Via Egnatia

Via Egnatia është ndërtuar për të lehtësuar qarkullimin e lirë

të njerëzve si dhe për të realizuar lidhjen e Romës me
provincat më të largëta. Ajo fillonte nga Durrësi dhe
nëpërmjet Ohrit e Selanikut të shpinte në Kostandinopojë.
Me një gjatësi rreth 861 km, Via Egnatia ka qenë e
përshtatshme për lëvizjen e udhëtarëve dhe të karvaneve.
Udha Egnatia niste nga Durrësi e Apolonia, më pas këto dy
degë janë bashkuar diku afër Elbasanit për të vazhduar
nëpërmjet Ohrit e Manastirit dhe përfundonte në Selanik.
Në shekullin IV pas Krishtit, Udha Egnatia u zgjat deri në
Kostandinopojë dhe ishte vazhdimi i rrugës së vjetër romake
Via Apia. Për nga rëndësia strategjike Udha Egnatia
bashkonte Perëndimin me Lindjen.

Origjina e emrit dhe fakte

Kjo udhë e ka marrë emrin nga ndërtuesi i saj, prokonsulli
Cnaeus Egnatius, i biri i Caius. Emri i tij gjendet në dy
mbishkrime, që janë në muzeun e Selanikut. Sami Frashëri
kur flet për viset shqiptare në volumin II të enciklopedisë
Kamus Al-Alam emërtimin Udha Egnatia e ka lidhur me
përcaktimin e bërë prej vetë shqiptarëve. Kjo udhë përshkon
nga perëndimi në lindje trojet shqiptare dhe fjala “Egnatia”
është mbiemri i shqipes (e gjatë), që latinët e shndërruan në
trajtën Via Egnatia. Në gjuhët latine dhe greke pjesa e
emërtimit Egnatia nuk është e motivueshme kuptimisht dhe
kjo vjen se ata këtë emërtim e kanë huazuar prej shqipes
“Udha e gjatë” duke e dhënë në gjuhën e tyre “Udha (Via)
Egnatia”.
Kryengritja e madhe Ilire
Për t’i shpëtuar robërisë dhe torturave romake , duhet të bëheshin
edhe kryengritje të mëdha për të shprehur pakënaqësinë e tyre ndaj
romakëve barbarë . Këto kryengritje , bënë jehonë të madhe në të
gjitha trojet ilire , por shkaktuan shqetësime të reja edhe në
Perandorinë Romake .

Ndarjet administrative që u bënë , dhe një sërë masash të tjera

ekonomike e politike , dëshmojnë se romakët që në fillim u përpoqën
me çdo mënyrë t’a pengonin ribashkimin e trojeve ilire . Ilirëve nuk u
lejohej të ndërtonin anije . Ashtu si edhe në Maqedoninë e pushtuar
edhe në Iliri asnjërit nuk i lejohej të tregtonte ose të martohej
përtej krahinës ku jetonte .

Mbledhjet popullore mund të mbaheshin vetëm brenda çdo krahine .

Shtypja dhe shfrytëzimi romak erdhën duke u shtuar . Një pjesë e
banorëve shpërngulet nga trojet e tyre shumë banorë u kthyen në
skllevër . Të gjitha këto shtonin pakënaqësinë e të gjitha shtresave
shoqërore ilire .

Të shtyrë nga dashuria e madhe për liri , ata rrëmbyen shpeshherë

armët kundër administratës shtypëse skllavo-pronare . Megjithëse
kryengritjet e tyre shtypeshin me egërsi , ata përsëri ngritnin krye
kundër sundimtarëve të huaj .

Sundimi romak dëmtoi rëndë ilire , të cilat kohë pas kohe shpërthenin
në kryengritje për t’u çliruar prej shfrytëzimit dhe shtypjes romake .
Kryengritja më e rëndësishme dhe më e gjerë e ilirëve ka qenë ajo që
u bë prej vitit 6-9 të shekullit të parë të erës së re , në kohën e
perandorit Oktavian Augustit , e cila në histori njihet si Kryengritja e
Madhe e Ilirëve , ose ndryshe Kryengritja dalmatino-panonike .

Në kryengritje morën pjesë më parë dy fise ilire , fisi i desidiatëve ,

të cilit i printe Batua i Desidiatëve dhe fisi i breukëve , të cilit i
printe Batua i Breukëve . Kjo kryengritje jehoi tek ilirë e Ballkanit
duke filluar prej Panonisë e deri tek Dardanët .

Me desidiatët u solidarizuan dalmatët dhe panonët , të cilët u hodhën

në kryengritje dhe korrën suksese në ndeshjet e tyre të para me
ushtrinë romake .

Kryengritësit formuan një ushtri të madhe , që numëronte 200.000

këmbësorë dhe 9000 kalorës . Ushtria kryengritëse ilire zhvilloi shumë
luftime kundër romakëve : në drejtim të Italisë , të qyteteve në
bregdetin Adriatik dhe në drejtim të Maqedonisë , kurse në brendi –
kah kolonitë romake .

Këto luftime i frikësuan romakët , sidomos kur kryengritësit ilirë

depërtuan në Itali . Njëkohësisht u formua një ushtri e madhe
romake për të shuar kryengritjen . Mandej , Oktaviani , përpiloi
planin e operacioneve luftarake . Sipas këtij plani romakët sulmuan
nga veriu e Maqedonia dhe arritën deri te Panonia , por u detyruan të
tërhiqen .

Sulmi i parë i ushtrisë romake nuk dha frytin e paramenduar –

shuarjen e kryengritjes ilire . Tiberi bëri për vete Batuon e Breukëve
. Kështu lindi përçarja mes kryengritësve ilirë . Batua i Desidiatëve u
tërhoq me forcat e veta në Dalmaci . Këtu u zhvilluan ndeshje të
rrepta . Batua i Desidiatëve u detyrua të dorëzohej në Kështjellën
Andetri . Gjatë këtyre ndeshjeve u shquan edhe gratë ilire , që
luftuan trimërisht , duke mos dashur të bëhen skllavëresha të
romakëve .

Kryengritja e madhe ilire , edhe pse u shua dhe dështoi , ka rëndësi

të madhe historike , sepse tregoi qartë pakënaqësinë e ilirëve kundër
sistemit shtypës dhe shfrytëzues skllavo-pronar dhe tronditi fuqinë e
shtetit romak . Kjo kryengritje u shtyp pas tre vite luftimesh !

Rezistenca e ilirëve kundër romakëve në trajtë luftërash të

armatosura zgjati 250 vjet , prej shekullit III para erës së re deri
në shek.I të erës së re . Edhe pse romakët pushtuan Ilirinë , nuk
mundën t’a shuajnë rezistencën ilire.