JE,BIBLIAIMETIWA

MIKONO?
___________________
______

VigezonamadaikuwaBi bl
iaimeti
wamikonona
maj ibuyake.
Maj ibukuhus
uhoj
ayaYeremia8:8
Uthibiti
showaQuranjuuyaukwel iwamafunuo
yaliyokati
kamkus
anyi
kowaBibl
ia.

PrDomini
ckMapi
ma
Mtafi
tiwaEl
imuyaMahus
ianonaut
umekwaWai
sl
am.

Ji
funzePamojanamikwamawasil
ianoyafuat
ayo:
-
Email
:dominopi
uspius
@gmai
l.
com
Mobi
leNo0715527143
 JE,
BIBLIAIMETIWAMIKONO?
NenoBi
bli
aninenol
enyeas
il
iyaLug
hayaki
yunaninaohui
ta“
Bibl
os”nenohi
li
l
inapo
tamkwahumaani
sha“
Makt
aba”auMj
umui
ko,Mkus
anyi
kowav
itabu”
.

Bi
bli
a niki
tab
u ki
li
cho andi
kwa na waandi
shiwas
io pung
ua “
arobai
ni”
amb
ao
walikuwas ehemunamahal atofautil
akinikwauongoziwar
ohomt akat
ifuwal
iwez
a
kuandi kamanenoyal iyo
wi ana.
 Mat endo11; 19wanafunz iwaYes uwali
tawanyikabaadayail
edhiki
 1Petr 20 wal
o1: i
nenayal i
yo tokakwaMung uwakiongozwanarohomtakat
ifu.
 Isaya34:16 tafutenikati
kaki t
abuchaBwanamkas ome.

Pamoja na hayo s i
ku hi ziz a kar i
buni kumeibuka v i
kundi mb ali
mbali
vi
navyoendeshamikutano,i
nayojuli
kanakwaj inala“ mihadhar a”vikundihivyo
vi
meibua mafundis
hoyas iyosahihikwa kudaikuwaBi b
liaimeti
wa mkonona s i
ki
tabuc hakweli
,hivyokupiti
auc hambuzihuut utaangali
amadamb ali
mb al
ikwa
kuanzanamadahi itet
ej uuyaukweliwaBi b
lia,ambapov i
tabuvyot
eyaaniBi b
lia
naQuranv i
tas
aidi
akut o
aufumb uzi.

VIGEZOVYAOVYAKUDAIKUWABIBLIAS
IYAKWELI

Yer
emi
a8:
8-9i emakuwa“
nas kal
amuyawaandi
shii
mei
fanyakuwauongo.
”

Ji
bukwaki
fupi
Katikakuj i
buswal
ihi l
i,nimuhi
mukuanz akwakuang ali
amakos
ayakiusomaji
yali
yofanywanawaj engahojawamadahii.
Kwakutol
ichunguz
akwamaki
niandiko
hil
oilikuel
ewamuktadhawake,hebut
uchunguz
e….!

Yer
emi
a8:
8
Mwasemaj
es i
situna aki
lina t
or iya Bwana t
at unayopamoj
anas
i?Laki
nit
azama
kal
amuyenyeuongoyawaandis
hiimei
fanyakuwauong
o.

Katika aya hiyo, yako mambo ya kimsingi ambayo kamwe waj eng
a ho ja
hawayaz i
ngati
ijambolakwanza.Nab
iiYeremiaanasema“ tor
atiyaBwanat unayo
pamoj anas i
”hivyokabl
ayakuj engaswalilol
oteingepaswakujul
ikanakwamb a
tor
at ihai
kuwakwingi
nebalii
li
kuwamikononimwamanabi i,hi
vyoi
li
kuwasalama.

Sehemu ya pi
li
,nipal eandi kolinapo
sema “l
aki
nitazama”kaulihi
iuhashir
ia
kuwepokwaupandewapi liwawat uaukundil
il
il
oanzi
shaji
ti
hadanying
inepi
nzani
mb al
i,pi
nditorat
ii ki
wai mehifadhiwanamanab i
iambapojit
ihadahi
zozil
il
enga
kuiko
soator
atiamb ayoili
hifadhiwanakutunzwanamanabii
.

Na s
ehemu ya mwi
sho nii
le kaul
iinayo
sema kal
amu ya uo
ngo ya waandi
shi
“imei
fanya kuwa uongo”kaulihiikamwehai l
engikuonyes
ha kuwa kuli
fanyi
ka
tendolakui
vurugaaukui b
adili
sha t
orat
iyenyewelahasha”hapoli
metumikaneno
“imei
fanya”kuwauo ngo,hiii
namaanakuwat orat
iyenyeweniyakwelilaki
niwao
wali
anzis
hajiti
hadaz aozakuikos
oa……..

Chukul
iamfanomt uakikwambia“weweunanifanyamimikuwamjinga?Je-tay
ari
umekuwa mjinga? Ji
bu – hapana”.Is
ipokuwa yeyeanafanyamamboFulaniil
i
kufanyauonekanehivyonahalisi
vyoul
ivyo
.

Jewaandi
shiwal
ii
fanyaj
etor
atikuwauong
onakwanamnag
ani
?

Kwakadriyams i
ngiwamaandikoyaBibl
iatendolakui
fanyat
oratikuwauong
o
huhas
hir
ia“kut
amka”au“kuandikamanenoyanayopi
ngananator
atiyaBwana”.

Bi
bli
ainao
nyes
hakuwakul
ikuwanawat
uwal
ioj
ari
bukut
ung
anakuwekas
her
iaz
ao
zi
li
o nekanazi
kipi
ngananazilehal
alizaMung uYehova,hi
vyohukondikokui
fanya
toratiausher
iahalaliyaMung ukuwauo ng
onas ibadal
ayakekui hari
busher
ia
yenyeweyaMung ukwenyeki
tabuhusi
ka,fuati
li
aus hahi
diufuat
ao:-

 Is
aya10:
1 Ol
ewaowawekaoamriz
isi
zohakinawaandi
shiwaandi
kao
Manenoyaushupav
uil
ikumpotoshamhi
taj
iasipat
ehaki
yake………
 Yohana19:
5Wayahudiwakaj i
busisit
unayos her
ianakwas
her
iahiyo
amestahi
likufakwakuwaali
jifanyamwanawaMungu.

Maandikohayoyanonyeshav i
leamb
av yowanadamunaowali
vyokuwanaji
tihada
zaupandewaowakuas i
sisheri
anat arat
ibuzaoambazokwakadriyamaandiko
zi
naonekanakupi
ngananaz il
ezahalaliz
aMung u,
hiv
yohi
zondizosher
ia“
torati
”
za
uong
o.

Piakamani l
ivyokwi
shael ezakuwakwaupandemwi ngi
net endohil
olaKalamuya
uongo ya waandi s
hikui fanya toratikuwa uong o humaanisha kut
amka au
kufundishayal i
yokinyumenat oratihiyoyaBwana,laki
nihuendaho jaikawani
kuwepokwanenokal amuyauo ngoamb alohufanyakuweponamaanamo jatuya
kuandika,katikahil
ib i
bli
ai nawekawaz ikuwahatamdo mohuwezakuwakal amu
pia”
waswahil
iwanas emamanenouumba” unapoong
eauo ngonisawanakuandi ka
uongohuokwenyeb ongozaweng ine.Hiv
yomanenonikal amu.

Tuki
oli
ngani
fukat
ikamafunuoyaQur
-an
K ati
kamafunuoyaQur
huonekanapia,t
ati
z
-anmael
olakui
aukuyafanyamanenoyaMung
b
ez
onapichahiyoyaki
ukakwamakundiyawat
uauv it
abuvi
li
vyoami
ni
bib
li
uwal
wanaj
at
io
ul
j
ar
ami
i
o
i
kwi
b
shai
ukug
iful
ona
euz
anikuwa
a

uo
ngolinaonekanakut
awalakat
ikapandezot
ez akidi
ni.Heb
ut upi
tieayakadhaa
z
aQuran:
-

 Qur–an15:
91“Amb aowamei
fanyaQurankuwamkusanyi
kowauongo
al
ioukus
anyanabi
iMuhammadakadaikuwanimanenoya
MwenyeziMungu.
”

 Quran3:
78 “Kunawatuwanaopindandimizaokwakuso
mav i
tabui
lit
ufi
kir
i
kuwamanenoyaohayoniyakitabuchaMwenyeziMunguhali
hayakut
o kakwaMwenyez
iMungunaowanams i
ngizi
a
MwenyeziMunguuongomkub
wa……”

kwaushahidihuowamaandi koyaQurant unawezakupat

api c
hayajumlajuuya
hojahiinyet
i,maandikohayoyaQuranhus usaniil
eayayakwanzayanaonyesha
tuki
olingani
funal i
lelaKi b
ibl
ia,hapopiainaonekanakuwepokwamakundiya
watufulaniwalio
kos
oanakui bez
aQurankuwanimkus anyi
kowauongot endo
li
nalol
ing
anas awi
anal i
lel
aTo r
atiyaBwana.

Qurani
nas
emakuwawat
uhaowal
ii
fanyaQurankuwanimkus
anyi
kowauong
o.

Hoj
ayams
ingi
:

Je’
nisahihi kut
umi
a ushahi
di wa andi
ko hi
lo pekee
kut
hibiti
shamapung
ufuyaQuran?
Endapojibusis
ahihivi
vyohiv
y ohakunaus ahihiwo
wotewamadaiyakupotos
hwa
kwaBibli
akwakuwaki nachoonekanakat i
kamukt azawaaya hi yoyaBi
bli
ani
maelez
oyanayoonyeshaupinz
aniunao l
ikabil
inenohil
olakwel
ito
kawawaandishi
nawatunziwamanenonav i
tabuvyauong o
.

Mas
wal
iyakuj
ibuKwawanaodaikupot
oshwaKwaBi
bli
a

 Nanialifanyaupo tos
haj ihuo?
 Wapinanil iniupo toshajihuoul i
fanywa?
 yakowapimag o mb oyaas il
iamb ayohayakupotos
hwailikus
aidiakuj uamaeneo
yavifunguv i
li
v yopotoshwa?
 Kuli
kuwanas ab abuz i
piz il
izofanyaMung uanyamaz enakut oli
ndamafunuo
yakeyawo kovukwawanadamuwake?
 JeniniukwelinamaanayaMung ukutoamaelekezoyanayoonyeshauhaki
kana
kutokuwepouwez ekanowakub adili
shwakwamafunuoyakemat akati
fu?

Fuat
il
iaAyaz
ifuat
azo:
-
Mathayo5:18 “
yodiwal
anukt
ayat
oratihai
taondoka………….
.
Zaburi15:
4 “
ameapahayabadi
limanenoyake……………. .
 Qur
-anS
uratBanIs
rael
17:
77 Ndi
yodes
tur
iyawal
etul
iowat
uma
(t
uli
owapautume)kablayakokati
ka
mitumewetu.Walahutapata
mabadil
ikokat
ikadest
ur iyet
u.

Qur
-anS
uratFat
ir35:43 wal
ahut
apat
amahadi
li
kokat
ika
kawaida(des
turi
)yaMungu
(al
lyoi
weka)wal
ahutakut
amag euko
kati
kakawaidayaMwenyeziMungu.

Ushahidihuowamaandi koyav i
tab
uv yo
teviwi
liunaonyeshanakut hibi
ti
shavil
e
amb av
yoho j
az i
nazot
olewakwakudaikuwaBi b
liai
mehar i
biwasihojaz aki
msingi
naz ai
diyayo tenihoj
az inazo
onekanakushushanguvunauwez owaMung uwa
kuli
nda na kusi
mamia mamb oyake,l
akinizai
diya yo te nikutaka kumfanya
mwo ngo pal
e al
ipo
ahi
dikul i
nda maneno yake na kutokubalimag euzikati
ka
mafunuoyake.

“
KamweBi
bli
ahai
japot
oshwanahai
wez
ikupot
oshwa”

Bi
bli
animhi
mil
iwaQuran–“Fat
il
iauc
hambuz
ihuu”

Katikasehemuhi i“Bi
bli
aMhi miliwaQur-an”tutapigapi c
hayamb elezaidikatika
kuyaelewahaswamafunuohay onaumuhi muwake.S ehemuhi ikwaumaki nizaidi
tutafanyali
ng anis
holitakal
ot upati
akipi
mohal is
ic hakuel ewamhi mil
ihas wawa
kit
ab uhic
hoc haMs ahafuwaQur -an,kat
ikamadahi iwaz okuulitakal
or ahis
isha
kaziyetunili
letunalol
ipatakupiti
asuraya“87:18”ndaniyams ahafu.

Qur
-anS
uraya87:
1

“
Hakika hayo mnayoambi
wa humu (ndaniya Qur
-ran)yamokat i
ka vi
tabu
v
ili
vyot
anguli
a.Vi
tabuvyaIbr
ahim,Musa,Is
anamanabi
iweng
ine……………….
.”

ManenohayoyaQur -anyanatupat
iaMwang azaunaotupamsing
iwakui c
hung uza
vyemamada hi iyamuhi mu,mael
ezoyaQur -ankat i
kaAya hi yoyanao nyesha
kuwams ingiwamafunuohayoy aQur -anunategemeas ananakuj engwaj uuya
yaleyali
yokwis
hafunuliwaawal
ikati
kav i
tab
uv i
li
vyokatikamkusanyikowa“ Bibli
a
takati
fu”hat ahivyo
MaandikoyaQur -ankwauwaz ihuyatajanakuyat hibit
isha
mafunuohayoyaki bi
bli
akwakadriyaAyaz i
fuatazo
:-

1.Tor
ati-Mus
a
 Qur
-an2:53 Natul
impaMusakit
abu(
Torati
)chakupamb
anuana
kuongoa………
Qur
-an28:48“Mnayakat
aaalo
pewaMusa”

2.Zabur
i–Daud
Qur
-an4:163 NaDawditukampa“Zabur
i”
Qur
-an17:55 Dawdtukampa“Zabur”
i

3.Inji
li
-BwanaYes u/Isa
Qur
-an5:47 wat
uwa“ Inj
ili
”wahukumukwayal
eal
iyo
tel
ems
ha
Mwenyez
iMung undaniyake.

MafunguhayoyaQur -an kwauwazimkub

wayanao nyeshauz i
tonaukweliwa
vi
tabuhi
vyovyakal
e,kwamaananyingi
nendiyomaanaQur -aninawekawaz
ikuwa
mafunuohayo(yaQur-an)yanat
okananams i
ngiwaBi
bli
a( 87:
18).

JamiikubwayaWayahudiwali
somanakuel
ewav
yemams
ing
iwamafundi
sho ya
Bib
liahas
wamaandikoyaTorat
iya“Mus
a”.

Hiv
yokwasehemuwali
jar
ibukul
ing
anishamaonohayoyaMuhammadnayaleya
awaliyaBi
bli
aambapowali
onakuwepokwatofaut
ikadhaakat
ikamfunuohayo
mapyaya“Muhammad”.

Kumb ukaMuhammadal iji

elezakuwamafunuoyakeyanar ejeakatikav i
tabuhivyo
vya awalikama tul
ivyo
soma ( Qur-an 87:18)
.Lakinipamo ja na hayomat ukio
kadhaaal i
yoyasi
muli
a Muhammadaki rejeahist
ori
ahi z
oz azamaniyanao nekana
kugeukaaukuo ng
ezwanahi vyokupis
hananaBi bl
ia.fuati
li
ami fanoifuatayo:
-

1.Ku jeng
wakwaMnar a
maelez
oyaQur-ankuhus
ut uki
ohil
oyanapatikanandaniyamafunuohayokat
ika
sur
ayaQur-an28:38ambaposurahiyoi
naonyeshakuwa:-

“
Far
aoal
imwambi
aAmaniaj
eng
emnar
ahuo”
.

Maelezohayohayakosahi
hikwakadr iyahi
stor
iaMaanafaraoali
is
himiakaya800
na Amanial i
ishimiaka ya 900 b
aada ya Farao.
Hata hi
vyoBibl
iai nao
ny es
ha
wal
iojengamnar ahuokwakadr iyaki t
abuchaMwanzo10:32/11:
4.hukukiongozi
aki
wani“ Nimrodi
”

2.Tuki
olag
har
ika
Fundi
shol
aBi
bli
a
Maandi
koyaBi
bli
ahuel
ezaki
sahi
kiMaar
ufukupi
ti
aMafunuohayo
:-

Mwanz
o7:
1-7 Bwanaakamwambi
aNuhu,i
ngi
awewenaj
amaayakoyot
e
 Kati
kasafina:kwamaananimekuonaumwenyehakimbel
ezang
ukat
ika
ki
zazihi
ki.Nuhuakaingi
akat i
kasafi
nayeyenawanawenaMkewenawakez
a
wanawepamoj anayekwasababuyamajiyag
hari
ka.

Bi
bli
ahapoinawekawaz ikuwakati
katuki
ohil
olaki
his
tor
iapamoj
anauang amiv
u
wawatuwotelakiniMunguali
nus
urufamil
iayot
eyaNuhuambapowal
ioko
lewawat
u
wananewakiwepowatotowot
ewaNuhu.

Fundi
shol
aQur
-an
Kati
kamafunuoyaQur-antuki
ohil
ohi
lol
inataj
wal aki
nikwaj i
nsitofaut
inakuwa
nanyongez
azakimat
ukioambayokwakadriy
aBi b
liahayaonekanikuwepo.
fuat
ili
aayazi
fuat
azo:

Qur-an11:42-43.
Funguhil
olaqur -anhuelezakuwalichayakuokolewakwawat ukadhaaaki wemo
Nuhumwenyewe,l akinimtotommoj a wa “
Nuhu” al
iang
ami a kwa kughari
kis
hwa
kwenyemaj i
.
Maelez
ohayoyaQur -anyanaendel
eakwakuelezakuwas ababukuuyamt ot
ohuyo
waNuhukug hariki
shwaniukaidiali
okuwanaopi ndiali
poambiwakui ngi
akwenye
safi
na.

Uchambuzi
Hayonimambomachachetukat
iyayaleyenyeto
faut
ikat
ikamafunuoyaQur
-an
nayal
eyaawaliyaBi
bli
a,mengi
neyonikama:-

Ndoanat alaka
-Bi
bli
ai nakataz
autoajiwatalaka“Mat
hayo19:
7”
- Qur-ani nat
oaruhusayakuto
at al
aka“Qur
-an2:230”

Kuwepokwat
endol
akuoanakuol
ewaMbi
nguni
- Bib
liainakataahil
o“ Mathayo22:23”
- Qur -ani nafundis
hakuwepokwat endohil
olakuoanakuol
ewanaMung
u
anaandaa
wanawaker asmi(mahulain)wenyemachoyavi
komb
e“Qur
-an52:
20”

Tofaut
ihi
zoz
aki
mafundi
shokat
ikamafunuohayoyaQur
-anniki
cho
cheoki
kub
wa
ki
li
chozuaupi
nzanit
okaupandehuowawayahudinandi
yomaanawal
ii
buaupi
nzani
mkalidhi
diyamafundi
shoyaMuhammad.

Bi
bli
aMhi
mil
iwaQur
-an
PamojanamafunuohayomapyayaQur-anbadomt
umeMuhammadal
iendel
ea
kuo
nyes
haumuhi
muna
 nafas
iya“
Bibl
ia”kat
ikai
maniyakehi
yoyaui
sl
am.

Mafunguna Ayakadhaat utakazozi

pitiazit
atusai
diakuoanaukwel
ihuuut akao
tupamwelekeowakuelewav il
eBi b
liail
ivyotegemeo(Mhimi
li
)mkuuwaQur -an.Kwa
kadriya Aya kadhaa z a Qur -an inaonyesha dhahi
likuwa Qur
-an sikitabu
kinac
hoj
itegemea chenyewe,b adala yake kinapas
wa kupi
mwa na kus
aidiwa na
mafunuoyaBi b
liat
akatifu

Fuat
ili
a nukuuz
ifuat
azoz
aQur
-ani
likupanuaufahamuhuokat
ikas
wal
ahi
lil
a
ki
msingi:
-

Qur-an 10:94… “Uki

wa na shaka kati
ka haya t
uli
yo kut
elems
hia nenda
ukawaul
ize
wat
uwasomaov
itabukabl
ayako…………….
”

Hoj
azams
ing
i
- Iki
wa Qur-an nikit
abuc henye kuj
ito
shel
ezac
henyewe kuna haj
aganiya
kuwaul
izawal
oso
mav
itabuv
yakab l
ayaQur -an?

Quran16:
43…Nendenimkawauli
zewenyekumbukumbuzavi
tabuv
ya
Mwenyez
iMunguvyakalei
kiwani
nyihamjui

Ji
funz
ekupi
ti
amfano
Katikaduniayet uHo spit
alimb al
imbaliz
inaz oti
bumag o
nj wayaki l
aaina humowapo
Madakt aribi
ngwa,kwakawai dai l
ikumt amb uaDakt aribingwa( Mhimil
i)nipaletu
unapopataug onjwanakwendakat i
kaho spit
aliunayoi aminilaki
nihat i
mayemwisho
wa yoteuna t aar i
fiwa kuhamishwa nakupel ekwa katika hospit
alinyingi
nekwa
uchunguzizai
di,“ bil
as hakahukondi kokwadakt aribingwa”.
Niwaz ikama ut akuwa ms o
maj imwami ni fukat i
ka sehemuhi itutakubal
iana na
kupataj i
bukuwa“ Bibl
iatakatifuniMhi miliwaQur -an”nakwamb ahakunaus ahihi
wamafundi shoyanayo si
kikakudaikuwaki tabuhikikitakatifukimetiwamanenoya
uongoaukuhar ibi
wakwanamnayeyo tei
le.

“
Bwanaakubar
ikikwauel
ewahuu.
”