Çift Örnekleme Planları

Çift örnekleme, tek örnekleme planın genişletilmiş şeklidir. Çift örneklemede, ikinci
örnek partinin ret veya kabul kararının verilmeden önce istenir. Çift örnekleme planın
parametreleri şunlardır:
n1: birinci örnek büyüklüğü
n2: ikinci örnek büyüklüğü
c1: Birinci örneğin kabul sayısı
c2: Her iki örneğin kabul sayısı
r1: birinci örneğin ret sayısı
r2: her iki örneğin ret sayısı

Partiden rasgele n1 büyüklüğünde örnek seçilir ve muayene edilir. Kusurlu birim sayısı
x, c1’e eşit ve daha küçükse parti kabul edilir, r1’e eşit veya daha büyükse parti ret edilir.
Kusurlu birim sayısı c1 ve r1 arasında ise kabul veya ret kararı verilemediği için ikinci n2
birimlik örnek alınır. Her iki örnekteki kusurlu birim sayısı toplamı c2’ ye eşit veya daha
küçükse parti kabul edilir.

Çift Örneklemenin Olumlu Özellikleri

 Çift örneklemede birinci örneğin büyüklüğü tek örneklemedeki örnek

büyüklüğünden küçüktür. Birinci örnekte partini kabul kararı verilirse daha az
birim muayene edilmiş olur.
 Partiye kabul edilmesi ile ilgili ikinci bir şans verir.

Çift Örneklemenin Olumsuz Özellikleri

 Karar birinci örnekte verilmezse muayene edilen birim sayısı tek örneklemeye
göre daha büyük olur.
 Çift örnekleme daha karmaşıktır
 İkinci örneğin alınması durumuna karşı partinin bir arada tutulması sorunu vardır.

1
Örnek

n1=40, n2=80, c1=1, c2=3, r1=3 ve r2=4 için çift örneklemenin işleyişi şu şekilde
tanımlanır: Partiden rasgele 40 birimlik örnek seçilir ve muayene edilir. Kusurlu birim
sayısı 1 veya daha azsa (yani 0’sa) parti kabul edilir, 3 veya daha çoksa parti ret edilir.
Kusurlu birim sayısı 2 ise ikinci 80 birim rasgele seçilir ve muayene edilir. Birinci ve
ikinci örnekteki toplam kusurlu birim sayısı 3 ve daha az ise parti kabul edilir 4 veya
daha fazla ise ret edilir.

n1=40 birim rasgele seç ve

muayene et

Partiyi x1≤c1=1 x1>r1=3 Partiyi

kabul reddet
et
c1=1≤x1≤r1=3
n2=80 birim rasgele seç ve
muayene et

Partiyi x1+ x2≤c2=3 x1+x2>r2=4 Partiyi

kabul reddet
et

Şekil 1. İkili Örnekleme Planı

Çift (İkili) Örnekleme için İKE’nin Oluşturulması

İkili örnekleme planlarında İKE’nin oluşturulması tekli örneklemedekine benzer fakat

daha zordur. Farklı parti kusurlu oranları için parti kabul olasılıkları hesaplanır. Bu nokta
çiftleri birleştirildiğinde işlem karakteristiği eğrisi elde edilir. Kabul olasılığı, birinci
örneğin kabul edilme olasılığı artı ikinci örneği alma koşulu altında ikinci örneği kabul
edilme olasılığıdır.

Pa
2
 Pa Birleştirilmiş örneklerin
kabul olasılığı
0.06

İlk örnekte
0.3 İlk örnekte reddetme olasılığı
0.289 Kabul etme
olasılığı
0.2

0.01 0.03 0.05 0.06 0.07 0.09 0.11

Kusurlu oranı, p

Şekil 1. İkili örnekleme planı için işlem (çalışma) karakteristiği eğrisi

= partinin birinci örnekte kabul olasılığı,

= partinin ikinci örnekte kabul olasılığı,

Birleştirilmiş örneklerin
kabul olasılığı

Örnek

n1=80, n2=80, c1=2, c2=6, r1=5 ve r2=7 olan çift örnekleme planının uygulanacağı parti
kusurlu oranı p=0.01 ise parti kabul olasılığı nedir? Bulunuz.

Birinci örnekte kabul edilme olasılığı:

=0.981 dir.

ve c=2 için poisson dağılım tablosundan 0.981 okunur

2<x1<5 x1+ x2=6

x1=3 ise x2 (x2=0,1,2,3)

x1=4 ise x2 (x2=0,1,2)

3
 =0.045

Örnek

Otomobil endüstrisi için elektronik parça üreten bir firma partiler halinde satın aldığı
birimlerin girişinde giriş muayenesi için çift örnekleme planı uygulamaktadır (n1=20,
c1=0, r1=2 ve n2=40, c2=3, r2=4). %5 kusurlu içeren partinin
a) Birinci örnekte kabul edilme olasılığı nedir?
b) İkinci örnekte kabul edilme olasılığı nedir?
c) İkinci örneği alma olasılığı nedir? Bulunuz.

a) ve c1=0 için pk1=0.368

b)

x1 x2 p(x1) p(x2) pk
1 ≤2 0.368 0677 0249

c) p=0.368 (x1=1 olması)

Örnek

Çift örnekli plan uygulamada 25 birimlik örnek seçilir ve muayene edilir. Hiç kusurlu
bulunmaz ise parti kabul edilir üç veya daha fazla kusurlu bulunursa parti ret edilir. Diğer
türlü 50 birimlik ikinci örnek seçilir ve birleşik kusurlu sayısı dört ve dörtten küçükse
parti kabul edilir, büyükse ret edilir.
a) 0.02 kusurlu oranında üretici riski (α) bulunuz.
b) 0.12 kusurlu oranında tüketici riskini (β) bulunuz.

a)

4
 Kabul p(x1) p(x2) Toplam
c1 0.607 1.0 0.607
x1=1, x2≤3 0.303 0.981 0.297
x1=2, x2≤2 0.076 0.920 0.070
pk=0.974
Üretici riski= α= 1-0.974= 0.026

b)

Kabul p(x1) p(x2) Toplam

c1 0.050 1.0 0.050
x1=1, x2≤3 0.149 0.151 0.0225
x1=2, x2≤2 0.224 0.062 0.0139
pk=0.974

Tüketici riski= β= pk=0.0864

İkili Örnekleme Planı İçin Ortalama Örnek Büyüklüğü (OÖB) Belirlenmesi

Ortalama örnek büyüklüğü muayene edilen birim sayısıdır. İkinci örnek ilk örnekte karar
verilemediği zaman muayene edilir. p1 olasılığı ile n1 birim muayene edilir, karar
verilemezse n1+n2 birim muayene edilir. İlk örnekte kusurlu birim sayısı x 1, c1’e eşit veya
daha küçükse kabul, r1’ e eşit veya daha büyükse ret kararı verilir.

p1=kararın ilk örnekte verilme olasılığı

=p(partinin ilk örnekte kabul edilmesi)+p(partinin ilk örnekte partinin ret edilmesi)

5
Çift örnekli planda ikinci örneğe karar vermek için gereksinim duyulur. O zaman çift
örnekleme planı için ortalama örnek büyüklüğü ikinci örneğe gereksinim olup olmadığına
ve ikinci örneğin büyüklüğüne bağlı olacaktır. OÖB, birinci örneğin (n1) birinci örnekte
karar verme olasılığıyla çarpımı ile ikinci örneğin (n2) ikinci örneği seçme olasılığıyla
çarpımının toplanmasıyla bulunur.
Tek örnekli olanda, sadece bir örnek (n) seçilir dolayısıyla p1=1.0 ve ortalama örnek
büyüklüğü n’dir.

Örnek
n1=80, n2=80, c1=2, c2=6, r1=5 ve r2=7 olan çift örnekleme planının uygulanacağı parti
kusurlu oranı p=0.03 ise parti için ortalama örnek büyüklüğü nedir? Bulunuz.

=
λ=80(0.03)=2.4
=0.571+(1-0.904)
=0.666
OÖB=80+80(1-0.666)=107

Farklı parti büyüklükleri için OÖB aşağıdaki tablodaki gibi bulunmuştur.

p OÖB
0.01 83.68
0.02 95.44
0.03 107
0.04 112.08
0.05 104.8
0.08 92.64
0.1 86.88

6
 115

110

105

100
OÖB
95

90

85

80
0,00 0,02 0,04 0,06 0,08 0,10
p

Şekil 2. Örneğin ortalama örnek büyüklüğü eğrisi

Ret Sayısına Erişildiğinde Muayenenin Kesilmesi Durumu için Ortalama Örnek

Büyüklüğü

İkinci örneğin muayenesi esnasında bulunan kusurlu sayısı ve birinci örnekteki kusurlu
sayısı toplamı r2’ye ulaşır ulaşmaz muayeneye son verilerek parti ret edilir. Böyle
yapıldığında OÖB önceki eşitlik yardımıyla bulunandan daha küçük çıkacaktır. Bunun
için Burr kusurlu sayısının r2 ulaştığında muayenenin kesilmesi durumu için aşağıdaki
eşitliği geliştirdi.

x3= n2+1 örnek büyüklüğündeki örnek sayısı

7
Örnek

n1=80, n2=80, c1=2, c2=6, r1=5 ve r2=7 olan çift örnekleme planının farklı kusurlu oranına
sahip partilere uygulandığında bu partiler için OÖB değerlerini Burr’un geliştirdiği
eşitliğe göre bulunuz.
OÖB(p=0.01)= 80+0.0383 [80(0.991)+400(0.00150)]+0.00767[80(0.953)+300(0.00942)]
= 80+3.06+0.61
=83.7
OÖB(p=0.03)= 80+0.209 [80(0.779)+133.33(0.0998)]+0.125[80(0.57)+100(0.228)]
= 80+15.81+8.55
=104.4
OÖB(p=0.05)= 103.2

Çift Örnekli Plan için Ortalama Toplam Muayene

Partiden n1 büyüklüğünde örnek alınır parti kabul edilmişse n1 birim muayene edilmiş
olur, c1<x1<r1 ise n2 büyüklüğünde ikinci örnek alınır. Eğer birinci örnek sonunda parti
ret edilmişse (p r1)) geriye kalan N-n1 tane birim %100 kontrol edilecek, ikinci
örnek sonunda parti ret edilmişse (p r2)) (N-n1-n2) birim muayene edilir.
buna göre parti başına ortalama muayene birim sayısı (ortalama toplam muayene-OTM)
aşağıdaki formül ile hesaplanır.

OTM=n1+n2p(c1<x1<r1)+( N-n1) p r1)+ (N-n1-n2)p[c1<x1<r1 ve r2)]

Çoklu Örnekleme (Çok örnekli plan)

Çoklu örnekleme, ikili örneklemenin genişletilmiş şeklidir. Çoklu örneklemede, partinin

kabul veya ret edilme kararını vermeden önce, ikiden fazla örnek istenir. Her bir
örneklemede, kabul sayısı ve ret sayısı tanımlanır. Örneklemede birleşik kusurlu sayısı
kabul sayısına eşit veya ondan küçükse, parti kabul edilir. Örneklemede birleşik kusurlu
sayısı ret sayısına eşit veya büyükse parti ret edilir. örneklemede karar verilemezse, diğer
örnekleme yapılır. Örnekleme prosedürü parti hakkında karar verene kadar tekrarlanır.

8
Çoklu örnekleme planının avantajı muayene edilen ortalama birim sayısının tek veya çift
örnekleme planındaki muayene edilen ortalama birim sayısından daha küçüktür diğer
taraftan çoklu örnekleme planları tek veya çift örnekleme planları uygulamaktan daha
fazla karmaşıktır.

Örnek

Örnek no ni Kabul sayısı (c) Ret sayısı (r)

1 30 0 2
2 30 1 3
3 30 2 3

Partiden 30 birimlik örnek seçilir ve muayene edilir. kusurlu birim sayısı 0 ise parti kabul
edilir, 2 veya daha fazla ise parti ret edilir. karar verilemezse, ikinci örnek alınır. Birinci
ve ikinci örnekteki toplam kusurlu sayısı 1’e eşit veya daha büyükse parti kabul edilir, 3
veya daha büyükse parti ret edilir. toplam kusurlu birim sayısı 2 ise üçüncü örnek seçilir.
Üç örnek için toplam kusurlu birim sayısı 2’ye eşit veya daha küçük ise parti kabul edilir.
toplam kusurlu birim sayısı 3’ e eşit veya daha büyükse parti ret edilir.

Ardışık Örnekleme Planları

Ardışık örnekleme çift örneklemenin genişletilmiş şeklidir ve çoklu örneklemeye benzer.

Ancak ardışık örneklemede muayene edilmesi gereken örnek sayısı, tamamen örnekleme
esnasında belirlenir. Diğer ir deyişle her bir örnekten sonra partinin kabul, ret veya
örneklemeye devam etme kararı verilir. Teorik olarak ardışık örnekleme parti %100
kontrol edilinceye kadar veya sonsuza kadar devam eder. Pratikte ise ardışık örnekleme
planında muayene edilen parça sayısı tekli örneklemede kullanılanın örnek hacminin üç
katı olana dek sürer.
İki tip ardışık örnekleme prosedürü vardır. Birincinde tek tek birimler, ikincisinde ise
örnek grubu alınır. Tek tek birimler için ardışık örneklemede örnek büyüklüğü bir iken
diğerinde birden büyüktür.

Tek birimler için ardışık örnekleme planı aşağıdaki gibidir.

9
 Kusurlu 7
sayısı X1=a1+bn
6
Ret
5

4 Örneklemeye
devam
3 X2=-a2+bn

1
a2 Kabul
0

-1 10 20 30 40
a1
-2 n

Şekil 3. Ardışık Örnekleme Planı

Kümülatif gözlenen kusurlu sayısı grafikte basamak şeklinde gösterilmiştir. Her nokta
için x-ekseni belirli bir zamana kadar muayene için seçilen toplam parça sayısını verir,
y ekseni ise gözlenen toplam kusur sayısını verir. Eğer çizilen noktalar kabul/red sınırları
arasındaysa başka bir örnekle devam edilir. Örnek alma bir nokta (örnek değeri) sınırların
dışına çıkıncaya kadar devam edilir, sınır dışındaki bir nokta ret/kabul kararını verir.
Kabul çizgisinin altında yer alan bir nokta sonucu parti kabul edilirken, ret çizgisinin
üzerindeki nokta ise partinin reddedileceğini gösterir.

Belirlenmiş pα, 1-α, pβ ve β değerleri için kabul ve ret sınırları için kullanılacak
denklemler şöyledir:

Burada
x1=kabul sınır doğrusu
x2=ret sınır doğrusu
n=partiden çekilen ardışık birim
a1=kabul sınır doğrusunun y eksenini kestiği nokta
a2=ret sınır doğrusunun y eksenini kestiği nokta

10
b=kabul ve ret sınır doğrularının eğimi
Formüllerde yer alan parametre değerleri aşağıdaki eşitliklerle bulunur:

Örnek

α=0.05, β=0.10, pα=0.02 ve pβ=0.12 için ardışık örnekleme planını oluşturunuz.

x1=-1.1853+0.0576n
x2=1.5217+0.0576n

11
Örneğin partiden alınan 25. örnek için kabul ve ret sayısı ne olacaktır?

x1=-1.1853+0.0576 (25)=0
x2=1.5217+0.0576 (25)=3

25. örnekte (birimde) partinin kabul edilmesi için hiç kusurlu birim olmaması yani
kusurlu birim sayısının 0 olması, 25. örnekte partinin ret edilmesi için kusurlu birim
sayısının 3 olması gerekir.

12