Foto;1,2 ::Pawilon- technologia strawbale , Floriada, Holandia

BIOBUDOWNICTWO czyli EKO-BUDOWANIE

Barbara Wojtkowska-Guicherit, architekt, projektant , specjalista biologii budowlanej

Definicja: Biobudownictwo jest to gałąź budownictwa, której popularność rozwinięła się w Europie Zachodniej
w latach 80-tych, jako odpowiedź na rosnące problemy zdrowotne użytkowników nowoczesnego budownictwa ,
spowodowane stosowaniem na coraz większą skalę chemii budowlanej, zbrojonych konstrukcji
betonowych,zamkniętych systemów wentylacyjnych, itd. Nazwano to zjawisko Syndromem Chorego Budynku-
Sick Building Syndrom . Drugim czynnikiem stały się wciąż rosnące ilości trudnych do utylizacji odpadów
budowlanych, które spowodowały wzrost kosztów budowania oraz duże obciążenie środowiska naturalnego.
Podjęto w wielu krajach badania naukowe, finansowane przez duże towarzystwa ubezpieczeniowe oraz
Ministerstwa Ochrony Środowiska, pozwalające wdrożyć w budownictwie na nowo naturalne, jak najmniej
przetworzone, biodegradowalne i lokalne materiały budowlane. Zaczęto stosować przy tym nowe, innowacyjne
technologie , oparte na znanych od wieków, tradycyjnych metodach budowania , energooszczędnych, zdrowych
dla użytkowników i mniej obciążających dla środowiska naturalnego.

Ruch w budownictwie, związany z ekologią i ochroną środowiska proponuje zdrowe metody budowania oparte
na naturalnych, od wieków sprawdzonych materiałach i metodach, oczywiście odpowiednio zmodyfikowanych i
unowocześnionych. Bogate kraje Europy śledzą ten nurt od lat osiemdziesiątych Xxw.
W Niemczech wielu indywidualnych inwestorów decyduje się na dom z cegieł z suszonej gliny, a dachy ociepla
się izolacją z konopi lub wełny owczej. W Szwecji służy do tego izolacja z rozdrobnionego papieru
makulaturowego(dostępna zresztą w Polsce), a domy ogrzewane są piecami kaflowymi. .
We Francji pod Lyonem funkcjonuje od lat miasteczko wzorcowe, zbudowane z adobe czyli gliny,
a Włosi tynkują i malują mury starych kamieniczek wapiennymi tynkami i farbami, które u nas straciły
popularność zaledwie kilkanaście lat temu, zanim wyparły je nowoczesne 'szybkie' .produkty.
W latach 80-tych można było w małych sklepikach w każdym polskim miasteczku kupić farbę klejową
i wapienną, zwykły pokost i olej lniany oraz pastę do podłóg na bazie wosku pszczelego. Drewniana stolarka
budowlana malowana była trwałymi i nietoksycznymi farbami naturalnymi, mającymi w składzie terpentynę
roślinną. Obecnie takie „rarytasy” bez domieszek trujących ulepszaczy, dostępne są po wygórowanych cenach
u naszych zachodnich czy południowych sąsiadów, a kupują je zwykle ci zamożniejsi, lepiej wykształceni ,
świadomi ich wartości obywatele Unii Europejskiej.
Oprócz zamożności i wyższego poziomu świadomości na temat ochrony środowiska kieruje nimi troska
o własne zdrowie. Wszystkie naturalne materiały budowlane są zdecydowanie korzystniejsze dla zdrowia ludzi
użytkujących tak zbudowane domy. Poza tym starzeją się one szlachetnie i pięknie, a po rozbiórce ulegają łatwo
biodegradacji, nie przyczyniając się do zaśmiecania otaczającego nas świata.

Nadszedł czas aby i w Polsce zainteresować się od nowa na większą skalę tymi metodami, jeszcze niezupełnie
zapomnianymi w naszej części Europy . To co bardzo kosztowne u zachodnich sąsiadów, u nas może być
osiągnięte za stosunkowo niewielką cenę, ponieważ nie zaginęła jeszcze do końca tradycja ich produkcji. Już
teraz Niemcy importują od nas cegły z suszonej gliny i domy z drewnianych płazów, ale być może moglibyśmy
stać się w przyszłości producentem eko-materiałów dla zachodniej części Unii Europejskiej na dużo większą
skalę. W Polsce żyją wciąż ludzie znający tajemnice krycia dachu strzechą, czy wyprodukowania dobrej farby
wapiennej, a na wsiach i w małych miasteczkach zduni ciągle jeszcze uszczelniają piece kaflowe gliną.
Ekologiczne techniki budowlane szczególnie dobrze sprawdzają się w gospodarstwach rolnych, tam gdzie
wszelkie naturalne materiały –jak glina i słoma są tanie i łatwo dostępne, a domy buduje się zwykle systemem
gospodarczym. Naturalne metody wiążą się zwykle z łatwością wykonania, ale też dużą pracochłonnością, co
powoduje ich wysoką cenę w bogatych krajach unijnych, ale to co w Europie Zachodniej stanowi wadę , może
stać się w Polsce zaletą.
Gospodarczy system budowania pozwala na większą intensywność wykonania, a ekologiczne budowanie w
małych gminach można połączyć z warsztatami edukacyjnymi dla zainteresowanych.
W czasach , w których promowana jest ekologia i lokalne tradycje, dostępne są dotacje - warto skorzystać
z tego i zawalczyć o zmianę paradygmatu myślenia na temat naturalnego budownictwa
i ekologii wśród Polaków, a szczególnie wśród mieszkańców wsi i małych miasteczek...

Biobudownictwo kładzie nacisk przede wszystkim na zdrowie mieszkańców oraz na energooszczędność,

zarówno w procesie budowania jak i użytkowania budynków. Różnorodność stosowanych obecnie metod
biobudownictwa pozwala na realizację budynków z różnych materiałów i w bardzo różny sposób. Na
warsztatach biobudownictwa na całym świecie powstają niewielkie i niedrogie obiekty, gdzie większość
materiałów pochodzi z recyklingu. Buduje się również w różnych innowacyjnych technologiach biobudownictwa
bardziej kosztowne budynki pasywne - ekskluzywne wille, budynki rządowe, hale fabryczne, restauruje się w ten
sposób zabytki . Zaopatrzenie tych budynków w energię z odnawialnych źródeł, a więc niskie koszty utrzymania,
biodegradowalność użytych materiałów i aspekt zdrowotny stanowią o ich rosnącej popularności.
Biobudownictwo , ze względu na jego zalety oraz możliwości, jakie stwarza dla ochrony środowiska naturalnego
oraz zdrowia użytkowników stanowi świetną alternatywę dla rozwoju branży budownictwa na całym świecie

Najważniejsze kryteria biobudownictwa to :

➢ zdrowe materiały i metody budowania (bezpieczne i zdrowe- zarówno dla końcowych użytkowników, jak
również dla wykonawców)
➢ materiały budowlane biodegradowalne, pochodzące z odnawialnych źródeł : drewno, glina,wapno,
kamień, słoma, konopie, etc-orientacja budynku na słońce (największe powierzchnie okien skierowane
na południe)
➢ oszczędność wody - użytkowanie wody deszczowej, obieg ‘szarej’ wody
➢ ścieki odprowadzane do lokalnej, biologicznie czynnej oczyszczalni ścieków lub kompostowane
➢ energooszczędność zarówno w procesie budowy, użytkowania budynku oraz po jego rozbiórce, a więc :
- lokalne materiały budowlane (ograniczenie transportu z dużych odległości)
- gruba warstwa izolacji z materiałów naturalnych, np. mielonego papieru makulaturowego, słomy,
włókna drzewnego, konopi, wełny owczej, korka czy materiałów z recyklingu np. z mielonych tkanin.
➢ preferowane jest budownictwo z gliny, ziemi, drewna i słomy –ponieważ ściany takiego budynku
dobrze izolują w całej swojej masie i pozwalają na budowanie taniej i zdrowej wersji budynków
pasywnych.
➢ odnawialne źródła energii stosowane w gospodarstwie domowym- czyli małe elektrownie wiatrowe (do
50KW) , kolektory słoneczne, panele fotowoltaiczne, ciepło odzyskane z kompostu, turbiny wodne ,itp.
 Istnieje kilkanaście różnych metod ‘biobudownictwa, część z nich zbliżona jest bardzo do budownictwa
konwencjonalnego, przynajmniej co do wyglądu zewnętrznego i konstrukcji budynków. Zasady biobudownictwa
stosuje się również przy renowacji zabytków, oraz realizacji zdrowych budynków pasywnych .
Wśród tańszych i naturalnych’ metod najbardziej popularne są obecnie różne metody budowania z gliny, np. z
bloczków lub cegieł glinianych - suszonych, nie wymagających wypalania, budowanie z ziemi ubijanej w
szalunku lub metoda tzw. cob -lepienie murów z mieszanki gliny i słomy.
.W ostatnich latach największą popularność na całym świecie zdobywa straw-bale -budowanie ze słomy
(kostki prasowanej słomy układane są w konstrukcji drewnianej i tynkowane następnie tynkiem glinianym lub
wapiennym, ewent. szalowane deskami) oraz budowanie z ziemi , np. z ziemi ubijanej w zużytych
oponach( budynki typu earthship -USA, arch.Michael Reynolds, Earthship Biotecture ).

Kraje europejskie przodujące w rozwoju metod biobudownictwa w budownictwie mieszkaniowym to Anglia,

kraje skandynawskie , Niemcy , Austria , Belgia, Holandia i Francja wszędzie tam powstają małe ośrodki
szkoleniowe stymulujące edukacje i integrację społeczną, realizuje się tam wiele projektów indywidualnych oraz
użyteczności publicznej .
W Anglii , Niemczech i Austrii realizowane są coraz powszechniej tanie budynki socjalne
dla zagrożonych społecznie grup.

Na rynku polskim wzrasta zainteresowanie i zapotrzebowanie na tanie, zdrowe

i energooszczędne rozwiązania w budownictwie mieszkaniowym i w infrastrukturze turystycznej. Polska podąża
za ogólnoświatowym trendem na ekologie
i zrównoważony rozwój , stymulowanym przez media i Rządy wszystkich krajów europejskich, lecz pozostajemy
niestety ciągle na ostatnim miejscu w Europie.
Na temat rozwoju biobudownictwa wydano w Polsce pare publikacji, np. Teresa Kelm- Politechnika
Warszawska , Raport Urzędu Marszałkowskiego Łódź 2009, (materiały B.Wojtkowskiej użyte do powstania.
Raportu).
Prowadzi się projekty na temat biobudownictwa na wielu uczelniach: Projekt Sendzimira - Letnia Szkoła
Zrównoważonego Rozwoju 2010 ,Politechnika Białystok
i Politechnika Lubelska –współpraca ze Stowarzyszeniem Biobudownictwa , niewiele jest natomiast
zrealizowanych w Polsce, ogólnodostępnych przykładów i realizacji wzorcowych.
Powyższe informacje wraz z własnym doświadczeniem członków spółdzielni Ekocentrycy wskazują na rosnące
zainteresowanie, a co za tym idzie duże zapotrzebowanie na usługi w zakresie biobudownictwa, które może
stanowić rozwiązanie problemów mieszkalnictwa socjalnego.

MATERIAŁY stosowane w biobudownictwie

Glina Po latach zapomnienia - glina wróciła do łask jako ważny składnik wielu metod budowania. Jej
fantastyczne właściwości zdrowotne sprawdzają się przy neutralizowaniu skutków działania szkodliwych
substancji chemicznych w nowoczesnym budownictwie. Nasi przodkowie z powodzeniem budowali swoje
domostwa z ubijanej gliny, izolowali drewniane ściany gliną, robiono z gliny piece, a nawet podłogi –tzw.
klepiska, powstające przez zmieszanie kilku naturalnych organicznych składników z gliną. Współcześnie stosuje
się glinę najczęściej do tynkowania ścian zarówno wewnątrz jak i zewnątrz budynku. Wypalana glina w formie
cegieł stosowana jest powszechnie w budownictwie na całym świecie, wymaga jednak
w takiej formie dużego zużycia energii w procesie wypalania, a więc nie spełnia wysokich kryteriów
energooszczędności i jest w związku z tym droga w produkcji.

Glina suszona po dodaniu odpowiednich składników organicznych staje się wodoodporna. Można mieszać ją
w najróżniejszych kolorach, jest przede wszystkim tania, łatwa w użyciu, całkowicie nieszkodliwa dla zdrowia, o
wręcz uzdrawiających właściwościach , a więc tynkowaniem mogą zajmować się również kobiety i dzieci, co też
dzieje się często przy wspólnym budowaniu domów w trakcie warsztatów biobudownictwa. Ponieważ praca z
gliną ma wspaniałe właściwości terapeutyczne zalecana jest dla osób z problemami zdrowotnymi, zarówno
natury fizycznej, jak i psychicznej

Wapno

Równie atrakcyjnym materiałem budowlanym, znanym od wieków jest wapno gaszone (hydrauliczne).Posiada
świetne właściwości aseptyczne, likwiduje pleśnie i grzyby, jest odporne na wilgoć. Dobrze wykonane tynki
wapienne mogą przetrwać wieki -(patrz zabytkowe budowle kamienne lub murowane tynkowane wapnem.) tynk
wapienny sprawdza się świetnie w budownictwie z gliny i słomy. Jest stosowany głównie jako tynk zewnętrzny ,
lub odporny na wodę , polerowany tynk wewnętrzny typu Tadelakt.

Konopie

Konopie to jedna z najszybciej rosnących, w pełni odnawialnych upraw, które można stosować na wszystkich
dostępnych rodzajach podłoża. Jednakże ze względu na swoisty skład chemiczny odmiany Indica nie wszędzie
jej uprawa jest dozwolona. Zastosowanie konopi przemysłowych (Sativa)w działalności człowieka jest wyjątkowo
znaczące. Na przestrzeni wieków były one wykorzystywane przez różne kultury do bardzo różnych celów,
przeważnie związanych z tkactwem, żeglugą, a także ze zdrowiem. Współcześnie konopie zyskują duże
znaczenie w budownictwie. Zdrowy dom to poniekąd zdrowe życie, a tego pragną prawie wszyscy. Izolacja
termiczna wykonana z włókna konopi posiada współczynniki porównywalne do konwencjonalnych materiałów
izolacyjnych, jest przy tym zdrowa zarówno dla wykonawców jaki mieszkańców tak ocieplonego domu.

METODY stosowane najczęściej w biobudownictwie

Glina wymieszana z piaskiem i słomą, uformowana następnie

w bloczki, tworzy po wyschnięciu bardzo trwały, przypominający pustaki materiał budowlany. Bloczki takie łatwo
jest wyprodukować na miejscu budowy z lokalnej gliny i słomy. Po wysuszeniu muruje się z nich ściany nośne i
działowe budynku. Na dom mieszkalny jednorodzinny zużywa się średnio ok. 2000 bloczków
STRAWBALE –czyli budowanie z kostek prasowanej słomy

W ostatnich latach rośnie popularność budownictwa ze słomy –kostki prasowanej słomy układane są
w konstrukcji drewnianej ściany i tynkowane następnie tynkiem glinianym lub wapiennym, ewent. szalowane
deskami. Jest to technologia polegająca na wypełnieniu drewnianej konstrukcji szkieletowej kostkami prasowanej
słomy, tynkowanej tynkiem glinianym lub wapiennym. Znana i stosowana w USA od początków XIX wieku,
została od nowa spopularyzowana w Europie w latach 80-tych. W Anglii, Niemczech, Danii
i Austrii buduje się obecnie osiedla mieszkaniowe w tej technologii, unowocześnionej poprzez zastosowanie
systemów modularnych pozwalających na pracę na budowie przez cały rok. Metoda strawbale bije na głowę
wszystkie inne pod względem szybkości i taniości budowania . Naturalne, zdrowe domy ze słomy i gliny ‘nowej
generacji’ budowane są w Europie od lat 80-tych. W całej Europie powstało już wiele takich budynków
jednorodzinnych, a ich właściciele udostępniają je chętnie do oglądania
w organizowanych corocznie dniach domów otwartych. W Polsce zbudowano w ostatnich latach kilkanaście
budynków strawbale (Badów Górny Jordanów-Wysoka, Stryszów,Przełomka, Gajówka koło Jeleniej Góry

Domy jednorodzinne -metoda strawbale, nr 1 Holandia, nr 2 -Wielka Brytania , realizacja -firma Modcell

Powyzej:Warsztaty strawbale, Fundacja Królewski Szlak, Kraków 2009, Poniżej:Przykłady realizacji eko-obiektów, Wielka Bryt.
Hempcrete®

Pierwszy tzw. „konopny dom” powstał w Irlandii za sprawą nowej technologii „Hempcrete ®”, wykorzystującej
zalety łączenia paździerza konopnego z hydraulicznym wapnem w celu uzyskania materiału na wykonanie ścian
budynku. Obecnie takie domy stają się popularne w USA, Kanadzie, Irlandii, Hiszpanii, Holandii, Południowej
Afryce, Australii czy Nowej Zelandii Sporo uwagi poświęca sie ostatnio domom pasywnym, a można je
wykonywać również w technologii Hempcrete®
Ściany takiego budynku są doskonale izolowane, zmniejszając tym samym zapotrzebowanie na energie.

Wapno wymieszane z paździerzem konopnym może być uformowane w bloki.

Bloki konopno-wapienne mogą być stosowane do budowy stałych ścian lub stosowane jako wypełnienie
wewnątrz konstrukcji szkieletowej. Bloki wapienno-konopne nie mają wystarczającej wytrzymałości, aby mogły
być używane jak tradycyjne bloczki betonowe, chociaż eksperymentalnie można by
produkować silniejsze bloki zawierające włókno oraz paździerz.

Foto: ściany w technologii Hempcrete, dom jednorodzinny Hemp House-Asheville

Budynki w konstrukcji drewnianej, izolowane naturalnymi materiałami

Budynki o konstrukcji szkieletowej drewnianej, budowane jako zdrowe i tanie domy pasywne izolowane są
wyłącznie naturalnymi, nieszkodliwymi dla zdrowia (zarówno wykonawców, jak i użytkowników) materiałami, np.
mielony papier makulaturowy, maty izolacyjne z konopi, wełny owczej, korka, włókna drzewnego (nie
powodujące uczuleń, nie-toksyczne, łatwe w montażu). Do wykończenia powierzchni ścian, stropów i podłóg
oraz stolarki drzwiowej i okiennej stosuje się preparaty i farby na bazie naturalnych składników, np. pokostu ,
oleju lnianego , naturalnej terpentyny. Wykończenie ścian wewnętrznych stanowi często tynk gliniany lub
wapienny o doskonałych właściwościach higroskopijnych, regulujący świetnie wilgotność wewnątrz budynku, a
poprzez to tworzący korzystne środowisko do życia dla alergików.