Αδαμαντία Μπιλιάνη-Φιλόλογος

ΣΟΦΟΚΛΕΟΥΣ: « ΑΝΤΙΓΟΝΗ»
ΠΡΟΛΟΓΟΣ 1- 99

ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ

ΑΝΤ: Ισμήνη , πολυαγαπημένη μου αδερφή, άραγε ξέρεις αν υπάρχει καμιά από τις
συμφορές που μας κληροδότησε ο Οιδίποδας ,που να μην έστειλε ο Δίας ενώ
ακόμα εμείς οι δύο είμαστε στη ζωή;Γιατί τίποτα δεν υπάρχει ούτε λυπηρό ,
ούτε χωρίς συμφορές , ούτε ντροπιαστικό ,ούτε επονείδιστο , που εγώ να μην
το έχω δει μέσα στα δικά σου και στα δικά μου βάσανα.Και τώρα τι είναι πάλι
αυτή η διαταγή που λένε ότι διακήρυξε ο στρατηγός πριν λίγο σε όλους τους
πολίτες;Ξέρεις τίποτε και έχεις ακούσει;Ή σου διαφεύγει την προσοχή ότι τα
βάσανα που ταιριάζουν στους εχθρούς έρχονται στους αγαπημένους μας;
( απειλούν τα αγαπητά μας πρόσωπα;)
ΙΣΜ: Σ’ εμένα τουλάχιστον ,Αντιγόνη , καμία είδηση για τα αγαπημένα μου
πρόσωπα δεν έφτασε ούτε ευχάριστη ούτε δυσάρεστη από τότε που εμείς οι
δύο στερηθήκαμε τα δυο μας αδέρφια , που σκοτώθηκαν με αμοιβαίο θάνατο
σε μια μέρα.Από τότε που ο στρατός των Αργείων τράπηκε σε φυγή τη νύχτα
αυτή , δεν ξέρω τίποτα περισσότερο , ούτε ότι είμαι πιο ευτυχισμένη ούτε πιο
δυστυχισμένη.
ΑΝΤ: Ήμουν σίγουρη και γι’αυτό ζήτησα να σε φέρω έξω από τις εξώπορτες του
ανακτόρου , για να τα ακούσεις μόνη.
ΙΣΜ: Τι συμβαίνει λοιπόν; Γιατί δείχνεις ότι κάποια είδηση σε βασανίζει.
ΑΝΤ: ( Είμαι ταραγμένη) γιατί ο Κρέοντας από τα δυο μας αδέρφια τον ένα έκρινε
άξιο ταφής ενώ τον άλλο ανάξιο να ταφεί.Τον Ετεοκλή ,όπως λένε , αφού του
φέρθηκε με δίκαιη κρίση και σύμφωνα με τη θρησκευτική συνήθεια διέταξε
να τον θάψουν ώστε να είναι τιμημένος ανάμεσα στους νεκρούς του κάτω
κόσμου αλλά το κορμί του Πολυνείκη , ο οποίος πέθανε με αξιολύπητο τρόπο
λένε ότι έχει διακηρυχθεί στους πολίτες κανείς να μην το θάψει και να μη το
κλάψει , να το αφήσουν ( όλοι) άκλαυτο, άταφο, ευχάριστο εύρημα για τα
όρνια που λαίμαργα ψάχνουν για την τροφή τους.Τέτοια λένε ότι έχει
διακηρύξει δημόσια ο καλός μας ο Κρέων για σένα και για μένα , λέω και για
μένα , και ( λένε) ότι έρχεται εδώ για να διακηρύξει δημόσια αυτά ώστε να
είναι καθαρά σε όσους δεν ξέρουν.και (λένε) ότι δε θεωρεί τη υπόθεση
ασήμαντη αλλά όποιος τυχόν κάνει κάτι από αυτά ( λένε) ότι τον περιμένει
θάνατος με δημόσιο λιθοβολισμό μέσα στην πόλη.Έτσι έχουν τα πράγματα
για σένα και θα αποδείξεις γρήγορα αν είσαι από ευγενική γενιά και γενναία
στο ήθος ή είσαι τιποτένια από ευγενική γενιά.
ΙΣΜ: Δύστυχη ( τολμηρή) αδερφή μου, αν έτσι έχουν τα πράγματα, τι όφελος θα
μπορούσα να φέρω με το να χαλαρώνω ή να σφίγγω τον κόμπο ;
ΑΝΤ: Σκέψου αν θα με βοηθήσεις και αν θα συνεργαστείς μαζί μου.
ΙΣΜ: Για ποια επικίνδυνη πράξη μιλάς; Τι τάχα έχεις στο μυαλό σου;
ΑΝΤ: ( Σκέψου) αν θα σηκώσεις το νεκρό για ταφή μαζί με αυτό εδώ το χέρι.

1
Αδαμαντία Μπιλιάνη-Φιλόλογος

ΙΣΜ: Αλήθεια , σκέφτεσαι να θάψεις αυτόν , αν και απαγορεύεται ρητά στους

πολίτες ;
ΑΝΤ: ( Σκέφτομαι να θάψω ) το δικό μου τουλάχιστον ( αδερφό ) και το δικό σου
αδερφό , αν εσύ δε θέλεις. Γιατί δε θα κατηγορηθώ ότι τον πρόδωσα.
ΙΣΜ: Παράτολμη, ( σκέφτεσαι να τον θάψεις ) αν και ο Κρέοντας το έχει
απαγορεύσει;
ΑΝΤ: Αλλά αυτός δεν έχει κανένα δικαίωμα να με εμποδίσει να θάψω τους δικούς
μου.
ΙΣΜ: Αλίμονο, σκέψου αδερφή μου, πόσο μισητός και ντροπιασμένος ο πατέρας
μας χάθηκε προς λύπη μας για τα αμαρτήματα που μόνος του έφερε στο
φως ,αφού χτύπησε δυνατά τα δυο του μάτια με το ίδιο του το χέρι.Έπειτα η
μητέρα και η γυναίκα του , διπλό όνομα ( για ένα και το αυτό πρόσωπο)
πεθαίνει ντροπιασμένη ( δίνει ατιμωτικό τέλος στη ζωή της) με πλεχτή θηλιά .
Και τρίτο ( κακό) οι δυο μας αδερφοί μέσα σε μια μέρα ,που
αλληλοσκοτώθηκαν οι δυστυχισμένοι , βρήκαν αμοιβαίο θάνατο , με χέρια
που σήκωσαν ο ένας στον άλλο .Τώρα πάλι , σκέψου πόσο ατιμωτικά θα
χαθούμε , έτσι που έχουμε μείνει ολομόναχες , εμείς οι δυο , αν παραβούμε
την απόφαση ή την βασιλική εξουσία παραβιάζοντας το νόμο.
Αλλά πρώτα πρέπει να σκεφτείς το εξής: ότι δηλαδή γεννηθήκαμε γυναίκες
και από την άλλη δε μπορούμε να τα βάζουμε με άνδρες.Ϋστερα ( πρέπει να
έχεις υπόψη σου ) ότι κυβερνιόμαστε από ισχυρότερους ώστε να υπακούμε
σ’αυτά και σε ακόμη πικρότερα από αυτά .Εγώ λοιπόν , αφού ζητήσω
συγγνώμη από τους θεούς του κάτω κόσμου ,γιατί κάνω αυτά χωρίς τη
θέλησή μου, θα υπακούσω στους άρχοντες .Γιατί το να κάνει κανείς πράγματα
ανώτερα από τις δυνάμεις του , είναι εντελώς ανόητο.
ΑΝΤ: Ούτε θα σε παρακαλούσα ούτε εγώ τουλάχιστον θα δεχόμουν με
ευχαρίστηση τη σύμπραξή σου, αν θέλεις πια να βοηθήσεις. Αλλά έχε όποια
γνώμη θέλεις΄ εγώ θα θάψω εκείνον.Θα είναι ωραίο για μένα να θάψω τον
αδερφό μου και μετά να πεθάνω.Θα αναπαύομαι μαζί του αγαπημένη πλάι
σ’αγαπημένο , αφού διαπράξω μια ιερή παρανομία .Επειδή είναι
περισσότερος χρόνος ( από αυτόν ) που πρέπει να αρέσω στους θεούς του Άδη
παρά ( στους θεούς ) που είναι εδώ. Αν θες εσύ, (αν το κρίνεις σωστό)
περιφρόνα όσα είναι τίμια για τους θεούς.
ΙΣΜ: Εγώ δεν περιφρονώ ( αυτά), από τη φύση μου είμαι ανίκανη να κάνω ( κάτι)
παρά τη θέληση των πολιτών.
ΑΝΤ: Μπορείς, αν θέλεις , εσύ αυτά να προφασίζεσαι.Εγώ όμως θα πάω πια να
σωρεύσω χώμα και να σηκώσω τύμβο για τον πολυαγαπημένο μου αδερφό.
IΣΜ: Αλίμονο, δυστυχισμένη, πόσο φοβούμαι για σένα.
ΑΝΤ: Μη φοβάσαι για μένα΄ για τη δική σου μοίρα φρόντιζε.
ΙΣΜ: Μην αποκαλύψεις τουλάχιστον αυτό το έργο σε κανένα, κράτησέ το μυστικό
και το ίδιο θα κάνω κι εγώ.
ΑΝΤ: Αλίμονο, διακήρυξέ το σε όλους .Πολύ πιο μισητή θα είσαι με τη σιωπή σου (
αν σιωπήσεις) , αν δε διακηρύξεις αυτά εδώ σε όλους.
ΙΣΜ: Έχεις θερμή καρδιά για ψυχρά πράγματα .
ΑΝΤ: Αλλά ξέρω ότι είμαι αρεστή σε εκείνους που πρέπει να αρέσω περισσότερο.

2
Αδαμαντία Μπιλιάνη-Φιλόλογος

ΙΣΜ: Ναι , αν ( εκτός από την επιθυμία ) θα έχεις και τη δύναμη.Αλλά επιδιώκεις
ακατόρθωτα πράγματα.
ΑΝΤ: Λοιπόν , όταν πια δεν έχω δύναμη , θα σταματήσω.
ΙΣΜ: Καθόλου όμως δεν πρέπει να κυνηγά κανείς τα ακατόρθωτα.
ΑΝΤ: Αν θα πεις αυτά , θα μισηθείς από μένα και ο νεκρός δίκαια θα σε μισεί για
πάντα.Αλλά άφησε εμένα και την αφροσύνη μου να πάθω αυτό το κακό. Γιατί
τίποτα τόσο φοβερό δε θα πάθω ώστε να μην πεθάνω έντιμα.
ΙΣΜ: Αλλά αν έτσι κρίνεις , πήγαινε. Αυτό όμως να ξέρεις, ότι πηγαίνεις δηλαδή
ασυλλόγιστη όμως αληθινά αγαπημένη στους αγαπημένους.

3
Αδαμαντία Μπιλιάνη-Φιλόλογος

ΣΟΦΟΚΛΕΟΥΣ ΑΝΤΙΓΟΝΗ

ΠΡΟΛΟΓΟΣ 1-99

4
Αδαμαντία Μπιλιάνη-Φιλόλογος

ΣΧΟΛΙΑ

Η υπόθεση της τραγωδίας διαδραματίζεται στη Θήβα μπροστά στα ανάκτορα

των Λαβδακιδών . Η πρόσοψη της σκηνής –ανακτόρων παρουσιάζει τον εμπρόσθιο
τοίχο του περιβόλου της ανακτορικής αυλής .Οι δύο αδερφές , μαυροφορεμένες , με
προσωπεία, με κορύμβους ( κότσους) ,βγαίνουν από το γυναικωνίτη, με
προπορευόμενη την Αντιγόνη. Τις φανταζόμαστε να περπατούν προσεκτικά , με
μυστικότητα ,για να μην γίνουν αντιληπτές σε άλλους.Σε αυτό συνηγορεί η χρήση της
λέξης « αύλειοι πύλαι» που δεν είναι η κεντρική πύλη των ανακτόρων που έβγαζε
στην αυλή , η οποία ονομαζόταν « μέταυλος».

στίχοι 1-10

ω κοινόν αυτάδελφον Ισμήνης κάρα: Η Αντιγόνη προσφωνεί την αδερφή της και
το ίδιο κάνει και η Ισμήνη.Σκοπός του ποιητή είναι να δηλωθεί η ταυτότητά τους
στους θεατές.Η τεχνική αυτή της αλληλοπροσφώνησης ήταν γνωστή στην αρχαία
τραγωδία. Το κοινόν δηλώνει την κοινή καταγωγή ενώ το αυτάδελφον τους
αδερφικούς δεσμούς.Το Ισμήνης κάρα δίνει ένα μεγαλοπρεπή τόνο στην
προσφώνηση αλλά ταυτόχρονα εκφράζει την εκτίμηση και την αγάπη της
Αντιγόνης.Άλλωστε προετοιμάζει το έδαφος για την πρόταση της Αντιγόνης για
βοήθεια στην ταφή του αδερφού τους Πολυνείκη. Για την Αντιγόνη η κοινή
καταγωγή συνεπάγεται και ταυτότητα ιδεών, στοχασμών , επιθυμιών.Στον πρώτο
στίχο της τραγωδίας υπάρχουν πολλά σχήματα λόγου: πλεονασμός ( κοινόν
αυτάδελφον), περίφραση ( Ισμήνης κάρα) , υπαλλαγή( κοινόν αυτάδελφον αντί
κοινόν αυταδέλφου Ισμήνης)

στίχοι 2-3 : Η ερώτηση αυτή δείχνει την ψυχική της κατάσταση : η αγωνία και η
αγανάκτησή της για τη διαταγή του Κρέοντα την οδηγεί σε συντακτικές
ανακολουθίες. Βέβαια για αυτές ευθύνονται εν μέρει και οι ανάγκες του ποιητικού
κειμένου με τη χρήση του ιαμβικού τρίμετρου.Η αναφορά στις συμφορές του
Οιδίποδα που μεταβιβάζονται από τη μία γενιά στην άλλη , αποτελεί μοτίβο στην
τραγωδία , το οποίο μπορεί να παραλληλιστεί με το στίγμα του προπατορικού
αμαρτήματος , που εξαλείφεται όμως με το βάπτισμα και τη θεία Χάρη.

στίχοι 4-6: Η Αντιγόνη χρησιμοποιεί μία συσσώρευση συνωνύμων που συνδέονται

με πολυσύνδετο και με επανάληψη των αρνήσεων που δηλώνουν το πλήθος τους ,
την επαλληλία τους και τη σφοδρότητά τους.

στίχοι 7-8: Η νέα ερώτηση υποδηλώνει την αγανάκτηση της Αντιγόνης .Η χρήση της
λέξης στρατηγός δηλώνει την ειρωνεία αλλά και την πίκρα της Αντιγόνης για το
νεόκοπο βασιλιά.Χαρακτηριστικό είναι ότι δεν αναφέρει καν το όνομά του.

στίχος 9: Το πρωθύστερο σχήμα δείχνει ην ταραχή της ηρωίδας.

στίχος 10: Τα κακά που ταιριάζουν στους εχθρούς ( η απαγόρευση της ταφής για
τους νεκρούς Αργείους ) απειλεί τα αγαπημένα πρόσωπα( τον Πολυνείκη).Η
προσωποποίηση παρουσιάζει την αγανάκτηση της Αντιγόνης για την καταπάτηση του
άγραφου νόμου της ταφής και τίμησης των νεκρών , ακόμα και των εχθρών που
γινόταν έξω από τα τείχη της πόλης.Η ταφή των νεκρών , έστω και συμβολική, ήταν
επιβεβλημένη προκειμένου να ηρεμήσει η ψυχή του νεκρού και να γίνει δεκτή στον
κάτω κόσμο.Η παρουσία άταφου πτώματος μπορούσε να μολύνει τον Ήλιο.

5
Αδαμαντία Μπιλιάνη-Φιλόλογος

Εκ προοιμίου είναι έντονο το τραγικό στοιχείο :

 Ο Οιδίπους είναι η πηγή των κακών
 Είναι ακόμα νωπό το αίμα των αδερφών
 Οι δύο αδερφές είναι οι μόνες ζωντανές του οίκου των Λαβδακιδών

Τα συναισθήματα των θεατών :

 έλεος για την τραγική μοίρα των αδερφών
 φόβος για τις περαιτέρω συμφορές
 ενδιαφέρον για τη στάση της Αντιγόνης στο ζήτημα της ταφής

στίχοι 11- 20
στίχος 11: Η Ισμήνη προσφωνεί μονολεκτικά , φυσικά και αβίαστα την Αντιγόνη.
Εκφράζει ήρεμα και παθητικά τη λύπη της σε αντίθεση με την Αντιγόνη που συσσω-
ρεύει συνώνυμα , για να εκφράσει την τρυφερότητά της .Τονίζεται η διαφορά χαρα-
κτήρα των δύο αδερφών.

ουδείς μυθος....ατωμένη: Παρουσιάζεται απληροφόρητη , ανίδεη , φιλήσυχη , αδιά-

φορη, αναποφάσιστη, αδρανής .Παρόλο που ζει στο ίδιο παλάτι με την Αντιγόνη εί-
ναι κλεισμένη στο γυναικωνίτη μακριά από την επικαιρότητα .Ζει έντονα το πένθος
της και τον πόνο της για την απώλεια των αδερφών.Υποτάσσεται στην σκληρή της
μοίρα και αδρανεί .Αγνοεί τους νέους εχθρούς της οικογένειας δηλ. τον Κρέοντα.Οι
χαρακτήρες των ηρωίδων είναι διαμετρικά αντίθετοι και αυτό αποτελεί μία τεχνική
που ο Σοφοκλής συχνά χρησιμοποιεί( τεχνική δυϊσμού)

επεί....Αργείων στρατός: Ο Πολυνείκης μαζί με τον πεθερό του Άδραστο και άλλους
πέντε αρχηγούς ( Αμφιάραο, Ετέοκλο, Ιππομέδοντα, Καπανέα, Παρθενόπαιο)εκστρά-
τευσαν ενάντια στον αδερφό του Ετεοκλή. Σε μονομαχία σκοτώθηκαν και οι δύο.Από
το « εν νυκτί τη νυν» καταλαβαίνουμε πως οι αδερφές συναντήθηκαν πριν την ανα-
τολή του ήλιου .Σύμφωνα όμως με σύγχρονους μελετητές η αδερφοκτονία έγινε δύο
μέρες πριν , γιατί μόνο έτσι ο Κρέων θα προλάβαινε να νικήσει τους Αργείους και να
πάρει την εξουσία αλλά και να ανακοινώσει το διάταγμά του.Ο θεατής δεν σκέφτεται
τις λογικές λεπτομέρειες ( θεατρική συμβατικότητα).

στίχοι 18-19: Η άμεση απάντηση της Αντιγόνης ενέχει αρκετή δόση ειρωνείας για το
ήθος και την απραγμοσύνη της αδερφής της.Η έξοδος από το παλάτι επίσης δηλώνει
ότι το εσωτερικό του δεν εμπνέει καμία εμπιστοσύνη. Η Αντιγόνη αισθάνεται καχυ-
ποψία και κάποια εχθρότητα προς τον Κρέοντα.

στίχος 20: Η φράση δείχνει έκπληξη και αδημονία να μάθει τι βασανίζει την αδερφή
της.Η σοβαρότητα αποδίδεται με τη μεταφορική χρήση της επικής λέξης « καλχαί-
νουσα» .

στίχοι 21-38

στίχοι 21-22: Η Αντιγόνη απαντά με ερώτηση δηλώνοντας την αγανάκτησή της και
τη σφοδρότητα του πάθους της , όπως φαίνεται από τις περιφράσεις ( προτίσας-ατι-
μάσας έχει) αλλά και από το σχήμα « καθ’όλον και μέρος» ( τω κασιγνήτω....τόν μέν

6
Αδαμαντία Μπιλιάνη-Φιλόλογος

....τόν δέ).Μιλώντας για τιμή και ατίμωση δίνει ηθικό και κοινωνικό περιεχόμενο στη
διαταγή.

στίχοι 23-30: Η Αντιγόνη με έντονο πληροφοριακό τόνο δηλώνει τη μεροληπτική

στάση του Κρέοντα απέναντι στα αδέρφια. Τον Ετεοκλή – που τον αναφέρει λιτά
και χωρίς προσδιορισμούς- ο Κρέοντας τον έκρινε άξιο ταφής ενώ τον Πολυνείκη
- τον οποίο αναφέρει με τρυφερότητα και αγάπη ( νέκυν Πολυνείκους= σχήμα υπαλ-
λαγής) αλλά και πόνο ψυχής για τον οικτρό του θάνατο ( αθλίως)- τον έκρινε ανάξιο.
Ο Κρέων υιοθετεί την αρχαϊκή αντίληψη « φίλει τόν φιλουντα καί μίσει τόν μισου-
ντα» της ανταπόδοσης δηλαδή των ίσων ανεξάρτητα από καθολικούς ηθικούς κανό-
νες.
Το περιεχόμενο του διατάγματος δίνεται αρνητικά αλλά και καταφατικά και δεί-
χνει την πρόθεση του Κρέοντα να αποκλείσει θρησκευτικά και κοινωνικά τόσο το
νεκρό όσο και οποιοδήποτε πολίτη τολμήσει να τον θάψει.Η μακάβρια εικόνα του
πτώματος ως βοράς στα αρπακτικά προσβάλλει το κοινό αίσθημα και δικαιολογεί την
αγανάκτηση της Αντιγόνης.

στίχοι 31-32: Έχουν ανακεφαλαιωτικό χαρακτήρα .Η λέξη αγαθός χρησιμοποιείται

με σαρκαστικό τόνο , μια και ο Κρέων παραβαίνοντας τους άγραφους-ηθικούς νό-
μους δε μπορεί παρά να είναι κακός.Με το «λέγω γάρ καμέ» σπεύδει να διαχωρίσει
τον εαυτό της .Δεν πρόκειται να υποχωρήσει από φόβο . Η απαγόρευση της ταφής
αφορά όλους τους άλλους αλλά όχι αυτή.Είναι η πρώτη, συγκαλυμμένη έστω, αντί-
δρασή της.

στίχοι 33-36: Δίνεται μια νέα πληροφορία: ο Κρέων αναμένεται να εμφανιστεί και
να διακηρύξει ο ίδιος τη διαταγή του στο λαό.( προοικονομείται η εμφάνιση του
Κρέοντα και του Χορού).Η ποινή για τον παραβάτη της διαταγής είναι ο δημόσιος
λιθοβολισμός , ποινή που επιβαλλόταν σε άτομα με κατηγορίες ιεροσυλίας , προδο-
σίας ή προσβολής κοινού συμφέροντος.
*** Το διάταγμα λειτουργεί ως στοιχείο πλοκής και προώθησης του μύθου.
Αναγκάζει το βασιλιά να εμφανιστεί και να συγκρουστεί στη συνέχεια με
την Αντιγόνη.Στους θεατές γεννά αισθήματα φόβου για την τύχη της
Αντιγόνης αφού έχει γίνει σαφής η πρόθεσή της να παραβεί τη διαταγή.
Η πρόθεση αυτή γίνεται σαφέστερη στο στίχο 36 , όταν προτρέπει την Ισμήνη να την
ακολουθήσει αποδεικνύοντας την αριστοκρατική της καταγωγή , που είναι άρρηκτα
συνδεδεμένη με τη γενναιότητα ψυχής.( αριστοκρατική ηθική).

Ήθος Αντιγόνης: αποφασισμένη, τολμηρή ευσεβής.

Ήθος Κρέοντα: Διαθέτει αυτοπεποίθηση , έχει την αίσθηση της παντοδυναμίας ,
είναι ασεβής απέναντι στους θεούς απάνθρωπος αφού απαγορεύει
ακόμα και το θρήνο για το νεκρό, είναι σκληρός τιμωρός , αφού
επιβάλλει ως τιμωρία το λιθοβολισμό για τον παραβάτη.

στίχοι 39-48

στίχοι 39-40: Η Ισμήνη υπεκφεύγει: απαντά με μια ερώτηση , που φανερώνει τον
αδύνατο χαρακτήρα της.Η προσφώνηση « ω ταλαιφρον»δείχνει την τρυφερότητα αλ-
λά και την ανησυχία της.Έχει καταλάβει την πρόθεση της Αντιγόνης και εκφράζει

7
Αδαμαντία Μπιλιάνη-Φιλόλογος

την αδυναμία της να προσφέρει τη συνδρομή της. Με την παροιμιακή έκφραση «λύ-
ουσα- άπτουσα» παρουσιάζει το δυσεπίλυτο του προβλήματος και την ματαιοπονία
της Αντιγόνης

στίχος 41: Η Αντιγόνη επαναλαμβάνει την έκκλησή της σε περίπτωση που η Ισμήνη
δεν έχει αντιληφθεί το όλο θέμα. Χρησιμοποιεί δύο συνώνυμα ρήματα: το « ξυμπο-
νήσεις» αναφέρεται περισσότερο στο σωματικό κόπο ενώ το «ξυνεργάση» στην η-
θική συμπαράσταση.

στίχος 42: Η Ισμήνη δεν απαντά απευθείας στην αδερφή της. Η λέξη «κινδύνευμα»
όμως δείχνει καθαρά ότι σκέφτεται τις συνέπειες της ταφής και θεωρεί επικίνδυνη
την παραβίαση των εντολών του Κρέοντα.

στίχος 43: Η Αντιγόνη συγκεκριμενοποιεί την πρότασή της και τη συνοδεύει και με
μια ανύψωση του χεριού της , για να δώσει έμφαση.

στίχος 44: Η Ισμήνη δεν απαντά για τον εαυτό της αλλά επαναφέρει τη συζήτηση
στην Αντιγόνη.Η ερώτησή της δείχνει αμηχανία , αφού η Αντιγόνη ήταν σαφής.Δι-
καιολογεί την αντίδρασή της με το «απόρρητον πόλει»

*** Η διαφορά των απόψεων και του ήθους παρουσιάζεται με ένταση στη στιχο-
μυθία των στίχων 41-44.

στίχοι 45-46: Απερίφραστα η Αντιγόνη δηλώνει ότι θα θάψει τον αδερφό τους ,
ακόμα και χωρίς τη σύμπραξη της Ισμήνης. Είναι ζήτημα ηθικό για την Αντιγόνη, να
μην κατηγορηθεί ότι δεν εκπλήρωσε τις θρησκευτικές και αδερφικές της υποχρεώσεις

στίχος 47: Η Ισμήνη επισείει το φόβητρο της απαγορευτικής διαταγής του Κρέοντα
και εξωτερικεύει την ανησυχία της για την τύχη της αδερφής της.Αυτό είναι και το
πρώτο επιχείρημά της για να μεταπείσει την Αντιγόνη. Το σχετλία μαζί με
το προηγούμενο ταλαιφρον παρουσιάζει ανιούσα συναισθηματική κλιμάκωση.

στίχος 48: Η Αντιγόνη είναι αμετάθετη στις απόψεις της.Θέτει τους άγραφους νό-
μους της αδερφικής αγάπης και της απονομής τιμής στους νεκρούς πιο ψηλά από
τους γραπτούς νόμους του Κρέοντα.

στίχοι 49-68

στίχος 49: Τα φιλάδελφα αισθήματά της την κάνουν να αναζητήσει νέα

επιχειρήματα για να αποτρέψει το παράλογο έργο.

στίχοι 49- 57: Ψυχολογικό επιχείρημα , που στοχεύει να συγκινήσει τηνΑντιγόνη

με την απαρίθμηση των οικογενειακών συμφορών : αυτοτύφλωση Οιδίποδα, απαγχο-
νισμός Ιοκάστης, αδελφοκτονία.

στίχοι 58-60 : Το νυν μας επαναφέρει από το παρελθόν στο παρόν.Το σκόπει ακού-
γεται ικετευτικά : ας βιώσουν τον πόνο τους και ας μην προκαλέσουν τον όλεθρό
τους. Ο πληθυντικός δε δείχνει έμπρακτη συμμετοχή της Ισμήνης αλλά συναισθη-
ματική: επεκτείνει τις συνέπειες των πράξεων της Αντιγόνης και στην ίδια από αγά-

8
Αδαμαντία Μπιλιάνη-Φιλόλογος

πη.

στίχοι 61-62: Τρίτο επιχείρημα : η γυναίκα πρέπει να υποτάσσεται στον άνδρα. Η

Ισμήνη προσπαθεί να δικαιολογήσει το φόβο της βρίσκοντας ένα κοινωνικό και ηθι-
κό έρεισμα .Βρίσκεται στο πνεύμα της εποχής της , μιας πατριαρχικά οργανωμένης
κοινωνίας.

στίχοι 63-64: Τέταρτο επιχείρημα: Οι γυναίκες δεν είχαν όχι μόνο τη σωματική
δύναμη αλλά κυρίως την προσωπικότητα και το σθένος να δραστηριοποιηθούν .Η
Ισμήνη υποτάσσεται στη φύση της και το κοινωνικό κατεστημένο, αδιαφορεί για τον
αγώνα του ανθρώπου ,την ελευθερία, την αξιοπρέπεια. Ο συμβιβασμός της και η
ηττοπάθειά της τής στερούν κάθε ίχνος αγωνιστικότητας και αυτοθυσίας.

στίχοι 65-67: Αναγνωρίζει πως η στάση της αποτελεί αμάρτημα απέναντι στο νεκρό
όμως έχει πάρει την απόφασή της: ζητά να τη συγχωρέσουν οι θεοί με τη δικαιολογία
ότι υπακούει εξ ανάγκης στη διαταγή του Κρέοντα.Όμως έχοντας να διαλέξει ανάμε-
σα στις θείες και τις ανθρώπινες επιταγές θέτει σε ήσσονα μοίρα τις θείες. Τις ανθρώ-
πινες φοβάται να τις παραβεί , γιατί είναι ορατός ο κίνδυνος της τιμωρίας.Η Ισμήνη
μιλά για ανάγκη , η οποία όμως διαφέρει από τη θεά Ανάγκη , την υπέρτατη δύναμη ,
στην οποία υποτάσσονται και οι θεοί . Η Ισμήνη υπακούει στις ανθρώπινες ανάγκες
στη δύναμη του άρχοντα, στη δύναμη της εξουσίας.

στίχοι 67-68: Δικαιολογεί τη στάση της με ένα γνωμικό, το οποίο έχει ισχύ , όχι
όμως και στα ηθικά αγαθά . Γιατί διαφορετικά δε θα δοξάζαμε τους ήρωες των μαχών
ή της καθημερινής ζωής.Ο άνθρωπος πρέπει πράγματι να σταθμίζει σωστά τις ενέρ-
γειές του , να υπολογίζει τις δυνατότητές του , τις πιθανές δυσχέρειες και αναλόγως
να ενεργεί. Υπάρχουν όμως και περιπτώσεις που ο ενθουσιασμός , η πίστη και η τόλ-
μη οδηγούν σε μεγαλουργήματα, σε υπεράνθρωπα έργα.

Ήθος Ισμήνης: Είναι καθηλωμένη στην απραξία εξαιτίας του φόβου της ποινής.
Εθελοτυφλεί στον υπέρτατο θεϊκό νόμο και ευθυγραμμίζεται με τον ανθρώπινο , πα-
ραβλέποντας το αδερφικό της καθήκον.Είναι αναποφάσιστη , άτολμη, δειλή .Προ-
σπαθεί να δικαιολογήσει την άρνησή της. Εκπροσωπεί τον άνθρωπο του συμβιβα-
σμού και της ηττοπάθειας , τον ανθρώπινο τύπο που δεν έχει την τόλμη να θυσιαστεί
για ανώτερα ιδανικά.

στίχοι 69-83
στίχοι 69-70: Η Αντιγόνη έχει εξαντλήσει όλα της τα επιχειρήματα .Τώρα αρχίζει να
αισθάνεται αντιπάθεια για την αδερφή της .Συμπεριφέρεται περιφρονητικά και ψυχρά

στίχοι 71-76: Σύντομα και με σαφήνεια υπογραμμίζει το χρέος της, την ταφή του
νεκρού. Χρησιμοποιεί ηθικά και θρησκευτικά επιχειρήματα:

 « καλόν μοι τουτο ποιούση θανειν»: Δε φοβάται το θάνατο , είναι έτοιμη να

θυσιαστεί για το ιδανικό της. Είναι τολμηρή και ανυπότακτη .Το «καλόν»
υπογραμμίζει την ηθική αξία της θυσίας.
 « αρέσκειν τοις κάτω» : Παραβαίνοντας ένα ανθρώπινο νόμο θα έχει
διαπράξει μία θεάρεστη πράξη.Εδώ δηλώνεται η σύγκρουση θεϊκού και
ανθρώπινου νόμου.

9
Αδαμαντία Μπιλιάνη-Φιλόλογος

 « εκει γάρ αεί κείσομαι» : Αντίληψη για την αθανασία της ψυχής και την
αιωνιότητα της ζωής.

στίχοι 80-81: Η Αντιγόνη δε δικαιολογεί ούτε κατανοεί την αδερφή της. Θεωρεί
προφάσεις τους ισχυρισμούς της Ισμήνης ενώ η ίδια με βεβαιότητα αναφέρει για
άλλη μια φορά ότι θα θάψει το νεκρό.
στίχοι 82-83: Η Ισμήνη δε θέλει να χάσει την αδερφή της και εκφράζει τους φόβους
της.Η Αντιγόνη από την άλλη την ειρωνεύεται πικρόχολα.

Ήθος Αντιγόνης: Πιστή στις ιδέες της και τις ηθικές αξίες. Προτιμά να παραβιάσει
τους γραπτούς νόμους και να τιμωρηθεί παρά να αψηφήσει τους ιερούς, άγραφους
νόμους. Βαδίζει με αυτοθυσία και ηρωϊσμό σε εκούσια θυσία.Κινείται από
συναίσθηση του καθήκοντος , αδερφική αγάπη και ευσέβεια.
Ήθος Ισμήνης: Ανησυχεί για την Αντιγόνη.Είναι εκπρόσωπος του κοινού
ανθρώπου.Ανήκει στις παθητικές φύσεις .Υποτάσσεται στη βία της
εξουσίας .Εκφράζει την αδυναμία , το φόβο, την υποχωρητικότητα , το συμβιβασμό.
Είναι τραγικό πρόσωπο , γιατί ενώ είναι ευσεβής και φιλόστοργη , δε βρίσκει τη
δύναμη να υπερνικήσει το φόβο της για την απειλή του θανάτου σε περίπτωση
παράβασης της βασιλικής διαταγής. Συμπάσχει αλλά δε συμπράττει. Πιστεύει αλλά
δεν έχει τη δύναμη να ομολογήσει την πίστη της.

στίχοι 84-99

στίχοι 84-85: Η Ισμήνη δεν αντιδρά στην προσβολή που της γίνεται αλλά της
προτείνει να κρατήσει μυστική την πράξη της .Η πρόταση αυτή , συνωμοτική
εναντίον του Κρέοντα, είναι η μοναδική βοήθεια που μπορεί να προσφέρει στην
αδερφή της.

στίχοι 86-87: Η Αντιγόνη εκρήγνυται: απορρίπτει με πάθος την προσφορά και

μάλιστα την προκαλεί να διακηρύξει σε όλους την πράξη γιατί δε θέλει να φανεί
δειλή και φοβισμένη. Η λέξη εχθίων υπαινίσσεται ότι η Ισμήνη είναι ήδη μισητή
στην Αντιγόνη.Η Αντιγόνη παραφέρεται΄ από φιλάδελφη τώρα γίνεται σκληρή και
άδικη . Η παραφορά της φαίνεται από το σχήμα εκ παραλλήλου « σιγωσα...εάν
μή...τάδε»

στίχος 88: Η Ισμήνη αντιμετωπίζει την αδερφή της με επιείκεια. Με το σχήμα της
αντίθεσης δηλώνει την παρορμητική στάση της Αντιγόνης για πράγματα που θα την
φέρουν κοντά στην ψύχρα του θανάτου ή που χρειάζονται την ψυχρή λογική
αντιμετώπιση.

στίχος 89: Το κίνητρο της Αντιγόνης είναι η εύνοια των νεκρών και των θεών του
κάτω κόσμου.

στίχοι 90-92: Η στιχομυθία δηλώνει τη διαφορετική στάση ζωής των αδερφών. Η

μία λειτουργεί με την καρδιά , η άλλη με το μυαλό.Το γνωμικό του στίχου 92 μας
θυμίζει εκείνο των στίχων 67-68.

10
Αδαμαντία Μπιλιάνη-Φιλόλογος

στίχοι 93-94: Η επανάληψη της έννοιας της έχθρας( εχθαρη- εχθρά) δηλώνει τη
δυσαρέσκεια της Αντιγόνης εξαιτίας της επιμονής της Ισμήνης , δυσαρέσκεια που την
μεταθέτει και στο νεκρό , που παρουσιάζεται με αντιδράσεις ζωντανών.

στίχοι 95-97: Με το σχήμα « εν δια δυοιν» ( έα μέ καί τήν εξ εμου δυσβουλίαν)

ειρωνεύεται τις ιδέες της αδερφής της. Τονίζει την αναπότρεπτη απόφασή της να
πάθει οτιδήποτε φοβερό , προκειμένου να αποφύγει την ντροπή και την ατιμία .Ο
θάνατος θα της χαρίσει την υστεροφημία από την επιτέλεση του καθήκοντός της
προς το νεκρό.

στίχοι 98-99: Η Ισμήνη απευθύνει τα τελευταία λόγια του προλόγου κοιτάζοντας την
αδερφή της να απομακρύνεται .Την ξεπροβοδίζει με καλοσύνη , χωρίς δυσαρέσκεια
για τη σκληρή συμπεριφορά της.Ενώ εμμένει στην άποψή της χαρακτηρίζοντάς την
ασυλλόγιστη, αναγνωρίζει τη δύναμη της Αντιγόνης και τη ηθικά της
κίνητρα.Κυριαρχεί η αδερφική αγάπη μέσα της συνοδευόμενη από φόβο για την τύχη
της Αντιγόνης.Τελικά η Αντιγόνη βγαίνει από την αριστερή πάροδο ενώ η Ισμήνη
μπαίνει στα ανάκτορα κατευθυνόμενη στο γυναικωνίτη.

ΓΕΝΙΚΗ ΘΕΩΡΗΣΗ ΠΡΟΛΟΓΟΥ

Ο πρόλογος είναι διαλογικός με έντονο το εξωτερικό και εσωτερικό

στοιχείο .Παρακολουθούμε τη σύγκρουση των δύο αδερφών. Υπάρχει μία συνεχής
διακύμανση πάθους από την αντίθετη στάση ζωής τους. Όσο το πάθος εντείνεται ,
έχουμε στιχομυθία.Ο ποιητής κατανέμει ισομερώς τους στίχους στις ηρωίδες . Οι
θεατές παρακολουθούν με συμπάθεια τις δύο κοπέλες .Επικρατεί η προσωπικότητα
της μαχητικής Αντιγόνης όμως συγκινεί και η ζεστασιά της αγάπης , της ανθρωπιάς
και το μειλίχιο ήθος της Ισμήνης.Ενώ η Αντιγόνη απέρχεται για να θάψει το νεκρό
και η Ισμήνη μπαίνει περίλυπη στο παλάτι, αναμένεται η άφιξη του Κρέοντα , για να
κηρύξει δημόσια τη διαταγή του.Η σύγκρουση Αντιγόνης-Κρέοντα επίκειται.

11
Αδαμαντία Μπιλιάνη-Φιλόλογος

12