Αδαμαντία Μπιλιάνη- Φιλόλογος

Α΄ ΕΠΕΙΣΟΔΙΟ
ΔΙΑΚΗΡΥΞΗ ΚΡΕΟΝΤΑ: 162-222

Ο Κρέων βγαίνει από την κεντρική πύλη του ανακτόρου ( ή κατ’ άλλους από την
αριστερή πάροδο από το πεδίο της μάχης) με δύο ή τρεις φρουρούς
(δορυφόρους) .Παρουσιάζεται με μεγαλοπρέπεια , έχοντας τα σύμβολα εξουσίας
(στέμμα,σκήπτρον) .Προχωρεί με ρυθμό σύμφωνο προς τους αναπαιστικούς στίχους (
155-156) του κορυφαίου του χορού. Προσφωνεί με κάποια έπαρση και αλαζονεία
τους 15 γέροντες Θηβαίους. Αποφεύγει την τυπική προσφώνηση « άνδρες Θηβαιοι» ή
« άνδρες πολιται» και τους αποκαλεί με αγέρωχο ύφος απλώς «άνδρες» θέλοντας να
κρατήσει κάποια απόσταση από τους εκπροσώπους του λαού.

Γιατί κάλεσε το Χορό:

 Για να τους ανακοινώσει ότι πήρε νόμιμα την εξουσία ως ο πλησιέστερος
συγγενής
 Να διαπιστώσει την αφοσίωσή τους στη οικογένεια των Λαβδακιδών ( στο
Λάιο, Οιδίποδα, στους γιους τους)
 Να ζητήσει εμπιστοσύνη στον ίδιο
 Να τους εκθέσει το πολιτικό του πρόγραμμα
 Να τους διαβεβαιώσει ότι θα κυβερνήσει άφοβα , σύμφωνα με τις πολιτικές
του αρχές
 Να γνωστοποιήσει το διάταγμα για τον Πολυνείκη και να ζητήσει τη
συμπαράστασή τους για την απαγόρευση της ταφής του

Πρέπει να επισημάνουμε στο σημείο αυτό τον τρόπο επικοινωνίας του βασιλιά
με τους συμβούλους του.Οι γέροντες αποτελούν το τυπικό συμβουλευτικό σώμα
του βασιλιά , το οποίο εκπροσωπεί το λαό, χωρίς όμως να έχει αποφασιστική
γνώμη στις αποφάσεις του.Ο Κρέων βέβαια θέλοντας να δώσει την εντύπωση του
δημοκρατικού ηγεμόνα, θέλει να έχει και την τυπική συγκατάθεση του χορού , αν
και έχει ήδη λάβει τις αποφάσεις του. Η φράση « κράτη και θρόνους έχω» ( εγώ
δικαιωματικά την εξουσία κατέλαβα)εξαίρει την έννοια της απόλυτης και
ενδεχομένως .ανεξέλεγκτης εξουσίας του βασιλιά. Το συμβούλιο δεν έχει
ανασταλτικό χαρακτήρα ΄ παρακινεί , χωρίς να παρεμβαίνει στις ενέργειες του
βασιλιά.

Η «ρησις του Κρέοντος» μοιάζει πολύ με τους ρητορικούς λόγους, που εκείνη
την εποχή άκουγε ο αθηναϊκός λαός στην εκκλησία του δήμου.Διαθέτει:
Προοίμιο: (162-169) Έπαινος της γερουσίας
Κύριο μέρος: (170-191) Κυβερνητικές αρχές
Απόδειξη: ( 192-206) Αποδείξεις πως εφαρμόζει πιστά τις αρχές αυτές
Επίλογος: ( 207- 210) Ανακεφαλαίωση

1
Αδαμαντία Μπιλιάνη- Φιλόλογος
Αν και ξεκινώντας το λόγο του φαίνεται να τηρεί τις αποστάσεις από το λαό , αν
κρίνουμε από την προσφώνηση που χρησιμοποιεί, προσπαθεί να κερδίσει την
εύνοια του ακροατηρίου του , υπενθυμίζοντας την πειθαρχία που επέδειξε ο
χορός στους προηγούμενους βασιλείς του. Έμμεσα ζητά την έμπρακτη
υποστήριξη του χορού στην άσκηση της εξουσίας του.
Στη συνέχεια κάνοντας μία μικρή αναδρομή αναφέρει την αδελφοκτονία και
το μίασμα που προέρχεται από αυτήν.Γενικά το μίασμα πηγάζει από
αποτρόπαιες πράξεις , όπως η ανθρωποκτονία ή η αυτοκτονία.Ήταν μεταδοτικό
και κληρονομικό .Ο φονιάς μόλυνε όποιον συναναστρεφόταν.Γι’ αυτό και τα
δικαστήρια ήταν υπαίθρια.Ο καθαρμός γινόταν πριν από κάθε ιεροτελεστία ή
γεύμα.Στις θυσίες έπαιρναν ένα δαυλό από τη φωτιά του βωμού και το βύθιζαν
σε νερό.Με το αγιασμένο νερό , που ονομαζόταν « χέρνιψ» ραίνονταν ο βωμός
και οι παριστάμενοι.Μόνο ο φονιάς απαγορευόταν να συμμετάσχει στη θυσία.
Η αναφορά στην αδελφοκτονία δικαιολογεί την κατάληψη της εξουσίας από
τον ίδιο, ως πλησιέστερου συγγενή των αδελφών. Είναι αναμενόμενη λοιπόν η στάση
πειθαρχίας εκ μέρους του χορού αφού η ανάρρηση στο θρόνο έγινε με νόμιμες και
διαφανείς διαδικασίες.
Ο λόγος του βρίθει από γνωμικά.:
1. στίχοι 175-177: Παράφραση του γνωμικού του σοφού Βία από την Πριήνη: «
αρχή άνδρα δείκνυσι» .Ο Κρέων έμμεσα καυχιέται λέγοντας πως τώρα που
κατέχει την εξουσία θα επιδείξει το φρόνημα, την ψυχή και τη γνώμη του.Οι
λέξεις έχουν βαρύνουσα σημασία: ψυχή: εδώ σημαίνει το χαρακτήρα,
φρόνημα :είναι ο τρόπος σκέψης , ο νους , η διάνοια ,γνώμη : ο ηθικός
οπλισμός , οι ιδέες , η ευθυκρισία του άρχοντα.
Το γνωμικό κρύβει μία μεγάλη αλήθεια. Η εξουσία είναι η λυδία λίθος
της αντοχής και της γνησιότητας των ιδεών και των δεξιοτήτων του
ηγεμόνα.Με το γνωμικό αυτό ο Κρέων αναφέρεται στον ιδανικό
άρχοντα .Έμμεσα καυχιέται πως είναι προικισμένος με πείρα και
σύνεση.
2. στίχοι 178-181: Ο άρχοντας πρέπει να παίρνει τις πιο σωστές αποφάσεις με
αίσθημα ευθύνης , να διακρίνεται από παρρησία , ελευθεροστομία , θάρρος.
Ο Κρέων με το γνωμικό αυτό θέλει να δηλώσει ότι είναι σοφός και
τολμηρός , ότι διακρίνεται από θάρρος , απροσωποληψία και
κυβερνητική πυγμή , αφού χωρίς κανένα δισταγμό απαγόρευσε την ταφή
του ανηψιού του, του Πολυνείκη.
3. στίχοι 182-183: Η πατρίδα είναι ανώτερη από κάθε φιλία.Είναι μία
ιδεαλιστική αξιολόγηση της πατρίδας , που εξυψώνεται πάνω από πρόσωπα
αγαπημένα , στοιχείο που το συναντάμε και στον « Κρίτωνα» του Πλάτωνα ,
να εκφράζεται από το Σωκράτη.
Ο Κρέων με τη λέξη «φίλο» υπονοεί τον Πολυνείκη , που αν και είναι
συγγενής ,είναι εχθρός της πατρίδας .Μάλιστα ο Κρέων τον κατηγορεί
για όσα εγκλήματα ή εχθρικές διαθέσεις επέδειξαν οι άλλοι αρχηγοί του
στρατού των Αργείων ( χώρα πατρική και ντόπιους θεούς ...θέλησε να
πυρπολήσει , στίχοι: 199-200)

2
Αδαμαντία Μπιλιάνη- Φιλόλογος

4. στίχοι 189-190: Κοινός τόπος ο παραλληλισμός της πατρίδας με πλοίο.Στο

γνωμικό αυτό καθρεπτίζονται οι ιδέες του Σοφοκλή για την πατρίδα : όταν
υπάρχει ευνομία , όταν καλοί νόμοι ρυθμίζουν τις σχέσεις μεταξύ των πολιτών
και του κράτους αλλά και μεταξύ των πολιτών , τότε μόνο δημιουργούνται οι
προϋποθέσεις για αληθινά φιλικές σχέσεις. Αντίθετα , όταν η πατρίδα
κινδυνεύει , οι πολίτες αποβλέπουν στο ατομικό τους κέρδος και γι’ αυτό δε
μπορούν να αποκτήσουν πραγματικούς φίλους.

Με αυτά τα γνωμικά ο Κρέων εκφράζει τις αρχές διακυβέρνησης , που θα

κατευθύνουν την άσκηση εξουσίας του.Προς επικύρωση μάλιστα καταφεύγει σε
όρκο στο Δία, θέλοντας να φανερώσει και τη θεοσέβειά του.
Όμως το προσωπείο της ευσέβειας κρύβει την υποκρισία του.Η φενάκη
του πατριωτισμού σκεπάζει τη σκληρότητά του.Το προσωπείο της απροσωποληψίας
την εμπάθειά του.Η μάσκα της νομιμοφροσύνης του την αυταρχικότητά του.
Τους νόμους των θεών που πιστεύει, παραβαίνει αφήνοντας έναπτώμα
άταφο.Κάθε έχθρα, κάθε μίσος εναντίον του Πολυνείκη όφειλε να σβήσει μαζί με
την τελευταία του πνοή. Αυτό απαιτούσαν οι θεϊκοί , οι άγραφοι νόμοι. Οι Αθηναίοι
και όλοι οι αρχαίοι Έλληνες δεν επέτρεπαν «μηδ’εν οφθαλμοις εαν νεκρούς
άθαπτους».

Ο Πολυνείκης ήταν προδότης και επιδρομέας;

 Όχι, με την εκστρατεία του εναντίον της Θήβας ήθελε να αποκαταστήσει
τη δικαιοσύνη
 Μπορούσε να κάψει μόνο τα ιερά ,όχι και τους θεούς.Το « να
πυρπολήσει» για τους θεούς αποτελεί ρητορική υπερβολή.Άλλωστε αν
κατέστρεφε την πατρίδα του , δε θα υπήρχε βασίλειο για να κυβερνήσει
 Ο Ευριπίδης στην τραγωδία του «Φοίνισσαι» παρουσιάζει την πράξη αυτή
ως νόμιμη και δίκαιη ενώ ο Αισχύλος στην τραγωδία « Επτά επί Θήβας»
διακοσμεί την ασπίδα του με τη Δίκη , πράγμα που σημαίνει ότι του
απονέμει δίκαιο
 Οι περισσότεροι θεατές δε συμφωνούσαν με την άποψη του Κρέοντα
 Ο χορός , από φόβο, δέχεται το διάταγμα

Ήθος του Κρέοντα: Είναι ένας κυβερνήτης που με ευλάβεια τηρεί τα πολιτικά έθιμα
της χώρας.Είναι προικισμένος με σύνεση και πείρα.Είναι φιλόπατρις ΄ όμως την ίδια
στιγμή καταπατά τους θεϊκούς νόμους , περιφρονεί την πανελλήνια αντίληψη
( πανελλήνιος ή ελληνικός νόμος) σχετικά με την ταφή των νεκρών.Είναι εμπαθής ,
μισεί τον Πολυνείκη του αποδίδει βαριές κατηγορίες ενώ μιλά πολύ επαινετικά για
τον Ετεοκλή.Η εγωπάθειά του και η επιδειξιομανία του φαίνεται από τη
συσσώρευση γνωμικών ηθικού περιεχομένου , από τη χρήση πληθυντικού αριθμού
( πληθυντικός μεγαλοπρεπείας – βλ. πρωτότυπο) , από τη πυκνή χρήση των
προσωπικών και κτητικών αντωνυμιών του α΄ προσώπου( 15 φορές χρησιμοποιεί τις

3
Αδαμαντία Μπιλιάνη- Φιλόλογος
δεικτικές αντωνυμίες , για να δώσει ζωντάνια στο κατηγορητήριό του ).Τα χάσματα
του λόγου του , οι αναστροφές των προθέσεων και τα σχήματα πρόληψης ( βλ.
πρωτότυπο) φανερώνουν ιδιοσυγκρασία ανθρώπου νευρικού , που βρίσκεται σε
έξαψη.

Χορός: Με δουλοφροσύνη ή ίσως με διπλωματική λεπτότητα σιωπά στο

διάταγμα .Έχει την ευστροφία να αποφύγει τον ύφαλο.Έμμεσα η φράση « ό,τι
σ’αρέσει , Κρέοντα , να κάνεις» δηλώνει επιφύλαξη και φόβο για αυθαιρεσία όμως
δεν έχει το θάρρος να ομολογήσει το φόβο του και την αντίρρησή του με παρρησία.Η
συγκατάβασή του από φόβο αλλά και από διάθεση εξευμενισμού του νέου άρχοντα,
δηλώνει πως η εξουσία του είναι απόλυτη με δικαίωμα ζωής και θανάτου στους
υπηκόους του, ξένη προς την πολιτική φιλοσοφία των αρχαίων.

Δραματικό στοιχείο : Οικοδομείται στην αντίθεση των δύο βασικών προσώπων, του
Κρέοντα και της Αντιγόνης , δύο έντονων προσωπικοτήτων, αποφασισμένων και
ασυμβίβαστων .Δεν πρέπει να παρασυρθούμε και να χαρακτηρίσουμε ως καλή την
Αντιγόνη και κακό τον Κρέοντα.Αν όντως συνέβαινε κάτι τέτοιο , τότε ο Κρέων δε
θα μας γεννούσε αισθήματα συμπόνοιας και ελέου κατά την πτώση του και η
τραγωδία θα έχανε την ουσία της.Ο Κρέων είναι εγκλωβισμένος στις απόψεις του και
το αλάθητό τους , διαπράττει ένα σφάλμα διανοίας , όπως οι περισσότεροι τραγικοί
ήρωες.

Τραγικότητα: Το στοιχείο της τραγικότητας είναι έντονο εξ αρχής. Ο Κρέων , μόνος

στο θρόνο της εξουσίας υποπτεύεται τους πάντες .Φοβάται για ενδεχόμενους
συνωμότες , που θα στραφούν εναντίον του. Η Αντιγόνη όμως δε συνωμοτεί μα
κανένα , θέλει να πράξει το καθήκον της.Ο Κρέων βλέπει πολιτικές σκοπιμότητες
και συναλλαγές σε πιθανή εναντίωση στο κήρυγμά του.Ο ίδιος ούτε που σκέφτηκε
ότι είναι παραβάτης του θεϊκού νόμου.Στο σημείο αυτό έγκειται η τραγικότητά του.

Τραγική ειρωνεία: Είναι μία ποιητική επινόηση των τραγικών ποιητών που
αποσκοπεί στη διέγερση της τραγικής ηδονής και απόλαυσης των θεατών.Επιτείνει
την τραγικότητα των ηρώων , φωτίζοντας τις ψευδαισθήσεις μέσα στις οποίες ζουν.
Μπορεί να διακριθεί σε δύο μορφές:
- αυτή που συνίσταται στη διαφορά γνώσης της δραματικής κατάστασης ανάμεσα στα
πρόσωπα και τους θεατές .Οι ήρωες αγνοούν , οι θεατές γνωρίζουν.
- αυτή που ο ποιητής βάζει τους ήρωες να χρησιμοποιούν λέξεις που έχουν δυσοίωνο
χαρακτήρα για τους ίδιους και προδιαγράφουν την πτώση τους , τη σημασία των
οποίων μόνο οι θεατές αντιλαμβάνονται.
Εδώ ο Κρέων πιστεύει πως ο επίδοξος παραβάτης του διατάγματός του μπορεί
να υποκινηθεί μόνο από υλικά κίνητρα. Δε γνωρίζει ότι η Αντιγόνη κινείται από ηθικά
ελατήρια και όχι από πολιτικές ή οικονομικές σκοπιμότητες.