Modyul 6 - Karapatan at Tungkulin Tungkulin – obligasyong moral na tao na gawin o hindi gawin (iwasan)
ang isang gawain.
Batayang Konsepto: Napatutunayan na (a) ang karapatan ay magkakaroon
ng tunay na kabuluhan kung gagampanan ng tao ang kanyang tungkulin na
kilalanin at unawain, gamit ang kanyang katwiran, ang pagkaka-pantay-
pantay ng lahat ng tao. (b) Moral na gawain ang pagtupad ng tungkulin
dahil ang moral ang siyang nagpapanatili n gating buhay-pamayanan. (c)
Kaakibat ng karapatan ng tao ang obligasyon ng kaniyang kapwa na
igalang ito at ang kaniyang obligasyon na tuparin ang kaniyang mga
tungkulin.
Karapatan – ang kapangyarihang moral na gawin, hawakan,
pakinabangan at angkinin ang mga bagay na kailangan ng tao sa
kaniyang buhay. Moral ito dahil hindi maaring puwersahin ng tao ang
kaniyang kapwa na ibigay sa kaniya nang sapilitan o puwersahan ang
mga bagay na kailangan niya sa buhay.
- Kaakibat sa karapatan ng tao ang obligasyon ng kaniyang kapwa
na igalang ito.
- Kapag nilabag ang karapatang ito, magkakaroon ang tao ng
damdamin ng pagsisisi.
- Nakabatay ang mga karapatan sa Likas na Batas Moral. Ito ang
batas na nagpapataw ng obligasyon sa lahat ng tao na igalang
ang mga karapatan ng isang tao.
Mga Uri Ng Karapatan
[Mga karapatang hindi maiaalis ayon kay Sto. Tomas de Aquino
(Quito,1989)]
1. Karapatan sa buhay. Pinakamataas sa antas ng mga karapatan dahil
kung wala ito, hindi mapapakinabangan ng tao ang iba pang mga
karapatan. Dapat itong mangibabawa sa ibag karapatan.
2. Karapatan sa pribadong ari-arian. Hindi maalis sa tao ang
karapatang ito dahil kailangan niya ang mga ari-arian upang
mabuhay.
3. Karapatang magpakasal. May karapatan ang taong bumuo ng
pamilya sa pamamgitan ng kasal.
4. Karapatang pumunta sa ibang lugar. Kasama sa karapatang ito ang
karapatang lumipat o tumira sa ibang lugar na may oportunidad tulad
ng trabaho o komportableng buhay o ligtas sa anomang panganib.
5. Karapatang sumamba o ipahayag ang pananampalataya. May
karapatan ang bawat tao na piliin ang relihiyon na makatutulong sa
kaniya upang mapaunlad ang kanilang pagkatao at pakikipag-
ugnayan sa Diyos at sa kapwa.
6. Karapatang magtrabaho o hanapbuhay. May obligasyon ang lipunan
o pamahalaan na magbigay ng trabaho o disenteng hanapbuhay sa
mga mamamayan upang mapakinabngan nila ang karapatang
mabuhay.
Ilan sa mga karapatang pang-indibidwal na kinilala sa encyclical na
“Kapayapaan sa Katotohanan” Pacem in Terris:
1. Karapatang mabuhay at kalayaan sa pangkatawang panganib
2. Karapatan sa mga batayang pangangailangan upang magkaroon ng
maayos na pamumuhay
3. Karapatan sa malayang pagpapahayag ng opinyon at impormasyon
4. Karapatan sa malayang pagpili ng relihiyon at pagsunod sa
konsensiya
5. Karapatan sa pagpili ng propesyon
6. Karapatan sa malayang paglipat sa ibang lugar upang manirahan
7. Karapatan sa aktibong pakikilahok sa mga pampublikong gawain o
proyekto
8. Karapatan sa patas na proteksyon ng batas laban sa mga paglabag
ng mga karapatang ito
Ang mga karapatang kinilala ni Sto. Tomas de Aquino at ng Pacem in
Terris ay masasalamin sa Pandaigdig na Pagpapahayag ng mga
Karapatan ng Tao (Universal Declaration of Human Rights o UDHR)–
binuo ng isang konsehong pinangunahan ng mga indibidwal mula sa
iba’t-ibang panig ng daigdig noong 1946.
Ibinatay ang mga karapatang kinilala g Pandaigdig na Pagpapahayag
sa dignidad ng tao, patas at hindi maiaalis na karapatan ng bawat
kasapi ng sangkatauhan bilang pundasyon ng kalayaan, katarungan, at
kapayapaan sa buong mundo.
“Ang karapatang pantao ay nagsimula sa mundo ng indibidwal na tao –
sa maliit na pamayanan kung saan siya nakatira, sa paaralang
pinapasukan niya, sa factory, sakahan, o opisina kung saan siya
nagtatrabaho.” – Eleanor Roosevelt
- Moral ang obligasyong ito dahil ito ay nakasalalay sa malayang
kilos-loob ng tao.
- Ito riin ay batay sa Likas na Batas Moral
- Kailagang tuparin dahil ang mga ito ay nararapat at nakabubuti.
- Moral na gawain ang pagtupad sa tungkulin dahil ang moral ang
siyang nagpapanatili ng ating buhay-pamayanan. –Dy, 2013
- Ang pagtalikod o hindi pagtupad sa mga tungkulin ay pagsalungat
sa buhay-pamayanan na may malaking epekto sa sarili at sa mga
ugnayan.
Binigyang diin ni Max Scheler na kailangang hubugin ang sarli tungo sa
pagpapakatao upang matupad din ng pamayanan, pamahalaan , o
lipunang kinabibilangan niya ang tungkulin ng paglinang ng
pagpapakatao. Ngunit mahirap isagawa ang paghubog na ito sa sarili
kung hindi ginagawa ng mga institusyong panlipunan ang mga
obligasyon nito sa tao na itinakda ng mga batas.
May kaakibat na tungkulin ang bawat karapatan.
Mga Tungkulin
(na tutugon sa angkop na karapatan)
1. Sa karapatan sa buhay, may tungkulin ang bawat tao na
pangalagaan ang kaniyang kalusugan at ang kaniyang sarili sa mga
panganib ng katawan at kaluluwa. May tungkulin siyang paunlarin
ang kaniyang mga talento at kakayahan – sa aspektong
pangkatawan, pangkaisipan at moral.
2. Sa karapatan sa pribadong ari-arian, may tungkulin ang tao na
pangalagaan at palaguin ang anumang ari-arian niya at gamtin ito
upang tulungan ang kapwa at paunlarin ang pamayanan.
3. Sa karapatang magpakasal, may kaakibat na suportahan ang
pamilya at gabayan ang mga anak upang maging mabuting tao ang
mga ito.
4. Sa karapatang pumunta sa ibang lugar, may tungkulin na igalang ang
pribadong boundary. Kaakibat ng karapatang ito ang tungkulin na
kilalanin ang limitasyon ng sariling kalayaan at pribadong espasyo ng
kapwa.
5. Sa karapatang sumamba o ipahayag ang pananampalataya, may
tungkulin na igalang ang relihiyon o paraan ng pagsamba ng iba.
6. Sa karapatang magtrabaho o hanapbuhay, may tungkulin ang bawat
isa na magpunyagi sa trabaho o hanapbuhay at magpakita ng
kahusayan sa anumang gawain.
Ang pagkilala sa mga patas at hindi maiaalis na karapatan ng bawat tao
sa buong mundo na pinakikilos nang may kalayaan, katarungan at
kapayapaan ay nangangailangan ng patas na pagbibigay-halaga sa
karapatan at tungkulin upang makabuo ng batayang moral kung saan
lahat ng lalaki at babae ay mamumuhay nang mapayapa at makakamit
ang kanilang kaganapan bilang tao. Ito ang dahilan kung bakit binuo rin
ng United Nations ang Pangkalahatang Pagpapahayag ng mga
Tungkulin ng Tao (UniversalDeclaration of Human Responsibilties)
noong 1997.
Unang Apat na Batayang Prinsipyo ng Sangkatauhan (Fundamental
Principles of Humanity)
Artikulo 1. Ang bawat tao, anuman ang kasarian, lahi, estado sa
lipunan, opinyon sa mga isyung politikal, wika, edad,
nasyonalidad, o relihiyon ay may tungkulin na
pakitunguhan ang lahat ng tao sa paraang makatao.
Artikulo 2. Walang tao ang dapat sumuporta sa anumang uri ng hindi
makataong asal, kaya ang lahat ng tao ay may tungkuling
pagsumikapang pangalagaan ang dignidad at tiwala sa
sarili ng kapuwa.
Artikulo 3. Walang tao, pangkat, organisasyon, bansa, army, pulisya,
ang dapat mangibabaw sa mabuti at masama; lahat ay
dapat sundin ang pamantayang moral. Bawat isa may
tungkuling itaguyod ang mabuti at iwasan ang masama sa
lahat ng bagay.
Artikulo 4. Lahat ng tao, gamit ang kanilang isip at konsensya, ay
dapat tanggapin ang kanilang tungkulin sa bawat isa, sa
mga pamilya at pamayanan, lahi, bayan, at relihiyon nang
may pagkakaisa: Huwag mong gawin sa iba ang anumang
ayaw mong gawin nila sa iyo.
Matutugunan mo ang tawag sa pagbuo ng iyong pagkatao sa lipunan
kung igagalang mo at ng kalipunan ang mga karapatan ng iyong
kapuwa at kung tutuparin mo nang mapanagutan ang iyong mga
tungkulin.