კერძო და საჯარო სამართლის ცნება

კერძო სამართალი არის სამართლის სისტემის ის ნაწილი, რომელიც აწესრიგებს

კერძო პირთა შორის თანასწორუფლებიანობის საფუძველზე წარმოშობილ
ურთიერთობებს, რომელთაც საფუძვლად უდევს პირთა ნების გამოვლენის
თავისუფლება და სხვა პირებთან ურთიერთობის დამყარების სურვილი-კერძო
ავტონომია. იგი აწესრიგებს ქონებრივ, საავტორო, საოჯახო, მემკვიდრეობით და
შრომით ურთიერთობებს.

საჯარო სამართალი აწესრიგებს სახელმწიფოს მიერ საჯარო უფლებამოსილებათა

განხორციელებისას პირთა სუბორდინაციული დაქვემდებარების ნიადაგზე
წარმოშობილ ურთიერთობებს, რომელთა ინიცირება ხდება არა კერძო ავტონომიის,
არამედ სახელმწიფოს ან მისი ორგანოების ნების საფუძველზე. საჯარო სამართალი
წარმოადგენს სახელმწიფოსთვის შექმნილ სპეციალურ სამართალს.

კერძო სამართლისგან განსხვავებით, რომელშიც პირები გადაწყვეტილებებს კერძო

ავტონომიის საფუძველზე იღებენ, საჯარო სამართალში მისაღები
გადაწყვეტილებების უმეტესობა კანონით არის დადგენილი: სახელმწიფოს არ უნდა
ჰქონდეს თავისი ძალაუფლების შეუზღუდავად გამოყენების შესაძლებლობა.

სამოქალაქო სამართლის ცნება და ურთიერთობები რომლებსაც ის აწესრიგებს

სამოქალაქო სამართალი არის კერძო პირთა ურთიერთობების მომწესრიგებელი

სამართალი.

სამოქალაქო სამართლით მოწესრიგებულ ურთიერთობათა უმრავლესობა ქონებრივი

ხასიათისაა. ეს ურთიერთობები წარმოიშობა ქონებრივ სიკეთეებთან დაკავშირებით,
მიუხედავად იმისა, ქონებრივი სიკეთე მატერიალურია თუ არამატერიალური.

სამოქალაქო სამართალი საოჯახო ურთიერთობებსაც აწესრიგებს. თავისი ბუნებით

საოჯახო ურთიერთობები შეიძლება იყოს პირადიც და ქონებრივიც.

პირადი ურთიერთობების მოწესრიგებაში იგულისხმება სახელი, პატივის, ღირსების

და რეპუტაციის დაცვა.

სამოქალაქო სამართალი აწესრიგებს პირთა თანასწორობაზე დამყარებულ კერძო

ხასიათის ქონებრივ, საოჯახო და პირად ურთიერთობებს.
 კერძო და საჯარო სამართლის გამიჯვნის თეორიები

კერძო და საჯარო სამართლის გამიჯვნისას უნდა გავითვალისწინოთ, რომ არსებობს

მათი პრაქტიკული გამიჯვნაც. პრაქტიკული გამიჯვნა ორ საკითხში ვლინდება:

ა)რომელი სამართლის ნორმა უნდა იქნეს გამოყენებული კონკრეტულ შემთხვევაში.

ბ)რომელმა სასამართლომ უნდა განიხილოს აღნიშნული დავა (ადმინისტრაციულმა
თუ სამოქალაქომ).
კერძო და საჯარო სამართლის გამიჯვნის თეორიებიდან ყველაზე გავრცელებულია
ინტერესების, სუბორდინაციისა და სუბიექტების თეორიები.

ინტერესების თეორიის მიხედვით, გამიჯვნისთვის გადამწყვეტია ის, თუ ვისი

ინტერესები სარგებლობს უპირატესობით სამართლებრივი რეგულირებისას: კერძო
პირთა თუ საჯარო.

სუბორდინაციის თეორიის თანახმად, საჯარო სამართლისათვის დამახასიათებელია

ურთიერთდაქვემდებარება ურთიერთობებში მაშინ, როცა კერძო სამართალი
აწესრიგებს თანასწორუფლებიანთა შორის წარმოშობილ ურთიერთობებს.

სუბიექტების თეორიის თანახმად, სამართლის დაყოფას კერძო და საჯარო

სამართლად საფუძვლად უდევს ურთიერთობაში მონაწილე სუბიექტთა სტატუსი,
თუ რა უფლებამოსილება აქვს ურთიერთობის მონაწილეს.

სპეციალური სამართლის თეორიის მიხედვით საჯარო სამართალი არის

სახელმწიფოს სპეციალური სამართალი, კერძო სამართალი-ზოგადი სამართალი.

სამოქალაქო სამართლის წყაროები

სამართლის წყაროს ორი სახეა კანონი და ჩვეულებები.

კანონი არის სახელმწიფო აქტი, რომელიც შეიცავს სამართლის ნორმებს. ასეთ აქტს
ეწოდება ნორმატიული აქტი. ამ ნორმატიულ აქტებში განმტკიცებულ სამართლის
ნორმათა ერთობლიობას ეწოდება პოზიტიური სამართალი.

ერთმანეთისგან განსხვავდება კანონი ფორმალური გაგებით და მატერიალური

გაგებით.
ფორმალური გაგებით კანონად მიიჩნევა მხოლოდ პარლამენტის ან რეფერენდუმის
გზით მიღებული ნორმატიული აქტები.

მატერიალური გაგებით კანონად ჩაითვლება ყველა ნორმატიული აქტი, მათ შორის

საკუთრივ კანონიც, რომლებიც სახელმწიფოს კომპეტენტური ორგანოს მიერაა
მიღებული. ამ გაგებით ერთმანეთისგან განსხვავდება საკანონმდებლო აქტები და
კანონქვემდებარე ნორმატიული აქტები.

ჩვეულებითი სამართალი წარმოიშობა მოსახლეობის მიერ ხანგრძლივი გამოყენებისა

და ხალხის მართლშეგნებაში მათი დამკვიდრების შესაბამისად. ჩვეულებანი
გამოიყენება მხოლოდ მაშინ, თუ ისინი არ ეწინააღმდეგება სამართლისა და ზნეობის
საყოველთაოდ აღიარებულ ნორმებს ან საჯარო წესრიგს.

სამოქალაქო კოდექსი და მისი სისტემა

კოდექსი ისეთივე იურიდიული ძალის მქონეა, როგორც სხვა კანონი. იგი

აღიარებულია, როგორც მეორე კონსტიტუცია, მაგრამ ეს მხოლოდ მის მნიშვნელობას
უსვამს ხაზს და არა მის იურიდიულ ძალას.

კოდექსის სისტემა პანდექტური სამართლის სისტემას შეესაბამება. მას აქვს ზოგადი

ნაწილი, რომელიც საერთოა მთლიანად კერძო სამართლისათვის. სამოქალაქო
კოდექსი 6 წიგნისგან შედგება: ზოგადი დებულებანი, სანივთო სამართალი,
ვალდებულებითი სამართალი, ინტელექტუალური საკუთრების სამართალი,
საოჯახო სამართალი, მემკვიდრეობის სამართალი.

ზოგადი და სპეციალური კანონებისა და ნორმების კოლიზია

სსკ ზოგადი ნაწილის ნორმები, მიუხედავად იმისა, რომ საერთოა ყველა

ურთიერთობისთვის, ხანდახან სრულად ვერ ასახავს მოსაწესრიგებელი
ურთიერთობების სპეციფიკას. ამ დროს წარმოიშობა ნორმათა კოლიზია, ანუ
ნორმათა შეჯახება, როდესაც შესაძლებელი არის, ზოგადი ნორმა
ეწინააღმდეგებოდეს სპეციალურ ნორმას. ეს კოლიზია არ გვხვდება მხოლოდ
სამოქალაქო კოდექსში. ნორმათა კოლიზიის დროს უპირატესობა ენიჭება
სპეციალურ ნორმებს. კოლიზიის წარმოშობა შესაძლებელია:

• თვითონ სპეციალურ ნორმებს შორისაც. ასეთ შემთხვევაში უპირატესობა ენიჭება

„უფრო ახალ კანონს“, ე.ი. უფრო გვიან მიღებულ ნორმას.
• იგივე რამ ხდება ნორმატიულ აქტებს შორისაც, ანუ უპირატესობა ენიჭება უფრო
გვიან მიღებულ ნორმატიულ აქტს.

• კოლიზია შეიძლება არსებობდეს თანაბარი იურიდიული ძალის მქონე ნორმატიულ

აქტებს შორისაც. სპეციალური ნორმა სჯაბნის ზოგადი ნორმას. გვიან
მიღებული(ახალი) სჯაბნის ძველი ნორმას.

სამოქალაქო სამართლის ნორმათა სახეები

განასხვავებენ იმპერატიულ და დისპოზიციურ ნორმებს.

დისპოზიციური ნორმა არ არის შესასრულებლად სავალდებულო, ურთიერთობის

მხარეებს შეუძლიათ ალტერნატიული ნორმის არჩევა ან თავად მოფიქრება თუ
როგორ სურთ ურთიერთობის მოგვარება. კერძო ავტონომია სწორედ დიპოზიციური
ნორმების წყალობით მიღწევა. დისპოზიციური ნორმების თავისებურება ისაა, რომ
ისინი მოქმედებენ მაშინ, როცა მხარეებმა გამოტოვეს ხელშეკრულებაში რაიმე
საკითხი ან არასრულად მოაწესრიგეს იგი.

იმპერატიული ნორმების შეცვლა მხარეებს არ შეუძლიათ, შესასრულებლად

სავალდებულოა გამონაკლისის გარეშე და ურთიერთობის მონაწილეებს არ აქვთ
უფლება საწინააღმდეგოდ მოიქცნენ. ასევე გამოყოფენ ფარდობითად იმპერატიულ
ნორმებს. მათი ფარდობითი ხასიათი იმაში გამოიხატება, რომ ისინი მხოლოდ ერთი
მხარისთვისაა იმპერატიული.

სამოქალაქო კანონთა განმარტების სახეები *

კანონის განმარტება ნიშნავს კანონის ბუნდოვანი ადგილების დაზუსტებას, ტექსტის

მნიშვნელობის დადგენას. კანონთა განმარტების პრინციპებია:

ა. ობიექტურობის პრინციპი-ინტერპრეტაცია კანონის ტექსტს უნდა ემყარებოდეს და

მაქსიმალურად ცდილობდეს კანონის ტექსტის საფუძველზე დაადგინოს კანონის
აზრ.

ბ. ერთიანობის პრინციპი-კანონის თითოეული ნორმა კანონისგან მოწყვეტილად კი

არ უნდა იქნეს წაკითხული, არამედ ტექსტთან ერთად მთლიანობაში.

გ. გენეტიკური განმარტების პრინციპი-ტექსტის განმარტებისას გათვალისწინებულ

უნდა იქნეს მისი წარმოშობა, კანონის ტექსტის ავტორები.
დ. განმარტება შედარებების მეშვეობით-მიზნად ისახავს ანალოგიურ სფეროში და
ანალოგიურ დროს წარმოშობილ კანონთა ტექსტების ურთიერთშედარებას და ამის
საშუალებით განმარტების განხორციელებას.

კანონის უკუძალა, კანონისა და სამართლის ანალოგია *

კანონში პირდაპირ უნდა იყოს მითითებული შეტანილი ცვლილება მოქმედებს თუ

არა წარსულში დასრულებულ ან მიმდინარე ურთიერთობაზე. განასხვავებენ
ნამდვილ და არანამდვილ უკუძალას. კანონებსა და კანონქვემდებარე აქტებს არა
აქვთ უკუქცევითი ძალა, გარდა იმ შემთხვევებისა, როცა ეს პირდაპირ არის კანონით
გათვალისწინებული. არ შეიძლება კანონს მიეცეს უკუქცევითი ძალა, თუ იგი ზიანის
მომტანია ან აუარესებს პირის მდგომარეობას.

რა გზას უნდა დაადგეს სასამართლო, თუ არ არსებობს სათანადო ნორმა? მან უნდა

გამოიყენოს ანალოგიური, ყველაზე უფრო მსგავსი ურთიერთობების
მომწესრიგებელი ნორმა და ისე გადაწყვიტოს სადავო საკითხი. ამ შესაძლებლობას
ითვალისწინებს სამოქალაქო კოდექსის მე-5 მუხლის პირველი ნაწილი და მას
კანონის ანალოგიას უწოდებს.

არსებობს შემთხვევები, როცა არ არსებობს ანალოგიური ნორმა. ამ შემთხვევაში

ურთიერთობა უნდა მოწესრიგდეს სამართლის ზოგადი პრინციპების საფუძველზე,
აგრეთვე სამართლიანობის, კეთილსინდისიერებისა და ზნეობის მოთხოვნების
შესაბამისად. ხარვეზის ამოვსების ამ ხერხს სამართლის ანალოგია ეწოდება.

უფლების ცნება, აბსოლუტური და რელატიური უფლებები

სამოქალაქო უფლება არის სამოქალაქო კანონმდებლობით სამოქალაქო

ურთიერთობის მონაწილისათვის მინიჭებული სამართლებრივი ძალაუფლება
დაიცვას საკუთარი ინტერესები, მათ შორის, სასამართლოს მეშვეობით.

სამართლებრივი ბუნებისა და მოქმედების ძალის მიხედვით სამოქალაქო უფლებები

განსხვავდებიან ერთმანეთისგან. პრაქტიკისთვის ყველაზე მნიშვნელოვანია
უფლებების დაყოფა აბსოლუტურ და რელატიურ უფლებებად.

აბსოლუტური უფლების თავისებურება იმაში მდგომარეობს, რომ ის მოქმედებს

ნებისმიერი იმ მესამე პირის მიმართ, ვინც ამ უფლებას ხელყოფს. აბსოლუტურ
უფლებებზე არ ვრცელდება სასარჩელო ხანდაზმულობის ვადები, მაშინ როცა
ფარდობითი უფლებები ექვემდებარება სასარჩელო ხანდაზმულობას.

აბსოლუტურ უფლებებს განეკუთვნება: პირადი უფლებები, პირადი საოჯახო

უფლებები და ნივთებისა თუ არამატერიალურ ქონებრივ სიკეთეებზე ბატონობის
უფლებები.

რელატიური უფლებები მოქმედებენ მხოლოდ კონკრეტული სამართლებრივი

ურთიერთობის ფარგლებში.

რელატიურ უფლებებს მიეკუთვნება: მოთხოვნები, აღმჭურველი უფლებები და

შესაგებლები.

უფლების შეძენა, გადაცემა და შეწყვეტა *

სამოქალაქო სამართალში ერთმანეთისგან განსხვავდება უფლებათა პირველადი და

ნაწარმოები შეძენა.

უფლების პირველადი წარმოშობის თავისებურება იმაში მდგომარეობს, რომ უფლება

შემძენთან თავდაპირველად აღმოცენდება ისე, რომ მას საფუძვლად არ უდევს
გარიგება.

პრაქტიკაში უფრო გავრცელებულია უფლებათა ნაწარმოები წარმოშობა. ამ დროს

უფლების გადასვლა შემძენზე ხდება წინამორბედი პირისგან, რომელსაც ეს უფლება
ჰქონდა. უფლების წარმოშობის საფუძველი შეიძლება იყოს როგორც გარიგება, ისე
კანონი.

სამოქალაქო უფლებები გადაცემადი უფლებებია. განსაკუთრებით ეხება ეს

არამატერიალურ ქონებრივ სიკეთეებს. უფლების გადაცემის სამართლებრივი
საფუძველი შეიძლება იყოს გარიგება ან კანონი. უფლების გადაცემის დროს იგი
შემძენზე ისეთივე მდგომარეობაში და ისეთივე დატვირთვებით გადადის, როგორც
ის გამსხვისებლის ხელში იყო. უფლებათა გადაცემა არ შეეხება პირად უფლებებს,
რომლებიც კონკრეტულ პირთან ისე მჭიდროდ არიან დაკავშირებულნი, რომ მის
გარეშე წყვეტენ არსებობას, მაგ. სახელის უფლება.

რაც შეეხება უფლებათა შეწყვეტის საკითხს, მართალია, ყოველი უფლება

კონკრეტულ პირს უკავშირდება, მაგრამ ამ პირის გარდაცვალება ან ლიკვიდაცია
ყოველთვის არ იწვევს უფლების შეწყვეტას. მაგალითად, სამკვიდროს დამტოვებლის
გარდაცვალების შემთხვევაში საკუთრება მის ქონებაზე გადადის მემკვიდრეებზე ისე,
რომ საკუთრების უფლება არ წყდება.

უფლება წყდება გარიგების საფუძველზე. ამის ყველაზე გავრცელებული

შემთხვევებია უარის თქმა უფლებაზე ან უფლების ვადის გასვლა, რომელიც
გარიგებით იყო დადგენილი.

კანონის საფუძველზე უფლების შეწყვეტა განსაზღვრული მიზნის მიღწევას

უკავშირდება. მიზნის მიღწევის შედეგად ვალდებულებით-სამართლებრივი
მოთხოვნის უფლებები წყდება.

უფლების შეწყვეტის მიზეზი შეიძლება გახდეს იმ ნივთის დაღუპვა, რომელზეც ეს

უფლება არსებობდა, ან იმ ვადის გასვლა, რომლისთვისაც ეს უფლება იყო
დადგენილი.

კერძო სამართლის კონსტიტუციური საფუძვლები

მართალია, კონსტიტუცია საჯარო სამართლის აქტია, მაგრამ ის არ არის გულგრილი

კერძო სამართლის მიმართ. კონსტიტუციით განმტკიცებული ძირითადი უფლებები
კერძო სამართალში მოქმედებენ პირდაპირ, განსაკუთრებით მაშინ, როცა
აუცილებელია სამოქალაქო კოდექსის ცალკეული დებულებების ინტერპრეტაცია.
საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკა მდიდარია სასამართლოს
გადაწყვეტილებებით, რომლებიც კერძო სამართლისათვის მნიშვნელოვან
ღირებულებით ორიენტირებს ქმნიან.

კერძო ავტონომია და ხელშეკრულების თავისუფლება

მხარეთა კერძო ავტონომიის თანახმად სამოქალაქო ურთიერთობის მონაწილეებს

შეუძლიათ განახორციელონ კანონით აუკრძალავი ნებისმიერი მოქმედება. კერძო
ავტონომია ეწოდება კონკრეტულ პირთათვის სამართლით მინიჭებულ და
უზრუნველყოფილ შესაძლებლობას ერთმანეთს შორის ურთიერთობა განსაზღვრულ
ფარგლებში მოაწესრიგონ გარიგებების, განსაკუთრებით ხელშეკრულებების
მეშვეობით.

სამოქალაქო სამართალი კერძო ინტერესებსა და ინიციატივას ხელსაყრელ ნიადაგს

უქმნის. ეს გამოიხატება ხელშეკრულების თავისუფლებაში. ხელშეკრულების
დადებით ხელშეკრულების მონაწილეები ნებაყოფლობითა და ორმხრივად
კისრულობენ ამა თუ იმ ვალდებულების შესრულებას. ამით ისინი საკუთარი
თავისუფლების ფარგლებს ბოჭავენ, რასაც სახელშეკრულებო თვითბოჭვა ეწოდება.

კერძო სამართლის სუბიექტებს შეუძლიათ კანონის ფარგლებში თავისუფლად

დადონ ხელშეკრულებები და განსაზღვრონ მათი შინაარსი.

კერძო ავტონომიის ერთ-ერთი კლასიკური გამოვლინებაა ანდერძის თავისუფლება.

ე.ი. პირს უფლება აქვს თავისი ქონება ანდერძით დაუტოვოს ნებისმიერ პირს.

სამოსამართლო სამართალი *

სასამართლოს არ აქვს უფლება უარი თქვას სამოქალაქო საქმეებზე

მართლმსაჯულების განხორციელებაზე იმ შემთხვევაშიც, თუ სამართლის ნორმა არ
არსებობს, ან იგი ბუნდოვანია. მოსამართლემ ყველა შემთხვევაში უნდა გადაწყვიტოს
დავა, რომელიც სასამართლომდე მოვიდა.

შეუძლებელია ისეთი კანონის მიღება, რომელსაც ხარვეზი არ ჰქონდეს. როგორ

შეიძლება კანონის ამ ხარვეზის გამოსწორება? ყველაზე პრიმიტიული გადაწყვეტა
იქნებოდა საქმის განუხილვევლად დატოვება მანამდე, სანამ კანონმდებელი
შესაბამის კანონს არ მიიღებდა. სამოქალაქო კოდექსი მოსამართლეს ამის უფლებას
არ აძლევს. მოსამართლეს უნდა მიენიჭოს უფლება კანონი გამოიყენოს ყველა
შემთხვევისათვის.

კონკრეტული შემთხვევების გადაწყვეტის დროს კანონის ცალკეული ნორმების

კომენტირების შედეგად მოსამართლის მიერ ქცევის ახალი წესების ჩამოყალიბებას
სამოსამართლო სამართალშემოქმედება ეწოდება, ხოლო ამ გზით მიღებულ ნორმათა
ერთობლიობას-სამოსამართლო სამართალი. სამოსამართლო სამართალი კანონის
სამართლის განვითარების, მისი მომსახურების შედეგად შეიქმნა.

მოსამართლის ამოცანაა კანონში არსებული ხარვეზების ამოვსება და არა

მართლმსაჯულების განხორციელებაზე უარის თქმა.

უფლების ბოროტად გამოყენების დაუშვებლობა *

სამოქალაქო კოდექსი კრძალავს უფლებათა ბოროტად გამოყენებას. ამ მიზანს

კოდექსი აღწევს იმპერატიული ნორმების დაწესებით, რომლებიც ბათილად
მიიჩნევენ უფლების ამგვარ გამოყენებას, მეორე მხრივ, შიკანის აკრძალვით.
შიკანა ნიშნავს უფლების გამოყენებას მარტოოდენ იმ მიზნით, რომ ზიანი მიადგეს
სხვას.

მესაკუთრეს აკრძალული აქვს საკუთრების უფლების ბოროტად გამოყენება.

უფლების ბოროტად გამოყენება ჩაითვლება საკუთრებით ისეთი სარგებლობა,
რომლითაც მხოლოდ სხვებს ადგებათ ზიანი ისე, რომ არ არის გამოკვეთილი
მესაკუთრის ინტერესის უპირატესობა და მისი მოქმედების აუცილებლობა
გაუმართლებელია.

უფლების ბოროტად გამოყენება შესაძლოა გარიგების ბათილად ცნობის საფუძველიც

იყოს, თუკი ხელშეკრულების ერთ-ერთმა მხარემ ბოროტად გამოიყენა თავისი
საბაზრო ძალაუფლება ან ისარგებლა ხელშეკრულების მეორე მხარის მძიმე
მდგომარეობით ან გამოუცდელობით.

სამოქალაქო სამართლის ობიექტები და მისი სახეები *

ობიექტი შეიძლება იყოს ქონებრივი ან არაქონებრივი ღირებულების მატერიალური

და არამატერიალური სიკეთე, რომელიც კანონით დადგენილი წესით ბრუნვიდან არ
არის ამოღებული.

კერძო სამართლებრივი ურთიერთობის ობიექტი-ქონება-არის ყველა ნივთი და

არამატერიალური ქონებრივი სიკეთე, რომელთა ფლობაც, სარგებლობა და განკარგვა
შეუძლიათ ფიზიკურ და იურიდიულ პირებს და რომელთა შეძენაც შეიძლება
შეუზღუდავად, თუკი ეს აკრძალული არ არის კანონით ან არ ეწინააღმდეგება
ზნეობრივ ნორმებს.

სამოქალაქო კოდექსი ობიექტებს ორ დიდ ჯგუფად ყოფს: ნივთებად და

არამატერიალურ ქონებრივ სიკეთეებად.

ნივთებს განეკუთვნება ისეთი საგნები, რომელთა ფლობა, სარგებლობა, განკარგვა ან

შეძენა შესაძლებელია მართლზომიერად და ზნეობის ნორმების დარღვევის გარეშე.

ნივთს არ წარმოადგენს ადამიანის სხეული ან ადამიანი. წარმოადგენს თუ არა

ადამიანის ცხედარი ნივთს ნორმატიული გაგებით, სადავოა.

ნივთები იყოფა უძრავად და მოძრავად. უძრავი ნივთი არის მიწის ნაკვეთი მასზე
არსებული შენობა ნაგებობებით ან მის გარეშე.
მოძრავია ნებისმიერი ნივთი, რომელიც სამოქალაქო კოდექსის მიხედვით არ არის
უძრავი.

კერძო სამართლის სუბიექტები*

კერძოსამართლებრივი ურთიერთობის მონაწილე შეიძლება იყოს ნებისმიერი

ფიზიკური ან იურიდიული პირი. აუცილებელია, რომ ფიზიკური პირი იყოს
უფლებაუნარიანი და ქმედუნარიანი.

გამოყოფილია ოთხი კატეგორია სუბიექტებისა, რომელთა მიმართაც

თანასწორუფლებიანობის პრინციპი განსაკუთრებულ ყურადღებას იმსახურებს:
სამეწარმეო და არასამეწარმეო სუბიექტები, საქართველოსა თუ სხვა ქვეყნის პირები.

უფლებაუნარიანობა და მისი წარმოშობა

ფიზიკური პირის უფლებაუნარიანობა, ანუ უნარი, იყოს სამოქალაქო უფლებებისა

და მოვალეობების სუბიექტი წარმოიშობა დაბადების მომენტიდან.
უფლებაუნარიანობა წარმოიშობა იმ მომენტიდან, როცა ნაყოფი გამოეყოფა დედის
ორგანიზმს და აკმაყოფილებს ყველა იმ ნიშანს, რასაც მედიცინა ცოცხალი ბავშვის
დაბადებად მიიჩნევს. ამ მომენტიდან მას აქვს უნარი, იყოს სამოქალაქო უფლებებისა
და მოვალეობების მატარებელი, მიუხედავად მისი სიცოცხლის ხანგრძლივობისა.

ჩანასახის უფლებაუნარიანობა *

სამოქალაქო სამართალი ზოგიერთ შემთხვევაში იცავს ჯერ კიდევ დაუბადებელი

ბავშვის, ჩასახული ნაყოფის ინტერესებსაც. კონსტიტუციური სამართალი ჩასახულ
ბავშვს ძირითადი უფლებების სუბიექტად აღიარებს, სამოქალაქო სამართალი იცავს
ჩანასახის იმ ქონებრივ უფლებებს, რომლებიც დაბადების შემთხვევაში წარმოეშობა.

ჩანასახს აქვს შეზღუდული და პირობითი უფლებაუნარიანობა. შეზღუდულია

იმიტომ, რომ იგი მხოლოდ მემკვიდრედ ყოფნის უნარს განამტკიცებს, ხოლო
პირობითია იმიტომ, რომ მისი განხორციელება დამოკიდებულია დაბადებაზე.

უფლებაუნარიანობის შინაარსის დამოუკიდებლობა მოქალაქეობის, პოლიტიკური

შეხედულებებისა და სქესობრივი მდგომარეობისგან.
უფლებაუნარიანობის განსაზღვრისას მოქალაქეობას არავითარი მნიშვნელობა არა
აქვს. კერძოსამართლებრივი ურთიერთობების მონაწილე შეიძლება იყოს ნებისმიერი
ფიზიკური პირი მიუხედავად მისი მოქალაქეობისა.

კერძო სამართალი არც პოლიტიკურ შეხედულებებს ანიჭებს რაიმე მნიშვნელობას.

პოლიტიკური შეხედულებებიდან გამომდინარე არც რასა და რელიგია თამაშობენ
უფლებაუნარიანობის განსაზღვრისას რაიმე როლს.

სქესთა შორის განსხვავებასაც არა აქვს მნიშვნელობა. ქალისა და მამაკაცის

თანასწორობა საფუძველია ყველა სამართლის დარგისთვის.

უფლებაუნარიანობა და უფლება

უფლებაუნარიანობა აქვს ყველას-ძუძუმწოვარა ბავშვს, ახალგაზრდას, ღრმად

მოხუცებულს, ჯანმრთელს ან ხეიბარს, ყველას ვისაც ცოცხალი ადამიანი შეიძლება
ეწოდოს. უფლება კი მხოლოდ კონკრეტული სამართლებრივი ურთიერთობიდან
წარმოიშობა და როგორც წესი, ამ ურთიერთობის მონაწილეს აქვს.
უფლებაუნარიანობა ყოველთვის ზოგადია, ხოლო უფლება კი-კონკრეტული.

უფლებაუნარიანობის დასასრული

ფიზიკური პირის უფლებაუნარიანობა წყდება მისი გარდაცვალებით.

გარდაცვალების მომენტად ითვლება თავის ტვინის ფუნქციონირების შეწყვეტა.
გარდაცვალების მომენტის ზუსტად განსაზღვრა მნიშვნელოვანია ორგანული
ტრანსპლანტაციების განხორციელებისას.

ქმედუნარიანობის წარმოშობა და შეზღუდვა *

ქმედუნარიანობა არის პირის უნარი, თავისი ნებითა და მოქმედებით შეიძინოს და

განახორციელოს სამოქალაქო უფლებები და მოვალეობები. ქმედუნარიანობა იწყება
სრულწლოვანების მიღწევისთანავე. შვიდ წლამდე ასაკის არასრულწლოვანი
ქმედუუნაროა. შვიდიდან თვრამეტი წლის ასაკამდე არასრულწლოვანი
შეზღუდული ქმედუნარიანობის მქონეა.

ასაკის მიხედვით ქმედუნარიანობის განხილვისას მნიშვნელოვანია ემანსიპაციის

ინსტიტუტი. ეს ის შემთხვევაა, როცა პირს არ მიუღწევია სრულწლოვანების
ასაკამდე, მაგრამ განსაზღვრული პირობების არსებობისას სამართალი მას
უთანაბრებს სრულწლოვან პირებს (როცა 18 წლის ასაკს მიუღწეველი პირი
იქორწინებს, თუკი კანონიერი წარმომადგენელი მიანიჭებს საწარმოს
დამოუკიდებლად გაძღოლის უფლებას).

ქმედუნარიანობის შეზღუდვა დაიშვება მხოლოდ კანონით გათვალისწინებულ

შემთხვევებში. 1)შეზღუდული ქმედუნარიანობის მქონეა არასრულწლოვანი
შვიდიდან თვრამეტი წლის ასაკამდე. 2)შეზღუდულ ქმედუნარიანად მიიჩნევა პირი,
რომელიც ბოროტად იყენებს ალკოჰოლს ან ნარკოტიკულ ნივთიერებებს და ამის
გამო ოჯახს მძიმე მატერიალურ მდგომარეობაში აყენებს.

ქმედუუნარო პირების მიერ დადებული ნებისმიერი გარიგება უცილოდ ბათილია.

შეზღუდული ქმედუნარიანობის მქონე პირის მიერ გარიგების დადებისთვის

აუცილებელია მისი კანონიერი წარმომადგენლის თანხმობა, მაგრამ მიუხედავად
ამისა, ცალკეულ შემთხვევებში იგი უფლებამოსილია დამოუკიდებლადაც დადოს
გარიგებები.

დელიქტუნარიანობა *

იგი შეიძლება განვსაზღვროთ როგორც პირის უნარი, საკუთარი ნებითა და ქონებით

აგოს პასუხი მიყენებული ზიანისთვის.

ათი წლის ასაკს მიუღწეველი პირი პასუხს არ აგებს იმ ზიანისთვის, რომელიც მან
სხვას მიაყენა. მის ნაცვლად მშობლები ან მეთვალყურეობაზე ვალდებული პირები
არიან პასუხისმგებელნი აანაზღაურონ ამ პირი მიერ მიყენებული ზარალი.

არც სულით ავადმყოფობის ან ჭკუასუსტობის გამო ქმედუუნაროდ აღიარებული

პირი აგებს პასუხს მიყენებული ზიანისათვის.

უგზო უკვლოდ დაკარგულად აღიარება

უგზო-უკვლოდ დაკარგულად აღიარება უნდა მოხდეს ორი გარემოების

არსებობისას: პირის ადგილსამყოფელი უნდა იყოს უცნობი და ორი წლის მანძილზე
არ უნდა იყოს იგი ნამყოფი თავის საცხოვრებელ ადგილას.

უგზო-უკვლოდ დაკარგულად აღიარების შესახებ გადაწყვეტილებას იღებს

სასამართლო. პირის უგზო-უკვლოდ აღიარების შემთხვევაში არ იხსნება
მემკვიდრეობა. კანონით მემკვიდრე ვერ დაირეგისტრირებს თავის სახელზე
დაკარგული პირის უძრავ ქონებას.

დაკარგულად აღიარებული პირის რჩენაზე მყოფ პირებს უნდა მიეცეს შესაბამისი

სარჩო. იმ შემთხვევაში თუ დაკარგულს გააჩნია ვალი და კრედიტორთა მიერ
წარმოდგენილია უტყუარი მტკიცებულება, კანონით მემკვიდრეებს წარმოეშობათ
ვალდებულება, მოახდინონ ვალის დაფარვა.

პირის უგზო-უკვლოდ დაკარგულად აღიარების შესახებ სასამართლო

გადაწყვეტილების გაუქმება დასაშვებია ორ შემთხვევაში: ა)თუ პირი დაბრუნდება და
დადგინდება მიის ცოცხლად ყოფნის ფაქტი ან ბ)თუ აღმოჩენილი იქნება დაკარგული
პირის ადგილსამყოფელის შესახებ ინფორმაცია.

დაბრუნებულს უბრუნდება ის ქონება, რაც მას დაკარგვამდე გააჩნდა. დაბრუნებულს

არა აქვს უფლება მოითხოვოს ის ქონება, რომელიც სარჩოს სახით იქნა გაცემული ან
რომლითაც კრედიტორთა მოთხოვნების დაკმაყოფილება განხორციელდა.

გარდაცვლილად გამოცხადება

პირი შეიძლება გარდაცვლილად გამოცხადდეს თუ საცხოვრებელ ადგილას ხუთი

წლის განმავლობაში არ მოიპოვება ცნობები ამ პირის ადგილსამყოფელის შესახებ,
აგრეთვე თუ იგი უგზო-უკვლოდ დაიკარგა ისეთ ვითარებაში, რომელიც მას
სიკვდილს უქადდა ან როცა სახეზეა უბედური შემთხვევის არსებობა, რომლის
დროსაც მისი დაღუპვა სავარაუდო უნდა იყოს.

პირი გარდაცვლილად გამოცხადდება თუ იგი საომარი მოქმედებების

დამთავრებიდან ორი წლის მანძილზე არ გამოჩენილა.

პირის გარდაცვალების დღედ მიიჩნევა მისი გარდაცვლილად გამოცხადების შესახებ

სასამართლოს გადაწყვეტილების კანონიერ ძალაში შესვლის დღე.

სახელის უფლება და მისი ბუნება

ყოველი სამართლებრივი უფლება დაკავშირებულია კონკრეტულ სახელთან და ამის

მეშვეობით კონკრეტულ პირთან. სახელი ადამიანთა იდენტიფიკაციის ძირითადი
საშუალებაა და სამოქალაქო სამართალი მას ცალკე დაცვის ღირსად მიიჩნევს.
სახელის ტარების უფლება ყველა ადამიანს აქვს. მე-17 მუხლით გათვალისწინებულ
სახელში იგულისხმება ადამიანის საკუთარი სახელი და გვარი.
სამოქალაქო სახელისგან უნდა განვასხვავოთ იურიდიული პირის სახელწოდება.
საფირმო სახელწოდება იურიდიული პირების იდენტიფიკაციის, მათი
თავისთავადობის დადგენის საშუალებაა და მისი ტარებაც სავალდებულოა-
იურიდიული პირი არ არსებობს საფირმო სახელწოდების გარეშე.

სამოქალაქო სახელის გარდა პირის ინდივიდუალიზების მნიშვნელოვანი

საშუალებაა ფსევდონიმი. ფსევდონიმი ნიშნავს გამოგონილი და არა სხვისი სახელით
სარგებლობას. ფსევდონიმის უფლება აღიარებული და დაცულია, მაგრამ
სახელმწიფო დაწესებულებებთან ურთიერთობაში შეიძლება გამოყენებულ იქნეს
მხოლოდ სამოქალაქო სახელი.

სახელის შეძენის საფუძვლებია: დაბადება, დაქორწინება და სახელის შეცვლა

ნებაყოფლობით. სახელის შეცვლა არ იწვევს იმ ქონებრივი ურთიერთობების
შეცვლას ან შეწყვეტას, რომელშიც პირი სახელის შეცვლამდე მონაწილეობდა.

იურიდიულ პირს, ფიზიკური პირისგან განსხვავებით არ შეიძლება ჰქონდეს

ფსევდონიმი. იურიდიულ პირს მხოლოდ ერთი სახელწოდების ქვეშ საქმიანობის
უფლება აქვს. სახელწოდებას არ უნდა დაერთოს ისეთი დამატებები, რომელიც
მესამე პირს შეცდომაში შეიყვანს.

საცხოვრებელი ადგილი

საცხოვრებელი ადგილი არის ადგილი, რომელიც ადამიანის უმთავრეს

ადგილსამყოფელს წარმოადგენს და რომელსაც ძირითად საცხოვრებლად ირჩევს.
საცხოვრებელი ადგილის არჩევაში პირი თავისუფალია.

რამდენიმე საცხოვრებელი ადგილის არსებობა არ გულისხმობს რამდენიმე ადგილზე

პირის რეგისტრაციას.

საცხოვრებელი ადგილისგან განსხვავებით, ადგილსამყოფელი წარმოადგენს პირის

მიერ დროებით გამოსაყენებელ ადგილს.

ფიზიკური პირის არსებობა თუ შესაძლებელია საცხოვრებელი ადგილის მითითების

გარეშე, იურიდიული პირის რეგისტრაცია და მისი სახელით საქმიანობის
განხორციელება იურიდიული მისამართის გარშე დაუშვებელია. საცხოვრებელი
ადგილი გააჩნია მხოლოდ ფიზიკურ პირს, იურიდიულ პირს-იურიდიული
მისამართი.

საცხოვრებელი ადგილის გაუქმება უმეტეს შემთხვევაში ხდება ახალი საცხოვრებელი

ადგილის დაფუძნებით. იძულების წესით საცხოვრებელი ადგილის დატოვების
შემთხვევაში მისი გაუქმება დაუშვებელია და პირს რჩება ძველი საცხოვრებელი
ადგილი.

პირადი უფლებები

პიროვნული უფლებები, რომელიც ღირსების, პატივისცემისაგან წარმოშობილ

უფლებას წარმოადგენს, თითოეულ პირს აკისრებს პატივისცემის მოვალეობას.

პირის პირად უფლებებს წარმოადგენს საქმიანი რეპუტაცია, ღირსება, პატივი,

გამოხატვის თავისუფლება, პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობა, სახელის ტარების
უფლება.

პატივის განმარტებაში უნდა მოვიაზროთ პირის სოციალური პრესტიჟი,

პატივისცემა, იმიჯი.

ღირსება არის პირის შეხედულება თუ როგორ აღიქმება პიროვნება საზოგადოების

თვალში. ღირსების ხელყოფა ფაქტობრივად ყოველთვის სხვა უფლების დარღვევას
უკავშირდება.

საქმიანი რეპუტაცია არის საქმიანი ბრუნვის სფეროში კონკრეტული პირის საქმიანი

თვისებების, უნარების შესახებ შექმნილი აზრი. (დანარჩენი მე-18 მუხლიდან რაც
გაგახსენდება)