§¹i häc Vinh T¹p chÝ khoa häc, tËp XXXVI, sè 2b-2007

®Ò tµI gia ®×nh trong v¨n häc viÖt nam sau 1975

NguyÔn C«ng Thanh

(a)

Tãm t¾t. Tõ viÖc ph©n tÝch mét sè t¸c phÈm v¨n häc tiªu biÓu viÕt vÒ ®Ò tµi gia
®×nh trong v¨n häc ViÖt Nam sau 1975, bµi b¸o gãp phÇn kh¼ng ®Þnh ®Ò tµi gia ®×nh
lµ mét trong nh÷ng ®Ò tµi lín ®ang ®−îc c¸c nhµ v¨n quan t©m khai th¸c vµ gÆt h¸i
nhiÒu thµnh c«ng.

1. §Ò tµi gia ®×nh lµ mét ®Ò tµi lín
trong v¨n häc ViÖt Nam hiÖn ®¹i. Tõ
nh÷ng n¨m ba m−¬i cña thÕ kû XX, c¸c
nhµ v¨n Tù lùc v¨n ®oµn ®· khai th¸c
rÊt thµnh c«ng ®Ò tµi nµy. Nh÷ng t¸c
phÈm hay nhÊt, cã nhiÒu ®ãng gãp
nhÊt cho nÒn v¨n häc n−íc nhµ cña Tù
lùc v¨n ®oµn lµ nh÷ng t¸c phÈm ®Êu
tranh gi¶i phãng c¸ nh©n, ®Êu tranh
cho tù do h«n nh©n, cho quyÒn sèng
cña ng−êi phô n÷ chèng l¹i sù rµng
buéc kh¾t khe cña lÔ gi¸o phong kiÕn
trong ®¹i gia ®×nh phong kiÕn.
Sau C¸ch m¹ng th¸ng T¸m, ®Êt
n−íc ta ph¶i tr¶i qua 30 n¨m chiÕn
tranh gi¶i phãng d©n téc. Lóc nµy vËn
mÖnh ®Êt n−íc ®−îc ®Æt lªn hµng ®Çu.
NhiÖm vô chñ yÕu cña c¸ch m¹ng ViÖt
Nam (trong ®ã cã v¨n häc nghÖ thuËt)
lµ phôc vô c«ng cuéc kh¸ng chiÕn kiÕn
quèc, cæ vò chiÕn ®Êu. C¸c nhµ v¨n trë
thµnh ng−êi chiÕn sÜ, chuèt nhän vò khÝ
v¨n ch−¬ng ®Ó phôc vô cho c¸ch m¹ng.
Hä kh«ng ngÇn ng¹i lµm anh “tuyªn
truyÒn viªn nh·i nhÐp”, hoµ m×nh vµo
cuéc sèng c«ng- n«ng-binh, ca ngîi nh©n
d©n, ca ngîi anh bé ®éi, ca ngîi nh÷ng
chiÕn c«ng vang déi cña d©n téc... §Ò tµi
h«n nh©n- gia ®×nh kh«ng thÝch hîp
trong thêi chiÕn nªn ®−îc g¸c l¹i. V×
vËy, nh÷ng vÊn ®Ò t×nh yªu - h«n nh©n -
gia ®×nh d−êng nh− kh«ng ®−îc ®Ò cËp
nh− mét m¶ng s¸ng t¸c lín trong v¨n
häc c¸ch m¹ng ViÖt Nam 1945 - 1975.
Sau chiÕn th¾ng 30/4/1975, ®Êt
n−íc ta hoµn toµn ®éc lËp, thèng nhÊt.
LÞch sö sang trang nh−ng v¨n häc vÉn
tr−ît theo qu¸n tÝnh mét thêi gian n÷a.
§Ò tµi chiÕn tranh c¸ch m¹ng vÉn lµ ®Ò
tµi −a thÝch cña v¨n nghÖ sÜ. C¶m høng
ca ngîi vÉn lµ c¶m høng chñ ®¹o cña
phÇn lín t¸c phÈm ra ®êi tr−íc 1980.
Nhµ v¨n say s−a viÕt, say s−a ca ngîi
chñ nghÜa anh hïng c¸ch m¹ng nh−ng
®éc gi¶ ®ét nhiªn l¹nh nh¹t, thê ¬ víi
v¨n häc. “Ng−êi ®äc míi h«m qua cßn
mÆn mµ thÕ bçng d−ng b©y giê quay
l−ng l¹i víi anh. Hä kh«ng thÌm ®äc
anh n÷a. S¸ch anh viÕt ra, h¨m hë dµy
cép n»m mèc trªn quÇy. Ng−êi ta bá
anh. Ng−êi ta ®i ®äc s¸ch T©y vµ ®äc
NguyÔn Du [12, tr. 9].
§Õn thËp kû 80, ®Æc biÖt sau §¹i
héi §¶ng lÇn thø VI (1986), kh«ng khÝ
®æi míi - d©n chñ t¸c ®éng m¹nh mÏ
®Õn ®êi sèng v¨n häc nghÖ thuËt. V¨n
nghÖ sÜ ®−îc “cëi trãi” tù do s¸ng t¸c.
Hä cã nhiÒu tr¨n trë vÒ tr¸ch nhiÖm cña
ng−êi cÇm bót trong sù nghiÖp ®æi míi
nÒn v¨n häc n−íc nhµ. Khuynh h−íng
sö thi, c¶m høng l·ng m¹n trong v¨n
häc 1945-1975 ®−îc thay thÕ b»ng c¶m
høng ®¹o ®øc - thÕ sù. Con ng−êi "sö
thi” trong v¨n häc tr−íc 1975 ®−îc thay
thÕ b»ng con ng−êi "nÕm tr¶i”. VÊn ®Ò
.

NhËn bµi ngµy 21/11/2006. Söa ch÷a xong 23/4/2007.

59
§¹i häc Vinh
®êi t−, b¶n thÓ, tù do luyÕn ¸i, ®êi sèng
t×nh dôc... ®−îc ®Ò cao. §Ò tµi, chñ ®Ò
kh«ng cßn bã hÑp, thiªn vÒ khai th¸c
c¸c vÊn ®Ò liªn quan ®Õn nh÷ng nhiÖm
vô chÝnh trÞ tr−íc m¾t mµ ®−îc më réng
tõ ®Ò tµi gia ®×nh, th©n phËn t×nh yªu,
sè phËn con ng−êi ®Õn chiÕn tranh c¸ch
m¹ng, s¶n xuÊt x©y dùng... C¸c nhµ v¨n
kh«ng nÐ tr¸nh, ng¹i ngïng khi khai
th¸c c¸c mÆt tr¸i, gãc khuÊt, phÇn ch×m
cña hiÖn thùc cuéc sèng.
2. §Ò tµi gia ®×nh cã phÇn bÞ ch×m
lÊp sau C¸ch m¹ng th¸ng T¸m ®−îc
kh¬i nguån trë l¹i, t¹o thµnh dßng ch¶y
chÝnh vµ thu ®−îc nh÷ng thµnh tùu
®¸ng kÓ. Cã thÓ nãi ch−a bao giê ®Ò tµi
gia ®×nh l¹i giµnh ®−îc sù quan t©m cña
®«ng ®¶o giíi cÇm bót nh− hiÖn nay. Tõ
c¸c thÕ hÖ nhµ v¨n ®· thµnh danh trong
v¨n häc c¸ch m¹ng ViÖt Nam tr−íc
1975 ®Õn c¸c thÕ hÖ cÇm bót tr−ëng
thµnh sau 1975, thËm chÝ cã nh÷ng
ng−êi cßn rÊt trÎ, tuæi míi ngoµi hai
m−¬i nh− NguyÔn Ngäc T−, §ç Hoµng
DiÖu... ®Òu cã t¸c phÈm viÕt vÒ ®Ò tµi
gia ®×nh. MÆt kh¸c, ®Ò tµi gia ®×nh
kh«ng chØ xuÊt hiÖn trong tiÓu thuyÕt,
truyÖn ng¾n mµ cßn xuÊt hiÖn trong c¶
trong t¶n v¨n (Ch¼ng h¹n: TËp t¶n v¨n
Nh©n chuyÖn chÞ Thá B«ng cña Th¶o
H¶o, ®· m−în h×nh t−îng chÞ Thá B«ng
®Ó nãi chuyÖn gia ®×nh ViÖt Nam hiÖn
®¹i). V¨n häc thêi kú nµy xuÊt hiÖn víi
mËt ®é dµy ®Æc t¸c phÈm viÕt vÒ ®Ò tµi
gia ®×nh hoÆc cã liªn quan ®Õn vÊn ®Ò
gia ®×nh nh− Mïa l¸ rông trong v−ên,
C«i cót gi÷a c¶nh ®êi, Trung du, chiÒu
m−a buån, Tr¸i chÝn mïa thu, MÑ giµ,
MÑ vµ con, MÊt ®iÖn, KiÓm, chó bÐ, con
ng−êi, Mét chèn n−¬ng th©n, Heo may
giã léng, Bå n«ng ë biÓn, Tr¨ng soi s©n
nhá, Anh thî ch÷a kho¸, Chän chång,
Anh c¶ t«i, ng−êi sung s−íng, Nî ®êi,
Suèi m¬, G¸i cã con, PhÐp l¹ th−êng
ngµy, §Êt mÇu, Nhan s¾c ®µn bµ, Cá
d¹i... (Ma V¨n Kh¸ng), Cha vµ con vµ...,
60
T¹p chÝ khoa häc, tËp XXXVI, sè 2b-2007
Mét câi nh©n gian bÐ tÝ (NguyÔn Kh¶i),
Thêi xa v¾ng, Hai nhµ, Sãng ë ®¸y s«ng
(Lª Lùu), BÕn kh«ng chång (D−¬ng
H−íng), Nçi buån chiÕn tranh (B¶o
Ninh), M¶nh ®Êt l¾m ng−êi nhiÒu ma
(NguyÔn Kh¾c Tr−êng), T−íng vÒ h−u,
Kh«ng cã vua, T©m hån mÑ (NguyÔn
Huy ThiÖp) Phè, ¡n mµy dÜ v·ng (Chu
Lai), TiÔn biÖt nh÷ng ngµy buån (Trung
Trung §Ønh), Mét nöa cuéc ®êi, Mi-nu
xinh ®Ñp, N−íc m¾t ®µn «ng, HËu thiªn
®−êng (NguyÔn ThÞ Thu HuÖ), Hån
trinh n÷ (Vâ ThÞ H¶o), B−íc qua lêi
nguyÒn, L·o khæ, Thiªn thÇn s¸m hèi
(T¹ Duy Anh), Gia ®×nh bÐ män (D¹
Ng©n), C¸nh ®ång bÊt tËn (NguyÔn
Ngäc T−), Bãng ®Ì, Dßng s«ng hñi, Vu
quy, Bèn ng−êi ®µn bµ vµ mét ®¸m tang
(§ç Hoµng DiÖu), Câi ng−êi rung
chu«ng tËn thÕ (Hå Anh Th¸i), Dßng
s«ng mÝa (§µo Th¾ng)... Trong ®ã cã
nhiÒu t¸c phÈm xuÊt s¾c, ®¹t c¸c gi¶i
th−ëng cao cña Héi Nhµ v¨n vµ ®Ó l¹i
nhiÒu d− ©m trong lßng ®éc gi¶ nh−
Mïa l¸ rông trong v−ên, Thêi xa v¾ng,
BÕn kh«ng chång, M¶nh ®Êt l¾m ng−êi
nhiÒu ma, Nçi buån chiÕn tranh, Thiªn
thÇn s¸m hèi, Gia ®×nh bÐ män, C¸nh
®ång bÊt tËn.
3. C¸c t¸c phÈm viÕt vÒ ®Ò tµi gia
®×nh trong v¨n häc ViÖt Nam sau 1975
®· ®i s©u khai th¸c c¸c mèi quan hÖ
phøc t¹p, ®a chiÒu cña gia ®×nh ViÖt
Nam trong thêi më cöa. Nhµ v¨n tËp
trung ph¶n ¸nh cuéc sèng c¸ nh©n
trong mèi quan hÖ víi gia ®×nh vµ x·
héi. VÊn ®Ò c¸ tÝnh ®−îc t«n träng, ®−îc
®Ò cao. NÕu nh− v¨n häc c¸ch m¹ng
1945 - 1975 th−êng ®Æt lîi Ých quèc gia,
d©n téc, céng ®ång lªn trªn lîi Ých c¸
nh©n th× c¸c s¸ng t¸c vÒ ®Ò tµi gia ®×nh
sau 1975 l¹i cã xu h−íng nghiªng vÒ thÓ
hiÖn vai trß cña v¨n häc ®èi víi c¸ nh©n
- gia ®×nh.
Mét trong nh÷ng vÊn ®Ò ®−îc kh¸
nhiÒu nhµ v¨n quan t©m lµ gia ®×nh
§¹i häc Vinh T¹p chÝ khoa häc, tËp XXXVI, sè 2b-2007
ViÖt Nam tr−íc th¸ch thøc cña nÒn
kinh tÕ thÞ tr−êng. LiÖu quan niÖm
“mét tóp lÒu tranh hai tr¸i tim vµng”
mét thêi ®−îc coi lµ lý t−ëng cã cßn
®øng v÷ng tr−íc lèi sèng thùc dông,
ch¹y theo ®ång tiÒn, coi träng vËt chÊt
®ang tõng ngµy, tõng giê luån l¸ch
kh¾p hang cïng ngâ hÏm cña x· héi
ViÖt Nam?
Trong TiÔn biÖt nh÷ng ngµy buån
vî chång Xoay - S−¬ng nhiÒu n¨m chØ
sèng b»ng mét sæ g¹o, mét suÊt l−¬ng
thÕ mµ ªm Êm. Nh−ng khi S−¬ng t×m
®−îc viÖc lµm tèt, thu nhËp cao, ®êi
sèng vËt chÊt ngµy mét c¶i thiÖn th× gia
®×nh hä tan vì. S−¬ng thay ®æi tõ c¸ch
¨n mÆc, nãi n¨ng, cö chØ vµ cuèi cïng tõ
gi· c¨n phßng tËp thÓ, “tiÔn biÖt” ng−êi
chång thõa t×nh yªu, nh©n hËu nh−ng
thiÕu tiÒn tµi, cña c¶i ®Ó t×m cuéc sèng
míi. C©u nãi cuèi cïng cña S−¬ng víi
c¸c b¹n Xoay: “Em kh«ng thÓ chê anh
Xoay ®−îc. Bè em còng kh«ng thÓ chê
chµng rÓ ®em thuèc tèt bông vÒ ch÷a
bÖnh (...). B©y giê th× em tù quyÕt ®Þnh
lÊy cuéc sèng cña m×nh, h¹nh phóc cña
m×nh”, ®· kh¼ng ®Þnh quan niÖm vÒ
h¹nh phóc cña c«.
Cïng c¶nh ngé nh− Xoay nh−ng
Nam trong Phè cña Chu Lai cßn ®¾ng
cay, xãt xa h¬n nhiÒu. T×nh yªu cña hä
®−îc thö th¸ch n¬i hßn tªn mòi ®¹n vµ
ngµn ngµy ®»ng ®½ng xa nhau. H¹nh
phóc t−ëng nh− ë trong tÇm tay khi
Th¶o “nguyªn vÑn” trë vÒ, tiÒn b¹c dåi
dµo, nhµ cao cöa réng, ®êi sèng sung
tóc. VËy mµ, sãng giã l¹i xuÊt hiÖn.
Ch−a ®Çy n¨m sau, bi kÞch ®· gi¸ng
xuèng gia ®×nh hä. ChÞ bá m¹ng n¬i
biÓn SÇm S¬n mét ngµy d«ng giã trong
chuyÕn “pÝc nÝc” víi t×nh nh©n. Anh
®iªn lo¹n, phÉn uÊt khi nhËn ra m×nh
bÞ ph¶n béi. Cßn ch¸u Niªn Th¶o quÆn
nçi ®au mÊt mÑ vµ høng chÞu nh÷ng
c¬n thÞnh né cña bè.
Do ®©u mµ h¹nh phóc gia ®×nh tan
vì? NhiÒu ng−êi ®· nãi ®Õn lèi sèng ¢u
- Mü, ¶o väng giµu sang, nh÷ng dôc
väng thÊp hÌn... ®· tiªm nhiÔm vµo con
ng−êi Th¶o. T¸c gi¶ m−în lêi nh©n vËt
trong truyÖn cho r»ng Th¶o sa ng· v×
“nÝn nhÞn bªn ®ã ®Ó vÒ bªn nµy chÞ hôt
h¬i” vµ “chÞ gi÷ g×n ®−îc thÓ x¸c nh−ng
linh hån chÞ ®· bÞ nhiÔm ®éc råi”. Nhµ
v¨n kh«ng nh÷ng nhiÒu lÇn nhÊn m¹nh
hµnh vi b¹o liÖt cña tay ViÖt kiÒu lu«n
lµ nçi ¸m ¶nh trong con ng−êi Th¶o mµ
cßn trùc tiÕp béc lé quan niÖm cña
m×nh: “ThÕ gian ®iªn ®¶o ®ang trµn lan
nh÷ng c¨n bÖnh thêi vi tÝnh, nh÷ng c¨n
bÖnh v« thøc cña thÕ kû bïng næ t×nh
dôc. Ng−êi bÞ hiÕp d©m ¸m ¶nh ®øa
hiÕp m×nh, kÎ bÞ b¾t cãc ®©m ra ph¶i
lßng kÎ b¾t cãc nã ...”.
Quan niÖm trªn, mang nÆng tÝnh
chñ quan, thiÕu søc thuyÕt phôc. NÕu
ph©n tÝch thÊu ®¸o khã chÊp nhËn.
Theo chóng t«i, gia ®×nh hä tan vì
kh«ng chØ v× Th¶o “bÞ nhiÔm ®éc” bëi lèi
sèng ¢u ho¸ mµ mét phÇn do Nam
kh«ng b¾t kÞp víi cuéc sèng míi thêi më
cöa vµ do hä ch−a thËt sù hiÓu nhau
tr−íc khi lÊy nhau. Th¶o ®Õn víi Nam
chñ yÕu v× tß mß, v× tù ¸i. Sau khi lÊy
nhau, mäi t©m lùc cña hä dån vµo viÖc
“kiÕm ¨n tõng b÷a to¸t må håi” cña thêi
kú ®Êt n−íc cùc kú khã kh¨n sau chiÕn
tranh. Ba n¨m sang ch©u ¢u, tiÕp xóc
víi cuéc sèng ph−¬ng T©y, tÇm m¾t
®−îc më réng, quan niÖm vÒ thÈm mü,
vÒ h¹nh phóc, vÒ gi¸ trÞ cuéc sèng ë chÞ
cã nhiÒu ®æi thay. Trong lóc, Nam vÉn
kh− kh− gi÷ nÕp x−a, kÐm thÝch øng víi
cuéc sèng míi th× Th¶o l¹i vui thÝch
cuéc sèng hiÖn t¹i. Sèng víi mét con
ng−êi nh− thÕ, Th¶o cµng ngµy cµng
c¶m thÊy buån tÎ, nhµm ch¸n. V× thÕ,
khi Hai Hïng xuÊt hiÖn chÞ nhËn ra
®©y lµ con ng−êi trong méng cña m×nh.
ChÞ ng· gôc tr−íc t×nh yªu cña Hai
Hïng lµ mét hÖ qu¶ tÊt yÕu.
61
§¹i häc Vinh
Nh÷ng t¸c phÈm viÕt vÒ ®Ò tµi gia
®×nh hoÆc cã liªn quan ®Õn vÊn ®Ò gia
®×nh cña Lª Lùu th−êng kÕt thóc bi
kÞch. Sù ®æ vì ®ã chñ yÕu do sù c¸ch
biÖt vÒ quan niÖm sèng, vÒ c¸ch øng xö,
c¸c mèi quan hÖ trong giao tiÕp vµ ®Æc
biÖt h«n nh©n kh«ng xuÊt ph¸t tõ t×nh
yªu gi÷a ng−êi vî vµ ng−êi chång. Nh©n
vËt nam trong c¸c t¸c phÈm cña «ng
th−êng lµ nh÷ng ng−êi xuÊt th©n tõ
n«ng th«n. Dï trë thµnh anh hïng hay
trÝ thøc th× b¶n chÊt n«ng d©n vÉn ¨n
s©u trong con ng−êi hä. Ng−îc l¹i, nh©n
vËt n÷ th−êng lµ nh÷ng trÝ thøc thµnh
thÞ xinh ®Ñp, sµnh ®iÖu vµ lâi ®êi. Do
®ã, c¸c chµng trÝ thøc tØnh lÎ ngu ng¬ bÞ
c¸c c« g¸i läc lâi d¾t mòi, dÉn dô vµo
nh÷ng c¹m bÉy ¸i t×nh khi hä ®ang cÇn
mét ng−êi chång cho chÝnh danh c¸i bµo
thai ®ang lín dÇn trong bông. Sµi trong
Thêi xa v¾ng; T©m, «ng §Þa trong Hai
nhµ lµ nh÷ng n¹n nh©n chuyªn lµm
nhiÖm vô “tr¸ng men” cho lo¹i ®µn bµ
®ã.
D−íi gãc ®é h«n nh©n - gia ®×nh,
trong Thêi xa v¾ng, vÊn ®Ò t×nh yªu vµ
h¹nh phóc gia ®×nh lu«n lµ nçi tr¨n trë,
day døt kh«n ngu«i. Sµi hai lÇn lÊy vî
®Òu r¬i vµo bi kÞch. Cuéc ®êi Giang
Minh Sµi lµ mét chuçi ngµy ®¾ng cay,
chua xãt. Sau bao lÇn ®æ vì ®ín ®au
anh ®· ngËm ngïi tù ®¸nh gi¸ vÒ cuéc
®êi m×nh: “Nöa ®êi ng−êi ph¶i yªu c¸i
ng−êi kh¸c yªu, nöa cßn l¹i ®i yªu c¸i
m×nh kh«ng cã”.
Lª Lùu ®· ®−a ra c¸ch biÖn gi¶i
t−¬ng ®èi hîp lý vÒ bi kÞch cña cuéc ®êi
Sµi. Sµi võa lµ n¹n nh©n cña hoµn c¶nh
nh−ng ®ång thêi anh còng lµ thñ ph¹m
g©y nªn bi kÞch cuéc ®êi m×nh. Anh ph¶i
im lÆng chÞu ®ùng theo ý mäi ng−êi, ®Ó
®−îc coi lµ ng−êi tèt, g−¬ng mÉu, nh−ng
mÊy ai biÕt ®−îc Sµi ®ang tù ®¸nh mÊt
b¶n ng·, kh«ng d¸m kh¼ng ®Þnh m×nh,
®ang gång lªn ®Ïo gät m×nh cho phï
62
T¹p chÝ khoa häc, tËp XXXVI, sè 2b-2007
hîp víi chuÈn mùc cña gia ®×nh vµ x·
héi.
Nh− vËy, bi kÞch cuéc ®êi Sµi kh«ng
chØ xuÊt ph¸t tõ sù ¸p ®Æt cña gia ®×nh,
x· héi, tõ sù Ých kû, dèi tr¸ cña con
ng−êi mµ cßn do tÝnh yÕu ®uèi, nhu
nh−îc, thiÕu b¶n lÜnh cña anh ta. ChÝnh
Sµi ®· thó nhËn: “Gi¸ ngµy Êy em cø
sèng víi t×nh c¶m cña chÝnh m×nh,
m×nh cã thÕ nµo cø sèng nh− thÕ, kh«ng
sî ai, kh«ng chiÒu theo ý ai, sèng hé ý
®Þnh cña ng−êi kh¸c, cèt cho ®Ñp mÆt
mäi ng−êi chø kh«ng ph¶i cho h¹nh
phóc cña m×nh”.
Trong Hai nhµ, tÝnh chÊt l¨ng loµn,
d©m ®·ng cña ng−êi vî ®−îc Lª Lùu
®Èy lªn mét nÊc thang míi. C¶ Linh
Anh vµ bµ Mü Nh©n ®Òu lµ nh÷ng con
quû d©m dôc. Hä lÊy chång ®Ó hîp thøc
ho¸ c¸i “cña nî” víi t×nh nh©n trong
bông. Sau khi cã chång hä vÉn ngo¹i
t×nh “nh− c¬m b÷a”. KÎ th× lÐn lót “ngñ
víi giai trong giê lµm viÖc c¬ quan”, kÎ
th× c«ng khai hµnh l¹c ngoµi c«ng viªn
gi÷a thanh thiªn b¹ch nhËt. Cßn nh÷ng
«ng chång lµ nh÷ng kÎ nhu nh−îc yÕu
®uèi, thiÕu b¶n lÜnh. Hä tËn tuþ phôc
vô vî con nh−ng l¹i bÞ vî coi th−êng.
ThØnh tho¶ng míi ®−îc “ban th−ëng”,
dï chØ lµ “c¬m thõa canh cÆn” nh− kiÓu
bè thÝ cho kÎ ¨n mµy mµ “h¸o høc nh−
mét ®øa trÎ ®−îc mÑ cho quµ”. Gia ®×nh
hä chØ lµ sù “g¸ buéc”, chØ chÝnh danh
trªn giÊy tê cßn thùc chÊt trong nhµ lµ
quan hÖ chñ - tí.
C¸c nh©n vËt n÷ trong Thêi xa
v¾ng, Hai nhµ lµ nh÷ng con ng−êi hai
mÆt. BÒ ngoµi lµ nh÷ng ng−êi duyªn
d¸ng, lÞch thiÖp, tÕ nhÞ, mÉu mùc, hÕt
lßng yªu chång, th−¬ng con. Bªn trong
l¹i chøa ®ùng b¶n chÊt Ých kû, gi¶ dèi,
l¨ng loµn. Tuy nhiªn, cã nh÷ng kh¸i
qu¸t vÒ tÝnh l¨ng loµn, d©m ®·ng cña
phô n÷ Ýt nhiÒu g©y ph¶n c¶m cho
ng−êi ®äc, nhÊt lµ ®éc gi¶ n÷. Ch¼ng
h¹n: “T©m nhËn ra mét ®iÒu ®¬n gi¶n
§¹i häc Vinh
nh−ng mang tÝnh qui luËt lµ: Khi ng−êi
®µn bµ gÆp ai dï quen th©n hay xa l¹
mµ më måm ra lµ bªu riÕu, than v·n vÒ
sù xÊu xa, lçi lÇm vµ nh÷ng thãi h− tËt
xÊu cña chång th× mét tr¨m ng−êi nh−
thÕ kh«ng sãt mét ai lµ kh«ng ngo¹i
t×nh, kh«ng bå bÞch lang ch¹, kh«ng chØ
víi mét vµi ng−êi ®µn «ng mµ cã ®Õn
hµng chôc ng−êi” [10, tr. 34 - 35]; “Bµ
Êy tÝch tr÷ nh©n t×nh nh− chÞ em m×nh
tr÷ c¸ kh« phßng b·o lôt Êy. Nh©n t×nh
víi c¶ bè nu«i 70 tuæi, víi c¶ em nu«i
kÐm bµ Êy hai chôc tuæi. Th»ng nµo cã
tiÒn, cã quyÒn, cã søc lµm t×nh nh− tr©u
chäi lµ ng¶ ra c©n tÊt” [10, tr. 43].
Ra ®êi vµo nh÷ng n¨m cuèi cïng
cña thËp kû 80, BÕn kh«ng chång cña
D−¬ng H−íng, cã c¸ch nh×n míi vÒ
chiÕn tranh, vÒ hiÖn thùc cuéc sèng, vÒ
t×nh yªu vµ h«n nh©n - gia ®×nh. BÕn
kh«ng chång gióp ng−êi ®äc thÊy ®−îc
mÆt tr¸i cña cuéc chiÕn tranh. T¸c
phÈm kh«ng nãi nhiÒu vÒ chiÕn tr−êng,
vÒ hy sinh mÊt m¸t cña ng−êi lÝnh mµ
chñ yÕu nãi vÒ nçi ®au cña nh÷ng ng−êi
mÑ, ng−êi vî, “ng−êi g¸i nhá hËu
ph−¬ng”. Chång hy sinh, hä trë thµnh
nh÷ng go¸ phô cùc nhäc nu«i con, ®ªm
®ªm tÊm tøc khãc cho sè phËn ®¬n c«i.
Chång biÒn biÖt ngoµi mÆt trËn hä thÊp
thâm chê mong trong v« väng. Hä gi÷
trän lêi thÒ víi ng−êi ®i xa ®Ó ®Õn lóc
tuæi ®· xÕ tµ còng lµ lóc nhËn ®−îc tin
anh kh«ng bao giê vÒ n÷a. Vµ biÕt bao
c« g¸i trÎ, kh¸t khao yªu ®−¬ng, kh¸t
khao h¹nh phóc nh−ng t×m ®©u ra
ng−êi ®µn «ng cho riªng m×nh. Hä hoÆc
ph¶i chÞu c¶nh “chÕt dÇn” theo n¨m
th¸ng hoÆc ph¶i lÊy anh quÌ anh thät
hay lµm lÏ mét «ng l·o nµo ®ang ‘kh¸t”
con trai.
§äc BÕn kh«ng chång, chóng ta
kh«ng cÇm ®−îc n−íc m¾t vÒ nçi ®au
cña con ng−êi, vÒ th©n phËn cña ng−êi
phô n÷. H¹nh lµ mét thiÕu n÷ ®¸ng
yªu, ®¸ng quý v« ngÇn. H¹nh d¸m
T¹p chÝ khoa häc, tËp XXXVI, sè 2b-2007
chèng l¹i lêi nguyÒn ®Ó yªu th−¬ng
NghÜa. H¹nh ®· hy sinh tuæi xu©n chê
chång, nu«i mÑ. Nh−ng H¹nh còng s½n
sµng rêi xa chång ®Ó anh ®−îc h¹nh
phóc vµ mÑ anh cã con nèi dâi. H¹nh
d¸m lµm tÊt c¶ ®Ó kh¼ng ®Þnh m×nh lµ
ng−êi phô n÷ cã ®ñ kh¶ n¨ng lµm vî,
lµm mÑ. H¹nh lµ mét c« g¸i nh©n hËu,
®oan trang nh−ng còng rÊt c−¬ng
quyÕt, t¸o b¹o. ChÝnh nhê H¹nh mµ téc
hä NguyÔn bá ®−îc lêi nguyÒn x−a. Nhê
cã H¹nh mµ cuéc ®êi NghÜa thªm ®Ñp,
thªm cao c¶. ChÝnh cã H¹nh mµ cuèn
s¸ch cã lóc t−ëng nh− s¾p r¬i vµo u ¸m
bçng s¸ng bõng lªn. §ã lµ ¸nh s¸ng cña
t×nh ng−êi, t×nh ®êi, t×nh yªu vµ lÏ sèng.
BÕn kh«ng chång cã tè c¸o, cã phª
ph¸n, cã buån ®au... nh−ng næi bËt nhÊt
vÉn lµ ngîi ca lßng nh©n ¸i, ngîi ca
phÈm chÊt cao c¶ cña con ng−êi, nhÊt lµ
cña nh÷ng ng−êi mÑ, ng−êi vî, ng−êi
phô n÷ ViÖt Nam trong nh÷ng n¨m
tr−íc vµ sau chiÕn tranh.
Thêi më cöa, bé mÆt ®Êt n−íc cã
nhiÒu ®æi thay nh−ng mÆt tr¸i cña nÒn
kinh tÕ thÞ tr−êng còng cã nh÷ng t¸c
®éng tiªu cùc ®Õn truyÒn thèng ®¹o ®øc
x· héi. V× thÕ, nh÷ng c« g¸i nhÑ d¹, c¶
tin th−êng dÔ r¬i vµo bi kÞch. Trong
Thiªn thÇn s¸m hèi, T¹ Duy Anh ®·
ph¶n ¸nh t×nh tr¹ng lõa t×nh x¶y ra
kh¸ phæ biÕn hiÖn nay. Mét khi c« g¸i
“Ónh bông” nh÷ng “th»ng chã hä Së”
t×m c¸ch tÈu tho¸t. Cßn nh÷ng c« g¸i lì
lµng “dë khãc dë c−êi” chØ cßn c¸ch tèng
th¸o c¸i “cña nî”. O¸i o¨m thay khi dÊu
vÕt t−ëng nh− ®−îc xo¸ s¹ch th× nghiÖp
ch−íng l¹i ®eo ®¼ng cuéc ®êi hä. Hä
lu«n bÞ ¸m ¶nh, d»n vÆt vÒ téi lçi cña
m×nh cho nªn bao lÇn ®¬m hoa nh−ng
kh«ng mét lÇn kÕt tr¸i.
NhiÒu t¸c phÈm v¨n häc ViÖt Nam
sau 1975 ®· diÔn t¶ vÊn ®Ò t×nh yªu -
t×nh dôc víi tinh thÇn lµnh m¹nh vµ
d©n chñ. Nh÷ng ng−êi ®µn bµ trong
truyÖn §ç Hoµng DiÖu th−êng lµ nh÷ng
63
§¹i häc Vinh T¹p chÝ khoa häc, tËp XXXVI, sè 2b-2007
ng−êi ®µn bµ “l·ng m¹n, yÕu ít vµ v«
cïng nh¹y c¶m”. Hä ph¶i sèng trong
c¶nh c« ®¬n, thiÕu thèn vÒ t×nh c¶m khi
“ng−êi chång cø biÒn biÖt xa nhµ”. Hä
s½n sµng bá nhµ bá cöa, bá chång, bá
con ch¹y theo tiÕng gäi cña t×nh yªu.
Trong ng−êi hä lóc nµy “chØ cã kh¸t
väng ®−îc sèng cho chÝnh m×nh”. HoÆc
hä ph¶i sèng trong kh«ng khÝ ngét ng¹t,
bøc bèi, lu«n bÞ ®Ì nÐn, ¸p chÕ vÒ tinh
thÇn. Ng−êi bµn bµ trÎ trong Dßng s«ng
hñi lÊy ph¶i ng−êi chång lµm nghÒ
“kiÓm tra trÝ nhí cña con ng−êi”. Mçi
khi ®i xa vÒ lµ anh ta “x« ng· chÞ xuèng
th¶m”, lét truång ra ch¨m chó soi mãi,
kiÓm tra tØ mÈn tõng sîi l«ng ë chç kÝn
trªn c¬ thÓ chÞ ®Ó “ngöi t×m dÊu vÕt mét
téi ph¹m”. Kh«ng thÓ chÞu ®ùng ®−îc
cuéc sèng tï ®µy chÞ ®µnh ph¶i “cµy bõa
trªn c¸nh ®ång luyÕn ¸i víi mét ng−êi
®µn «ng kh¸c” vµ cuèi cïng trèn ch¹y
lªn T©y Nguyªn sèng víi ng−êi ®µn «ng
dÞ tËt trong lµng hñi.
Kh¸c víi §ç Hoµng DiÖu thiªn viÕt
vÒ cuéc sèng gia ®×nh thµnh thÞ, nhµ
v¨n ®Êt Mòi NguyÔn Ngäc T− ®i s©u
vµo cuéc sèng cña nh÷ng ng−êi d©n
s«ng n−íc n¬i cïng trêi cuèi ®Êt. Trong
C¸nh ®ång bÊt tËn nhµ v¨n kÓ vÒ cuéc
®êi næi nªnh cña mét gia ®×nh quanh
n¨m suèt th¸ng lªnh ®ªnh trªn nh÷ng
c¸nh ®ång bÊt tËn, sèng cuéc ®êi du
môc víi ®µn vÞt th¶ ®ång.
Cuéc ®êi s«ng n−íc ®· gióp ng−êi
®µn «ng “nhÆt” ®−îc c« g¸i vÒ lµm vî
nh−ng còng chÝnh cuéc ®êi nghÌo ®ãi,
tóng thiÕu ®ã ®· kh«ng gi÷ ®−îc ng−êi
®µn bµ xinh ®Ñp “cã c¸i c−êi l¸p l¸nh c¶
khóc s«ng” ë l¹i víi «ng. V× muèn kho¸c
“nh÷ng khóc v¶i rùc rì lªn ng−êi” chÞ
®· ph¶i “b¸n m×nh” cho g· th−¬ng hå vµ
rêi xa chång con m·i m·i. ChÞ bá chång,
bá con døt ¸o ra ®i còng “ch¼ng ph¶i
suy nghÜ, ®¾n ®o, kh«ng mét chót trï
trõ, chØ rò mét c¸i rét s¹ch tr¬n” nh−
khi chÞ ®Õn. Qu¶ thËt, lÊy chång, cã con
64
®èi víi ng−êi ®µn bµ nµy “chØ qu¸ giang
mét khóc ®êi råi ®i” chø ch¼ng ph¶i yªu
®−¬ng, ¨n ®êi ë kiÕp. ChØ téi ng−êi ®µn
«ng ng©y th¬ tin r»ng: “ChØ cÇn m×nh
hÕt lßng yªu th−¬ng, g¸nh hÕt sù kiÕm
sèng nhäc nh»n th× sÏ ®−îc ®Òn ®¸p
xøng ®¸ng” mµ kh«ng biÕt r»ng ng−êi
®µn bµ thêi nay chØ yªu th−¬ng kh«ng
®ñ mµ cßn ph¶i cã nhµ cao cöa réng, ¨n
ngon mÆc ®Ñp, cuéc sèng ®ñ ®Çy, ¸i ©n
nång th¾m... V× thÕ, khi mÊt vî, «ng
nh− ng−êi ®iªn d¹i thiªu trôi ng«i nhµ,
lang thang trªn nh÷ng c¸nh ®ång bÊt
tËn ®Ó tr¶ thï ®êi. N¹n nh©n cña «ng lµ
hai ®øa trÎ vµ nh÷ng ng−êi ®µn bµ v«
téi. ¤ng hµnh h¹, ®¸nh ®Ëp lò trÎ v×
chóng lµ con cña “ng−êi ®µn bµ béi b¹c”
vµ chóng “cµng lín cµng gièng m¸”. ¤ng
trót hËn lªn ®Çu nh÷ng ng−êi phô n÷
nhÑ d¹, c¶ tin v× hä lµ ®µn bµ. ¤ng “tÝnh
to¸n rÊt võa vÆn, sao cho võa ®ñ yªu,
võa ®ñ ®au, võa ®ñ bÏ bµng vµ bá r¬i hä
®óng lóc”; «ng “mang hä ®i mét qu·ng
®−êng, võa ®ñ ®Ó ng−êi ®ã nh×n râ ch©n
dung cña sù ph¶n béi, sau ®ã ng−êi ®µn
bµ bÞ h¾t lªn bê. Con ®−êng quay vÒ bÞ
bÞt kÝn”. Hµnh ®éng tr¶ thï cña «ng qu¸
nhÉn t©m, tµn ¸c, ®óng nh− lêi nhËn
xÐt cña mét ng−êi ®µn bµ trong truyÖn:
“M¸ c−ng ¸c mét, nh−ng ng−êi cha cña
c−ng ¸c tíi m−êi ®ã!”. DÜ nhiªn, nh÷ng
hµnh ®éng tr¶ thï ®Çy m−u m«, tÝnh
to¸n cña «ng ®· ph¶i tr¶ gi¸. Kh«ng chØ
nh÷ng n¬i «ng ®i qua, nh÷ng “giät t×nh”
®¾ng cay «ng ®Ó l¹i ®· sinh ra nh÷ng
®øa trÎ tªn HËn, tªn Thï “mang khu«n
mÆt r¾p t©m”, “nhµu óa, céc c»n, c¾m
c¼n”... nh− «ng; mµ «ng cßn bÞ nh÷ng
tªn c«n ®å ch¨n vÞt ®Ì nghiÕn, b¾t
chøng kiÕn c¶nh chóng thay nhau hiÕp
con g¸i «ng gi÷a ®ång. T−ëng nh− hËn
thï nèi tiÕp hËn thï, nh−ng truyÖn l¹i
kÕt thóc mét c¸ch t−¬i s¸ng ®Çy nh©n
v¨n. Ng−êi con g¸i trong gi©y phót ®au
®ín, ª chÒ, nhôc nh· ®Õn tét cïng vÉn
nghÜ ®Õn t−¬ng lai cho ®øa trÎ nÕu nh−
§¹i häc Vinh T¹p chÝ khoa häc, tËp XXXVI, sè 2b-2007
m×nh cã con: “§øa bÐ ®ã, nhÊt ®Þnh nã
sÏ ®Æt tªn lµ Th−¬ng, lµ Nhí hay DÞu,
XuyÕn, H−êng... §øa bÐ ®ã kh«ng cha
nh−ng ch¾c ch¾n ®−îc ®Õn tr−êng, sÏ
t−¬i tØnh vµ vui vÎ sèng hÕt ®êi v× ®−îc
mÑ nu«i, lµ trÎ con, ®«i khi nªn tha thø
lçi lÇm cña ng−êi lín”.
TiÓu thuyÕt Gia ®×nh bÐ män cña
D¹ Ng©n ra ®êi vµo ®Çu thÕ kû, ®¹t Gi¶i
th−ëng Héi Nhµ v¨n Hµ Néi 2005 vµ
Gi¶i th−ëng Héi Nhµ v¨n ViÖt Nam
2006 ®· kh¼ng ®Þnh ®Ò tµi gia ®×nh lµ
mét ®Ò tµi lín ®ang “vÉy gäi” c¸c nhµ
v¨n cµy xíi, th©m canh.
Gia ®×nh bÐ män kÓ vÒ sè phËn mét
n÷ sÜ cã c¸ tÝnh, cã nhan s¾c vµ kh¸t
väng yªu ®−¬ng m·nh liÖt. Kh«ng tho¶
m·n cuéc sèng víi ng−êi chång tÇm
th−êng, ®Çy tham väng quyÒn lùc, chÞ
®· s½n sµng tõ bá gia ®×nh Êy ®Ó ®Õn víi
ng−êi m×nh yªu x©y nªn gia ®×nh bÐ
män. Tuy nhiªn, hµnh tr×nh t×m h¹nh
phóc cña TiÖp tr¶i qua biÕt bao ch«ng
gai, khæ ¶i. ChÞ ph¶i ®èi mÆt víi nh÷ng
rµo c¶n cña gia ®×nh, dßng téc ®Õn bóa
r×u d− luËn vµ giíi chøc s¾c trong tØnh.
“Nh−ng ®au ®ín vµ day døt h¬n c¶ lµ sù
gi»ng xÐ vµ nÝu kÐo cña t×nh mÉu tö,
mÆc c¶m cña mét ng−êi mÑ kh«ng thÓ
®em l¹i cho c¸c con m¸i nhµ ªm Êm”
[11, tr. 298].
ViÕt Gia ®×nh bÐ män D¹ Ng©n
muèn kh¼ng ®Þnh ch©n lý: h«n nh©n
kh«ng t×nh yªu lµ h«n nh©n c»n cçi,
sím muén còng tan vì vµ søc m¹nh
t×nh yªu cã thÓ gióp ng−êi phô n÷ v−ît
qua mäi phong ba b·o tè.
Cuéc h«n nh©n lÇn ®Çu cña TiÖp do
chiÕn tranh, chÕt chãc ®−a ®Èy. Nµng bÞ
“chiÕm ®o¹t” lóc ranh giíi gi÷a c¸i chÕt
vµ sù sèng ®−îc tÝnh b»ng tÝch t¾c. Do
®ã, vËt liÖu x©y dùng nªn gia ®×nh hä
“ch¼ng cã chót kÕt dÝnh nµo ë nh÷ng
phÈm chÊt nh©n tÝnh c¬ b¶n” [11, tr.
327]. Sau ngµy c−íi, khi h−¬ng vÞ ngät
ngµo, ®¾m say cña tuÇn tr¨ng mËt ®ang
nång ch¸y, trµn ®Çy, “con tim nµng
kh«ng chÞu rung ®éng, nã cø lªn tiÕng
r»ng ®©y kh«ng ph¶i lµ ng−êi ®µn «ng
cña m×nh, ®©y lµ cuéc x« ®Èy cña chiÕn
tranh, cña bom ®¹n giÆc gi· n−íc lôt
c©y s¹p xuång”. Cµng sèng víi Tuyªn
nçi ®au trong TiÖp cµng ngµy cµng t¨ng
lªn, sù kh«ng t−¬ng hîp gi÷a nµng víi
Tuyªn cµng ngµy cµng lé diÖn. Mét con
ng−êi cã c¸ tÝnh, ®am mª, kh¸t khao
h¹nh phóc nh− nµng lµm sao chÊp
nhËn ng−êi chång v« t©m, v« nh©n tÝnh
véi vµng th¶ vî xuèng bÖnh viÖn phô
s¶n kh«ng mét lêi ®éng viªn, an ñi råi
nhanh chãng phãng xe ®Õn c¬ quan
hoµn thµnh phËn sù ng−êi th− ký mÉn
c¸n? Lµm sao chÊp nhËn ng−êi chång
kh«ng ®ïa giìn víi con nh−ng l¹i “
thÝch s¨m s¾m víi lò heo”? Lµm sao hoµ
hîp ®−îc víi ng−êi chång coi c«ng danh
lµ môc ®Ých phÊn ®Êu vµ b¾t vî ph¶i
®ång hµnh víi m×nh trªn con ®−êng
chÝnh trÞ “lªn n÷a, lªn m·i”? V× thÕ, viÖc
TiÖp chia tay víi Tuyªn ®Ó ®−îc sèng
víi chÝnh m×nh, sèng víi ng−êi m×nh
yªu lµ ®iÒu dÔ hiÓu. Tuy nhiªn hµnh
tr×nh tõ gi· gia ®×nh gi¶ t¹o, khËp
khÓnh Êy ®Ó ®Õn víi gia ®×nh ®Ých thùc
®Çy thö th¸ch cam go. L¸i ®−îc con tµu
t×nh yªu cËp bÕn h¹nh phóc sau m−êi
hai n¨m ®»ng ®¼ng, TiÖp ®· ph¶i tr¶
gi¸ kh¸ ®¾t: bÞ dßng téc tõ bá, mét sè
b¹n bÌ xa l¸nh, d− luËn x· héi lªn ¸n,
l−¬ng t©m c¾n røt, t×nh mÉu tö lu«n lªn
tiÕng kÕt ¸n nµng lµ mét - ng−êi - mÑ -
bá - con ®Ó ®i lÊy chång. TiÖp ph¶i sèng
trong t©m tr¹ng d»ng xÐ gi÷a t×nh yªu
vµ t×nh mÉu tö: “Khi cßn trong cæng rµo
víi Thu Thi vµ VÜnh Chuyªn th× sù ray
røt tranh ®Êu víi nçi th−¬ng yªu thÌm
nhí §Ýnh, nh−ng khi tµu ®−a nµng xa
dÇn, xa m·i ra th× nh÷ng ý nghÜ vÒ c¸c
con chiÕm lÜnh toµn bé mäi thø cã tªn lµ
sù sèng trong nµng”. Nh−ng “v−ît lªn
trªn tÊt c¶ nh÷ng c¸i ®ã, t¸c gi¶ cho
thÊy mét mÉu h×nh phô n÷ chñ ®éng lÌo
65
§¹i häc Vinh
l¸i con thuyÒn cuéc ®êi m×nh, mét phô
n÷ kiªn nhÉn tíi møc “l× lîm” ®Ó sèng
thËt vµ sèng ®Ñp víi chÝnh nhu cÇu tinh
thÇn cña m×nh” [11, tr. 327].
H¹nh phóc kh«ng tù ®Õn, kh«ng
chê sù ban ph¸t. H¹nh phóc chØ cã ®−îc
trong qu¸ tr×nh t×m kiÕm gian lao.
Còng nh− nh÷ng ng−êi ®µn bµ cã b¶n
lÜnh, cã kh¸t väng yªu ®−¬ng m·nh liÖt
kh¸c, TiÖp ®· chñ ®éng trªn con ®−êng
®i t×m h¹nh phóc ®Çy ch«ng gai cña
m×nh. Cã lóc nµng ph¶i thæi bïng lªn
ngän löa quyÕt t©m, t¹o thªm sinh lùc
cho ng−êi m×nh yªu. Nµng kh«ng chÊp
nhËn sù chÇn chõ, tho¸i lui. V× thÕ, khi
nghe tin §Ýnh cã ý ®Þnh “hÑn nµng ë
kiÕp sau”, nµng lËp tøc b¸o cho chµng
biÕt m×nh ®· ra khái nhµ vµ yªu cÇu
§Ýnh còng lµm nh− thÕ. ThËm chÝ, nµng
cßn th¼ng th¾n nãi víi §Ýnh: “Nh−ng
sao chØ cã em hµnh ®éng cßn anh th× cã
quyÒn viÖn lý?”.
Lµ nhµ v¨n n÷, l¹i cã nhiÒu ®iÓm
t−¬ng ®ång víi nh©n vËt trong truyÖn,
D¹ Ng©n nh− ho¸ th©n vµo TiÖp thÓ
hiÖn s©u s¾c, tinh tÕ nh÷ng c¶m gi¸c,
c¶m xóc rÊt phô n÷ khi ®−îc sèng víi
ng−êi m×nh yªu th−¬ng. Gia ®×nh bÐ
män cã nhiÒu trang viÕt vÒ nh÷ng phót
th¨ng hoa cña t×nh yªu, nh÷ng cuéc
t×nh nång ch¸y, nh÷ng chuyÖn s©u kÝn ë
phßng the: “Nµng tr«i trªn ng−êi §Ýnh
nh− lóc n·y §Ýnh ®· cÈn träng víi tõng
x¨ng- ti - mÐt thÞt da nµng. TiÖp thÊy
m×nh b¹o d¹n vµ l·o luyÖn, sù nhÞp
nhµng cña thÞt da ®»m th¾m, ngät
ngµo. Tõ thÕ thñ nµng ®· µo sang thÕ
chñ, mét cùc kh¸c cña lÇn ®Çu, nµng
bèc ch¸y tõ gãt ch©n ®Õn ®Ønh ®Çu,
chÝnh danh hay kh«ng chÝnh danh, tµ
d©m hay kh«ng tµ d©m, chØ thÊy m×nh
®óng lµ m×nh trong t−ëng t−îng, tho¶
m·n mét c¸ch hµi hoµ, s©u s¾c”. HoÆc
nh÷ng kh¸t khao ch¸y báng ®Õn cån
cµo, gµo thÐt cña ®ßi hái ¸i ©n: “Nµng
nhí nh÷ng c¬n thÌm sau khi rêi §Ýnh
66
T¹p chÝ khoa häc, tËp XXXVI, sè 2b-2007
ra, c¬ thÓ lóc ®ã nh− ng−êi ®ang ¨n thÞt
mµ ph¶i chuyÓn sang chay tÞnh, nh÷ng
c¬n ®ãi thùc sù trªn ng−êi, ë nh÷ng
vïng nh¹y c¶m nhÊt trªn ng−êi lµ mét
thø ®ãi tr¬ trÏn, thóc b¸ch, th−êng trùc
y nh− ®ãi ¨n vµ kh¸t uèng vËy”. Nh−ng
ng−êi ®äc kh«ng thÊy ph¶n c¶m, kh«ng
kÕt ¸n TiÖp ch¹y theo nhôc c¶m x¸c thÞt
mµ cµng quý, cµng th−¬ng, cµng tr©n
träng vµ ng−ìng mé nµng bëi t×nh dôc
lµ mét phÇn quan träng cña t×nh yªu vµ
nµng lµ ng−êi ®· th¼ng th¾n c«ng khai
nh÷ng ®ßi hái chÝnh ®¸ng ®ã. H¬n thÕ,
TiÖp ®Õn víi §Ýnh ®©u ph¶i lµ chuyÖn
“tr¨ng hoa” cña nh÷ng cuéc t×nh trong
chèc l¸t ®Ó tho¶ m·n nhôc dôc mµ lµ
“vµng ®¸”, lµ x©y dùng h¹nh phóc bÒn
l©u. ChÝnh TiÖp ®· nãi víi §Ýnh: “Em
thÌm kh¸t h¹nh phóc, em kh«ng bõa
phøa, em kh«ng chÊp nhËn c¸i g× kh«ng
®i ®Õn ®©u?”. TiÖp kh«ng ‘bõa phøa”!
TiÖp träng danh dù, TiÖp thÝch ®µng
hoµng. Nh−ng kh«ng ph¶i ®µng hoµng
theo kiÓu gi¶ dèi “tèt khoe xÊu che” nh−
quan niÖm cña c« Rµng vµ lu©n lý cæ hñ
mµ ®µng hoµng lµ ch©n thËt, r¹ch rßi
sßng ph¼ng.
Trong c¸c nhµ v¨n viÕt vÒ ®Ò tµi gia
®×nh, Ma V¨n Kh¸ng lµ ng−êi ®i ®Çu
trong viÖc ®æi míi t− duy nghÖ thuËt,
®æi míi c¸ch viÕt vµ gÆt h¸i ®−îc nh÷ng
thµnh c«ng ®¸ng kh©m phôc. Nh÷ng
t¸c phÈm hay nhÊt, gãp phÇn t¹o nªn
phong c¸ch nghÖ thuËt v¨n xu«i Ma
V¨n Kh¸ng chÝnh lµ nh÷ng t¸c phÈm
viÕt vÒ ®Ò tµi gia ®×nh. C¸c tiÓu thuyÕt
Mïa l¸ rông trong v−ên, C«i cót gi÷a
c¶nh ®êi cïng c¸c truyÖn ng¾n Trung
du, chiÒu m−a buån, Tr¸i chÝn mïa thu,
MÑ giµ, MÑ vµ con, MÊt ®iÖn, KiÓm, chó
bÐ, con ng−êi, Mét chèn n−¬ng th©n,
Heo may giã léng, Bå n«ng ë biÓn,
Tr¨ng soi s©n nhá, Anh thî ch÷a kho¸,
Chän chång, Anh c¶ t«i, ng−êi sung
s−íng, Nî ®êi, Suèi m¬, G¸i cã con,
§¹i häc Vinh T¹p chÝ khoa häc, tËp XXXVI, sè 2b-2007
PhÐp l¹ th−êng ngµy, §Êt mÇu, Nhan
s¾c ®µn bµ, Cá d¹i... lµ nh÷ng s¸ng t¸c
thuéc lo¹i ®Æc s¾c nhÊt, gãp phÇn quan
träng “®Æt Ma V¨n Kh¸ng vµo ®éi ngò
nh÷ng c©y bót ®ang cã nhiÒu ®ãng gãp
to lín vµo viÖc ®æi míi nÒn v¨n xu«i
nghÖ thuËt cña d©n téc” [13, tr. 67].
PhÇn lín nh÷ng t¸c phÈm ®¹t gi¶i
th−ëng Quèc gia vµ khu vùc cña Ma
V¨n Kh¸ng lµ nh÷ng t¸c phÈm viÕt vÒ
®Ò tµi gia ®×nh hoÆc liªn quan mËt thiÕt
®Õn vÊn ®Ò gia ®×nh nh− tiÓu thuyÕt
Mïa l¸ rông trong v−ên, tËp truyÖn
Tr¨ng soi s©n nhá. ChÝnh nhµ v¨n ®·
chän C«i cót gi÷a c¶nh ®êi lµm t¸c
phÈm hay nhÊt trong sù nghiÖp s¸ng
t¸c cña m×nh. Ngay c¶ nh÷ng t¸c phÈm
thµnh c«ng viÕt vÒ ®Ò tµi kh¸c nh− §¸m
c−íi kh«ng cã giÊy gi¸ thó, Ng−îc dßng
n−íc lò, ThÇy KhiÓn, ThÇy cña chóng
em, Tãc huyÒn mµu b¹c tr¾ng... vÊn ®Ò
gia ®×nh vÉn ®−îc thÓ hiÖn kh¸ s©u s¾c.
Gia ®×nh trë thµnh n¬i khëi ®Çu, n©ng
®ì, hoÆc ®o¹ ®µy, kÕt thóc bi kÞch cña
ng−êi trÝ thøc.
XÐt trong mèi t−¬ng quan víi c¸c
c©y bót s¸ng t¸c vÒ ®Ò tµi gia ®×nh ViÖt
Nam sau 1985 nh− Lª Lùu, D−¬ng
H−íng, Chu Lai, NguyÔn ThÞ Thu HuÖ,
D¹ Ng©n, NguyÔn Ngäc T−, §ç Hoµng
DiÖu... th× Ma V¨n Kh¸ng nghiÔm
nhiªn trë thµnh “chñ t−íng” trong viÖc
kh¬i l¹i nguån m¹ch viÕt vÒ ®Ò tµi gia
®×nh vèn bÞ ng−ng ®äng gÇn nöa thÕ kû
trong v¨n häc ViÖt Nam hiÖn ®¹i. ¤ng
kh«ng chØ lµ ng−êi ®i tiªn phong trong
®æi míi t− duy nghÖ thuËt, ®æi míi ®Ò
tµi s¸ng t¸c, n¾m b¾t kÞp thêi nh÷ng
vÊn ®Ò cÊp b¸ch x· héi ®Æt ra ®èi víi
ng−êi nghÖ sÜ cã l−¬ng t©m vµ tr¸ch
nhiÖm mµ cßn ®Ó l¹i nh÷ng dÊu Ên
riªng trong tõng thÓ lo¹i. Nh÷ng t¸c
phÈm hay nhÊt cña Ma V¨n Kh¸ng
kh«ng chØ ®Èy ta vµo “dßng ®êi”, “m¹ch
sèng” h«m nay mµ nã cßn “g¾n nèi víi
m¹ch v¨n truyÒn thèng lµ chñ nghÜa
nh©n v¨n vµ t×nh yªu th−¬ng con ng−êi”
[8, tr. 197- 198]. V× vËy, bªn c¹nh phª
ph¸n, ®¶ ph¸ lèi sèng Ých kû, bu«ng th¶
theo nh÷ng dôc väng thÊp hÌn, ch¹y
theo ®ång tiÒn cña con ng−êi trong nÒn
kinh tÕ thÞ tr−êng, «ng cßn ph¸t hiÖn
®−îc søc m¹nh tiÒm tµng trong con
ng−êi ViÖt vµ truyÒn thèng v¨n ho¸ tèt
®Ñp cña d©n téc t¹o trô ®ì cho con ng−êi
vµ céng ®ång d©n téc. Nhµ v¨n th−êng
kh«ng kÕt téi nh©n vËt lÇm l¹c mµ kªu
gäi céng ®ång h·y quan t©m ®Õn c¸ tÝnh
cña con ng−êi vµ cuéc sèng gia ®×nh.
T¸c phÈm viÕt vÒ gia ®×nh cña «ng
th−êng kÕt thóc t−¬i s¸ng, l¹c quan chø
kh«ng bi th¶m nh− trong t¸c phÈm cña
Lª Lùu, Chu Lai, Trung Trung §Ønh
hoÆc d»ng xÐ, tr¶ gi¸ theo triÕt lý vay -
tr¶ cña D¹ Ng©n.
4. Trong v¨n häc ViÖt Nam hiÖn
®¹i, ®Ò tµi gia ®×nh ®−îc c¸c nhµ v¨n Tù
lùc v¨n ®oµn quan t©m khai th¸c ®Ó
triÓn khai mÆt trËn chèng lÔ gi¸o phong
kiÕn. Trong v¨n häc c¸ch m¹ng ViÖt
Nam 1945 - 1975 ®Ò tµi nµy cã phÇn bÞ
sao l·ng. §iÒu ®ã kh«ng chØ thÓ hiÖn ë
sè l−îng t¸c phÈm mµ cßn thÓ hiÖn ë
c¸ch nh×n nhËn, thÓ hiÖn vÊn ®Ò gia
®×nh cña nhµ v¨n. Gia ®×nh kh«ng ®−îc
nh×n nhËn tõ c¸c quan hÖ thuéc néi bé
gia ®×nh, quan hÖ gia ®×nh - x· héi mµ
nh×n nhËn trªn lËp tr−êng giai cÊp, tõ
lý t−ëng x· héi. Sau 1975, trong hoµn
c¶nh b×nh th−êng, v¨n häc n−íc ta
chuyÓn tõ c¶m høng sö thi hµo s¶ng
sang c¶m høng ®¹o ®øc - thÕ sù. VÊn ®Ò
c¸ nh©n-c¸ thÓ ®−îc ®Æt lªn hµng ®Çu.
§Ò tµi gia ®×nh trë thµnh mét ®Ò tµi lín
trong v¨n häc ViÖt Nam ®−¬ng ®¹i, ®·
vµ ®ang ®−îc c¸c nhµ v¨n tr¨n trë, khai
th¸c. Tuy nhiªn, nh÷ng t¸c phÈm lín
vÉn ®ang ë phÝa tr−íc.
67
§¹i häc Vinh T¹p chÝ khoa häc, tËp XXXVI, sè 2b-2007

Nh− vËy, ®Ò tµi gia ®×nh tuy cã
nh÷ng b−íc th¨ng trÇm theo tiÕn tr×nh
lÞch sö, nhÊt lµ trong thêi kú vËn mÖnh
®Êt n−íc ®−îc ®Æt lªn hµng ®Çu, nh−ng
cuèi cïng ®· hoµ vµo c¸c ®Ò tµi kh¸c,
gãp phÇn ®−a v¨n häc ViÖt Nam ®i
®óng quü ®¹o v¨n häc nh©n lo¹i, thùc
sù trë thµnh mét ngµnh khoa häc vÒ con
ng−êi, v× con ng−êi.

TµI LIÖU THAM kh¶o

[1] T¹ Duy Anh, Thiªn thÇn s¸m hèi, NXB Héi Nhµ v¨n, Hµ Néi, 2004.
[2] §ç Hoµng DiÖu, Bãng ®Ì, NXB §µ N½ng, 2005.
[3] Trung Trung §Ønh, TiÔn biÖt nh÷ng ngµy buån, NXB Héi Nhµ v¨n, Hµ Néi, 2003.
[4] D−¬ng H−íng, BÕn kh«ng chång, NXB H¶i Phßng, 2004.
[5] Ma V¨n Kh¸ng, TuyÓn tËp Ma V¨n Kh¸ng, NXB C«ng an nh©n d©n, Hµ Néi,
2003.
[6] TrÇn Hoµng Thiªn Kim, Nh÷ng cuéc “tæng kiÓm kª” cña nhµ v¨n Ma V¨n Kh¸ng,
TiÒn phong chñ nhËt, Sè 43.
[7] Chu Lai, Phè, NXB Hµ Néi, 1993.
[8] Phong lª, VÉn chuyÖn v¨n vµ ng−êi, NXB V¨n ho¸ Th«ng tin, Hµ Néi, 1999.
[9] Lª Lùu, Thêi xa v¾ng, NXB Héi Nhµ v¨n, Hµ Néi, 1996.
[10] Lª Lùu, Hai nhµ, NXB Thanh niªn, Hµ Néi, 2000.
[11] D¹ Ng©n, Gia ®×nh bÐ män, NXB Phô n÷, 2004.
[12] Nguyªn Ngäc, V¨n xu«i sau 1975 thö th¨m dß ®«i nÐt vÒ qui luËt ph¸t triÓn, T¹p
chÝ v¨n häc, sè 4 (1991), 9 -13.
[13] L· Nguyªn, Khi nhµ v¨n ®µo bíi b¶n thÓ ë chiÒu s©u t©m hån, T¹p chÝ v¨n häc,
Sè 9 (1999), 63- 72.
[14] NguyÔn Ngäc T−, C¸nh ®ång bÊt tËn, NXB TrÎ, 2005.

SUMMARY

FAMILY TOPIC IN VIETNAMESE LITERATURE AFTER 1975

From analysing some typical literary works on family topic in Vietnammese

literature after 1975, the article contributes to confirming that the topic is one of the
great ones which writers are interested in writing and gain lot of successes.

(a) Cao häc 12 Lý luËn v¨n häc, Tr−êng §¹i häc Vinh.

68