OGÓLNA BUDOWA PRZEWODU POKARMOWEGO

● błona śluzowa- nabłonek pokrywający, leżący poniżej blaszki właściwej zbudowanej z tk. łącznej
luźnej, zawiera ona małe gruczoły i blaszkę mięśniową błony śluzowej (śluzówka)
● błona podśluzowa- gęściej utkana, większe naczynia krwionośne i naczynia chłonne, sploty
zwojowe błony podśluzowej- Meissnera (unerwienie autonomiczne)
● błona mięśniowa- kom. mięśniowe gładkie, co najmniej 2 warstwy, w warstwie wew.- włókna
okrężne, w warstwie zew. włókna podłużne, w tkance łącznej oddzielającej je od siebie występują
sploty nerwowe błony mięśniowe (Auerbacha)- tworzą one ze splotami Meissnera jelitowy układ
nerwowy
● błona surowicza- bogata w naczynia krwionośne i limfatyczne, tkanka tłuszczowa, pokrywa ją
jednowarstwowy płaski nabłonek surowiczy (pochodzenie mezodermalne)

uszkodzenie splotozwojów powoduje poszerzenie części przewodu pokarmowego znajdujących się

powyżej miejsca uszkodzenia (choroba Chagasa, choroba Hirschsprunga)

JAMA USTNA
nabłonek jednowarstwowy płaski
zakażenie wirusem Herpes simplex 1 powoduje śmierć infekowanych kom. nabłonkowych- owrzodziałe
zmiany skórne w okolicy ust ( w jamie ustnej nadżerka, na skórze- wykwit opryszczki)
błona śluzowa powierzchni żujących- dziąsła, podniebienie twarde ma najlepiej rozwiniętą warstwę
zrogowaciałą odporną na ścieranie- blaszka właściwa bezpośrednio na kości
śluzówka wyścielająca cz. miękkich jamy ustnej jest pokryta nabłonkiem wielowarstwowym płaskim

wargi:
-wew. pow. błony śluzowej=czas nabłonek nierogowaciejący, małe gruczoły śluzowe
-czerwień wargowa- cienki nabłonek wielowarstwowy płaski rogowaciejący, nie ma gruczołów- nawilżenie
ze śliny z języka
- zew. pow. pokryta jest cienką skóra, która składa się z naskórka i skóry właściwej, gruczołów potowych i
mieszków włosowych (z gruczołami łojowymi)

JĘZYK
● brodawki nitkowate- bardzo liczne, silnie zrogowaciałe (szare), szorstka powierzchnia języka-
ułatwiają przesuwanie pokarmu podczas żucia
● brodawki grzybowate- lekko zrogowaciałe, rozproszone wśród nitkowatych, rdzeń z blaszki
właściwej
● brodawki liściaste- po bokach języka, u ludzi charakter szczątkowy
● brodawki okolone- największe, przewody wyprowadzające gruczołów ślinowych (von Ebnera)-
uchodzące do głębokiego rowka wokół każdej brodawki, !!! wydzielina zawiera lipazę ( zapobiega
powstawaniu hydrofobowego osadu)

kubki smakowe- w obrębie wielowarstwowego nabłonka płaskiego- rozpoznają ogólny skład chemiczny
pokarmu, na bocznej pow. każdej brodawki okolnej ok. 250, oraz wiele na brodawkach grzybowatych i
liściastych
kubek smakowy to ok. 50-100 komórek zmysłowych, ich czas życia 7-10 dni, występują razem z kom.
podporowymi, komórki niedojrzałe i wolno dzielące się podstawne kom. macierzyste
na szczycie komórek- mikrokosmki zwrócone w kierunku otworu zwanego porem (2mikrometry)
słony i kwaśny- przepływ jonów przez kanały jonowe
umami, gorzki, słodki- receptory związane z białkiem G
związanie substancji z receptorem powoduje depolaryzacje

ZĘBY
korona zęba pokryta jest szkliwem
korzenie zęba pokryte są cementem
1) zębina- twardsza od kośni, uwapniona- 70% hydroksyapatyt wapnia, macierz organiczna zawiera
kolagen typ 1 i proteoglikany, które są wydzielane przez cz. szczytowe i wypustki odontoblastów
(pochodzenie: komórki czaszkowej cz. grzebienia nerwowego)
wypustki odontoblastów znajdują się w kanalikach zębiny, stopniowo wydłużając, się wraz z procesem
grubnięcia zębiny- kontynuują one wydzielanie prazębiny w życiu dorosłym

2) szkliwo- najtwardszy składnik ludzkiego ciała, 96% hydroksyapatyt wapnia, 2-3% składników
organicznych (brak włókien kolagenowych!!!)
szkliwo składa się z jednolitych, wzajemnie blokujących kolumn- pryzmatów, macierz pryzmatów szkliwa
jest wydzielana przez ameloblasty (wyspecjalizowany nabłonek narząduco wydzielco szkliwotwórzczego)
szczytowa wypustka ameloblasty (skierowana w kierunku odontoblastów) zawiera liczne ziarnistości,
!!! wzrost kryształów hydroksyapatyt jest ukierunkowany przez amelogeninę (główne białko struktury
rozwijającego się zęba)
ameloblasty wywodzą się z ektodermalnej wyściółki jamy ustnej zarodka, większość tkanek miazgi z
mezodermy,

3) przyzębie: cement, więzadła ozębnej, kość wyrostków zębodołowych, dziąsła

a) cement- pokrywa zębinę korzenia, od budowy kości odróżnia go brak naczyń krwionośnych, jest on
najgrubszy wokół wierzchołka korzenia, gdzie cementocyty znajdują się w jamkach
b) więzadło ozębinowe (ozębna)- tk. łączna włóknista z pęczkami włókien kolagenowych (Sharpeya), które
łączą cement i k. zębodołu, licznie zaopatrzona w naczynia i nerwy- poza mocowaniem zęba w zębodole
pełni funkcje odżywcze i czuciowe
c) kość wyrostka zębodołowego- zawiera osteoblasty i osteocyty (stale przebudowują one macierz kostną)
wielowarstwowy nabłonek płaski dziąsła (rogowacieje od strony jamy ustnej, nie rogowacieje od strony
szczeliny zębowej)
pomiędzy szkliwem, a nabłonkiem dziąsła znajduje się szczelina dziąsłowa (otacza szyjkę zęba), jej
wyspecjalizowaną cz. tworzy nabłonek łączący (hemidesmosomy)

PRZEŁYK
dobrze widoczne 4 warstwy przewodu pokarmowego,
warstwa śluzowa zawiera małe gruczoły wydzielające śluz= gruczoły przełykowe, w pobliżu połączenia z
żołądkiem- duże skupiska gruczołów przełykowych wpustowych
tylko znajdująca się w jamie otrzewnej cz. przełyku jest otoczona błoną surowiczą, reszta otoczona
przydanką wtapiającą się w otaczające tkanki

choroba refluksowa przełyku- GERD- nieleczony może powodować zmiany nabłonka zwane przełykiem
Barreta

ŻOŁĄDEK
funkcje:
● kontynuacja trawienia węglowodanów (zainicjowana przez amylazę ślinową)
● dodanie soku żołądkowego
● rozpoczęcie trawienia trójglicerydów przez lipazy
● rozpoczęcie trawienia białek przez pepsynę

uszkodzenie komórek okładzinowych- niewystarczająca ilość czynnika wewnętrznego- niewystarczające

wchłanianie witaminy B12- niedokrwistość megaloblastyczna

1) błona śluzowa- pokryta jednowarstwowym nabłonkiem walcowatym, wpuklającym się głęboko do

warstwy właściwej, tworząc dołek żołądkowy,
powierzchniowe komórki śluzowe wyścielają światło i dołki żołądkowe, wytwarzając lepki śluz bogaty w jony
wodorowęglanowe
komórki macierzyste żołądka- w wąskim odcinku między dołkami, a gruczołem żołądkowym-
pluripotencjalne kom. dzielą się asymetryczne

komórki gruczołów żołądka:

 ● komórki śluzowe szyjki (wiele progenitorowych i niedojrzałych), mają okrągłe jądra i ziarnistości
wydzielnicze w cz. szczytowej, wydzielają śluz mniej alkaiczny, niż ten z powierzchniowych komórek
nabłonkowych
● komórki okładzinowe- wytwarzają kwas solny, występują między kom. śluzowymi szyjki i w
głębszych cz. gruczołu, duże, owalne, w kształcie piramidy, cytoplazma intensywnie kwasochłonna
(dużo mitochondriów), na szczycie wgłobienie- kanalik wewnątrzkomórkowy z mikrokosmkami,
uwalniają też wodorowęglany, gdy pH staje się zbyt silne, aby utrzymać stałe pH błony śluzowe
!!! wydzielają też czynnik wewnętrzny,
są stymulowane przywspółczulnie i na drodze parakrynnej przez histaminy z gastrynę
● komórki główne (zymogenne)- w dolnej cz. gruczołów- bogate w RER i ziarnistość wydzielnicze-
nieaktywny enzymatycznie pepsynogen (prekursor pepsyny)
!!! produkują lipazę żołądkową
● komórki enteroendokrynowe- endokrynne/ parakrynne, wydzielają serotoninę, a w odźwierniku
komórki G produkują gastrynę

APUD-komórki wytwarzające aminy układu enteroendokrynowe (część DNES), ich funkcja w układzie do
kontrola perystaltyki jelit, wydzielanie hormonów, wody i elektrolitów, wywoływanie uczucia sytości

w odźwierniku gruczoły wpustowe i odźwiernikowe ze spiralnie zwiniętą częścią wydzielniczą, nie ma w

nich kom. okładzinowych i głównych, wydzielają obfite ilości śluzu

mięśniaki gładkomórkowe- łagodne guzy nowotworowe pochodzące z komórek mięśniówki gładkiej i

stanowiące najczęstszy rodzaj guzów nowotworowych żołądka i jelita cienkie

JELITO CIENKIE
fałdy okrężne najlepiej wykształcone w jelicie czczym, kosmki jelitowej pokryte nabłonkiem
jednowarstwowym walcowatym utworzonym przez komórki absorpcyjne= enterocyty z wieloma komórkami
kubkowym,
rdzeń każdego kosmka buduje tkanka łączna luźna,
blaszka właściwa błony śluzowej jelita zawiera fibroblasty, włókna mięśni gładkich, limfocyty i kom.
plazmatyczne i lacetal (centralnie położone włosowate naczynie limfatyczne)

celiakia- uszkodzenie/ zniszczenie kosmków prowadzące do zespołu złego wchłaniania, jej przyczyną jest
reakcja immunologiczna na gluten i białka zawarte w zbożach

pomiędzy kosmkami znajdują się ujścia gruczołów cewkowych= gruczołów jelitowych/ krytp Lieberkuhna

● enterocyty- kom. absorpcyjne, wysokie, owalne jądro przy podstawie komórki, ich szczytowa część
zawiera rąbek prążkowany/ szczoteczkowy (gęsto upakowane mikrokosmki pokryte glikokaliksem)

fałdy okrężne zwiększają pow. wchłaniania 3-krotnie, kosmki-10 krotnie, mikrokosmki-20 krotnie (200m2)

● komórki kubkowe- rozproszone pomiędzy enterocytami, wydzielają glikoproteinowe mucyny

tworzące śluz
● komórki Panetha- w podstawnej części krypty, poniżej kom. macierzystych, zawierają lizozym,
fosfolipazę A2, i hydrofobowe peptydazy- DEFENSYNY
● komórki enteroendokrynowe- wydzielają hormony peptydowe,
● komórki M- wyspecjalizowane w transporcie patogenów i drobnoustrojów przez nabłonek jelita
(głownie w jelicie krętym, w błonie pokrywającej grudki chłonne i kępki Peyera), mają kieszonkę na
limfocyty i makrofagi

neurony tworzą w obrębie błony podśluzowej splot nerwowy (Meissnera)

śluz gruczołów Brunnera (dwunastnica)- wyraźnie zasadowy, zobojętnia treść pokarmową dostającą się do
niej żołądka, w jelicie krętym dobrze rozwinięte MALT, składających się na skupiska grudek chłonnych
(kępek Meyera) poniżej kom. M,
pomiędzy warstwami błony mięśniowe- sploty nerwowe Auerbacha
choroba Crohna- w jelicie krętym/ okrężnicy, przyczyny genetyczne i immunologiczne- nadmierna
aktywność limfocytów powoduje stan zapalny

JELITO GRUBE
kątnica (z zastawką krętniczo-kątniczą i wyrostkiem robaczkowym), okrężnica ( wstępująca, poprzeczna,
zstępująca, esowata), odbytnica,
nie ma kosmków, nie ma fałdów (poza odbytem), ma szeroko ułożone workowate uwypuklenia= wypuklenia
okrężnicy, pokryta gruczołami jelitowymi- kom. kubkowe, absorpcyjne (kolonocyty);
komórki macierzyste nabłonka w dolnej 1/3 każdego gruczołu,
blaszka właściwa błony śluzowej bogata w komórki limfatyczne, znacząca obecność MALT,
włókna zewnętrznej warstwy mięśniowej, zebrane w 3 taśmy okręśnicy,
cz. wewnątrzotrzewnowa pokryta błoną surowiczą, na której przyczepki sieciowe z tk. tłuszczowej

rak jelita grubego= gruczolakorak, rozwija się z polipów w obrębie nabłonka błony śluzowej (odbytnica,
okrężnica esowata, dystalny odc. okrężnicy zstępującej)

kanał odbytu- 3-4cm, połączenie odbytowo-odbytnicze- nabłonek jednowarstwowy walcowaty błony

śluzowej jest zastąpiony przez nabłonek wielowarstwowy płaski
błona śluzowa i podśluzowa odbytu tworzy fałdy- słupy odbytu
warstwa okrężna mięśni odbytnicy= zwieracz wewnętrzny odbytu
warstwa m. szkieletowych= zwieracz zewnętrzny odbytu
odbytnice otacza przydanka

GRUCZOŁY ŚLINOWE- ŚLINIANKI

w jamie ustnej wytwarzają ślinę (egzokrynne)
niewystarczająca produkcja śliny prowadzi do suchości w ustach/ kserostomii- może być spowodowana np.
świnką, napromieniowaniem lub działaniem ubocznym leków (np. przeciwhistaminowych)

torebka z tk. łącznej otacza każdy duży gruczoł, ślina wydzielana przez śliniaki przyszune jest surowicza i
wodnista, ślina ślinianek podżuchwowych i podjęzykowych jest śluzowo-surowicza,
ślina modyfikowana jest w komórki przewodów wyprowadzających- przeprowadzają one resorpcje Na/Cl
(jest wtedy hipoosmotyczna i zawiera więcej K niż surowica krwi)
stymulacja przywspółczulna= produkcja śliny
● komórki surowicze- spolaryzowane, wydzielają białka, mają kształt piramidowy i wierzchołkowe
ziarnistości wydzielnicze, ich wierzchołki ściśle zespolone przez obwódki zamykające i zwierające
tworzą one jednostkę zwaną pęcherzem o małym świetle
wydzielają enzymy i białka
● komórki mioepitelialne- wewnątrz błony podstawnej,

w wewnątrzpłacikowym układzie przewodów wyprowadzających pęcherzyki wydzielnicze i cewki śluzowe

wyprowadzają ślinę do krótkich wstawek wyścielonych sześciennymi komórkami nabłonka, wstawki łącza
się tworząc przewód prążkowany (prążki do fałdy błony podstawnej z szeregowo ułożonymi
mitochondriami)

komórki plazmatyczne tk. łącznej otaczają małe przewody i wydzielają IgA (w mniejszych gruczołach w
jamie), która łączy się z komponentą sekrecyjną (syntezowana przez kom. nabłonkowe pęcherzyków
surowiczych)

przed ujściem do jamy ustnej każdy przewód wyścielony nabłonkiem wielowarstwowym płaskim
nierogowaciejącym

● ślinianki przyuszne- wydzielają obficie a-amylaze (zapoczątkowuje hydrolizę węglowodanów), oraz

prolinę i inne białka ochronne
● śliniaki podżuchwowe- wytwarzają 2/3 objętości śliny, gruczoły cewkowo-pęcherzykowe, poza alfa-
amylazą i prolina wydzielają LIZOZYM
 ● ślinianki podjęzykowe- najmniejsze, dominują cewki, głównie produkują śluz (niewiele amylazy i
lizozymu)

TRZUSTKA
gruczoł mieszany wewnątrz i zewnątrzwydzielniczy

rak trzustki- zwykle w głowie narządu w pobliżu dwunastnicy

część zewnątrzwydzielniczy trzustki wydziela ok. 1,5l zasadowego soku trzustkowego dziennie i dostarcza
go bezpośrednio do dwunastnicy, gdzie jony HCO3- neutralizują kwaśną treść pokarmową i ustalają pH
zasadowe, co pozwala na aktywność enzymów trzustkowych: proteaz, alfa-amylaz, lipaz i nukleaz,
proteazy są wydzielane w wersji nieaktywnej- trypsynogen, chymotrypsynogen, proelastaza…)

w ostrym zapaleniu trzustki enzymy mogą być aktywne wewnątrz narządu i trawić jego tkankę,

aktywność zewnątrzwydzielnicza trzustki jest regulowana przez

● cholecystokinina (CCK)- stymuluje wydzielanie enzymów przez komórki pęcherzykowe

● sekretyna- pobudza wydzielanie wody i jonów HCO3- przez komórki przewodów wyprowadzających

WĄTROBA
największy narząd wewnętrzny- 1,5 kg/ 2% masy ciała
do wątroby wchodzi: żyła wrotna i tętnica wątrobowa
z wątroby wychodzi: żyła wątrobowa, naczynia limfatyczne i żółciowy przewód wątrobowy wspólny

hepatocyty- podstawowe komórki wątroby, najbardziej zróżnicowane funkcjonalni komórki organizmu:

● synteza i wydzielanie białek osocza (albumin, fibrynogenu, apolipoprotein, transferyn…)
● glukoneogeneza (aminokwasy w glukozę)
● detoksykacja
● deaminacja- synteza mocznika
● wydzielanie żółci
● przechowywanie glukozy w ziarnach glikogenu i trójglicerydów w kropelkach lipidów
● przechowywanie witaminy A ( w komórkach gwiaździstych) oraz innych wit. rozpuszczalnych w
tłuszczach
● usuwanie niefunkcjonalnych erytrocytów (komórki Kupffera)
● przechowywanie żelaza w kompleksach z białkiem i ferrytyną

miąższ wątrobowy= tysiące małych płacików wątrobowych- setki nieregularnych blaszek, na obwodzie
każdy płatek ma od 3 do 6 przestrzeni wrotnych, z których każda zawiera triadę wątrobową:
● żyła wrotna międzypłacikowa- zawiera krew bogatą w składniki odżywcze, ubogą w tlen
● tętnica wątrobowa międzypłacikowa- dostarcza tlen
● przewody żółciowe międzypłacikowe- ½, wyścielone nabłonkiem sześciennym,

w zatokach wątrobowych krew żylna miesza się z krwią tętniczą ( u człowieka w sinusoidach brak błony
podstawnej)
nieciągłość i porowatość ściany sinudosidów umożliwia wypełnienie przez osocze przestrzeni
okołozatokowej (Dissego), dzięki czemu mikrokosmki hepatocytów mogą być obmywane przez osocze;
poza tym w sinusoidach wątrobowych znajdują się jeszcze:

● wyspecjalizowane makrofagi- komórki Kupffera (w obrębie wyściółki)- fagocytują one stare

erytrocyty, uwalniają hem i żelazo i magazynują je w kompleksach ferrytyny
!!! są to komórki prezentujące antygen
● wątrobowe komórki gwiaździste (komórki Ito), z małymi kroplami lipidowymi, przechowują wit. A i
inne rozpuszczalne w tłuszczach, po uszkodzeniu wątroby zmieniają się w miofibroblasty
wydzielają cytokiny pomagające regulować komórki Kupffera i hepatocyty

przepływ żółci następuje w kierunku odwrotnym do przepływu krwi; kanaliki żółciowe uchodzą do kanalików
żółcionośnych Herringa złożonych z sześciennych komórek zwanych cholangiocytami (wyraźna pochewka
z tk. łącznej),
w strefie okołowrotnej hepatocyty aktywnie syntezują glikogen i białka surowicy krwi

do kanalików żółciowych hepatocyty nieustannie wydzielają żółć- mieszaninę kwasów żółciowych, soli
kwasów żółciowych, fosfolipidów, cholesteroli i BILIRUBINY1 (emulgacja lipidów w dwunastnicy); w ich
ścianie można zlokalizować aktywność ATP-azy, ALP i GGT

przestrzeń wrotna stanowi początkowy obszar rozwoju reakcji zapalnej w trakcie wirusowego
zapalenia wątroby

budowa i funkcje wątroby

hepatocyty- komórki bogate w RER (synteza białek, zasadochłonność cytoplazmy), obfita SER- do
detoksykacji,
glukoza pobierana z przestrzeni zatokowej i magazynowana w postaci ziaren glikogenu,
peroksysomy hepatocytów uczestniczą w utlenianiu nadmiaru kwasów tłuszczowych, katalizowanym przez
katalazę rozkładzie H2O2 i konwersji nadmiaru puryn do kwasu moczowego,

w gronku: strefa I- najwięcej tlenu (synteza białek), strefa III najmniej tlenu (glikoliza, synteza lipidów,
detoksykacja)

rozrost kompensacyjny w wyniku uszkodzenia wątroby- hepatocyty dzielą się mitotycznie

komórki owalne= komórki macierzyste wątroby- w kanalikach Herringa, wytwarzają komórki progenitorowe
zarówno cholangiocytów, jak i hepatocytów (większość nowotworów złośliwych wątroby pochodzi z tych
komórek)

PRZEWÓD I PĘCHERZYK ŻÓLCIOWY

kanaliki żółciowe🡪małe przewody żółciowe🡪przewody żółciowe wyższego rzędu🡪przewód wątrobowy
wspólny🡪przewód pęcherzykowy🡪przewód żółciowy wspólny
nabłonek jednowarstwowy tworzą cholangiocyty

ściana pęcherzyka żółciowego- błona śluzowa z jednowarstwowego nabłonka walcowatego i blaszki

właściwej błony śluzowej, cienkiej błony mięśniowej i zewnętrznej przydanki lub błony surowiczej (błona ma
fałdy)

komórki pęcherzyka mają wyraźne mitochondria i liczne mikrokosmki, duże przestrzenie między
komórkami- aktywny transport wody- zagęszczanie żółci, skurcz pęcherzyka indukuje CCK2, a jej
uwalnianie jest warunkowane przez zawarte w pokarmie tłuszcze

kamienie pigmentowe w pęcherzyku żółciowym mają swój kolor przez birulibine

1
barwnikowy produkt rozpadu hemu, uwalniana przez makrofagi śledziony i kom. Kupffera, tworzy kompleks z
albuminą, sprzęgana za pomocą transferaz glukuronylowych
2
cholecystokinina