PRAWA KARDYNALNE 1768 R.

Artykuł I

Królestwo Polskie i Wielkie Księstwo Litewskie ze wszystkimi księstwami, województwami,

ziemiami i powiatami, z których jest złożone i na potym składać się będzie, według praw im
służących, w jedno i nierozdzielne ciało, jak jest spojone, tak być ma na zawsze Rzecząpospolitą
nierozdzielną, wolną i nikomu nie podległą, której władza najwyższa i prawodawcza zamyka się w
sejmie, mającym na czele króla, w składzie z senatu i stanu rycerskiego, który to sejm prawnie
zebrany, sam prawa dla narodu stanowić jest mocen, i tym tylko prawom, które sejm postanowi, naród
posłuszeństwo jest winien; sam tylko sejm podatki na potrzeby publiczne uchwalać, i uchwalomemi
rozrządzać, sejm tylko wojsko ku powszechnej obronie sobie jedynie wierne, i podległe utrzymywać,
ono do posłuszeństwa władzy, którą nad tymże wojskiem ustanowi obowiazywać sejm wojny
wypowiadać, pokój i wszelkie traktaty zawierać, magistratury urządzać i ulepszać, przeciąg tychże
urzędowania oznaczać, osoby do najwyższych magistratur, osoby na posłów wielkich wybierać,
tudzież o sposobie wyboru onych stanowić mocen będzie. Nic przeto w państwach Rzeczypospolitej
za prawo i władzę prawodawczą być nie ma poczytane, co by nie wypływało z wyraźnej woli
Rzeczypospolitej zgromadzonej na sejmach. Władza prawodawcza od władzy wykonawczej będzie
zawsze oddzielną, i dlatego sejmy nic same przez się egzekwować nie mogą, tylko przez magistratury.
Żadna wykonawcza władza nikomu rozkazywać, i do wykonania rozkazów zniewalać, nie będzie
mocna, czego prawa nie rozkazują; nie będzie mogła pozwalać sobie i nikomu tego, czego zakazują
prawa, nie będzie zaniedbywać i zaniedbania dopuszczać w tym, co prawa nakazują wykonywać.

Artykuł II

Własność praw feudorum Rzeczypospolitej nigdy być nadwerężona nie może, i władza zwierzchnia
Rzeczypospolitej nad takowemi feudami wieczyście i nieodmiennie zachowana zostanie

Artykuł III

W tym Królestwie Polskim i Wielkim Księstwie Litewskim wiara święta katolicka rzymska obojga
obrządków, ze wszystkimi prawami Kościołowi Świętemu służącemi, wieczyście panująca będzie, i
tak się w aktach publicznych mianować ma.

Artykuł IV

Przejście od Kościoła rzymskiego katolickiego obu obrządków do jakiegokolwiek innego wyznania

zawsze za występek kryminalny poczytywane będzie. Sąd o tym ma być w trybunale respective
prowincji, ante omnes causas, kara wygnania z państw Rzeczypospolitej; zachowując w całości prawo
o dysydentach podług konstytucji 1775

Artykuł V

Królem polskim i Wielkim Książęciem Litewskim nie kto inny być może, jak szczególnie z
urodzenia lub powołania katolik rzymski, królowa także katoliczka rzymska być powinna, a
gdyby innego była wyznania, tedy pokąd by do wiary świętej katolickiej nie przystąpiła,
koronowana nie będzie.

Artykuł VI

Wielkie Księstwo Litewskie unią z Koroną wieczyście spojone, według warunków swoich
jedno ciało Rzeczypospolitej składające, z tymże ciałem swoim nierozdzielnie zostawać
będzie. Prawa za tym i przywileje, a mianowicie te, z którymi do Rzeczypospolitej prowincje
przystąpiły, i osobom w nich mieszkającym służące, legitime nadane, i dotąd urzędownie
valide nie zadysputowane, w całości dotrzymane im będą. A nadto żeby na przyszły czas z
kancelarii narodowych, nic przeciwnego prawom nie wychodziło, do WW. kanclerzów
Obojga Narodów, pod obowiązkiem i urzędu ich, i przysięgi, pilna baczność należeć będzie.

Artykuł VII

Prawa feudalne Księstwa Kurlandii i Semigalii do Rzeczypospolitej Polskiej i Wielkiego

Księstwa Litewskiego: w roku 1569, oraz też Księstwa Kurlandzkiego i Semigalskiego, circa
pacta subiectionis de A. 1561, et circa Formam Regiminis 1617, bez żadnej na wieczne czasy
odmiany; powiat piltyński przy prawach 1585, et circa Formulam Regiminis de A. 1617, i
konstytucji 1768, wieczyście zachowane będą.

Artykuł VIII

Nie będzie wolno jakiejkolwiek bądź władzy krajowej, a nawet prawodawczej, czyli
publiczne, czyli jakiekolwiek zawierać umowy o cessje krajów i oderwanie ich od ciała
Rzeczypospolitej, a wszelkie takim sposobem oderwane, odstąpione, lub zamienione kraje,
jako należące do ciała Rzeczypospolitej niewzruszenie należeć będą, zrobione zaś takowe
traktaty i umowy, za nie wiążące Rzeczypospolitą, owszem za żadne i nieważne poczytane;
każdy w takowe umowy zdradnie wchodzący pro hoste patriae deklarowany będzie.
Artykuł IX

Wolne obieranie królów podług opisów teraźniejszego sejmu w zupełnej mocy swojej
zostanie.

Artykuł X

Prawa królów w paktach konwentach na teraźniejszym sejmie opisane, tak ze strony narodu
dla króla, jako przez królów dla narodu ściśle zachowane na wieczne czasy być powinny, i
według nich królowie Rzeczypospolitej Polskiej wszystko świątobliwie uskutecznić, a naród
królom posłuszeństwo jest winien. W przypadku, gdyby królowie co z praw kardynalnych
Rzeczypospolitej lub paktów konwentów zaprzysiężonych przestąpili lub złamali, Rada
Nieustająca w takim przypadku zwołać sejm ekstraordynaryjny będzie powinna. Sejmy naród
od posłuszeństwa królowi wolnym ogłosić władzę mieć będą, większością sekretnych głosów,
dwie części przeciwko trzeciej. Uszanowanie i cześć dostojeństwu królewskiemu prawami
Rzeczypospolitej z dawna konstytucją 1609 i późniejszymi warowano, w całości mają być
zachowane.

Artykuł XI

Wszyscy obywatele Rzeczypospolitej stanu szlacheckiego i wszelkiej kondycji, niemniej

także cudzoziemcy, przybylce i jakimkolwiek sposobem w państwach Rzeczypospolitej
znajdujący się mieszkańcy, prawem krajowym dotąd opisanym, i które napotym w
Rzeczypospolitej ustanowione i uchwalone będzie, zarówno sądzeni być mają przez te urzędy
i władze, do których z prawa pospolitego należą. Zarówno doznawać będą tej samej praw
opieki i używać prawa bezpieczeństwa osobistego i własności, jaka w powszechności
każdemu jest dozwolona. Prawo jednak stanu szlacheckiego capacitatis do honorów, godności
i urzędów duchownych i świeckich samej tylko szlachcie krajowej służyć ma; biskupstwa zaś
i ministeria szczególniej sama rodowita krajowa szlachta posiadać będzie. Prawa równości w
stanie szlacheckim zostawać będą nienaruszone, tak, iż tej równości żadne tytuły ćmić ani w
niczym uwłaczać nie będą mogły.
Artykuł XII

Każdy szlachcic, mieszczanin lub cudzoziemiec osiadły i posesje w krajach Rzeczypospolitej

mający, bez poprzedzającej w sądzie konwikcji, imany być nie ma; a prawo: neminem
captivabimus nisi iure victum służyć mu zawsze będzie, wyłączywszy przypadki przestępstwa
prawami ostrzeżone.

Artykuł XII

Całość zwierzchności i własności stanu szlacheckiego i dziedzicom nad dobrami ziemskimi

dziedzicznemi i w nich poddanemi, według praw statutowych nigdy odejmowana ani
zmniejszana nie będzie. Prawo jednak vitae et necis nad poddanym w ręku dziedzica być nie
ma, lecz poddany kryminał popełniający do sądu przyzwoitego oddany i za poprzedzającemi
dowodami i odwodami sądzony być powinien: za zabicie chłopa nie przypadkowe, ale
rozmyślne i dobrowolnie popełnione, za delacją czyjążkolwiek w sądzie przyzwoitym
dowiedzione, kara śmierci nawet na dziedzica rozciągniona będzie.

Artykuł XIV

Libertas sentiendi, i głos wolny na sejmikach szlachcicowi każdemu, i na sejmie

sejmującemu, najuroczyściej zabezpiecza się podług konstytucji 1775, sub titulo objaśnienie
libera vocis et oppressi civis. Pisma publiczne i druki ku wywróceniu religii lub praw
kardynalnych, teraz ustanowionych wolne nie będą.

Artykuł XV
Urzędy wszelkie, dostojeństwa, godności duchowne i świeckie, za przywilejami królewskiemi
chodzące, i łaski królewskie, z prawa królom do szafunku pozwolone, raz nadane będą
spokojnie od każdego dzierżone, nigdy pod żadnym pretekstem ani na powrót odbierane, ani
przez nikogo z nastąpieniem na prawo cudze upraszane być nie mogą, chyba by komu
wyrokiem przyzwoitej jurysdykcji były odjęte.

Artykuł XVI

Prawa kardynalne będą w Rzeczypospolitej na wieki trwającemi, święte, stałe, niewzruszone,

nigdy w niczym dotykane, nadwerężone i obrażone być nie mogą. Żaden sejm, żadna władza,
zgromadzenie ich odmieniać, nadwerężać, przeistaczać, tłumaczyć i objaśnienie nad niemi
przywłaszczać sobie nie będzie mogła, nawet za poprzedzającą jednomyślnością. Każdy
członek sejmowy, obstający przy takowych prawach, całą opiekę praw, rządu, władzy i mocy
krajowej mieć będzie dla siebie. Łamiący zaś lub naruszający w jakimkolwiek artykule lub w
najmniejszej części prawa kardynalne w całym kraju za burzyciela spokojności, za zdrajcę
ojczyzny ogłoszony zostanie, na czyjąkolwiek delacją w sądach sejmowych sądzony,
kryminalnie karany, sławę, życie i majątek tracić będzie. Żadnych glejtów i łaski ani
uwolnienia siebie od kary zyskować nie będzie mógł.

Na ostatek, ius vetandi królowi imci z obowiązku przysięgi i paktów konwentów, co do

utrzymania praw kardynalnych nadaje się; a jeśliby jakiekolwiek nadwerężenie którego
kardynalnego prawa na sejmie nastąpiło, i gdyby w czasie sejmu tego żaden z sejmujących
ani król prawa vetandi nie użył, na ów czas zaraz po sejmie król z Radą zwoła sejm
ekstraordynaryjny przez wydane uniwersały, obwieści obywatelów w kraju o zdarzeniu. A
sejm zwołany zniszczywszy to, co prawu kardynalnemu ubliżało, toż kardynalne prawo w
swe nazad kluby i moc przywróci. Choćby zaś król zwołania sejmu nie chciał, Rada sama
przez się, pod odpowiedzią z osób i przysięgi swojej, dopełnić toż i zwołać sejm obowiązana
zostanie. Na takowym sejmie ekstraordynaryjnym żadna inna materia być wprowadzona nie
może i prawa stanowić w innych okolicznościach nie będzie się godziło.