Professional Documents
Culture Documents
E. Dubas - Rozwój Jako Kategoria Pojęciowa Andragogiki
E. Dubas - Rozwój Jako Kategoria Pojęciowa Andragogiki
najwyższy poziom rozwojowy we wszystkich moc w rozwoju, „Acta Universitatis Wratislavien- kich zmian struktury, tak pozytywnych, jak ») A. Wierciński: Antropologiczne ujęcie kul
sis", Wrocław 1932, s. 160; R. Urbański: Refleksje t u r y i ewolucji kulturowej (w): Wizje człowieka
jednocześnie wymiarach życia ludzkiego: bio i negatywnych, przechodzący przez względnie
nad etycznym paradygmatem andragogiki. „Oświa i społeczeństwa w teoriach i badaniach nauko
logicznym, psychologicznym, socjologicznym ta Dorosłych" nr 9/1986, s. 513—514. stałe fazy, oraz rozwój jako proces doskona
wych. Red. S. Nowak, Warszawa 1984, s. 69.
i kulturowym Tak pojmowana dorosłość nie 4) II. Griese: Socjalizacja czy wychowanie?, lenia, wzbogacania struktury i funkcji po 10) s t . G e r s t m a n n : Osobowość. Warszawa 1970,
„Wieś i Rolnictwo", nr 4/1984, s. 111. I n n e p r a c e przez zmiany ukierunkowane, zachodzące w s. 141.
tegoż autora na t e m a t socjalizacji dorosłych: określonych fazach 7 ). • 11) T. Tomaszewski: Rozwój wszechstronny
i) Związki rozwoju i samowychowania uitazał Ericachsenensocialisotion. Milnchen 1976; Sociall- i u k i e r u n k o w a n y . „Psychologia Wychowawcza"
S. Pacek w a r t y k u l e : „Dojrzałość do samowy sation im Erwachsenenalter. Etn Reader zur Ein- nr 3/1976, s. 306.
chowania". „Oświata Dorosłych", nr 8/1985, s. 477— jiihrung in ihre theoretischen und empirtschen •) K. Dąbrowski: Pasja rozwoju. Warszawa 1982, 12) Tamże, S. 324.
—482. Grundlagen. Weinheim und Basel 1979. s. 13. 13) J. Szczepański, op. cit., s. 70.
i) B. Suchodolski: Kim jest człowiek. Warsza 5) H. Griese: Socjalizacja czy wychowanie?, ") J. Szczepański: Konsumpcja a rozwój czło M) J. R e y k o w s k i : O rozwoju osobowości. „Psy
wa 1985, s. 43. op. cit., s. 112, wieka. Warszawa 1881, s, 70. chologia Wychowawcza", nr 3/1976.
590 591
nim, dobrym, wybitnym, a takie przyspie na określonego siebie. Odzwierciedla ludz
15
1
mi"* ). Człowiek zobowiązany jest przezwy uznania, osiągnięć, aktywności społecznej).
szonym i wszechstronnym ). Należy zwró kie marzenia o wewnętrznej wolności i au
ciężać swój cykl biologiczny, chcąc odróż Potrzeby te jednostka zaspokaja pełniąc licz
cić uwagę na umowność przyjętych norm tentyczności.
nić się od zwierząt. K. Dąbrowski wymie ne role społeczne, pojmowane jako obowiąz
rozwoju pozytywnego i negatywnego oraz
nia szereg wskaźników przekraczania tego ki, ale też i przywileje. Z tego punktu wi
oceny zmian rozwojowych jako regresyw-
cyklu przez człowieka: marzenia, asceza, po dzenia rozwój człowieka dorosłego jest bar
nych lub (progresywnych. Wystąpienie zmian Zakresy rozwoju. stawa ofiary, postawa twórcza, ryzyko, bun dzo intensywny, .gdyż dorosły pełni wiele
regresywnych w danej strukturze nie musi
ty przeciwko, nieokreślone depresje, zmien odpowiedzialnych i złożonych ról społecznych.
• oznaczać stagnacji czy regresu osobowości Rozwój człowieka może odbywać' się w ność nastrojów, prowokowanie warunków s s ). Wiele ról wymaga doskonalenia się w ich
jako całości. wielu zakresach, odpowiadających wymiarom
Dla prawidłowego przebiegu rozwoju bio pełnieniu przez całe życie (np. rola współ
W. Łukaszewski wyróżnia także rozwój na życia człowieka. H. Radlińska i A. Kamiń małżonka). Wiele ról ulega przeobrażeniom,
logicznego ważne są zabiegi pielęgnacyjno-
turalny, kierowany i spontaniczny. Rozwój ski spostrzegają człowieka jako istotę bio- zachowując jednak niezmienność swej istoty
-higieniczne i żywienie. Dla przezwyciężania
naturalny dokonuje się „dzięki aktywności -socjo-kulturową i w tych to wymiarach (np. role rodziców, dziadków), co pociąga za
zaś. biologicznych determinantów życia isto
- ludzkiej nie wychodzącej poza minimum ko realizującą .swe potrzeby, rozwijającą się 1B ). sobą konieczność zmian postaw i zachowań
tne są też oddziaływania wychowawcze oraz
niecznej ingerencji w bieg zdarzeń". Rozwój O rozwoju fizjologiczno-psychiczno-społecz- jednostki. Zmienność sytuacji życiowych zmu
aktywność samowychowawcza i samokształ
kierowany jest działaniem intencjonalnym, nym pisze M. Malicka 20 ). W literaturze wy sza jednostkę do ciągłego „czuwania" nad
ceniowa jednostki. Andragogika, a w szcze
zaawansowanym, w imię chęci wpływania szczególnia się też rozwój uczuciowy, reli pełnieniem roli, jeśli chce się dobrze funk
gólności geragogika powinna stwarzać czło
na własny rozwój. W przypadku, gdy jed gijny (E. Sujak), filozoficzny, moralny (K. cjonować w społeczeństwie i być przez nie
wiekowi szansę „przekraczania" progów bio
nostka nie myśli o tym, jaki wpływ na roz Dąbrowski), ekonomiczny (J. Szczepański), akceptowanym. Przez całe życie człowiek bie
logicznego starzenia się poprzez ukazywanie
wój osobowości wywiera jej określone dzia zawodowy (K. Czarnecki). Można by umow rze i daje, choć proporcje między tymi prze
innych, pozabiologicznych wartości życia.
łanie, mówi się o spontanicznym rozwoju nie ograniczyć rozwój człowieka do czterech jawami interakcji społecznych bywają różne
osobowości człowieka. Wydaje się, że ten głównych jego zakresów, odpowiadających Rozwój psychiczny człowieka dotyczy wszy
stkich procesów psychicznych: poznawczych, na przestrzeni całego cyklu życia. W doro
tor rozwoju jest dominujący i bardziej po czterem podstawowym wymiarom życia czło słości dominuje rola dającego, ściśle zwią
wszechny, a „dokonuje się niejako przy oka wieka — można więc mówić o rozwoju bio emocjonalnych i wolicjonalnych. W dorosło
ści ma charakter zmian jakościowych. Prze zana z rolą producenta, w starości utrzy
zji realizowania innych zamiarów" 1C ). logicznym, psychicznym, społecznym i kul muje się, że dominuje rola „biorcy", zwią
turowym. jawia się on w kontynuacji aktywności sa
Rozwój jest procesem, w wyniku którego mokształceniowej, w pracy nad swym cha zana z rolą konsumenta 2 4 ). Wydaje się jed
pojawiają się w danej strukturze doskonalą Rozwój biologiczny człowieka, dynamizo rakterem, polega na wysublimowaniu my nak, że i człowiek starszy może dużo dać
ce ją zmiany. Rozwój jest więc procesem do wany przez wewnętrzne potencjały fizjolo śli, uczuć d działań. Może być realizowany innym ludziom, np. jako „nauczyciel życia",
skonalenia osobowości człowieka. Zmiany giczne organizmu, pozwala człowiekowi o- nawet przy ograniczonych sprawnościach ru czerpiąc ze swego bogatego doświadczenia
rozwojowe mają charakter tak ilościowy, jak siągnąć dojrzałość biologiczną. Po jej osią chowych, zmysłowych, komunikacyjnych **), życiowego, choć takie „dawanie" nie posiada
i jakościowy, dotyczą zarówno całości, jak gnięciu w adolescencji, rozwój biologiczny gdyż człowiekowi pozostaje wówczas jeszcze wartości produkcyjnych.
i części struktury, są zmianami progresyw człowieka cechuje się zmianami regresywny- świat myśli i przeżyć. Pomocne w rozwoju Istotnymi procesami wpływającymi na roz
nymi i pozytywnymi, choć występują też mi. Wydaje się jednak, że regresywny cha psychicznym człowiekowi jest jego doświad wój społeczny człowieka jest s o c j a l i z a
zmiany regresywne. Te ostatnie dotyczą rakter tych zmian w dorosłości i starości czenie życiowe, samowiedza, obserwacje in c j a , a ponadto k s z t a ł c e n i e i s a m o
głównie rozwoju biologicznego, ale wydaje może mieć też pozytywne znaczenie dla jed nych ludzi i otoczenia, kontakty społeczne. kształcenie jako procesy sprzyjające
się, że regres biologiczny człowieka ma nostki. Pozwala np. zaakceptować śmierć, ku
Andragogika może ukazywać m. in. możli uczeniu się ról społecznych. Andragogika da
sprzyjać wzmożonej koncentracji na dosko której człowiek nieuchronnie zmierza, a z
wości rozwoju osobistego człowieka poprzez je m.in. teoretyczną podstawę funkcjonowa
naleniu innych jego wymiarów. którą byłoby trudno się pogodzić będąc w
uczenie się. Uczenie się, jak wynika z wie niu szkół, ośrodków doskonalenia zawodowe
Ocena nowości i progresywności zmian roz pełni sił witalnych, zdrowia i urody.
lu badań, jest głównie uwarunkowane mo go, instytucji oświaty rodzinnej, poradnictwu
wojowych może być mniej lub bardziej su Rozwój biologiczny człowieka nie może tywacyjnie, a nie granicą wieku kalenda na rzecz ludzi dorosłych i starszych.
biektywna. Rozwój jest wynikiem dążenia przesądzać o wymiarze ludzkiego człowie- rzowego. Może być ono jeszcze jedną szan Rozwój kulturowy człowieka realizuje się
jednostki do samookreślenia ł7 ), rozumiane czeństw-a. Pozostawanie pod decydującym są samorozwoju, zaspokajania najgłębszych poprzez czerpanie przez jednostkę wartości
go jako poszukiwanie własnej tożsamości, wpływem rozwoju biologicznego, w tym czyn ludzkich potrzeb, osiągania poczucia własnej z zastanych dóbr kultury oraz poprzez two
odnalezienie swego miejsca w świecie. Jest ników somatycznych, charakteryzuje ludzi tożsamości, tym bardziej jeśli rozumiane jest rzenie nowego świata kultury. Z rozwojem
wyrazem poszukiwania dróg prowadzących na niskim poziomie rozwoju osobowości, czę szeroko jako zdobywanie nowych doświad kulturowym łączy się więc uczenie się twór
do samoakceptacji 18 ), rozumianej jako zgody sto zwanych „osobowościami prymitywny- czeń na tle życia. czości, „możliwej dla każdego, kto okaże od
Rozwój społeczny człowieka jest wynikiem wagę" 25 ), a więc nie tylko dla wybitnych
15) K. Dąbrowski, op. cit., s. 32—34. if) A. Kamiński: Funkcje pedagogiki społecz realizacji potrzeb, wyrosłych na gruncie ży twórców sztuki czy nauki. Rozwój kultu
i«) W. Łukaszewski, op. cit., s. 367—380. nej. Warszawa 1980, s. 34. cia społecznego (potrzeba szacunku, prestiżu, rowy człowieka polega też na poszukiwaniu
i") M. Gołaszewska: Estetyka rzeczywistości, so) M. Malicka: Uroki ł t r u d y twórczego życia. odpowiedzi na pytanie o sens życia i lstnle-
Theorie der Sozialisation. „Zeitschrift fur Sozio- Warszawa 1932, s. 10. I n n e prace, wcześniej nie
Warszawa 1933, s. 6. cytowane z zakresu problematyki rozwoju czło
»i) E. Sujak, op. cit., s. 82.
J8) St. Siek: Rozwój potrzeb psychicznych, me wieka: E. Sujak: Rozważania o ludzkim rozwoju.
») K. Dąbrowski, op. cit., S. 25—27. M) Por. J. Szczepański, op. eh., s. 129 (analiza
chanizmów obronnych i obrazu siebie. Warszawa K r a k ó w 1978; K. C z a r n e c k i : Rozwój zawodowy
23) J. Rembowski: Psychologia starzenia się etapów w r a m a c h faz rozwoju człowieka).
1984, s. 7. człowieka. Warszawa 1985,
człowieka. Gdańsk 1982, s. 57. V) M. Malicka, op. ctt., t. 3«.
. 5 9 2 Oświata Dorosłych —
593
ńia świata. Człowiek tworzy „filozofią" swe jaja świadomej autorefleksji. W sytuacjach
go życia, będącą koncepcją życia i własnej
26
roli w świecie ). •
kryzysowych człowiek zaczyna świadomie
so
pytać: „kim jestem?" ).
Polityka oswiatowa
[ Człowiek dorosły uczy się pełniej przeży
wać otaczający go świat rzeczy, techniki, Wspomaganie rozwoju
przyrody. Poszukuje w nim wartości poza-
Człowiek od urodzenia zdany jest na po Poniżej publikujemy skrót wystąpienia dyrektora generalnego iv MOiW ńa ogólnopolskiej inauguracji roku
utylitarnych. Nadaje rzeczywistości wymiar
27 moc w rozwoju, stwierdza za D. Claessen- oświaty dorosłych, która odbyła się 18 września br. io Katowicach. Gospodarzem tegorocznej uroczystości
estetyczny ), często dzięki sztuce, która u- 31
sem H. Griese ). W oddaleniu od innych byl Związek Socjalistycznej M/odzieży Polskiej, patronujący od trzydziestu lat uniwersytetom robotniczym
kazuje piękno. To piękno zawarte w sztuce
ludzi, od kultury, człowiek sam nie rozwi — ważnemu ogniwu edukacji młodzieży pracującej i dorosłych. Z okazji jubileuszu mówca poświęcił pierwszą
pozwala człowiekowi inaczej zobaczyć świat,
nie własnych potencjałów rozwojowych do część swego wystąpienia tym zalużonym placówkom, podkreślając ich szczególną rolę w największej aglome
zachwycić się nim i. stworzyć się na nowo
pożądanych wymiarów człowieczeństwa. Jed racji przemysłowej kraju, jaką jest icojewództwo katowickie. (Red.)
w doskonałej postaci.'
nakże wydaje się, że w dorosłości proces
.Rozwój człowieka w aspekcie kulturowym rozwoju odbywa się głównie pod wpływem JÓZEF BRYLL ~
odbywa się głównie dzięki jego aktywności aktywności własnej jednostki. Odpowiada to Ministerstwo Oświaty i Wychowania \
własnej, choć oddziaływanie otoczenia nie podmiotowemu spostrzeganiu człowieka do
pozostaje bez .znaczenia. Jednakże główny rosłego jako jednostki samosterowanej, samo-
ciężar- troski o .kształt własnej osobowości świadomej, samodzielnej, odpowiedzialnej. SŁUŻEBNA ROLA OŚWIATY DOROSŁYCH
spoczywa na samej. jednostce, bo, jak pisze Mimo to człowiekowi dorosłemu „przysłu WOBEC GOSPODARKI I KULTURY
T. Kukołowicz, „nie. ma rozwoju bez oso guje" i często potrzebna jest pomoc w jego
28
bistego udziału samego człowieka" ). osobistym rozwoju. O. Czerniawska pisze:
„Dorosłość osiągana, zadana, a nie przycho
"Analizując charakter' zmian rozwojowych dząca z wiekiem, po przejściu przez dzie Dorobek pozaszkolnych placówek kształcenia Warto przypomnieć, że pierwsze uniwersy
mówi się o skokowości (E. Hall, A. Maslow) ciństwo i młodość jest otwarta na wzmac dorosłych * tety robotnicze zorganizowano w Warszawie
lub o.ciągłości rozwoju (L. S. Hollingworth, nianie i stymulowanie rozwoju" S 2 ). Takie 30 lat temu. Następne powstały już w wo
St. Gerstmann, Wł. Szewczuk), a także kry- wzmacnianie i stymulacja leży w zakresie Z okazji 30-lecia bilansujemy działal jewództwie katowickim, w którym szybko
zysowości zmian rozwojowych, jakim pod zadań i kompetencji andragogiki. Winna ona ność niezwykle pożytecznych i zasłużo dostrzeżono wysoką przydatność tego typu
lega człowiek.' wspomagać dorosłego w jego procesie roz nych dla rozwoju oświaty i kultury pla placówek.
woju poprzez dostarczanie wiedzy o poten cówek edukacyjnych ZSMP, jakimi są uni Powołanie do życia tej formy kształcenia
Człowiek dorosły przeżywa wiele . kryzy wersytety robotnicze. Utworzone z inicjaty w województwie katowickim wynikało nie
sów związanych z wiekiem („już ukończyłem cjałach i możliwościach rozwojowych. Oświa
ta dorosłych może przyczynić się dp nasy wy organizacji młodzieżowej dobrze służyły tylko z założeń programowych organizacji
30, 40... 70 lat"), z pełnieniem ról społecz i służą nadal podnoszeniu poziomu wiedzy rozumiejącej aspiracje osobiste młodych lu
nych, z podejmowaniem decyzji, z pojawie cania środowiska życia ludzi dorosłych in
stytucjonalnymi i pozainstytucjonalnymi for i kwalifikacji zawodowych młodych robot dzi, ale przede wszystkim z potrzeby gospo
niem .się pierwszych oznak starzenia się ników. Wysoka ocena tych placówek jest darki, oczekującej na wysoko kwalifikowane
(pierwsza zmarszczka, pierwsza zadyszka). W mami wspomagającymi realizację programu
rozwojowego jednostek. Powinna uświado możliwa dzięki umiejętnemu harmonizowa kadry. Aczkolwiek dzisiaj sytuacja w tym
starości kryzysowość rozwoju może się na niu profilu edukacyjnego z zainteresowania względzie jest diametralnie inna niż trzy
wet wzmagać, co łączy się m. in. z tragicz mić człowiekowi dorosłemu naturalność kon-
fliktowości sytuacji społecznych i pomagać mi i potrzebami środowiska, oferowaniu u- dzieści lat temu, a ludzie młodzi są coraz
nymi wydarzeniami osobistymi.. czestnikom wiedzy niezbędnej w pracy za lepiej wykształceni i przygotowani do za
w ich twórczym przezwyciężaniu. Każdy
•W kryzysach należy jednak widzieć także człowiek powinien mieć świadomość indy wodowej i życiu społecznym oraz formalnym wodu, to jednak ranga uniwersytetów ro
siły konstruktywne, dynamizujące rozwój widualności własnej drogi rozwojowej, świa potwierdzeniu zdobytych kwalifikacji dyplo botniczych ZSMP na terenie Śląska i Za
jednostki, które mogą przeciwdziałać nudzie, domość znaczenia własnego życia dla siebie mem państwowym. głębia nie tylko nie spada, ale z roku na
• apatii'"! stagnacji. Stabilizacja, jaką przypi i dla .innych ludzi. Do kształtowania takiej Wypracowana . koncepcja programowa uni rok rośnie. Dzieje się tak dlatego, że w cią
suje się dorosłości, jest zagrożeniem dla roz samoświadomości . jednostki powinna przy wersytetów robotniczych, stawiająca na gu trzydziestu lat profil uniwersytetu ro
woju człowieka. To konflikty i napięcia są czyniać się także andragogika. kształtowanie socjalistycznych postaw mo botniczego ulegał zmianom i ewoluował w
źródłem.' rozwoju, wyznaczają. twórczość jed ralnych, na zaspokajanie potrzeb edukacyj kierunku placówki oświatowo-wychowaw
nostki — stwierdza M. Malicka 29 ), a J. Ko- nych młodzieży pracującej oraz osiągnięcia czej, która uwzględniała aktualne potrzeby
zielecki pisze, że' kryzysy rozwojowe sprzy- 30) j. Kozielecki: psychologiczna teoria samo-' jakościowe i ilościowe w zakresie kształce środowiska w bardzo szerokim zakresie.
wiedzy. Warszawa 1981, s. 170.
nia i doskonalenia zawodowego, sytuuje te Jeśli dziś mamy prawo mówić- o sukce
3i) H. Griese, op. c i t , s. 111 (cyt. za D. Claes-
śensem; Anthropologische Voraussetzungen einer
placówki bardzo wysoko w systemie oświa sie uniwersytetów a=obtrtniqzych, to przede
' ») K: Obuchowśki: Psychologia dążeń ludzkich. Theorie der Socialisation. „Zeitschrift fur Sozio- ty i wychowania. Dlatego pragnę podzięko wszystkim dlatego, że stosuje się tu najważ
Warszawa 1983, s. 216. logie", 2/1973, s. 148. wać obecnym, a także byłym działaczom niejsze chyba kryterium zgodności kształce
2") M. Gołaszewska, op. cit. : s. 68—75. 32) O. Czerniawska: p o r a d n i c t w o j a k o pomoc ZSMP i ZMS za to wszystko, co zrobili dla nia z najistotniejszymi potrzebami gospodar
" 28) T. Kukołowicz: Pomagamy w samowycho w rozwoju (na przykładzie popularyzacji wiedzy oświaty dorosłych, za ich pomysły organi ki i kultury w skali regionu i kraju.
waniu. Warszawa 1978, s. 33. • ••:•. o wychowaniu wśród rodziców) „Acta Universi-
zacyjne i nowatorstwo pedagogiczne. Na wysoką ocenę zasługuje inicjatywa or-
2») M. Malicka, op. clt., s.' 145. • tatis Wratislaviensis"; Wrocław 1982, s. 160.
594 595