Psychologia zdrowia i psychoprofilaktyka

Wykład 1
„Kobieta potrafi wyssać soki życiowe z mężczyzny i cieszyć się nimi jeszcze długo, długo po jego
śmierci.”
Mężczyźni wykształceni żyją do 13 lat dłużej, a kobiety do 7 lat w porównaniu do ich
niewykształconych kolegów. Na jednego wdowca przypada sześć wdów.
Ryzykowne formy zachowań – czynniki ryzyka (np. palenie, objadanie się) – ważna profilaktyka
Prewencja chorób serca powinna zaczynać się już w łonie matki! Miażdżyca rozpoczyna się już w 2
roku życia.
Prewencja pierwotna – zrobić wszystko, żeby nie zachorować.
Prewencja wtórna – nie dopuścić do nawrotu choroby.
Leczenie jest drogie, a profilaktyka jest tania i łatwo dostępna dla każdego.
Polacy żyją krócej niż mieszkańcy UE. Jest nas coraz mniej.

Dziesięć dróg wspomagania dzieci w rozwijaniu nawyków zdrowotnych (American Heart

Association, 2005):
1. Bądź modelem spełniającym pozytywną rolę (sam praktykuj przyswajanie nawyków
zdrowotnych).
2. Nakłaniaj wszystkich członków rodziny do aktywności (przejawy aktywności zaplanowanej i
realizowanej są dobrodziejstwem dla każdego).
3. Ogranicz TV, gry wideo i korzystanie z komputera.
4. Uzwyczajnij formy aktywności fizycznej (pozostaną na długo jeśli się je polubi).
5. Bądź wsparciem! (staraj się świętować sukcesy, rozwijać zaufanie)
6. Stawiaj wyraźne cele i rzeczywiste granice (zachęcaj do sukcesu nie do niepowodzeń).
7.Staraj się znaleźć nowe sposoby uczenia dobrego zachowania (nie używaj jedzenia jako nagrody).
8. Uczyń czas obiadu czasem rodziny (włącz dzieci do pracy w kuchni).
9. Wykorzystaj etykiety żywnościowe jako element zabawy.
10. Bądź obrońcą zdrowia swoich dzieci! (niech Twój głos w tej sprawie będzie słyszalnym również
poza domem).

Wykład 2
Klasyczne czynniki ryzyka – to, co silnie związane z biologią, genetyką.
Zmiana czynnościowa – zmienia się czynność danego narządu, np. serce przyspiesza pracę, co nie
znaczy, że jest ono chore, to czynność jest zaburzona. Jeśli zaburzona jest często, może
doprowadzić do choroby somatycznej.
System nawykowego zachowania → w ramach profilaktyki niełatwo go zmienić
„zdrowie w 60% zależy od stylu życia, w 15% od genów i w 5 - 10% od opieki zdrowotnej” (Mark
Lelong?)

Dlaczego profilaktyka?
Bo:
• taniej
• korzystniej (nie dopuścić do uszkodzeń niż je leczyć)
• są to działania dostępne dla każdego (leczenie dla „wybranych”)
• wysoka skuteczność
Przykładem – program fiński, który udowodnił, że umiarkowany spadek masy ciała i stałe
ćwiczenia fizyczne znacząco obniżają ryzyko pojawienia się cukrzycy.
Również Hart Plan for Europe – przewiduje:
• redukcję wartości ciśnienia tętniczego u osób do 65 r.ż. poniżej 140/90mmHg
• zmniejszenie odsetka palących tytoń.
Ale czy potrafimy pokonać bariery kulturowe?
W 2000 r. w USA – ankieta wśród 1500 osób, wiek 50 lat, wykazała,że:
• wiedza na temat nadciśnienia jest wysoce niedostateczna
• ponad połowa nie miała pojęcia, że nadciśnienie prowadzi do uszkodzenia nerek
• większość kobiet i mężczyzn nie znała aktualnej wysokości swojego ciśnienia
• większość twierdziła, że w kontaktach z personelem medycznym nie uzyskała nigdy pełnej
informacji o skutkach zdrowotnych nadciśnienia
Jaki wniosek?
Istnieje brak komunikacji pomiędzy lekarzem i pacjentem i tę lukę należy jak najszybciej wypełnić
osobami, które będą pracowały na rzecz zdrowia publicznego.

Jest bardzo dużo do zrobienia, o czym przekonuje b.przewodniczący Americam Hart Assos. Jan
Breslow wskazując na konieczność obalenia następujących mitów tkwiących w społeczeństwie
USA:
• choroby serca mijają
• życie z chorobami serca nie jest takie złe (bo spotyka się z życzliwością)
• choroba serca jest dobrym sposobem na umieranie (brak dużych dolegliwości)
• tylko starsi ludzie chorują na udary
• kobiety nie chorują na serce
• nie potrzebujemy nowych badań w kardiologii.
Podobne mity egzystują również w naszym społeczeństwie – ze względu na ciągle niski poziom
edukacji będzie nam bardzo trudno zwalczać fałszywe poglądy.
A więc edukacja! - szkoły, uczelnie – jako główny element profilaktyki.

Model prewencji ch.w.s. wg Benjamina i Smith'a

ASA
ACE – I
Rehabilitacja Prewencja wtórna
Beta – blokery
+
Prewencja pierwotna
…................
Lipidy
Nadciśnienie
Zaprzestanie palenia Prewencja pierwotna
Cukrzyca
+
Prewencja podstawowa
…...............
Aktywność fizyczna
Zdrowe odżywianie
Prewencja podstawowa
Prawidłowa masa ciała
Czynniki psycho – socjalne
Predyspozycje genetyczne

→ prewencja podstawowa dotyczy wszystkich (pierwotna – mają jakieś ryzyko, wtóra – dotyczy
tych, którzy już zachorowali)
prewencja wtórna – żeby już nie zachorowali i nie było ryzyka zgonu (leki, rehabilitacja +
prewencja pierwotna)

Co zrobić:
• wyselekcjonowanie rodzin wysokiego ryzyka tzn. mężczyzn przed 55 r.ż.
 • kobiety przed 64 r.ż. → u których wystąpiły choroby układu krążenia
• gdyż potomkowie osób przedwczesnym udarze/zawale charakteryzują się w porównaniu z
grupą kontrolną wyższym profilem lipidowym

Czynniki ryzyka chorób układu krążenia u dzieci i młodzieży:

1. Badania anatomopatologiczne pokazują, że w pierwszych latach życia mogą pojawić się
nacieczenia tłuszczowe w błonie wewnętrznej dużych tętnic (są to zmiany odwracalne).
2. Natomiast blaszki włókniste, powstające w tych pasmach tłuszczu w okresie dojrzewania,
tworzą zmiany nieodwracalne.

Czynniki ryzyka miażdżycy możemy podzielić na:

• zewnętrzne – pochodzące ze środowiska zewnętrznego i poddające się modyfikacji
• wewnętrzne – to kliniczne zespoły powstające u osób genetycznie predysponowanych i
patologicznie reagujących na różne uwarunkowania życia.
• Zewnętrzne: nieprawidłowe żywienie, brak aktywności fizycznej, nałóg palenia tytoniu,
alkoholizm, przewlekły stres; mogą prowadzić do powstawania wewnętrznych czynników
jako: otyłość, cukrzyca typu 2, nadciśnienie.
Aktualnie uważa się, że klasyczne czynniki ryzyka choroby niedokrwiennej serce/ch.n.s./tylko u
połowy pacjentów tłumaczą występowanie jej klinicznych objawów. (drugą połowę tłumaczą
czynniki psychologiczne)

Otyłość → przyczyny zróżnicowania:

• żywienie
• stan socjoekonomiczny rodziny
• wykształcenie
• warunki życia (w tym położenie geograficzne)
• genetyka (w tym gen ob., którego produktem jest leptyna. Hormon ten pełni kluczową rolę
w regulacji masy tkanki tłuszczowej za pośrednictwem ośrodków podwzgórzowych
wpływających na apetyt, termogenezę i metabolizm węglowodanów.)

Otyłość jest poważnym czynnikiem ryzyka wielu schorzeń somatycznych jak:

• choroby układu krążenia
• udary mózgu
• cukrzyca i hiperlipidemia.

Dzieci z otyłością są grupą szczególnie predysponowaną do wczesnego rozwoju miażdżycy.

Odsetek dzieci otyłych w Polsce ocenia się na 10 – 12% populacji dziecięcej (7,3% chłopców
miejskich i 6,7% chłopców wiejskich. Dziewczynki – 10,9% miasto; 11,2% wieś).
Nieprawidłowe żywienie → nadmierne spożycie tłuszczów i białek zwierzęcych oraz
węglowodanów prostych.

Interwencja dietetyczna przyjęta we wczesnym dzieciństwie może pozytywnie modyfikować

czynniki ryzyka w dorosłości!
W żywieniu zdrowych niemowląt, najbardziej wskazane jest karmienie piersią. Zawartość tłuszczu
w pokarmie kobiecym stanowi około 50% jego wartości energetycznej i jest podstawowym
składnikiem odżywczym dla niemowlęcia. W ustalaniu zaleceń żywieniowych dla dzieci nie tylko
ważna jest ilość tłuszczu, ale także ich kompozycja. Zalecane wielonienasycone kwasy tłuszczowe.
Z nimi związana jest podaż antyoksydantów: witamin (A, E, C, beta – karotenu) i selenu.

W żywieniu młodzieży – bardzo niekorzystna tendencja!

„Fast Food” - zawierają bowiem dużo tłuszczów i kwasów tłuszczowych „trans”, słodycze, źródło
cukrów prostych oraz jogurty, które zwiększają spożycie tłuszczów nasyconych.
Brak aktywności fizycznej.
Indukuje wiele zaburzeń, powodujących powstawanie miażdżycy tętnic i jej powikłań.
Do zaburzeń spowodowanych hipokinezją należą:
• niekorzystne zmiany wewnątrzstawowe
• atrofia mięśniowa (wiotkość mięśni)
• zaburzenia gospodarki wapniowo – fosforowej
• komórkowa insulinooporność i upośledzenie tolerancji glukozy (aż do cukrzycy)
• zwiększenie stężenia trójglicerydów, cholesterolu i jego frakcji LDL
• zwiększenie krzepliwości krwi
• zmniejszenie syntezy prostacyklin
• wzrost skłonności depresyjnych
• spadek zdolności radzenia sobie ze stresem.
Trening wytrzymałościowy powoduje korzystne zmiany profilu lipidowego krwi.
Regularna gimnastyka i zabawy ruchowe w dzieciństwie zapobiegają otyłości, a ponadto ułatwiają
zachowanie aktywności fizycznej także w późniejszym wieku (nawyk aktywnego wypoczynku).

Wykład 3
Wprowadzenie w zagadnienia promocji zdrowia i ochrony zdrowia
Jesteśmy w punkcie zwrotnym nie tylko medycyny, ale i rozwoju cywilizacji, tworzenia
nowego paradygmatu filozoficznego ery postprzemysłowej, który mam zerwać z dualizmem
Kartezjańskim i medycyna progu XXI wieku, aby sprostać stawianym wymaganiom powinna być
medycyną holistyczną, ekologiczną, partnerską, rodzinną i filozoficzną.
Medycyna nie może być nadal kojarzona z zespołem technik leczenia, sposobów
przywracania ludziom zdrowia, a człowiek zespołem narządów do naprawy.
Człowiek jest bowiem nade wszystkim istotą metafizyczną potrzebującą pokarmu filozofii
jako potrzeby dyskusji, stawiania pytań i prób uzyskania na nie odpowiedzi.
Nazbyt mechanistyczne Kartezjańskie podejście do medycyny wiedzie w ślepy zaułek
gubiąc podmiotowość człowieka i błędnie kierującej jej rozwój.
Medycyna naukowa straciła wiele wyłączając z kręgu swych zainteresowań procesy
irracjonalne nazywane tak dlatego, że nie dają się zmierzyć i zważyć, ponieważ związane są z wolą,
sugestią, nadzieją.
Marginalnie uwzględniania jest rola drugiego człowieka, którego wagę i znaczenie choćby
tylko obecności tak bardzo odczuwamy w cierpieniu.
Lekarz staje się w pełni lekarzem, gdy sam staje się lekarstwem słusznie zauważył
Paracelsus.
Konieczna jest próba spojrzenia na rzeczywistość oczami myśliciela. Jest to odwieczne
prawo i najpierwszy obowiązek nauk medycznych od presokratyków i Arostotelesa po
współczesnych – Heideggera, Wittgensteina, Poppera, Teilarda de Chardin i naszego Papieża Jana
Pawała II.
Ta powinność jest szczególna w dobie zatracania się tego powołania w świecie
rozmnożonych specjalizacji i cząstkowych obrazów utrudniających pojmowanie rzeczywistości i jej
integralności.
Wszystko o człowieku, zwłaszcza jego strukturze metafizycznej i sposobach zaspokajania
jego potrzeb duchowych, także w szerzej pojętych metodach terapeutycznych, sposobach
oddziaływania na człowieka, wyzwalania jego ukrytych wartości posiada ogromne znaczenie w
procesie terapeutycznym.
Jan Paweł II wypowiedział znamienne słowa we wrześniu 1983 r. w Wiedniu: „świat bez
ludzi chorych, choć to zabrzmi może paradoksalnie, byłby światem uboższym, uboższym o
przeżycie ludzkiego współczucia, uboższym o doświadczenie nieegoistycznej niekiedy wręcz
heroicznej miłości”.
Intencja humanistyczna w medycynie chcąc skutecznie pomóc cierpiącemu człowiekowi, ale
przede wszystkim nie dopuszczać do powstawania tak fizycznych, jak i psychicznych cierpień musi
być dziełem wspólnym wielu ludzi wiążąc się z humanizmem epoki.

Promocja zdrowia – cele i zadania

Promocja zdrowia jest procesem ułatwienia ludziom kontroli i poprawy ich stanu zdrowia.
Celem jest osiągnięcie zdrowia zgodnie z definicją Światowej Organizacji Zdrowia, która
głosi, iż „zdrowie jest pełnią dobrostanu fizycznego, umysłowego i społecznego, a nie tylko
brakiem choroby lub niedomagania”.
Za promocję zdrowia odpowiada nie tylko sektor zdrowia, ale całe społeczeństwo.
Poprzez intencję humanistyczną medycyna wiąże się z humanizmem epoki. Spotykanie się
ludzi w ich człowieczeństwie, a więc w relacjach osobowych jest ważne dla sensu życia i jest
podstawą kultury humanistycznej.
Intencja humanistyczna w medycynie jest dziełem wspólnym włączając wszystko to, co
dana epoka wie i czego nie wie o całym człowieku, o duszy i ciele o wzajemnym stosunku duszy i
ciała, o przeznaczeniu ludzkiej cielesności, o cierpieniu i śmierci. Jest dziełem wspólnym ludzi
sztuki i nauki – filozofów, socjologów, muzyków, aktorów, rzeźbiarzy, dziennikarzy, pisarzy,
leśników – każdego współtwórcy psychoekologicznego środowiska człowieka.
Chora cywilizacja wpędzająca ludzi do „elektronicznej jaskini” rodem z epoki kamiennej
osłabia więzi ludzkie demoralizujące lekarzy i pozostały personel medyczny.
Heidegger powie o współczesnych: „przenika nas jedna podstawowa troska – troska o
zachowanie dystansu. Dystans jest już tak wielki, że nikt nie odważy się go przekroczyć”.

Skuteczna promocja i ochrona zdrowia oznacza w praktyce:

1. Propagowanie i popieranie zdrowego trybu życia poprzez działania publiczne uznające zdrowie
ludności za jeden z nadrzędnych celów państwa.
2. Propagowanie planów rozwojowych przemysłu, intensyfikacji rolnictwa, rozwoju komunikacji,
zgodnych z nadrzędnymi zasadami ochrony zdrowia społeczeństwa.
3. Przeprowadzanie spotkań poruszających szeroko rozumiane problemy współczesnej medycyny,
humanistyki i kultury jako wspólnych działań kreujących zdrowe środowisko naturalne i
bezpieczne warunki życia i pracy.
4. Walka z narastającym alkoholizmem, uzależnieniami od nikotyny, narkomanią z jej społecznymi
skutkami.
5. Organizowanie pomocy szpitalom i innym placówkom leczniczo – opiekuńczym.
6. Przyznawanie specjalnych wyróżnień szpitalom i innym placówkom leczniczym i
profilaktycznym wyróżniającym się nie tylko doskonałymi wynikami leczniczymi, ale także
życzliwy w pełni humanistycznym podejściem do człowieka.
7. Kształtowanie prawidłowych relacji lekarz – pacjent.
8. Organizowanie wystaw propagujących zdrową żywność i przedstawiających ekologiczne metody
ich produkcji jak również produkowanych w sposób naturalny kosmetyków i innych preparatów.
9. Powołanie Zakładu Badań Medycyny Naturalnej celem obiektywizacji skuteczności zdrowotnej
przy braku działań ubocznych (ziołolecznictwo, akupunktura, bioenergoterapia) oraz innych metod
i preparatów, które mogą mieć znaczenie w przywracaniu ludziom zdrowia. Szukanie punktów
stycznych, a nie sprzeczności z medycyną tradycyjną wychodząc z założenia, że medycyna jest
jedna – różne wszakże sposoby podejścia do skomplikowanego i tak mało poznanego organizmu
człowieka. Człowiek tak naprawdę jest dla siebie „istotą nieznaną”.
10. Podnoszenie świadomości zdrowotnej pacjentów w korzystaniu z medycyny naturalnej.
11. Wprowadzenie zasady licencjonowania działalności w zakresie medycyny naturalnej po
zaopiniowaniu przez Zakład Badań Medycyny Naturalnej osób ubiegających się.
12. Wspieranie inicjatyw społecznych wyłaniających się na różnych szczeblach i w różnych
dziedzinach życia. Pomoc w organizowaniu odpowiednich imprez artystycznych, kulturalnych i
sportowych. Prezentowanie prawidłowych wzorców i postaw.
13. Rozpowszechnianie oświaty zdrowotnej m.in. różnego rodzaju konkursach, bowiem
zaangażowanie na rzecz promocji zdrowia ma znaczenie większe szanse powodzenia w
społeczeństwach o wysokim stopniu znajomości zasad ochrony zdrowia.

Wykład 4
Promocja zdrowia
U Greków:
- bogowie ingerowali w zdrowie ludzi (Apollo, Artemida, Hekate, Dionizos)
- w VII w.p.n.e. - zaczyna się kulkt Asklepiosa – czczonego jako bóg medycyny
- w IV w.p.n.e. - na wyspie Kos, Hipokrates wprowadza w życie swoje nauki
„Dobre samopoczucie, czyli zdrowie, złe samopoczucie, czyli choroba zależą od równowagi
pomiędzy tym, co nas otacza (wiatr, woda, gleba) a indywidualnym sposobem życia (odżywianiem,
zwyczajemi seksualnymi, pracą, odpoczynkiem).”
Równowaga zewnętrzna (człowiek – otoczenie) ma wpływ na równowagę wewnętrzną (pomiędzy
krwią, flegmą, żółcią czarną i żółtą).

Wcześniej – w Chinach – ciało ludzkie stanowi system współzależnych składników, mających

naturalną tendencję utrzymywania równowagi dynamicznej.
Brak równowagi (choroba) jest następstwem działania takich czynników jak:
• niewłaściwa dieta
• brak snu
• brak ćwiczeń fizycznych
• niezgoda rodzinna lub społeczna.

W tradycji żydowskiej zdrowie łączono ze zbawieniem duchowym.

„Corpus Hippocraticum”, dziele Galena – temperament i humor (elementy wartości) odnoszono
zarówno do zdrowia, jak choroby.

Zachowanie zdrowia – to równowaga sześciu wartości:

• powietrza i światła
• jedzenia i picia
• ruchu i odpoczynku
• snu i czuwania
• wydzielania i wydalania
• emocji.

Platon – zdrowie to „funkcja doskonalenia stylu życia” oraz „kulturowa relatywizacja diety”
Plutarch – warunkiem zdrowia: aktywność i praca, aktywność i wolność
Stoicy – harmonia umysłu ponad wszystko. Piękno i cnota – stanowiły jedność. Gimnastykę
łączono z muzyką, tańcem i poezją.
Chrześcijaństwo – Bóg i śmierć – zasadnicze cechy ludzkiego istnienia. Higiena ciała konieczna,
gdyż stanowi ono naczynie duszy.
Paracelsus (średniowiecze) – twórca uniwersalnej doktryny makro i mikrokosmosu. Zdrowie wg
jego doktryny nie jest dawane przez naturę, lecz musi być stale zdobywane.
Hegel – organizm jest po prostu nosicielem „bakcyl śmierci”, a zdrowie tylko jego przejściową
harmonią.
Struppius (1567 – publikacja) – pierwsza rozprawa na temat zdrowia publicznego.
Rudolf Virchov (w 1869 r.) - podejmuje próbę zdefiniowania zdrowia i choroby, twierdząc, że
choroba jest to niewydolność aparatu regulacyjnego, prowadząca do życia w nienormalnych
warunkach, a w zdrowiu siły regeneracyjne są zdolne do przezwyciężenia stanu nienormalności.

Promocja zdrowia ma utworzyć zunifikowaną koncepcję sposobów i warunków życia w celu

zachowania zdrowia.
Karta Ottawska (1986) – promocja zdrowia to proces umożliwiający ludziom zwiększenie kontroli
nad swoim zdrowiem oraz stwarzający im możliwość jego poprawienia. Jako proces prowadzący do
osiągnięcia całkowitego dobrostanu fizycznego, umysłowego i społecznego, przy czym jednostka
lub grupa musi osiągnąć zdolność do identyfikacji i realizacji swoich aspiracji, do zaspokajania
swoich potrzeb oraz musi mieć możliwości radzenia sobie w danym środowisku lub doprowadzania
do zmiany tego środowiska.
Wzmacnianie aktywności społeczeństw lokalnego + rozwijanie umiejętności osobniczych +
umożliwianie, pertraktowanie i wspieranie + tworzenie środowisko wspierających zdrowie + …..
świadczeń zdrowotnych = tworzenie polityki zdrowia publicznego

Tworzenie środowisk
Wzmacnianie wspierających
aktywności zdrowie
społeczeństw
Umożliwianie,
lokalnych
pertraktowanie i
wspieranie

Tworzenie polityki zdrowia publicznego

Rozwijanie …
umiejętności świadczeń
osobniczych zdrowotnych

Narodowy Program profilaktyki i leczenia udaru mózgu

Udary mózgu są uważane za trzecią co do częstości przyczynę śmierci oraz najczęstszą przyczynę
trwałego upośledzenia sprawności i niezależności wśród populacji ludzi dorosłych.

Epidemiologia udarów mózgu:

Udar mózgu, według Światowej Organizacji Zdrowia, jest schorzeniem, w którym na skutek
zaburzeń zaburzeń krążenia występuje nagłe, ogniskowe lub uogólnione zaburzenie czynności
mózgu utrzymujące ponad 24 godziny lub prowadzące do śmierci.
Udary mózgu dzielą się na niedokrwienne (85%) i krwotoczne (15%), co w sposób
jednoznaczny może być rozpoznane jedynie przez zastosowanie tomografii komputerowej (CT)
mózgu.
Udary niedokrwienne w około 40% spowodowane są zmianami miażdżycowymi, w około
15-30% zatorami pochodzenia sercowego, w około 15-30% patologią małych naczyń (udary
zatokowate).
Rocznie na świecie z powodu udarów mózgu umiera 4,6 mln ludzi, z tego 3,2 mln w krajach
rozwijających się i 1,2 mln w krajach wysoko uprzemysłowionych. W USA i Europie na udar
zapada 1 000 000 osób, z których 1/3 umiera w ciągu roku.
W Polsce współczynnik zapadalności na udary mózgu, po standaryzacji do populacji
europejskiej, wynoszą u mężczyzn 177,3/100 000, u kobiet 125/100 000. natomiast współczynnik
umieralności, 106,4/100 000 wśród mężczyzn i 78,7/100 000 wśród kobiet są jednymi z
najwyższych w Europie.

Główne czynniki ryzyka, których częściowa elminacja może wpływać pozytywnie na

zmianę zapadalności i umieralności w udarach mózgu to:
• nadciśnienie tętniczego
 • choroby serca
• hipercholesterolemia
• cukrzyca
• nikotyzm
• alkoholizm
• nieprawidłowy sposób odżywiania się
Trzy ostatnie – siła woli potrzebna, by je kontrolować.

Nadciśnienie tętnicze – jest uznanym czynnikiem zwiększającym ryzyko udaru. W badaniach

Framingham (USA) ryzyko wystąpienia udaru wśród chorych z nadciśnieniem tętniczym
szacowano na 2,7 dla mężczyzn i 2,3 dla kobiet. Jeżeli do nadciśnienia tętniczego dołączą się
objawy uszkodzenia mięśnia sercowego to ryzyko wzrasta do 8,8.

Choroby serca – w tym choroba wieńcowa zwiększa ryzyko udaru do 2,2. Choroba wieńcowa
często doprowadza do uszkodzenia mięśnia serca oraz zaburzeń rytmu, co dodatkowo zwiększa
ryzyko. U osób z migotaniem przedsionków po 60 roku życia ryzyko występowania udaru wynosi
8-10% i wzrasta kilkakrotnie u chorych z nadciśnieniem tętniczym, chorobą wieńcową,
kardiomiopatią, przebytym udarem lub przemijającym niedokrwieniem mózgu (TIA).

Cukrzyca – przyczynia się do wzrostu ryzyka udaru o 1,5-2 razy w porównaniu z populacją ludzi
zdrowych, zwłaszcza w przypadku współwystępowania innych czynników ryzyka. Zaburzenia
przemiany lipidów są ważnym czynnikiem zwiększającym ryzyko zmian miażdżycowych. W
badaniach fińskich obserwowano 12% wzrost ryzyka wystąpienia udaru, przy wzroście średniego
stężenia cholesterolu o 1 mmol/l.

Nikotynizm – zwiększa ryzyko udaru o 1,5-3 razy. Ryzyko wzrasta proporcjonalnie do czasu
palenia. Dla osób poniżej 60 roku życia palących papierosy rpzez 40 lat, ryzyko wystąpienia
miażdżycowego zwężenia tętnicy szyjnej wewnętrznej jest 3,5 raza większe niż dla osób
niepalących.

Alkoholizm – przewlekłe nadużywanie alkoholu zwiększa ryzyko udaru, zwłaszcza udaru

krwotocznego.

Deklaracja Helsingborgska (helsinska)

W USA w 1944 roku zostały przygotowane przez zespół ekspertów, powółany na zlecenie
American Heart Association, wytyczne postępowania w udarach niedokrwiennych mózgu. W
Europie w 1995 roku na zlecenie WHO została przygotowana tzw. „Deklaracja Helsingborgska”,
która precyzuje najważniejsze zasady współczesnego postępowania w udarach mózgu.

Najważniejsze zasady wspólnego postępowanie wg Deklaracji Helsingborgskiej:

• Potrzeby pacjentów z udarem i ich rodzin powinny być głównym celem działania
wszystkich specjalistów. Należy zachęcać pacjentów do współpracy z grupami samopomocy
i dobrowolnymi stowarzyszeniami pacjentów.
• Postęp w leczeniu ostrego udaru zostanie osiągnięty tylko wtedy, gdy udar będzie uznany za
stan zagrożenia życia.
• Pacjenci z udarem powinni być jak najwcześniej zbadani w szpitalu.
• Obecne i przyszłe leczenie farmakologiczne i operacyjne pacjentów z udarem powinno być
oparte na podstawach naukowych. Inne metody leczenia powinny być oceniane naukowo.
Metody leczenia o nieudowodnionej wartości nie powinny być stosowane rutynowo u
pacjentów z udarem.
• Postępowanie w przypadkach inwalidztwa powinno być planowane przy ścisłej współpracy
z pacjentami i ich rodzinami. Powinno być ukierunkowane na ich potrzeby.
 • Współpraca w dziedzinie badań naukowych dotyczących udaru w zakresie profilaktyki,
postępowania w ostrym okresie udaru, opieki pielęgniarskiej, rehabilitacji i edukacji
powinna być planowana na poziomie lokalnym, krajowym i międzynarodowym przy
uwzględnieniu potrzeb i wkładu wszystkich grup zawodowych i stowarzyszeń pacjentów.

Wykład 5 – brak

Wykład 6
Nikotynizm
Długotrwałe palenie powoduje poważne zmiany w makrofagach płucnych. Makrofagi te wykazują
znacznie osłabione zdolności bakteriobójcze, co sprzyja rozwojowi u palaczy infekcji bakteryjnych.
Szczególną rolę przypisuje się paleniu tytoniu w rozwoju rozedmy płuc.
Znany wszystkim palaczom bardzo charakterystyczny ranny kaszel, jeżeli utrzymuje się ponad 2
lata jest już zgodnie z definicją WHO, pierwszym etapem przewlekłego zapalenia oskrzeli.
Następnym etapem jest kaszel z odkrztuszaniem również w ciągu dnia, a nawet w nocy.
Stopniowo nasilają się dolegliwości, pojawiają się duszność, początkowo wysiłkowa, później
spoczynkowa, stan się zaostrza z powodu nakładających się infekcji.
Wreszcie rozwija się pełen obraz przewlekłego zaawansowanego zapalenia oskrzeli ze stałą
dusznością, niewydolnością oddychania, a później wtórnie również niewydolność krążenia.
Stwierdza się fakt znacznie częstszego przewlekłego zapalenia oskrzeli u dzieci wychowujących się
w domach, w których przynajmniej jeden z domowników jest nałogowym palaczem.

Układ krwionośny
Drogi oddechowe, płuca, serce i naczynia krwionośne są bardziej narażone na szkodliwość dymu
tytoniowego. Tych szkodliwości w dymie jest wiele, a mianowicie nikotyna, tlenek węgla, ciała
mutagenne i rakotwórcze.
Nikotyna wpływa niekorzystnie na czynność układu nerwowego wegetatywnego, zakłócając jego
współzależność regulacyjną.
W małych stężenia (w czasie paleni) pobudza receptory cholinergiczne N włókien przedzwojowych
układu współczulnego, dochodzących bezpośrednio do rdzenia nadnerczy i uwalnia z nich
katecholaminy (A,NA).
Adrenalina przenika do krwi i wywołuje w czasie palenia cały szereg zmian nie związanych z
aktualnymi potrzebami energetycznymi organizmu. M.in. wpływa na uwalnianie glukozy z
komórek wątroby, co podwyższa poziom cukru we krwi (stąd mniejszy głóg w czasie palenia).
Adrenalina wzmaga też aktywność niektórych enzymów lipolitycznych i tą drogą uwalnia z tkanki
tłuszczowej wolne kwasy tłuszczowe i glicerol, które przenikają do krwi.
W zwykłych warunkach taki proces występuje podczas wysiłku fizycznego, ale wtedy ten
zwiększony zasób substratów zostanie zużyty jako materiał energetyczny.
W wypadku ich uwolnienia pod wpływem nikotyny, pozostają niewykorzystane i są podstawą do
rozwoju zaburzeń miażdżycowych.
Nikotyna uszkadza również śródbłonek ściany naczyń, poza tym powoduje skurcz mięśni gładkich
naczyń krwionośnych, zwężając ich przekrój.
Wzmożony wskutek tego opór dla przepływu krwi wymaga zwiększonej pracy serca.
Spośród wielu zwiążków chemicznych zawartych w dymie papierosowym, najsilniej na układ
krążenia oddziałują: nikotyna, tlenek węgla, policykliczne węglowodory aromatyczne glikoproteiny
oraz wolne rodniki tlenowe.

Za ich pośrednictwem dochodzi do:

• aktywacji układu współczulnego
• uwalniania amin katecholowych (A, NA), które przez wzrost ciśnienia, przyśpieszenia akcji
 serca i skurcz naczyń zwiększają pracę mięśnia sercowego oraz zapotrzebowanie na tlen.
Dym tytoniowy uszkadza śródbłonek naczyń.
Naczynia palaczy znajdują się w ciągłej, zwiększonej gotowości skurczowej.
Nadmiar szkodliwych związków chemicznych prowadzi do zaburzeń w układzie krzepnięcia
poprzez:
• zwiększanie produkcji tromboksanu
• hamowanie wytwarzania prostacykliny przez ścianę tętnicy
• i upośledzenie fibrynolizy
Stymuluje także powstawanie zakrzepów przez aktywację płytek krwi i zwiększenia stężenia
fibrynogenu.
Dzieci i młodzież wychowane w rodzinach palących są szczególnie narażone na konsekwencje
zdrowotne biernego palenia.

! Im komórki organizmu są młodsze, tym są bardziej aktywne metabolicznie u bardziej podatne na

szkodliwe działanie dymu tytoniowego!

Wdychanie dymu tytoniowego przez kilka godzin dziennie powoduje już w młodym wieku
uszkodzenia naczyń tętniczych.
Stopień dysfunkcji śródbłonka naczyniowego jest proporcjonalny do natężenia i czasu trwania
ekspozycji.
Palenie przez kobiety w czasie ciąży jest przyczyną wyraźnego zmniejszenia masy urodzeniowej i
wpływa także na wzrost śmiertelności noworodków.
Przepływ krwi przez zwężone naczynia zwalnia się, transport tlenu do tkanek pogarsza się –
prowadzi to do niedotlenienia tkanek i ich niedożywienia.
Tlenek węgdla – pod jego wpływem u palaczy 20-30% hemoglobiny zawartej we krwi przechodzi
w karboksyhemoglobinie. U chorych z miażdżycą tętnic, palących tytoń stwierdzono we krwi 8-
19% karboksyhemoglobiny.
Badania Ayersa i wsp. wykazały, że wdychanie tlenku węgla przy jego 5% stężeniu (norma = 1%),
obniża pobieranie tlenu przez mięsień sercowy aż o 30,5%!
Koszt energetyczny pracy mięśnia serca u palących tytoń jest już w warunkach spoczynkowych
większy niż u niepalących.
Różnica między wydolnością fizyczną palących i niepalących jest zdecydowanie korzystna dla
niepalących.
Następstwa późne palenia to zmiany patologiczne, głównie wewnątrznaczyniowe (miażdżycowe),
zniekształcenia ściany tętnic, upośledzenie ich drożności – wzrasta opór naczyń, a w konsekwencji
prowadzi to do przerostu lewej komory serca.

Palenie a choroby tętnic kończyn dolnych

Zachorowalność na niedokrwienie kończyn dolnych wynosi około 3%. Ponieważ niedokrwienie
kończyn dolnych jest chorobą postępującą, często zagrażającą amputacją kończyny, łatwo więc
udowodnić jak wielkie jest jej znaczenie indywidualne i społeczne.
Niedokrwienie tkanek kończyn (??) wskutek:
1. zmian organicznych zamykających lub zwężających światło tętnic
2. zaburzeń naczynioruchowych, które dotyczą tętniczek, a często także całego mikrokrążenia.
Może nastąpić ostre niedokrwienie i wystąpić zgorzej, jeśli przez 6 godzin nie zostanie
przywrócony dopływ krwi do kończyny.
Przyczyną zwężenia lub niedrożności tętnic kończyn (prowadzących do niedokrwienia) u 98%
chorych jest miażdżyca, a u 2% - zwężające zapalenie tętnic (choroba Burgera).
Dym tytoniowy zawiera 4,5% tlenku węgla. Przebywanie przez 20 minut w atmosferze o tym
stężeniu tlenku węgla powoduje zgon z powodu zablokowania około 73% hemoglobiny i uduszenia
tkankowego.
Głównym jednak składnikiem dymu tytoniowego jest nikotyna, która jako alkaloid jest tak trujący,
że 1 kropla (60 mg) powoduje w ciągu 10 minut zgon człowieka wskutek jej działania na układ
nerwowy, serce, naczynia krwionośne, krew i nerki.
Po wypaleniu jednego papierosa przedostaje się do krwi 05 – 3 mg nikotyny.
Nikotyna (oprócz omówionych wcześniej) prowadzi do zmian w układzie krzepnięcia,
doprowadzając do nadkrzepliwości.
Z badań wielu autorów (Ross, Glomset, Shimamoto) wynika, że samo tylko palenie tytoniu
zwiększa prawie sześciokrotnie prawdopodobieństwo zmian miażdżycowych w tętnicach kończyn.

Układ immunologiczny
W Polsce około 9 mil. ludzi pali czynnie, z czego 80% we wczesnych latach życia. Około50%
zgonów z powodu chorób układu krążenia i oddechowego ma związek z paleniem papierosów.
2/3 chorób związanych z paleniem stanowią choroby układu oddechowego i nowotwory, w tym rak
płuca.
Najbardziej wyraźne zmiany patologiczne powstałe po wpływem dymu papierosowego obserwuje
się w obrębie układu oddechowego, wśród nich zaburzenia w układzie immunologicznym można
zaliczyć do najpoważniejszych.
Dym papierosowy powoduje przestrojenie układu immunologicznego osłabiając jego odporność
przeciwnowotworową, co ułatwia wzrost i rozsiew nowotworu.
Zaburzenie stanu immunologicznego płuc może wynikać pośrednio ze zmian w nabłonku
oskrzelowym, którego struktura i czynność służy do wydzielania licznych substancji czynno –
obronnych.
Pod wpływem dymu papierosowego czynność komórek nabłonka zmienia się, co ma wpływ na
produkcję peptydów, cytokin (IL-8, IL-6, GM, CSF). Powszechną zmianą u palaczy jest nasilenie
nacieku komórkowego z udziałem wszystkich typów komórek zapalnych.

Wykład 7
Naturalna i pierwotną funkcją nabłonka oddechowego jest obrona przeciw zakażeniom.
Zaburzenie tej funkcji (poprzez zmiany ekspresji antygenowej i profilu cytokin) prowadzi do
łatwego przenikania drobnoustrojów do dróg oddechowych palaczy.
Pierwszą linią obrony wobec substancji dostających się do dróg oddechowych stanowią makrofagi
płucne. To, co obserwuje się u palaczy, to 2-3krotny wzrost liczby komórek i bezwzględnej liczby
makrofagów, ale niestety o osłabionej funkcji, komórki u palaczy są mniej dojrzały i zróżnicowane.
Zmiany w czynnościach tych komórek przejawiają się m.in.: zmniejszoną aktywnością
metaboliczną, zmienionym wydzielaniem cytokin: IL-1,IL-6,IL-8 i TNF-α(czynnik martwicy
nowotworów) (IL – interleukiny).
Następują znaczne zmiany dotyczące limfocytów. Zwiększa się odsetek limfocytów supresoroweo-
cytoksycznych biorących udział w destrukcji tkanki płucnej i powstawaniu rozedmy płuc.

Nikotynizm a choroby gastryczne

Główny problem to rozwój nowotworów złośliwych przede wszystkim żołądka i trzustki.
Niektórzy z autorów wskazują również na powstawanie raka przełyku.
Występują także inne dolegliwości jak zespół jelita nadwrażliwego (często kwalifikowany jako
nerwicę przewodu pokarmowego).
Wg danych statystycznych około 60% wszystkich dolegliwości bólowych w jamie brzusznej
zwiększa się z wystąpieniem tego zespołu.
Wg badaczy nikotyna działa tu poprzez wpływ na centralny układ nerwowy, ale wpływ
psychogenny jest tu także znaczący.
U osób niepalących (w tym także alkoholików) stężenie kofeiny w surowicy krwi jest dwukrotnie
wyższe niż u palących.
Zatem – kto liczy na trzeźwiejszą i lepszą pracę umysłową po wypiciu kawy, nie powinien palić,
gdyż paląc niszczy efekt kofeiny!
Jedną z najpowszechniej występujących chorób żołądka jest przewlekły nieżyt błony śluzowej
(znany jako katar żołądka).
Wrzód żołądka i dwunastnicy to choroba występująca prawie u ponad 3,5 milionów Polaków.
Wśród palaczy stwierdza się istotnie wyższą umieralność z powodu tej choroby.
Przerwanie palenia jest jedną z podstawowych zasad leczenia choroby wrzodowej.

Główne mechanizmy działania nikotyny w chorobie wrzodowej to:

• upośledzenie czynności oddźwiernika nasilenie i powstawanie tzw. refluksu żołądkowego
• hamowanie wydzielania wodorowęglanów trzustkowych i wątrobowych, co obniża zdolność
neutralizacji nadmiernie kwaśnej treści żołądkowej
• zmniejszenie odporności śluzówki żołądka
• zniszczenie bariery „śluz – kwas solny” w żołądku, czyli tzw. cytoprotekcji.

Wrzód dwunastnicy występuje u palaczy dwukrotnie częściej,a a nawroty 3-4 razy częściej.

Dym papierosowy a ustrój kobiety

W 1964 roku liczba kobiet w USA, które nałogowo paliły wynosiła 5,8%, a w 1986 wzrosła o
25,7%. W naszym kraju pali około 2-3 milionów kobiet!
Około 70% palaczy to osoby między 20 i 40 rokiem życia.
Ryzyko:
• wypalający ponad 20 papierosów dziennie mają o 500% wyższe ryzyko schorzeń układu
sercowo – naczyniowego
• przy wypalaniu 1-2 papierosów w ciągu doby ryzyko jest o 200% wyższe niż u niepalących
• liczba zgonów z powodu raka płuc w grupie kobiet palących przewyższa liczbę zgonów z
powodu raka sutka
• częstsze występowanie raka szyjki macicy u palących (od 2,1 do 9,8 razy)
• niezwykle szkodliwy wpływ palenia na proces prokreacji (hamowanie dojrzewania
pęcherzyków Graafa)
• zwiększone wydzielanie wazopresyny i prostaglandyn pod wpływem nikotyny, może
wywołać nieprawidłową perystaltykę jajowodów, utrudniając tym samym wędrówkę
zapłodnionego jaja do macicy
• w pierwszym trymestrze ciąży u palaczek częściej niż u osób niepalących występują
poronienia
• w drugim trymestrze ciązy – znacznie częściej dochodzi do porodów przedwczesnych.

Palenie a zdrowie gonad u mężczyzn

Zmiany w męskich komórkach rozrodczych: zmniejszenie objętości nasienia – ejakulatu, liczby
plemników, upośledzenie ich ruchliwości, zmniejszenie gęstości oraz pojawienie się zmian
morfologicznych.
U zdrowego mężczyzny w każdym mm3 nasienia mieści się 40-150 tysięcy plemników. Są one
ruchliwe i przesuwają się w zasadowym środowisku macicy jajowodu 2-3mm/min. Około 20%
plemników wykazuje różnego typu nieprawidłowości.
Pod wpływem palenia tytoniu zachodzą bardzo istotne zmiany – ciężkie zaburzenia w ruchliwości
oraz gęstości plemników niektórych palaczy.
Schiren (1986) stwierdził, że to upośledzenie uległo istotnej poprawie 2-6 miesięcznym okresie
przerwania palenia tytoniu (ważne dla leczenia niepłodności).
Patologiczne plemniki spotykano przede wszystkim u wieloletnich palaczy, palących tytoń 11-15 lat
i dłużej.
Campbell i Harrison (1979) zbadali 253 mężów z bezdzietnych małżeństw; palacze stanowili 53%.
u 41% występowało zmniejszenie gęstości plemników u ponad połowy – znaczne obniżenie ich
ruchliwości.
Steckhun (1986) – obserwował grupę 1104 mężczyzn (wiek 18-40 lat) palących tytoń i
spożywających alkohol oraz 209 osobową grupę kontrolną. W grupie palącej i pijącej liczba
plemników była zmniejszona o 43-53,3%, a ruchliwość o 22,6-35,5% w porównaniu z niepalącymi.
Palący wykazywali więcej odchyleń komórkowych niż niepalący.
Briggs (1973) stwierdził u mężczyzn spalających 30 papierosów dziennie wybitnie obniżony
poziom testosteronu. Przerwanie palenia spowodowało już po 7 dniach wyrównanie jego poziomu.
Należy jeszcze podkreślić, że spośród 60 wyizolowanych związków węglowodorowych z dymu
tytoniowego, wiele z nich wykazywało działanie mutacyjne.

Szkodliwość biernego palenia tytoniu

Wg Goldberga (ekspert WHO) jedynie walka z paleniem jest w stanie przedłużyć średnią
trwania życia ludzkiego i przyczynić się do zwalczania najważniejszych chorób współczesnej
cywilizacji.
Bierne palenie – nazywane też paleniem przymusowym – stało się przedmiotem badań.
Bowiem stanowi ono najwyższe ryzyko zdrowotne.
W dymie tytoniowym znajduje się ponad 1000 trujących substancji chemicznych, z czego
ponad 40 to substancje rakotwórcze (kancerogenne).
Zawartość benzopirenu, najważniejszego czynnika kancerogennego w dymie tytoniowym
(ubocznym – samoczynnie spalającym się papierosie) jest 3,4 razy wyższa niż w dymie głównym.
Obliczono, że palacz bierny w zamkniętym pomieszczeniu wchłania w ciągu 1 godziny ilość
nitrozoaminy odpowiadającą 30 wypalanym papierosom.
Badania na zwierzętach poddanych biernemu paleniu:
• u 20% chomików stwierdzono raka krtani
• u 79% myszy wystąpił rak płuc
• u 80% myszy - rak skóry.
U ludzi prowadzi do: choroby niedokrwiennej serca, wczesnej miażdżycy naczyń
tętniczych, choroby nadciśnieniowej (nikotyna znacznie podwyższa ciśnienie tętnicze krwi). U
alergików nadwrażliwość na dym tytoniowy i zaburzenia oddychania.
Wg badań niemieckich 30,4 mg suchej substancji zanieczyszcza 3-4 m3 powietrza.
Wg badań amerykańskich – po wypaleniu 1 papierosa należy wymienić 50m3 powietrza.
W Mannheim (Niemcy) zbadano 2000 uczniów w wieku 12-20 lat i aż 90% odczuwało takie skutki
biernego palenia jak: pieczenie spojówek, bóle i zawroty głowy, drapanie, bóle i uczucie suchości w
gardle, chrypa, kaszel, nudności, utrudnienie oddychania.
Miller w USA przeprowadził długofalowe badania 1100 kobiet zamężnych niepalących,
mieszkających ze współmałżonkami palaczami przez 30 lat. Żony palaczy żyły o 4 lata krócej niż
żony niepalących.
W Kalifornii zbadano 2100 pracowników nie narażonych na bierne palenie i porównano
wyniki parametrów oddechowych z osobami eksponowanymi na bierne palenie w miejscu pracy.
W tej drugiej grupie upośledzenie funkcji układu oddechowego odpowiadało wielkości
upośledzenia równej czynnemu wypaleniu 10 papierosów dziennie.
W Niemczech przeprowadzono badania i obserwacje 390 kobiet niepalących, chorych z powodu
raka odoskrzelowego płuc. 61% z nich żyło i mieszkało w środowisku domowym ze
współmałżonkami palaczami.
Kreybey (Norwegia) przebadał załogę dużej gazowni i koksowni, która pracowała w
warunkach szkodliwych dla zdrowia (kontakt z benzopirenem, którego stężenie w powietrzu
pomieszczeń zakładu odpowiadało konsumpcji 5000 papierosów dziennie). Mimo to odsetek
pracowników z rakiem płuca był niższy niż u namiętnych palaczy.
Wykład 8
Alkohol a zdrowie
1. Szacuje się, że około 80% mężczyzn i 65% kobiet spożywa napoje alkoholowe.
2. Relacja pomiędzy spożywaniem alkoholu a umieralnością ogólną przyjmuje obraz krzywej U lub
u niektórych populacji mała umieralność przy małym spożyciu, duża przy dużym.
3. Pojawia się opinia w oparciu o ponad 100 programów badawczych, że zarówno osoby pijące
nadmiernie jak i abstynenci żyją krócej niż osoby pijące umiarkowanie.
4. W badaniach epidemiologicznych przyjęto określać spożywanie alkoholu w tzw. drinkach na
dzień. Jeden drink dostarcza około 12 g etanolu (od 10 do 15 gramów), co odpowiada ml piwa, 1
lampce wina (około 150 ml) lub 1 kieliszkowi wódki (około 30 ml).
5. Ustalono, że umiarkowane spożycie alkoholu to 1-2 drinki na dobę u kobiet i 1-3 drinki na dobę
u mężczyzn.
6. Przez wiele lat uważano, że wino i zawarte w nim antyoksydanty spełniają szczególną rolę
prewencyjną (aktualnie – korzyści te są niezależne od rodzaju alkoholu).

Aspekty metaboliczne
Alkohol jest metabolizowany przede wszystkim w wątrobie. Dwa podstawowe enzymy biorące
udział w tym procesie to:
• dehydrogenaza alkoholowa (ADH)
• dehydrofenaza aldehydowa (ALDH)
Stwierdzono zależność pomiędzy aktywnością poszczególnych enzymów biorących udział w
metabolizmie etanolu a ochroną lub kardiopresyjną alkoholu (wywieranie presji na układ krążenia).
Powolna droga utleniania (ADH) u osób pijących umiarkowanie – mniejsze ryzyko zawału serca i
większe stężenie cholesterolu HDL (on jest ochronny).

Alkohol a ryzyko sercowo – naczyniowe

Większość studiów obserwacyjnych dowodzi, że umiarkowane spożycie alkoholu zarówno u
mężczyzn, jak i u kobiet przynosi 30-40% redukcję ryzyka CH.N.S. (choroby niedokrwiennej
serca).
• W badaniach Nurses Health Survey najmniejsze ryzyko obserwowano w grupie
spożywającej powyżej 10 gramów alkoholu dziennie.
• W 12-letniej obserwacji 38 tysięcy mężczyzn zanotowano 32% redukcję ryzyka u pijących
3-4 tygodniowo i 37% redukcję u pijących 5-7 razy na tydzień. Ani jednorazowa dawka
alkoholu (poniżej 10g vs powyżej 30g), ani jego rodzaj, ani związek z przyjmowaniem
posiłków nie zmieniał tej zależności.
• Badanie prospektywne (Onset Study) wykazało:
- w ciągu 4 lat po zawale serca śmiertelność roczna wynosiła 6,4% dla abstynentów; 3,4% dla
pijących mniej niż 7 drinków tygodniowo; 2,4% dla pijących więcej niż 7 razy w tygodniu
- zmniejszenie śmiertelności dotyczyło zarówno:
śmiertelności ogólnej (redukcja ryzyka): 21% i 32%- odpowiednio dla pijących niewiele i
umiarkowanie
- jak i sercowo – naczyniowej (redukcja 25% i 33%).
Nie zaobserwowano różnic dla płci ani wynikających z rodzaju spożywanego alkoholu.
• Badanie Abramsona – 2235 osób obu płci, 14 lat obserwacji pokazało, że:
umiarkowane spożycie alkoholu zmniejsza istotnie ryzyko niewydolności serca, a największa 47%
redukcja ryzyka nastąpiła u pijących od 1 do 4 drinków dziennie.
• Badanie Framingham – redukcja ryzyka była bliska 60% (8-14 drinków/tydzień),a u kobiet
50% (3-7 drinków/tydzień).

Udar mózgu
U osób pijących do 12g alkoholu dziennie redukcja ryzyka udaru niedokrwiennego wynosi 20%,
zaś przy spożyciu 12-24g/dobę = 28%.
jednak przy spożyciu powyżej 60g na dzień zwiększa się ryzyko zarówno udaru niedokrwiennego,
jak i krwotocznego.
Mukamala oraz wielu innych autorów twierdzą, że umiarkowane spożycie alkoholu odgrywa rolę
protekcyjną w udarach mózgu, a szczególne znaczenie przypisuje się spożyciu czerwonego wina.
Podkreśla się znaczenie związków polifenolowych wina zmniejszających aktywność płytek i
aktywowanie układu fibrynolizy.

Nadciśnienie
Przewlekłe picie = nadciśnienie (nawet 30%).
Mechanizm trudny do objaśnienia, choć niewątpliwie główną rolę odgrywa zwiększona aktywność
układu współczulnego oraz renina – angiotensyna – aldosteron.
Po odstawieniu alkoholu wartości ciśnienia mogą wracać do normy.

Kardiomiopatia alkoholowa
Przewlekłe picie może powodować zaburzenia regulacji nerwowej i hormonalnej oraz zmiany
strukturalne w mięśniu serca.
Alkohol stymuluje beztlenową drogę metaboliczną (najpierw komórki, potem zmiany strukturalne
w mięśniu).
Zwiększone ryzyko kardiomiopatii występuje u osób pijących powyżej 90g alkoholu dziennie przez
okres co najmniej 5 lat.

Alkohol a inne choroby

1. Demencja – w 6-letnim badaniu obserwacyjnym u ponad 500 osób (z prawidłowymi
funkcjami poznawczymi) oszacowano, że spożywanie 1-3 drinków dziennie zmniejszało
prawdopodobieństwo demencji o 42%.
2. Cukrzyca – przy spożywaniu 6-48g/dobę ryzyko wystąpienia cukrzycy było około 30%
mniejsze zaś powyżej 48g/dobę wiązało się ze zwiększonym ryzykiem wystąpienia choroby
(tak, jak u niepijących). Wg Freiberga – umiarkowane spożycie alkoholu (badanie The Third
National Health and Nutrition Examination Survey) wiązało się ze zmniejszeniem ryzyka
wystąpiło zespołu metabolicznego. Spożycie do 20 drinków/miesiąc redukowało ryzyko o
35%, zaś powyżej 20/mies. Aż o 66%.
3. Osteoporoza – umiarkowane spożywanie przez kobiety alkoholu pozostało w wysokiej
zależności z gęstością ilości (była większa), a ryzyko deformacji kostnych – istotnie
mniejsze.
4. Nowotwory – w ostatni czasie dowiedziono, że nawet umiarkowane spożycie alkoholu może
zwiększać ryzyko raka sutka. Generalnie uważa się, że alkohol działa szkodliwie, jeśli
chodzi o ryzyko chorób nowotworowych.

Wykład 9
Otyłość w ujęciu psychosomatycznym
Wg WHO na świecie żyje dziś 300 mln ludzi z nadwagą, czyli o masie ciała przewyższającej o 25%
normę według BMI (Body Mass Index, nazywany też Wskaźnikiem Queteleta). WHO przewiduje
też, że w ciągu najbliższych 30 lat liczba osób z tym problemem wzrośnie dwukrotnie szybciej od
liczby niedożywionych. Z tych raportów jednoznacznie wynika, że powoli nadwagę można nazwać
epidemią XX wieku.
Najwięcej osób dotkniętych tą przypadłością jest w Rosji, około 60% społeczeństwa, na drugim
miejscu są Stany Zjednoczone, gdzie na nadwagę cierpi około 55% ludności. W Polsce Instytut
Żywności i Żywienia podaje, że 1/3 naszego społeczeństwa przekroczyła 25% normy BMI.
Spodziewać się też można, że przy obecnych zmianach społeczno – kulturowych problem ten w
naszym kraju będzie narastała, a nie zmniejszał się.
Rossner podaje, że „w każdej chwili 25-50% dorosłych Amerykanów bierze udział w
jakichś programach odchudzania”. Paradoksalnie mimo tak dużej presji, a może właśnie z jej
powodu, coraz więcej ludzi, zwłaszcza młodych cierpi na różne zaburzenia odżywiania. Jednym z
nich jest właśnie otyłość.
Jest tym dotkliwsze, gdyż sprawdzono, że już małe dzieci otyłe osoby traktują jako gorsze,
mniej pożądane. Równocześnie pokutuje jeszcze pogląd (Zubrzycka), że pulchne, grubiutkie
niemowlę to okaz zdrowia.
Z jednej strony otyłe osoby uważane są za mniej atrakcyjne, mniej zdolne, o słabszej woli, a
z drugiej strony oceniane są jakie zabawne, przyjacielskie. Pewnie często sam otyły czuje się w tym
wszystkim zagubiony.

Skutki somatyczne i psychologiczne otyłości

Otyłość jest czynnikiem powodującym lub przynajmniej sprzyjającym wielu zaburzeniom
fizjologicznym. Stwierdzono, że osoby o podwyższonej masie ciała narażone są zwłaszcza na
cukrzycę, która u takich osób występuje pięciokrotnie częściej niż u innych. Otyli ponoszą większe
ryzyko zachowania na kamicę żółciową i na poważne trudności w jej leczeniu. Częściej dotyczą ich
zapalenia kostno – stawowe, zwłaszcza stawów biodrowych, kolan i kręgosłupa. Skarżą się też na
trudności związane z oddychaniem.
Nadmiar tkanki tłuszczowej pociąga za sobą rozrost ilości naczyń krwionośnych i obszaru
ukrwienia, co bardzo obciąża układ krwionośny. Nadciśnienie tętnicze również występuje znacznie
częściej u otyłych niż u szczupłych. Natomiast otyłe kobiety są narażone na zaburzenia
miesiączkowania, zmiany hormonalne, a także bezpłodność (Abraham, Llewellyn, 1995).
Do głównych czynników psychicznych i socjalnych mających znaczenie w powstawaniu
otyłości należy ogólny styl życia, poziom społeczno – ekonomiczny, indywidualne sposoby
radzenia sobie ze stresem.
Tatoń podaje, że najczęściej spotykaną otyłością jest ta wynikająca z braku umiejętności
radzenia sobie ze stresem cywilizacyjno – społecznym.
Ludzie tacy reagują nadmiernym spożyciem pokarmów na różne zagrożenia w sytuacjach
życiowych. Używają jedzenia do blokowania lęku, depresji, gniewu lub jako substytutu za brak
przyjaźni, uznania, miłości albo nagrodę za niepowodzenie. Lęk lub depresja stają się przyczyną
zachowań kompulsywnych, polegających na zwiększeniu dziennego spożycia, co prowadzi do
dodatniego bilansu energetycznego.
Otyłość może być nie tylko przyczyną wielu chorób, ale też ich skutkiem, najczęściej
powstaje przy różnych zaburzeniach hormonalnych, zarówno przy fizjologicznych zmiennych,
takich jak np. ciąża, menopauza oraz przy zmianach patologicznych. Zwiększenie masy ciała
towarzyszy między innymi guzom kory nadnerczy i niedoczynności tarczycy. Także przyjmowanie
niektórych leków może wtórnie prowadzić do nadmiernej wagi. Dotyczy to leków pochodnych
estrogenu i progestagenu, środków uspokajających oraz przy przedawkowaniu insuliny w
przewlekłej insulinoterapii.
Wiele badań na temat otyłości doprowadziło do wyodrębnienia kilku czynników, mających
decydujący wpływ na patogenezę tej choroby. Tatoń dzieli te czynniki na trzy grupy:
• genetyczne uwarunkowania otyłości
• czynniki psychoemocjonalne i socjalne wpływające na kształtowanie się ilości tłuszczu w
organizmie
• czynniki hormonalne.
Uwarunkowania genetyczne zostały sprawdzone poprzez badania bliźniąt i dzieci
adoptowanych. Okazało się, że BMI dzieci adoptowanych bardziej zbliżony jest do wyników
rodziców biologicznych, a nie przybranych (Tatoń, Abraham, Llewllyn - Jones). Inne badania
wykazały, że jeżeli oboje rodzice są otyli, prawdopodobieństwo wystąpienia otyłości u dzieci
wynosi 80%, gdy jedno z rodziców jest otyłe 40%. obserwacja przeprowadzana na genetycznie
identycznych bliźniętach sugeruje, że wahania masy ciała są w 70% zależne od czynnika
genetycznego, a tylko w 30% od czynników środowiskowych (Kokot).
Biorąc natomiast pod uwagę rozmieszczenie tkanki tłuszczowej otyłość dzieli się na:
• gynoidalną (popularnie „typ gruszki”), gdzie nadmiar tkanki zgromadzony jest w okolicach
 dolnych ciała, głównie na brzuchu, biodrach, udach i pośladkach
• androidalną („typ jabłka”), gdzie tkanka nagromadzona jest w górnej części ciała, głównie
na klatce piersiowej, karku i podbródku.
Zaznaczyć należy, że tkanka tłuszczowa musi występować w każdym zdrowym organizmie,
szkodliwy staje się dopiero jej nadmiar. Zbadano, że u zdrowych mężczyzn tkanka tłuszczowa
stanowi 10-15% masy ciała, u kobiet sięga 20%. umownie przyjmuje się, że istnienie otyłości
stwierdza się, jeśli tłuszcz u mężczyzn stanowi węcej niż 25%, a u kobiet jeśli przekracza 30%
masy ciała(Hartwig).

Problem otyłości w teoriach psychologicznych

Psychologia społeczna koncentruje się na opisie spostrzegania ludzi otyłych i
konsekwencjach tego zjawiska. Radoszewska dokonała przeglądu psychologicznych definicji
otyłości w różnych teoriach, między innymi w behawioryzmie, psychologii poznawczej,
psychoanalizie, psychosomatyce oraz psychologii społecznej.
Behawioryści definiując otyłość zwracają uwagę na rolę bilansu energetycznego w
mechanizmie powstawania tego zaburzenia. Uważają, że u podstaw tego mechanizmu leży brak
równowagi pomiędzy ilością przyjmowanego pokarmu a aktywnością człowieka. Twierdzą
również, że warunkiem powstania tego zaburzenia jest współwystępowanie czynników
biologicznych oraz czynników środowiskowych (tzw. „zachowania jedzeniowe”, rodzaje
podejmowanych aktywności, czyli styl życia). Dlatego w terapii otyłości w nurcie behawioralnym
jako główne założenie postępowania terapeutycznego przyjmuje się modyfikację stylu życia
jednostki oraz jej zachowań jedzeniowych, a także wprowadzenia ćwiczeń fizycznych.
Psycholodzy nurtu poznawczego oprócz uwzględniania roli czynników biologicznych i
środowiskowych, szczególną rolę w patogenezie otyłości przypisują mechanizmowi kontroli.
Zwracając uwagę na to, że otyli często nie mają zdolności sprawowania kontroli nad ilością
spożywanych produktów i mają zewnętrzne poczucie kontroli. Dlatego w terapii o orientacji
poznawczej ważny jest rozwój umiejętności kontroli.
W psychoanalizie otyłość traktuje się jako formę obrony i może być ona przejawem
niepowiedzenia w działaniu mechanizmów obronnych Ego lub efektem występowania
patologicznej reakcji obronnej. Psychoanalitycy za czynniki warunkujące powstanie otyłości
uznają:
1. rolę czynników konstytucjonalnych, będących rezultatem dziedziczenia (co nie jest
przedmiotem bezpośrednich rozważań w tym nurcie)
2. rolę mechanizmów nie satysfakcjonującej gratyfikacji potrzeb intelektualnych,
warunkujących powstanie otyłością
3. rolę mechanizmów nieskutecznej obrony przed naporem różnych potrzeb warunkujących
powstanie otyłości (Radoszewska)
Elementy psychoanalitycznego ujęcia problemu otyłości znalazły swoje odzwierciedlenie w
psychosomatycznym podejściu do tego zagadnienia, gdzie to zaburzenie można uznać za
somatyczne odzwierciedlenie niepowodzenia w funkcjonowaniu mechanizmów psychicznych
jednostki.
Psychologia społeczna rozpatruje to zaburzenie zwłaszcza w dwóch aspektach:
1. spostrzegania społecznego w odniesieniu do osób, które są określane przez innych jako
otyłe
2. konsekwencji społecznego spostrzegania.
W tym podejściu występuje specyficzne kryterium otyłości, otóż otyłym jest ten, któremu
inni przypisują taką właściwość. Ma to znaczenie dla subiektywnego poczucia otyłości przy braku
medycznych wskaźników. Obecnie popularyzowany przez media obraz ideału kobiety nie ma nic
wspólnego z normami BMI. Może wpływać to na zaniżoną ocenę siebie osób o poczuciu niskiej
wartości, podatnych na wpływy społeczne. To, że ich waga, sylwetka nawet nieznacznie różni się
od propagowanych ideałów wpływa znacznie na odbiór siebie i funkcjonowanie ich w
społeczeństwie.
Wykład 10,11 – brak
Wykład 12, 13
Wysiłek fizyczny w terapii zaburzeń zdrowia
1. Wysiłek fizyczny:
• poprawia samopoczucie
• zmniejsza napięcie stresowe
• przyspiesza metabolizmie pomaga w utrzymaniu właściwej masy ciała
2. Wysiłek fizyczny a choroba:
Aktywność fizyczna to pierwszy etap leczenia:
• w cukrzycy typu 2
• otyłości
• w nadciśnieniu tętniczym

Korzystne efekty wysiłku fizycznego:

• zwiększenie wrażliwości tkanek obwodowych na insulinę
• poprawa stanu śródbłonka naczyń krwionośnych
• redukcja aktywnej metabolicznie tkanki tłuszczowej
• ważny element rehabilitacji m.in. pourazowej, neurologicznej, ortopedycznej czy
kardiologicznej

Czym jest wysiłek fizyczny?

Obejmuje wszystkie formy aktywności mięśni szkieletowych wraz z całym zespołem
towarzyszących jej zmian czynnościowych w organizmie.
Podział wysiłku (różne kryteria), np.:
1. wysiłek dynamiczny (bardziej pożądany z punktu widzenia fizjologii) → lepszy!
2. wysiłek statyczny
ad 1 ze względu na pochłanianie tlenu (VO2max) nazwane maksymalnymi lub
submaksymalnymi (mniejsze pochłanianie tlenu)
ad 2 dominują skurcze izometryczne (np. utrzymywanie ciężaru).
Inny podział:
- wysiłek aerobowy (tlenowy) – korzystniejszy
- wysiłek anaerobowy (beztlenowy) – trwa najwyżej 2-3 min (należą tu wysiłki statyczne o
intensywności powyżej 30% maksymalnej siły skurczu i wysiłki dynamiczne supermaksymalne).

Wysiłek indukuje zwiększenie przepływu krwi przez pracujące mięśnie przez skórę, zmniejsza zaś
przez obszar naczyniowy układu pokarmowego, wątroby i nerek. Nie zmienia się natomiast istotnie
mózgowy przepływ krwi.
Wzrost przepływu krwi przez mięśnie nawet do 80-90% wyrzutu serca jest wynikiem zwiększania
pojemności minutowej serca i rozszerzenia naczyń krwionośnych w pracujących mięśniach. Rośnie
również częstość akcji serca.
W spoczynku serce dorosłego mężczyzny przepompowuje ok. 5 l krwi na min., zaś przy
maksymalnym obciążeniu fizycznym objętość ta zwiększa się nawet 3,5-krotnie.
Należy również wspomnieć o wzroście aktywności współczulnego układu nerwowego oraz
wahaniach w stężeniach krążących hormonów i produktów metabolizmu.

Badania: przyswajanie leku lepsze w przypadku wysiłku fizycznego.

Ćwiczenia fizyczne a stan psychiczny

W kilkunastu studiach klinicznych udokumentowano pozytywną zależność między wysiłkiem
fizycznym a reakcjami psychicznymi.
- Kavanaught – mężczyźni z chorobą wieńcową i depresją – kontrolowany trening fizyczny (1
miesiąc) znamienna poprawa stanu fizycznego i psychicznego (skala depresji z MMPI).
- Doyne – kobiety z depresją – systematyczny trening grupowy – poprawa stanu fizycznego i
psychicznego
- Doyne – kobiety z depresją + grupa kontrolna – systematyczny trening fizyczny – poprawa stanu
psychicznego, ale brak znamiennej poprawy stanu fizycznego
- Korzeniowska-Kubacka i wsp. - 70 mężczyzn z chorobą niedokrwienną serca (wiek: 55,5 lat) po
przebytym zawale serca – program rehabilitacji (ok. 6 miesięcy dla gr. B i ok 5 lat dla gr. A).
kwestionariusz Zaburzeń Psychosomatycznych J.Tylki. U pacjentów z gr. A istotnie niższa
spoczynkowa czynność serca (74,3 vs 79,9) p<0,02 oraz poprawa profilu lipidowego w porównaniu
z gr. B. Chorzy z gr. A – mniejsze nasilenie dolegliwości psychosomatycznych takich, jak: trudności
z koncentracją, uczucie napięcia, wewnętrzny niepokój, łatwa męczliwość, wrażliwość na bodźce.
- Tylka i wsp – 42 mężczyzn (wiek 31-59) po wszczepieniu pomostów aortalno-wieńcowych,
uczestniczących w cyklu 16 treningów na ergometrze. Badania psychologiczne (JAS, STAI, ACL).
Po cyklu treningów: spadek zaburzeń rytmu (z 77,8% do 22,2%), spadek lęku, wzrost tolerancji
wysiłku.

Ocena obciążenia w czasie próby wysiłkowej na bieżni

1 MET (równoważnik metaboliczny) to jednostka zużycia tlenu w spoczynku (3,5ml/kg/min).
Liczba METów odpowiada zużyciu tlenu przez badaną osobę w czasie określonego wysiłku
dynamicznego na poszczególnych etapach. Wartość maksymalna zależy od wieku, płci,
wytrenowania, czynników dziedzicznych i wydolności serca.

Przykłady równoważników metabolicznych dla codziennych czynności mężczyzny ważącego 70 kg

(wg raportu Kanadyjskiego Towarzystwa Serca i Naczyń):

Czynność MET
Jedzenie 1 – 1,5
Spacer 4 km/h 3
Ubieranie/kąpiel pod prysznicem 3-3,5
Odśnieżanie szuflą 6-7

Przykłady równoważników metabolicznych osiąganych przez zdrowe osoby w zależności od płci,

wieku i wytrenowania:
mężczyzna w wieku 20-40 lat: 12 METów
mężczyzna w wieku 50-60: 10 METów
kobieta w wieku 20-40 lat: 10 METów
kobieta w wieku 50-70: 8 METów
sportowiec wyczynowy lat 20: 18 METów

Sport a zdrowie
Współczesna medycyna podkreśla niezwykła wartość aktywności ruchowej dla zapobiegania
chorobom cywilizacyjnym, zwłaszcza chorobie niedokrwiennej serca.
Z licznych badań epidemiologicznych wynika, że medycyna naprawcza, z zastosowaniem leczenia
farmakologicznego i kardiochirurgicznego, eliminuje zło tylko w ok 15-20%.
odpowiednio dobrane ćwiczenia ruchowe – obok zaleceń dietetycznych – są najlepszą promocją
zdrowego stylu życia w dużych grupach społecznych i całych społeczeństwach. Ponadto metoda ta
ma wielką zaletę – jest metodą powszechnie dostępną i niezwykle tanią.
Przed laty przeprowadzone wielkie programy promujące zdrowie, jak np. „Program Północno –
Karejski” (Finlandia), czy też program „MRFIT” (USA), oparte były na odpowiednio
odpracowanych metodach żywieniowych i zestawach ćwiczeń ruchowych.
W północnej Karelii w przeprowadzonym programie w okresie 5-letnim umieralność na chorobę
wieńcową wśród mężczyzn zmniejszyła się o 39%!
Zdarzają się nagłe zgony w czasie „biegów dla zdrowia”. Dlaczego?
Otóż Amerykanie, zachwycając się imponującymi liczbami startujących w biegach przełajowych i
maratonach, zgubili kontrolę spontanicznie rozwijającego się zjawiska, które zaczęło przybierać
formy nieprawidłowe. Amerykanie przestali biegać dla zdrowia, a zaczęli za wszelką cenę ścigać
się, zapominając o zdrowiu.
Uprawnianie sportu, bez względu na stopień jego kwalifikacji, musi się odbywać pod
specjalistyczną kontrolą lekarską.
Serce sportowca to takie serce, charakteryzuje się niezwykłą sprawnością, opartą na finezyjnych,
zdolnych do dużej adaptacji przemianach metabolicznych i fizjologicznych zmianach
strukturalnych.
Upraszczając nieco zagadnienie, wyróżnia się dwa typy morfologiczne serca sportowca. Jeden typ,
występujący u sportowców uprawiających dyscypliny siłowe (np. podnoszenie ciężarów),
charakteryzuje się wyraźnie większą grubością ścian lewej komory i zwykle niepowiększonym
wymiarem wewnętrznym jamy komory.
Drugi typ, zarezerwowany dla sportowców uprawiających dyscypliny wytrzymałościowe (np. begi
długodystansowe), cechuje się normalną lub nieznacznie zwiększoną grubością ścian lewej komory
i umiarkowanie powiększonym wymiarem wewnętrznym komory. Podział ten, z kilku względów,
jest co najmniej kontrowersyjny.
Wobec różnic w interpretacji występowania tego zjawiska rodzi się uzasadnione pytanie, jeśli nie
rodzaj uprawianej dyscypliny decyduje o wykształceniu się takiego, a nie innego typu serca
sportowca, to jakie inne czynniki mają na to wpływ?
Przyczyn tego zjawiska jest zapewne kilka, nie wszystkie są dobrze poznane. O dwóch z nich
wiadomo wystarczająco dużo, aby uznać je za czynniki sprawcze. Są to związki anaboliczne i
czynniki genetyczne.
Rodzi się pytanie jak to się dzieje, że osoby umierają nagle bez przyczyny (kiedy diagnostyka i
wszystko jest prawidłowe)?
Na podstawie współczesnej wiedzy można powiedzieć, że nagłe zgony sercowe wśród sportowców
spowodowane są w 92-98% groźnymi dla życia zaburzeniami rytmu serca. Badacze amerykańscy z
Bethesdy stwierdzili, że w dostępnym im materiale nagłe zgony wśród sportowców amerykańskich
były spowodowane w 94% zaburzeniami rytmu.

Sport wyczynowy zdrowiem nie jest!

Badania amerykańskie:
Można podzielić sportowców na podstawie wieku na dwie grupy. Linią graniczną podziału tych
grup jest wiek 35 lat. (sportowcy młodsi i starsi).
Dobrze udokumentowany i przedstawiony w formie metaanalizy przez badaczy z Bethesdy materiał
rzuca światło na to zagadnienie. W grupie młodszych sportowców, którzy umarli nagle, główną
przyczyną śmierci była pierwotna kardiomiopatia przerostowa i samoistny przerost lewej komory
(ponad 65% zgonów).
Część badaczy określa samoistny przerost jako niecharakterystyczną odmianę kardiomiopatii
przerostowej, inni uważają, że jest to prosty przerost przekraczający „granice fizjologiczne”.
Przerost niezależnie od pochodzenie, powodujący wzrost współczynnika RWT jest przerostem
patologicznym.
Ponadto przyczynami groźnych zaburzeń rytmu serca, powodujących nagłe zgony u młodych
sportowców, może być: nieprawidłowości anatomiczne naczyń wieńcowych, zapalenie mięśnia
serca, choroba niedokrwienna serca.

Co to jest stres?
Selye wprowadził ten termin do biologii i medycyny. Stres to zespół niespecyficznych zmian
organizmu na wszelkie stawiane mu żądania.
Stres – 200 definicji – reakcja organizmu na działające czynniki:
 • urazowe
• zakłócające jego równowagę
• wprowadzające w ostry lub przewlekły stan napięcia
Stres jako różnego rodzaju trudne sytuacje, na jakie napotykamy w naszym otoczeniu.
Stres to stan wzmożonego napięcia nerwowego, który jest naturalną reakcją organizmu na
nieoczekiwane i trudne sytuacje.
Stresor – to sytuacje, bodźce, które wywołują stres (hałas, przepracowanie, strach, choroba, złość,
radość, miłość).
Eustres – stres pozytywny – wiele różnych bodźców odczuwanych jako:
• przyjemne (ekscytujące)
• nieprzyjemne nie przekraczające pewnej niebezpiecznej granicy
• bardzo potrzebny człowiekowi
• dostarczając tego typu bodźców wzmacnia człowieka
• podnosi próg reaktywności danej jednostki
Dystres/distress – negatywny bodziec lub wiele bodźców, który przekracza granicę wytrzymałości
indywidualnej konkretnego człowieka
• negatywnie wpływa na wytrzymałość, kreatywność
• wzmacnia napięcie psychiczne:
- niepokój, chwiejność nastrojów: rozdrażnienie lub apatia
- zaburzenia snu i koncentracji
- nerwica, depresja, agresywne zachowania
- obniżenie odporności, wyczerpanie
- choroby układu krążenia, układu trawiennego.

Faza alarmowa → stadium odporności → stadium wyczerpania

Źródła stresu:
1. Zakłócenia – sytuacje, w których działają jakieś okoliczności, zmuszające człowieka do
większego wysiłku
2. Zagrożenia – sytuacje, w których występuje zwiększone prawdopodobieństwo wypadku,
uszkodzenia ciała, strat materialnych lub moralnych
3. Przeciążenia – sytuacja trudna wynikająca z wykonywania określonych czynności na
granicy swoich możliwości fizycznych lub psychicznych
4. Deprywacja:
• sensoryczna
• percepcyjna
• izolacja społeczna
• uwięzienie

Wyróżnić można wiele czynników określanych jako stresorodne (w związku z pracą zawodową).
Do najczęściej wymienianych należą: miejsce pracy i pełniona funkcja (tzw. stres zawodowy).
Podstawowymi czynnikami stresogennymi w życiu zawodowym są:
• zbyt dużo zadań do wykonania
• wykonywanie pracy w pośpiechu (ciągły nacisk czasu)
• obarczenie dużą odpowiedzialnością
• przeszkody w realizacji zadań stawiane przez ludzi (brak kompetencji, zła wola, głupota,
brak dyscypliny)
• przeszkody natury obiektywnej
• bezradność.
Jako sytuacje, które (w układzie pracy) mogą działać na człowieka stresowo uważa się najczęściej:
• monotonną pracę (praca na nocne zmiany, praca, kiedy osoba jest w gorszej formie
fizycznej lub psychicznej: człowiek chory, nie jest w pełnej dyspozycji psychofizycznej
 odczuwa normalną pracę jako stres)
• pracę, w której dominuje pośpiech i terminowość: nawet młode osoby reagują na taką pracę
napięciem, które wywołuje u nich typowe zaburzenia psychosomatyczne: zaburzenia
wegetatywne (w układzie krążenia lub trawiennym), zaburzenia zdolności koncentracji
uwagi, wzrost nerwowości, poczucie winy, bóle głowy
• brak zaufania ze strony przełożonych
• osobisty rozwój zawodowy (intelektualny, artystyczny itp.)
• zbyt wolne lub zbyt szybkie tempo awansu
• niezaspokojone ambicje
• złe stosunki z szefem
• „złe układy” z współpracownikami
• ograniczenie aktywności własnej.

Odrębnym zjawiskiem w psychologii jest długotrwały, chroniczny stres, który......(Biela) wypalenia:

1. stadium fizjologiczne (objawy: uporczywe niedomagania, bóle palców, utrata apetytu lub
nagłe jego polepszenie, senność, odczuwanie krańcowego zmęczenia)
2. stadium społeczne (doświadczanie powtarzających się irytacji, okresy bezczynności,
niepewność w kontaktach z ludźmi, pretensje i żale do innych, dystansowanie się od innych)
3. stadium intelektualne (zaburzenia w myśleniu, mowie i piśmie, nie przyjmowanie i nie
przekazywanie informacji)
4. stadium psychoemocjonalne (nuda, ucieczka w alkohol, narkotyki, utrata poczucia ryzyka i
odpowiedzialności, lekceważenie krytycznych terminów wykonywania zadań)
5. stadium duchowe (utrata wiary w zasady i wartości, brak zainteresowania innymi ludźmi,
podejmowanie jedynie powierzchownych interakcji z innymi osobami).

Wykład 14
Bez stresu nie ma życia! (Selye, Levi, Rosch)
Stres jest bezpośrednio związany z niemal każdą często występującą chorobą, począwszy od chorób
serca po grypę. Obok chorób można wymienić szeroki zakres skutków oddziaływania chronicznego
stresu psychospołecznego, którymi są:
• efekty subiektywne
• efekty zdrowotne
• efekty wyrażające się określonymi zachowaniami
• efekty organizacyjne

Stres:
• odpowiedź organizmu na zagrożenia
• wzrost napięcia psychicznego i aktywnych biologicznie substancji produkowanych przez
gruczoły wydzielania wewnętrznego.

Stres:
… rodzaj relacji między wymaganiami otoczenia a możliwościami osoby do sprostania im bez
nadmiernych lub destrukcyjnych kosztów (Lazarus)
… specyficzny układ czynników, które zakłócają tok aktywności i zagrażają jednostce (lub temu co
ona ceni), względnie narażają na deprywację. (Reykowski)

Stres – podzespoly:
- kognitywny podzespół stresu (gorzej zapamiętać, odtworzyć, gorsz uwaga, koncentracja itd.)
- społeczno – psychologiczny podzespół stresu (jak wyglądają relacje osoby z jej otoczniem w
stresie)
- emocjonalny podzespół stresu (co odczuwasz, kiedy jesteś w stresie; może smutny, depresyjny,
rozczarowany albo zły, agresywny itd.)
- wegetatywny podzespół stresu (ważne z punktu widzenia jakie szkody może nam ten stres
uczynić):
→ dzieli się na: czynności zabezpieczające, czynności regulacyjne, czynności zapobiegawczo –
obronne

zdarzenie → odbiór sensoryczny (jeśli zjawisko ma charakter zewnętrzny) → drogi czuciowe →

interpretacja poznawcza przez korę nową (brak spostrzeżenia jako zagrożenia → brak reakcji
stresowej)→ interpretacja afektywna przez układ limbiczny → spostrzeżenie zagrożenia → reakcja
stresowa za pośrednictwem podwzgórza: bezpośrednie unerwienie przez układ współczulny i
przywspółczulny (?), reakcja walcz lub uciekaj, ogólny zespół adaptacyjny

Mózg → informacje → czujność → alarm w podwzgórzu

1. → przysadka → długotrwały stres/ czujność → hormony → nadnercza → kortyzol →
długotrwały wpływ na ustrój
2. → krótkotrwały stres/ alarm – walka/ucieczka → impulsy → nadnercza → adrenalina →
zwiększenie pracy serca lub … impulsy → zakończenia nerwowe → skurcz tętnic lub noradrenalina
→ skurcz tętnic

Monnier (szwajcarski neurofizjolog) pisze: „układ sympatyczny zwiększa aktywność określonych

narządów w sensie szybkiego wydatku energetycznego, przez co następuje natychmiastowa
mobilizacja układu somatycznego organizmu. Układ parasympatyczny pobudza czynność
określonych narządów wegetatywnych w służbie asymilacyjnych, odżywczych procesów
komórkowych. On czuwa na długą metę nad utrzymaniem optymalnych warunków, środowiska
wewnętrznego komórek i tkanek ustroju.”

Stres umiarkowany: pokonywanie stresu, utrzymywanie stanu biologicznej równowagi, „sól życia”
Stres przewlekły: duże natężenie, długi okres trwania, narusza mechanizmy adaptacyjne, ogólna
mobilizacja ustroju, przeciążenie organizmu (pobudliwość, lęk, agresja), niebezpieczny dla życia
( układ sercowo – naczyniowy) → choroba wieńcowa, nadciśnienie tętnicze

Co rozdrażnia wegetatywny układ nerwowy?

• czynniki stresujące: hałas, pośpiech, strach, tłok, presja do max. sprawności, przymus
sukcesu, przeciążenie, zdenerwowanie, kłopoty (rodzinne, zawodowe)
• następstwa stresu: bóle głowy, potliwość, pobudliwość, nerwowe drżenie, zaburzenia snu,
znużenie, zmęczenie, palpitacje serca, zaburzenie trawienia, podwyższone ciśnienie
→ coś szkodliwego to to, co przekracza optymalny poziom pobudzenia

Dr W.C. Alvarez z Mayo Clinic: „Choroba wrzodowa często zaostrza się albo cofa, w zależności od
naszych wzlotów i upadków”:
• 15 tys. pacjentów leczonych z powodów gastrycznych
• 4 na 5 nie miało żadnych fizjologicznych przyczyn choroby
• strach, zmartwienia, nienawiść, egotyzm oraz nieumiejętność dostosowania się do
rzeczywistości były powodem większości wrzodów i innych chorób układu pokarmowego.
Problemy psychosomatyczne – dr Habein:
• 176 dyrektorów (średnia wieku +/-44 lata)
• 1/3 cierpiała na jedną z trzech dolegliwości typowych dla żyjących w dużym stresie:
◦ chorobę serca
◦ nadciśnienie tętnicze
◦ owrzodzenie przewodu pokarmowego.

Liczenie może być dobrą miarą czy ktoś ma skłonności do nadciśnienia (liczenie od 300 do 0,
odejmując 7) – patrzymy na pomiary ciśnienia.
Kortyzol – wskaźnik chronicznego, przewlekłego stresu.
Nadmierna kontrola sprawia, że rosną wszystkie wskaźniki dotyczące stresu → nie służy zdrowiu!
Kobiety częściej uwalniają emocje i dzięki temu mają niższy wskaźnik stresu, żyją dłużej.
Nie rodzaj pracy, a konieczność przełączania się między zadaniami jest czynnikiem zwiększającym
stres.
Rockne – jeden z największych trenerów amerykańskiego futbolu o swoich zawodnikach: „muszę z
każdego wydobyć maksimum energii, a wiem, że jest to niemożliwe, kiedy ktoś nienawidzi innego
człowieka. Nienawiść blokuje jego energię i dopóki się jej nie pozbędzie i nie rozwinie w sobie
życzliwych uczuć nie osiągnie wymaganego poziomu.”

Przyczyny zawału wg oceny pacjentów (w kolejności od najczęstszych):

- stres psycho-socjalny (48%)
- trudności życia codziennego
- warunki pracy
- palenie
- problemy rodzinne
- siedzący tryb życia
- cholesterol.

Wg niektórych lęk to stres. 3 składowe lęku:

• somatyczne (np. kołatanie serca, pocenie się)
• psychiczne (np. myśli „zdarzyło się coś strasznego, muszę stąd uciec, zupełnie zwątpiłem”)
• zachowanie (np. unikanie, ucieczka)
Lęk jest związany z:
1. osobami:
• własną osobą (jej samooceną, zachowaniem, możliwościami, przyszłością)
• innymi, bliskimi osobami (relacje, zobowiązania)
• innymi, zagrażającymi osobami (przełożeni, podwładni)
2. sytuacją:
• choroba (sposób leczenia)
• sprawy socjalne (zawodowe)
• sprawy makrospołeczne (polityczne, gospodarcze)
3. organizmem (ciało, jego funkcje)
• l
• uszkodzenie (defekt)
• niepokojące dolegliwości (nudności, odraza)

Wykład 15
„Niemowlęta mogą się >>zarazić<< strachem lub nienawiścią od osób ze swojego otoczenia
szybciej niż zarażają się odrą i innymi chorobami zakaźnymi. Wirus lęku może być głęboko ukryty
w ich podświadomości i pozostać tam na całe życie.”
Życie z lękiem:
można różnie funkcjonować, jedna osoba może traktować go jako ogromny ciężar, natomiast inna
jako niewielkie obciążenie, jako towarzysza idącego z nami przez życie → traci on wtedy na swojej
sile.
Oto przerażający i niemal niewiarygodny fakt (podaje Dale Carnegie): każdego roku więcej
Amerykanów popełnia samobójstwo niż umiera na jedną z pięciu najbardziej rozpowszechnionych
chorób zakaźnych. Dlaczego? Odpowiedź brzmi: głównie z powodu stresów!

Czynniki stresogenne:
• nacisk otoczenia (środowisko: szkoła, dom, praca)
• reakcje sytuacyjne (przeżycia, przejścia)
 • osobowość (usposobienie)
Osobowość a stres:
• reakcje emocjonalne (lęk, napięcie, depresja)
• skłonności neurotyczne, brak satysfakcji, zawody uczuciowe
• reagowanie nieadekwatnie do bodźca
• zaniżona samoocena
• nie ważne jest to, co się zdarza, ale jak to widzisz

Ludzie są różni! Bo mają do tego prawo!

Wzrokowcy (kanał wzrokowy):
• uczą się poprzez patrzenie (obserwację)
• lubią: wykresy, podkreślania, notatki
• pamiętają twarze, zapominają imiona
• nie lubią dużo mówić
• są obdarzeni (na ogół) inteligencją „artystyczna”: przestrzenną i intrapsychiczną
Słuchowcy (kanał słuchowy):
• kochają rozmowy, ale tylko wtedy, kiedy sami mogą się dużo i swobodnie wypowiadać
• dobrze pamiętają imiona, zapominają twarze
• uczą się (zapamiętują) poprzez głośne powtarzanie materiału, czytają „po cichu”, „głośno
milczą”, rozmawiają ze sobą
• stuprocentowego słuchacza charakteryzuje tzw. inteligencja muzyczna
Czuciowcy (ruch):
• lubią czuć emocje, ruch, zapachy, smaki
• nie lubią czytać, mają kłopoty z ortografią
• pamiętają to, co sami wykonali
• lubią bliski kontakt podczas rozmowy (dotykanie, poklepywanie)
• nie są dobrymi słuchaczami
• są dobrymi: sportowcami, tancerzami, kiperami, psychoterapeutami

„Bóg może nam wybaczyć nasze grzechy, ale system nerwowy nie wybacza ich nigdy” (William James)

Rola gniewu:
1. Jak sobie z nim radzimy?
2. Co powoduje jego występowanie?
- zagrożenie lub lekceważenie
- konieczność obrony
- reaktywacja „starego” konfliktu
- pogwałcenie naszych prawdopodobieństwo
- nie umiemy spełnić wymagań („złość na siebie”)
Czy gniew jest użyteczny?
Tak, bo:
• przypomina ci, że nie wszystko w naszym świecie dzieję się tak, jakbyśmy tego chcieli
• wyrażanie gniewu zmniejsza napięcie, łagodzi stres
• zwiększa otwartość (szczerość, zaufanie)
• odblokowuje uczucia (groźne dla zdrowia)
• może pomóc w zachowaniu asertywnym i osiągnięciu celu
Destrukcyjność gniewu:
• może prowadzić do wyniszczających konfliktów
• może rozbudzić dawną złość
• może prowadzić do pogmatwanego i irracjonalnego myślenia (przesadna koncentracja na
urazach)
• zawsze niekorzystnie wpływa na układ sercowo – naczyniowy
 Życie i stres - H. Selye
„...wszystkiego rodzaju aktywność wprawia w ruch nasz mechanizm stresowy, chociaż to, czy
najbardziej cierpi wskutek tego serce, nerka, przewód pokarmowy czy mózg, zależeć będzie w
znacznym stopniu od przypadkowych czynników warunkujących. W organizmie, tak jak w
łańcuchu, pod działaniem stresu pęka najsłabsze ogniwo, chociaż wszystkie wystawione są w
jednakowym stopniu na jego działanie.”

Profilaktyka stresu:
• dobra organizacja pracy (bez pośpiechu)
• wystarczająca ilość snu
• rozpoczynać dzień z optymistycznym nastawieniem (myślenie pozytywne)
• planowanie pracy (realne, ważne)
• aktywny wypoczynek (ruch, hobby)
• tolerancja i życzliwość (postawy, przekonania, oceny)
• gimnastyka
• ćwiczenia oddechowe i relaksacyjne.
Dla niektórych 15 min snu w ciągu dnia to 3 h snu w ciągu nocy.

„Lekarstwo” na stres:
• filozofia życia
• aktywność w kontakcie z otaczającym światem (przyroda)
• ruch, aktywność fizyczna (wysiłek)
• psychofizyczny relaks

Martin Gray - „... trzeba przerwać narzucone tempo, odnaleźć psychiczny i biologiczny rytm
przyrody, zrozumieć konieczność ochrony twojego psychicznego i fizycznego kapitału. Nie stawaj
się zwierzęciem z ogrodu zoologicznego, zamkniętym, chorym, niszczącym swoją rasę i siebie
samego”. „Wyrywanie się z rytmu, odnalezienie niezależności samodzielny wybór chwili i trasy, a
przede wszystkim otwarcie płuc na czyste powietrze lasu – to wszystko cię usatysfakcjonuje i
uzdrowi... Niech powietrze wchodzi w ciebie wolno i rozchodzi się po całym twoim ciele dzięki
temu, że tego głęboko pragniesz... tak by twoje drzewo życia się rozciągało, by w pełni z tego
oddychania i marszu korzystało.” (M.G. „Siły życia”)
→ im wyższy poziom lęku tym wyższy próg oddechowy

Strategie radzenia sobie ze stresem:

1. Zmiana filozofii życiowej (struktur poznawczych, nawyków działania, przekonań i
nastawień)
Eliss: „Przyczyną psychicznych trudności człowieka są nieracjonalne idee i poglądy dotyczące
siebie, świata i ludzi.”
Niektóre z typowych nieracjonalnych idei (Eliss):
- musimy być kochani przez każdego człowieka i każdy musi aprobować to, co robimy
- musimy być zawsze kompetentni, działać skutecznie i adekwatnie do sytuacji – inni ludzie
muszą nam okazywać uznanie, respekt i poszanowanie
- musimy wierzyć w to, co nakazują wielkie autorytety
Ten, kto przejmuje się takimi lub podobnymi ideami cierpi, jeżeli nie czuje się kochany, jeżeli nie
udaje mu się działać skutecznie, jeżeli ludzie nie okazują mu respektu i uznania. A przecież nie ma
żadnych logicznych powodów, że tak musi być!
Istota terapii wg Elissa to:
• wyłuskanie takich idei
• pytanie siebie o to, czy moje działanie jest logiczne, czy ma sens, czy jest wewnętrznie
niesprzeczne
• zdobycie lepszego wglądu w siebie
Wykład 16
Stres i radzenie sobie

Lazarus i Folkman – dwie główne funkcje radzenia sobie:

• regulacyjna – związana z emocjami i strategiami radzenia sobie skoncentrowanymi na
emocjach
• instrumentalna – strategia skoncentrowana na problemie (celem: usunięcia stresora lub
pomniejszenia jego działania)
Cztery podstawowe strategie radzenia sobie ze stresem (spełniające zarówno funkcję regulacyjną,
jak i instrumentalną). Każda z tych strategii może być skierowana na własne „ja” lub otoczenie.
W ich skład wchodzą:
• bezpośrednie działanie
• poszukiwanie informacji
• procesy intrapsychiczne
• powstrzymywanie się od działania.

Endler i Parker – styl radzenia sobie rozumiany jako indywidualne i typowe dla osoby sposoby
radzenia sobie ze stresującą dla niej sytuacją. Wyróżnili styl:
• skoncentrowany na zadaniu
• skoncentrowany na emocjach
• skoncentrowany na unikaniu:
◦ poszukiwanie kontaktów towarzyskich
◦ zaangażowanie się w czynności zastępcze

Schwarzer i Taubert – cztery rodzaje radzenia sobie:

• prewencyjne – gromadzenie zasobów celem minimalizacji konsekwencji mogących
wystąpić w przyszłości wydarzeń stresowych
• antycypacyjne – skierowane na sytuacje, które mogą zdarzyć się w niedalekiej przyszłości
• reaktywne – dążenie do wyrównanie straty lub krzywdy wywołanej sytuacją stresową
• proaktywne – gromadzenie zasobów w celu sprostania przyszłym wyzwaniom (wiąże się z
wysoką motywacją do realizacji celów i poczuciem własnej skuteczności)

Związek: osobowość – stres, zdrowie

• ekstrawertywność – raczej unikanie konfliktów i łatwość uzyskiwania wsparcia
• neurotyczność – skłonność do oceny przeżywanych zdarzeń jako stresujących i
zagrażających. Wysoki poziom neurotyzmu sprzyja podatność na stres; osoby neurotyczne
częściej wywołują konflikty, co może powodować ich odrzucenie i izolację.

Badania Kinnuen i wsp.(2012): 304 osoby przebyły w 1992, 2001, 2009

• wysoka ekstrawersja i sumienność korelowały z bardzo dobrym zdrowiem
• introwersja i wysoki neurotyyzm – niski poziom zdrowia.
Lames i wsp. (2012): 1161 osób w USA)
• ugodowość i ekstrawersja = pozytywne zdrowie psychiczne
Magee i wsp. (2013): 1105 Australijczyków
• podwyższona neurotyczność = problemy ze zdrowiem fizycznym i psychicznymi

Radzenie sobie ze stresem a zdrowie

McMahon (2013) – badanie młodzieży
• radzenie sobie skierowane na emocje wiązało się ze złym stanem zdrowia psychicznego
• skierowane na problem = lepszy stan zdrowia
Mark i Smitch (2013) – radzenie sobie
• skierowanie na problem = niższy poziom depresji i lęku (badanie pielęgniarek)
Padyab i wsp. (2013) – badanie pracowników socjalnych
• związek między aktywnymi strategiami radzenia sobie a zdrowiem psychicznymi

Typ A zachowania jako przykład stresu (behawioralny patogen):

• składowe wzoru A (rywalizacja, pośpiech, wrogość)
• Typ A a zdrowie i funkcjonowanie w relacjach społecznych
• Typ A – pracoholizm
• sposoby modyfikacji szkodliwych zachowań

Profilaktyka stresu:
• asertywność
• aktywność fizyczna
• zwyczaje żywieniowe (nawyki, nałogi)
• formowanie osobowości

Stres – choroby układu krążenia

1. Przyczyny stresu
• zewnętrzne (np. trzęsienia ziemi)
• endogenne (np. depresja endogenna)
2. Większość postaci stresu to połączenie działania czynników zewnątrz i
wewnątrzpochodnych (np. stres w pracy – wynik interakcji między jednostką a jej
środowiskiem pracy)
3. O odpowiedzi na stres decyduje wiele czynników:
• środowisko zewnętrzne
• stan psychiczny jednostki (osobowość, nastrój, wcześniejsze doświadczenia)
• fizjologiczna podatność na stres
• reakcja na stres
4. Ostry stres psychiczny (tsunami, trzęsienie ziemi) należy do najbardziej dramatycznych
przykładów stresu środowiskowego.
[Hanshin-Awaji, Japonia – w obszarze epicentrum 1,5 i 1,9 – krotny wzrost incydentów
wieńcowych: zawał serca, nagły zgon w 24 godz. od wystąpienia objawów, które
utrzymywały się dłużej niż miesiąc.....]
5. Stres psychiczny wynikający z interakcji pomiędzy jednostką a środowiskiem:
• praca (większe źródło stresu dla mężczyzn)
• małżeństwo (dla kobiet)
• zła sytuacja materialna (stres socjoekologiczny)
Stres zawodowy – model Karaseka i Theorella uwzględnia współdziałanie: wymagań
psychologicznych oraz swobody w podejmowaniu decyzji, co kształtuje poczucie kontroli.

Rola pozytywnych emocji

Watson, Clark (1998) – dokonują podziału zjawisk afektywnych na cztery zasadnicze klasy ze
względu na zmienność w czasie:
1. emocje takie, jak: gniew, strach, które mijają po chwili
2. nastroje (radosny, pogodny, lękowy, poirytowany) – trwają kilka godzin lub dni
3. cechy emocjonalne z komponentem dyspozycyjnym (mogą wynikać z dziedziczenia lub
oddziaływań środowiska)
4. temperament.

Fredickson (2001) – teoria poszerzania umysłu i budowania zasobów – pozytywne emocje =

prawidłowe funkcjonowanie, skuteczne radzenie sobie.

Poprzez doświadczenie uczuć pozytywnych kształtuje się zdolność do integracji różnych

informacji, a także wzrasta elastyczność i sprawność myślenia.

Częste przeżywanie wdzięczności, zainteresowania i miłości sprawiają, że rozbudowują się zasoby

nawet powyżej stanu wyjściowego (Frediksenm Tugade, Larkin, 2003).

Dowiedziono, że jednostki doświadczające często emocji pozytywnych:

• rzadziej używają niedojrzałych mechanizmów obronnych
• wyróżniają się mniejszą skłonnością do zniekształcania informacji
• stosują lepsze strategie i style radzenia sobie
• wykazują skłonność do narzucania innym swojej woli (dyrektywność)
• odznaczają się wysokim poziomem ekstrawersji i przeważnie są stabilni emocjonalnie

Negatywne emocje:
• prowadzą do zawężenia uwagi i usztywnienia myślenia
• ograniczają aktywność i prowadzą do szybkiego wyboru strategii działania (fight or flight)

Z częstym występowaniem nieprzyjemnych emocji wiąże się zaburzenia lękowe i depresyjne

(Watson, 2005).

Szczególna rola inteligencji emocjonalnej

Salovey i Mayer (1990) uznają ją za składową inteligencji społecznej. Opisana jak zdolność do
przetwarzania uczuć własnych i cudzych, rozróżniania ich oraz wykorzystania zdobytych
informacji w myśleniu i działaniu.

Rola inteligencji emocjonalnej:

• informacyjna (dzięki emocjom człowieka dowiaduje się o wartości czy ważności bodźców i
wydarzeń)
• mobilizacyjna (emocje pobudzają do działania i myślenia)
• komunikacyjna (emocje informują o stanie jednostki, dzięki czemu mogą uruchomić
adekwatne reakcje, np. pomoc)

Model czterech obszarów (Salovey, Mayer):

1. spostrzeganie i ekspresja emocji (trafność wyrażania emocji w celu komunikowania swoich
potrzeb)
2. emocjonalne wspomaganie myślenia (umiejętność zmiany kierunku myślenia w oparciu o
przeżywane emocje i wspomaganie pamięci)
3. rozumienie emocjonalne (spostrzeganie przyczyn i konsekwencji emocji, rozumienie relacji
pomiędzy różnymi emocjami)
4. kierowanie emocjami (otwartość na emocje przyjemne i nieprzyjemne, angażowanie się w
stany emocjonalne i ich podtrzymywanie)

Cechy osobowości sprzyjające wykorzystywaniu i rozwojowi inteligencji emocjonalnej – są to:

1. cechy opisujące stosunek jednostki do siebie, takie jak:
• samoakceptacja
• pozytywna samoocena
• szacunek do siebie samego
• potrzeba samoaktualizacji (tendencja do realizowania posiadanego potencjału, angażowanie
się w samodoskonalenie i samorozwój)
2. cechy określające stosunek do innych ludzi takie, jak:
• odpowiedzialność społeczna (rozumiana jako pozytywny stosunek do innych ludzi i
zainteresowanie nimi)
• nastawienie na współpracę
 • tendencja do przestrzegania reguł współżycia społecznego
• asertywność i niezależność
3. cechy określające stosunek do działania, w szczególności:
• motywacja do osiągnięć
• brak impulsywności
4. cechy określające ogólny ton emocjonalny życia człowieka
• poczucie szczęścia
• optymizm

Robert McCrae sądzi, że wszystkie wymienione cechy zawierają się w Wielkiej Piątce – i tak:
• ekstrawersja (zawiera optymizm i asertywność)
• otwartość na doświadczenia (stanowi o niezależności)
• ugodowość (skłania do współpracy i liczenia się z innymi)
• sumienność (to między innymi nastawienia na osiągnięcia)
Z kolei – neurotyczność – oznaczająca między innymi negatywną samoocenę i niską
samoakceptacje oraz brak poczucia szczęścia – szkodzi inteligencji emocjonalnej.

Osobowość a stres:
• niedojrzałość emocjonalna (neurotyczność)
• brak satysfakcji życiowej, zawody uczuciowe
• zaniżona samoocena (niskie poczucie własnej wartości)
• usposobienie introwertywne (brak ekspresji uczuć)

Wykład 17
Obraz siebie – obraz ciała
Świat zewnętrzny – najlepiej poznany obszar dzięki zmysłom. A świat wewnętrzny?
Co do świata zewnętrznego – informacje można podzielić na:
• dotyczące świata......

Doświadczenia dotyczące własnej osoby można podzielić na:

• odnoszące się do konsekwencji własnych działań
• konsekwencji własnych cech
Wyniki działań – oceniamy przede wszystkim jako powodzenie – porażka, a następnie może
pojawić się estetyczna ocena czynności. Ocena w wymiarze powodzenie – porażka ma w naszej
kulturze charakter najważniejszy.
Niepowodzenie to odczuwanie: zawodu, niezadowolenia, spadek poczucia własnej wartości i
osłabiona skłonność do podejmowania nowych działań.
Analiza skutków własnych działań ma bardzo duże znaczenie dla kształtowania się obrazu samego
siebie.

Doświadczenia dotyczące relacji z innymi

Szkoła – bezpośrednie komunikaty o nas samych. Wcześniej – rola matki (wsparcie emocjonalne,
miłość, zaspokajanie podstawowych potrzeb dziecka) pozwalają mu na postrzeganie świata jako
czegoś, co da się oswoić.
Ważne! Dziecko musi dysponować odpowiednią pojemnością pamięci operacyjnej (umiejętność
ujmowania pewnych rzeczy lub zjawisk nie tylko w sposób konkretny), aby takie spostrzeganie
relacji ze światem nastąpiło.
Jest to integralny składnik osobowości – decydujący o:
• naszym stosunku do świata
• samopoczuciu
• jakości kontaktów z innymi
• efektywność działań
 • wykorzystywaniu własnych możliwości.

Obraz własnej osoby to:

• znajomość swoich myśli, uczuć, cech, sądów o sobie, postaw i planów
• jakość przystosowania i funkcjonowania

Obraz siebie – wielość definicji:

Kozielecki (1986) – to samowiedza, którą tworzą:
• sądy opisowe (samoopis)
• sądy wartościujące (samoocena)
• sądy o standardach osobistych (pożądana wizja siebie)
• sądy o regułach generowania wiedzy o sobie (źródła samowiedzy)
• sądy dotyczące reguł komunikowania wiedzy o sobie.
Poza poznawczym istnieje również emocjonalny aspekt obrazu siebie.

Adler - „człowiek jest taki, jak widzi samego siebie (jaki ma obraz) a zachowuje się zgodnie z tym,
jakie ma zdanie o samym sobie”
Fromm - „obraz siebie (ja) to źródło poczucia tożsamości i aktywności człowieka”
Horney – wyróżniła 3 aspekty obrazu siebie, które określiła mianem self:
- „ja” realne
- „ja” prawdziwe
- „ja” wyidealizowane
Właściwie rozwinięte self (obraz siebie) charakteryzuje się chęcią do życia i twórczego rozwoju
oraz otwarciem na innych ludzi.
Rogers - „obraz siebie to zorganizowana całość, na którą składają się:
- spostrzeżenie „ja”
- spostrzeżenie relacji „ja” do innych ludzi i otaczającej rzeczywistości.
Frankl – przedstawiciel psychologii egzystencjalnej, twórca logo teorii i logoterapii - „ustalenie się i
akceptacja obrazu siebie osoby mają kluczowe znaczenie dla poczucia sensu życia.”

Stopień rozbieżności między „ja” realnym i „ja” idealnym wskazują na samoakceptację i jest
ważnym wskaźnikiem zdrowia psychicznego.

Kępiński - „dla właściwego funkcjonowania człowieka ważne jest, aby jego obraz siebie był
stabilny, o jasnym kolorycie i zgodny z rzeczywistością.” „Widzimy siebie oczyma innych ludzi
oraz własnymi”. Oba te spojrzenia stoją w pewnej sprzeczności i dlatego człowiek nigdy nie
znajduje pełnej odpowiedzi na pytanie jaki jest naprawdę.

Samoocena jest wyznaczona przez rozbieżność między elementem oceniającym (jednostkę) a

wzorcem przyjętym przez oceniającego.
Idealny obraz siebie samego podobnie jak samoocena ma pochodzenie wewnętrzne (cele, aspiracje)
i zewnętrzne społeczne (opinie innych ludzi).
Porównanie jest więc podstawowym źródłem wiedzy o samym sobie. Dostarcza materiału do
formowania się obrazu siebie.
W procesie formowania biorą także udział:
• bodźce płynące z własnego ciała (stan zdrowia)
• wygląd zewnętrzny
• oddziaływanie otoczenia (zwłaszcza rodzicielskie).

Układ odniesienia a samoocena

- upword comparison – ludzie oceniani lepiej mogą nam dostarczyć informacji, wzorów i wyjaśnień
jak działać na rzecz podniesienia naszych osiągnięć w danej dziedzinie.
Czy wszyscy stosują porównania „w górę”?
Osoby o niskiej samoocenie boją się takich porównań (budzą one poczucie zagrożenia).
-downward comparison – porównania w dół – mogą podnosić poczucie własnej wartości, ale mogą
obniżać aspiracje i własne oczekiwania co do skuteczności działania.
Poszukujemy podobieństwa poprzez potrzebę przynależności do jakieś grupy – gdyż to stanowi
źródło pozytywnych wzmocnień dla poczucia własnej wartości i dobrego mniemania o sobie.

Obraz ciała – składowa obrazu siebie

Pojęcie wizerunku ciała – po raz pierwszy pojawiło się w latach 20-tych XX w. w pracy Paula
Schindlera. W jego pojęciu wizerunek ciała oznaczał obraz uformowany w umyśle (wygląd ciała
dla nas samych).
Współcześnie obraz ciała to syntetyczny kompleks psychofizjologicznych elementów o
charakterze:
• perceptywnym
• emocjonalnym
• umysłowym
• kinetycznym.
Wizerunek ciała jest czymś zmiennym – subiektywnym i podatnym na wpływ otoczenia.
Bardzo często bywa jednak, że doświadczenie własnego ciała i obserwacja otoczenia są zupełnie
rozbieżne (anoreksja).
„Wizerunek ciała jest wszystkim” (Kevin Thompson)
Jest to zinternalizowane spojrzenie na własny wygląd, przekonanie o tym, jak oceniają go inni oraz
doświadczane w związku z tym uczucia.
Zadowolenie z wyglądu ułatwia kontakty interpersonalne.
Negatywna samoocena powoduje zamknięcie się w sobie.
David Gardner: „wizerunek ciała to umysłowa reprezentacja, która pozwala nam na kontemplację
samych siebie”.
W znacznym stopniu kieruje naszymi planami życiowymi, decyduje o tym, kogo poznajemy, z kim
wchodzimy w bliskie relacje a nawet wpływa na komfort naszego życia.

Z wizerunkiem ciała najczęściej łączy się:

• zadowolenie z wagi
• zadowolenie z ciała, które można odnosić do poszczególnych części – piersi, bioder, ud,
pośladków
• zadowolenie z wyglądu – ogólna satysfakcja (np. twarz, nogi)
• ewaluacja wyglądu, która może być właściwa lub przeszacowanie wielkości

Negatywne odnoszenie się do nierzeczywistych lub zbyt krytycznie ocenianych zniekształceń ciała
to dysmorfia. Tradycyjnie wiąże wizerunek ciała z:
• samooceną
• nawykami żywieniowym
• zdobywaniem partnerów
• kompetencjami społecznymi
• aktywność fizyczną
• zachowaniami seksualnymi.

Poznawczy komponent wizerunku ciała:

Kobiety ujawniają generalną tendencję do przeszacowywania wagi oraz rozmiarów własnego ciała
(dotyczy to szczególnie dolnych partii ciała). Przeszacowania są tym większe, im mniej ważą
badane kobiety.
Behawioralny komponent wizerunku ciała:
1. Odchudzanie – to najczęstsza forma zachowania (w 1996 r 70% M i 84% K przyznawało się
 do stosowania diety, 31% podejrzenia zaburzeń odżywiania, a 23% posatwiono taką
diagnozę). Tylko 5 % udaje się utrzymywać wagę po odchudzaniu, a u 95% wraca di wagi
poprzedniej lub przybiera na wadze kilka kg – efekt jojo.
2. Uprawianie sportu (…..) kobiety regularnie uprawiające sport są bardziej zadowolone ze
swojego ciała.
3. Operacje plastycze (w USA w 2003 r – 8,3 mln operacji plastycznych). Od 1994 do 1998 4-
krotny wzrost operacji u młodzieży poniżej 18r.ż. (powiększanie piersi, korekta uszu,
peracja nosa).
Czynniki wpływające na obraz ciała:
- fizyczne
-emocjonalne
-intrapersonalne