posiadają większą siłę i wolność
(panów).
Zazdrość, żal i nienawiść niewolników wobec panów: Resentyment manifestuje
się jako uczucia zazdrości, żalu i nienawiści niewolników wobec tych, którzy
mają więcej, żyją lepiej i nie podporządkowują się normom etycznym
narzucanym przez społeczeństwo. Panowie są postrzegani jako źródło
niesprawiedliwości i ucisku, co budzi negatywne emocje u niewolników.
Tworzenie "fałszywej" moralności: Nietzsche twierdził, że niewolnicy skrywają
swoje negatywne emocje poprzez stworzenie "fałszywej" moralności, która
wywyższa ich słabość jako cnotę, jednocześnie piętnując siłę i pewność siebie
panów jako grzech lub występek. Ta odwrócona moralność jest wynikiem
resentymentu i służy jako narzędzie kontroli nad panami poprzez moralne
osądzenie ich działań.
Podsumowując, Nietzsche uważał, że resentyment jest produktem moralności
niewolniczej, która generuje negatywne emocje u tych, którzy się nią kierują,
prowadząc do tworzenia fałszywej moralności, która umacnia ich pozycję jako
słabych jednostek i potępia siłę i wolność panów.

Cytaty cd.
Oto cytat Nietzschego, który dotyczy jego koncepcji resentymentu i jego
związku z chrześcijaństwem:
"Chrześcijaństwo na podłożu urazy chorych skierowało instynkt przeciw
zdrowym, przeciw zdrowiu. Wszystko, co świetne, dumne, zuchwałe, a
zwłaszcza piękno kłuje ich w oczy i uszy. Bóg ukrzyżowany – czy wciąż jeszcze
nie pojmuje się straszliwości ukrytego sensu tego symbolu? – Wszystko, co
cierpi, wszystko, co wisi na krzyżu, jest boskie."
W tym cytacie Nietzsche krytykuje chrześcijaństwo za promowanie
resentymentu poprzez odwrócenie wartości. Chrześcijaństwo, według niego,
wywodzi się z urazy chorych wobec zdrowych i odwraca instynkt życiowy
przeciwko zdrowiu. To, co jest piękne, dumne i zuchwałe, jest przez nich
potępiane, ponieważ przypomina im o ich własnej słabości i cierpieniu.
Symbol Boga ukrzyżowanego jest dla Nietzschego wyrazem głębszego sensu,
który zamyka w sobie odwrócenie wartości. W chrześcijańskiej koncepcji
krzyża, cierpienie i ofiara są uznawane za boskie, co stanowi wyraz
resentymentu wobec tych, którzy nie doświadczają tego samego stopnia
cierpienia. Dla Nietzschego, taka odwrócona koncepcja moralności jest
sprzeczna z naturalnym porządkiem życia i prowadzi do deprecjonowania
wartości zdrowia, siły i piękna.

Poglądy cd.
Nietzsche wyrażał pochwałę "moralności panów" jako przeciwieństwa
"moralności niewolników". Oto główne punkty jego poglądów na ten temat:
Pochwała "moralności panów": Nietzsche chwalił "moralność panów" jako
moralność opartą na siłę, władzę i autonomię jednostki. Ta moralność stawia
jednostkę w centrum, a dobrem jest wszystko, co sprzyja ekspansji i realizacji
jej celów, wspiera siłę jednostki oraz wzmacnia "wolę mocy" człowieka.
Dobre życie jako wzmacnianie tężyzny człowieka: Według Nietzschego, dobre
życie polega na ciągłym wzmacnianiu tężyzny człowieka. Obejmuje to
pokonywanie przeszkód, aktywny udział w walce oraz osiąganie zwycięstw. W
tej perspektywie życie staje się areną, na której jednostka może rozwijać swoją
siłę i potencjał.
Złe jest wszystko, co osłabia "wolę mocy": W moralności panów, złe, godne
pogardy, "nieudane" i brzydkie jest wszystko, co osłabia "wolę mocy". Oznacza
to, że bycie słabym, tchórzliwym czy podporządkowanym jest uznawane za
negatywne i godne potępienia. Jednostka powinna dążyć do wzmacniania
swojej woli i siły, aby osiągnąć pełnię życia.
Podsumowując, Nietzsche pochwala "moralność panów" jako moralność opartą
na siłę i autonomię jednostki, gdzie dobre życie polega na wzmacnianiu tężyzny
człowieka poprzez walkę i zwycięstwo, a złe jest wszystko, co osłabia "wolę
mocy".

Cytaty cd.
Oto cytat Nietzschego, który opisuje moralność "panów":
"Pogardę budzi tchórz, człowiek bojaźliwy, myślący o wąsko pojętej
użyteczności; podobnie też człowiek nieufny, pozbawiony otwartego
spojrzenia, upokarzający się, z psią uległością pozwalający się znieważać,
żebrzący pochlebca, a przede wszystkim kłamca. Człowiek szlachetny szanuje w
sobie władcę, a także tego, kto panuje nad samym sobą, kto […] z ochotą
spełnia stawiane sobie surowe i twarde wymagania i chyli czoła przed
wszystkim, co surowe i twarde."
W tym cytacie Nietzsche opisuje cechy, które budzą pogardę w moralności
"panów" oraz cechy, które są szanowane jako szlachetne. Według Nietzschego,
tchórzostwo, bojaźliwość, brak ufności, uległość, żebractwo pochwał oraz
kłamstwo są cechami, które prowadzą do pogardy. Natomiast człowiek
szlachetny szanuje w sobie władcę, czyli osobę, która ma kontrolę nad sobą i
jest gotowa spełniać surowe i twarde wymagania, a także szanuje te same
cechy u innych.

Cytaty cd.
Oto cytat Nietzschego, gloryfikujący pierwotną, dziką naturę i barbarzyństwo:
"Radosne potwory, które może po okropnym szeregu mordów, podpaleń,
zgwałceń i znęcań się odchodzą z junactwem i równowagą duchową, jakby
spełnili jeno psotę uczniacką, w przekonaniu, że poeci znów na długo będą
mieli co opiewać i sławić. Na dnie wszystkich tych ras dostojnych nie należy
przeoczać drapieżcy, tej wspaniałej, za zdobyczą i zwycięstwem lubieżnie
węszącej, płowej bestyi [...] To właśnie rasy dostojne pozostawiły pojęcie
»Barbarzyńca« na wszystkich śladach swojego pochodu."
W tym cytacie Nietzsche opisuje pierwotną, dziką naturę jako coś
gloryfikowanego. Opisuje ludzi jako "radosne potwory", którzy wiodą brutalne
życie pełne mordów, podpaleń, zgwałceń i znęcań się, ale robią to z pewnego
rodzaju junactwem i równowagą duchową. Nietzsche sugeruje, że ta dzika
natura ludzka jest źródłem inspiracji dla poetów i artystów, którzy znajdują w
niej motyw do opiewania i sławienia.
Dodatkowo, Nietzsche podkreśla rolę drapieżcy jako symbolu pierwotnej siły i
żądzy zdobycia i zwycięstwa. Drapieżca opisuje jako "wspaniałą bestię", która
żąda dla siebie zdobyczy i triumfu. Nietzsche sugeruje, że to właśnie te dzikie i
dostojne rasy pozostawiły pojęcie "Barbarzyńca" na wszystkich śladach swojego
pochodu, co sugeruje, że barbarzyństwo było naturalnym stanem tych ras i
miało pozytywną wartość w ich rozwoju i ewolucji.

Poglądy cd.
Nietzsche używa terminu "ostatni ludzie" w swoich pismach, aby opisać pewien
typ jednostek i ich wartości, które są dla niego niegodne podziwu. Oto
kluczowe punkty jego poglądów na ten temat:
Etyka filozofa oparta na "duszy tymotejskiej": Nietzsche odwołuje się tu do
Platona, aby podkreślić, że jego własna etyka jest zakorzeniona w koncepcji
"duszy tymotejskiej". Oznacza to preferowanie woli, ambicji i dążenia do
doskonałości nad pragnieniami materialnymi i zmysłowymi.
Odrzucenie etyki opartej na "duszy pożądliwej": Nietzsche krytykuje etykę
opartą na "duszy pożądliwej", czyli na pragnieniach zmysłowych i materialnych.
Uważa, że jest to niższy rodzaj wartości, który prowadzi do stagnacji i
ograniczenia jednostki.
"Ostatni ludzie" jako uosobienie etyki opartej na "duszy pożądliwej": W
Nietzscheowskim kontekście "ostatni ludzie" to ci, którzy preferują wygodę,
bezpieczeństwo i spokój ponad ambicją, walką i dążeniem do doskonałości. Są
to jednostki, które unikają ryzyka i poszukiwania głębszego sensu życia.
Pogarda filozofa wobec "ostatnich ludzi": Nietzsche opisuje "ostatnich ludzi" z
pogardą, uważając ich za pozbawionych pasji i życiowej siły. Jego filozofia
podkreśla potrzebę odwagi, ambicji i twórczego działania, co jest całkowicie
przeciwstawne wartościom "ostatnich ludzi".
Podsumowując, Nietzsche używa koncepcji "ostatnich ludzi", aby opisać
jednostki, które uznaje za pozbawione wartości i ambicji, a jego własna filozofia
stawia sobie za cel przeciwstawienie się takiemu życiu, promując odwagę,
walkę i dążenie do doskonałości.

Cytaty cd.
Oto cytat Nietzschego, krytykujący "ostatnich ludzi":
"Ziemia się skurczyła, a po niej skacze ostatni człowiek, który wszystko
zdrabnia. Rodzaj jego jest nie do wytępienia, jako pchła ziemna; ostatni
człowiek żyje najdłużej. Opuścili okolice, gdzie życie twarde było: gdyż ciepła
potrzeba […] Ostatni człowiek baczy troskliwie na siebie […]. Pracuje się jeszcze,
gdyż praca jest rozrywką. Dba się jednak o to, by ta rozrywka nie stała się zbyt
uciążliwa. Sprzeczają się jeszcze, lecz godzą się niebawem, gdyż niezgoda psuje
żołądek. Ma się swą przyjemnostkę na dzień i swą przyjemnostkę na czas nocy;
lecz zdrowie ceni się nade wszystko."
W tym cytacie Nietzsche obrazuje "ostatnich ludzi" jako jednostki, które
prowadzą monotonne, pozbawione pasji życie, skoncentrowane na prostych,
codziennych przyjemnościach i unikające wszelkich wyzwań czy konfliktów.
Twierdzi, że ci ludzie unikają trudnych sytuacji i obszarów życia, gdzie trzeba
byłoby walczyć i ryzykować. Dla nich najważniejsze jest utrzymanie własnego
komfortu i zdrowia, unikanie konfliktów, a praca staje się jedynie formą
rozrywki. Ta krytyka jest wyrazem Nietzscheowskiej pogardy dla tych, którzy
unikają trudności i dążą jedynie do komfortu i bezpieczeństwa.

Cytaty cd.
Oto cytat Nietzschego, krytykujący Zachód, kapitalizm i demokrację:
"Żadnego pasterza, sama trzoda! Każdy jest równy, każdy chce działu równego.
Kto inaczej czuje, idzie dobrowolnie do domu obłąkanych."
W tym cytacie Nietzsche wyraża swoją krytykę wobec egalitaryzmu i
demokracji, które według niego prowadzą do spłycenia i zrównania jednostek.
Poprzez metaforę "żadnego pasterza, sama trzoda", Nietzsche odnosi się do
braku naturalnych przywódców i elit, co prowadzi do masowego spłycenia i
uśrednienia społeczeństwa. Wyraża przekonanie, że w takim społeczeństwie
każdy pragnie jedynie równego podziału i równości, a ci, którzy odczuwają się
inaczej, są uznawani za szalonych lub obłąkanych i nie pasują do
mainstreamowej narracji.

Poglądy cd.
Nietzsche wprowadził koncepcję "nadczłowieka" jako centralny element swojej
filozofii. Oto kluczowe punkty jego poglądów na ten temat:
Wzniesienie się ponad ludzką kondycję: Nietzsche wierzył, że człowiek powinien
dążyć do przekroczenia swoich ludzkich ograniczeń i wznieść się ponad swoją
obecną kondycję. "Nadczłowiek" to idea doskonałości, która przekracza
wszelkie ludzkie bariery i osiąga wyższy stan istnienia.
Ewolucja ku epoce nadczłowieka: Nietzsche wierzył, że ludzkość może osiągnąć
epokę "nadczłowieka", w której jednostki osiągną pełnię swojego potencjału i
stworzą nową, wyższą formę życia. Jest to proces ewolucyjny, w którym
ludzkość dąży do doskonałości poprzez samodoskonalenie i przezwyciężanie
ludzkich słabości.
Pokonanie samego siebie: Nietzsche uważał, że człowiek musi pokonać samego
siebie, aby osiągnąć stan nadczłowieka. Oznacza to przekroczenie ograniczeń,
obalanie utartych norm i wartości oraz rozwijanie potencjału jednostki.
Odrzucenie przez "ostatnich ludzi": Nietzsche krytykował "ostatnich ludzi" za
ich brak chęci do zmiany i rozwoju. Uważał, że "ostatni ludzie" są zbyt
przywiązani do swoich wygodnych, przyziemnych życiowych celów i nie chcą
zniknąć, aby zrobić miejsce dla nadczłowieka. W tym kontekście, "ostatni
ludzie" reprezentują stagnację i zaniechanie dążenia do wyższych wartości i
celów.
Podsumowując, Nietzsche wierzył w ideał "nadczłowieka" jako doskonałej
formy istnienia, do której człowiek może dążyć poprzez przekroczenie samego
siebie i dążenie do doskonałości. Jednakże, aby osiągnąć ten stan, jednostki
muszą odważyć się zerwać z utartymi schematami myślenia i gotowość do
podjęcia wyzwań rozwoju osobistego.
 Wykład 9
Arystoteles, cel życia:
Doktryna Arystotelesa dotycząca nadrzędnego celu ludzkiego życia jest znana
jako eudajmonia, co często tłumaczone jest jako "szczęście" lub "dobrostan".
Arystoteles definiuje eudajmonię jako stan osiągany przez praktykowanie cnoty
i realizowanie swojego potencjału jako istoty ludzkiej. Nie jest to jedynie
chwilowe uczucie przyjemności, ale raczej głęboki, trwały stan zadowolenia z
całości życia, który wynika z harmonijnego funkcjonowania jako jednostka
społeczna i moralna.
Warto zauważyć, że Arystoteles nie rozumiał szczęścia jako subiektywnego
uczucia przyjemności czy ekstazy, lecz raczej jako rezultat prowadzenia życia w
sposób zgodny z wartościami moralnymi, osiągania celów zgodnych z naszą
naturą oraz realizowania swojego potencjału. Dla Arystotelesa, szczęście było
więc raczej celem życia opartym na życiu w zgodzie z cnotami i doskonałością
moralną.

Jak osiągnąć odpowiedni stan według Arystotelesa:

Arystoteles uważał, że osiągnięcie eudajmonii, czyli szczęścia, wymaga
właściwego stosunku do tych dóbr, które zależą od nas, jak również do tych,
które są poza naszym bezpośrednim wpływem. Oto kilka kluczowych punktów,
które Arystoteles podnosił dotyczące osiągnięcia szczęścia:
Cnoty moralne: Arystoteles uważał, że praktykowanie cnoty moralnych jest
kluczowe dla osiągnięcia szczęścia. Cnoty takie jak mądrość, umiarkowanie,
odwaga i sprawiedliwość są fundamentalne dla harmonijnego życia
społecznego i osobistego.
Rozwój potencjału: Osiągnięcie szczęścia wymaga również realizacji naszego
potencjału jako istot ludzkich. Arystoteles uważał, że ludzie osiągają szczęście
poprzez rozwijanie swoich umiejętności, zdobywanie wiedzy i realizację swoich
pasji.
Relacje społeczne: Wartościowe relacje społeczne również są istotne dla
szczęścia. Arystoteles podkreślał znaczenie przyjaźni opartej na wzajemnym
szacunku, zaufaniu i wsparciu.
Zdrowy styl życia: Chociaż zdrowie nie zawsze zależy od nas, to jednak
podejmowanie odpowiednich działań mających na celu dbanie o zdrowie
fizyczne i psychiczne jest istotne dla osiągnięcia szczęścia.
Umiar w dążeniach materialnych: Arystoteles ostrzegał przed nadmiernym
przywiązaniem do dóbr materialnych, takich jak bogactwo czy władza. Choć te
dobra mogą przyczynić się do naszego komfortu, nie są one kluczowymi
czynnikami decydującymi o szczęściu.

Dwa nurty greckiej filozofii życia:

Rzeczywiście, grecka filozofia życia prezentowała różnorodne podejścia do
kwestii szczęścia i dobrego życia. Podział na ascetyzm (reprezentowany przez
cyników i stoików) oraz hedonizm (reprezentowany przez cyrenaików i
epikurejczyków) to dwa skrajnie różne nurtury, które różniły się w swoich
poglądach na to, jak osiągnąć szczęście i zadowolenie. Oto ich kluczowe cechy:
**I. Ascetyzm (cynicy, stoicy):**
- **Powściągnięcie pragnień:** Cynicy i stoicy uważali, że kluczem do
osiągnięcia szczęścia jest powstrzymywanie się od nadmiernych pragnień i
przymusów zewnętrznych. Wierzyli, że osiągnięcie spokoju umysłu i wolności
sprowadza się do kontroli nad swoimi własnymi reakcjami i pragnieniami.
- **Uniezależnienie się od otoczenia:** Ascetyczny styl życia zakładał
uniezależnienie się od zewnętrznych warunków, takich jak bogactwo, władza
czy przyjemności, i skupienie się na rozwijaniu wewnętrznej siły i spokoju.

**II. Hedonizm (cyrenaicy, epikurejczycy):**

- **Maksymalizacja przyjemności:** Hedonizm zakładał, że celem życia jest
maksymalizacja przyjemności i minimalizacja cierpienia. Cyrenaicy uważali, że
należy wykorzystać każdą okazję do doświadczania przyjemności, nawet
kosztem innych. Natomiast epikurejczycy wskazywali na to, że należy unikać
nadmiernych przyjemności, ale nadal dążyć do doznawania rozkoszy
umiarkowanej.
- **Unikanie cierpienia:** Hedonizm dążył do unikania cierpienia, zarówno
fizycznego, jak i psychicznego, jako przeciwnika przyjemności.
Obydwa nurty miały swoje zalety i ograniczenia oraz wywarły wpływ na rozwój
myśli filozoficznej. Ascetyzm skupiał się na dążeniu do wewnętrznego spokoju i
niezależności, podczas gdy hedonizm kładł nacisk na doznawanie przyjemności
jako głównego źródła szczęścia.

Tradycje etyczne:
Tak, te dwie odpowiedzi na pytanie o najlepsze życie zapoczątkowały dwie
kluczowe tradycje etyczne, które kontynuowały swój rozwój aż do czasów
współczesnych. Oto krótka charakterystyka tych tradycji:
**1. Stoicyzm:**
- Stoicyzm, zainspirowany m.in. myślą stoików takich jak Zenon z Kition czy
Epiktet, kontynuował tradycję ascetyczną.
- Wierzył w dążenie do doskonałości moralnej poprzez powstrzymywanie się
od nadmiernych pragnień, kontrolę nad emocjami i akceptację nieuniknionych
wydarzeń.
- Stoicyzm kładł nacisk na rozwój wewnętrznej siły i spokoju w obliczu trudności
życiowych oraz na życie zgodne z naturą.
**2. Epikureizm:**
- Epikureizm, wywodzący się z filozofii Epikura, kontynuował tradycję
hedonistyczną, ale w sposób bardziej umiarkowany i rafinowany niż pierwotne
podejście cyrenaików.
- Epikurejczycy wierzyli, że celem życia jest osiągnięcie przyjemności poprzez
umiar i unikanie nadmiernych pragnień oraz cierpienia fizycznego i
psychicznego.
Obie te tradycje etyczne miały wpływ na dalszy rozwój filozofii moralnej i miały
znaczący wpływ na myśl filozoficzną aż do czasów współczesnych. Stoicyzm, ze
swoim naciskiem na siłę wewnętrzną i postawę akceptacji, nadal inspirował
różne dziedziny życia, takie jak psychologia i samorozwój. Epikureizm, z jego
betonowaniem umiaru i przyjemności życia, także odnalazł swoje miejsce
dyskusji nad dobrem życia i szczęściem. Obydwa te nurty etyczne w różnych
formach są nadal badane i stosowane w dzisiejszej filozofii i psychologii.

Etyka ascetyzmu:
Etyka ascetyzmu, reprezentowana przez cyników, miała swoje korzenie w
postaci filozofii życia, która kładła nacisk na prostotę, cnotę oraz niezależność
od dóbr materialnych i konwencji społecznych. Oto główne cechy etyki
cyników, jaką prezentowali Antystenes z Aten i Diogenes z Synopy:
1. **Cnota etyczna jako najważniejsze dobro:** Cynicy uważali, że celem życia
jest praktykowanie cnoty etycznej, która pozwala osiągnąć szczęście i
wewnętrzny spokój. Cnota, taka jak męstwo, sprawiedliwość i umiarkowanie,
była według nich kluczowym aspektem życia moralnego.
2. **Pozostałe dobra obojętne:** Cynicy uważali, że większość dóbr
materialnych i konwencji społecznych jest obojętna w kontekście życia
moralnego. Bogactwo, sława czy status społeczny nie miały dla nich wartości w
porównaniu do cnoty.
3. **Apologia natury i krytyka kultury:** Cynicy często krytykowali konwencje
społeczne, takie jak małżeństwo, nierówności społeczne czy instytucja
niewolnictwa. Opowiadali się za życiem zgodnym z naturą, wolnym od
sztucznych ograniczeń i konwencji.
4. **Krytyka hedonizmu:** Cynicy ostro krytykowali hedonistyczne podejście
do życia, które stawiało na maksymalizację przyjemności i unikanie cierpienia.
Uważali, że nadmierny pęd za przyjemnościami prowadzi do zniewolenia i
braku wolności.
5. **Postulat zobojętnienia na dobra zewnętrzne:** Cynicy głosili postawę
apatii, czyli obojętności, wobec dóbr zewnętrznych. Zalecali dążenie do
niezależności i niezależności wewnętrznej poprzez odrzucenie przywiązań do
materialnych dóbr i konwencji społecznych.
6. **Sokrates jako wzór mędrca:** Cynicy często odwoływali się do Sokratesa
jako wzoru mędrca, który kładł nacisk na rozwój moralny i życie zgodne z
własnymi przekonaniami, niezależnie od obyczajów społecznych czy nacisków
zewnętrznych.
Etyka cyników była w swojej istocie radykalna i prowokacyjna, dążąc do
wyzwolenia jednostki od konwencji społecznych i zewnętrznych przymusów,
aby osiągnąć autentyczność i wolność wewnętrzną poprzez praktykowanie
cnoty etycznej.

Narodziny filozofii cierpienia:

Rozwój filozofii cierpienia, szczególnie w kontekście chrześcijaństwa, faktycznie
wprowadził nowy wymiar do myślenia o ludzkim doświadczeniu cierpienia i
jego znaczeniu. Oto kilka kluczowych punktów dotyczących tego zagadnienia:
1. **Chrystus jako wzorzec cierpienia:** Chrześcijaństwo głosiło naukę o
cierpieniu jako integralnej części ludzkiego doświadczenia, częściowo
inspirowaną cierpieniem Jezusa Chrystusa, który cierpiał i umarł na krzyżu dla
zbawienia ludzkości.
2. **Cierpienie jako próba wiary:** Chrześcijaństwo podkreślało, że cierpienie
może być postrzegane jako próba wiary, która umożliwia wzmocnienie relacji z
Bogiem i wzrost duchowy.
3. **Eschatologiczny wymiar cierpienia:** Chrześcijaństwo wprowadziło
koncepcję życia po śmierci, co oznacza, że cierpienie na ziemi może być
inwestycją w przyszłe szczęście i nagrodę w wieczności.
4. **Cierpienie jako sposób zbawienia:** W chrześcijaństwie cierpienie często
jest postrzegane jako sposób na oczyszczenie z grzechu oraz nauczanie pokory,
cierpliwości i miłości bliźniego.
5. **Wartość cierpienia w kontekście moralnym:** Chrześcijaństwo podkreśla,
że cierpienie może prowadzić do moralnego wzrostu i doskonałości poprzez
przezwyciężanie trudności i prób.

W rezultacie, filozofia cierpienia w chrześcijaństwie wyznacza nowe podejście

do rozumienia roli i znaczenia cierpienia w ludzkim życiu, widząc je nie tylko
jako negatywne doświadczenie, ale także jako potencjalne źródło duchowego
rozwoju i zbawienia.
Św. Augustyn:
Święty Augustyn, jeden z najważniejszych teologów i filozofów chrześcijańskich,
był głęboko zakorzeniony w tradycji filozoficznej i duchowej, która kształtowała
wczesnośredniowieczne myślenie. Oto kilka kluczowych punktów dotyczących
jego podejścia do ciała i pożądania:
1. **Mistyczne objawienie i nawrócenie:** Święty Augustyn znany jest przede
wszystkim z silnego osobistego doświadczenia nawrócenia, które opisał w
swoich "Wyznaniach". Mistyczne przeżycia, które poprzedziły jego nawrócenie,
miały decydujący wpływ na jego dalsze myślenie.
2. **Pogarda wobec ciała i pożądliwości:** Augustyn w swoich późniejszych
pracach wyrażał często pogardę wobec cielesnych pragnień i ziemskich uciech.
Uważał, że pożądanie cielesne jest jednym z głównych czynników oddalających
człowieka od Boga i prowadzących do grzechu.
3. **Ciała w niebie wolne od pożądliwości:** Augustyn głosił naukę o życiu
wiecznym, w którym ciała zbawionych będą wolne od wszelkich cielesnych
pragnień i niedoskonałości. W wizji nieba, ciało ludzkie będzie poddane
duchowej transformacji i odrodzone w boskiej chwale.
4. **Duchowe dążenie do doskonałości:** Augustyn zachęcał do duchowej
ascezy i umartwienia, które miały pomóc w opanowaniu cielesnych pragnień i
osiągnięciu doskonałości moralnej. Uważał, że tylko poprzez oczyszczenie się z
pożądania można zbliżyć się do Boga i osiągnąć wieczne zbawienie.

Warto zauważyć, że choć Augustyn wyrażał krytyczne podejście do pożądania

cielesnego, to nie oznaczało to całkowitego odrzucenia ciała czy negacji jego
wartości. Jego nauki skupiały się raczej na podkreślaniu konieczności
podporządkowania ziemskich pragnień wyższym duchowym celom i
doskonałości moralnej.

Blaise Pascal:
Blaise Pascal, francuski matematyk, fizyk, filozof i teolog, był postacią niezwykle
wszechstronną, a jego myśl obejmowała zarówno zagadnienia naukowe, jak i
duchowe. Oto kilka kluczowych punktów dotyczących jego filozofii życia:
Mistyczne objawienie i rezygnacja z nauki: Pascal doświadczył mistycznego
nawrócenia i porzucił swoją wcześniejszą karierę naukową na rzecz
poświęcenia się teologii i filozofii. Uważał, że prawdziwa mądrość i szczęście
można osiągnąć tylko poprzez głęboką duchową refleksję i relację z Bogiem.
Nędza ludzka i ograniczenia rozumu: Pascal podkreślał nędzę ludzkiego bytu
oraz ograniczenia poznawcze ludzkiego rozumu. Jego słynna myśl o "dwóch
nieskończonościach" ukazywała ludzkie życie jako pomiędzy nieskończonością
wszechświata a nieskończonością wieczności, co prowadziło do uczucia
niepewności i zagubienia.
Panowanie nad uczuciami i oswajanie cierpienia: Pascal zachęcał do panowania
nad emocjami i oswajania cierpienia poprzez umocnienie duszy. W jego myśli
umacnianie się duchowe i moralne było kluczowym aspektem osiągnięcia
prawdziwego życiowego szczęścia.
Przygotowanie do śmierci: Pascal używał metafory celi więziennej, aby opisać
ludzkie życie jako czas przygotowania do śmierci. Uważał, że człowiek powinien
żyć świadomie swojej nietrwałości i przygotowywać się na spotkanie z Bogiem
poprzez życie w zgodzie z jego wolą.
W ten sposób, Pascal prezentował swoją filozofię życia jako dążenie do
duchowego wzrostu i przygotowania się na spotkanie z transcendentem
poprzez umocnienie ducha, panowanie nad emocjami oraz głęboką refleksję
nad nędzą i ograniczeniami ludzkiego bytu.

Simone Weil:
Simone Weil, francuska filozofka i mistyczka, wniosła znaczący wkład w
refleksję nad naturą człowieka, cierpieniem i duchowym życiem. Oto kilka
kluczowych punktów dotyczących jej filozofii życia:
1. **Filozofia życia, życie jako filozofia:** Weil żyła zgodnie z przekonaniami
filozoficznymi, traktując swoje życie jako inkarnację swoich idei. Jej praktyka
życiowa była konsekwentną realizacją jej filozoficznych przekonań.
2. **Radykalizm przekonań:** Simone Weil była znana z radykalizmu swoich
przekonań i konsekwentnej wierności zasadom, które wyznawała. Nie bała się
wyrażać swoich przekonań nawet wobec opozycji społecznej czy politycznej.
3. **Apologia cierpienia jako ćwiczenia duchowego:** Weil prezentowała
cierpienie jako środek do duchowego wzrostu i zbawienia. Uważała, że
cierpienie może być sposobem na doświadczenie głębszej jedności z Bogiem i
zrozumienie ludzkiej kondycji.
4. **Hart ducha i pokora w modlitwie:** Weil wskazywała, że hart ducha jest
niezbędny w praktykowaniu modlitwy, a pokora oraz świadomość własnej
nędzy są kluczowe w kontakcie z Bogiem. Modlitwa dla niej była sposobem na
zjednoczenie się z Boską rzeczywistością.
5. **Chęć „zniknięcia” ze świata:** Simone Weil wyrażała pragnienie
"zniknięcia" ze świata materialnego i doświadczenia jedności z
transcendentem. Jej mistyczne pragnienie opierało się na dążeniu do
połączenia się z absolutem i transcendencją.
Poprzez swoje życie i pisma, Simone Weil inspirowała wielu do refleksji nad
istotą cierpienia, duchowego wzrostu oraz relacji z Bogiem. Jej filozofia życia
była związana z poszukiwaniem głębokiej duchowej prawdy i autentyczności w
kontaktach z Boską rzeczywistością.

Arystyp z Cyreny:
Arystyp z Cyreny i jego szkoła cyrenaików reprezentowali nurt hedonistyczny w
starożytnej filozofii. Oto kilka kluczowych cech ich doktryny:
1. **Porzucenie nauk Sokratesa:** Arystyp, choć był uczniem Sokratesa,
odszedł od nauk mistrza, skupiając się na poszukiwaniu przyjemności jako
głównego celem życia, zamiast moralnej doskonałości czy wiedzy.
2. **Cenienie wygodnego życia:** Arystyp cenił wygodne życie i często
pobierał pieniądze za udzielanie nauk, co w oczach niektórych krytyków mogło
być uznane za sprzeczne z etyką filozoficzną.
3. **Doznania zmysłowe jako pewne:** Według Arystypa i cyrenaików,
doznania zmysłowe były pewne i łatwo dostępne, w przeciwieństwie do wiedzy
o świecie czy wartościach, które mogą być niejasne i trudne do osiągnięcia.
4. **Przyjemność jako jedyny cel życia:** Cyrenaicy uznawali przyjemność za
jedyny cel życia, a więc za dobro w najwyższym stopniu. Dążenie do
maksymalizacji przyjemności i unikanie cierpienia było głównym motywem ich
postępowania.
5. **Równość przyjemności:** Arystyp i jego szkoła uważali, że wszystkie
przyjemności są równoważne i różnią się tylko intensywnością, nie zaś jakością.
W związku z tym nie wyróżniali wyższych czy niższych form przyjemności.
W ten sposób, Arystyp z Cyreny i jego uczniowie propagowali hedonistyczną
filozofię życia, w której głównym celem było dążenie do przyjemności i unikanie
cierpienia, przy jednoczesnym braku zainteresowania moralną doskonałością
czy transcendentalnymi wartościami. Ich nauki były kontrowersyjne i stanowiły
wyzwanie dla tradycyjnych norm etycznych w starożytnym świecie greckim.
 Wykład 10
Arystyp cytat:
To jest cytat Arystypa z Cyreny, starożytnego greckiego filozofa, który skupiał
się na etyce hedonistycznej. Oto pełny cytat:
„Przyjemność różni się od przyjemności tylko tym, że jedna od drugiej jest
przyjemniejsza.”

Epikur:
Dokładnie, Epikur był greckim filozofem żyjącym w IV i III wieku p.n.e., który
założył własną szkołę w Atenach, znana jako "ogród Epikura" lub "szkoła
epikurejska". Oto kilka faktów na temat jego filozofii i życia:
1. **Ogród Epikura**: Epikur założył swój własny ogród w Atenach, który stał
się głównym miejscem spotkań dla jego uczniów i zwolenników. W tym
ogrodzie prowadził dyskusje filozoficzne i nauczanie.
2. **Hedonizm w złagodzonej postaci**: Choć Epikur był hedonistą, jego
podejście do hedonizmu różniło się od bardziej radykalnych wersji. Podkreślał
on przyjemności długoterminowe i duchowe, zamiast jedynie przyjemności
cielesnych. Dążył do osiągnięcia stanu spokoju i zadowolenia poprzez
umiarkowanie i racjonalne podejście do życia.
3. **Proste życie i drobne przyjemności**: Epikur propagował prostotę życia i
czerpanie przyjemności z prostych, codziennych doświadczeń. Wierzył, że
prawdziwa radość życia tkwi w prostych przyjemnościach, takich jak spotkania z
przyjaciółmi, cieszenie się przyrodą i czerpanie satysfakcji z prostych
przyjemności życia.
4. **Dyskusje wśród przyjaciół**: Ogród Epikura był miejscem, gdzie ludzie
mogli swobodnie dyskutować na temat filozofii, życia i innych ważnych
tematów. Epikur uważał, że wartość prawdziwej przyjaźni i wzajemnego
wsparcia jest nieoceniona dla osiągnięcia szczęścia i zadowolenia.

Epikur i jego filozofia pozostawiły trwały wpływ na myśl zachodnią i kontynuują

inspirację dla wielu osób poszukujących spokoju i zadowolenia w życiu.
Nauczanie Epikura:
Dokładnie, nauczanie Epikura obejmowało wiele kluczowych punktów:
1. **Filozofia przyrody: materializm**: Epikur był materialistą i uważał, że cały
wszechświat składa się z materii, a nie z abstrakcyjnych sił lub idei. Wierzył, że
bogowie istnieją, ale są to istoty materialne, niezainteresowane życiem
ludzkim. Dusza ludzka była również traktowana jako materialna i śmiertelna.
2. **Życie doczesne jako jedyna dana rzeczywistość**: Epikur uważał, że jedyną
rzeczywistością, którą mamy, jest nasze życie na ziemi. Nie skupiał się na życiu
pozagrobowym czy metafizycznych koncepcjach, lecz na doświadczeniu życia tu
i teraz.
3. **Szczęście jako najwyższy cel życia**: Według Epikura, najważniejszym
celem życia było osiągnięcie szczęścia i zadowolenia. Szczęście było rozumiane
jako stan wolny od cierpienia i pełen przyjemności.
4. **Szczęście jako doznawanie przyjemności**: Epikur uważał, że szczęście
polega na doznawaniu przyjemności. Nie oznaczało to jednak pogoń za
chwilowymi przyjemnościami, lecz raczej osiągnięcie umiarkowanego stanu
spokoju i zadowolenia.
5. **Brak cierpienia jako warunek szczęścia**: Według Epikura, do osiągnięcia
szczęścia wystarcza brak cierpienia. Samo życie jest źródłem radości, a radość
jest wrodzona i dostępna dla każdego.
6. **Kult życia - epikureizm**: Epikur propagował kult życia i uważał, że ludzie
powinni cieszyć się życiem i doceniać jego drobne przyjemności. Epikureizm był
nazywany "sektą czcicieli życia", ponieważ skupiał się na radości i zadowoleniu z
bycia żywym.
To nauczanie wpłynęło na rozwój etyki hedonistycznej i nadal wywiera wpływ
na myśl filozoficzną oraz podejście do życia i szczęścia.
7. **Świadoma kalkulacja przyjemności**: Epikur zachęcał do racjonalnego
podejścia do doznawania przyjemności zewnętrznych. Zalecał świadomą
kalkulację, aby unikać nadmiernych przyjemności, które mogłyby prowadzić do
cierpienia w przyszłości. Również w doborze przyjemności należało brać pod
uwagę ich trwałość i wartość w długim terminie.
8. **Przyjemności wewnętrzne i duchowe**: Epikur uważał, że przyjemności
duchowe i wewnętrzne są lepsze niż przyjemności zewnętrzne, ponieważ są
mniej podatne na ryzyko niezadowolenia i cierpienia. Skupianie się na
wartościach duchowych, takich jak przyjaźń, wiedza i rozwój osobisty, przynosi
według niego większe zadowolenie.
9. **Racjonalny egoizm**: Epikur pochwalał racjonalny egoizm, co oznacza, że
ludzie powinni dbać o własne dobrostanie, ale w sposób rozważny i
przemyślany. Rozum ma pomagać w selekcjonowaniu przyjemności i
eliminowaniu tych, które mogą prowadzić do szkody dla jednostki w dłuższej
perspektywie czasowej.
10. **Eliminacja szkodliwych mniemań**: Epikur podkreślał znaczenie rozumu
w eliminacji szkodliwych przekonań i lęków, które mogą prowadzić do
cierpienia i niezadowolenia. Uważał, że rozum może pomóc jednostce w
radzeniu sobie z negatywnymi emocjami i myślami, a także w budowaniu
bardziej harmonijnego i satysfakcjonującego życia.
Poprzez te zasady, Epikur kierował swoich uczniów w poszukiwaniu trwałego
szczęścia i zadowolenia poprzez rozsądne wybory życiowe i dbałość o
dobrostan psychiczny oraz duchowy. Jego nauczanie kontynuuje inspirację dla
wielu osób poszukujących równowagi i harmonii w życiu.

Epikur cytaty:
Oto kilka cytatów Epikura, które podkreślają jego pochwałę przyjemności i
radości życia:
1. "Głównym składnikiem szczęścia, ale nie jedynym, jest radość życia."
2. "Życie jest dobrem, i to jedynym, jakie naprawdę na własność jest nam
dane."
3. "Cała nasza działalność zdąża do tego, aby uwolnić się od cierpienia i
niepokoju."
4. "Człowiek osiąga szczęście, jeśli potrafi z radością i przyjemnością przeżyć
każdy dzień."
5. "Przyjemność jest początkiem i celem życia szczęśliwego."
6. "Przyjemność życia jest absolutna i doskonała, by jej doświadczyć nie trzeba
wieczności."
Te cytaty oddają filozofię Epikura, która skupiała się na czerpaniu radości i
przyjemności z życia, podkreślając, że szczęście można osiągnąć poprzez
cieszenie się drobnymi przyjemnościami codzienności.
Te cytaty odzwierciedlają poglądy Epikura na cnotliwe życie oparte na
moralności i uczciwości oraz jego przekonanie o konieczności odrzucenia
niepokojących mniemań, które mogą zakłócać spokój umysłu. Ponadto,
podkreśla on jego filozoficzną postawę wobec śmierci, uważając, że strach
przed nią jest nieuzasadniony, gdyż śmierć nie dotyczy nas w momencie jej
zaistnienia.
Oto kolejna seria cytatów Epikura, które dotyczą cnoty, umiejętności
panowania nad potrzebami oraz akceptacji teraźniejszości:
14. "Cnota jako umiejętność racjonalnego panowania nad swoimi potrzebami i
najprostszego ich realizowania."
15. "Nie psuj tego, co obecne, pragnąc tego, czego nie ma, lecz uświadom
sobie, że o to, co masz teraz, kiedyś mogłeś się tylko modlić."
16. "Naturze nie należy zadawać gwałtu, lecz trzeba ją przekonywać; a
przekonamy ją, zaspokajając pragnienia konieczne i te pragnienia naturalne,
które nie przynoszą szkody, a zdecydowanie odrzucając pragnienia szkodliwe."
Te cytaty podkreślają znaczenie cnoty jako umiejętności racjonalnego podejścia
do swoich potrzeb oraz akceptacji teraźniejszości. Epikur zachęcał do
doceniania tego, co mamy w danym momencie i do zaspokajania potrzeb w
sposób umiarkowany i zgodny z naturą. Ponadto, podkreślał konieczność
odrzucania pragnień szkodliwych, które mogą prowadzić do cierpienia lub
szkody dla jednostki.
Oto kolejne cytaty Epikura dotyczące bogactwa, szczęścia oraz relacji między
nimi:
17. "Bogactwo nie jest ulgą w kłopotach - jest tylko zmianą kłopotów."
18. "Jeśli chcesz człowieka uszczęśliwić, nie dodawaj nic do tego, co posiada, ale
ujmuj mu kilka z jego życzeń."
19. "Wzbogacić się można, nie dodając nic do tego, co się ma, ale ujmując dużo
z tego, czego się potrzebuje."
20. "Jeżeli będziesz żył wedle swojej natury, nigdy nie będziesz biedny; jeżeli
wedle ludzkich mniemań - nigdy nie będziesz bogaty."
21. "Ktoś, kto tego, co posiada, nie uważa za największe bogactwo, będzie
nieszczęśliwy nawet, gdyby posiadł cały świat."
22. "Żyjąc o chlebie i wodzie, przyjemności ciała wywołują we mnie grozę,
gardzę luksusowymi rozkoszami, nie ze względu na nie, ale na niewygody z nimi
związane."
Te cytaty ukazują podejście Epikura do bogactwa i szczęścia. Podkreśla on, że
prawdziwe bogactwo nie polega na gromadzeniu dóbr materialnych, ale na
umiejętności cieszenia się z tego, co się ma i zadowoleniu z prostych
przyjemności życia. Epikur zachęcał do życia w zgodzie z własną naturą oraz do
niezależności od zewnętrznych okoliczności w dążeniu do szczęścia.
Oto dalsze cytaty Epikura dotyczące pochwały przyjaźni:
23. "Posiadanie przyjaciela czyni nasze życie naprawdę szczęśliwym."
24. "Przyjaźń jest chyba największym darem, jaki mądrość może ofiarować, aby
uczynić szczęśliwym całe życie."
Te cytaty podkreślają ogromne znaczenie, jakie Epikur przywiązywał do
przyjaźni. Uważał on, że relacje przyjacielskie są kluczowe dla osiągnięcia
prawdziwego szczęścia i pełni życia. Dla Epikura, przyjaźń była nie tylko ważną
wartością, ale także jednym z głównych źródeł radości i zadowolenia.

Adam Smith:
Adam Smith, szkocki filozof moralny z XVIII wieku, jest znany przede wszystkim
jako twórca ekonomii klasycznej i autor dzieła "Bogactwo narodów". Oto kilka
istotnych punktów dotyczących jego filozofii:
Egoizm jako naturalna cecha człowieka: Smith uważał, że ludzie działają
głównie z własnych interesów, co jest naturalną cechą ludzkiej natury. Nie była
to dla niego ocena moralna, ale obserwacja faktu.
Rehabilitacja egoizmu - argumentacja ekonomiczna: Smith w swojej teorii
ekonomicznej, opartej na wolnym rynku, argumentował, że dążenie jednostek
do zwiększania swojego bogactwa prowadzi do dobrobytu społecznego. Używał
metafory "niewidzialnej ręki rynku", aby opisać, jak rynek samoreguluje się
poprzez działania jednostek, dążących do zaspokajania własnych potrzeb, co
prowadzi do efektywnej alokacji zasobów i dobrobytu społecznego.
Rehabilitacja egoizmu - argumentacja teologiczna: Smith w swoich pracach
odnosił się również do argumentów teologicznych, sugerując, że nawet jeśli
ludzie działają z egoistycznych motywacji, to ich działania mogą być
prowadzone ku pożytkowi społeczeństwa zgodnie z "boskim planem". Innymi
słowy, nawet egoizm jednostek może przyczynić się do dobra ogółu, co jest
zgodne z intencją Bożą.
Adam Smith odegrał kluczową rolę w kształtowaniu współczesnej nauki
ekonomii, a jego prace miały znaczący wpływ na rozwój myśli ekonomicznej i
politycznej. Jednakże, jego poglądy na egoizm są często przedmiotem dyskusji i
interpretacji, a niektórzy krytycy zwracają uwagę na jego bardziej
zrównoważone podejście do roli egoizmu w życiu społecznym i gospodarczym.

Adam Smith cytaty:

Oto cytaty Adama Smitha, które ilustrują jego poglądy na rehabilitację egoizmu:
1. "Mając na celu swój własny interes człowiek często popiera interesy
społeczeństwa skuteczniej niż wtedy, gdy zamierza służyć im rzeczywiście."
2. "Nigdy nie zdarzyło mi się widzieć, aby wiele dobrego zdziałali ludzie, którzy
udawali, iż handlują dla dobra społecznego."
3. "Sytuacja natury ludzkiej byłaby szczególnie ciężka, gdyby te uczucia, które z
samej istoty naszego bytu winny wpływać na nasze postępowanie, nie okazały
się w żadnych okolicznościach cnotliwe, albo nie zasługiwały na szacunek i
pochwałę ze strony kogokolwiek."
Te cytaty podkreślają Smithowskie przekonanie, że dążenie do własnego
interesu niekoniecznie musi być moralnie potępiane, a wręcz może prowadzić
do pozytywnych rezultatów dla społeczeństwa. Smith wierzył, że ludzie często
bardziej efektywnie służą interesom społeczeństwa, gdy działają z myślą o
własnym interesie, niż gdy starają się bezpośrednio dążyć do dobra ogółu.
Oto kolejny cytat Adama Smitha:
"[Wykracza przeciw naturze, kto] rezerwując sfery niebieskie dla mnichów i
zakonników oraz tych, których postępowanie i słowa upodobniają ich do
mnichów i zakonników, skazał na piekło wszystkich bohaterów, mężów stanu,
prawodawców, wszystkich poetów i filozofów dawnych wieków; wszystkich
tych, którzy wynaleźli, ulepszyli i wyróżnili się w sztukach, służących
podtrzymaniu, wygodzie i upiększaniu życia ludzkiego; wszystkich wielkich
obrońców, nauczycieli i dobroczyńców ludzkości; wszystkich tych, którym nasze
naturalne poczucie tego, co zasługuje na pochwałę, powoduje przyznanie
najwyższej zasługi i najbardziej wzniosłych cnót."
Ten cytat ukazuje pogląd Smitha na rolę różnych zawodów i dziedzin w
społeczeństwie. Krytykuje on podejście, które uznaje tylko życie zakonne za
godne pochwały, ignorując wkład innych ludzi, takich jak bohaterowie,
mężowie stanu, artyści, naukowcy, nauczyciele czy filozofowie, którzy również
przyczyniają się do dobra ludzkości i zasługują na uznanie. Smith podkreśla
znaczenie różnorodnych dziedzin działalności ludzkiej i przekonuje, że wszyscy
ci, którzy przyczyniają się do dobra społeczeństwa, powinni być szanowani i
doceniani.

Ayn Rand
Ayn Rand, amerykańska filozofka XX wieku, była znana głównie jako twórczyni
filozofii obiektywizmu oraz jako autorka wielu powieści i eseistycznych dzieł, w
których promowała swoje idee. Oto kilka istotnych punktów dotyczących jej
filozofii:
1. **Szkoła etycznego egoizmu**: Rand głosiła, że egoizm jest cnotą i powinien
być podstawową zasadą postępowania każdego człowieka. Uważała, że każdy
powinien dążyć do realizacji swoich własnych celów i interesów.
2. **Życie jako najwyższa wartość**: Według Randa, głównym celem każdego
organizmu, w tym człowieka, jest przeżycie. Uważała życie za najwyższą
wartość i podstawę wszelkiej moralności.
3. **Egoizm a altruizm**: Rand twierdziła, że egoizm służy życiu, podczas gdy
altruizm jest szkodliwy, ponieważ nakłada jednostce obowiązek poświęcania
własnych interesów na rzecz innych.
4. **Oświecony egoizm**: Według Rand, egoizm powinien być oświecony i
racjonalny, uwzględniając wszystkie aspekty ludzkiego życia, takie jak starość,
choroby itp.
5. **Egoizm a moralność**: Dla Randa moralność powinna pomagać jednostce
w realizacji najwyższego celu, jakim jest życie, a nie stawiać przeszkody, jak robi
to etyka altruizmu.
6. **Oświecony egoizm a postępowanie**: Również podkreślała, że oświecony
egoizm zaleca naukę, uczciwą pracę i symetryczne relacje między ludźmi.
Filozofia Ayn Rand, zwłaszcza obiektywizm i egoizm, wywarła znaczący wpływ
na wiele dziedzin, w tym na filozofię, politykę, ekonomię i kulturę. Jej prace są
nadal przedmiotem dyskusji i kontrowersji.