KONSTYTUCYJNE- WYKŁAD- ZAGADNIENIA

I. Pojęcie i cechy konstytucji:

1. Konstytucja: akt prawny określający podstawy ustrojowe państwa. Określa granice
działania państwa i organów.
- akt prawa pisanego o najwyższej mocy prawnej w systemie prawnym danego państwa
- akt określający podstawowe zasady ustroju państwa, regulujący ustrój naczelnych
organów (władz) państwa, zakres ich ich kompetencji i wzajemne relacje oraz
formułujący podstawowe prawa, wolności, obowiązki jednostki
- akt uchwalany i zmieniany w szczególnej procedurze, trudniejszej niż procedura
uchwalania czy zmieniania ustaw zwykłych
Rodzaje:
A. konstytucje pisane (ujęte w formę aktu lub aktów normatywnych) i niepisane (oparte na
prawie zwyczajowym, konwenansach konstytucyjnych i precedensach sądowych)
B. Konstytucje sztywne i elastyczne: sztywna to taka, która ma wyższą moc prawną od ustaw
zwykłych (ustawy te nie mogą zmieniać konstytucji i muszą być z nią zgodne- z tej zasady
powstało sądownictwo konstytucyjne) a elastyczna to taka, którą zmienia się w takim samym
trybie jak ustawy
C. jednolite i złożone. Jednolite ujmują całą materię konstytucyjną w jednym akcie, a złożone
składają się z kilku aktów, w którym każdy reguluje pewien wycinek materii konstytucyjne.
D. Generacje Konstytucji- Najstarsza konstytucja do dziś obowiązująca to ta amerykańska z 1787 r.
E. stabilne (USA, gdzie od 200 lat obowiązuje ta sama) i zmienne (Francja, gdzie obowiązywało 13
konstytucji

Cechy Konstytucji jako ustawy zasadniczej:

- Konstytucja jest ustawą, bo jest uchwalana przez parlament jako najwyższego ustawodawcę.
- Odnoszą się więc wszystkie ogólne cechy ustawy (akt normatywnym i powszechnie
obowiązującym)
- Cechy specyficzne, które odróżniają konstytucję od ustaw zwykłych i pozwalają na określenie
jako ustawa zasadnicza
- Cechy specyficzne to: szczególna treść (polega na zakresie szerokości regulowanych przez nią
materii i na sposobie regulowania ich), szczególna forma (specyfika trybu powstania
konstytucji i trybu jej zmiany) oraz szczególna moc prawna konstytucji (przyznanie jej
najwyższego miejsca w systemie prawa stanowionego. Konstytucja to akt najwyższy, więc ma
 charakter pierwotny i nieograniczony; wszystkie akty normatywne muszą być z nią zgodne i
spójne; zakazy, nakazy mają przybrać realny charakter; rozpatruje stosunek do parlamentu i
uchwalanych ustaw)
- Najwyższe źródło prawa- konstytucja; ale są także inne ważne układy odniesienia: prawo
naturalne i ogólne zasady prawa międzynarodowego
- triada tematyczna (zasady ustroju, aparat centralny, sytuacja jednostki):
● wstęp: preambuła (arenga)
● 243 artykuły
● 13 rozdziałów
● Najobszerniejsze dot. zasadom ustroju państwa (1-29) oraz wolnościom, prawom i
obowiązkom jednostki (30-86)
● Rozdział III dot. źródeł prawa i pierwszego ujęcia konstytucjonalizmu (art.87-94)
● Kolejne rozdziały dotyczą organów: Sejmu Senatu (95-125; referendum); Prezydenta RP
(126-145), Rady Ministrów i administracji rządowej (146-162); samorządu
terytorialnego (163-172); sądów i trybunałów (172-201); organów kontroli państwowej i
ochrony prawa- NIK, RPO, KRRiT (202-215)
● Rozdziały X i XI dotyczą życia państwowego- finansów publicznych (216-227), stanów
nadzwyczajnych (228-234)
● Rozdział XII (235)- procedura zmiany Konstytucji
● Rozdział XIII (236-243)- przepisy przejściowe i końcowe określające porządek
wchodzenia Konstytucji w życie
Zakres materii regulowanych konstytucją ma charakter uniwersalny:
1. określenie ogólnych zasad ustroju państwa
2. określenie ustroju naczelnych organów (władz) państwa, zakresu ich kompetencji i relacji
wzajemnych
3. określenia podstawowych praw, wolności i obowiązków jednostki

Konstytucja nie jest jedynym źródłem prawa konstytucyjnego. Wyjątek stanowią ustawy
konstytucyjne. Pod względem mocy prawnej są one równe z konstytucją, mogą one ingerować w jej
treść, zmieniać, uzupełniać czy zawieszać postanowienia konstytucji, a uchwalane muszą być w takim
samym trybie jaki przysługuje konstytucji. Ustawy konstytucyjne regulują określone, wąsko ujęte
zagadnienie/ zagadnienia. Prawo konstytucyjne ma charakter prawa stanowionego, nie ma tym samym
miejsca dla prawa zwyczajowego.
2. Przedmiot prawa konstytucyjnego to są normy prawne regulujące proces polityczny rozumiany jako
proces zaspokajania potrzeb społecznych.
-Elementy procesu politycznego:
● występujące postawy ludzkie, odnoszące się do spraw publicznych
● uzewnętrznianie się tych postaw, przekonywanie innych osób, werbowanie zwolenników
● integrowanie się zwolenników podobnych rozwiązań problemów politycznych (osób o zbliżonych
postawach, światopoglądach)
● podejmowanie rozstrzygnięć
● realizacja podjętych decyzji
Ujęcie procesu politycznego przez Konstytucję RP:
- przepisy formalne- regulują kompetencje organów państwowych, uprawnienia obywateli,
elementy postępowania ustawodawczego
- przepisy aksjologiczne-wartości jakie wg. ustrojodawcy powinny być urzeczywistniane w
procesie politycznym

Zwyczaj konstytucyjny- sposób w jaki normy prawa konstytucyjnego stosowane są w praktyce.

Zwyczaj konstytucyjny może powstać spontanicznie i wtedy zauważalny jest po jakimś czasie
praktycznego funkcjonowania.
Może także powstać w wyniku precedensu konstytucyjnego tzn. jednorazowego, świadomego
rozstrzygnięcia w praktyce jakiejś sytuacji, z nadzieją, że w przyszłości w podobnych sytuacjach będzie
postępować podobnie. Zwyczaje konstytucyjne i precedensy nie tworzą norm prawnych, nie
można ich zaliczać do źródeł prawa konstytucyjnego. Orzecznictwa sądu (TK też) także nie
można zaliczyć do źródeł prawa konstytucyjnego, bo w polskim systemie prawa nie
dopuszcza się stanowienia prawa przez sądy.

MOC OBOWIĄZUJĄCA I MOC PRAWNA:

- Moc prawna: określa wzajemny stosunek pomiędzy aktami prawnymi- możność zmiany innych
aktów prawnych i odporność na zmianę przez inne akty prawne
- Moc obowiązująca- określa stosunek aktu prawnego do jego adresatów- dla każdego aktu jest
taka sama
HIERARCHIA AKTÓW PRAWNYCH:
- Konstytucja
- Ratyfikowane umowy międzynarodowe
- Ustawy
- Rozporządzenia
- Rozporządzenia z mocą ustawy
- Akty prawa miejscowego

KONSEKWENCJE HIERARCHIZACJI:
- wymóg zgodności aktów niższego szczebla z aktami wyższego szczebla
- uchylenia, zmiany lub zawieszenia aktu danego szczebla można dokonywać tylko przez wydanie
nowego aktu tego samego szczebla
- ustawy wydawane na podstawie ogólnej kompetencji konstytucyjnej natomiast akty
podustawowe (rozporządzenia i akty prawa miejscowego) na podstawie upoważnienia zawartego
w ustawie.

CHARAKTERYZACJA POSZCZEGÓLNYCH AKTÓW PRAWNYCH:

1. USTAWA- akt woli podjęty w specjalnej procedurze; zawiera normy o charakterze generalny, i
abstrakcyjnym (rzadko: o charakterze konkretnym np. ustawa budżetowa); ogólna kompetencja
prawodawcza zawarta w Konstytucji RP; nakaz rozwijania norm konstytucyjnych
2. ROZPORZĄDZENIE: związek kompetencyjny (może być wydany na podstawie ustawy); związek
funkcjonalny (wydane wyłącznie w celu wykonania ustawy); związek merytoryczny (reguluje tę
samą problematykę, realizuje te same cele co ustawa); konkretyzacja- wykonanie przepisów
prawa; akt niesamoistny (uzależniony od istnienia ustawy, która przewiduje jego wydanie).
Organy uprawnione do wydawania rozporządzeń: Prezydent RP, Rada Ministrów, PRM, KRRiT,
przewodniczący komitetów określonych w ustawach

SZCZEGÓLNA TREŚĆ KONSTYTUCJI: określa:

- suwerena i sposoby sprawowania przez niego władzy
- podstawowe prawa, wolności i obowiązki jednostki
- podstawowe zasady organizacji aparatu państwowego
- przepisy określające zmianę jej postanowień
PODZIAŁ NORM KONSTYTUCJI:
- bezpośrednio wiążące: określają zachowanie adresata w sposób w miarę jednoznaczny (art.190)
- programowe (zasady polityki państwa)- wyznaczają jedynie w sposób ogólny kierunek działania
organów państwa. Nie gwarantują praw podmiotowych, z których jednostka mogłaby korzystać i
mogłaby bezpośrednio powołać się przed sądem, żądając ich ochrony (art.68,75). Wyznacza
bieżące cele działalności państwa oraz zadania, które powinny być wykonane w przyszłości.

OBOWIĄZKI WYNIKAJĄCE Z KONSTYTUCJI POD ADRESEM USTAWODAWCY:

- zakaz wydawania aktów prawnych sprzecznych z konstytucją:
● pod względem treści
● pod względem trybu ich uchwalania (akt może być wydany przez organ do tego
upoważniony w konstytucji i w postępowaniu przewidzianym przez konstytucję)
- zakaz wydawania aktów prawnych rozwijających postanowienia konstytucji. Normy konstytucji
wymagają uzupełnienia, rozwinięcia i konkretyzacji. Z tego wynika obowiązek wydawania aktów
prawnych rozwijających postanowienia konstytucji.

WYKŁADNIA PRAWA:
- Ustalenia nauki prawa:
> zgodna opinia przedstawicieli nauki
> opinia większości przedstawicieli nauki
>opinia mniejszości przedstawicieli nauki
-działalność sądów- zwłaszcza rozumienie przepisów przez “sądy ostatniego słowa”
-precedens
- zwyczaj
Odstąpienie od precedensu a zwłaszcza od zwyczaju wymaga silnego uzasadnienia ze względu na zasadę
zaufania obywateli do państwa i stanowionego przez nie prawa

WYKŁADNIA KONSTYTUCJI PRZEZ TK:

- orzeczenia o charakterze precedensowym (kolizja pomiędzy konstytucyjnymi prawami jednostki)
- ocena czy ustawodawca nie przekroczył granic wyznaczonych mu przez Konstytucję
- wykładania aktów normatywnych w zgodzie z Konstytucją

Wykładnia konstytucji przez sądy:

 - najczęściej wykładnia ustaw zgodna z Konstytucją RP (współstosowanie instytucji czyli
równoczesne stosowania Konstytucji RP i ustawy). USTAWY NALEŻY INTERPRETOWAĆ W
ŚWIETLE KONSTYTUCJI RP
- samoistne stosowanie Konstytucji RP- sądy nie mogą samodzielnie oceniać konstytucjonalności
ustaw- w razie wątpliwości mogą skierować pytanie prawne do TK
- sędzia jest związany konstytucją i ustawą, dlatego może sam uznać, że ustawa jest niwzgodna z
konstytucja i odmówić jej zastosowania

MODELE KONTROLI KONSTYTUCYJNOŚCI PRAWA:

- model rozproszonej kontroli ustaw- USA
- model skoncentrowanej kontroli ustaw- system kontynentalny

ARGUMENTY ZA- sądy nie mogą odmówić stosowania ustawy:

- kontynentalny system prawa- w odróżnieniu od prawa amerykańskiego nie przyznaje sądom
takiej kompetencji (arg. historyczny)
- Tryb kontroli konstytucyjności ustaw został ukształtowany przez Konstytucję
- domniemanie zgodności ustawy z Konstytucją może być obalone jedynie wyrokiem TK, a
związanie sędziego ustawą obowiązuje dopóty, dopóki ustawie tej przysługuje moc obowiązująca
- model rozproszonej konstytucyjności ustaw prowadzi do rozbieżności w orzecznictwie.
- zasada bezpośredniego stosowania Konstytucji nie przewiduje wyjatków

CELE PAŃSTWA:
- strzeżenie niepodległości i nienaruszalności terytorium
- zapewnienie wolności i praw człowieka, obywatela oraz stwarzanie warunków umożliwiających
spełnianie tych praw
- zapewnienie bezpieczeństwa (zew i wew) obywateli
- zapewnienia ochrony środowiska zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju
- strzeżenie dziedzictwa narodowego

PRAWO NATURALNE:
- istnieje niezależne od woli ustawodawcy (powinien on je inkorporować do prawa)
- niezmienne w czasie
- niepisane- koncepcje filozoficzne lub/i teologiczne- twierdzenia na temat istoty człowieka oraz
istota społeczeństwa.
PRAWO POZYTYWNE (STANOWIONE):
- zmienne w czasie
- treść prawa zależy od woli prawodawcy
- pisane (pozytywne)- tradycja kontynentalna- orzeczenia sądowe (system common law)

DUALISTYCZNY CHARAKTER SYSTEMU ŹRÓDEŁ PRAWA:

1. przepisy prawa powszechnie obowiązującego (art. 87)
2. przepisy o charakterze wewnętrznym (art.93)

AKTY PRAWA MIEJSCOWEGO:

- wydawane na podstawie i w granicach upoważnienia wydanego w ustawie
- wydawane przez: terenowe organy administracji rządowej, organy jednostek samorządu
terytorialnego
- obowiązują na obszarze działania organów, które je ustanowiły
- TYPY:
● przepisy wykonawcze: do odrębnych ustaw-konieczne jest wówczas istnienie
upoważnienia zawartego w ustawie, które wskazuje organ władzy lokalnej i materii,
która ma być uregulowana
● przepisy porządkowe- wydawane na podstawie ogólnego upoważnienia zawartego w
przepisach ustawy i poszczególnych szczeblach samorządy teytorialnego oraz ustawy
administracji rzadowej w województwie

AKTY PRAWA WEWNĘTRZNEGO:

1. Uchwały Rady Ministrów oraz zarządzenia Prezesa Rady Ministrów i ministrów mają charakter
wewnętrzny i obowiązują tylko jednostki organizacyjne podległe organowi wydającemu te akty
2. Zarządzenia są wydawane tylko na podstawie ustawy. Nie mogą one stanowić podstawy decyzji
wobec obywateli, osób prawnych oraz innych podmiotów
3. Uchwały i zarządzenia podlegają kontroli co do ich zgodności z powszechnie obowiązującym
prawem

4. WYMAGANIA:
 ● może być adresowany tylko do jednostek organizacyjnie podległych organowi
wydającemu ten akt
● nie może działać “na zewnątrz”, w szczególności nie może być podstawą decyzji wobec
obywateli, osób prawnych oraz innych podmiotów
● może być wydany tylko w ramach ustawy, która musi określać ogólną kompetencję
danego organu do wydawania aktów prawa wewnętrznego

UMOWY MIĘDZYNARODOWE:
- wymagające ratyfikacji: za zgodą wyrażoną w ustawie (art. 89 ust.1) i bez zgody (art.89 ust.2);
ratyfikowane w trybie art.90
- niewymagające ratyfikacji: zawierane są przez ministrów i zatwierdzane przez Radę Ministrów.
Są to tzw. umowy resortowe, rządowe (np. o wymianie naukowej, turystycznej), nie są normami
prawa powszechnie obowiązującego

PRAWO UE W KRAJOWYM PORZĄDKU PRAWNYM:

1. Prawo pierwotne- traktaty założycielskie, traktaty akcesyjne, ogólne zasady prawa.
Określa cele i główne zasady funkcjonowania Unii
Stanowi podstawę prawną działań instytucji, organów i jednostek organizacyjnych Unii
Jest hierarchicznie wyższe w stosunku do prawa stanowionego przez instytucje Unii
oparte jest na wspólnej zgodzie państw członkowskich i może być zmienione przez państwa
członkowskie
2. Prawo wtórne- rozporządzenia, dyrektywy, decyzje, zalecenie i opinie> Ma zasięg ogólny, wiąże
w całości i jest bezpośrednio stosowane we wszystkich Państwach Członkowskich

II. Konstytucyjne zasady ustroju:

- Zasada pomocniczości:
● jednostkom i społecznościom należy pozostawić możliwie jak najwięcej swobody w
decydowaniu o ich sprawach
● państwo powinno wkraczać (udzielać pomocy nie wyręczać) tylko wówczas, gdy dany
problem nie może zostać rozwiązany przez społeczność o niższym poziomie
zorganizowania
● wyznacza reguły przyznawania zadań i kompetencji poszczególnym organom
- zasada prawidłowej, przyzwoitej legislacji:
● zasada ochrony zaufania obywateli do państwa
 ● pewność prawa- trwałość prawa i przewidywalność decyzji państwowych-
bezpieczeństwo prawne jednostki
● zakaz działania państwa ponad potrzebę
● odpowiedzialność państwa za błędne działania- także odszkodowawcza
● zakaz działania prawa wstecz (zasada nieretroakcji)
● odpowiednia vacatio legis
● ochrona praw nabytych
● zasada jasności prawa
● zasada proporcjonalności
- zasada sprawiedliwości społecznej:
> obowiązek ingerowanie w procesy społeczne i gospodarcze w celu stworzenia w miarę
równych szans do zajmowania i utrzymywania przez obywateli miejsca w życiu
społecznym ,stosowanego do ich predyspozycji
> stwarzanie osłon a nawet preferencji dla pewnych kategorii osób
- zasada społecznej gospodarki rynkowej:
● rynkowy charakter gospodarki: produkty i usługi świadczy się w celu osiągania
zysku; ceny wynikają z prawa popytu i podaży; nabywanie dóbr i usług odbywa się za
pomocą pieniądza
● społeczny charakter gospodarki: możliwość korygowania praw rynku w celu
realizacji określonych potrzeb społecznych. Powinno ono dokonywać się środkami
ekonomicznymi (dotacje, ulgi podatkowe); interwencja państwa w procesy gospodarcze
(płaca minimalna)
● Filary społecznej gospodarki rynkowej:
- swoboda działalności gospodarczej
- własność prywatna
- solidarność, dialog i współpraca partnerów społecznych
● Wolność działalności gospodarczej:
- prawo do podjęcia wybranej działalności nastawionej na osiąganie zysku
- prawo wyboru formy prawnej (spółka z o.o, jednoosobowa działalność gospodarcza)
- swoboda umów
- prawo do reklamy
- prawo do podjęcia decyzji o zmianie przedmiotu, ograniczeniu, zawieszeniu oraz
zakończeniu działalności
● Ograniczenie wolności działalności gospodarczej:
 - może być ograniczona tylko w drodze ustawy i we względu na ważny interes publiczny
- przykłady: konieczność uzyskania koncesji lub zezwolenia (kasyno); zakaz stosowania
klauzul abuzywnych (postanowienie zawarte w umowie z konsumentem nieuzgodnione z
nim indywidualnie, kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi
obyczajami, bądź rażąco naruszając jego interesy); ograniczenia związane z ochroną
konkurencji; zakaz lub ograniczenie reklam niektórych produktów (leków, alkoholu,
papierosów)
● Ograniczenie prawa wolności:
- uzyskanie pozwolenia na budowę na własnym gruncie
- pozwolenie na wycięcie drzewa na własnym gruncie
- ograniczenie dot. obrotu nieruchomościami rolnymi
- ograniczenie w obszarze wynajmu lokali mieszkaniowych
- POZBAWIENIE PRAWA WŁASNOŚCI:
● nacjonalizacja- generalne pozbawienie prawa własności określonej grupy ludzi
na mocy prawa
● wywłaszczenie- pozbawienie prawa własności na cele publiczne za słusznym
odszkodowaniem na mocy decyzji administracyjnej
● przypadek rzeczy- pozbawienie rzeczy na mocy wyroku sądowego (dotyczy
rzeczy pochodzących z przestępstwa, lub które służyły popełnieniu
przestępstwa)
- Zasada podziału i równowagi władzy:
● wymóg rozdzielenia władz oznacza, że każdej z 3 władz powinny przypadać kompetencje
materialne odpowiadające ich istocie
● oddziaływanie jednej władzy na drugą, może mieć miejsce, ale nie może naruszyć istoty
kompetencji władzy, na którą oddziałuje
● realizacja zasady podziału władzy:
- czynniki historyczne:- specyfikacja ustrojowa danego państwa (silny
Parlament w Polsce, zasada feudalizmu w państwach federalnych)
- czynniki uniwersalne- wzmacnianie egzekutywy, integracja europejska
(osłabienie parlamentu), wyodrębnienie organów, które trudno
przyporządkować do którejkolwiek z 3 władz

RZECZPOSPOLITA JAKO:
 1. Państwo demokratyczne: wykonywania funkcji władczych, chroni praw człowieka w tym praw
mniejszości, dopuszcza wiele form w których obywatele mogą formułować swe postulaty,
wyrażać poglądy i postulaty; dopuszcza wiele form kontroli czynników sprawujących władzę
2. Państwo prawne:
● aspekt formalny- obowiązek działania organów władzy na podstawie i w granicach
prawa
● aspekt materialny- “ustawowe bezprawie”- sytuacja, w której prawo nie realizuje
podstawowych wartości (godność, sprawiedliwość, wolność i równość, demokratyzm)

SUWERENNOŚĆ PAŃSTWA: oznacza zdolność państwa do samodzielnego decydowania o wszystkich

dotyczących go sprawach i samodzielnego podejmowania wszystkich dotyczących go decyzji.
- samowładność- niezależność od podmiotów międzynarodowych w sensie prawnym, nie
ekonomicznym
- całowładność- niezależność od czynników wewnętrznych (innych ośrodków władzy na danym
terytorium)
- Ograniczenie suwerenności może nastąpić tylko na podstawie wyraźnej i szczególnej regulacji
konstytucyjnej

OBYWATELSTWO:
1. ius sanguinis (przez urodzenie):
● z rodziców polskich (art.34)
● z rodziców, z których co najmniej jedno posiada obywatelstwo polskie, bez względu na
miejsce urodzenia dziecka (ustawa o obywatelstwie polskim)
2. ius soli (zasada terytorium)- zasada ma zastosowanie, gdy dziecko urodzi się lub zostanie
znalezione na terytorium RP, a oboje rodziców są nieznani lub ich obywatelstwo jest
nieokreślone, bądź nie mają żadnego obywatelstwa
3. adopcja pełna
4. nadanie przez Prezydenta RP
5. uznanie obywatelstwa polskiego w postępowaniu administracyjnym

DEMOKRACJA:
 - bezpośrednia:
● wybory
● referendum (ogólnokrajowe lub lokalne)
● inicjatywa ludowa (w sprawie przeprowadzenia referendum)
● obywatelska inicjatywa ustawodawcza)
- pośrednia:
● podejmowanie decyzji przez organ przedstawicielski pochodzący z wyborów- SEJM I
SENAT ORAZ POSŁOWIE

III- STATUS JEDNOSTKI W PAŃSTWIE

- Prawa człowieka:
● imperatywy moralne mające swe źródło w przyrodzonej godności jednostki
● normy prawne (przełożenie imperatywów moralnych na normy prawne- normatywizacja)
- wyróżniają się :
● podstawą konstytucyjną
● publicznoprawnym charakterem (chronią jednostkę)
● szczególnym przedmiotem ochrony
- wymagają dwa elementy:
● przyjęcie jednostki ludzkiej pojmowanej jako byt autonomiczny i indywidualny za
podstawę koncepcji organizacji społeczeństwa (wynika z godności)
● uznanie ograniczonego zakresu, w jakim jednostka może być podporządkowana państwu
- GODNOŚĆ:
● przyrodzona i niezbywalna cecha człowieka
● źródło wolności i praw człowieka i obywatela
● przymiot nienaruszalności
● obowiązek poszanowania i ochrony godności człowieka
- ZASADA RÓWNOŚCI:wymiary
● w sytuacji prawnej obywateli
● w możliwościach wpływania obywateli na proces sprawowania władzy politycznej
● w sytuacji ekonomicznej i szansach jej poprawienia
● zasada równości wobec prawa
● zasada równego traktowania przez władze publiczne
● zakaz dyskryminacji w życiu politycznym, społecznym lub gospodarczym
● dyskryminacja:
 - bezpośrednia: ma miejsce, gdy zróżnicowanie następuje w oparciu o
przesłankę wynikająca wprost z przepisów prawa, w oparciu o cechy osobowe
danego podmiotu np. płeć, wiek, orientacja
- pośrednia- zachodzi, gdy istnieje pozorna neutralna forma, skierowana do
wszystkich, która w praktyce dotyka jedynie pewnej grupy osób wyróżnionych
ze względu na cechę osobistą
- podmioty praw człowieka:
● “każdy” i “nikt”= osoba fizyczna, osoba prawna i jednostka organizacyjna
nieposiadająca osobowości prawnej
● podmioty zobowiązane: organy władzy publicznej (płaszczyzna wertykalna); inne
podmioty( płaszczyzna horyzontalna); za pośrednictwem ustawy

TYPOLOGIA PRAW CZŁOWIEKA WG. G. JELINKA:

- status negativus- pewien zakres autonomii wolny od zewnętrznej ingerencji
- status positivus- prawo jednostki do żądania podjęcia określonych działań na jej rzecz
- status activus- prawa umożliwiające udział jednostki we władzy państwowej

TYPOLOGIA PRAW CZŁOWIEKA:

- prawa wolnościowe> wyznaczają sfery, w których jednostka może kształtować zachowanie
wedle uznania; organy władzy mają przede wszystkim obowiązki negatywne, obowiązki
zaniechania; ograniczenia mają charakter wyjątku i powinny być ściśle interpretowane
- sensu stricto- jednostka może żądać określonego działania (świadczenia na jej rzecz) ze strony
instytucji publicznej; obowiązek władz publicznych ma charakter pozytywny
- kompetencyjne- przyznają jednostce kompetencje do dokonania określonej czynności prawne
(oddanie głosu w wyborach, złożenie pozwu); aktualizacja określonego obowiązku organu
podległego kompetencji (sąd ma obowiązek rozpoznania sprawy)
- prawa materialne- zapewniają ochronę jednostce w określonych sferach jej życia: prawa
osobiste, polityczne, praw socjalne sensu largo, prawa gospodarcze (ekonomiczne)
- prawa proceduralne- procedury umożliwiające wyegzekwowanie danego prawa: prawo do
sądu, domniemanie niewinności, zasada dwuinstancyjności, prawo do obrony, prawo do jawnej
rozprawy

KONSTYTUCYJNE GWARANCJE PRAW JEDNOSTKI:

- prawo do sądu:
 ● prawo do odpowiednio ukształtowanej procedury:
< procedura sprawiedliwa: zasada równości stron, możliwość zapoznania się ze
sposobem rozumowania sądu, który wydał określone rozstrzygnięcie
< jawna: jawność wewnętrzna dla stron postępowania, jawność zewnętrzna- publiczność
postępowania np. media; wyłączenie jawności rozprawy (ochrona interesu publicznego
lub prywatnego); WYROK NALEŻY OGŁOSIĆ JAWNIE!!

● Niezawisłość sędziów:
< aspekt subiektywny: sędzia powinien mieć przekonanie o swej bezstronności
< aspekt obiektywny: chodzi o to, aby nie powstały uzasadnione wątpliwości co do bezstronności
z punktu widzenia podmiotów zew. wobec wymiaru sprawiedliwości np. u stron

- skarga konstytucyjna : przysługuje każdemu z wyjątkiem cudzoziemców- nie mogą oni

kwestionować przepisów prawa azylu i przyznania statusu uchodźcy; ma charakter subsydiarny-
może być złożona tylko wtedy, gdy zostaną wykorzystane wszystkie środki zaskarżenia; musi być
wniesiona do TK w ciągu 3 miesięcy od doręczenia skarżącemu prawomocnego wyroku,
ostatecznej decyzji/ rozstrzygnięcia. Musi być sporządzona przez adwokata lub radcę prawnego
(przymus adwokacki) chyba, że skarżący jest sędzią, prokuratorem, notariuszem, profesorem,
doktorem habilitowanym nauk prawnych
- wystąpienie do Rzecznika Praw Obywatelskich z wnioskiem o pomoc w ochronie naruszonych
praw
● RPO: zasada kadecnyjności (wybierany przez Sejm za zgoda Senatu na 5 lat); zasada
apolityczności, zasada incompatibilitas, immunitet formalny i zakaz zatrzymania,
- działa na płaszczyźnie: indywidualnej i generalnej.
- podejmuje sprawy na wniosek: obywateli, organizacji, Rzecznika Praw Dziecka,
Rzecznika Małych i Średnich Przedsiębiorców, z własnej inicjatywy
- odszkodowanie z tytułu wyrządzenia szkody przez działanie organów władzy publicznej

FUNKCJE PARLAMENTU:
- SEJM:
● funkcja ustawodawcza
● kontrolna
● kreacyjna
- SENAT:
 ● ustawodawcza
● kreacyjna;
- Przyczyny bikameralizmu (dwuizbowości):
● historyczne: Senat wyłaniany z arystokracji, izba niższa z mieszczaństwa
● federalna struktura państwa np. niemcy
● w Polsce nawiązanie do tradycji, decyzja o przywróceniu Senatu podczas obrad
okrągłego stołu
● dwuizbowość niesymetryczna:
- Sejm posiada wyłączne kompetencje
- rola Senatu jest słabsza w postępowaniu ustawodawczym
- SENAT- większość bezwzględna w obecności co najmniej połowy ustawowej
liczby posłów.

ARGUMENTY PRZECIW DWUIZBOWOŚCI:

- często podobny skład polityczny obu izb ( obie izby dążą do tego samego celu, nie będą się
wzajemnie hamować)
- spowalnia i wydłuża proces legislacyjny i nie poprawia jego jakości
- KONTRARGUMENT: Senat jest izbą refleksji i rozwagi- dążenie do polepszenia jakości
tworzonego prawa- może przeciwdziałać pośpiechowi, przypadkowości, zapewniać pogłębioną
analizę projektów przez dwa osobne gremia.

WYBORY DO PARLAMENTU:
- SEJM:
● wybory pięcioprzymiotnikowe, proporcjonalne, 41 okręgów wyborczych (wybiera się w
nich od 7 do 20 posłów)
- SENAT:
● wybory trój przymiotnikowe, większościowe (większość zwykła), 100
jednomandatowych okręgów wyborczych

KADENCJA SEJMU I SENATU:

● trwa 4 lata, od dnia pierwszego posiedzenia nowego Sejmu i trwa do dnia poprzedzającego dzień
zebrania się Sejmu następnej kadencji
● wybory zarządza Prezydent RP nie później niż na 90 dni przed upływem 4 lat
 ● wybory wyznacza się na dzień wolny od pracy przypadający w ciągu 30 dni przed upływem
kadencji
● nie przeprowadza się wyborów w okresie trwania stanów nadzwyczajnych ni przez 90 dni od
ustania tych stanów
● rozwiązanie Sejmu przed upływem kadencji podejmuje się większością ⅔ ustawowej liczby
posłów, zarządzenie prezydenta RP:
- obligatoryjnie- jeżeli procedura zasadnicza powoływania Rady Ministrów oraz obie
procedury rezerwowe zakończą się niepowodzeniem
- fakultatywnie: jeżeli Prezydent, w ciągu 4 miesięcy od dnia przedłożenia projektu
ustawy budżetowej Sejmowi przez Radę Ministrów nie otrzyma ustawy do podpisu

FUNKCJA KREACYJNA SEJMU:

- uczestniczenie w procesie powoływania Rady Ministrów- udzielenie wotum zaufania dla rządu
- Samodzielne powoływanie: sędziów TK,TS ( z wyjątkiem przewodniczącego, którym jest 1 Prezes
Sądu Najwyższego, 4 członków KRS, 2 członków KRRiT);
- za zgodą Senatu powołuje Prezesa NIK, RPO, RDG, GIODO
- na wniosek Prezydenta RP- Prezesa NBP

FUNKCJA KONTROLNA SEJMU:

- możliwość odwołania RM i poszczególnych Ministrów
- procedury interpelacyjne
- kontrola wykonania budżetu
- działalność komisji śledczej

INICJATYWA USTAWODAWCZA:
- posłowie min. 15 posłów, komisja sejmowa (oprócz śledczej)
- senat
- Prezydent RP
- Rada Ministrów
- Projekt ustawy budżetowej: tylko RM
- 100 tys. obywateli
- USTAWA O ZMIANIE KONSTYTUCJI (PREZYDENT, SENAT, ⅕ USTAWOWEJ LICZBY POSŁÓW- 92)

ZGROMADZENIE NARODOWE:
 - odbieranie przysięgi od prezydenta
- decydowanie o jego trwałej niezdolności do sprawowania urzędu ze względu na stan zdrowia
- wysłuchanie orędzia Prezydenta
- postawienie Prezydenta w stan oskarżenia przed TS

USTAWA BUDŻETOWA:
- Sejm - 4 miesiące na uchwalenie ( licząc od daty wniesienia projektu przez RM)- jeżeli nie
uchwali- może zostać rozwiązany przez Prezydenta
- Sejm nie może zwiększyć deficytu budżetowego ponad kwotę określoną w projekcie
- Senat nie może wnioskować odrzucenia ustawy budżetowej, może proponować poprawki- termin
20 dni
- Prezydent- 7 dnia na podpisanie- nie może skorzystać z prawa weta- może skierować sprawę do
TK- TK ma dwa miesiące na orzeczenie

IV- PREZYDENT:
1. WYBORY PREZYDENTA RP:
- kandydat musi korzystać z pełni praw wyborczych do Sejmu
- wybory Prezydenta zarządza Marszałek Sejmu w formie postanowienia (nie wcześniej
niż na 7 dni i nie później niż na 6 miesięcy przed upływem 5-letniej kadencji
poprzednika)
- wybory wyznacza się na dzień wolny od pracy w granicach między 100 a 75 dniem przed
upływem kadencji
- utworzenie komitetu wyborczego przez co najmniej 15 obywateli
- uzyskanie zgody przez kandydata i utworzenie komitetu wyborczego
- zebranie 1000 podpisów- pełnomocnik wyborczy zawiadamia PKW o utworzeniu
komitetu wyborczego
- zebranie pozostałych 99000 podpisów

● Status prawny Prezydenta RP:

- nie ponosi odpowiedzialności politycznej przed Parlamentem
- wyłączna kognicja sądów powszechnych w sprawach karnych (odpowiedzialność przed
TS)
- nie ma przeszkód prawnych, by prezydent był powodem bądź pozwanym w
postępowaniu cywilnym
 - zasada incompatibilitas

● ZADANIA PREZYDENTA- ART.126:

- jest najwyższym przedstawicielem RP i gwarantem ciągłości władzy państwowej
- czuwa nad przestrzeganiem Konstytucji
- stoi na straży suwerenności i bezpieczeństwa państwa oraz nienaruszalności i
niepodzielności jego terytorium

● KOMPETENCJE PREZYDENTA RP:

- Kompetencje dzielone:
< głównie w zakresie polityki zagranicznej i obronnej, a także w stanach
nadzwyczajnych, ich wykonanie jest uzależnione od kontrasygnaty Prezesa RM
- kompetencje samodzielne (prerogatywy)”
< art.144 ust.3
< istotne z punktu widzenia powoływania urzędów
< mogą być wykonywane wbrew woli rządu

● Uprawnienia Prezydenta RP wobec suwerena:

- zarządzenie referendum ogólnokrajowego za zgodą Senatu-udzieloną większością
bezwzględną w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby senatorów
- skrócenie kadencji Sejmu
- zarządzenie wyborów do Sejmu i Senatu
- środki pozaprawne np. orędzie do Narodu, podróże po kraju, spotkania z obywatelami

KONTRASYGNATA:
- podpis Prezesa Rady Ministrów pod aktem urzędowym Prezydenta
- Prezes RM ponosi odpowiedzialność polityczną przed Sejmem za kontrasygnowany akt
(Prezydent nie ponosi odpowiedzialności politycznej)
- Akt Prezydenta w przypadku braku kontrasygnaty jest nieważny
- Wymóg uzyskania kontrasygnaty jest regułą w przypadku wykonywania przez Prezydenta
kompetencji konstytucyjnych i ustawowych (prerogatywy są wyjątkiem0 katalog prerogatyw
jest zamknięty)

UPRAWNIENIA PREZYDENTA WOBEC SEJMU:

 - organizacyjne- zarządzenie wyborów do Sejmu art.98; zwoływanie pierwszego posiedzenia
- inicjatywne- inicjatywa ustawodawcza, zarządzenie referendum (zgoda senatu)
- hamujące- weto zawieszające, wniosek do TK o zbadanie konstytucyjności ustawy (kontrola
prewencyjna i następcza, rozwiązanie parlamentu)

UPRAWNIENIA WOBEC RM:

- powoływanie rządu- gdy jest większość w Sejmie- kompetencje formalne, gdy nie ma
większości- rola Prezydenta wzrasta, bo musi doprowadzić do wyłonienia się większości
- musi przyjąć dymisję rządu w przypadku nieudzielenia mu wotum zaufania lub udzielenia wotum
nieufności
- nie może przyjąć rezygnacji Premiera
- nie może pociągnąć do odpowiedzialności premiera ani ministrów- nie może zwracać się do
Sejmu o udzielenie im wotum nieufności

UPRAWNIENIA WOBEC WŁADZY SĄDOWNICZEJ:

- Powołuje sędziów na wniosek KRS- może odrzucić wniosek, ale nie może pozostawić go bez
rozpatrzenia
- powołuje prezesa i wiceprezesa TK, pierwszego prezesa SN, prezesa NSA- spośród kandytatów
zaproponowanych przez zgromadzenie ogólne tych sądów
- prawo łaski- darowanie lub złagodzenie skutków skazania- NIE skutków cywilnych np.
zasądzenie odszkodowania

SPRAWY ZAGRANICZNE:
- Prezydent współdziała z PRM i właściwym ministrem- na forum międzynarodowym Prezydent
nie może podejmować samodzielnych stanowisk
- reprezentowanie państwa- ale NIE prowadzenie polityki zagranicznej- składanie wizyt,
podpisywanie apeli, komunikatów i negocjowanie
- mianowanie pełnomocnych przedstawicieli RP w innych państwach i w organizacjach
międzynarodowych
- ratyfikowanie umów międzynarodowych- zawierane przez RM

AKTY WYDAWANE PRZEZ PREZYDENTA:

- Rozporządzenia
- Postanowienia
 - Zarządzenia (statut Kancelarii Prezydenta)

V- RADA MINISTRÓW -”GŁOWA ADMINISTRACJI RZĄDOWEJ”

- Przesłanki powołania Rady Ministrów:
● złożenie dymisji na 1 posiedzeniu nowo wybranego Sejmu
● nieuchwalenie RM wotum zaufania przez Sejm
● wyrażenie przez Sejm wotum nieufności
● dymisja Prezesa RM (z własnej inicjatywy)- Prezydent RP nie może przyjąć dymisji

SKŁAD RM ART.147:
- Członkowie obligatoryjni: Prezes RM, ministrowie
- Członkowie opcjonalni: wiceprezesi RM, przewodniczący określonych w ustawach komitetów

POWOŁANIE RM ART.154:
- desygnowanie, wyznaczenie przez Prezydenta RP kandydata na Prezesa RM i upoważnienie go do
sformułowania nowego gabinetu
- desygnowany kandydat na Prezesa RM kompletuje skład RM- Prezydent powołuje rząd i odbiera
od członków rządu przysięgę
- Sejm udziela RM wotum zaufania (większością ustawowej liczby posłów min. 231)
- PROCEDURY:
● rezerwowa: (sejmowa): wybór Premiera przez Sejm; nowy premier w ciągu 14 dni
przedstawia na posiedzeniu Sejmu skład rządu i jego program- zaakceptowanie rządu
przez Sejm w głosowaniu ( większość bezwzględna); powołanie rządu przez Prezydenta
● rezerwowa (prezydencka)- jest identyczna co procedura zasadnicza- tylko, że wotum
zaufania udzielane jest zwykłą większością

ZASADY FUNKCJONOWANIA RM:

- zasada reprezentowania RM w jej kontaktach z innymi państwami przez premiera
- zasada jednolitej realizacji przez członków RM polityki ustalonej przez rząd
- zasada związania członków RM i jego przedstawicieli stanowiskiem RM
- zasada kierowania pracami RM przez Prezesa RM- posiedzenia zwołuje, przewodniczący i
uchwala ich porządek
 - zasada kolegialności: obowiązek wszystkich członków rządu w podejmowaniu decyzji RMo
możliwość dyskutowania na forum rządu wszelkich spraw będących przedmiotem prac rządów-
podejmowanie decyzji zaakceptowanej przynajmniej przez większość członków rządów

TRYBY PODEJMOWANIA ROZSTRZYGNIĘĆ PRZEZ RM:

- tryb uzgodnieniowy
- głosowanie
- tryb obiegowy

KOMPETENCJE RM:
- Kieruje administracją rządową (centralną i terenową)- kierowanie, koordynacja i kontrola
administracji rządowej- powoływanie i odwoływanie organów- nie może wydawać wiążących
poleceń w sprawach indywidualnych, ale wyznacza ogólne zasady polityki i może ingerować w jej
działalność, może wydawać wiążące polecenia
- dysponowanie środkami pochodzącymi z budżetu UE, gromadzenie środków na naszą składkę na
rzecz UE
- Inicjatywa ustawodawcza w zakresie ustawy budżetowej; wykonanie budżetu- kompetencje
dzielone z Ministrem Finansów, przedstawienie sprawozdania z wykonania budżetu
- ochrona interesów skarbu państwa
- funkcje ustawodawcze- wydawanie rozporządzeń, inicjatywa ustawodawcza, wykonanie ustaw,
nadawanie projektom ustaw trybu pilnego, poprawki do ustaw w trakcie trybu legislacyjnego
- zapewnienie bezpieczeństwa wewnętrznego i porządku publicznego. Stan klęski żywiołowej ,
zarządzanie antykryzysowe
- zapewnienie bezpieczeństwa zewnętrznego

POZYCJA PRM:
- ma wpływ na ustanowienie priorytetów programowych rządu- odpowiedzialnych jest za
podstawy programowe rządu- kieruje się programami wyborczymi partii tworzących rząd- ale
ma pewną swobodę w ustalaniu priorytetów
- udzielenie kontrasyganty- czesto jedyny partner w kontaktach z Prezydentem RP
- ma wpływ na skład rządu, może odwoływać ministrów, może złożyc wniosek o wotum zaufania
lub złożyć rezygnację
- reprezentowanie RM wobec innych organów państwa i innych podmiotów, podpisywanie aktów
prawnych, dokumentów, przyjmowanie dokumentów adresowanych do RM
 - wydaje rozporządzenia
- koordynuje i kontroluje pracę członków RM

POZYCJA MINISTRÓW:
- inicjowanie polityki rządu- w zakresie swojego działania, którym kieruje- przedkładanie rządowi
inicjatyw i projektów aktów normatywnych
- realizowanie polityki rządu, nie ma własnej- obowiązek lojalności politycznej
- nadzorowanie realizowania polityki rządu przez organy, urzędu, jednostki organizacyjne, które
mu podlegają

TRYBUNAŁ KONSTYTUCYJNY:
- “negatywny ustawodawca” ( eliminowanie z systemu prawa przepisów uznanych za niezgodne z
przepisami aktów wyższej rangi w hierarchii źródeł prawa- konstytucji)
- działa na wniosek upoważnionego podmiotu (nie z urzędu)
- nie występują związki między TK, a KRS
- odrębność od innych sądów
- kadencyjność sędziów (9 lat)
- skład 15 sędziów wybieranych przez Sejm

ORGANY TK:
- Zgromadzenie Ogólne- wszyscy sędziowie TK,
- Prezes TK- powoływany przez Prezydenta RP, kieruje pracami i reprezentuje na zewnątrz

Kompetencje TK:
● kontrolna norm
● orzekanie o skargach konstytucyjnych
● rozstrzyganie sporów kompetencyjnych między centralnymi konstytucyjnymi organami państwa
● badanie zgodności celów i działalności partii politycznych z konstytucją

RODZAJE KONTROLI TK:

- prewencyjna- art.122- na wniosek Prezydenta przed podpisaniem ustawy lub ratyfikacji
umowy;
- następcza art.191- dotyczy norm ustanowionych (ogłoszonych) lub w okresie vacatio legis
 - konkretna- art.193
- abstrakcyjna- bez związku z badaną sprawą art.188

ASPEKTY KONTROLI:
● materialna- badana jest treściowa zgodność regulacji zawartej w akcie niższym z regulacjami
zawartymi w aktach wyższej rangi
● proceduralna: przedmiotem badania jest kwestia dochowania trybu wymaganego przepisami
prawa do wydania aktu lub zawarcia i ratyfikacji umowy międzynarodowej
● kompetencyjna- badanie, czy organ wydający akt miał do tego upoważnienie (szczególnie
istotne w przypadku badania zgodności rozporządzeń z ustawą)

SKUTKI ORZECZEŃ TK:

- makro- skutki orzeczenia dla dalszego losu skontrolowanego aktu normatywnego lub zawartej
w nich normy
- mikro- skutki orzeczenia dla decyzji, orzeczeń i rozstrzygnięć podjętych w przeszłości na
podstawie badanego aktu bądź normy
- derogacyjny- utrata mocy obowiązującej aktu niższego rzędu uznanego przez TK za niezgodny z
aktem wyższego rzędu

WŁADZA SĄDOWNICZA RP:

- SĄDY:
● sądy powszechne- rejonowe, okręgowe, apelacyjne
● sądy administracyjne- wojewódzkie sądy administracyjne, Naczelny Sąd
Administracyjny
● sądy wojskowe- (garnizonowe sądy wojskowe, okręgowe sądy wojskowe)
● Sąd Najwyższy
- TRYBUNAŁY:
● Konstytucyjny
● Stanu

Konstytucyjne zasady działania sądów:

● zasada dwuinstancyjności- konstytucyjne minimum
● zasada udziału obywateli w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości-ławnicy
● zasada jawności
KONTROLA PAŃSTWOWA:
- ustalenie stanu obowiązującego tzw. wyznaczeń zależnych
- ustalenie stanu rzeczywistego tzw. wykonań
- określenie relacji między wyznaczonymi a wykonaniami w sensie stopnia ich zgodności ze sobą
przyczyn niezgodności przedstawienia wyników kontroli odpowiedniemu podmiotowi
(zlecającemu kontrolę, kontrolowanemu, jednostce nadrzędnej)

NIK- NAJWYŻSZA IZBA KONTROLI:

- Konstytucyjny naczelny organ kontroli państwowej, który cechuje się odrębnością i
niezależnością od struktu rządów
- wysoki stopień wyspecjalizowania fachowego
- kontrola sensu stricto
- powiązana z Sejmem ( powiązanie funkcjonalne- kontrola RM)

STRUKTURA NIK:
● Kolegium NIK: Prezes NIK (6 lat kadencji) wiceprezesi (3 powoływani przez Marszałka Sejmu
na wniosek Prezesa NIK); 14 członków ( 7 wykształcenie prawnicze/ekonomiczne; 7
powoływanych wśród pracowników wyższej rangi NIK)
● aparat urzędniczy:
- departamenty i biur (Szczebel centralny)
- delegatury (szczebel wojewódzki

KRYTERIA KONTROLI NIK:

- Legalność
- gospodarność
- celowość: podmiotowa/ metodyczna
- rzetelność