NAAM:……………………………………………………………….

VOORNAAM:……………………………………………………..
GROEPSNUMMER:…………………………………………….

Werkboek
Lab chemie 1

Biomedische Laboratoriumtechnologie
eerste deeltraject

Lectoren: Niel Van Damme, Stefanie Mot

Semester 1

Departement Gezondheidszorg, Design en Technologie

2021-2022
Lab chemie 1
2

INHOUDSOPGAVE

INHOUDSOPGAVE ...................................................................................................... 2
Lijst van afbeeldingen ................................................................................................ 5
Lijst van tabellen ....................................................................................................... 5
1 Basistechnieken en dunnelaagchromatografie .........................................................24
Inleiding .......................................................................................................24
Principe ........................................................................................................25
1.2.1 Uitvoering dunnelaagchromatografie: theorie ..............................................26
Basistechnieken: maken van oplossingen .........................................................28
1.3.1 Beschrijving van het experiment ................................................................28
1.3.2 Doelstellingen .........................................................................................28
1.3.3 Benodigdheden........................................................................................28
1.3.4 Werkwijze ...............................................................................................28
1.3.5 Resultaten ..............................................................................................29
Identificatie van een pijnstiller in poedervorm ...................................................30
1.4.1 Benodigdheden........................................................................................30
1.4.2 Werkwijze ...............................................................................................30
1.4.3 Resultaten ..............................................................................................31
2 Maken van oplossingen: deel 1 .............................................................................36
Inleiding .......................................................................................................36
Bepaling van concentraties door geleidbaarheidsmetingen ..................................36
2.2.1 Doelstellingen .........................................................................................36
2.2.2 Benodigdheden........................................................................................36
2.2.3 Beschrijving van het experiment ................................................................37
2.2.4 Werkwijze ...............................................................................................37
2.2.5 Resultaten ..............................................................................................37
Bepaling van de zuurconcentratie door pH meting .............................................38
2.3.1 Doelstellingen .........................................................................................38
2.3.2 Benodigdheden........................................................................................38
2.3.3 Beschrijving experiment ...........................................................................38
2.3.4 Werkwijze ...............................................................................................38
2.3.5 Resultaten ..............................................................................................39
3 Maken van oplossingen: deel 2 .............................................................................44
Verdunningen van kaliumpermanganaat ...........................................................45
Lab chemie 1
3

3.1.1 Doelstellingen .........................................................................................45

3.1.2 Benodigdheden........................................................................................45
3.1.3 Beschrijving van het experiment ................................................................45
3.1.4 Werkwijze ...............................................................................................46
3.1.5 Resultaten ..............................................................................................49
4 Bepaling van (a) de samenstelling van een hydraat (b) van een onbekend metaal .......54
Inleiding .......................................................................................................54
4.1.1 Significante cijfers ...................................................................................54
4.1.2 Bewerkingen ...........................................................................................54
4.1.3 Voorbeeld ...............................................................................................54
Analyse van de samenstelling van een hydraat ..................................................55
4.2.1 Inleiding + doelstelling .............................................................................55
4.2.2 Benodigdheden........................................................................................55
4.2.3 Werkwijze ...............................................................................................56
4.2.4 Resultaten ..............................................................................................56
4.3 Bepalen van een onbekend metaal .....................................................................57
4.2.5 Inleiding + doelstelling .............................................................................57
4.2.6 Benodigheden .........................................................................................57
4.2.7 Werkwijze ...............................................................................................57
4.2.8 Resultaten ..............................................................................................58
5 Analyse van citroenzuur .......................................................................................62
Inleiding .......................................................................................................62
Doelstellingen ...............................................................................................62
Beschrijving van het experiment......................................................................62
Benodigdheden .............................................................................................63
Werkwijze.....................................................................................................63
5.5.1 Stellen (standaardiseren) van de NaOH oplossing met oxaalzuur ...................63
5.5.2 Titratie van een citroenzuuroplossing met gekende concentratie ....................64
5.5.3 Bepaling van het citroenzuurgehalte in g/l in een verse citroen en in
geconcentreerd citroensap...................................................................................65
Resultaten ....................................................................................................67
6 Chemische reacties: digitale taak ..........................................................................74
Inleiding .......................................................................................................74
Essentiële schrijfwijze van reacties ..................................................................74
Reactietypes .................................................................................................75
6.3.1 Zuur-basereacties ....................................................................................75
Lab chemie 1
4

6.3.2 Verplaatsingsreacties ...............................................................................75

6.3.3 Neerslagreacties ......................................................................................76
6.3.4 Redoxreacties..........................................................................................76
7 Bronnenlijst ........................................................................................................77
Lab chemie 1
5

Lijst van afbeeldingen

Figuur 1: Principe papier chromatografie .....................................................................25
Figuur 2: Principe dunnelaagchromatografie ................................................................25
Figuur 3: Bepaling van de Rf waarde...........................................................................26
Figuur 4: Opstelling titratie ........................................................................................61

Lijst van tabellen

Tabel 1: Pijnstillers met bijhorende actieve bestanddelen ..............................................30
Lab chemie 1
6

Algemene informatie

I. Regels en voorschriften

Gedragsregels en toegangsregeling tot het laboratoria

Hiervoor wordt verwezen naar de laborichtlijnen.

Richtlijnen m.b.t. afwezigheid en te laat komen

Een afwezigheid is gewettigd (cfr. Examenreglement) wanneer deze:
 Gemeld werd op het studentensecretariaat op de eerste dag van de
afwezigheid via telefoon (02/472 52 00) of mail (student.jette@ehb.be).
 Gestaafd werd door een attest (overlijdensbericht, attest afgeleverd door een
vertegenwoordiger van het openbaar gezag, openbaar vervoer of gelijkaardig
bv MIVB), afgeleverd op het studentensecretariaat (receptioniste) op de
werkdag volgend op de laatste dag van de afwezigheid. Bij afwezigheid door
overmacht moet een student zelf zoveel mogelijk bewijsstukken (bv. NMBS,
politie,…) aanleveren.
 of gestaafd werd door een medisch attest afgeleverd binnen de 3
schooldagen na het beëindigen van de ziekte, tegen ontvangstbewijs,
afgegeven, gemaild of gefaxt naar het studentensecretariaat (receptioniste).
Na deze termijn worden deze medische attesten niet meer aanvaard en
wordt de student als ongewettigd afwezig beschouwd.
Ingeval van afwezigheid in practica dien je ook de betrokken docent via mail voor
9u te informeren.

Bij gewettigde afwezigheid’ voor één practicum of meerdere (practica) (per

opleidingsonderdeel) neemt de student contact op met de lector. Indien het
maximum aantal aanvaardbare afwezigheden (= twee) niet werd overschreden,
wordt er in overleg een oplossing gezocht om de gewettigde afwezigheden in te
halen.

Bij ongewettigde afwezigheid*, of indien het maximum aantal aanvaardbare

gewettigde afwezigheden overschreden is, of de lector niet gecontacteerd werd
m.b.t. de afwezigheid, of... geeft de student blijk van onvoldoende engagement om
het leerproces in eigen handen te nemen en zijn/haar leerkansen niet te benutten.

De student zal hierdoor een cijfer < 8/20 krijgen op ‘attitude’ en niet kunnen slagen
voor het respectievelijke olod (cfr leerresultaat 8: zelfreflectie, bereidheid tot
professionalisering).

De student wordt geadviseerd om zich uit te schrijven.

Lab chemie 1
7

* Voorbeelden van ongewettigde afwezigheden:

- rijexamen, afhalen rijbewijs, afspraak met dokter, tandarts, sociale dienst, ….;

Te laat komen

Studenten kunnen uitzonderlijk tot maximaal 15 minuten na aanvang van de

les/het werkcollege/ het practicum het respectievelijke leslokaal/labo betreden en
aansluiten.

Na dit ‘academisch’ kwartiertje zal de student ingeval van HC of WC wachten tot de

pauze. Ingeval van practicum zal de student zijn ‘te laat’ komen, motiveren aan de
docent. Ingeval van ‘overmacht’ (bvb onaangekondigde treinstaking, zwaar
verkeersongeval, …) kan dit eenmalig ‘te laat’ komen, getolereerd worden. De
student kan aansluiten indien dit voor het practicum nog mogelijk is en pas na
akkoord van de docent.

Bij herhaling (vanaf min 2x te laat komen) geeft de student blijk van onvoldoende
professionele attitude en engagement om het leerproces in eigen handen te nemen
en zijn/haar leerkansen niet te benutten.

De student zal hierdoor een cijfer < 8/20 krijgen op ‘attitude’ en niet kunnen slagen
voor het respectievelijke olod (cfr leerresultaat 8: zelfreflectie, bereidheid tot
professionalisering). De student wordt geadviseerd om zich uit te schrijven.

Netheid
ORDE en NETHEID in het labo is zéér belangrijk. Dit niet alleen voor je eigen
veiligheid en die van je medestudenten, maar ook voor het welslagen van je
proeven. Ook later in het werkveld, de officina of de industrie, wordt er veel belang
gehecht aan netjes en hygiënisch werken. De proeven goed plannen en
geconcentreerd werken, dragen bij tot een goed resultaat.
Tijdens elk practicum zijn telkens een aantal studenten verantwoordelijk voor de
opkuis in het labo. De lijst van wie wanneer verantwoordelijk is kunnen jullie
terugvinden op Canvas. De verantwoordelijken kijken op het einde van het
practicum na of alle glaswerk proper in de kast staat, of de balansen proper zijn, of
gebruikte toestellen uitgezet zijn,… Dit zal gebeuren a.d.h.v. een checklist (zie
hieronder) en zal deel uitmaken van het onderdeel attitude. Als iedereen zich aan
deze afspraken houdt, worden de labo’s nog aangenamer.

→ checklist voor labo 1, 2 en 3

Zorg ervoor dat de labotafels en de gootstenen proper zijn.
Zorg ervoor dat de balanskamers proper zijn.
Zorg ervoor dat de zuurkasten netjes zijn.
Lab chemie 1
8

Zet de gebruikte recipiënten terug op hun plaats. Zorg ervoor dat ze goed
gesloten zijn. Plaats niet zomaar het deksel erop.
Plaats de flesjes labwash, demi-water en ethanol op de tabletten boven de
gootstenen. Vul indien nodig de lege flesjes bij.
Bij gebruik van de micropipetten, controleer of de sets volledig zijn. Zet ze op
hun plaats.
Was het glasmateriaal af en verwijder indien nodig de labels. Zet het
materiaal op hun plaats.
Spoel de glazen pipetten. De richtlijnen voor het spoelen staan beschreven in
‘SOP-Ins-10-spoelen en reinigen pipetten en buretten’. Plaats de gespoelde
pipetten aan de vensterbak op een handdoekpapier. Plaats de pipetten van de
vorige groep terug in de kast
Indien een verpakking (standaard, reagens, falcontubes, handschoenen,…)
leeg is, verwittig de docent.
Indien oplossingen moeten bijgehouden worden, breng ze over in glazen
flessen en zorg ervoor dat deze correct gelabeld zijn (label bevat: naam
student, jaar, welk practicum, naam van de stof, de concentratie, datum van
bereiding, datum bijhouden tot en eventueel specifieke gevaren verbonden
aan het product).
Spoel de pipetten. De richtlijnen voor het spoelen staan beschreven in ‘SOP-
Ins-10-spoelen en reinigen pipetten en buretten’.
Zet de gebruikte toestellen af.
Plaats de stoelen tegen de labotafels.
Zorg ervoor dat de zuurkasten leeg en netjes zijn. Enkel 2 blauwe bakjes met
werkoplossingen mogen er nog staan.
Chemisch afval in daartoe voorziene afval categorieën- en bidons afgevoerd

Labelen
Indien oplossingen moeten bijgehouden worden, moeten ze overgebracht worden in
glazen flessen. Zorg ervoor dat deze steeds correct gelabeld zijn. Een label bevat:
naam student, jaar, welk practicum, naam van de stof, de concentratie, datum van
bereiding, datum bijhouden tot en eventueel specifieke gevaren verbonden aan het
product.

II. Organisatie, voorbereiding en evaluatie

De dagen en het uur waarop de praktijkoefeningen doorgaan vind je in je

lessenroosters. Er wordt van deze regeling niet afgeweken.

Zoals alle practica is het bijwonen van de praktijkoefeningen verplicht. Elke

afwezigheid moet aan de hand van een doktersattest of een ander bewijsstuk
kunnen gewettigd worden. Verder gelden alle richtlijnen, vermeld in de bundel
“Laborichtlijnen EhB - campus Jette,”.
Lab chemie 1
9

Als student ben je door de hogeschool verzekerd voor lichamelijke schade,

opgelopen tijdens een praktijkoefening, maar niet voor materiële schade. Ook voor
materiële schade per ongeluk toegebracht aan derden ben je niet verzekerd.
Dergelijke schade wordt eventueel gedekt door je familiale verzekering.

Benodigheden

Voor het practicum ‘Algemene chemie’ zijn volgende benodigdheden nodig:

- Pipetteerballon
- Veiligheidsbril
- Spatel
- Alcoholstift
- Aansteker
- Werkboek: ingebonden met plastic ringen en recto-verso afgedrukt
- Schrijfgerief
- Katoenen handdoek
- Naambadge

Tijdens de practica kan er gecontroleerd worden of je al je materiaal bij hebt.

Indien niet, zal dit in vermindering worden gebracht onder attitude.

Werkboek

Het werkboek breng je mee naar elk practicum en is zowel een syllabus als een
laboschrift. Hierin noteer je (in inkt!) steeds je voorbereiding, de uitleg of tips die
door de lectoren tijdens de practica gegeven worden en je waarnemingen tijdens de
experimenten. De resultaten worden achteraf via het verbeterde template in het
werkboek gekleefd.

De controle van de laboschriften gebeurt steekproefgewijs, het werkboek kan dus

elk practicum willekeurig nagekeken worden. Verbeteringen dienen steeds tegen
het volgende practicum aangevuld te worden in een andere kleur (geen rood).

Druk dit werkboek recto-verso af en bindt het in met plastic ringetjes.

Voorbereiding
De noodzaak om voorbereid naar het practicum te komen kan niet voldoende
benadrukt worden. Deze handleiding mag zeker niet beschouwd worden als een
kookboek, waarvan de instructies op het ogenblik van het experiment regel voor
regel gelezen en uitgevoerd worden.
Lab chemie 1
10

Om te vermijden dat de praktijkoefeningen herleid worden tot het blindelings

volgen van instructies - zonder ze te begrijpen - is het noodzakelijk om vooraf de
nodige informatie te verzamelen over het hoe en het waarom van de
opeenvolgende stappen van het experiment.

Overloop de verschillende stappen op voorhand en denk na over elke stap. Indien

er onduidelijkheden zijn, kunnen gerichte vragen gesteld worden aan het begin van
het labo. Om je te helpen bij de voorbereiding zullen er vragen gesteld worden op
Canvas.

Leerresultaten – Gedragsindicatoren - Doelen

Het opleidingsonderdeel algemene chemie practicum draagt bij tot volgende

leerresultaten/gedragsindicatoren:

LO1: Wetenschappelijke kennis

De PBA BMLT integreert zijn kennis van en inzicht in de basis-, de farmaceutische
en de biomedische wetenschappen in zijn professioneel handelen.
GI 1.1:
Kennis/inzicht integreren in handelen: niv 2: integreert kennis/inzicht in
basiswetenschappen onder begeleiding
Kennis/inzicht integreren in handelen: niv 3: integreert kennis/inzicht in
basiswetenschappen op zelfstandige wijze

LO2: Planning en organisatie labowerk

De PBA BMLT plant zelfstandig zijn laboratoriumwerkzaamheden en organiseert zijn
analyses en experimenten systematisch en efficiënt binnen een afgesproken
tijdsbestek.
GI 2.1:
Labowerkzaamheden plannen: niv 1: Inventariseert en beschrijft de verschillende
stappen van een voorgeschreven werkwijze en geeft vervolgens een logische
volgorde aan
GI 2.2:
Labowerkzaamheden uitvoeren volgens planning en afgesproken tijdsbestek: niv
1+2: Voert de werkwijzen uit onder begeleiding en binnen de voorziene tijd (binnen
beperkte tijdsdruk). Stuurt bij waar nodig.
Lab chemie 1
11

LO3: Uitvoering biomedische werkzaamheden

De PBA BMLT voert autonoom/individueel, nauwkeurig, kritisch en betrouwbaar
biomedische werkzaamheden uit op een onderbouwde manier. Hij stelt problemen
vast, signaleert ze en draagt bij tot een aanvaardbare oplossing.
GI 3.1:
Werkzaamheden autonoom/individueel nauwkeurig uitvoeren: niv1+ 2: Voert de
biomedische werkzaamheden nauwkeurig uit onder begeleiding, met kennis en
inzicht in theoretische onderbouw
GI 3.2:
Werkzaamheden autonoom uitvoeren: niv 1: Neemt initiatief bij het uitvoeren van
de eigen laboratoriumwerkzaamheden
GI 3.3:
Werkzaamheden kritisch en betrouwbaar uitvoeren: niv 1: Begrijpt het belang van
de verschillende stappen van de werkwijze met inzicht in zijn handelen
GI 3.4:
Problemen signaleren en oplossen: niv 1: Duidt eenvoudige problemen aan eigen
aan de techniek; Herkent problemen op basis van onrealistische data en signaleert
dit op gepaste wijze

LO4: Methoden en technologieën

De PBA BMLT hanteert de gepaste methoden en technologieën van het biomedische
werkveld in wisselende contexten. Hij gaat de beperkingen en mogelijkheden
hiervan na.
GI 4.1:
Gepaste methoden en technologieën kiezen niv 1: Heeft kennis en inzicht in de
principes van eenvoudige vooropgestelde methoden en technologieën
GI 4.2:
Gepaste methoden en technologieën hanteren: niv 1+2: Hanteert de gepaste
methoden en technologieën onder begeleiding in een welomschreven context

LO5: Kwaliteitszorgsysteem
De PBA BMLT werkt actief mee binnen een georganiseerd kwaliteitszorgsysteem in
een laboratorium.
Lab chemie 1
12

GI 5.2:
Controles, kalibraties en validaties uitvoeren: niv 1: Heeft kennis van controles,
kalibraties en validaties
Controles, kalibraties en validaties uitvoeren: niv 2: Voert volgens instructies en
onder begeleiding controles en/of kalibraties uit

LO6: Milieu en Veiligheid

De PBA BMLT werkt veilig en milieubewust volgens de wettelijke reglementeringen
binnen een laboratoriumcontext.
GI 6.1:
Veilig werken: niv 1: Heeft kennis van laboratoriumveiligheidsvoorschriften
Veilig werken: niv 2: Handelt onder begeleiding volgens de veiligheidsvoorschriften
Veilig werken: niv 3: Handelt zelfstandig volgens de veiligheidsvoorschriften
GI 6.2:
Milieubewust werken: niv 1: Heeft kennis van reglementering voor afvalverwerking
Milieubewust werken: niv 2: Verwijdert onder begeleiding afval volgens de
reglementering
Milieubewust werken: niv 3: Verwijdert zelfstandig afval volgens de reglementering

LO7: Deontologie en maatschappelijke verantwoordelijkheid

De PBA BMLT past de internationale deontologische principes van het biomedisch
werkveld toe, heeft besef van de maatschappelijke verantwoordelijkheid en van
duurzame ontwikkeling die samenhangt met de beroepspraktijk en hanteert een
correcte beroepshouding.
GI 7.2:
Correcte beroepshouding hanteren: niv 1+2: hanteert een correcte beroepshouding
(eerlijkheid, discipline, orde, gedrevenheid) onder begeleiding
Correcte beroepshouding hanteren: niv 3: hanteert een correcte beroepshouding
(eerlijkheid, discipline, orde, gedrevenheid) op zelfstandige wijze

LO9: Teamwerk en communicatie

De PBA BMLT werkt constructief, respectvol en teamgericht samen binnen een
multiculturele, intra- en interprofessionele context. Hij communiceert adequaat en
doelgroepgericht.
Lab chemie 1
13

GI 9.1:
Teamgericht werken: niv 1: Neemt verantwoordelijkheid op voor de eigen uit te
voeren taken, houdt zich aan opgelegde afspraken
Teamgericht werken: niv 2: Neemt verantwoordelijkheid op voor de eigen uit te
voeren taken binnen een groep van gelijken, houdt zich aan gemaakte afspraken
binnen een groep van gelijken of binnen een multidisciplinair team
GI 9.2:
Adequaat en doelgroepgericht communiceren: niv 1 +2: Communiceert respectvol,
assertief, constructief met gelijken

GI 9.3:
In multiculturele context: niv 1 +2: luistert naar mening, visie van de ander, bouwt
in interculturele situaties een werkrelatie op met medestudenten (onder
begeleiding) (culturele ontvankelijkheid en relationele, communicatieve
competentie)

LO10: Rapportering
De PBA BMLT rapporteert helder en correct over de experimentele data en
analyseresultaten, gebruik makend van de gepaste biomedische vakterminologie.
GI 10.1:
Schriftelijk rapporteren gebruik makend van de gepaste biomedische
vakterminologie: niv 1: Rapporteert over een uitgevoerd experiment volgens een
aangereikt sjabloon
GI 10.2:
Mondeling rapporteren en presenteren gebruik makend van de gepaste biomedische
vakterminologie: niv 1: Rapporteert mondeling face-to-face op een duidelijke en
transparante manier

LO12: Dataverwerking
De PBA BMLT verwerkt en interpreteert verkregen data op een statistisch correcte
manier en maakt een inschatting van hun betrouwbaarheid en biomedische
relevantie.
GI 12.1:
Verkregen data correct verwerken: niv 1: Geeft de verkregen data correct weer en
gebruikt hierbij de gepaste ICT-hulpmiddelen (o.a. word, excel)
Lab chemie 1
14

GI 12.2:
Verkregen data statistisch verwerken: niv 1: Verwerkt verkregen data volgens
eenvoudige voorgeschreven statistische methode
GI 12.3:
Resultaten kritisch interpreteren: niv 1: Herkent afwijkende data en/of resultaten

OO-doelen

Kennis / inzicht
De student
 kent en beheerst de basislabovaardigheden in (algemene) chemie
 kent de basisprincipes van courante biomedische laboratoriumtechnieken
(titratie, DLC, UV-VIS spectrofotometer, …)
 kent de veiligheidsvoorschriften
 kent de afvalregels
 kent de verschillende chemische reactietypes
 kan de verschillende chemische reactietypes op basis van experimenten
bepalen en kan de hierbij horende reactievergelijkingen schrijven
 kan de invloedsfactoren op de reactiesnelheid onderzoeken
 kan berekeningen uitvoeren die courant vereist zijn in het labo
 kan concentraties van onbekende oplossingen bepalen d.m.v. een titratie
 kan de bekomen resultaten interpreteren

Vaardigheden

De student
 kiest de juiste pipet voor het juiste volume
 kiest het juiste glaswerk
 kan op een correcte manier pipetteren
 kan op een correcte manier afwegen op een bovenweger en op een
analytische balans
 kan op een correcte manier verdunnen
 kan een geleidsbaarheidsmeting uitvoeren
 kan een oplossing stellen, een titratie uitvoeren
 signaleert problemen en draagt bij tot een oplossing
 kan de bekomen meetwaarden overzichtelijk rapporteren, met de gepaste
ICT-middelen en verwerkt indien nodig met eenvoudige statitische methode
Lab chemie 1
15

Attitude

De student
 past de veiligheidsvoorschriften toe (werkt veilig)
 past de afvalregels toe (werkt milieubewust)
 hanteert een correcte beroepshouding (handelt eerlijk, ordelijk en
gedisciplineerd onder begeleiding)
 werkt autonoom, nauwkeurig, kritisch en betrouwbaar, neemt initiatief
 draagt zorg voor het labomateriaal
 bereidt labowerk zorgvuldig voor
 maakt een goede werkplanning, respecteert de timing en gebruikt zijn/haar
tijd efficiënt

Evaluatie

Volgende aspecten worden geëvalueerd (zie ECTS):

Schriftelijke evaluatie: kennis van bv. analysemethoden, inzicht in de leerstof,

regels van ‘Good Laboratory Practice’, … incl. cesuur; gewicht: 30%. Breekpunt:
Een score kleiner dan 14/20 op het onderdeel chemische basisberekeningen* leidt
automatisch tot een niet-delibereerbaar cijfer (max 8/20) voor het onderdeel
kennistoets

Observatie = vaardigheden (er worden breek- of bonuspunten gekoppeld aan een

correcte beroepshouding in het labo (zie scoringsformulier). Indien een breekpunt
meer dan 3x niet werd nageleefd leidt dit automatisch tot een niet-delibereerbaar
cijfer (max 8/20) voor het onderdeel observatie): kunnen, handigheid, precisie,
organisatie, timing, efficiëntie, discipline, netheid, samenwerking, initiatief,
leerbereidheid, sociale omgang, verantwoordelijkheid, zelfstandigheid op basis van
observatie; gewicht: 20% (cfr. scoringsformulier)

Vaardigheidsproef: 20% (cfr. scoringsformulier)

Paper en rapport (15% templates en 15% werkboek): gewicht: 30% (cfr.

scoringsformulier)

OPGELET: Wanneer voor één van de evaluaties (schriftelijke evaluatie,

observatie, templates en werkboek, vaardigheidsproef) een punt < 9/20
wordt bekomen, dan geldt max 9/20 voor het hele OLOD.
Lab chemie 1
16

III. Ongevallen
Om ongevallen zoveel mogelijk te voorkomen, moet je de veiligheidsvoorschriften
die op de vorige bladzijden beschreven zijn, in acht nemen. In het geval dat er toch
een ongeval gebeurt moet je
 onmiddellijk het begeleidend personeel verwittigen,
 reageren zoals verder beschreven is.

Maatregelen bij een brand

Een brand in een bekerglas of een kolf wordt geblust door de recipiënt af te dekken
met een natte doek.
Bij het gebruik van een bunsenbrander kan eventueel iemands kleding in brand
raken. Brandende kleding wordt geblust door de betrokkene te omwikkelen met een
branddeken of natte labojassen. Lopen wakkert de vlammen aan.
Bij een grotere brand wordt gebruik gemaakt van één van de blusapparaten die
zich in de labozalen bevinden. Lees de gebruiksaanwijzing ervan tijdens de eerste
zitting. Spuit nooit in iemand zijn gezicht!
De verzorging van brandwonden

De brandwonde onmiddellijk en gedurende lange tijd (minstens 15 minuten) met

water spoelen. De verdere verzorging gebeurt door de assistent.

De verzorging van de huid, de ogen of de mond, aangetast door een bijtend

product

De aangetaste plek onmiddellijk en langdurig met water spoelen.

Voor het spoelen van de ogen is er een oogdouche in elk labo. De oogleden moeten
opengehouden worden.

Wie een corrosief product in de mond gekregen heeft moet de mond verschillende
keren spoelen met water en dit terug uitspuwen.
De verzorging na aantasting door gassen

Het slachtoffer onmiddellijk in de frisse lucht brengen.

Indien ernstig, moet een dokter geraadpleegd worden.

De verzorging van snijwonden

De wonde wassen met stromend water. De wonde toe drukken om de bloeding te

stelpen.

Een verpleegkundige kan een verdere verzorging toedienen.

Lab chemie 1
17

Basistechnieken
Tijdens de practica kan ook de checklist voor glaswerk (wegen, pipetteren,
titreren) gebruikt worden.

I. Wegen
Er worden elektronische balansen van het type bovenweger gebruikt. Ze wegen
nauwkeurig tot op 10 mg.

Als je de balans aanzet, moet je even wachten tot de weegresultaten

reproduceerbaar zijn. Het aflezen mag pas gebeuren als de getalwaarde niet meer
verandert. Afhankelijk van het type balans is dit te zien aan het oplichten van het
getal of aan het verschijnen van de letter g achter het getal.
De balans kan op nul gezet worden door een lichte druk op de tarraknop (T). Als
een weegschuitje of een beker gebruikt wordt om een hoeveelheid product te
wegen, wordt de balans op nul gezet met het lege weegschuitje of de lege beker op
de schaal. Nadat een hoeveelheid product in het weegschuitje of de beker gebracht
is, kan de massa ervan dan rechtstreeks afgelezen worden.

Als er verschillende wegingen moeten gebeuren in een zelfde experiment, moet je

steeds dezelfde balans gebruiken. Op die manier kunnen weegfouten die eigen zijn
aan de balans zoveel mogelijk vermeden worden.
Houd de balansen proper! Als je een product morst op de balans of op de
balansentafel, moet het onmiddellijk opgekuist worden.

II. Afmeten van volumes

II.1 Maatglaswerk, verdeelapparaten en micropipetten

Maatglaswerk dient om vloeistofvolumes nauwkeurig af te meten. In het labo wordt
er gebruik gemaakt van een maatglas (100 mL), een gegradueerde pipet (10 mL),
een volumetrische pipet (10 mL), een buret (50 mL) en een maatkolf (100 mL).

De keuze van het maatglaswerk wordt bepaald door het volume en de vereiste
nauwkeurigheid. De nauwkeurigheid wordt aangegeven door de Din-norm. Het
maatglaswerk dat je zal gebruiken, heeft meestal een Din-norm B. Dat betekent
dat er tot op 0,1 mL (één cijfer na de komma) nauwkeurig kan gemeten worden.
Maatglaswerk met de Din-norm A meet tot op 0,10 mL (twee cijfers na de komma)
nauwkeurig.
Lab chemie 1
18

 Het maatglas heeft de kleinste nauwkeurigheid. Het wordt gebruikt om volumes

tot 100 mL af te meten met een nauwkeurigheid van hoogstens 1 mL.
 De gegradueerde pipet meet tot op 0,1 mL nauwkeurig en wordt gebruikt om
volumes tot 10,0 mL af te meten.
 De volumetrische pipet heeft slechts één enkele maatstreep. Ze dient om een
volume van exact 10,0 mL af te meten en over te brengen.
 De buret meet tot op 0,1 mL nauwkeurig en dient om volumes tot 50,0 mL af te
meten. De buret wordt hoofdzakelijk gebruikt bij titraties.
 De maatkolf heeft slechts één maatstreep. Ze wordt meestal gebruikt om
oplossingen aan te lengen tot een eindvolume van 100,0 mL.
Voor het nauwkeurig afmeten van volumes van oplossingen wordt uitsluitend
gebruik gemaakt van de volumetrische pipet, de buret en de maatkolf. Voor
het minder nauwkeurig afmeten van volumes wordt de gegradueerde pipet of
het maatglas gebruikt.

Bij het aflezen van een volume vloeistof in een pipet, een buret of een maatkolf
moet steeds de onderkant van de vloeistofmeniscus worden bekeken.

Als iedereen een zelfde klein volume van een vloeistof moet afmeten, zal een
verdeelapparaat gebruikt worden. Dit toestel bevindt zich op de fles met de
vloeistof in kwestie. Het af te meten volume is nauwkeurig tot op 0,1 mL.
Voor het afmeten van heel kleine volumes worden er micropipetten gebruikt. De
gebruikte micropipetten zijn nauwkeurig tot op 0,01 mL.

II.2 De volumetrische pipet

Om nauwkeurig 10,0 mL af te meten met een volumetrische pipet, b.v. bij een
titratie, ga je als volgt te werk.
 Voor het gebruik wordt de pipet zorgvuldig gespoeld met gedesioniseerd water
en vervolgens twee maal met ongeveer 5 mL van de oplossing die met de pipet
moet afgemeten worden.
 Voor het vullen van de pipet wordt uitsluitend een pipetvuller gebruikt. Zuig de
vloeistof nooit op met de mond!
 Vul de pipet tot een vijftal centimeter boven de maatstreep, druk daarna de
pipetpunt zachtjes op de bodem terwijl de pipetvuller wordt verwijderd en sluit
de pipet af met de wijsvinger.
 Neem de pipet uit de oplossing en maak de buitenkant van de pipet droog met
absorberend papier. Breng daarna de pipetpunt tegen de binnenwand van de
recipiënt met de oplossing en laat, door de wijsvinger even op te lichten, het
Lab chemie 1
19

vloeistofniveau zakken tot de onderkant van de vloeistofmeniscus de maatstreep

raakt.
 Laat de pipet leeglopen in een erlenmeyer met de pipetpunt tegen de
binnenwand. Houd de pipet verticaal en de erlenmeyer schuin zodat de hoek
tussen de wand van de erlenmeyer en de pipet ongeveer 45 graden bedraagt.
Nadat het uitstromen gestopt is, wordt de punt van de pipet nog minstens 10
seconden tegen de wand gehouden. Het kleine volume vloeistof dat in de
pipetpunt achterblijft, mag niet in de erlenmeyer geblazen of gespoeld worden.

II.3 De buret
De buret wordt gebruikt om een willekeurig volume vloeistof tot 50,0 mL
nauwkeurig af te meten.

 Voor het gebruik wordt de buret zorgvuldig gespoeld met gedesioniseerd water
en vervolgens twee maal met ongeveer 10 mL van de oplossing die in de buret
moet komen.
 Het vullen van de buret gebeurt met een hevel of met een verdeelapparaat,
rechtstreeks uit de voorraadfles.
 Nadat de buret gevuld is, moet de lucht in het verdunde uiteinde onder de kraan
verwijderd worden. Dit gebeurt door de kraan even helemaal open te draaien.
Deze bewerking is uiteraard overbodig als de buret wordt bijgevuld.
 De buret wordt met een buretklem aan een statief vastgemaakt.
 De beginstand van het vloeistofniveau in de buret moet niet noodzakelijk 0,0
zijn. Het afgemeten volume is het verschil tussen de eindstand en de
beginstand.

III. Maken van oplossingen

Bij het oplossen van een vaste stof in water of bij het mengen van een vloeistof
met water kan de oplossing afkoelen of opwarmen. Bij het maken van een
oplossing met een welbepaalde concentratie moet er met de temperatuur rekening
worden gehouden. Het maatglaswerk is enkel nauwkeurig bij een temperatuur van
20 °C. Als een oplossing warmer of kouder is dan 20 °C, moet ze eerst op die
temperatuur gebracht worden vooraleer aan te lengen tot aan de maatstreep.

Het eindvolume van de oplossingen die je moet maken bedraagt meestal 100,0 mL.
Om oplossingen te maken met een bepaalde concentratie zijn er twee werkwijzen
mogelijk.
Lab chemie 1
20

 Vertrekkende van een hoeveelheid zuivere vaste stof of vloeistof

De stof wordt eerst nauwkeurig afgewogen in een weegschuitje als het gaat om
kleine hoeveelheden of in een bekerglas als het gaat om grotere hoeveelheden. Het
product wordt daarna met een trechter kwantitatief overgebracht in de maatkolf
van 100 mL.
Als een bekerglas gebruikt wordt voor het afwegen van grotere hoeveelheden
product, wordt het product eerst opgelost in het bekerglas. De oplossing wordt door
de trechter in de maatkolf gegoten. Daarna wordt de beker nog een paar keer
nagespoeld met kleine hoeveelheden water.
Als een poedervormige vaste stof wordt afgewogen in een weegschuitje, wordt ze
eerst in het weegschuitje met een weinig gedesioniseerd water bevochtigd. Dit is
nodig om verlies van product door wegwaaien bij het overgieten te voorkomen. De
suspensie wordt vervolgens door de trechter in de maatkolf gegoten. De
achterblijvende kristallen in het weegschuitje en de trechter worden met water uit
de spuitbus doorgespoeld. Daarna wordt het weegschuitje nog een paar keer
nagespoeld.
Als het product dat wordt afgewogen in een weegschuitje bij het bevochtigen
samenklit en versteent, moet het eerst worden opgelost in een beker.
Als al het product in de maatkolf overgebracht is, wordt ook de buitenkant van de
trechtersteel nagespoeld. Zorg er bij het spoelen voor dat de maatkolf slechtst voor
de helft gevuld wordt.
Vooraleer de oplossing verder aan te vullen tot aan de maatstreep moet je zeker
zijn dat al de kristallen opgelost zijn. Dit proces kan versneld worden door de
maatkolf te schudden. Controleer of de kristallen opgelost zijn door de kolf tegen
het licht te houden.
Nadat de oplossing aangelengd is tot aan de maatstreep, wordt ze homogeen
gemaakt. De maatkolf wordt eerst afgesloten met een passende stop en daarna
wordt ze een vijftal keren volledig omgekeerd.

 Vertrekkende van een meer geconcentreerde oplossing

Om een oplossing te verdunnen tot een volume van 100,0 mL wordt een
welbepaald volume van de geconcentreerde oplossing afgemeten en kwantitatief
overgebracht in de maatkolf. Daarna wordt de oplossing aangelengd tot aan de
maatstreep en homogeen gemaakt.
Het kan ook gebeuren dat een oplossing moet worden verdund tot een ander
eindvolume. In dit geval wordt een nauwkeurig afgemeten volume van de
geconcentreerde oplossing kwantitatief overgebracht in een droge beker.
Vervolgens wordt met een buret de nodige hoeveelheid water toegevoegd.
Tenslotte wordt de oplossing homogeen gemaakt.
Lab chemie 1
21

IV. Titreren
Een titratie heeft tot doel de hoeveelheid (aantal mol) van een stof of de
concentratie (molariteit) van een oplossing experimenteel te bepalen.

Het principe van de titratietechniek is als volgt. Veronderstel een oplossing van
stof A met onbekende concentratie. Stof A reageert met stof B volgens:
aA + bB  producten

Aan een gekend volume van de oplossing A ( VA ) wordt een oplossing van B met
gekende concentratie toegedruppeld tot juist alle A weggereageerd is. Op dit
ogenblik zijn er equivalente hoeveelheden van A en B gemengd, het
equivalentiepunt van de titratie is bereikt. Het toegevoegde volume van de
oplossing B (VB) wordt nauwkeurig gemeten.

In het equivalentiepunt gelden de volgende vergelijkingen:

aantal mol A gereageerd a

=
aantal mol B gereageerd b

1 1
x aantal mol A gereageerd = x aantal mol B gereageerd
a b

1 1
 C A  VA   CB  VB
a b

CA en CB zijn de molariteiten van de twee oplossingen (mol/L).

Er zijn verschillende methoden om het equivalentiepunt van een titratie te bepalen.

Dikwijls gebeurt dat door een kleurverandering die zich juist in het equivalentiepunt
voordoet. Informatie daarover is te vinden bij de beschrijving van de experimenten
waarin titraties voorkomen.
Bij alle titraties wordt in grote lijnen dezelfde werkwijze gebruikt.

1. Als de oplossing die getitreerd moet worden zich in een proefbuis bevindt,
moet ze eerst kwantitatief overgebracht worden in de maatkolf.
 Spoel een trechter met gedesioniseerd water en plaats hem met de
steel in de maatkolf. Giet de oplossing uit de proefbuis in de trechter
en spuit, boven de trechter, de omgekeerde proefbuis bij de opening
aan de buitenzijde af met gedesioniseerd water. Breng de opening van
de proefbuis even in contact met de trechter.
 Spoel de proefbuis drie keer met gedesioniseerd water. Giet het
spoelwater door de trechter in de maatkolf.
Lab chemie 1
22

 Vervolgens worden de trechter en de trechtersteel afgespoten met

gedesioniseerd water. Ook dit spoelwater moet in de maatkolf worden
opgevangen.
2. De oplossing in de maatkolf wordt aangelengd en homogeen gemaakt (deel
2, III).
3. 10,0 mL van de oplossing wordt met een volumetrische pipet overgebracht in
een erlenmeyer (deel 2, II.2).
4. De binnenwand van de erlenmeyer wordt afgespoten met gedesioniseerd
water. Dit is nodig omdat de oplossing van de te titreren stof die eventueel
tegen de wand blijft hangen, niet in contact komt met de vloeistof die tijdens
het titreren wordt toegedruppeld. Het volume toegevoegd water is
onbelangrijk, aangezien het aantal mol opgeloste stof niet verandert bij het
toevoegen van water.
5. In sommige gevallen moeten er bepaalde stoffen, b.v. een zuur, worden
toegevoegd. Eventueel moet de oplossing op een geschikte temperatuur
gebracht worden. Als er een indicator nodig is voor de bepaling van het
equivalentiepunt wordt die eveneens toegevoegd.
6. De buret wordt gevuld met de oplossing waarmee er getitreerd wordt (deel
2, II.3).
7. De eerste titratie gebeurt traag: de oplossing uit de buret wordt druppel na
druppel toegevoegd tot het equivalentiepunt bereikt is. Bij een tweede of
derde titratie wordt er eerst een volume, dat iets kleiner is dan het
equivalent volume, snel toegevoegd en daarna wordt de rest druppel voor
druppel toegevoegd.
Het mengsel in de erlenmeyer wordt tijdens de titratie voortdurend geschud.
Vergeet niet de stand van het vloeistofniveau in de buret af te lezen vóór de
titratie (deze stand moet niet noodzakelijk 0,0 zijn) en bij het bereiken van
het equivalentiepunt. Met een blad papier achter te buret kan de rand van de
meniscus heel duidelijk worden waargenomen.
8. De titratie wordt zo dikwijls uitgevoerd tot er drie resultaten verkregen zijn,
die niet meer dan 0,2 mL van elkaar afwijken.

V. Verwarmen van vloeistoffen

Het opwarmen van vloeistoffen is een onderdeel van de werkwijze in veel
experimenten. Opwarmen dient hoofdzakelijk om een chemische reactie te initiëren
en/of te onderhouden, om het oplossen in de hand te werken en om componenten
van een mengsel te verdampen (o.a. bij het destilleren en bij het afdampen van het
solvent).

In het labo worden volgende verwarmingstoestellen gebruikt: de bunsenbrander,

elektrische of met de vlam verwarmde water- en oliebaden, verwarmingsplaten en -
blokken.
Lab chemie 1
23

V.1 Verwarmen met de bunsenbrander

De recipiënt met de te verwarmen vloeistof moet zodanig opgesteld worden dat de
bodem ervan zich op ± 7 cm boven de opening van de bunsenbrander bevindt.
Onder de bodem van de recipiënt wordt steeds een draadnet geplaatst. Dit laatste
spreidt de vlam en verhindert zodoende een plaatselijke oververhitting.
Om veiligheidsredenen worden brandbare vloeistoffen met een kookpunt lager
dan 90°C steeds in een waterbad verwarmd.
Lab chemie 1
24

Experimenten

1 Basistechnieken en
dunnelaagchromatografie

Inleiding
Tijdens dit practicum komen de basistechnieken wegen, afmeten van volumes en
maken van oplossingen aan bod. Ook de techniek dunnelaagchromatografie zal
toegepast worden.
Chromatografie (zie figuur 1) is de scheiding van een mengsel van twee of
meerdere stoffen door verdeling tussen twee fasen, waarbij één fase bewegend is
(mobiel) en de andere stationair. Deze twee fasen kunnen hetzij vast en vloeibaar,
vloeibaar - vloeibaar of gas en vloeibaar zijn. Er bestaan vele varianten van
chromatografie, maar de principen zijn steeds dezelfde. In dit practicum zullen we
dunnelaag-chromatografie toepassen.

Bij dunnelaagchromatografie (of TLC, Thin Layer Chromatography) zijn de mobiele

fase en stationaire fase respectievelijk vloeibaar en vast. De stationaire fase is
meestal een polaire stof en de mobiele fase kan bestaan uit zowel een enkelvoudig
solvent als een mengsel van solventen.

TLC is een vlugge, goedkope en relatief gevoelige methode voor:

- de bepaling van het aantal componenten in een mengsel

- de controle van de identiteit van een stof
- het volgen van reacties
De stationaire fase bij TLC bestaat meestal uit een polaire en adsorberende stof
zoals aluminium- of siliciumoxide die zeer fijn gemalen wordt en gehecht wordt op
een dragerplaatje (glas, kunststof of aluminium). De mobiele fase kan bestaan om
uit het even welk organisch solvent of mengsel van solventen.
Lab chemie 1
25

Figuur 1: Principe papier chromatografie

Principe
Alle vormen van chromatografie zijn gebaseerd op de uitwisseling en het evenwicht
tussen twee fasen (zie figuur 2). Als silicagel gebruikt wordt als stationaire fase,
wordt deze uitwisseling beïnvloed door adsorptiefenomenen. Zo kan iedere
verbinding voorkomen in een vrije en in een geadsorbeerde vorm

- vrij: moleculen die volledig opgelost zijn in de mobiele fase

- geadsorbeerd: moleculen gebonden op het oppervlak van de vaste
stationaire fase

Het evenwicht tussen de vrije en geadsorbeerde vorm hangt vooral van volgende
factoren af:
a. de polariteit van het molecule
b. de polariteit van de stationaire fase
c. de polariteit van het solvent
Door één of meerdere van deze factoren te veranderen kan de scheiding in
chromatografie beïnvloed worden.

Figuur 2: Principe dunnelaagchromatografie

Lab chemie 1
26

1.2.1 Uitvoering dunnelaagchromatografie: theorie

Het opnemen en evalueren van een dunnelaagchromatogram gebeurt in drie
stappen:
- het opbrengen van het mengsel (= spotten)
- het laten optrekken van de mobiele fase (= ontwikkelen)
- het zichtbaar maken van de vlekken

1.2.1.1 Het opbrengen van het mengsel (= spotten)

TLC plaatjes die in het practicum gebruikt worden zijn meestal 10/12 cm hoog en 4
cm breed en hebben een silicagel laag als stationaire fase gehecht op een
aluminium achtergrond. De aluminium achtergrond is zilverkleurig, de silicagel is
wit gekleurd. Let op dat de silicagel laag niet met de vingers wordt aangeraakt. Er
ontstaan makkelijk vingerafdrukken die de interpretatie van een chromatogram
kunnen bemoeilijken.

- Het staal moet in een vluchtig oplosmiddel opgelost zijn.

- Trek een startlijn op ongeveer 1.5 cm van de onderkant (potlood, zacht!),
evenwijdig met de onderkant (zie Figuur 6) en merk bovenaan het plaatje
de stalen die aangebracht zullen worden.
- Vul een capillair met het mengsel en laat het leeglopen op de startlijn.
Blijf minstens 5 mm van de zijkant.

1.2.1.2 Optrekken van de mobiele fase

- Vul de ontwikkelkamer met het juiste solvent. Sluit de kamer en laat
gedurende enkele minuten tot evenwicht komen.
- Open de kamer en zet vervolgens het chromatografieplaatje verticaal in
de ontwikkelkamer. Zorg dat de startlijn zich niet beneden het
vloeistofniveau bevindt!
- Zet het deksel terug op de kamer en laat het solvent optrekken tot een
tweetal centimeter van de bovenrand van het TLC plaatje.

1.2.1.3 Visualiseren van de vlekken

Afhankelijk van de eigenschappen van de te analyseren verbindingen kan er
gebruik gemaakt worden van één of meerderen van volgende technieken om
vlekken op een TLC plaatje zichtbaar te maken:

- gekleurde producten zijn zichtbaar door hun kleur

- zichtbaar maken onder UV licht
- reactie met I2 in een I2 kamer
- besproeien van het plaatje met specifieke kleurreagentia
Wanneer de opgebrachte producten gekleurd zijn, kan hun positie op het TLC
plaatje bepaald worden.
Lab chemie 1
27

Verbindingen met aromatische groepen (zie organische chemie) kunnen UV licht

absorberen. TLC plaatjes worden vaak voorzien van een UV fluorescentie indicator.
Dit is een verbinding die als eigenschap heeft UV licht om te zetten in zichtbaar
licht (geelachtige kleur).

Wanneer er zich op het TLC plaatje een vlek bevindt die UV licht kan absorberen,
zal de fluorescentie indicator op die plaats niet oplichten en zal er dus een donkere
vlek achterblijven. Niet alle stoffen absorberen UV licht. Sommige van die stoffen
kan men zichtbaar maken door adsorptie met I2. Jodium komt voor als donkere
kristallijne schilfers waaruit langzaam I2 dampen vrijkomen. Deze dampen kunnen
adsorberen aan bepaalde functionele groepen. De verbindingen waaraan I2 is
geadsorbeerd kleuren dan geel tot bruin.

Tenslotte kunnnen verbindingen op een TLC plaatje zichtbaar gemaakt worden door
het te besproeien met een reagens dat een specifieke kleur geeft met de
producten. Een voorbeeld hiervan is ninhydrine dat vaak gebruikt wordt voor
identificatie van proteïnen en peptiden.

1.2.1.4 Rf waarden
De positie van een vlek op een chromatogram is onder andere afhankelijk van de
aard van de verbinding die zich in die vlek bevindt. De positie van iedere vlek kan
uitgedrukt worden als de fractie die deze verbinding heeft gemigreerd in
verhouding tot de afstand afgelegd door het solventfront. Dit wordt omschreven
door de Rf ofwel ’ratio-to-front’ (zie figuur 3).

afstand afgelegd door het product

Rf 
afstand afgelegd door het oplosmidde l

Figuur 3: Bepaling van de Rf waarde

Wanneer twee vlekken zich op dezelfde hoogte op een TLC plaatje bevinden (of dus
dezelfde Rf waarde hebben), kan er besloten worden dat het om dezelfde
verbinding gaat.
Lab chemie 1
28

Basistechnieken: maken van oplossingen

1.3.1 Beschrijving van het experiment

In de proef worden verschillende sucrose oplossingen gemaakt. De oplossingen
worden gemaakt door een nauwkeurig afgewogen hoeveelheid sucrose kwantitatief
over te brengen in een maatkolf van 50,0 ml en aan te lengen tot aan de
maatstreep met gedestilleerd water.
De invloed van de suikerconcentratie op de dichtheid van de oplossing wordt
bepaald. Er bestaat een lineair verband tussen de dichtheid van een oplossing en
de concentraties van de oplossing. Uit de curve waarbij de dichtheid werd uitgezet
ten opzichte van de concentratie kan de concentratie van de onbekende oplossing
afgelezen worden.

1.3.2 Doelstellingen
- Oplossingen maken door weging, uitgaande van een vaste stof
- Nauwkeurig afmeten van een vaste stof
- Vertrouwd geraken met de meest gebruikte concentratiegrootheden in de
scheikunde.
- Bepalen van de dichtheid en het suikergehalte van cola

1.3.3 Benodigdheden
- Sucrose (C12H22O11) (label = …………….………)
- 5 maatkolven van 50,0 ml
- Weegflesje
- Volpipet 20,0 ml

1.3.4 Werkwijze
- Bereid 5 oplossingen met de volgende concentraties aan sucrose (C12H22O11).
Gebruik hiervoor gedestilleerd water en maak gebruik van maatkolven van
50 ml.
o 0 g / 50,0 ml
o 2,5000 g / 50,0 ml
o 5,0000 g / 50,0 ml
o 7,5000 g / 50,0 ml
o 10,0000 g / 50,0 ml
Gebruik bij de verschillende weegmomenten steeds dezelfde balans.

- Bepaalde dichtheid van de oplossing door 20 ml te wegen in een weegflesje.

Sluit telkens het weegflesje
Lab chemie 1
29

1.3.5 Resultaten
Concentratie Massaoplossing
(g/50 ml) (g)

TH: 0,0000
WH: …………….
TH: 2,5000
WH: …………….
TH: 5,0000
WH: …………….
TH: 7,5000
WH: …………….
TH: 10,0000
WH: …………….

Cola ?

Verwerking resultaten: zie template

- Bepaal de dichtheden van de sucrose oplossingen
- Stel de ijkcurve op: dichtheid ifv suikergehalte in g/50 ml
- Bepaal de dichtheid van cola
- Bepaal het suikergehalte in cola
Lab chemie 1
30

Identificatie van een pijnstiller in poedervorm

Pijnstillers zijn de meest gebruikte (en verkochte) geneesmiddelen. Er bestaan
verschillende specialiteiten op de markt die vaak meerdere werkzame bestanddelen
bevatten. Cafeïne wordt soms aan de preparaten toegevoegd om de pijnstillende
werking van de actieve stoffen te verhogen.

In onderstaande tabel staan enkele voorbeelden van specialiteiten. Dit zijn ook de
mogelijke samenstellingen die je kan krijgen voor dit experiment.

Tabel 1: Pijnstillers met bijhorende actieve bestanddelen

Naam acetylsalicylzuur cafeïne paracetamol

Aspirine X (x)
panadol (x) x
perdolan X (x) x

1.4.1 Benodigdheden
- Ethylacetaat (label = …………………………..)
- Hexaan (label = …………………………..)
- Azijnzuur geconcentreerd (ijsazijn) (label = …………………………..)
- Cafeïne, paracetamol referentieoplossing 1 g/L in ethanol
- Acetylsalicylzuur referentieoplossing: 8 g/L in ethanol
- TLC plaatje
- UV lamp

1.4.2 Werkwijze
- Maak 20 mL loopvloeistof bestaande uit een mengsel van (8:2) ethylacetaat
en hexaan. Giet in een bekerglas en voeg hieraan 10 druppels ijsazijn toe
met een plastieken pipet. (zuurkast!!)
- Verbrijzel het gekregen tablet in een mortier
- Los een spatelpuntje van het verkregen poeder op in ongeveer 1 mL ethanol.
- Spot deze oplossing naast de referentieoplossingen op een TLC plaatje.
o Houdt het TLC plaatje langs de zijkant vast, met de zilveren zijde naar
beneden gekeerd en leg het op een proper/schoon stuk papier met de
witte kant naar boven.
o Vanaf 1,5 - 2 cm van het linker uiteinde trek je voorzichtig een rechte
lijn met het potlood dwars over de plaatje. Dit is startpunt, punt 0. Zet
vanaf punt 0 om de cm voorzichtig een potloodstreepje langs de
zijkant van het plaatje. Beschouw de kant van het startpunt als de
bodem van de plaatje; het andere uiteinde van de plaatje is de top.
o Zet met het capillair een punt op de startstreep. Probeer de vlek zo
klein mogelijk te houden.
- Zet het TLC plaatje in het bekerglas en laat optrekken.
Lab chemie 1
31

- Wanneer het solventfront tot ongeveer 2 cm van de bovenkant gekomen is,

haal het plaatje uit het bekerglas en duid het solventfront aan met potlood.
Doe dit onmiddellijk!
- Bekijk het plaatje onder UV licht (met veiligheidsbril) en duid het midden van
elke zichtbare vlek aan. Toon het resultaat.

1.4.3 Resultaten

Maak een schets van je wat je ziet op je TLC plaatje en vul het bijschrift (titel +
legende) van de figuur aan.

Bijschrift: TLC plaatje ontwikkeld in ethylacetaat en hexaan (8:2).

1)
2)
3)
4)

Verwerking resultaten: zie template

De loopafstand (Rf waarde) wordt berekend door voor ieder vlek de afgelegde
afstand (A) te delen door de afstand tussen start en front (B). De R f waarde is bij
een bepaalde temperatuur en een bepaalde loopvloeistof kenmerkend voor een
stof.

- Bereken voor elk van de producten de Rf waarde.

- Vul het template aan en besluit uit de bekomen gegevens welk geneesmiddel
je gekregen hebt.
Lab chemie 1
32

NOTITIES

………………………………………………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………………………………………………..
Lab chemie 1
33

NOTITIES

………………………………………………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………………………………………………..
Lab chemie 1
34

VERSLAG
Lab chemie 1
35
Lab chemie 1
36

2 Maken van oplossingen: deel 1

Inleiding
Veel scheikundige reacties verlopen in oplossing. Het kennen van de juiste
concentratie van de verschillende stoffen in oplossing is dan ook erg belangrijk.

Er zijn verschillende manieren om de concentratie aan te geven. Veel gebruikte

grootheden zijn : massa procent (of gewichtsprocent), volumeprocent, molaire
concentratie of molariteit en molfractie.

Bepaling van concentraties door

geleidbaarheidsmetingen
De geleidbaarheid of conductiviteit van een oplossing zegt iets over het vermogen
van de oplossing om elektrische stroom te geleiden. De in de vloeistof opgeloste
ionen (geladen deeltjes) zorgen ervoor dat er een stroom geleid kan worden. De
geleidbaarheid van een vloeistof wordt uitgedrukt in Siemens/centimeter.
Geleidbaarheidsmeters meten alle in oploste ionen en een oplossing.

Er bestaat een lineair verband tussen de geleidbaarheid en de ionenconcentraties

van een oplossing. Uit de curve waarbij de geleidbaarheid wordt uitgezet ten
opzicht van de ionenconcentratie kan de onbekende concentratie van een oplossing
afgelezen worden.

2.2.1 Doelstellingen
- Oplossingen maken door weging, uitgaande van een vaste stof
- Nauwkeurig afmeten van een vaste stof + bepalen concentratie NaCl
- Vertrouwd geraken met de meest gebruikte concentratiegrootheden in de
scheikunde.

2.2.2 Benodigdheden
- NaCl (label = …………………..)
- 5 maatkolven 50,0 ml
- Geleidbaarheidsmeter
Lab chemie 1
37

2.2.3 Beschrijving van het experiment

In deze proef worden oplossingen met een verschillende concentratie aan NaCl
bereid. Een nauwkeurig afgewogen hoeveelheid NaCl wordt kwantitatief
overgebracht in een maatkolf en de kolf wordt aangelengd tot aan de maatstreep
met gedesioniseerd water.

De geleidbaarheid van de bereidde oplossingen wordt gemeten en er wordt een

ijkcurve opgesteld. Aan de hand hiervan zal de concentratie aan NaCl in de
onbekende oplossing bepaald worden.

2.2.4 Werkwijze
 Bereid 5 NaCl oplossingen met een concentratie variërend tussen 0,1250 g/50
ml en 1,2500 g/50 ml. Gebruik hiervoor zuiver gedestilleerd water en maak
gebruik van maatkolven van 50,0 ml.
Gebruik bij de verschillende weegmomenten steeds dezelfde balans.
 Bepaal de geleidbaarheid van de verkregen oplossingen.
 Bepaal de geleidbaarheid van de onbekende oplossing.

2.2.5 Resultaten

WAARNEMINGEN

Concentratie NaCl Geleidbaarheid

(g / 50 ml) (mS/cm)
TH: 0,1250
WH: ……………
TH: 0,5000
WH: ……………
TH: 0,7500
WH: ……………
TH: 1,0000
WH: ……………
TH: 1,2500
WH: ……………

Onbekende oplossing
Lab chemie 1
38

Verwerking resultaten: zie template

- Zet de concentraties NaCl in g/50ml om naar concentraties in mol/l.
- Stel de ijkcurve op: geleidbaarheid (mS/cm) i.f.v. natriumchloride
concentratie (in mol/l).
- Bepaal via de ijkcurve wat de concentratie aan NaCl is in de onbekende
oplossing.

Bepaling van de zuurconcentratie door pH meting

2.3.1 Doelstellingen
- Oplossingen maken door verdunning
- Uitvoeren pH metingen

2.3.2 Benodigdheden
- 37m% HCl (label = …………………………..)
- Volpipetten
- Maatkolven 50,0 ml

2.3.3 Beschrijving experiment

Er bestaat een logaritmisch verband tussen de pH van een oplossing en de
concentraties aan protonen in oplossing: pH = - log [H3O+].

2.3.4 Werkwijze
- Bereken hoeveel ml geconcentreerd waterstofchloride je nodig hebt om 25
ml 1M HCl te maken. Geconcentreerd HCl bevat 37m% HCl Bereid de
oplossing onder de zuurkast!
(oplossing: pipetteer 2,0 ml met een volpipet in een maatkolf van 25,0 mL)
- Maak een 0.1 M, 0.01 M en een 0.001 M oplossing door 10-voudige
verdunningen te maken.
- Meet de pH van de verschillende oplossingen.
- Vergelijk de gemeten pH met de theoretische pH.
Lab chemie 1
39

2.3.5 Resultaten

BEREKENINGEN EN WAARNEMINGEN

c (M) Bereiding pH waarde

0.1

0.01

0.001

Verwerking resultaten: zie template

Lab chemie 1
40

NOTITIES

………………………………………………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………………………………………………..
Lab chemie 1
41

NOTITIES

………………………………………………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………………………………………………..
Lab chemie 1
42

VERSLAG
Lab chemie 1
43
Lab chemie 1
44

3 Maken van oplossingen: deel 2

In dit practicum worden de concentraties van de oplossingen bepaald door UV-VIS
spectroscopie.

De zichtbare straling (het witte licht spectrum) beslaat slechts een klein deel van
het totale spectrum en bevat alle golflengtes tussen 400 en 800 nm en wordt
daarom polychromatisch (veelkleurig) genoemd.

Sommige chemische stoffen hebben de eigenschap dat zij licht van een bepaalde
golflengte in dit zichtbare deel van het spectrum absorberen. De concentratie van
zo'n stof kan bepaald worden door de absorbantie te meten bij de juiste golflengte.
Deze chemische analysetechniek wordt VIS-spectroscopie genoemd (VIS = visible).

De absorbantie is, onder bepaalde voorwaarden, recht evenredig met de

concentratie van de licht-absorberende stof waarvan de concentratie bepaald moet
worden, volgens de wet van Lambert-Beer:

A=.C.b
waarbij:

- A = absorbantie
- b = de afgelegde weg van het licht doorheen het staal (cm)
- c = de concentratie van de te onderzoeken stof (mol/ll)
-  = de molaire extinctiecoëfficiënt, een constante voor een welbepaalde
stof, die ook afhankelijk is van de golflengte, de temperatuur en het
oplosmiddel (L/(mol.cm-1).
De extinctiecoëfficiënt kan opgezocht worden in de literatuur of bepaald worden aan
de hand van een ijklijn.

Deze ijklijn wordt opgesteld door van de te onderzoeken verbinding een reeks
nauwkeurig gekende verdunningen te maken. Van deze verdunde oplossingen
wordt de absorbantie gemeten. De verschillende gemeten absorbanties worden
uitgezet in functie van de concentraties. Het resultaat hiervan is een rechte, waarbij
de extinctiecoëfficiënt kan afgeleid worden uit de richtingscoëfficiënt.

Door interpolatie kan de concentratie van een onbekend staal na meting van de
absorbantie worden berekend.

Kaliumpermanganaat, KMnO4, is het kaliumzout van permangaanzuur. KMnO4

bestaat uit donkere kristallen die goed oplosbaar zijn in water en dan een intens
paarse oplossing produceren. Deze paarse kleur zal zichtbaar licht aborberen bij
verschillende golflengtes, met maxima bij 567 nm, 546 nm, 526 nm en 507 nm.
Lab chemie 1
45

Verdunningen van kaliumpermanganaat

3.1.1 Doelstellingen
- Oplossingen maken door verdunning
- Bepalen van een molaire extinctiecoëfficiënt
- Bepalen van de concentratie van een onbekende
kaliumpermanganaatoplossing

3.1.2 Benodigdheden
- Stockoplossing KMnO4
- Volpipetten
- Maatkolven
- Micropipetten P1000, P200

3.1.3 Beschrijving van het experiment

In deze proef worden vanaf een beschikbare oplossing kaliumpermanganaat
(KMnO4) met gekende concentratie verdunningen gemaakt.

Voor het maken van deze verdunningen moet het meest geschikte en het meest
nauwkeurige maatglaswerk worden gebruikt..

Er wordt uitsluitend gedestilleerd water gebruikt. Dit is water waaruit de opgeloste

ionen verwijderd zijn.

Van oplossingen wordt de absorbantie gemeten bij een golflengte van 546 nm.
Lab chemie 1
46

3.1.4 Werkwijze
3.1.4.1 Metingen met volpipet
- Bereken hoeveel mL van de beschikbare 0,0200 mol/l KMnO4-oplossing je zal
moeten afmeten om 100,0 mL KMnO4 tussenstockoplossing te maken met een
concentratie van 0,00100 mol/L.

BEREKENINGEN

Stockoplossing Staat klaar in het labo

0,02 M KMnO4

Tussenstock- 𝑐1 ∗ 𝑉1 = 𝑐2 ∗ 𝑉2
oplossing
………………………………………………………………………………………………..
0,001 M KMnO4
………………………………………………………………………………………………..

- Bereken vervolgens hoe je vanaf de 0,00100 molaire KMnO4 oplossing

verdunningen maakt (V = 50,0 ml) met concentraties: 5,00.10-4 M ; 4,00.10-4 M
; 2,00.10-4 M ; 1,00.10-4 M en 5,00.10-5 M. Maak de oplossing met het juiste
glaswerk.

c KMnO4 (M) Berekening en bereiding

Verdunningsreeks 5,00.10-4 M 𝑐1 ∗ 𝑉1 = 𝑐2 ∗ 𝑉2

…………………………………………………………………

…………………………………………………………………

→ pipetteer ….. ml van de

tussenstockoplossing met een volpipet en
leng aan tot 50 ml in een maatkolf

4,00.10-4 M
Lab chemie 1
47

2,00.10-4 M

1,00.10-4 M

5,00.10-5 M

- Meet van alle oplossingen de absorbantie bij een golflengte van 546 nm met een
spectrofotometer.

3.1.4.2 Metingen met micropipet

- Bereken hoeveel mL van de beschikbare 2,5000 mol/l KMnO4-oplossing je zal
moeten afmeten om 25,0 mL KMnO4 tussenstockoplossing te maken met een
concentratie van 0,0500 mol/L.

BEREKENINGEN EN WAARNEMINGEN

Stockoplossing Staat klaar in het labo

2,5 M KMnO4

Tussenstock- 𝑐1 ∗ 𝑉1 = 𝑐2 ∗ 𝑉2
oplossing
………………………………………………………………………………………………..
0,05 M KMnO4
………………………………………………………………………………………………..

- Bereken vervolgens hoe je vanaf de 0,0500 molaire KMnO4 oplossing

verdunningen maakt (V = 50,0 ml) met concentraties: 5,00.10-4 M ; 4,00.10-4 M
; 2,00.10-4 M ; 1,00.10-4 M en 5,00.10-5 M. Maak de oplossing met het juiste
glaswerk.
Lab chemie 1
48

c KMnO4 (M) Berekening en bereiding

Verdunningsreeks 5,00.10-4 M 𝑐1 ∗ 𝑉1 = 𝑐2 ∗ 𝑉2

(P1000) …………………………………………………………………

…………………………………………………………………

→ pipetteer ….. ml van de

tussenstockoplossing met een micropipet
P1000 en leng aan tot 50 ml

4,00.10-4 M

(P1000)

2,00.10-4 M

(P200)

1,00.10-4 M

(P200)

5,00.10-5 M

(P200)

- Meet van alle oplossingen de absorbantie bij een golflengte van 546 nm met een
spectrofotometer.
Lab chemie 1
49

3.1.5 Resultaten
3.1.5.1 Metingen met volpipet

c KMnO4 (M) Absorbantie

5,00.10-4 M

4,00.10-4 M

2,00.10-4 M

1,00.10-4 M

5,00.10-5 M

Onbekende

Verwerking resultaten: zie template

3.1.5.2 Metingen met micropipet

c KMnO4 (M) Absorbantie

5,00.10-4 M

4,00.10-4 M

2,00.10-4 M

1,00.10-4 M

5,00.10-5 M

Onbekende

Verwerking resultaten: zie template

Lab chemie 1
50

NOTITIES

………………………………………………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………………………………………………..
Lab chemie 1
51

NOTITIES

………………………………………………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………………………………………………..
Lab chemie 1
52

VERSLAG
Lab chemie 1
53
Lab chemie 1
54

4 Bepaling van (a) de samenstelling van een

hydraat (b) van een onbekend metaal

Inleiding
Bij kwantitatieve analyse of onderzoek wordt een bepaalde hoeveelheid van een
stof gemeten en eventueel berekend. De nauwkeurigheid waarmee de hoeveelheid
van een stof of de concentratie van een oplossing kan berekend worden, hangt af
van de nauwkeurigheid van de experimentele gegevens. De nauwkeurigheid van
experimentele gegevens is afhankelijk van de nauwkeurigheid van de
meetapparatuur en het gebruikte glaswerk.

Bij het verwerken van meetwaarden moet er rekening worden gehouden met het
aantal significante of beduidende cijfers in de gebruikte getallen.

4.1.1 Significante cijfers

Het getal 210.000 heeft zes significante cijfers. In wetenschappelijke notatie wordt
het geschreven als 2,10000 x 105. Het getal 2,1 x 105 heeft slechts twee
significante cijfers en is dus onnauwkeuriger dan het vorige getal.

De nullen aan het begin van een getal zijn geen significante cijfers. Het getal
0,0019 bevat twee significante cijfers. In wetenschappelijke notatie wordt het
geschreven als 1,9 x 10-3.

4.1.2 Bewerkingen
Bij het vermenigvuldigen en delen wordt de uitkomst in niet meer significante
cijfers gegeven dan het bij de berekening betrokken getal met het kleinste aantal
significante cijfers.

Bij het optellen of het aftrekken wordt de uitkomst met niet meer cijfers na de
komma gegeven dan in het bij de berekening betrokken getal met het minste
aantal cijfers na de komma.

4.1.3 Voorbeeld
Op een weegschuitje wordt precies 8,75 g zuiver kopersulfaat (CuSO4) afgewogen.
Dit wordt kwantitatief overgebracht in een maatkolf van 100,0 mL. Bereken de
concentratie van de kopersulfaatoplossing in de maatkolf.

MM(CuSO4) = 63,5 + 32,1 + (4 * 16,0) = [159,6)g/mol

= 159,6g/mol (1 cijfer na de komma)

Lab chemie 1
55

 0,054824 ... mol  5,48 10 -2 mol

m 8,75 g
n(CuSO4) = m/MM = 
MM 159,6 g/mol

(3 significante cijfers)

n 5,48 10 2 mol
C(CuSO4) =   0,5480 ... mol/l 0,548 mol / l
V 0,1000 l

(3 significante cijfers)

voorbeelden (verklaar deze)

a. 50,6 m - 0,38 m = 50,2 m

b. 230,5 cm + 6,22 mm = 2311 mm = 231,1 cm
c. 523,4 mm x 0,96 s-1 = (502,464 mm.s-1 ) = 5,0.102 mm.s-1

Analyse van de samenstelling van een hydraat

4.2.1 Inleiding + doelstelling

Vele zouten komen voor onder vorm van een hydraat. Bij hydraten zijn er
watermoleculen ingebouwd in de structuur: de watermoleculen zijn in een
welbepaalde verhouding gebonden aan de zoutmoleculen. De aanwezigheid van
water wordt in de formule als volgt weergegeven: zout.xH 2O. Het getal (x) voor
H2O geeft aan hoeveel moleculen water er per molecule zout gebonden zijn. De
vorming van hydraten heeft belangrijke gevolgen voor het afwegen van bepaalde
hoeveelheden van zulke stoffen.

In dit experiment zal de samenstelling van een hydraat bepaald worden.

4.2.2 Benodigdheden
- Hydraat met onbekende samenstelling
- Porseleinen kroes
- Kroestang
- Bunzenbrander
- Droogoven
Lab chemie 1
56

4.2.3 Werkwijze
- Verwarm de kroes gedurende 5 minuten boven de bunsenbrander en laat
vervolgens afkoelen (vanaf nu wordt de kroes enkel nog met een kroestang
vastgenomen)
- Weeg de kroes nauwkeurig en noteer de massa
- Breng ongeveer 3 gram van het hydraat in de kroes en bepaal nauwkeurig
het gewicht van de kroes en het hydraat samen
- Plaats de kroes boven de bunzenbrander en verwarm zachtjes gedurende 5
minuten
- Verwarm iets harder gedurende 5 minuten;
- Laat afkoelen
- Weeg de kroes met het zout en noteer de massa
- Herhaal de 3 vorige stappen tot er geen massaverlies meer optreedt

4.2.4 Resultaten

WAARNEMINGEN
Staal Massa (g)

Massa leeg kroesje m 1=

Massa kroesje + zoutkristallen m 2=

Massa kroesje + watervrij zout m 3= m 3= m 3=

Verwerking resultaten: zie template

Lab chemie 1
57

4.3 Bepalen van een onbekend metaal

4.2.5 Inleiding + doelstelling

Een onbekend alkalimetaal (M), dat voorkomt onder de vorm van een
carbonaatpoeder (M2CO3), zal geïdentificeerd worden. Het metaal kan op twee
manieren bepaald worden:

1) door bepaling van de massa van het neerslag bij toevoegen van een
verbinding die een weinig oplosbaar product laat ontstaan;
2) door bepaling van het gewichtsverlies bij toevoegen van een zuur.
Een gekende hoeveelheid van het te bepalen metaalcarbonaat wordt
samengebracht met een welbepaald zout, zodat een weinig oplosbare verbinding
ontstaat. Aan de hand van de massa van de neerslag kan het aantal mol van het
onbekende zout berekend worden en daaruit de molaire massa ervan.

Tijdens de proef wordt een overmaat bariumionen toegevoegd aan het opgeloste
metaalcarbonaat. Volgende reactie treedt op:

M2CO3 + Ba(NO3)2  BaCO3  + 2 MNO3

4.2.6 Benodigheden
- Onbekend metaalcarbonaat (in poedervorm)
- 100 mL bariumnitraat 0,20 M (label = …………………….)

4.2.7 Werkwijze
- Bereid 100 ml bariumnitraatoplossing 0,20 mol/l
- Weeg ongeveer 1 g van het metaalcarbonaat af tot op 0,01 g nauwkeurig
- Breng het metaalcarbonaat over in een maatbeker van 400 ml
- Voeg water toe tot het poeder volledig opgelost is
- Voeg 80 ml van een 0,20 M bariumnitraatoplossing toe
- Dek het mengsel af met een horlogeglas en verwarm langzaam tot aan
het kookpunt
- Laat het mengsel afkoelen
- Filtreer de neerslag af over een vooraf gewogen filtreerpapiertje
- Spoel de maatbeker 2 keer met een klein beetje water en breng dit ook
over het filtreerpapiertje
- Droog het filtreerpapiertje in een oven bij 110 °C
- Haal het filtreerpapiertje uit de oven en laat het afkoelen
- Weeg het filtreerpapiertje
- Herhaal de 3 vorige stappen tot er geen gewichtsverlies meer optreedt
Lab chemie 1
58

4.2.8 Resultaten

WAARNEMINGEN
Bereiding bariumnitraatoplossing:

Voor gebruik (g) Na filtratie (g)

Massa filterpapiertje m1= m2= m3=

Massa neerslag =

Verwerking resultaten: zie template

Lab chemie 1
59

NOTITIES

………………………………………………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………………………………………………..
Lab chemie 1
60

VERSLAG
Lab chemie 1
61
Lab chemie 1
62

5 Analyse van citroenzuur

Inleiding
Zuiver citroenzuur is een vaste stof met moleculeformule C6H8O7 Het zuur komt in
vrij grote hoeveelheden voor in citrusvruchten. De stof wordt onder meer gebruikt
om de zuurgraad van dranken te verhogen, als conserveringsmiddel en in
reinigingsmiddelen.

Citroenzuur reageert met basen. In die zuur-base reactie worden de zure

waterstofatomen van citroenzuur afgesplitst als protonen. Niet alle
waterstofatomen van citroenzuur hebben zure eigenschappen. In het volgende
experiment wordt nagegaan hoeveel protonen per molecule citroenzuur reageren
met een sterke base.

Doelstellingen
- Bereiden van een citroenzuuroplossing met gekende concentratie
- Bepalen van het aantal zure waterstofatomen in citroenzuur door een
zuurbasetitratie
- Titrimetrisch bepalen van citroenzuurgehalte in citroensap (in g/L)

Beschrijving van het experiment

In deze proef wordt 100,0 mL van een citroenzuuroplossing gemaakt met een
gekende concentratie. De oplossing wordt gemaakt door het oplossen van een
bepaalde hoeveelheid vast citroenzuurmonohydraat C6H8O7.H2O. Deze stof bevat
één molecule kristalwater per molecule citroenzuur.

10,0 mL van de bereide citroenzuuroplossing wordt vervolgens getitreerd

(opstelling zie figuur 4) met een 0,10 molaire natriumhydroxide-oplossing. Deze
laatste oplossing wordt bereid door de verdunning van een 1,0 molaire
natriumhydroxide-oplossing.

Om te kunnen waarnemen wanneer het equivalentiepunt van de titratie bereikt is,

wordt de zuurbase-indicator fenolftaleïne gebruikt. Uit deze informatie kan
nagegaan worden of citroenzuur 2 of 3 zure protonen bevat. Met deze informatie
kan het citroezuurgehalte in citroensap bepaald worden.
Lab chemie 1
63

Figuur 4: Opstelling titratie

Benodigdheden
- Natriumhydroxide (label = ………………….)
- Citroenzuur (label = ………………….)
- Oxaalzuur (label = ………………….)
- FFT

Werkwijze

5.5.1 Stellen (standaardiseren) van de NaOH oplossing met

oxaalzuur
- Maak 500 ml 0,10 molaire natriumhydroxide-oplossing
- Maak 50 ml van een 0,1 M oxaalzuuroplossing (HOOC-COOH)
o Bereken hoeveel oxaalzuur moet je afwegen? Hou bij de berekeningen
rekening met de eventuele watermoleculen die per molecuul oxaalzuur
aanwezig zijn!
- Pipetteer 10 ml van deze oplossing in een erlenmeyer. Voeg 2 druppels FFT
indicator toe en titreer tot kleuromslag.
- Herhaal vorige titratie nog twee maal. Indien het verschil tussen hoogste en
laagste gevonden titratievolume meer dan een 0,3 ml verschilt, dient een
vierde titratie (enz.) uitgevoerd te worden.
Lab chemie 1
64

BEREIDINGEN

500 ml 0.1 M
NaOH

(label =
……………………..) → massa afgewogen = ……….. g

50 ml 0.1 M
C2H2O4

(label = → massa afgewogen =……….. g

……………………..)
(MM = 126,1 g/mol)

WAARNEMINGEN

Standaardisatie van………………………………………….
Oertiterstof: …………………………………………………….

Startvolume in buret Eindvolume in buret Toegevoegd volume

Gemiddeld volume

5.5.2 Titratie van een citroenzuuroplossing met gekende

concentratie
- Weeg een hoeveelheid van 1 gram citroenzuurmonohydraat af. Noteer
nauwkeurig de massa.
- Los het zuur op in water en leng de oplossing aan tot 100 mL
- Breng 20,0 ml van de bereide citroenzuuroplossing in een erlenmeyer
- Voeg 1 of 2 druppels van de FFT oplossing toe.
- Titreer met de 0,10 molaire natriumhydroxide-oplossing tot het
equivalentiepunt bereikt is.
- Herhaal de titratie nog twee keer. Indien het verschil tussen hoogste en
laagste gevonden titratievolume meer dan een 0,3 ml verschilt, dient een
vierde titratie (enz.) uitgevoerd te worden.
Lab chemie 1
65

BEREIDINGEN

Citroenzuur- → massa afgewogen = ……….. g

monohydraat
→ concentratie:
(label =
……………………..)
(MM = 192,1 g/mol)

WAARNEMINGEN

Titratie van………………………………………….
Oertiterstof: ……………………………………….

Startvolume in buret Eindvolume in buret Toegevoegd volume

Gemiddeld volume

5.5.3 Bepaling van het citroenzuurgehalte in g/l in een verse

citroen en in geconcentreerd citroensap
5.5.3.1 Verse citroen
- Pers een citroen uit en zeef
- Meet 10 mL sap af en leng deze 10 mL sap aan tot 100 mL in een maatkolf
- Pipetteer 20 mL van deze verdunde oplossing in een erlenmeyer en voeg 3
druppels FFT indicator toe
- Titreer met de gestelde NaOH-oplossing tot kleuromslag
- Herhaal nog tweemaal. Indien het verschil tussen hoogste en laagste
gevonden titratievolume meer dan een 0,3 ml verschilt, dient een vierde
titratie (enz.) uitgevoerd te worden.
Lab chemie 1
66

BEREIDINGEN

Verse citroen → verdunning:

WAARNEMINGEN

Titratie van………………………………………….
Oertiterstof: ……………………………………….

Startvolume in buret Eindvolume in buret Toegevoegd volume

Gemiddeld volume
Lab chemie 1
67

5.5.3.2 Geconcentreerd citroensap

- Pipetteer 1 ml citroensap in een erlenmeyer en voeg ongeveer 25 ml
gedeïoniseerd water toe
- Voeg 3 druppels FFT indicator toe
- Titreer met de gestelde NaOH-oplossing
- Herhaal nog tweemaal. Indien het verschil tussen hoogste en laagste
gevonden titratievolume meer dan een 0,3 ml verschilt, dient een vierde
titratie (enz.) uitgevoerd te worden.

BEREIDINGEN

Citroen uit → verdunning:

fles

WAARNEMINGEN

Titratie van………………………………………….
Oertiterstof: ……………………………………….

Startvolume in buret Eindvolume in buret Toegevoegd volume

Gemiddeld volume

Resultaten
De meetwaarden werden hierboven reeds genoteerd.

Verwerking resultaten: zie template

Lab chemie 1
68

NOTITIES

………………………………………………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………………………………………………..
Lab chemie 1
69

NOTITIES

………………………………………………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………………………………………………..
Lab chemie 1
70

VERSLAG
Lab chemie 1
71
Lab chemie 1
72
Lab chemie 1
73
Lab chemie 1
74

6 Chemische reacties: digitale taak

Inleiding
Wanneer verbindingen samengevoegd worden, kunnen ze al dan niet met elkaar in
reactie treden. Naar gelang de aard van de verbindingen die met elkaar reageren
(zuur, base, zout, metaal-oxide, niet-metaaloxide, oxidans, reductans…) kan men
verschillende soorten reacties onderscheiden. De belangrijkste reactietypes zijn:

 Zuur-basereacties
 Verplaatsingsreacties
 Neerslagreacties
 Complexatiereacties
 Redoxreacties

Essentiële schrijfwijze van reacties

Reacties kunnen weergegeven worden in moleculaire of in essentiële vorm. Bij de
moleculaire schrijfwijze worden de stoffen o.v.v. moleculen weergegeven. Bij de
essentiële schrijfwijze worden de stoffen geschreven zoals ze werkelijk voorkomen
in het waterig midden, d.w.z. onder de vorm van ionen voor de sterke zuren, de
sterke basen en de oplosbare zouten, onder de vorm van moleculen voor de andere
stoffen. Inderdaad, in water zijn de sterke zuren , de sterke basen en de oplosbare
zouten in ionen gesplitst. Ontstaan er op die manier ionen die geen verandering
hebben ondergaan tijdens de reactie, dan worden zij geschrapt.

Daar de essentiële vorm duidelijker weergeeft wat er precies gebeurt krijgt zij ook
de voorkeur.

Zure en basische oxiden afgeleid van respectievelijk sterke zuren en sterke basen
worden in water omgezet tot de corresponderende zuren en basen die dan verder
in ionen splitsen. In de essentiële vorm van de reactie zou men dus deze oxiden
moeten weergeven onder de vorm van de ionen afgeleid van het zuur of de base.
Ze mogen echter ook in hun oxidevorm behouden blijven.

Voorbeelden
Vb 1. Zwavelzuur + natriumhydroxide
a) Moleculaire schrijfwijze :
H2SO4 + 2 NaOH  Na2SO4 + 2 H2O
b) Essentiële schrijfwijze
H2SO4 is een sterk zuur, NaOH is een sterke base en Na 2SO4 is een
oplosbaar zout. Al deze stoffen zijn dus in ionen gesplitst .
Lab chemie 1
75

2 H3O+ + SO42- + 2 Na+ + 2 OH-  2 Na+ + SO42- + 4 H2O

Schrappen wat onveranderd blijft :
2 H3O+ + SO42- + 2 Na+ + 2 OH-  2 Na+ + SO42- + 4 H2O
of H3O+ + OH-  2 H2O
Vb 2. Bariumchloride + zwavelzuur
a) Moleculaire schrijfwijze
BaCl2 + H2SO4  BaSO4 + 2 HCl
b) Essentiële schrijfwijze
BaCl2 is een oplosbaar zout, H2SO4 en HCl zijn sterke zuren. Al deze stoffen
worden ionisch geschreven. BaSO4 is een onoplosbaar zout en wordt dus
moleculair geschreven :
Ba2+ + 2 Cl- + 2 H+ + SO42-  BaSO4 + 2 H+ + 2 Cl-
Schrappen wat onveranderd blijft :
Ba2+ + SO42-  BaSO4

Reactietypes

6.3.1 Zuur-basereacties
De zuur-basereacties zijn reacties waarbij een proton wordt uitgewisseld tussen een
zuur (protondonor) en een base (protonacceptor). Er wordt een zout en eventueel
water gevormd. Deze reacties vinden ook plaats wanneer het zuur vervangen wordt
door een zuuroxide (= niet-metaaloxide) en/of de base vervangen wordt door een
basisch oxide (= metaal-oxide).

6.3.2 Verplaatsingsreacties
Verplaatsingsreacties kunnen optreden tussen een zuur en een zout of tussen een
base en een zout. Men onderscheidt de volgende gevallen:

- sterk zuur (base) + zout van een zwakker zuur (base)

2 HNO3 + Na2SO3  H2SO3 + 2 NaNO3

- niet vluchtig zuur + zout van een vluchtig zuur

H2SO4 + ZnS  H2S + ZnSO4

- niet-vluchtige base + zout van een vluchtige base

NaOH + NH4Cl  NaCl + NH3 + H2O
Lab chemie 1
76

Opmerkingen
- De meest voorkomende verbindingen die, zelfs in waterige oplossing, als
gassen ontsnappen zijn waterstof (H2), koostofdioxide(CO2), ammoniak
(NH3), stikstofdioxide (NO2), zuurstof (O2), waterstofsulfide (H2S),
zwaveldioxide (SO2), chloor (Cl2), stikstof (N2), stikstofmonoxide (NO),
stikstofdioxide (NO2).
- het molecule NH4OH kan niet blijven bestaan, het wordt onmiddellijk
ontbonden in NH3 en H2O.

6.3.3 Neerslagreacties
Neerslagreacties zijn reacties waarbij een weinig oplosbare verbinding (een
neerslag) gevormd wordt.

NaCl + AgNO3  AgCl + NaNO3 (AgCl is onoplosbaar)

6.3.4 Redoxreacties
In een redoxreactie worden elektronen uitgewisseld tussen de reagentia. Het
reductans staat elektronen af en wordt geoxideerd; zijn oxidatietrap (oxidatiegetal)
stijgt. Het oxidans neemt elektronen op en wordt gereduceerd; zijn oxidatietrap
daalt.

Redoxreacties kunnen opgesplitst worden in 2 deelreacties:

- een oxidatiereactie, waarbij elektronen afgegeven worden
- en een reductiereactie, waarbij elektronen opgenomen worden.
Lab chemie 1
77

7 Bronnenlijst

BINNEMANS, K. (2003). Analytische Chemie: Scheidingsmethoden. K.U.Leuven.

BRUGGEMANS, K. & HERZOG, Y. Fundamentele begrippen van algemene chemie.

De Boeck, Antwerpen, 471 pg. (90 455 0676 9).

GEUENS, E. REYNIERS, K., DEWILDE, S. & MOENS, L. (2011). Experimentele

vaardigheden: Veiligheid, algemene, chemische en microbiologische vaardigheden.
Academia Press, Gent, 300 pg. (978 90 382 1611 9).

KRAMERS-PALS, H. & VAN ’T LEVEN I. (2012). Veiligheid in het laboratorium.

Syntax Media, Utrecht, 241 pg. (978 90 77423 92 9).

VAN DER MEER, A. (2013). Chemische analyse. Syntax Media, Utrecht, 412 pg.
(978 90 7742396 7).

VAN ’T LEVEN I. (2014). Werkplek en werkhouding in het laboratorium. Syntax

Media, Utrecht, 102 pg. (978 94 9176408 0).