Professional Documents
Culture Documents
الذاكرة في إطار نموذج مستويات المعالجة
الذاكرة في إطار نموذج مستويات المعالجة
ﺣﻈﻴـ ـ ـ ـ ــﺖ اﻟـ ـ ـ ـ ــﺬاﻛﺮة ﺑﺎﻫﺘﻤـ ـ ـ ـ ــﺎم ﺑـ ـ ـ ـ ــﺎﻟﻎ ﻣـ ـ ـ ـ ــﻦ ﻗﺒـ ـ ـ ـ ــﻞ ﻋﻠﻤـ ـ ـ ـ ــﺎء ﻋﻠـ ـ ـ ـ ــﻢ اﻟـ ـ ـ ـ ــﻨﻔﺲ اﻟﻤﻌﺮﻓـ ـ ـ ـ ــﻲ،
ﺑﺎﻋﺘﺒﺎرﻫ ـ ـ ـ ــﺎ ﻧﻈﺎﻣ ـ ـ ـ ــﺎ ﻟﺘﺠﻬﻴ ـ ـ ـ ــﺰ وﻣﻌﺎﻟﺠ ـ ـ ـ ــﺔ اﻟﻤﻌﻠﻮﻣ ـ ـ ـ ــﺎت ،ﻓﻀ ـ ـ ـ ــﻼ ﻋ ـ ـ ـ ــﻦ ﻛﻮﻧﻬ ـ ـ ـ ــﺎ ﺧﺰاﻧ ـ ـ ـ ــﺎ ﻟﻠﻤﻌﻠﻮﻣ ـ ـ ـ ــﺎت.
وﻣﻤــ ـ ـ ــﺎ ﻳﻤﻴـ ـ ـ ـ ــﺰ اﻷﺑﺤـ ـ ـ ـ ــﺎث ﻓــ ـ ـ ــﻲ ﻫـ ـ ـ ـ ــﺬا اﻟﻤﺠـ ـ ـ ـ ــﺎل ﻫـ ـ ـ ـ ــﻮ ﺗﻄﻮرﻫــ ـ ـ ــﺎ اﻟﻤﻄـ ـ ـ ـ ــﺮد وﺗﺰاﻳـ ـ ـ ـ ــﺪﻫﺎ اﻟﻤﺘﻌـ ـ ـ ـ ــﺎﻇﻢ.
واﻟﻤﻼﺣــ ـ ـ ــﻆ أن ﻫـ ـ ـ ـ ــﺬﻩ اﻷﺑﺤــ ـ ـ ــﺎث ﺗﻨﻄﻠـ ـ ـ ـ ــﻖ ﻣـ ـ ـ ـ ــﻦ ﺗﺼــ ـ ـ ــﻮرات ﻧﻈﺮﻳـ ـ ـ ـ ــﺔ ﺗﺘﺒــ ـ ـ ــﺎﻳﻦ أﺣﻴﺎﻧـ ـ ـ ـ ــﺎ ،وﺗﺘـ ـ ـ ـ ــﺪاﺧﻞ
أﺣﻴﺎﻧـ ـ ـ ـ ــﺎ أﺧـ ـ ـ ـ ــﺮى .ﻓﻤـ ـ ـ ـ ــﺎ أن ﻳﻮﺿـ ـ ـ ـ ــﻊ ﺗﺼـ ـ ـ ـ ــﻮر ﻧﻈـ ـ ـ ـ ــﺮي ﺣﺘـ ـ ـ ـ ــﻰ ﺗﻜﺸـ ـ ـ ـ ــﻒ اﻟﺒﺤـ ـ ـ ـ ــﻮث واﻟﻤﺸـ ـ ـ ـ ــﺎﻫﺪات
اﻟﻼﺣﻘ ـ ـ ــﺔ ﻋــ ـ ــﻦ ﺟﻮاﻧ ـ ـ ــﺐ اﻟــ ـ ــﻨﻘﺺ ﻓﻴ ـ ـ ــﻪ ،ﻓﻴــ ـ ــﺘﻢ ﺗﻌﺪﻳﻠــ ـ ــﻪ و إﺛـ ـ ـ ـﺮاؤﻩ ﻟﻴﺘﻨﺎﺳــ ـ ــﺐ ﻣ ـ ـ ــﻊ ﻃﺒﻴﻌــ ـ ــﺔ اﻟﻨﺴــ ـ ــﻖ
اﻟﻤﻌﺮﻓـ ـ ـ ــﻲ اﻟﻤﻌﻘـ ـ ـ ــﺪ ،وﻫـ ـ ـ ــﺬا ﻣـ ـ ـ ــﺎ ﺣـ ـ ـ ــﺪث ﻣـ ـ ـ ــﻊ ﻧﻤـ ـ ـ ــﺎذج ﺗﻌـ ـ ـ ــﺪد ﻣﺨـ ـ ـ ــﺎزن اﻟـ ـ ـ ــﺬاﻛﺮة ،اﻟﺘـ ـ ـ ــﻲ ﺗﻄـ ـ ـ ــﻮرت
ﺷـ ـ ــﻴﺌﺎ ﻓﺸـ ـ ــﻴﺌﺎ واﻧﺘﻬـ ـ ــﺖ إﻟـ ـ ــﻰ وﺟـ ـ ــﻮد أﺑﻨﻴـ ـ ــﺔ ﻓﺮﺿـ ـ ــﻴﺔ ﻓـ ـ ــﻲ اﻟـ ـ ــﺬاﻛﺮة )ﻣﺨـ ـ ــﺰن ﺣﺴـ ـ ــﻲ ،ذاﻛـ ـ ــﺮة ﻗﺼـ ـ ــﻴﺮة
اﻟﻤ ـ ـ ـ ــﺪى ،ذاﻛ ـ ـ ـ ــﺮة ﻃﻮﻳﻠ ـ ـ ـ ــﺔ اﻟﻤ ـ ـ ـ ــﺪى( .وﻳُﻌ ـ ـ ـ ــﺪ اﻟﻨﻤ ـ ـ ـ ــﻮذج اﻟ ـ ـ ـ ــﺬي ﻗﺪﻣ ـ ـ ـ ــﻪ )أﺗﻴﻜﻴﻨﺴ ـ ـ ـ ــﻮن وﺷ ـ ـ ـ ــﻴﻔﺮﻳﻦ،
(Atkinsonﻣﺜـ ـ ـ ــﺎﻻ ﻧﻤﻮذﺟﻴـ ـ ـ ــﺎ ﻟﻠﻤﻨﻈـ ـ ـ ــﻮر اﻟﻘـ ـ ـ ــﺪﻳﻢ اﻟـ ـ ـ ــﺬي & Shiffrin،1968
ﻳﺮﻛ ـ ـ ـ ــﺰ ﻋﻠ ـ ـ ـ ــﻰ اﻟﻤﻜﻮﻧ ـ ـ ـ ــﺎت اﻟﺒﻨﺎﺋﻴ ـ ـ ـ ــﺔ ،وﻋﻠ ـ ـ ـ ــﻰ ﺗﻌﺎﻗ ـ ـ ـ ــﺐ اﻟﻤﺮاﺣ ـ ـ ـ ــﻞ اﻟﺘ ـ ـ ـ ــﻲ ﻳ ـ ـ ـ ــﺘﻢ ﺧﻼﻟﻬ ـ ـ ـ ــﺎ ﻣﻌﺎﻟﺠ ـ ـ ـ ــﺔ
اﻟﻤﻌﻠﻮﻣــ ـ ـ ــﺎت ،ﻛﻤــ ـ ـ ــﺎ ﻳــ ـ ـ ــﺮى أن اﻟﻤﻌﺎﻟﺠـ ـ ـ ـ ــﺔ اﻟﻘﺎﺋﻤــ ـ ـ ــﺔ ﻋﻠــ ـ ـ ــﻰ اﻟﺘﺴـ ـ ـ ـ ــﻤﻴﻊ )اﻟﺘﺮﻣﻴــ ـ ـ ــﺰ اﻟﺴــ ـ ـ ــﻤﻌﻲ( ﻓـ ـ ـ ـ ــﻲ
اﻟــ ـ ــﺬاﻛﺮة ﻗﺼـ ـ ـ ــﻴﺮة اﻟﻤـ ـ ـ ــﺪى ﻳـ ـ ـ ــﺆدي إﻟــ ـ ــﻰ ذاﻛـ ـ ـ ــﺮة أﻃـ ـ ـ ــﻮل ﻣـ ـ ـ ــﺪى ،ﻣﻤــ ـ ــﺎ ﻳﻌﻨـ ـ ـ ــﻲ أن اﻟﻌﺎﻣـ ـ ـ ــﻞ اﻷﻛﺒـ ـ ـ ــﺮ
اﻟﻤﺤـ ـ ـ ــﺪد ﻟﻜﻴﻔﻴـ ـ ـ ــﺔ اﻟـ ـ ـ ــﺘﻌﻠﻢ ﻫـ ـ ـ ــﻮ ﻛﻤﻴـ ـ ـ ــﺔ اﻟﻮﻗـ ـ ـ ــﺖ اﻟـ ـ ـ ــﺬي ﺗﺒﻘـ ـ ـ ــﻰ ﻓﻴـ ـ ـ ــﻪ اﻟﻤﻌﻠﻮﻣـ ـ ـ ــﺎت ﻓـ ـ ـ ــﻲ اﻟـ ـ ـ ــﺬاﻛﺮة
ﻗﺼ ـ ـ ـ ــﻴﺮة اﻟﻤــ ـ ـ ــﺪى ،أو ﻋ ـ ـ ـ ــﺪد ﻣــ ـ ـ ــﺮات ﺗﻜﺮارﻫــ ـ ـ ــﺎ .أﻣ ـ ـ ـ ــﺎ اﻟﻤﻨﻈــ ـ ـ ــﻮر اﻟﺠﺪﻳ ـ ـ ـ ــﺪ ﻓﻴــ ـ ـ ــﺮى أن اﻟﻤﻌﺎﻟﺠــ ـ ـ ــﺔ
اﻟﻌﻤﻴﻘـ ـ ـ ــﺔ أﻓﻀـ ـ ـ ــﻞ ﻣـ ـ ـ ــﻦ اﻟﺘﺴـ ـ ـ ــﻤﻴﻊ اﻟـ ـ ـ ــﺬاﺗﻲ ﻓـ ـ ـ ــﻲ اﻟﻮﺻـ ـ ـ ــﻮل إﻟـ ـ ـ ــﻰ ذاﻛـ ـ ـ ــﺮة أﻛﺜـ ـ ـ ــﺮ دواﻣـ ـ ـ ــﺎ ،ﻛﻤـ ـ ـ ــﺎ أن
اﻟ ـ ـ ــﺬاﻛﺮة ﺗﻤﺜ ـ ـ ــﻞ ﻣﺘﺼ ـ ـ ــﻼ واﺣ ـ ـ ــﺪا وﻟ ـ ـ ــﻴﺲ ﺻ ـ ـ ــﻨﺎدﻳﻖ ﻣﺘﻌ ـ ـ ــﺪدة ،وﻋﻠ ـ ـ ــﻰ ﻫ ـ ـ ــﺬا اﻷﺳ ـ ـ ــﺎس ﻓ ـ ـ ــﺈن ﻓﻜ ـ ـ ــﺮة
(depthاﻟﺘـ ـ ــﻲ ﻧـ ـ ــﺎدت ﺑﻬـ ـ ــﺎ ﻧﻈﺮﻳـ ـ ــﺔ ﻣﺴـ ـ ــﺘﻮﻳﺎت of ﻋﻤـ ـ ــﻖ اﻟﻤﻌﺎﻟﺠـ ـ ــﺔ )processing
اﻟﻤﻌﺎﻟﺠﺔ ﺳﻴﻜﻮن ﻟﻬﺎ أﺛﺮ ﻛﺒﻴﺮ ﻋﻠﻰ ﻓﺎﻋﻠﻴﺔ اﻟﺘﺬﻛﺮ واﻻﺳﺘﺪﻋﺎء واﻟﺘﻌﻠﻢ ﺑﺼﻔﺔ ﻋﺎﻣﺔ.
وﻧﻈ ـ ـ ـ ــﺮا ﻷﻫﻤﻴــ ـ ـ ــﺔ ﻧﻤــ ـ ـ ــﻮذج ﻣﺴ ـ ـ ـ ــﺘﻮﻳﺎت اﻟﻤﻌﺎﻟﺠــ ـ ـ ــﺔ ﻓــ ـ ـ ــﺈن اﻟﻤﻘﺎﻟ ـ ـ ـ ــﺔ اﻟﺤﺎﻟﻴــ ـ ـ ــﺔ ﺳــ ـ ـ ــﺘﺤﺎول
اﻟﺘﻄـ ـ ـ ـ ــﺮق إﻟﻴـ ـ ـ ـ ــﻪ ﻣـ ـ ـ ـ ــﻦ ﺧـ ـ ـ ـ ــﻼل ﻋـ ـ ـ ـ ــﺮض ﺑـ ـ ـ ـ ــﺪاﻳﺎت ﺗﺸـ ـ ـ ـ ــﻜﻠﻪ ،واﻟﻮﻗـ ـ ـ ـ ــﻮف ﻋﻠـ ـ ـ ـ ــﻰ أﻫـ ـ ـ ـ ــﻢ اﻟﻤﻔـ ـ ـ ـ ــﺎﻫﻴﻢ
اﻟﻤﺆﺳﺴﺔ ﻟﻪ ،ﻛﻤﺎ ﺳﺘﺴﺘﻌﺮض اﻟﺪراﺳﺎت اﻟﻤﺆﻳﺪة ﻟﻪ ،وﺗﻘﺪم ﺗﻘﻴﻴﻤﺎ ﻟﻪ.
Résumé :
L’objectif de cet article est de présenter une
introduction actuelle et complète aux fondements de la théorie
des niveaux de traitement d’information. Il se divise en Cinq
parties: les débuts de modèle des niveaux de traitement
d’information, les majeurs concepts dans ce modèle, les études
expérimentales témoins qui expliquent la nature des
représentations cognitives dans la mémoire, évaluation de
modèle et finalement les développements récents
ﻣﻘﺪﻣـ ــﺔ
ﻣﻨ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺬ ﺑ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺰوغ ﴰ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺲ ﻋﻠ ـ ـ ـ ـ ـ ــﻢ اﻟ ـ ـ ـ ـ ـ ــﻨﻔﺲ اﳌﻌ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺮﰲ ﰲ اﻟﺴ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺒﻌﻴﻨﺎت ،ﻛ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺎن
اﳍـ ـ ـ ـ ـ ــﺪف اﻷﺳﺎﺳـ ـ ـ ـ ـ ــﻲ ﻟـ ـ ـ ـ ـ ــﻪ وﻻ ﻳ ـ ـ ـ ـ ـ ـﺰال ﻫـ ـ ـ ـ ـ ــﻮ اﻟﻮﻗـ ـ ـ ـ ـ ــﻮف ﻋﻠـ ـ ـ ـ ـ ــﻰ اﻟﻌﻤﻠﻴـ ـ ـ ـ ـ ــﺎت اﳌﻌﺮﻓﻴـ ـ ـ ـ ـ ــﺔ
اﻟﺪاﺧﻠﻴ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺔ اﻟ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﱵ ﺗﻘ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﻒ ﺧﻠ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﻒ اﻟﺴ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﻠﻮك اﻟﺼـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـﺮﻳﺢ ،واﻷﺳ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﻠﻮب اﳌﻼﺋ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﻢ
ﻟﻼﺳـ ـ ـ ــﺘﺪﻻل ﻋﻠـ ـ ـ ــﻰ اﻷﺑﻨﻴـ ـ ـ ــﺔ اﻷﺳﺎﺳـ ـ ـ ــﻴﺔ ﻟﻠﻌﻘـ ـ ـ ــﻞ ﻳـ ـ ـ ــﺘﻢ ﻣـ ـ ـ ــﻦ ﺧـ ـ ـ ــﻼل دراﺳـ ـ ـ ــﺔ اﻷﺷـ ـ ـ ــﻴﺎء
اﻟـ ـ ـ ـ ــﱵ ﻳﻔﻌﻠﻬـ ـ ـ ـ ــﺎ اﻟﻨـ ـ ـ ـ ــﺎس )ﻛـ ـ ـ ـ ــﺰﻣﻦ اﻟﺮﺟـ ـ ـ ـ ــﻊ ،ﺗـ ـ ـ ـ ــﺬﻛﺮ اﻟﻜﻠﻤـ ـ ـ ـ ــﺎت ،وﺣﺮﻛـ ـ ـ ـ ــﺎت اﻟﻌـ ـ ـ ـ ــﲔ(،
اﺳ ـ ـ ـ ـ ــﺘﺠﺎﺑﺔ ﻟﻠﻤﻨﺒﻬ ـ ـ ـ ـ ــﺎت اﻟ ـ ـ ـ ـ ــﱵ ﻳﺘﻌﺮﺿ ـ ـ ـ ـ ــﻮن ﳍ ـ ـ ـ ـ ــﺎ ﺑﺸ ـ ـ ـ ـ ــﻜﻞ ﳏﻜ ـ ـ ـ ـ ــﻢ اﻟﺘﻘ ـ ـ ـ ـ ــﺪﱘ .وﺗﻌﺘ ـ ـ ـ ـ ــﱪ
اﻟ ـ ـ ــﺬاﻛﺮة أﺣ ـ ـ ــﺪ أﻫ ـ ـ ــﻢ اﳌﺘﻐ ـ ـ ـ ـﲑات اﻟ ـ ـ ــﱵ ﺣﻈﻴ ـ ـ ــﺖ ﺑﺎﻟﺪراﺳ ـ ـ ــﺔ ﻣ ـ ـ ــﻦ أﺟ ـ ـ ــﻞ ﻓﻬ ـ ـ ــﻢ آﻟﻴ ـ ـ ــﺎت
اﺷ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺘﻐﺎﳍﺎ وﻣﻴﻜﺎﻧﻴﺰﻣ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺎت ﻋﻤﻠﻬ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺎ ،أو ﻣ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺎ اﺻ ـ ـ ـ ـ ـ ــﻄﻠﺢ ﻋﻠ ـ ـ ـ ـ ـ ــﻰ ﺗﺴ ـ ـ ـ ـ ـ ــﻤﻴﺘﻪ ﲟﻌﺎﳉ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺔ
اﳌﻌﻠﻮﻣـ ـ ـ ـ ــﺎت ،وﺣـ ـ ـ ـ ــﺪﻳﺜﺎ ﰲ ﲝ ـ ـ ـ ـ ــﻮث ﻋﻠـ ـ ـ ـ ــﻢ اﻟـ ـ ـ ـ ــﻨﻔﺲ اﳌﻌ ـ ـ ـ ـ ــﺮﰲ اﳌﻌﺎﺻـ ـ ـ ـ ــﺮة ﺑـ ـ ـ ـ ــﺮز ﺗﺼ ـ ـ ـ ـ ــﻮر
،(Levelsواﻟ ـ ـ ــﺬي اﺳ ـ ـ ــﺘﺄﺛﺮ of ﻣﺴ ـ ـ ــﺘﻮﻳﺎت اﳌﻌﺎﳉ ـ ـ ــﺔ )processing
ﺑﺎﻫﺘﻤ ـ ـ ـ ـ ــﺎم اﻟﻌﺪﻳ ـ ـ ـ ـ ــﺪ ﻣ ـ ـ ـ ـ ــﻦ اﻟﻌﻠﻤ ـ ـ ـ ـ ــﺎء ﺣﻴ ـ ـ ـ ـ ــﺚ ﻳ ـ ـ ـ ـ ــﺮى أن اﻟ ـ ـ ـ ـ ــﺬاﻛﺮة ﳐ ـ ـ ـ ـ ــﺰن ﻟﻠﻤﻌ ـ ـ ـ ـ ــﺎرف،
وﻧﻈﺎم ﻣﺘﺼﻞ ﻟﺘﺠﻬﻴﺰ وﻣﻌﺎﳉﺔ اﳌﻌﻠﻮﻣﺎت.
وﻗ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺪ ﻛ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺎن اﻟﺘﺼ ـ ـ ـ ـ ـ ــﻮر اﻟﺘﻘﻠﻴ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺪي ﳌﻌﺎﳉ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺔ اﳌﻌﻠﻮﻣ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺎت ،ﻳﻔ ـ ـ ـ ـ ـ ــﱰض أن
ﻣﻌﺎﳉ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺔ اﳌﻨﺒﻬ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺎت ﺗـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺘﻢ وﻓ ـ ـ ـ ـ ـ ــﻖ ﻣﺮاﺣ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـﻞ ﻣﺘﺘﺎﺑﻌ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺔ ،وداﺧ ـ ـ ـ ـ ـ ــﻞ أﺑﻨﻴ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺔ ﳏ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺪدة
)اﳌﺴ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺘﻮدع اﳊﺴ ـ ـ ـ ـ ـ ــﻲ -اﻟ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺬاﻛﺮة ﻗﺼ ـ ـ ـ ـ ـ ــﲑة اﳌ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺪى -اﻟ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺬاﻛﺮة ﻃﻮﻳﻠ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺔ اﳌ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺪى(،
وﻳﺮﻛ ـ ـ ـ ـ ــﺰ ﻫ ـ ـ ـ ـ ــﺬا اﻟﺘﺼ ـ ـ ـ ـ ــﻮر ﻋﻠ ـ ـ ـ ـ ــﻰ ﻓﻜ ـ ـ ـ ـ ــﺮة اﻟﺘﺴ ـ ـ ـ ـ ــﻤﻴﻊ اﻟ ـ ـ ـ ـ ــﺬاﰐ ﻟﻼﺣﺘﻔ ـ ـ ـ ـ ــﺎظ ،أو ﺗﻜـ ـ ـ ـ ـ ـﺮار
اﳌﻌﻠﻮﻣـ ـ ـ ـ ـ ــﺎت ﰲ اﻟـ ـ ـ ـ ـ ــﺬاﻛﺮة ﻗﺼـ ـ ـ ـ ـ ــﲑة اﳌـ ـ ـ ـ ـ ــﺪى ﳑـ ـ ـ ـ ـ ــﺎ ﻳـ ـ ـ ـ ـ ــﺆدي إﱃ اﻧﺘﻘﺎﳍـ ـ ـ ـ ـ ــﺎ إﱃ اﻟـ ـ ـ ـ ـ ــﺬاﻛﺮة
اﻷﻃ ـ ـ ـ ـ ــﻮل ،وﺑﺎﻟﺘ ـ ـ ـ ـ ــﺎﱄ اﺣﺘﻔ ـ ـ ـ ـ ــﺎظ أﻓﻀ ـ ـ ـ ـ ــﻞ ،ﻟﻜ ـ ـ ـ ـ ــﻦ ﻫ ـ ـ ـ ـ ــﺬا اﻟﺘﺼ ـ ـ ـ ـ ــﻮر ﺑﺎﺗ ـ ـ ـ ـ ــﺖ ﺗﻜﺘﻨﻔ ـ ـ ـ ـ ــﻪ
اﻟﺸ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﻜﻮك ﰲ ﻇ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﻞ اﻟﻨﻤ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﻮذج اﳉﺪﻳ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺪ اﻟ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺬي ﻗﺪﻣ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﻪ )ﻛﺮﻳ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﻚ و
(Craikاﻟ ـ ــﺬي أﺷـ ـ ـﺮﻧﺎ إﻟﻴ ـ ــﻪ ﺳ ـ ــﺎﺑﻘﺎ ،ﺣﻴ ـ ــﺚ & ﻟﻮﻛﻬ ـ ــﺎرتLockhart،
اﺳ ـ ـ ـ ــﺘﻌﺎض ﻫ ـ ـ ـ ــﺬان اﻟﺒﺎﺣﺜ ـ ـ ـ ــﺎن ﻋ ـ ـ ـ ــﻦ ﻓﻜ ـ ـ ـ ــﺮة )اﻟ ـ ـ ـ ــﺬاﻛﺮة ﺻ ـ ـ ـ ــﻨﺎدﻳﻖ ﰲ اﻟـ ـ ـ ـ ـﺮأس( ﺑﻔﻜ ـ ـ ـ ــﺮة
أﺧـ ـ ـ ـ ــﺮى ﲢـ ـ ـ ـ ــﺪد ﻣﻔﻬـ ـ ـ ـ ــﻮم اﻟـ ـ ـ ـ ــﺬاﻛﺮة ﻣـ ـ ـ ـ ــﻦ ﺧـ ـ ـ ـ ــﻼل ﻣﺴـ ـ ـ ـ ــﺘﻮﻳﺎت اﳌﻌﺎﳉـ ـ ـ ـ ــﺔ ،ﻓﺎﳌﻨﺒﻬـ ـ ـ ـ ــﺎت
اﻟﺪاﺧﻠ ـ ـ ـ ـ ــﺔ ﺗﺘﻌ ـ ـ ـ ـ ــﺮض ﻟﺴﻠﺴ ـ ـ ـ ـ ــﻠﺔ ﻣ ـ ـ ـ ـ ــﻦ اﻟﺘﺤﻠ ـ ـ ـ ـ ــﻴﻼت ) (Analysesﺑ ـ ـ ـ ـ ــﺪءا ﺑﺘﺤﻠﻴ ـ ـ ـ ـ ــﻞ
ﺣﺴ ـ ـ ـ ـ ــﻲ ﺳ ـ ـ ـ ـ ــﻄﺤﻲ ،ﻣﺘﻘﺪﻣ ـ ـ ـ ـ ــﺔ إﱃ ﲢﻠ ـ ـ ـ ـ ــﻴﻼت أﻛﺜ ـ ـ ـ ـ ــﺮ ﻋﻤﻘ ـ ـ ـ ـ ــﺎ ،وﺗﻌﻘﻴ ـ ـ ـ ـ ــﺪا ،واﺳ ـ ـ ـ ـ ــﺘﻨﺎدا
إﱃ اﳌﻌﲎ.
واﻧﻄﻼﻗ ـ ـ ـ ــﺎ ﻣ ـ ـ ـ ــﻦ ﻫ ـ ـ ـ ــﺬا اﻟﺘﺼ ـ ـ ـ ــﻮر اﳉﺪﻳ ـ ـ ـ ــﺪ أﺻ ـ ـ ـ ــﺒﺢ ﻳﻨﻈ ـ ـ ـ ــﺮ إﱃ ﻗﺎﺑﻠﻴ ـ ـ ـ ــﺔ اﳌ ـ ـ ـ ــﺎدة
ﻟﻼﺣﺘﻔ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺎظ واﻻﺳ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺘﻌﺎدة وﻓ ـ ـ ـ ـ ـ ــﻖ اﳌﺴ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺘﻮى اﻟ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺬي ﻋﻮﳉ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺖ ﻓﻴ ـ ـ ـ ـ ـ ــﻪ ،ﻓﺎﳌﻌﺎﳉ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺔ
اﻷﻋﻤـ ـ ـ ـ ـ ــﻖ ﺗﺰﻳـ ـ ـ ـ ـ ــﺪ ﻣـ ـ ـ ـ ـ ــﻦ ﻓﺎﻋﻠﻴـ ـ ـ ـ ـ ــﺔ اﻟﺘـ ـ ـ ـ ـ ــﺬﻛﺮ أو اﻻﺳـ ـ ـ ـ ـ ــﺘﺪﻋﺎء اﻟﻼﺣـ ـ ـ ـ ـ ــﻖ ﻟﻠﻤﻌﻠﻮﻣـ ـ ـ ـ ـ ــﺎت،
وﻗـ ـ ـ ــﺪ ﺗﺄﻳـ ـ ـ ــﺪت وﺟﻬـ ـ ـ ــﺔ ﻧﻈ ـ ـ ـ ــﺮ اﳌﻨـ ـ ـ ــﺎدﻳﻦ ﲟﺴـ ـ ـ ــﺘﻮﻳﺎت اﳌﻌﺎﳉ ـ ـ ـ ــﺔ ﻣـ ـ ـ ــﻦ ﺧـ ـ ـ ــﻼل اﻟﺒﺤـ ـ ـ ــﻮث
اﻟـ ـ ـ ـ ــﱵ اﺳـ ـ ـ ـ ــﺘﻬﺪﻓﺖ ﻓﺎﻋﻠﻴـ ـ ـ ـ ــﺔ اﳊﻔـ ـ ـ ـ ــﻆ واﻟﺘـ ـ ـ ـ ــﺬﻛﺮ ،ﺣﻴـ ـ ـ ـ ــﺚ ﺗﺒـ ـ ـ ـ ــﲔ أن اﳌﻌﻠﻮﻣـ ـ ـ ـ ــﺎت اﻟـ ـ ـ ـ ــﱵ
ﲢﻤـ ـ ـ ــﻞ ﻣﻌـ ـ ـ ــﲎ ﻣـ ـ ـ ــﺎ ،أو اﻟﻘﺎﺋﻤـ ـ ـ ــﺔ ﻋﻠـ ـ ـ ــﻰ اﻟﺘﻨﻈـ ـ ـ ــﻴﻢ ،ﺳ ـ ـ ـ ـﻮاء ﻣـ ـ ـ ــﻦ ﻗﺒـ ـ ـ ــﻞ اﳌﻔﺤـ ـ ـ ــﻮص ،أو
ﻧﺘﻴﺠﺔ ﻟﻄﺮﻳﻘﺔ ﺗﻘﺪﱘ اﳌﻌﻠﻮﻣﺎت ،ﻛﻞ ذﻟﻚ ﻳﺆدي إﱃ ذاﻛﺮة أﻛﺜﺮ دواﻣﺎ.
إذن اﻟ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺬاﻛﺮة ﰲ اﻟﺘﺼ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﻮر اﳉﺪﻳ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺪ ﻟﻴﺴ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺖ ﺧﺰاﻧ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺎ ﺳ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﻠﺒﻴﺎ
ﻟﻠﻤﻌﻠﻮﻣ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺎت ،ﺑ ـ ـ ـ ـ ـ ــﻞ ﻫ ـ ـ ـ ـ ـ ــﻲ ﻧﻈ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺎم ﺣﺴ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺎس وﻧﺸ ـ ـ ـ ـ ـ ــﻂ ﳌﻌﺎﳉ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺔ اﳌﻌﻠﻮﻣ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺎت ،ﻻ
ﻳﺴ ـ ـ ـ ـ ـ ــﻤﺢ إﻻ ﻟﻠﻤﻌﻠﻮﻣ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺎت اﻟ ـ ـ ـ ـ ـ ــﱵ اﻛﺘﺴ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺒﺖ ﲤﺜ ـ ـ ـ ـ ـ ــﻴﻼ ﺟﻴ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺪا ﺑﺎﻻﺳ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺘﻘﺮار ،أﻣ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺎ
اﳌﻌﻠﻮﻣـ ـ ـ ـ ـ ــﺎت اﻟـ ـ ـ ـ ـ ــﱵ دﺧﻠ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺖ ﻋـ ـ ـ ـ ـ ــﻦ ﻃﺮﻳـ ـ ـ ـ ـ ــﻖ اﻟﺘﻜ ـ ـ ـ ـ ـ ـﺮار واﻟﱰدﻳ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺪ وإﻋـ ـ ـ ـ ـ ــﺎدة ﻋ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺮض
اﳌﻌﻠﻮﻣ ـ ـ ـ ــﺎت دون إﻋ ـ ـ ـ ــﺪاد وﻣﻌﺎﳉ ـ ـ ـ ــﺔ ﳍ ـ ـ ـ ــﺎ ،ﻓﺈ ـ ـ ـ ــﺎ ﺳ ـ ـ ـ ــﺮﻋﺎن ﻣ ـ ـ ـ ــﺎ ﺗ ـ ـ ـ ــﺰول ،وﺣ ـ ـ ـ ــﱴ إن ﱂ
ﺗ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺰل ﻓﺈ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺎ ﻟ ـ ـ ـ ـ ـ ــﻦ ﺗ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺆدي وﻇﻴﻔﺘﻬ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺎ ﺑﻜﻔ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺎءة ﰲ ﲤﺜ ـ ـ ـ ـ ـ ــﻞ اﳌﻌﻠﻮﻣ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺎت اﳉﺪﻳ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺪة
وﺗﺮﻣﻴﺰﻫ ـ ـ ـ ــﺎ .وﺑﻨـ ـ ـ ـ ــﺎءً ﻋﻠﻴـ ـ ـ ـ ــﻪ ﻳﻨﺒﻐـ ـ ـ ـ ــﻲ ﺗﻮﺟﻴ ـ ـ ـ ــﻪ اﻻﻫﺘﻤـ ـ ـ ـ ــﺎم أﺛﻨـ ـ ـ ـ ــﺎء اﻟﺘـ ـ ـ ـ ــﺪرﻳﺲ إﱃ اﻟﺘﻤﺜﻴـ ـ ـ ـ ــﻞ
اﻟ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺪاﺧﻠﻲ ﻟﻠﻤﻌﻠﻮﻣ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺎت ،ﻓﻜﻠﻤ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺎ ﻛ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺎن ﻫ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺬا اﻟﺘﻤﺜﻴ ـ ـ ـ ـ ـ ــﻞ ﻣﺘﻤﺎﺳ ـ ـ ـ ـ ـ ــﻜﺎ وﻣﱰاﺑﻄ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺎ
وواﺿﺤﺎ ،ﻛﻠﻤﺎ ﺳﺎﻋﺪ ذﻟﻚ ﻋﻠﻰ اﻟﻨﺠﺎح ﰲ اﳌﻬﺎم اﳌﻌﺮﻓﻴﺔ اﳌﺨﺘﻠﻔﺔ.
اﳌﻘﺎﻟ ـ ـ ـ ـ ــﺔ اﳊﺎﻟﻴ ـ ـ ـ ـ ــﺔ ﲢ ـ ـ ـ ـ ــﺎول اﻹﺳ ـ ـ ـ ـ ــﻬﺎم ﰲ زﻳ ـ ـ ـ ـ ــﺎدة ﻓﻬﻤﻨ ـ ـ ـ ـ ــﺎ ﻟﻄﺒﻴﻌ ـ ـ ـ ـ ــﺔ اﻟ ـ ـ ـ ـ ــﺬاﻛﺮة
اﳌﻌﻘ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺪة ،ﻛﻮ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺎ ﺗﺘﻨ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺎول ﻣﺸ ـ ـ ـ ـ ـ ــﻜﻠﺔ اﻟ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺬاﻛﺮة ﻛﻌﻤﻠﻴ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺔ ﻣﺮﺗﺒﻄ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺔ ﺑﺎﳋﺼ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺎﺋﺺ
اﳌﻌﺮﻓﻴ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺔ ﻟﻠﻔ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺮد )ﻣﺴ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺘﻮﻳﺎت اﳌﻌﺎﳉ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺔ واﻟﺘﺠﻬﻴ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺰ( ﻣ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﻦ ﺟﻬ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺔ ،وﻣﺮﺗﺒﻄ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺔ
ﲞﺼﺎﺋﺺ اﳌﻌﻠﻮﻣﺎت ﻣﻦ ﺟﻬﺔ أﺧﺮى.
.1ﺑﺪاﻳﺎت ﻧﻤﻮذج ﻣﺴﺘﻮﻳﺎت اﻟﻤﻌﺎﻟﺠﺔ:
(Levels of Processing ﳕـ ـ ـ ــﻮذج ﻣﺴـ ـ ـ ــﺘﻮﻳﺎت ﻣﻌﺎﳉـ ـ ـ ــﺔ اﳌﻌﻠﻮﻣـ ـ ـ ــﺎت
) LOPﻣ ـ ـ ـ ــﻦ اﻟﻨﻤ ـ ـ ـ ــﺎذج اﳊﺪﻳﺜ ـ ـ ـ ــﺔ ﰲ اﻟ ـ ـ ـ ــﺬاﻛﺮة ،وﻗ ـ ـ ـ ــﺪ ﻟﻘ ـ ـ ـ ــﻲ ﻫ ـ ـ ـ ــﺬا اﻟﻨﻤ ـ ـ ـ ــﻮذج ﻗﺒ ـ ـ ـ ــﻮﻻ
واﺳ ـ ـ ـ ــﻌﺎ ﻋﻨ ـ ـ ـ ــﺪ اﻟﻌﻠﻤ ـ ـ ـ ــﺎء ﻧﻈ ـ ـ ـ ـ ـﺮا ﻟﻘﺎﺑﻠﻴﺘ ـ ـ ـ ــﻪ ﻟﻠﺘﻄﺒﻴ ـ ـ ـ ــﻖ ﺑ ـ ـ ـ ــﺎﻟﺮﻏﻢ ﻣ ـ ـ ـ ــﻦ اﻟﺼ ـ ـ ـ ــﻌﻮﺑﺎت اﻟ ـ ـ ـ ــﱵ
اﻋﱰﺿ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺘﻪ ﰲ اﻟﺒﺪاﻳ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺔ ،وﻗ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺪ ﻋ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺮف ﺗﻄ ـ ـ ـ ـ ـ ــﻮرات ﻣﻬﻤ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺔ ﻓﻴﻤ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺎ ﺑﻌ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺪ ﺑﻔﻀ ـ ـ ـ ـ ـ ــﻞ
اﻷﲝﺎث اﳌﺘﺰاﻳﺪة.
ﺑﻌ ـ ـ ـ ــﺪ اﳌﺸ ـ ـ ـ ــﺎﻛﻞ اﻟ ـ ـ ـ ــﱵ أﺛﺎرﻫ ـ ـ ـ ــﺎ ﳕ ـ ـ ـ ــﻮذج اﻟ ـ ـ ـ ــﺬاﻛﺮة ﻟﻜ ـ ـ ـ ــﻞ ﻣ ـ ـ ـ ــﻦ )أﺗﻴﻜﻴﻨﺴ ـ ـ ـ ــﻮن
،(Atkinsonاﻧﻄﻔ ـ ـ ــﺄ اﻻﻫﺘﻤ ـ ـ ــﺎم ﺑﺎﻟ ـ ـ ــﺬاﻛﺮة & Shiffrin،1968 وﺷ ـ ـ ــﻴﻔﺮﻳﻦ،
ﻗﺼ ـ ـ ـ ـ ــﲑة اﳌ ـ ـ ـ ـ ــﺪى ،وﺗﻮﺟ ـ ـ ـ ـ ــﻪ اﻟﻜﺜ ـ ـ ـ ـ ــﲑ ﻣ ـ ـ ـ ـ ــﻦ اﻟﺒ ـ ـ ـ ـ ــﺎﺣﺜﲔ إﱃ ﳎ ـ ـ ـ ـ ــﺎﻻت ﲝﺜﻴ ـ ـ ـ ـ ــﺔ أﺧ ـ ـ ـ ـ ــﺮى.
وأﺻـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺒﺢ )أﺗﻴﻜﻴﻨﺴـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﻮن( إدارﻳـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺎ ،واﻧﺸـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﻐﻞ )ﺷـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﻴﻔﺮﻳﻦ( ﲟﺸـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺎﻛﻞ اﻻﻧﺘﺒ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـﺎﻩ
واﻟﻨﻤﺬﺟـ ـ ـ ـ ــﺔ اﻟﺮﻳﺎﺿـ ـ ـ ـ ــﻴﺔ ﻟﻠـ ـ ـ ـ ــﺬاﻛﺮة ﻃﻮﻳﻠـ ـ ـ ـ ــﺔ اﳌـ ـ ـ ـ ــﺪى ،أﻣـ ـ ـ ـ ــﺎ ﻣﻴـ ـ ـ ـ ــﺪان اﻟـ ـ ـ ـ ــﺬاﻛﺮة اﻟﺪﻻﻟﻴـ ـ ـ ـ ــﺔ
وﻓﻬ ـ ـ ـ ـ ــﻢ اﻟﻨﺼ ـ ـ ـ ـ ــﻮص ،ﻓﻘ ـ ـ ـ ـ ــﺪ ﺟ ـ ـ ـ ـ ــﺬب اﻫﺘﻤ ـ ـ ـ ـ ــﺎم ﺑ ـ ـ ـ ـ ــﺎﺣﺜﲔ آﺧـ ـ ـ ـ ـ ـﺮﻳﻦ أﻣﺜ ـ ـ ـ ـ ــﺎل )ﻧﻮرﻣ ـ ـ ـ ـ ــﺎن
(Normanو )ﻛﻴﻨ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺘﺶ .(Kintshوﻫﻜ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺬا ﺑﻘ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﻲ اﻟﺒﺤ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺚ ﰲ
ﻣﻴ ـ ـ ـ ــﺪان اﻟ ـ ـ ـ ــﺬاﻛﺮة ﻗﺼ ـ ـ ـ ــﲑة اﳌ ـ ـ ـ ــﺪى ﳎ ـ ـ ـ ــﺰءًا أو ﻣﻔﺘﻘ ـ ـ ـ ـ ـﺮا إﱃ إﻃ ـ ـ ـ ــﺎر ﻣﺮﺟﻌ ـ ـ ـ ــﻲ ﻣﺸ ـ ـ ـ ــﱰك.
& Craik وﰲ ﺳـ ــﻨﺔ ) ،(1972ﻧﺸـ ــﺮ ﻛـ ــﻞ ﻣـ ــﻦ )ﻛﺮﻳـ ــﻚ و ﻟﻮﻛﻬـ ــﺎرت
(lockhartﻣﻘ ـ ـ ـ ـ ــﺎﻻ ﻣﻬﻤ ـ ـ ـ ـ ــﺎ ﺣ ـ ـ ـ ـ ــﻮل ﻣﺴ ـ ـ ـ ـ ــﺘﻮﻳﺎت ﻣﻌﺎﳉ ـ ـ ـ ـ ــﺔ اﳌﻌﻠﻮﻣ ـ ـ ـ ـ ــﺎت ،وﺑ ـ ـ ـ ـ ــﺬﻟﻚ
ﻗـ ـ ـ ـ ــﺪﻣﺎ إﻃـ ـ ـ ـ ــﺎرا ﻣﺮﺟﻌﻴـ ـ ـ ـ ــﺎ ﺟﺪﻳـ ـ ـ ـ ــﺪا ﻟﺘﻮﺟﻴـ ـ ـ ـ ــﻪ اﻷﲝـ ـ ـ ـ ــﺎث ﰲ اﻟـ ـ ـ ـ ــﺬاﻛﺮة .ﻟﻘـ ـ ـ ـ ــﺪ أﻛـ ـ ـ ـ ــﺪا أن
اﻷﻣـ ـ ـ ــﺮ اﳌﻬـ ـ ـ ــﻢ ﻫـ ـ ـ ــﻮ اﻟﱰﻛﻴـ ـ ـ ــﺰ ﻋﻠـ ـ ـ ــﻰ ﳕـ ـ ـ ــﻂ ﻣﻌﺎﳉـ ـ ـ ــﺔ اﳌﻌﻠﻮﻣـ ـ ـ ــﺎت ،وﻟـ ـ ـ ــﻴﺲ ﻋﻠـ ـ ـ ــﻰ اﻟﺒـ ـ ـ ــﲎ
اﻟﺬاﻛﺮﻳ ـ ـ ـ ـ ــﺔ اﻟﻔﺮﺿ ـ ـ ـ ـ ــﻴﺔ ﻣﺜ ـ ـ ـ ـ ــﻞ اﻟ ـ ـ ـ ـ ــﺬاﻛﺮة ﻗﺼ ـ ـ ـ ـ ــﲑة اﳌ ـ ـ ـ ـ ــﺪى واﻟ ـ ـ ـ ـ ــﺬاﻛﺮة ﻃﻮﻳﻠ ـ ـ ـ ـ ــﺔ اﳌ ـ ـ ـ ـ ــﺪى.
)ﻛﺮﻳ ـ ـ ـ ـ ــﻚ و ﻟﻮﻛﻬ ـ ـ ـ ـ ــﺎرت( أﻛ ـ ـ ـ ـ ــﺪا أﻧ ـ ـ ـ ـ ــﻪ ﻛﻠﻤ ـ ـ ـ ـ ــﺎ ﻋ ـ ـ ـ ـ ــﻮﰿ اﳌﺜ ـ ـ ـ ـ ــﲑ ﺑﻌﻤ ـ ـ ـ ـ ــﻖ ،ﻛﻠﻤ ـ ـ ـ ـ ــﺎ ﻛ ـ ـ ـ ـ ــﺎن
اﻻﺣﺘﻔ ـ ـ ـ ــﺎظ ﺑ ـ ـ ـ ــﻪ أﻓﻀ ـ ـ ـ ــﻞ ،ﻓﺎﳌﻌﻠﻮﻣ ـ ـ ـ ــﺎت اﻟـ ـ ـ ـ ــﱵ ﺗﻌ ـ ـ ـ ــﺎﰿ ﺳ ـ ـ ـ ــﻄﺤﻴﺎ ﺑﻄﺮﻳﻘ ـ ـ ـ ــﺔ ﺣﺴـ ـ ـ ـ ــﻴﺔ ﻻ
ﺗﻌﻄ ـ ـ ـ ــﻲ ﺳ ـ ـ ـ ــﻮى آﺛ ـ ـ ـ ــﺎر ذاﻛﺮﻳ ـ ـ ـ ــﺔ ﺳ ـ ـ ـ ــﻄﺤﻴﺔ ،ﺑﻴﻨﻤ ـ ـ ـ ــﺎ اﳌﻌﺎﳉ ـ ـ ـ ــﺔ اﻟﻘﺎﺋﻤ ـ ـ ـ ــﺔ ﻋﻠ ـ ـ ـ ــﻰ اﳌﻌ ـ ـ ـ ــﲎ
واﻷﻛﺜـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺮ ﻋﻤﻘـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺎ ،ﺗـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺆدي إﱃ ﺗﻌﻠـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﻢ داﺋـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﻢ(Baddeley,1993,p77).
واﳉ ـ ـ ـ ـ ــﺪﻳﺮ ﺑﺎﻟ ـ ـ ـ ـ ــﺬﻛﺮ أن ﻫ ـ ـ ـ ـ ــﺬﻳﻦ اﻟﺒ ـ ـ ـ ـ ــﺎﺣﺜﲔ ﻳﻌﱰﻓ ـ ـ ـ ـ ــﺎن ﺑﻮﺟ ـ ـ ـ ـ ــﻮد ﻧﻈ ـ ـ ـ ـ ــﺎم أوﱄ ﻟﻠ ـ ـ ـ ـ ــﺬاﻛﺮة،
ﻟﻜ ـ ـ ـ ـ ــﻦ ﰲ اﻹﻃ ـ ـ ـ ـ ــﺎر اﻟﻌ ـ ـ ـ ـ ــﺎم ﻟﻨﻈﺮﻳﺘﻬﻤ ـ ـ ـ ـ ــﺎ ،دورﻩ اﻟﺮﺋﻴﺴ ـ ـ ـ ـ ــﻲ ﻫ ـ ـ ـ ـ ــﻮ ﻣﻌﺎﳉ ـ ـ ـ ـ ــﺔ اﳌﻌﻠﻮﻣ ـ ـ ـ ـ ــﺎت
اﳊﺎﻟﻴـ ـ ـ ـ ــﺔ .أي أن اﻟﺘﻤﻴﻴ ـ ـ ـ ـ ــﺰ ﺑ ـ ـ ـ ـ ــﲔ اﻟـ ـ ـ ـ ــﺬاﻛﺮة اﻷوﻟﻴ ـ ـ ـ ـ ــﺔ واﻟ ـ ـ ـ ـ ــﺬاﻛﺮة اﻟﺪاﺋﻤـ ـ ـ ـ ــﺔ ﻫ ـ ـ ـ ـ ــﻮ ﲤﻴﻴ ـ ـ ـ ـ ــﺰ
ﻋﻠ ـ ـ ـ ـ ــﻰ أﺳ ـ ـ ـ ـ ــﺎس اﻟﻮﻇﻴﻔ ـ ـ ـ ـ ــﺔ وﻟ ـ ـ ـ ـ ــﻴﺲ اﻟﺒﻨﻴ ـ ـ ـ ـ ــﺔ .ﻓﺎﻟ ـ ـ ـ ـ ــﺬاﻛﺮة اﻷوﻟﻴ ـ ـ ـ ـ ــﺔ ﻫ ـ ـ ـ ـ ــﻲ اﳉ ـ ـ ـ ـ ــﺰء ﻣ ـ ـ ـ ـ ــﻦ
اﻟ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺬاﻛﺮة اﻟ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺬي ﻳﺘ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺪﺧﻞ ﰲ ﻣﻌﺎﳉ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺔ اﳌﻌﻠﻮﻣ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺎت اﳊﺎﺿ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺮة ،ﺑﻴﻨﻤ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺎ اﻟ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺬاﻛﺮة
اﻟﺪاﺋﻤـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺔ ﺗﻀـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﻢ اﳌﻌﻠﻮﻣـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺎت ﻏـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﲑ اﳌﺴـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺘﻌﻤﻠﺔ ﰲ اﳌﻬﻤـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺔ اﳊﺎﻟﻴـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺔ.
).( Mathieu&Thomas, 1985, p 122
إن وﺟـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﻪ اﻻﺧـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺘﻼف ﺑـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﲔ ﻣﻨﻈـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﻮر ﻣﻌﺎﳉـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺔ اﳌﻌﻠﻮﻣـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺎت اﻟﻘـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺪﱘ،
وﻣﻨﻈ ـ ـ ـ ـ ـ ــﻮر ﻣﺴـ ـ ـ ـ ـ ــﺘﻮﻳﺎت اﳌﻌﺎﳉـ ـ ـ ـ ـ ــﺔ اﳉﺪﻳـ ـ ـ ـ ـ ــﺪ ،ﻫـ ـ ـ ـ ـ ــﻮ أن اﻷول ﻳﺮﻛـ ـ ـ ـ ـ ــﺰ ﻋﻠـ ـ ـ ـ ـ ــﻰ ﺗﻌﺎﻗ ـ ـ ـ ـ ـ ـﺐ
( Sequenceاﻟ ـ ــﱵ ﺗﺘﺤ ـ ــﺮك ﺧﻼﳍ ـ ــﺎ of the اﳌﺮاﺣ ـ ــﻞ )stages
اﳌﻌﻠﻮﻣ ـ ـ ــﺎت وﺗﻌ ـ ـ ــﺎﰿ ،ﺑﻴﻨﻤ ـ ـ ــﺎ ﻳﺮﻛـ ـ ـ ــﺰ اﳌﻨﻈ ـ ـ ــﻮر اﻟﺜ ـ ـ ــﺎﱐ ،ﻋﻠـ ـ ـ ــﻰ ﻓﻜ ـ ـ ــﺮة اﻧﺘﺸ ـ ـ ــﺎر ﺗﺮاﺑﻄـ ـ ـ ــﺎت
(Spread of اﻟﺘﺠﻬﻴ ـ ـ ــﺰ أو اﳌﻌﺎﳉ ـ ـ ــﺔ داﺧ ـ ـ ــﻞ اﻟ ـ ـ ــﺬاﻛﺮة )processing
)اﻟﺰﻳﺎت ،2001 ،ص .(201
ﻓﻠﻜ ـ ـ ـ ـ ـ ــﻲ ﲢ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺮك اﳌ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺎدة إﱃ اﳌﺨ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺰن ذي اﳌ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺪى اﻟﻄﻮﻳ ـ ـ ـ ـ ـ ــﻞ ،ﳚ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺐ أن
ﻧﺘﻌﺎﻣـ ـ ـ ـ ــﻞ ﻣﻌﻬـ ـ ـ ـ ــﺎ ﺑﻄﺮﻳﻘـ ـ ـ ـ ــﺔ أﻛﺜـ ـ ـ ـ ــﺮ ﻋﻤﻘـ ـ ـ ـ ــﺎ ،وأﺛﻨـ ـ ـ ـ ــﺎء ﻫـ ـ ـ ـ ــﺬا اﻟﺘﻌﺎﻣـ ـ ـ ـ ــﻞ اﻟﻌﻤﻴـ ـ ـ ـ ــﻖ ﻳﻠﺠـ ـ ـ ـ ــﺄ
اﻷﻓـ ـ ـ ـ ـ ـﺮاد إﱃ وﺳ ـ ـ ـ ـ ــﺎﺋﻞ ﺣﻔ ـ ـ ـ ـ ــﻆ ﻣﺘﻘﺪﻣ ـ ـ ـ ـ ــﺔ ،ﻓﻴﻔﻬﻤ ـ ـ ـ ـ ــﻮن أﻛﺜ ـ ـ ـ ـ ــﺮ ،وﻳﻔﻜ ـ ـ ـ ـ ــﺮون ﰲ ﻣﻌ ـ ـ ـ ـ ــﲎ
ﻣ ـ ـ ــﺎ ﲰﻌـ ـ ـ ــﻮﻩ ،وﻳﺮﺑﻄـ ـ ـ ــﻮن ﺑـ ـ ـ ــﲔ اﳌﻌﻠﻮﻣـ ـ ـ ــﺎت وﺑ ـ ـ ــﲔ أﻓﻜـ ـ ـ ــﺎر ﻣﻮﺟـ ـ ـ ــﻮدة ﻓﻌـ ـ ـ ــﻼ ﰲ اﻟـ ـ ـ ــﺬاﻛﺮة
ذات اﳌـ ـ ـ ـ ـ ــﺪى اﻟﻄﻮﻳـ ـ ـ ـ ـ ــﻞ .وﻳﻮﺿـ ـ ـ ـ ـ ــﺢ اﻟﺸـ ـ ـ ـ ـ ــﻜﻞ اﻵﰐ :ﻃـ ـ ـ ـ ـ ــﺮق اﻟﺘﻌﺎﻣـ ـ ـ ـ ـ ــﻞ ﻣـ ـ ـ ـ ـ ــﻊ اﳌـ ـ ـ ـ ـ ــﺎدة
وﻣﺼﲑ اﳌﻌﻠﻮﻣﺎت) .داﻓﻴﺪوف ،2000،ص (131
اﻟﺸﻜﻞ :1ﳐﻄﻂ ﺗﻮﺿﻴﺤﻲ ﻟﻄﺮق اﻟﺘﻌﺎﻣﻞ ﻣﻊ اﳌﺎدة وﻣﺼﲑ اﳌﻌﻠﻮﻣﺎت )داﻓﻴﺪوف ،2000 ،ص (132
اﻟﻤﻌﻠﻮﻣﺎت اﻟﻮاردة
ﺗﻨﺴﻰ اﻟﻤﻌﻠﻮﻣﺎت ﺑﻌﺪ ﺟﺰء ﻣﻦ ﻛﻼ ﻫﻞ ﻳﻨﺘﺒﻪ اﻟﺸﺨﺺ إﻟﻰ
اﻟﺜﺎﻧﻴﺔ اﻟﻤﻌﻠﻮﻣﺎت؟
ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻋﻤﻴﻖ
ﺗﺬﻛﺮ ذو ﻣﺪى ﻃﻮﻳﻞ
إن ﻫ ـ ـ ـ ــﺬﻩ اﻟﻨﻈﺮﻳ ـ ـ ـ ــﺔ ﻛﻤ ـ ـ ـ ــﺎ ﻧﻼﺣ ـ ـ ـ ــﻆ ﲢ ـ ـ ـ ــﻮل اﻻﻧﺘﺒ ـ ـ ـ ــﺎﻩ إﱃ ﻋﻤﻠﻴ ـ ـ ـ ــﺎت اﻟـ ـ ـ ـ ــﺘﻌﻠﻢ
اﻹدراﻛﻴ ـ ـ ـ ــﺔ ،ﻓﻬ ـ ـ ـ ــﻲ اﻟ ـ ـ ـ ــﱵ ﲢ ـ ـ ـ ــﺪد ﻣ ـ ـ ـ ــﺎ ﻫ ـ ـ ـ ــﻲ اﳌﻌﻠﻮﻣ ـ ـ ـ ــﺎت اﻟ ـ ـ ـ ــﱵ ﺳ ـ ـ ـ ــﺘﺨﺰن ﰲ اﻟ ـ ـ ـ ــﺬاﻛﺮة،
وﻫﻨ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺎك ﻣﺴ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺘﻮﻳﺎت ﳐﺘﻠﻔ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺔ ﻟﻠﻤﻌﺎﳉ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺔ ،ﺗـ ـ ـ ـ ـ ـ ـﱰاوح ﺑ ـ ـ ـ ـ ـ ــﲔ اﻟﺘﺤﻠﻴ ـ ـ ـ ـ ـ ــﻞ اﻟﺴ ـ ـ ـ ـ ـ ــﻄﺤﻲ
واﳌ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺎدي ﻟﻠﻤﺜ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـﲑات )ﻣﺜ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﻞ :اﻛﺘﺸ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺎف ﺣ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺮوف ﺧﺎﺻ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺔ ﰲ اﻟﻜﻠﻤ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺎت(
وﺗﺼـ ـ ـ ـ ــﻞ إﱃ ﲢﻠـ ـ ـ ـ ــﻴﻼت ﻗﺎﺋﻤـ ـ ـ ـ ــﺔ ﻋﻠـ ـ ـ ـ ــﻰ اﳌﻌـ ـ ـ ـ ــﲎ واﻟﻌﻤـ ـ ـ ـ ــﻖ ،واﳌﻔﺘـ ـ ـ ـ ــﺎح اﻟﻨﻈـ ـ ـ ـ ــﺮي اﻟـ ـ ـ ـ ــﺬي
(Craikﻳﺘﻤﺜـ ـ ـ ــﻞ & lockhart ، 1972 اﺳ ـ ـ ــﺘﺨﺪﻣﻪ )ﻛﺮﻳـ ـ ـ ــﻚ وﻟﻮﻛﻬـ ـ ـ ــﺎرت،
ﰲ:
-ﻣﺴ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺘﻮى أو ﻋﻤ ـ ـ ـ ـ ـ ــﻖ اﳌﻌﺎﳉ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺔ ﻟﻠﻤﺜ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـﲑات ﻟ ـ ـ ـ ـ ـ ــﻪ ﺗ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺄﺛﲑ ﻛﺒ ـ ـ ـ ـ ـ ــﲑ ﻋﻠ ـ ـ ـ ـ ـ ــﻰ
ﲣﺰﻳﻨﻬﺎ.
-اﳌﺴ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺘﻮﻳﺎت اﻟﻌﻤﻴﻘ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺔ ﻟﻠﺘﺤﻠ ـ ـ ـ ـ ـ ــﻴﻼت ﺑﺈﻣﻜﺎ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺎ إﻧﺘ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺎج اﻟﻜﺜ ـ ـ ـ ـ ـ ــﲑ ﻣـ ـ ـ ـ ـ ـ ـﻦ
اﻟﱰاﺑﻄ ـ ـ ـ ـ ــﺎت واﳌﻌ ـ ـ ـ ـ ــﺎﱐ واﻵﺛـ ـ ـ ـ ـ ــﺎر اﻟﺬاﻛﺮﻳ ـ ـ ـ ـ ــﺔ اﻟﻘﻮﻳ ـ ـ ـ ـ ــﺔ ،وذﻟـ ـ ـ ـ ـ ــﻚ ﺑﻌﻜ ـ ـ ـ ـ ــﺲ اﳌﺴـ ـ ـ ـ ـ ــﺘﻮﻳﺎت
اﻟﺴﻄﺤﻴﺔ ﻟﻠﺘﺤﻠﻴﻼت(Eysenck & Keane, 2005, p 206) .
.2اﻟﻤﻔﺎﻫﻴﻢ اﻷﺳﺎﺳﻴﺔ ﻓﻲ ﻧﻤﻮذج ﻣﺴﺘﻮﻳﺎت اﻟﻤﻌﺎﻟﺠﺔ:
اﺳ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺘﺨﺪم ﳕ ـ ـ ـ ـ ـ ــﻮذج ﻣﺴ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺘﻮﻳﺎت اﳌﻌﺎﳉ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺔ ﺑﻌ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺾ اﳌﻔ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺎﻫﻴﻢ اﻷﺳﺎﺳ ـ ـ ـ ـ ـ ــﻴﺔ
ﻣـ ـ ـ ــﻦ ﻗﺒﻴـ ـ ـ ــﻞ :اﳌﻌﺎﳉـ ـ ـ ــﺔ وﻣﺴـ ـ ـ ــﺘﻮى ﻫـ ـ ـ ــﺬﻩ اﳌﻌﺎﳉـ ـ ـ ــﺔ واﻟﻌﻤـ ـ ـ ــﻖ وﻟﻌـ ـ ـ ــﻞ اﳌﻔﻬـ ـ ـ ــﻮم اﳉـ ـ ـ ــﻮﻫﺮي
اﻟـ ـ ـ ـ ــﺬي ﺗﺘﻀـ ـ ـ ـ ــﺢ ﻣـ ـ ـ ـ ــﻦ ﺧﻼﻟـ ـ ـ ـ ــﻪ ﺑﻘﻴـ ـ ـ ـ ــﺔ اﳌﻔـ ـ ـ ـ ــﺎﻫﻴﻢ ﻫـ ـ ـ ـ ــﻮ ﻣﻔﻬـ ـ ـ ـ ــﻮم إﻋـ ـ ـ ـ ــﺪاد أو ﺗﻜﺜﻴـ ـ ـ ـ ــﻒ
اﳌﻌﺎﳉ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺔ ) (Elaborationوﻻ ﻳﻮﺟ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺪ -ﰲ ﺣ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺪود ﻋﻠ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﻢ اﻟﺒﺎﺣ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺚ-
اﺗﻔ ـ ـ ـ ــﺎق ﻋﻠ ـ ـ ـ ــﻰ ﻣ ـ ـ ـ ــﺎ ﻳﻘﺎﺑ ـ ـ ـ ــﻞ ﻫ ـ ـ ـ ــﺬا اﳌﺼ ـ ـ ـ ــﻄﻠﺢ ﺑﺎﻟﻠﻐ ـ ـ ـ ــﺔ اﻟﻌﺮﺑﻴ ـ ـ ـ ــﺔ ،وﺑﻌ ـ ـ ـ ــﺪ ﺗﺘﺒ ـ ـ ـ ــﻊ ﻣﻌ ـ ـ ـ ــﺎن
اﳌﺼـ ـ ـ ـ ـ ــﻄﻠﺢ ﰲ إﻃـ ـ ـ ـ ـ ــﺎر ﻧﻈﺮﻳـ ـ ـ ـ ـ ــﺔ ﻣﻌﺎﳉـ ـ ـ ـ ـ ــﺔ اﳌﻌﻠﻮﻣـ ـ ـ ـ ـ ــﺎت اﺧﺘـ ـ ـ ـ ـ ــﺎر اﻟﺒﺎﺣـ ـ ـ ـ ـ ــﺚ ﻣﺼـ ـ ـ ـ ـ ــﻄﻠﺢ
اﻹﻋـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺪاد ﻣـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﻦ اﻟﻠﻐـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺔ اﻟﻌﺮﺑﻴـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺔ ﻟﻴﻘﺎﺑـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﻞ ﺑـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﻪ ﻣﺼـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﻄﻠﺢ ).(Elaboration
ﻳـ ـ ـ ـ ــﺬﻛﺮ ﳒﻴـ ـ ـ ـ ــﺐ اﻟﺼـ ـ ـ ـ ــﺒﻮة أن اﳌﻘﺼـ ـ ـ ـ ــﻮد ﺑﺎﳌﺼـ ـ ـ ـ ــﻄﻠﺢ ﰲ ﻧﻈﺮﻳـ ـ ـ ـ ــﺔ ﻣﻌﺎﳉـ ـ ـ ـ ــﺔ اﳌﻌﻠﻮﻣـ ـ ـ ـ ــﺎت:
اﳌ ـ ـ ـ ــﺪى اﻟ ـ ـ ـ ــﺬي ﻳ ـ ـ ـ ــﺘﻢ ﻣ ـ ـ ـ ــﻦ ﺧﻼﻟ ـ ـ ـ ــﻪ ﻣﻌﺎﳉ ـ ـ ـ ــﺔ اﳌﻌﻠﻮﻣ ـ ـ ـ ــﺎت ﰲ ﳎ ـ ـ ـ ــﺎل ﻣﻌ ـ ـ ـ ــﲔ .وﻣﻨﻬ ـ ـ ـ ــﺎ
:(Elaborationاﻻﺣﺘﻔ ـ ـ ـ ـ ــﺎظ ﺑﺎﳌﻌﻠﻮﻣ ـ ـ ـ ـ ــﺎت ﰲ اﻟ ـ ـ ـ ـ ــﺬاﻛﺮة )rehearsal
ﻗﺼ ـ ـ ـ ــﲑة اﳌ ـ ـ ـ ــﺪى ،وإﺧﻀ ـ ـ ـ ــﺎﻋﻬﺎ ﻟﻌﻤﻠﻴ ـ ـ ـ ــﺎت أﻛﺜ ـ ـ ـ ــﺮ ﻋﻤﻘ ـ ـ ـ ــﺎ ﻣﺜ ـ ـ ـ ــﻞ :ﻓﺤ ـ ـ ـ ــﺺ ﻣﻌﻨﺎﻫ ـ ـ ـ ــﺎ،
أو رﺑﻄﻬ ـ ـ ـ ــﺎ ﲟﻌﻠﻮﻣـ ـ ـ ـ ــﺎت أﺧـ ـ ـ ـ ــﺮى ﳑـ ـ ـ ـ ــﺎ ﻳﻌ ـ ـ ـ ــﺰز وﺟﻮدﻫـ ـ ـ ـ ــﺎ ﰲ اﻟـ ـ ـ ـ ــﺬاﻛﺮة ﻃﻮﻳﻠـ ـ ـ ـ ــﺔ اﳌـ ـ ـ ـ ــﺪى.
(maintenanceاﻟـ ـ ـ ـ ــﺬي ﻳﻌـ ـ ـ ـ ــﲏ وﻫـ ـ ـ ـ ــﺬا ﻋﻠـ ـ ـ ـ ــﻰ ﻋﻜـ ـ ـ ـ ــﺲ )rehearsal
اﻻﺣﺘﻔـ ـ ـ ـ ـ ــﺎظ ﺑﺎﳌﻌﻠﻮﻣـ ـ ـ ـ ـ ــﺎت ﰲ اﻟـ ـ ـ ـ ـ ــﺬاﻛﺮة ﻗﺼـ ـ ـ ـ ـ ــﲑة اﳌـ ـ ـ ـ ـ ــﺪى ﲟﺠـ ـ ـ ـ ـ ــﺮد إﻧﺘﺎﺟﻬـ ـ ـ ـ ـ ــﺎ ﻣ ـ ـ ـ ـ ـ ـﺮات
ﻋﺪﻳ ـ ـ ـ ــﺪة ،وﻫ ـ ـ ـ ــﻮ إﺟـ ـ ـ ـ ـﺮاء ﻗ ـ ـ ـ ــﺪ ﻻ ﻳ ـ ـ ـ ــﺆدي -ﰲ ﺣ ـ ـ ـ ــﺪ ذاﺗ ـ ـ ـ ــﻪ -إﱃ زﻳ ـ ـ ـ ــﺎدة ﻗ ـ ـ ـ ــﻮة ﻫ ـ ـ ـ ــﺬﻩ
اﳌﻌﻠﻮﻣﺎت ﰲ اﻟﺬاﻛﺮة ﻗﺼﲑة اﳌﺪى )ﺳﻮﻟﺴﻮ ،1996 ،ص .(241
إن )ﻛﺮﻳـ ــﻚ و ﻟﻮﻛﻬ ـ ــﺎرت ( Craik & lockhartﻗ ـ ــﺪ ﻣﻴ ـ ـﺰا
ﺑ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﲔ ﻧـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﻮﻋﲔ ﻣـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﻦ اﻟﺘﻜ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـﺮار :ﺗﻜ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـﺮار اﻻﺣﺘﻔـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺎظ وﺗﻜ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـﺮار اﻹﻋـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺪاد
ﻓﺘﻜـ ـ ـﺮار اﻻﺣﺘﻔ ـ ــﺎظ )(maintenance and elaboration rehearsal
اﳌﻘﺼ ـ ـ ـ ــﻮد ﺑ ـ ـ ـ ــﻪ اﻟﺘﺤﻠ ـ ـ ـ ــﻴﻼت اﻟ ـ ـ ـ ــﱵ ﺗﻌ ـ ـ ـ ــﺎد وﺗﻜ ـ ـ ـ ــﺮر ﺑ ـ ـ ـ ــﻨﻔﺲ اﻟﻄﺮﻳﻘ ـ ـ ـ ــﺔ ،ﻓﻬ ـ ـ ـ ــﻮ اﺣﺘﻔ ـ ـ ـ ــﺎظ
ﺑﺎﳌﻌﻠﻮﻣ ـ ـ ـ ـ ــﺎت ﰲ أﺣـ ـ ـ ـ ـ ــﺪ ﻣﺴ ـ ـ ـ ـ ــﺘﻮﻳﺎت اﻟﺘﺤﻠﻴ ـ ـ ـ ـ ــﻞ .أﻣ ـ ـ ـ ـ ــﺎ ﺗﻜ ـ ـ ـ ـ ـ ـﺮار اﻹﻋ ـ ـ ـ ـ ــﺪاد ﻓﻴﺘﻀ ـ ـ ـ ـ ــﻤﻦ
اﻟﻌﻤـ ـ ـ ـ ـ ــﻖ أو اﻟﺘﺤﻠـ ـ ـ ـ ـ ــﻴﻼت اﻟﻘﺎﺋﻤـ ـ ـ ـ ـ ــﺔ ﻋﻠـ ـ ـ ـ ـ ــﻰ اﻟﻜﺜـ ـ ـ ـ ـ ــﲑ ﻣـ ـ ـ ـ ـ ــﻦ اﳌﻌـ ـ ـ ـ ـ ــﺎﱐ ﺣـ ـ ـ ـ ـ ــﻮل اﳌـ ـ ـ ـ ـ ــﺎدة
اﳌﺘﻌﻠﻤ ـ ـ ـ ـ ــﺔ .وﺗ ـ ـ ـ ـ ــﺮى ﻫ ـ ـ ـ ـ ــﺬﻩ اﻟﻨﻈﺮﻳ ـ ـ ـ ـ ــﺔ أن ﺗﻜ ـ ـ ـ ـ ـﺮار اﻹﻋ ـ ـ ـ ـ ــﺪاد ﳛﺴ ـ ـ ـ ـ ــﻦ اﻟ ـ ـ ـ ـ ــﺬاﻛﺮة ﻃﻮﻳﻠ ـ ـ ـ ـ ــﺔ
اﳌـ ـ ــﺪى ) (Elaboration Rehearsal Improves LTMوﺗﻌﺘـ ـ ــﱪ ﻫـ ـ ــﺬﻩ
اﻟﻨﻈ ـ ـ ـ ـ ــﺮة ﻣﻀ ـ ـ ـ ـ ــﺎدة ﳌ ـ ـ ـ ـ ــﺎ ذﻫ ـ ـ ـ ـ ــﺐ إﻟﻴ ـ ـ ـ ـ ــﻪ )أﺗﻜﻴﻨﺴ ـ ـ ـ ـ ــﻮن وﺷ ـ ـ ـ ـ ــﻴﻔﺮﻳﻦ (1968 ،ﻣ ـ ـ ـ ـ ــﻦ أن
اﻟﺘﻜ ـ ـ ـ ـ ـﺮار داﺋﻤـ ـ ـ ـ ــﺎ ﻳﻌـ ـ ـ ـ ــﺰز اﻟـ ـ ـ ـ ــﺬاﻛﺮة ﻃﻮﻳﻠـ ـ ـ ـ ــﺔ اﳌـ ـ ـ ـ ــﺪى .واﻟﻮاﻗـ ـ ـ ـ ــﻊ أن ﺗﻜ ـ ـ ـ ـ ـﺮار اﻻﺣﺘﻔـ ـ ـ ـ ــﺎظ
ﻳﺰﻳ ـ ـ ـ ــﺪ اﻟ ـ ـ ـ ــﺬاﻛﺮة ﻃﻮﻳﻠ ـ ـ ـ ــﺔ اﳌ ـ ـ ـ ــﺪى وﻟﻜ ـ ـ ـ ــﻦ ﺑﺪرﺟ ـ ـ ـ ــﺔ أﻗ ـ ـ ـ ــﻞ ﻣ ـ ـ ـ ــﻦ أﺛ ـ ـ ـ ــﺮ ﺗﻜ ـ ـ ـ ـﺮار اﻹﻋ ـ ـ ـ ــﺪاد،
وﻗ ـ ـ ـ ـ ــﺪ وﺟ ـ ـ ـ ـ ــﺪ )ﺟـ ـ ـ ـ ـ ـﺮﻳﻦ (Green ،1977 ،أن ﺗﺘﺒ ـ ـ ـ ـ ــﻊ اﻟﻮﻗ ـ ـ ـ ـ ــﺖ اﳌﻜ ـ ـ ـ ـ ــﺮس ﻟﺘﻜـ ـ ـ ـ ـ ـﺮار
اﻻﺣﺘﻔ ـ ـ ـ ـ ــﺎظ وﺣ ـ ـ ـ ـ ــﺪﻩ ﻳ ـ ـ ـ ـ ــﺆدي إﱃ زﻳ ـ ـ ـ ـ ــﺎدة اﻻﺳ ـ ـ ـ ـ ــﱰﺟﺎع ﺑ ـ ـ ـ ـ ـ ـ % 1.5ﺑﻴﻨﻤ ـ ـ ـ ـ ــﺎ ﻳ ـ ـ ـ ـ ــﺆدي
إﱃ زﻳـ ـ ـ ـ ــﺎدة اﻟﺘﻌـ ـ ـ ـ ــﺮف ﺑـ ـ ـ ـ ـ ـ ، % 9وﻫـ ـ ـ ـ ــﺬﻩ اﻟﻨﺘـ ـ ـ ـ ــﺎﺋﺞ ﻻ ﺗﺮﻗـ ـ ـ ـ ــﻰ إﱃ اﻟﻨﺘـ ـ ـ ـ ــﺎﺋﺞ اﳌﺴـ ـ ـ ـ ــﺠﻠﺔ
ﻣﻊ ﺗﻜﺮار اﻹﻋﺪاد(Eysenck & Keane, 2005, p207) .
وﺗﻜ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـﺮار اﻻﺣﺘﻔ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺎظ ﻫ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﻮ ﺗﺴ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﻤﻴﻊ ﻟﻼﺣﺘﻔ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺎظ ﺑﺎﳌﻌﻠﻮﻣ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺎت ﻣ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﻦ
ﺧ ـ ـ ـ ــﻼل ﺗﻜﺮارﻫ ـ ـ ـ ــﺎ ﻟﻀ ـ ـ ـ ــﻤﺎن ﲣﺰﻳﻨﻬ ـ ـ ـ ــﺎ ،وﻫ ـ ـ ـ ــﻲ ﻣﻌﺎﳉ ـ ـ ـ ــﺔ ﺳ ـ ـ ـ ــﻄﺤﻴﺔ ﰲ اﻟﻮاﻗ ـ ـ ـ ــﻊ ،ﺑﻴﻨﻤ ـ ـ ـ ــﺎ
اﻟﺘﺴ ـ ـ ـ ــﻤﻴﻊ ﰲ اﳌﻌﺎﳉ ـ ـ ـ ــﺔ اﻟﻌﻤﻴﻘ ـ ـ ـ ــﺔ ،ﻳﻜ ـ ـ ـ ــﻮن ﲢﻠﻴﻠﻴ ـ ـ ـ ــﺎ ﺣ ـ ـ ـ ــﱴ ﻳﺴ ـ ـ ـ ــﺘﻄﻴﻊ اﻟﻔ ـ ـ ـ ــﺮد اﺷ ـ ـ ـ ــﺘﻘﺎق
اﳌﻌـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺎﱐ ،و ﺑﺎﻟﺘـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺎﱄ اﻻﺣﺘﻔـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺎظ ﺑـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺄﻛﱪ ﻋـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺪد ﻣـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﻦ اﳌﻌﻠﻮﻣـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺎت وﻣﻌﺎﻧﻴﻬـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺎ
وﻟﻔ ـ ـ ـ ـﱰات ﻃﻮﻳﻠ ـ ـ ـ ــﺔ ﻣ ـ ـ ـ ــﻦ اﻟ ـ ـ ـ ــﺰﻣﻦ ،وﺑﺎﻟﺘ ـ ـ ـ ــﺎﱄ ﻓـ ـ ـ ــﺈن اﻟﺘﺨ ـ ـ ـ ـﺰﻳﻦ اﳉﻴ ـ ـ ـ ــﺪ ﰲ ﻛ ـ ـ ـ ــﻞ اﻷﺣ ـ ـ ـ ـﻮال
Mathieu & ﻳﺘﻌﻠـ ـ ــﻖ ﺑﻨـ ـ ــﻮع اﳌﻌﺎﳉـ ـ ــﺔ أو اﻟﱰﻣﻴـ ـ ــﺰ اﻟـ ـ ــﺬي ﻳﺄﺧـ ـ ــﺬﻩ اﳌﺜـ ـ ــﲑ) .
(Thomas,1985,p123وﻳﺘﻄﻠ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺐ ﻣﺴ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺘﻮى اﻟﺘﺤﻠﻴ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﻞ ﰲ اﳌﻌﺎﳉ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺔ
اﻟﻌﻤﻴﻘـ ـ ـ ــﺔ ﻗـ ـ ـ ــﺪرات ﺧﺎﺻـ ـ ـ ــﺔ ﻣـ ـ ـ ــﻦ اﻟﻔـ ـ ـ ــﺮد ﺣـ ـ ـ ــﱴ ﻳﺴـ ـ ـ ــﺘﻄﻴﻊ ﳑﺎرﺳـ ـ ـ ــﺘﻬﺎ ﺑﺸـ ـ ـ ــﻜﻞ ﻓﻌـ ـ ـ ــﺎل،
ﻣﺜ ـ ـ ـ ـ ــﻞ اﻟﻘ ـ ـ ـ ـ ــﺪرة ﻋﻠ ـ ـ ـ ـ ــﻰ اﻟﺘﻤﻴﻴ ـ ـ ـ ـ ــﺰ ﺑ ـ ـ ـ ـ ــﲔ اﳌﺜ ـ ـ ـ ـ ـﲑات ،واﻟﻘ ـ ـ ـ ـ ــﺪرة ﻋﻠ ـ ـ ـ ـ ــﻰ إدراك اﻟﺘﻔﺎﺻ ـ ـ ـ ـ ــﻴﻞ
اﻟﺪﻗﻴﻘ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺔ ﻟﻀ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﻤﺎن اﳌﻌﺎﳉ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺔ واﻟﱰﻣﻴ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺰ اﻟﻌﻤﻴ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﻖ ﻟﻠﻤﻌﻠﻮﻣ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺎت ﰲ اﻟ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺬاﻛﺮة
اﻟﻘﺼـ ـ ـ ـ ــﲑة ،وﺑﺎﻟﺘـ ـ ـ ـ ــﺎﱄ ﻗـ ـ ـ ـ ــﺪرة أﻛـ ـ ـ ـ ــﱪ ﻋﻠـ ـ ـ ـ ــﻰ اﻻﺳـ ـ ـ ـ ــﱰﺟﺎع اﳉﻴـ ـ ـ ـ ــﺪ .وﻣـ ـ ـ ـ ــﻦ ﻫﻨـ ـ ـ ـ ــﺎ رﺑـ ـ ـ ـ ــﻂ
اﻟﻌﻠﻤ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺎء ﺑ ـ ـ ـ ـ ـ ــﲔ اﳌﺴ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺘﻮى اﻟﻌﻤﻴ ـ ـ ـ ـ ـ ــﻖ ﻟﻠﻤﻌﺎﳉ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺔ وﻣﺴ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺘﻮﻳﺎت اﻟﺘﻔﻜ ـ ـ ـ ـ ـ ــﲑ ﻟﻸﻓـ ـ ـ ـ ـ ـ ـﺮاد،
ﺣﻴ ـ ـ ـ ـ ــﺚ أن ﺗﻄ ـ ـ ـ ـ ــﻮﻳﺮ ﻣﺴ ـ ـ ـ ـ ــﺘﻮﻳﺎت اﻟﺘﻔﻜ ـ ـ ـ ـ ــﲑ اﻟﻌﻠﻴ ـ ـ ـ ـ ــﺎ ﻛ ـ ـ ـ ـ ــﺎﻟﺘﻔﻜﲑ اﻹﺑ ـ ـ ـ ـ ــﺪاﻋﻲ واﻟﻨﻘ ـ ـ ـ ـ ــﺪي
واﻟﺘ ـ ـ ـ ـ ــﺄﻣﻠﻲ ،ﺗﺘﻄﻠ ـ ـ ـ ـ ــﺐ ﻣ ـ ـ ـ ـ ــﻦ اﻟﻔ ـ ـ ـ ـ ــﺮد ﳑﺎرﺳ ـ ـ ـ ـ ــﺔ أﺷ ـ ـ ـ ـ ــﻜﺎل اﳌﻌﺎﳉ ـ ـ ـ ـ ــﺔ اﻟﻌﻤﻴﻘ ـ ـ ـ ـ ــﺔ اﳌﻌﺘﻤ ـ ـ ـ ـ ــﺪة
ﻋﻠـ ـ ـ ـ ــﻰ اﳌﻌـ ـ ـ ـ ــﺎﱐ واﻟﻌﻼﻗـ ـ ـ ـ ــﺎت ﺑـ ـ ـ ـ ــﲔ ﻫـ ـ ـ ـ ــﺬﻩ اﳌﻌـ ـ ـ ـ ــﺎﱐ اﳌﺸـ ـ ـ ـ ــﺘﻘﺔ ،ورﺑﻄﻬـ ـ ـ ـ ــﺎ ﻣـ ـ ـ ـ ــﻊ اﻟﺒﻨـ ـ ـ ـ ــﺎء
اﳌﻌﺮﰲ ﻟﻠﻔﺮد) .اﻟﻌﺘﻮم ،2004 ،ص (162
ﻧﺴ ـ ـ ـ ـ ــﺘﻨﺞ ﻣ ـ ـ ـ ـ ــﻦ ﻫ ـ ـ ـ ـ ــﺬا اﻟﻌ ـ ـ ـ ـ ــﺮض أن ﳕ ـ ـ ـ ـ ــﻮذج ﻣﺴ ـ ـ ـ ـ ــﺘﻮﻳﺎت اﳌﻌﺎﳉ ـ ـ ـ ـ ــﺔ ﳜﺘﻠ ـ ـ ـ ـ ــﻒ
ﻋـ ـ ـ ـ ــﻦ ﺗﺼـ ـ ـ ـ ــﻮر ﻣﻌﺎﳉـ ـ ـ ـ ــﺔ اﳌﻌﻠﻮﻣـ ـ ـ ـ ــﺎت ،ﻓﻬـ ـ ـ ـ ــﺬا اﻷﺧـ ـ ـ ـ ــﲑ ﻳﻘـ ـ ـ ـ ــﻮم ﻋﻠـ ـ ـ ـ ــﻰ آﻟﻴـ ـ ـ ـ ــﺔ اﻟﺘﺤﻮﻳـ ـ ـ ـ ــﻞ
) (Transferﻣ ـ ـ ـ ـ ـ ــﻦ ﺑﻨﻴ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺔ ذاﻛﺮﻳ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺔ إﱃ أﺧ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺮى ،ﺣﻴ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺚ ﻳ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺆدي اﻟﺘﻜ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـﺮار ﰲ
اﻟ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺬاﻛﺮة ﻗﺼ ـ ـ ـ ـ ـ ــﲑة اﳌ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺪى إﱃ ﻧﻘ ـ ـ ـ ـ ـ ــﻞ وﲢﻮﻳ ـ ـ ـ ـ ـ ــﻞ اﳌﻌﻠﻮﻣ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺎت إﱃ اﻟ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺬاﻛﺮة ﻃﻮﻳﻠ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺔ
اﳌ ـ ـ ـ ـ ــﺪى ،ﺑﺎﻋﺘﺒ ـ ـ ـ ـ ــﺎر أﻤ ـ ـ ـ ـ ــﺎ ﺑﻨﻴﺘ ـ ـ ـ ـ ــﲔ ﻣﻨﻔﺼ ـ ـ ـ ـ ــﻠﺘﲔ .ﺑﻴﻨﻤ ـ ـ ـ ـ ــﺎ ﺗﻔ ـ ـ ـ ـ ــﱰض وﺟﻬ ـ ـ ـ ـ ــﺔ اﻟﻨﻈ ـ ـ ـ ـ ــﺮ
اﻟﺒﺪﻳﻠـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺔ أن آﺛـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺎر اﻟـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺬاﻛﺮة ﺗﺘﻜـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﻮن ﻛﻨﺘﻴﺠـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺔ ﺛﺎﻧﻮﻳـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺔ ﻟﻠﻤﻌﺎﳉـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺔ اﻹدراﻛﻴـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺔ
(Perceptuelوﻫﻜ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺬا ﻳﻨﻈ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺮ إﱃ دوام اﻟ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺬاﻛﺮة )processing
ﻛﺪاﻟـ ـ ـ ــﺔ ﻋﻠـ ـ ـ ــﻰ ﻋﻤـ ـ ـ ــﻖ اﳌﻌﺎﳉـ ـ ـ ــﺔ ،ﻓﺎﳌﻌﻠﻮﻣـ ـ ـ ــﺎت اﻟـ ـ ـ ــﱵ ﻻ ﺗﻠﻘـ ـ ـ ــﻰ اﻧﺘﺒﺎﻫـ ـ ـ ــﺎ ﻛﺎﻓﻴـ ـ ـ ــﺎ ،وﻳـ ـ ـ ــﺘﻢ
ﲢﻠﻴﻠﻬ ـ ـ ـ ــﺎ ﻋﻠ ـ ـ ـ ــﻰ اﳌﺴ ـ ـ ـ ــﺘﻮى اﻟﺴ ـ ـ ـ ــﻄﺤﻲ ﻓﻘ ـ ـ ـ ــﻂ ﺳ ـ ـ ـ ــﺮﻋﺎن ﻣ ـ ـ ـ ــﺎ ﺗﺘﻌ ـ ـ ـ ــﺮض ﻟﻠﻨﺴ ـ ـ ـ ــﻴﺎن .أﻣ ـ ـ ـ ــﺎ
اﳌﻌﻠﻮﻣ ـ ـ ـ ـ ــﺎت اﻟ ـ ـ ـ ـ ــﱵ ﻳـ ـ ـ ـ ـ ــﺘﻢ ﻣﻌﺎﳉﺘﻬ ـ ـ ـ ـ ــﺎ ﺑﺸ ـ ـ ـ ـ ــﻜﻞ ﻋﻤﻴـ ـ ـ ـ ـ ــﻖ وﲢﻈـ ـ ـ ـ ـ ــﻰ ﺑﺎﻻﻧﺘﺒ ـ ـ ـ ـ ــﺎﻩ ،وﻳـ ـ ـ ـ ـ ــﺘﻢ
ﲢﻠﻴﻠﻬـ ـ ـ ـ ــﺎ ﻛ ـ ـ ـ ـ ــﺎﻣﻼ وﺗﻌ ـ ـ ـ ـ ــﺰز ﻋ ـ ـ ـ ـ ــﻦ ﻃﺮﻳ ـ ـ ـ ـ ــﻖ اﻻرﺗﺒﺎﻃ ـ ـ ـ ـ ــﺎت واﻟﺼ ـ ـ ـ ـ ــﻮر ،ﻫ ـ ـ ـ ـ ــﺬﻩ اﳌﻌﻠﻮﻣ ـ ـ ـ ـ ــﺎت
ﺗـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺪوم ﻃـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﻮﻳﻼ ﰲ اﻟـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺬاﻛﺮة ،وﺗﺴـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﻤﻰ ﻫـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺬﻩ اﻵﻟﻴـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺔ ﰲ اﳌﻌﺎﳉـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺔ اﻹﻋـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺪاد
).(Elaboration
.3اﻟﺪراﺳﺎت اﻟﺘﺠﺮﻳﺒﻴﺔ ﻓﻲ إﻃﺎر ﻧﻤﻮذج ﻣﺴﺘﻮﻳﺎت اﻟﻤﻌﺎﻟﺠﺔ:
اﻟﺪراﺳ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺎت اﻟ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﱵ اﺧﺘ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﱪت ﻓ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺮض ﻣﺴ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺘﻮﻳﺎت اﳌﻌﺎﳉ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺔ ﻋﺪﻳ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺪة
Craik & وﻣﺘﻨﻮﻋ ـ ـ ـ ــﺔ )دراﺳـ ـ ـ ـ ــﺔ ﻛﺮﻳـ ـ ـ ـ ــﻚ و واﺗﻜﻴـ ـ ـ ـ ــﻨﺲ،1973 ،
) ،(Watkinsدراﺳـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺔ ﺷـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﻮﳌﺎن) ،(Schulman ،1974 ،دراﺳـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺔ
) ،(Bowerدراﺳ ـ ـ ــﺔ ﻛﺮﻳ ـ ـ ــﻚ & ﺑ ـ ـ ــﺎور و ﻛ ـ ـ ــﺎرﻟﲔKarlin ،1974 ،
) ،(Craikدراﺳـ ـ ـ ــﺔ وﻳـ ـ ـ ــﱰوك، & وﺗ ـ ـ ـ ـﻮﻟﻔﻨﺞTulving،1975 ،
Klein ) ،(Wittrock،1975دراﺳ ـ ـ ـ ـ ــﺔ ﻛﻠ ـ ـ ـ ـ ــﲔ و ﺳ ـ ـ ـ ـ ــﺎﻟﺘﺰ،1976 ،
&() ،دراﺳـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺔ روﺟـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺮز و ﻛﻴـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﻮﺑﺮ وﻛﲑﻛـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﲑل،1977 ، Saltz
) ،(Rogers,دراﺳ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺔ ،1977 Kuiper, Kirkerl
) ،(D’agostinoدراﺳ ـ ـ ــﺔ اﻟﺰﻳ ـ ـ ــﺎت) (1985 ،دراﺳ ـ ـ ــﺔ & Paivio
) ،(Nilssonدراﺳـ ـ ـ ــﺔ & ﻧﻴﻠﺴـ ـ ـ ــﻮن وﻛـ ـ ـ ــﻮﻫﻦCohen ،1988 ،
ﻣﻴ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺪﱐ (Midenet،1999 ،وﻓﻴﻤـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺎ ﻳﻠ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﻲ ﺳﻨﺴ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺘﻌﺮض ﺑﻌ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺾ ﻫ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺬﻩ
اﻟﺪراﺳﺎت:
دراﺳﺔ )ﻛﺮﻳﻚ و واﺗﻜﻨﺲ(Craik & Watkins ،1973 ،
اﳍ ـ ـ ـ ـ ــﺪف ﻣ ـ ـ ـ ـ ــﻦ ﻫ ـ ـ ـ ـ ــﺬﻩ اﻟﺪراﺳ ـ ـ ـ ـ ــﺔ اﺧﺘﺒ ـ ـ ـ ـ ــﺎر ﺻ ـ ـ ـ ـ ــﺤﺔ اﻟﺘﻨﺒ ـ ـ ـ ـ ــﺆ اﻟ ـ ـ ـ ـ ــﺬي ﺗﻮﻗﻌﺘ ـ ـ ـ ـ ــﻪ
ﻧﻈﺮﻳ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺔ اﻟﺼ ـ ـ ـ ـ ـ ــﻨﺎدﻳﻖ )وﻫ ـ ـ ـ ـ ـ ــﻮ أن اﻟﺘﺴ ـ ـ ـ ـ ـ ــﻤﻴﻊ اﻟ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺬاﰐ ﰲ اﻟ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺬاﻛﺮة ﻗﺼ ـ ـ ـ ـ ـ ــﲑة اﳌ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺪى
ﻳ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺆدي إﱃ ذاﻛـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺮة أﻃـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﻮل ﻣـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺪى( ﰲ ﻣﻘﺎﺑ ـ ـ ـ ـ ـ ــﻞ ﻣـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺎ ذﻫﺒـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺖ إﻟﻴـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﻪ ﻧﻈﺮﻳـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺔ
اﳌﺴ ـ ـ ـ ـ ــﺘﻮﻳﺎت )ﻣ ـ ـ ـ ـ ــﻦ أن اﳌﻌﺎﳉ ـ ـ ـ ـ ــﺔ اﻟﻌﻤﻴﻘ ـ ـ ـ ـ ــﺔ أﻓﻀ ـ ـ ـ ـ ــﻞ ﰲ اﻟﻮﺻ ـ ـ ـ ـ ــﻮل إﱃ ذاﻛ ـ ـ ـ ـ ــﺮة أﻛﺜ ـ ـ ـ ـ ــﺮ
دواﻣ ـ ـ ـ ــﺎ( .و ﻗ ـ ـ ـ ــﺪ ﻗ ـ ـ ـ ــﺪﻣﺖ ﻟﻠﻤﻔﺤﻮﺻ ـ ـ ـ ــﲔ ﺳﻠﺴ ـ ـ ـ ــﻠﺔ ﻣ ـ ـ ـ ــﻦ اﻟﻜﻠﻤ ـ ـ ـ ــﺎت ﳛﺘﻔﻈ ـ ـ ـ ــﻮن ـ ـ ـ ــﺎ
ﻟﻔ ـ ـ ـ ـ ـﱰات ﳐﺘﻠﻔـ ـ ـ ـ ــﺔ ﻣـ ـ ـ ـ ــﻦ اﻟـ ـ ـ ـ ــﺰﻣﻦ ﺣـ ـ ـ ـ ــﱴ ﳛﺼـ ـ ـ ـ ــﻞ اﻟﺘﺴـ ـ ـ ـ ــﻤﻴﻊ اﻟـ ـ ـ ـ ــﺬاﰐ .وﻗـ ـ ـ ـ ــﺪ اﺳـ ـ ـ ـ ــﺘﻄﺎع
)ﻛﺮﻳ ـ ـ ـ ــﻚ وواﺗﻜ ـ ـ ـ ــﻨﺲ( ﻗﻴ ـ ـ ـ ــﺎس ﻣﻘ ـ ـ ـ ــﺪار اﻟﺘﺴ ـ ـ ـ ــﻤﻴﻊ اﻟ ـ ـ ـ ــﺬاﰐ ﺑﻄﺮﻳﻘ ـ ـ ـ ــﺔ راﺋﻌ ـ ـ ـ ــﺔ) ،ﺣﻴ ـ ـ ـ ــﺚ
ﻛﺎﻧـ ـ ـ ــﺎ ﻳﻄﻠﺒ ـ ـ ـ ــﺎن ﻣ ـ ـ ـ ــﻦ اﳌﻔﺤـ ـ ـ ــﻮص ﺗ ـ ـ ـ ــﺬﻛﺮ آﺧ ـ ـ ـ ــﺮ ﻛﻠﻤ ـ ـ ـ ــﺔ ﺗﺒـ ـ ـ ــﺪأ ﲝ ـ ـ ـ ــﺮف ﻣﻌ ـ ـ ـ ــﲔ )ﻣ ـ ـ ـ ــﺜﻼ
ج( و ذﻟ ـ ـ ـ ـ ــﻚ ﰲ ﺳﻠﺴ ـ ـ ـ ـ ــﻠﺔ ﲢﺘ ـ ـ ـ ـ ــﻮي ﻋﻠ ـ ـ ـ ـ ــﻰ ﻛﻠﻤ ـ ـ ـ ـ ــﺎت ﻣﺒ ـ ـ ـ ـ ــﺪوءة ﲝ ـ ـ ـ ـ ــﺮف )ج( ﻣ ـ ـ ـ ـ ــﻊ
ﻛﻠﻤ ـ ـ ــﺎت دﺧﻴﻠ ـ ـ ــﺔ ﻣﺜ ـ ـ ــﻞ :ﺑﻨـ ـ ـ ــﺖ /ﻏ ـ ـ ــﺎز /ﻳﺄﻛ ـ ـ ــﻞ /ﺟﺪﻳـ ـ ـ ــﺪ /ﻗﻠ ـ ـ ــﻢ /ﺟ ـ ـ ــﺎﺋﺰة /ﻣﻨﻀـ ـ ـ ــﺪة/
ﻛ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺮة /ﻛﺘ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺎب /ﺟ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺎﻣﻊ .و ـ ـ ـ ـ ـ ــﺬﻩ اﻟﺘﻘﻨﻴ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺔ ﳝﻜ ـ ـ ـ ـ ـ ــﻦ ﻣﻌﺮﻓ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺔ ﻣﻘ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺪار اﳌﻌﺎﳉ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺔ
)اﻟﺘﺴ ـ ـ ـ ـ ـ ــﻤﻴﻊ اﻟ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺬاﰐ ( اﻟ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺬي ﺣﻈﻴ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺖ ﺑ ـ ـ ـ ـ ـ ــﻪ اﻟﻜﻠﻤ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺎت اﳌﺴ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺘﻬﺪﻓﺔ :ﺟﺪﻳ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺪ/
ﺗﺴـ ـ ـ ـ ـ ــﻤﻴﻊ /ﺟـ ـ ـ ـ ـ ــﺎﺋﺰة /ﺗﺴـ ـ ـ ـ ـ ــﻤﻴﻊ /ﺗﺴـ ـ ـ ـ ـ ــﻤﻴﻊ /ﺗﺴـ ـ ـ ـ ـ ــﻤﻴﻊ /ﺟـ ـ ـ ـ ـ ــﺎﻣﻊ وﻫﻜـ ـ ـ ـ ـ ــﺬا .وﺑﻌـ ـ ـ ـ ـ ــﺪ أن
ﺷـ ـ ـ ـ ــﺎﻫﺪ اﳌﻔﺤﻮﺻـ ـ ـ ـ ــﻮن اﻟﻘ ـ ـ ـ ـ ـﻮاﺋﻢ ﻃﻠـ ـ ـ ـ ــﺐ ﻣـ ـ ـ ـ ــﻨﻬﻢ ﻋﻠـ ـ ـ ـ ــﻰ -ﻏـ ـ ـ ـ ــﲑ ﺗﻮﻗـ ـ ـ ـ ــﻊ -اﺳـ ـ ـ ـ ــﺘﺪﻋﺎء
أﻛ ـ ـ ـ ـ ــﱪ ﻋ ـ ـ ـ ـ ــﺪد ﳑﻜ ـ ـ ـ ـ ــﻦ ﻣ ـ ـ ـ ـ ــﻦ اﻟﻜﻠﻤ ـ ـ ـ ـ ــﺎت و )اﻟﺸ ـ ـ ـ ـ ــﻜﻞ (2ﻳﻮﺿ ـ ـ ـ ـ ــﺢ ﻧﺘ ـ ـ ـ ـ ــﺎﺋﺞ ﻫ ـ ـ ـ ـ ــﺬﻩ
اﻟﺘﺠﺮﺑﺔ.
80
اﻟﺘﺬﻛﺮ ﻗﺼﲑ اﳌﺪى اﳌﺘﻮﻗﻊ إذا ﻛﺎن اﻟﺘﺴﻤﻴﻊ اﻟﺬاﰐ ﻏﲑ ﻣﻌﺰز ﺑﺈﺟﺮاءات ﺗﻘﻮﻳﺔ
40
20
T
ﻋـ ـ ـ ـ ـ ــﻦ ﻃﺮﻳـ ـ ـ ـ ـ ــﻖ ﳎـ ـ ـ ـ ـ ــﺮد ﺗﻜ ـ ـ ـ ـ ـ ـﺮار اﳌﻌﻠﻮﻣـ ـ ـ ـ ـ ــﺎت ﻋـ ـ ـ ـ ـ ــﺪة ﻣ ـ ـ ـ ـ ـ ـﺮات ،ﻻ ﻳـ ـ ـ ـ ـ ــﺆدي إﱃ
ﲢﺴ ـ ـ ـ ـ ـ ــﲔ اﻟ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺬاﻛﺮة ،ﻷن اﻟﻨﺘ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺎﺋﺞ ﺗﻘ ـ ـ ـ ـ ـ ــﱰب ﻣ ـ ـ ـ ـ ـ ــﻦ اﳋ ـ ـ ـ ـ ـ ــﻂ اﻷﻓﻘ ـ ـ ـ ـ ـ ــﻲ اﳌﺴ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺘﻘﻴﻢ ﰲ
اﻟﺸ ـ ـ ـ ـ ــﻜﻞ ،وﻛ ـ ـ ـ ـ ــﺎن ﻣ ـ ـ ـ ـ ــﻦ اﳌﻔ ـ ـ ـ ـ ــﺮوض أن ﺗﻘ ـ ـ ـ ـ ــﱰب ﻣ ـ ـ ـ ـ ــﻦ اﳋ ـ ـ ـ ـ ــﻂ اﻟﻘﻄ ـ ـ ـ ـ ــﺮي ﻟ ـ ـ ـ ـ ــﻮ ﻛ ـ ـ ـ ـ ــﺎن
اﻟﺘ ـ ـ ـ ــﺬﻛﺮ داﻟ ـ ـ ـ ــﺔ ﻟﻠﺘﺴ ـ ـ ـ ــﻤﻴﻊ اﻟ ـ ـ ـ ــﺬاﰐ .ﻓﻤ ـ ـ ـ ــﺜﻼ ﻳﻨﺒﻐ ـ ـ ـ ــﻲ أن ﺗﺰﻳ ـ ـ ـ ــﺪ ﻧﺴ ـ ـ ـ ــﺒﺔ اﻻﺳ ـ ـ ـ ــﺘﺪﻋﺎء ﰲ
ﺣﺎﻟـ ـ ـ ـ ـ ــﺔ 12ﻓﻘـ ـ ـ ـ ـ ــﺮة دﺧﻴﻠـ ـ ـ ـ ـ ــﺔ ﰲ ﺳﻠﺴـ ـ ـ ـ ـ ــﻠﺔ ﻣﻘﺎرﻧـ ـ ـ ـ ـ ــﺔ ﻣـ ـ ـ ـ ـ ــﻊ 3ﻓﻘ ـ ـ ـ ـ ـ ـﺮات دﺧﻴﻠـ ـ ـ ـ ـ ــﺔ ،ﻷن
ﻫﺬﻩ اﻷﺧﲑة ﺣﻈﻴﺖ ﺑﻮﻗﺖ أﻗﻞ ﻟﻠﺘﺴﻤﻴﻊ ،ﻟﻜﻦ ﻧﺴﺒﺔ اﻻﺳﺘﺪﻋﺎء
ﱂ ﺗﺘﺠ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺎوز % 20ﰲ ﻛﻠﺘ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺎ اﳊ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺎﻟﺘﲔ) .ﺳﻮﻟﺴ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﻮ،1996 ،
ص ص ( 246 -245
دراﺳﺔ )ﻛﺮﻳﻚ و ﺗﻮﻟﻔﻴﻨﺞ:(Craik & Tulving ،1975،
وﺗﻌﺘ ـ ـ ـ ـ ــﱪ ﻫ ـ ـ ـ ـ ــﺬﻩ اﻟﺪراﺳ ـ ـ ـ ـ ــﺔ ﻣ ـ ـ ـ ـ ــﻦ أﻫـ ـ ـ ـ ـ ــﻢ اﻟﺪراﺳ ـ ـ ـ ـ ــﺎت اﻟ ـ ـ ـ ـ ــﱵ ﲤﺜ ـ ـ ـ ـ ــﻞ ﺗﺼـ ـ ـ ـ ـ ــﻮر
ﻣﺴـ ـ ـ ـ ــﺘﻮﻳﺎت اﳌﻌﺎﳉـ ـ ـ ـ ــﺔ ،ﺣﻴـ ـ ـ ـ ــﺚ ﻗـ ـ ـ ـ ــﺪﻣﺖ ﻟﻠﻤﻔﺤﻮﺻـ ـ ـ ـ ــﲔ ﰲ ﻫـ ـ ـ ـ ــﺬﻩ اﻟﺘﺠﺮﺑـ ـ ـ ـ ــﺔ ﺳﻠﺴـ ـ ـ ـ ــﻠﺔ
ﻣـ ـ ـ ـ ــﻦ اﻟﻜﻠﻤـ ـ ـ ـ ــﺎت وﻃﻠـ ـ ـ ـ ــﺐ ﻣـ ـ ـ ـ ــﻦ ﳎﻤﻮﻋـ ـ ـ ـ ــﺔ اﳌﺴـ ـ ـ ـ ــﺘﻮى اﻷول )اﳌﻌﺎﳉـ ـ ـ ـ ــﺔ اﻟﺴـ ـ ـ ـ ــﻄﺤﻴﺔ(:
اﳊﻜ ـ ـ ــﻢ ﻋﻠ ـ ـ ــﻰ اﻟﻜﻠﻤ ـ ـ ــﺔ ﻫ ـ ـ ــﻞ ﻫ ـ ـ ــﻲ ﻣﻜﺘﻮﺑ ـ ـ ــﺔ ﲝ ـ ـ ــﺮف ﻛﺒ ـ ـ ــﲑ أم ﺻ ـ ـ ــﻐﲑ .أﻣ ـ ـ ــﺎ ﳎﻤﻮﻋ ـ ـ ــﺔ
اﳌﺴ ـ ـ ـ ـ ــﺘﻮى اﻟﺜ ـ ـ ـ ـ ــﺎﱐ )اﳌﻌﺎﳉ ـ ـ ـ ـ ــﺔ اﳌﺘﻮﺳ ـ ـ ـ ـ ــﻄﺔ اﻟﻌﻤ ـ ـ ـ ـ ــﻖ( ﻓﻄﻠ ـ ـ ـ ـ ــﺐ ﻣﻨﻬ ـ ـ ـ ـ ــﺎ اﳊﻜ ـ ـ ـ ـ ــﻢ ﻋﻠ ـ ـ ـ ـ ــﻰ
اﻟﻜﻠﻤ ـ ـ ـ ــﺔ ﻣ ـ ـ ـ ــﻦ ﺣﻴ ـ ـ ـ ــﺚ ﻣﻄﺎﺑﻘﺘﻬ ـ ـ ـ ــﺎ ﻟﻜﻠﻤ ـ ـ ـ ــﺔ أﺧ ـ ـ ـ ــﺮى ﰲ اﻟﻘﺎﻓﻴ ـ ـ ـ ــﺔ )اﻟﺴ ـ ـ ـ ــﺠﻊ( .وأﺧـ ـ ـ ـ ـﲑا
ﳎﻤﻮﻋـ ـ ـ ـ ــﺔ اﳌﺴـ ـ ـ ـ ــﺘﻮى اﻟﺜﺎﻟـ ـ ـ ـ ــﺚ )اﳌﻌﺎﳉـ ـ ـ ـ ــﺔ اﳌﻌﻤﻘـ ـ ـ ـ ــﺔ واﻟﻘﺎﺋﻤـ ـ ـ ـ ــﺔ ﻋﻠـ ـ ـ ـ ــﻰ اﳌﻌـ ـ ـ ـ ــﲎ( ﻃﻠـ ـ ـ ـ ــﺐ
ﻣﻨﻬﺎ اﳊﻜﻢ ﻋﻠﻰ اﻟﻜﻠﻤﺔ ﻫﻞ ﺗﻄﺎﺑﻖ اﳉﻤﻠﺔ ﻣﻦ ﺣﻴﺚ اﳌﻌﲎ.
وﻳﻼﺣ ـ ـ ـ ـ ــﻆ أن ﻧﺼ ـ ـ ـ ـ ــﻒ اﻟﻜﻠﻤـ ـ ـ ـ ـ ــﺎت اﳌﻘﺪﻣ ـ ـ ـ ـ ــﺔ ﺗﺴـ ـ ـ ـ ـ ــﺘﺪﻋﻲ اﻹﺟﺎﺑ ـ ـ ـ ـ ــﺔ ﺑـ ـ ـ ـ ـ ــﻨﻌﻢ
واﻟﻨﺼ ـ ـ ـ ــﻒ اﻵﺧ ـ ـ ـ ــﺮ اﻹﺟﺎﺑ ـ ـ ـ ــﺔ ﻻ .وﺑﻌ ـ ـ ـ ــﺪ ﻫ ـ ـ ـ ــﺬﻩ اﳌﻌﺎﳉ ـ ـ ـ ــﺎت اﻟ ـ ـ ـ ــﺜﻼث ﻛ ـ ـ ـ ــﺎن ﻳﻄﻠ ـ ـ ـ ــﺐ
ﻣ ـ ـ ـ ــﻦ ﻛ ـ ـ ـ ــﻞ ﳎﻤﻮﻋ ـ ـ ـ ــﺔ -ﻋﻠ ـ ـ ـ ــﻰ ﻏ ـ ـ ـ ــﲑ ﺗﻮﻗ ـ ـ ـ ــﻊ-أن ﺗﺼ ـ ـ ـ ــﻨﻒ ﻗﺎﺋﻤ ـ ـ ـ ــﺔ ﺟﺪﻳ ـ ـ ـ ــﺪة ﻣﻌﺮوﺿ ـ ـ ـ ــﺔ
إﱃ ﺻ ـ ـ ـ ـ ـ ــﻨﻔﲔ :ﻛﻠﻤ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺎت ﻗﺪﳝ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺔ )ﰎ اﻟﺘﻌ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺮف ﻋﻠﻴﻬ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺎ ﰲ اﻟﺴ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺎﺑﻖ( أو ﻛﻠﻤ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺎت
ﺟﺪﻳ ـ ـ ـ ـ ــﺪة )ﱂ ﻳﺴ ـ ـ ـ ـ ــﺒﻖ أن ﺗﻌ ـ ـ ـ ـ ــﺮف ﻋﻠﻴﻬ ـ ـ ـ ـ ــﺎ اﳌﻔﺤ ـ ـ ـ ـ ــﻮص( .وﻗ ـ ـ ـ ـ ــﺪ ﺗﻮﺻ ـ ـ ـ ـ ــﻞ اﻟﺒﺎﺣﺜ ـ ـ ـ ـ ــﺎن
إﱃ أن اﻟﺘﻌ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺮف ﻋﻠ ـ ـ ـ ـ ـ ــﻰ اﻟﻜﻠﻤ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺎت ﻛ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺎن داﻟ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺔ ﳌﺴ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺘﻮﻳﺎت اﳌﻌﺎﳉ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺔ )ﻧﺴ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺒﺔ
اﻟﺘﻌـ ـ ـ ـ ـ ــﺮف % 80ﺑﺎﻟﻨﺴـ ـ ـ ـ ـ ــﺒﺔ ﻟﻠﻜﻠﻤـ ـ ـ ـ ـ ــﺎت اﻟـ ـ ـ ـ ـ ــﱵ ﻋﻮﳉـ ـ ـ ـ ـ ــﺖ ﺑﻌﻤـ ـ ـ ـ ـ ــﻖ ،وﺣ ـ ـ ـ ـ ـ ـﻮاﱄ 50
%ﺑﺎﻟﻨﺴ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺒﺔ ﻟﻠﻜﻠﻤ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺎت اﻟ ـ ـ ـ ـ ـ ــﱵ ﻋﻮﳉ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺖ ﲟﺴ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺘﻮى ﻣﺘﻮﺳ ـ ـ ـ ـ ـ ــﻂ ﻣ ـ ـ ـ ـ ـ ــﻦ اﻟﻌﻤ ـ ـ ـ ـ ـ ــﻖ،
وﺣ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـﻮاﱄ % 15ﺑﺎﻟﻨﺴ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺒﺔ ﻟﻠﻜﻠﻤ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺎت اﳌﻌﺎﳉ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺔ ﲟﺴ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺘﻮى ﺳ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﻄﺤﻲ ،وﻗ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺪ
أﺧـ ـ ـ ـ ــﺬت أزﻣﻨـ ـ ـ ـ ــﺔ اﻟﺮﺟـ ـ ـ ـ ــﻊ ﻧﻔـ ـ ـ ـ ــﺲ اﳌﻨﺤـ ـ ـ ـ ــﻰ ﺑﺎﻟﻨﺴـ ـ ـ ـ ــﺒﺔ ﻟﻠﻤﺴـ ـ ـ ـ ــﺘﻮﻳﺎت اﻟـ ـ ـ ـ ــﺜﻼث ﺣﻴـ ـ ـ ـ ــﺚ
اﺳ ـ ـ ـ ـ ــﺘﻐﺮﻗﺖ اﻤﻮﻋ ـ ـ ـ ـ ــﺔ اﻷوﱃ زﻣﻨ ـ ـ ـ ـ ــﺎ أﻗ ـ ـ ـ ـ ــﻞ ﰒ ﺗﻠﺘﻬ ـ ـ ـ ـ ــﺎ اﻤﻮﻋ ـ ـ ـ ـ ــﺔ اﻟﺜﺎﻧﻴ ـ ـ ـ ـ ــﺔ ﻓﺎﻟﺜﺎﻟﺜ ـ ـ ـ ـ ــﺔ(.
)(Baddely, 1993, p p 177-179
ﻳﻮﺿـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺢ )اﻟﺸـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﻜﻞ (3ﻫـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺬﻩ اﻟﺘﺠﺮﺑـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺔ و ﻳﻼﺣـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﻆ أن اﻟﻜﻠﻤـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺎت
اﻟ ـ ـ ـ ـ ــﱵ أﺟ ـ ـ ـ ـ ــﺎب اﳌﻔﺤﻮﺻ ـ ـ ـ ـ ــﻮن ﻋﻠﻴﻬ ـ ـ ـ ـ ــﺎ ﺑ ـ ـ ـ ـ ــﻨﻌﻢ ﰲ اﳌﺴ ـ ـ ـ ـ ــﺘﻮى اﻟﺜﺎﻟ ـ ـ ـ ـ ــﺚ ﻛﺎﻧ ـ ـ ـ ـ ــﺖ ﻧﺴ ـ ـ ـ ـ ــﺒﺔ
اﻟﺘﻌ ـ ـ ـ ــﺮف ﻋﻠﻴﻬ ـ ـ ـ ــﺎ أﻛﺜ ـ ـ ـ ــﺮ ﻣ ـ ـ ـ ــﻦ اﻟﻜﻠﻤ ـ ـ ـ ــﺎت اﻟ ـ ـ ـ ــﱵ أﺟ ـ ـ ـ ــﺎب اﳌﻔﺤﻮﺻ ـ ـ ـ ــﻮن ﻋﻠﻴﻬ ـ ـ ـ ــﺎ ﺑ ـ ـ ـ ــﻼ
)ﻧﺴﺒﺔ اﻟﻔﺮق (%30
إن ﻫـ ـ ـ ـ ـ ــﺬﻩ اﻟﻨﺘـ ـ ـ ـ ـ ــﺎﺋﺞ ﺟﻌﻠـ ـ ـ ـ ـ ــﺖ )ﻛﺮﻳـ ـ ـ ـ ـ ــﻚ و ﺗ ـ ـ ـ ـ ـ ـﻮﻟﻔﻴﻨﺞ( ﻳﻘﱰﺣـ ـ ـ ـ ـ ــﺎن ﺗﻔﺴ ـ ـ ـ ـ ـ ـﲑا
إﺿ ـ ـ ـ ــﺎﻓﻴﺎ ﳌﺴ ـ ـ ـ ــﺘﻮى ﻋﻤ ـ ـ ـ ــﻖ اﳌﻌﺎﳉ ـ ـ ـ ــﺔ اﻟﻘ ـ ـ ـ ــﺎﺋﻢ ﻋﻠ ـ ـ ـ ــﻰ اﳌﻌ ـ ـ ـ ــﲎ :ﻓﻔ ـ ـ ـ ــﻲ اﻟﺘﺤﻠﻴ ـ ـ ـ ــﻞ اﻟﻘ ـ ـ ـ ــﺎﺋﻢ
ﻋﻠـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﻰ اﳌﻌـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﲎ ﻋﻤﻠﻴـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺎت اﻟﱰﻣﻴـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺰ اﻟﻨﺸـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﻂ ﺗﺘﻤﺜـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﻞ ﰲ اﻹﻋـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺪاد أو اﻟﺘﻮﺳـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﻊ
ﺑﺎﳌﻌﻠﻮﻣـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺎت ) ،(Elaborationاﻟـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺬي ﻳﻨـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺘﺞ ﻣـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﻦ ﺟﻬـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺔ ﺑ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـﺮﺑﻂ اﳌﻨﺒـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﻪ
اﳉﺪﻳ ـ ـ ـ ـﺪ ﲟﺤﺘـ ـ ـ ــﻮى اﻟـ ـ ـ ــﺬاﻛﺮة ﻃﻮﻳﻠـ ـ ـ ــﺔ اﳌـ ـ ـ ــﺪى .وﻣـ ـ ـ ــﻦ ﺟﻬـ ـ ـ ــﺔ أﺧـ ـ ـ ــﺮى ﳛـ ـ ـ ــﺪث اﻹﻋـ ـ ـ ــﺪاد
ﻧﺘﻴﺠـ ـ ـ ـ ـ ــﺔ رﺑـ ـ ـ ـ ـ ــﻂ اﳌﻨﺒـ ـ ـ ـ ـ ــﻪ ﺑﺎﻟﺴـ ـ ـ ـ ـ ــﻴﺎق اﻟﻌـ ـ ـ ـ ـ ــﺎم ﻟﻠﱰﻣﻴـ ـ ـ ـ ـ ــﺰ ،ﻓﺎﻟﺴـ ـ ـ ـ ـ ــﻴﺎق إذا ﻛـ ـ ـ ـ ـ ــﺎن ﻣﻼﺋﻤـ ـ ـ ـ ـ ــﺎ
ﻟﻠﻜﻠﻤ ـ ـ ـ ـ ــﺔ ﻳﻌﻤ ـ ـ ـ ـ ــﻞ ﻋﻠ ـ ـ ـ ـ ــﻰ ﺗﻘﻮﻳﺘﻬ ـ ـ ـ ـ ــﺎ ﰲ اﻟ ـ ـ ـ ـ ــﺬاﻛﺮة وإﺑﻘ ـ ـ ـ ـ ــﺎء ﺗﺮﻣﻴﺰﻫ ـ ـ ـ ـ ــﺎ ﻧﺸ ـ ـ ـ ـ ــﻄﺎ ﲞ ـ ـ ـ ـ ــﻼف
اﻟﻜﻠﻤ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺎت اﻟ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﱵ ﻋﻮﳉ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺖ ﻣﻌﻨﻮﻳ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺎ ﻟﻜﻨﻬ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺎ ﻻ ﺗﻨﻄﺒ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﻖ ﻋﻠ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﻰ ﺳ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﻴﺎﻗﺎﺎ.
)(Fortin & Rousseau, 2003,p 192
اﻟﺸﻜﻞ :3اﻟﺰﻣﻦ اﳌﺴﺘﻐﺮق ﻟﻺﺟﺎﺑﺔ و ﻧﺴﺒﺔ اﻟﺘﻌﺮف اﻟﺼﺤﻴﺢ ﺣﺴﺐ ﻧﻮع اﳌﻌﺎﳉﺔ )ﲡﺮﺑﺔ ﻛﺮﻳﻚ و
ﺗﻮﻟﻔﻴﻨﺞ( )(Fortin & Rousseau, 2003,p 192
800 100
80
700
Estimated Marginal Means
60
nonاﻟﺘﻌ ـ ـ ـ ــﺮف )ﻣﻌﻴﺎرﻳ ـ ـ ـ ــﺔ ،ﺳ ـ ـ ـ ــﺠﻌﻴﺔ( 0واﻟﻨﺘ ـ ـ ـ ــﺎﺋﺞ اﻟ ـ ـ ـ ــﱵ اﻧﺘﻬ ـ ـ ـ ــﺖ إﻟﻴﻬ ـ ـ ـ ــﺎ اﻟﺘﺠﺮﺑ ـ ـ ـ ــﺔ ﻣﻮﺿ ـ ـ ـ ــﺤﺔ
NIVAAU
a b c
ﰲ )اﻟﺸ ــﻜﻞ (Eysenck & Keane, 2005, p 209) .(4
وﲡ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺪر اﻹﺷ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺎرة ﻫﻨ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺎ إﱃ أن ﻫ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺬﻩ اﻟﻨﺘ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺎﺋﺞ ﲣ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺎﻟﻒ اﻻﻓ ـ ـ ـ ـ ـ ـﱰاض اﻷﺳﺎﺳ ـ ـ ـ ـ ـ ــﻲ
اﻟ ـ ـ ـ ــﺬي ذﻫﺒ ـ ـ ـ ــﺖ إﻟﻴ ـ ـ ـ ــﻪ اﻟﻨﻈﺮﻳ ـ ـ ـ ــﺔ اﻷﺻ ـ ـ ـ ــﻠﻴﺔ ﻣ ـ ـ ـ ــﻦ أن اﳌﻌﺎﳉ ـ ـ ـ ــﺔ اﳌﻌﻨﻮﻳ ـ ـ ـ ــﺔ ﺗ ـ ـ ـ ــﺆدي داﺋﻤ ـ ـ ـ ــﺎ
إﱃ اﺣﺘﻔﺎظ أﻓﻀﻞ.
اﻟﺸﻜﻞ : 4ﻣﺘﻮﺳﻂ ﻧﺴﺒﺔ اﻟﻜﻠﻤﺎت اﳌﺘﻌﺮف ﻋﻠﻴﻬﺎ ﻛﺪاﻟﺔ ﻟﻠﻤﻬﻤﺔ اﳌﻮﺟﻬﺔ )(Eysenck & Keane, 2005, p 209
إﺧﺘﺒﺎر ﻣﻌﻴﺎري
ﻧﺴﺒﺔ اﻟﺘﻌﺮف
اﳌﻬﻤﺔ اﳌﻮﺟﻬﺔ
اﺧﺘﺒﺎر ﺳﺠﻌﻲ
ﰲ ﻫـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺬﻩ اﻟﺘﺠﺮﺑـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺔ ﻗـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺪم اﻟﺒﺎﺣﺜـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺎن ﻟﻠﻤﻔﺤﻮﺻـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﲔ ﻛﻠﻤـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺎت ﳝﺘـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺎز
ﻧﻄﻘﻬ ـ ـ ـ ــﺎ ﺑﻌ ـ ـ ـ ــﺪم اﻻﻧﺘﻈ ـ ـ ـ ــﺎم )ﺗﻨﻄ ـ ـ ـ ــﻖ ﺑﻄﺮﻳﻘ ـ ـ ـ ــﺔ ﺧﺎﺻ ـ ـ ـ ــﺔ وﻟ ـ ـ ـ ــﻴﺲ ﻛﻤ ـ ـ ـ ــﺎ ﻫ ـ ـ ـ ــﻲ ﻣﻜﺘﻮﺑ ـ ـ ـ ــﺔ(
وﻃﻠ ـ ـ ـ ــﺐ ﻣ ـ ـ ـ ــﻦ اﳌﻔﺤﻮﺻ ـ ـ ـ ــﲔ ﰲ ﺑﻌ ـ ـ ـ ــﺾ اﶈ ـ ـ ـ ــﺎوﻻت ﻧﻄ ـ ـ ـ ــﻖ ﻫ ـ ـ ـ ــﺬﻩ اﻟﻜﻠﻤ ـ ـ ـ ــﺎت وﻛﺄ ـ ـ ـ ــﺎ
ﻣﻨﺘﻈﻤ ـ ـ ـ ـ ــﺔ ﰲ اﻟﻨﻄ ـ ـ ـ ـ ــﻖ ،ﻣﺜ ـ ـ ـ ـ ــﻞ ﻛﻠﻤ ـ ـ ـ ـ ــﺔ ) (Filleﻳﻄﻠ ـ ـ ـ ـ ــﺐ ﻣ ـ ـ ـ ـ ــﻦ اﳌﻔﺤﻮﺻ ـ ـ ـ ـ ـﲔ ﻧﻄﻘﻬ ـ ـ ـ ـ ــﺎ
وﻛ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺄن ﳍ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺎ ﻧﻔ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺲ اﻟﺴ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺠﻊ ﻣ ـ ـ ـ ـ ـ ــﻊ اﻟﻜﻠﻤ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺔ ) .(Willeوﰲ أﺣﻴ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺎن أﺧ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺮى
ﻳﻄﻠـ ـ ـ ـ ــﺐ ﻣـ ـ ـ ـ ــﻦ اﳌﻔﺤـ ـ ـ ـ ــﻮص ﻧﻄـ ـ ـ ـ ــﻖ اﻟﻜﻠﻤـ ـ ـ ـ ــﺔ ﺑﺸـ ـ ـ ـ ــﻜﻠﻬﺎ اﻟﺼـ ـ ـ ـ ــﺤﻴﺢ ،أو ﻳﻄﻠـ ـ ـ ـ ــﺐ ﻣﻨـ ـ ـ ـ ــﻪ
ﻣﻌﺎﳉﺘﻬ ـ ـ ـ ـ ــﺎ ﻣ ـ ـ ـ ـ ــﻦ ﻧﺎﺣﻴ ـ ـ ـ ـ ــﺔ اﳌﻌ ـ ـ ـ ـ ــﲎ ،وﺑ ـ ـ ـ ـ ــﺪون ﺳ ـ ـ ـ ـ ــﺎﺑﻖ إﻧ ـ ـ ـ ـ ــﺬار ﻗ ـ ـ ـ ـ ــﺪﻣﺖ ﻟﻠﻤﻔﺤﻮﺻ ـ ـ ـ ـ ــﲔ
ﻣﻬﻤ ـ ـ ـ ــﺔ ﺗﻌ ـ ـ ـ ــﺮف ،واﻟﻨﺘﻴﺠ ـ ـ ـ ــﺔ اﳌﺜ ـ ـ ـ ــﲑة ﻫ ـ ـ ـ ــﻲ أن اﻟﻜﻠﻤ ـ ـ ـ ــﺎت اﳌﻨﻄﻮﻗ ـ ـ ـ ــﺔ ﺑﺸ ـ ـ ـ ــﻜﻞ ﺧ ـ ـ ـ ــﺎﻃﺊ
ﰒ اﻻﺣﺘﻔ ـ ـ ــﺎظ ـ ـ ـ ــﺎ ﺑﺸـ ـ ـ ــﻜﻞ ﺟﻴـ ـ ـ ــﺪ ﻣﻘﺎرﻧـ ـ ـ ــﺔ ﺑﺎﻟﻜﻠﻤـ ـ ـ ــﺎت اﻟـ ـ ـ ــﱵ ﻋﻮﳉـ ـ ـ ــﺖ ﻣـ ـ ـ ــﻦ ﺣﻴـ ـ ـ ــﺚ
اﳌﻌ ـ ـ ـ ــﲎ .أﻣ ـ ـ ـ ــﺎ اﻟﻜﻠﻤ ـ ـ ـ ــﺎت اﻟ ـ ـ ـ ــﱵ ﻧﻄﻘ ـ ـ ـ ــﺖ ﺑﺸ ـ ـ ـ ــﻜﻠﻬﺎ اﻟﻌ ـ ـ ـ ــﺎدي ﻛ ـ ـ ـ ــﺎن اﻻﺣﺘﻔ ـ ـ ـ ــﺎظ ـ ـ ـ ــﺎ
أﻗﻞ ﻣﻦ ﺑﻘﻴﺔ اﻟﻜﻠﻤﺎت اﻷﺧﺮى .(Baddeley, 1993, p 187
& وﻗ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺪ اﺳ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺘﻨﺘﺞ )اﻳﺰﻧ ـ ـ ـ ـ ـ ــﻚ واﻳﺰﻧ ـ ـ ـ ـ ـ ــﻚEysenk ،1980 ،
(Eysenckأن أداء اﻟﺘﻌ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺮف اﻟ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺬاﻛﺮي ﻫ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﻮ داﻟ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺔ ﻟﻠﻌﻤ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﻖ واﻟﺘﻤ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺎﻳﺰ ﰲ
ﻣﻌﺎﳉ ـ ـ ـ ــﺔ اﻟﻜﻠﻤ ـ ـ ـ ــﺎت ﻛﻤ ـ ـ ـ ــﺎ ﻫ ـ ـ ـ ــﻮ ﻣﻮﺿ ـ ـ ـ ــﺢ ﰲ )اﻟﺸ ـ ـ ـ ــﻜﻞ (5وﻫ ـ ـ ـ ــﺬﻩ ﻧﺘﻴﺠ ـ ـ ـ ــﺔ إﺿ ـ ـ ـ ــﺎﻓﻴﺔ
ﻓ ـ ـ ـ ــﺎﻟﺘﻤﻴﺰ إﱃ ﺟﺎﻧ ـ ـ ـ ــﺐ اﻟﻌﻤ ـ ـ ـ ــﻖ ﰲ اﳌﻌﺎﳉ ـ ـ ـ ــﺔ ﻳ ـ ـ ـ ــﺆدي إﱃ اﺣﺘﻔ ـ ـ ـ ــﺎظ أﻛ ـ ـ ـ ــﱪ واﺳ ـ ـ ـ ــﱰﺟﺎع
أﻓﻀﻞ(Eysenck & Keane, 2005 207) .
اﻟﺸﻜﻞ : 5أداء اﻟﺘﻌﺮف اﻟﺬاﻛﺮي ﻛﺪاﻟﺔ ﻟﻠﻌﻤﻖ و اﻟﺘﻤﻴﺰ ﰲ اﳌﻌﺎﳉﺔ )(Eysenck & Keane, 2005, p 208
ﻏﲑ ﻣﻌﻨﻮﻳﺔ ﻏﲑ ﻣﺘﻤﻴﺰة ﻏﲑ ﻣﻌﻨﻮﻳﺔ ﻣﺘﻤﻴﺰة ﻣﻌﻨﻮﻳﺔ ﻏﲑ ﻣﺘﻤﻴﺰة ﻣﻌﻨﻮﻳﺔ ﻣﺘﻤﻴﺰة
ﻣﺘﻮﺳﻂ اﻟﻜﻠﻤﺎت اﳌﺘﻌﺮف ﻋﻠﻴﻬﺎ
اﳌﻔﻬ ـ ـ ـ ـ ـ ــﻮم ،وراﺣـ ـ ـ ـ ـ ـ ـﻮا ﻳﺆﻳﺪوﻧ ـ ـ ـ ـ ـ ــﻪ ﻣ ـ ـ ـ ـ ـ ــﻦ ﺧ ـ ـ ـ ـ ـ ــﻼل اﻟﺘﺠ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺎرب اﳌﺨﺘﻠﻔ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺔ ،ﺑﻴﻨﻤ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺎ رأى
آﺧﺮون أن ﻫﻨﺎك ﻣﺂﺧﺬ ﻋﺪﻳﺪة ﺗﻔﺮض ﺣﺪودا ﻋﻠﻰ ﻫﺬا اﻟﺘﺼﻮر.
.1 .4اﻳﺠﺎﺑﻴﺎت اﻟﻨﻤﻮذج:
.1ﲰ ـ ـ ـ ــﺢ ﻣﻔﻬ ـ ـ ـ ــﻮم ﻣﺴ ـ ـ ـ ــﺘﻮﻳﺎت اﳌﻌﺎﳉ ـ ـ ـ ــﺔ ﺑﺎﺳ ـ ـ ـ ــﺘﺒﺪال اﻟﺘﻌﻘﻴ ـ ـ ـ ــﺪ اﳌﺘﺰاﻳ ـ ـ ـ ــﺪ اﻟ ـ ـ ـ ــﺬي ﻣﻴ ـ ـ ـ ــﺰ
اﻟﻨﻤ ـ ـ ـ ــﺎذج اﻟ ـ ـ ـ ـﱵ ﻓﺼ ـ ـ ـ ــﻠﺖ ﺑ ـ ـ ـ ــﲔ اﻟ ـ ـ ـ ــﺬاﻛﺮة ﻗﺼ ـ ـ ـ ــﲑة اﳌ ـ ـ ـ ــﺪى واﻟ ـ ـ ـ ــﺬاﻛﺮة ﻃﻮﻳﻠ ـ ـ ـ ــﺔ اﳌ ـ ـ ـ ــﺪى،
ﲟﺒ ـ ـ ـ ـ ــﺪأ ﺑﺴ ـ ـ ـ ـ ــﻴﻂ وﺧ ـ ـ ـ ـ ــﺎل ﻣ ـ ـ ـ ـ ــﻦ اﻟﺘﻌﻘﻴ ـ ـ ـ ـ ــﺪ ﻓﺎﻟ ـ ـ ـ ـ ــﺬاﻛﺮة ﻗﺼ ـ ـ ـ ـ ــﲑة اﳌ ـ ـ ـ ـ ــﺪى ) (MCTأو
اﻷوﻟﻴ ـ ـ ـ ــﺔ ) (MPاﻟ ـ ـ ـ ــﱵ ﻣﻴﺰﻫ ـ ـ ـ ــﺎ ﻫ ـ ـ ـ ــﺬا اﻟﻨﻤ ـ ـ ـ ــﻮذج ﻫ ـ ـ ـ ــﻲ ﺟ ـ ـ ـ ــﺰء ﻣ ـ ـ ـ ــﻦ اﻟ ـ ـ ـ ــﺬاﻛﺮة اﻟﻄﻮﻳﻠ ـ ـ ـ ــﺔ
) .(MLTواﻟﻨﻈﺮﻳـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺎت اﻟﺒﻨﻴﻮﻳـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺔ أﺧﻄـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺄت ﺣﻴﻨﻤـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺎ رﻛـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺰت ﻋﻠـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﻰ ﻣﻔﻬـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﻮم
اﻟﺒ ـ ـ ـ ــﲎ اﳌﻨﻔﺼ ـ ـ ـ ــﻠﺔ ﻟﻠ ـ ـ ـ ــﺬاﻛﺮة ودور ﺗﻜـ ـ ـ ـ ـﺮار اﳌﺜ ـ ـ ـ ــﲑ ،وﻣ ـ ـ ـ ــﺪة ﺑﻘﺎﺋ ـ ـ ـ ــﻪ ﰲ اﻟ ـ ـ ـ ــﺬاﻛﺮة ﻗﺼ ـ ـ ـ ــﲑة
اﳌ ـ ـ ـ ـ ــﺪى ،ﻟﻴ ـ ـ ـ ـ ــﺘﻢ ﲢﻮﻳﻠ ـ ـ ـ ـ ــﻪ ﺑﻨ ـ ـ ـ ـ ــﺎء ﻋﻠ ـ ـ ـ ـ ــﻰ ذﻟ ـ ـ ـ ـ ــﻚ إﱃ اﻟ ـ ـ ـ ـ ــﺬاﻛﺮة ﻃﻮﻳﻠ ـ ـ ـ ـ ــﺔ اﳌ ـ ـ ـ ـ ــﺪى ،ﻓ ـ ـ ـ ـ ــﻼ
اﻟﺘﻜ ـ ـ ـ ـ ـﺮار وﺣـ ـ ـ ـ ــﺪﻩ ،وﻻ ﻣـ ـ ـ ـ ــﺪة ﺑﻘـ ـ ـ ـ ــﺎء اﳌﺜـ ـ ـ ـ ــﲑ ﰲ اﻟـ ـ ـ ـ ــﺬاﻛﺮة ﻳﺴـ ـ ـ ـ ــﺎﻋﺪ ﻋﻠـ ـ ـ ـ ــﻰ اﻻﺣﺘﻔـ ـ ـ ـ ــﺎظ
اﻷﻃﻮل واﻟﺘﻌﻠﻢ اﻷدوم.
.2ﲤﻴ ـ ـ ـ ــﺰ ﳕ ـ ـ ـ ــﻮذج ﻣﺴ ـ ـ ـ ــﺘﻮﻳﺎت اﳌﻌﺎﳉ ـ ـ ـ ــﺔ ﺑﻘﺎﺑﻠﻴﺘ ـ ـ ـ ــﻪ ﻟﻠﺘﻄﺒﻴ ـ ـ ـ ــﻖ ،ﺑ ـ ـ ـ ــﻞ إﻣﻜﺎﻧﻴ ـ ـ ـ ــﺔ ﺗﻄﺒﻴﻘ ـ ـ ـ ــﻪ
ﺣﱴ ﺧﺎرج ﳐﺎﺑﺮ ﻋﻠﻢ اﻟﻨﻔﺲ ،ﻧﻈﺮا ﳌﺮوﻧﺘﻪ وﻗﺪرﺗﻪ ﻋﻠﻰ اﻟﺘﻔﺴﲑ.
.3ﻗ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺪم ﳕ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﻮذج ﻣﺴ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺘﻮﻳﺎت اﳌﻌﺎﳉ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺔ إﺟﺎﺑ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺎت ﻣﻘﻨﻌ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺔ ﻟﻠﻜﺜ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﲑ ﻣ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﻦ
اﻟﺘﺴـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺎؤﻻت اﻟﻌﻠﻤﻴـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺔ ،ﻣﺜـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﻞ اﻷداء اﻟـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺬاﻛﺮي واﳌﻌـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺮﰲ اﳌـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﻨﺨﻔﺾ ﻋﻨـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺪ
اﳌﺴ ـ ـ ـ ـ ـ ــﻨﲔ ،ﺑﺴ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺒﺐ ﺗﺮﻣﻴ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺰﻫﻢ وﻣﻌ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺎﳉﺘﻬﻢ اﳌﻔﺘﻘ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺮة إﱃ اﻟﻌﻤ ـ ـ ـ ـ ـ ــﻖ .ﻓﻘ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺪ ﺑﻴﻨ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺖ
اﻟﺘﺠـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺎرب اﳌﺨﺘﻠﻔـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺔ أن اﻷداء اﻟـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺬاﻛﺮي ﻋﻨ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـﺪ اﳌﺴـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﻨﲔ أﻗـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﻞ ﻣﻨـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﻪ ﻋﻨـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺪ
اﻟﺸ ـ ـ ـ ـ ــﺒﺎن ،وﻳﻌ ـ ـ ـ ـ ــﻮد ذﻟ ـ ـ ـ ـ ــﻚ إﱃ اﻟﺘﺒ ـ ـ ـ ـ ــﺎﻃﺆ اﳌﻌ ـ ـ ـ ـ ــﺮﰲ ،وﻋ ـ ـ ـ ـ ــﺪم اﻟﻘ ـ ـ ـ ـ ــﺪرة ﻋﻠ ـ ـ ـ ـ ــﻰ اﳌﻌﺎﳉ ـ ـ ـ ـ ــﺔ
ﺑﻌﻤ ـ ـ ـ ــﻖ وﳏﺪودﻳ ـ ـ ـ ــﺔ ﻧﻈ ـ ـ ـ ــﺎم اﳌﻌﺎﳉ ـ ـ ـ ــﺔ ،ﳑ ـ ـ ـ ــﺎ ﻳ ـ ـ ـ ــﺆﺛﺮ ﻋﻠ ـ ـ ـ ــﻰ ﺑﻌ ـ ـ ـ ــﺾ اﻟﻮﻇ ـ ـ ـ ــﺎﺋﻒ اﳌﻌﺮﻓﻴ ـ ـ ـ ــﺔ
وﻣﻨﻬ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺎ اﻟ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺬاﻛﺮة .وﻗ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺪ ﺑ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﲔ )ﺳ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﻠﺘﻮز (Salthose ،1985 ،أﻧ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﻪ ﰲ
اﻟﺸ ـ ـ ـ ـ ــﻴﺨﻮﺧﺔ اﻟﻌﺎدﻳ ـ ـ ـ ـ ــﺔ ،ﻳﻜ ـ ـ ـ ـ ــﻮن اﻟﻮﻗ ـ ـ ـ ـ ــﺖ اﻟﻀ ـ ـ ـ ـ ــﺮوري ﻷداء ﻣﻬﻤـ ـ ـ ـ ـ ـﺔ ﻣﻌﺮﻓﻴ ـ ـ ـ ـ ــﺔ ﳏ ـ ـ ـ ـ ــﺪدا
ﺑﺎﻟﻌﻼﻗ ـ ـ ـ ـ ــﺔ اﻟﺘﺎﻟﻴ ـ ـ ـ ـ ــﺔ :اﻟﻮﻗ ـ ـ ـ ـ ــﺖ اﻟﻀ ـ ـ ـ ـ ــﺮوري ﻋﻨ ـ ـ ـ ـ ــﺪ اﻷﺷ ـ ـ ـ ـ ــﺨﺎص اﻟﺸ ـ ـ ـ ـ ــﺒﺎن ﻣﻀ ـ ـ ـ ـ ــﺮوﺑﺎ ﰲ
ﺛﺎﺑ ـ ـ ـ ــﺖ ﻗ ـ ـ ـ ــﺪرﻩ ) (1.5وﳝﻜ ـ ـ ـ ــﻦ أن ﻳﺮﺗﻔ ـ ـ ـ ــﻊ اﻟﻮﻗ ـ ـ ـ ــﺖ ﻋﻨ ـ ـ ـ ــﺪ اﻟﺸ ـ ـ ـ ــﻴﻮخ إﱃ أﻛﺜ ـ ـ ـ ــﺮ ﻣ ـ ـ ـ ــﻦ
ذﻟ ـ ـ ـ ـ ـ ــﻚ إذا ﻛﺎﻧ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺖ اﳌﻬﻤ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺔ ﺻ ـ ـ ـ ـ ـ ــﻌﺒﺔ .و ﻳ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺬﻛﺮ )ﻫ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺎل و ﻣﺎﻳﺮﺳ ـ ـ ـ ـ ـ ــﻮن،1995 ،
(Haleأﻧـ ـ ــﻪ إذا ﻛـ ـ ــﺎن اﻟـ ـ ــﺮﻗﻢ ) (7اﻟـ ـ ــﺬي ﲢـ ـ ــﺪث ﻋﻨـ ـ ــﻪ et Myerson
)ﻣﻴﻠ ـ ـ ـ ـ ــﺮ (Miller ،ﻗ ـ ـ ـ ـ ــﺪ زاد ﻣﻌﻠﻮﻣﺎﺗﻨـ ـ ـ ـ ـ ــﺎ ﻋ ـ ـ ـ ـ ــﻦ اﻟ ـ ـ ـ ـ ــﺬاﻛﺮة اﻟﻘﺼ ـ ـ ـ ـ ــﲑة ،ﻓ ـ ـ ـ ـ ــﺈن اﻟـ ـ ـ ـ ـ ــﺮﻗﻢ
) (1.5اﻟ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺬي ﲢ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺪث ﻋﻨ ـ ـ ـ ـ ـ ــﻪ )ﺳ ـ ـ ـ ـ ـ ــﻠﺘﻮز (Salthose ،ﻗ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺪ أﺛ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺮى ﻣﻌﻠﻮﻣﺎﺗﻨ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺎ
ﻋـ ـ ـ ـ ــﻦ ﻣﻴـ ـ ـ ـ ــﺪان اﻟﺸـ ـ ـ ـ ــﻴﺨﻮﺧﺔ ،وﻫـ ـ ـ ـ ــﺬا اﻟـ ـ ـ ـ ــﺮﻗﻢ ﻳـ ـ ـ ـ ــﺪل ﻋﻠـ ـ ـ ـ ــﻰ أن اﻷﺷـ ـ ـ ـ ــﺨﺎص اﳌﺴـ ـ ـ ـ ــﻨﲔ
ﳛﺘـ ـ ـ ـ ـ ــﺎﺟﻮن إﱃ أﻛﺜـ ـ ـ ـ ـ ــﺮ ﻣـ ـ ـ ـ ـ ــﻦ % 50ﻣـ ـ ـ ـ ـ ــﻦ اﻟﻮﻗـ ـ ـ ـ ـ ــﺖ اﻟـ ـ ـ ـ ـ ــﺬي ﳛﺘﺎﺟـ ـ ـ ـ ـ ــﻪ اﻟﺮاﺷـ ـ ـ ـ ـ ــﺪون
Brouillet & Syssau, اﻟﺸ ـ ــﺒﺎب ﻟﻺﺟﺎﺑ ـ ــﺔ ﻋﻠ ـ ــﻰ ﻣﻬﻤ ـ ــﺔ ﻣﻌﻴﻨ ـ ــﺔ )
(2000,إﱃ ﺟﺎﻧ ـ ـ ــﺐ ﺑﻄ ـ ـ ــﺊ ﻋﻤﻠﻴ ـ ـ ــﺎت اﳌﻌﺎﳉ ـ ـ ــﺔ ﻓ ـ ـ ــﺈن ﻋﻤﻠﻴ ـ ـ ــﺎت p 73
اﻟ ـ ـ ـ ـ ــﺘﺤﻜﻢ اﻟﻮاﻋﻴ ـ ـ ـ ـ ــﺔ )وﻫ ـ ـ ـ ـ ــﻲ اﻟﻌﻤﻠﻴـ ـ ـ ـ ـ ــﺎت اﻟ ـ ـ ـ ـ ــﱵ ﺗﻌ ـ ـ ـ ـ ــﺰى إﻟﻴﻬ ـ ـ ـ ـ ــﺎ اﳌﻌﺎﳉ ـ ـ ـ ـ ــﺔ اﳌﻌﻤﻘ ـ ـ ـ ـ ــﺔ(
ﺗﻜـ ـ ـ ـ ـ ــﻮن ﻣﺘـ ـ ـ ـ ـ ــﺄﺛﺮة ﻋﻨـ ـ ـ ـ ـ ــﺪ اﳌﺴـ ـ ـ ـ ـ ــﻨﲔ وﻗـ ـ ـ ـ ـ ــﺪ ذﻫـ ـ ـ ـ ـ ــﺐ ﻛـ ـ ـ ـ ـ ــﻞ ﻣـ ـ ـ ـ ـ ــﻦ )ﻛﺮﻳـ ـ ـ ـ ـ ــﻚ،1986 ،
(Balterإﱃ & (Craikو )ﺑ ـ ـ ـ ــﺎﻟﱰ وﺑ ـ ـ ـ ــﺮﱘBrim ،1984 ،
اﻟﺘﻤﻴﻴ ـ ـ ـ ــﺰ ﺑ ـ ـ ـ ــﲔ ﻧ ـ ـ ـ ــﻮﻋﲔ ﻣ ـ ـ ـ ــﻦ اﻟﻌﻤﻠﻴ ـ ـ ـ ــﺎت :ﻋﻤﻠﻴ ـ ـ ـ ــﺎت اﻟ ـ ـ ـ ــﺘﺤﻜﻢ اﻟﻮاﻋﻴ ـ ـ ـ ــﺔ واﻟﻌﻤﻠﻴ ـ ـ ـ ــﺎت
اﻟﺘﻠﻘﺎﺋﻴ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺔ )اﻷوﺗﻮﻣﺎﺗﻴﻜﻴ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺔ( ،وﻳﻜ ـ ـ ـ ـ ـ ــﻮن ﺗ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺄﺛﺮ اﻟﻌﻤﻠﻴ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺎت اﻷوﱃ واﺿ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺤﺎ ﻋﻨ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺪ
اﳌﺴ ـ ـ ـ ــﻨﲔ ﳑ ـ ـ ـ ــﺎ ﻳ ـ ـ ـ ــﻨﻌﻜﺲ ﻋﻠ ـ ـ ـ ــﻰ ﻣﺴ ـ ـ ـ ــﺘﻮى اﳌﻌﺎﳉ ـ ـ ـ ــﺔ وﺑﺎﻟﺘ ـ ـ ـ ــﺎﱄ ﻋﻠ ـ ـ ـ ــﻰ اﻷداء اﻟ ـ ـ ـ ــﺬاﻛﺮي.
)(Brouillet & Syssau, 2000, p 76
.4ﻳﺒ ـ ـ ـ ـ ــﺪو أن ﳕ ـ ـ ـ ـ ــﻮذج ﻣﺴ ـ ـ ـ ـ ــﺘﻮﻳﺎت اﳌﻌﺎﳉ ـ ـ ـ ـ ــﺔ ﻗ ـ ـ ـ ـ ــﺪم أﻳﻀ ـ ـ ـ ـ ــﺎ إﻣﻜﺎﻧﻴ ـ ـ ـ ـ ــﺎت ﻟﺘﺤﺴ ـ ـ ـ ـ ــﲔ
وﺗﻄـ ـ ـ ـ ـ ــﻮﻳﺮ اﻟـ ـ ـ ـ ـ ــﺬاﻛﺮة ،ﻣـ ـ ـ ـ ـ ــﻦ ﺧـ ـ ـ ـ ـ ــﻼل ﺗﻮﺟﻴﻬـ ـ ـ ـ ـ ــﻪ اﻫﺘﻤﺎﻣـ ـ ـ ـ ـ ــﺎ ﺑﺎﻟﻐـ ـ ـ ـ ـ ــﺎ ﻟﻌﻤﻠﻴـ ـ ـ ـ ـ ــﺎت اﻹدراك
Baddely, 1999, p اﳌﺘﻘﺪﻣ ـ ــﺔ ،وﻣﺴ ـ ــﺘﻮﻳﺎت اﻟﺘﺤﻠﻴ ـ ــﻞ اﻟﻌﻤﻴﻘ ـ ــﺔ) .
(179
.5ﻛـ ـ ـ ـ ـ ــﺎن ﻟﻨﻤـ ـ ـ ـ ـ ــﻮذج ﻣﺴـ ـ ـ ـ ـ ــﺘﻮﻳﺎت اﳌﻌﺎﳉـ ـ ـ ـ ـ ــﺔ اﻧﻌﻜـ ـ ـ ـ ـ ــﺎس واﺿـ ـ ـ ـ ـ ــﺢ ﻋﻠـ ـ ـ ـ ـ ــﻰ ﳎـ ـ ـ ـ ـ ــﺎﻻت
ﻋﺪﻳـ ـ ـ ــﺪة ﻣﻨﻬـ ـ ـ ــﺎ اﳌﻴـ ـ ـ ــﺪان اﻟﱰﺑـ ـ ـ ــﻮي ،اﻟـ ـ ـ ــﺬي ﺑـ ـ ـ ــﺪأ ﻳﻌـ ـ ـ ــﺮف ﺗﻮﺟﻬـ ـ ـ ــﺎ ﻣﺘﺰاﻳـ ـ ـ ــﺪا ﳓـ ـ ـ ــﻮ ﻫـ ـ ـ ــﺬﻩ
اﻟﻨﻈﺮﻳ ـ ـ ـ ـ ــﺎت اﳉﺪﻳ ـ ـ ـ ـ ــﺪة ،وﻋﺰوﻓ ـ ـ ـ ـ ـ ـﺎ ﻋ ـ ـ ـ ـ ــﻦ اﻟﻨﻈﺮﻳ ـ ـ ـ ـ ــﺎت اﻟﱰاﺑﻄﻴ ـ ـ ـ ـ ــﺔ اﻟﻘﺪﳝ ـ ـ ـ ـ ــﺔ .ﻓﻌﻤﻠﻴ ـ ـ ـ ـ ــﺎت
اﻟـ ـ ـ ـ ـ ــﺘﻌﻠﻢ أﺻـ ـ ـ ـ ـ ــﺒﺤﺖ ﺗﺮﺗﻜـ ـ ـ ـ ـ ــﺰ ﰲ ﻇـ ـ ـ ـ ـ ــﻞ ﻫـ ـ ـ ـ ـ ــﺬا اﻟﻨﻤـ ـ ـ ـ ـ ــﻮذج ﻋﻠـ ـ ـ ـ ـ ــﻰ ﻣﻔﻬـ ـ ـ ـ ـ ــﻮم اﻟ ـ ـ ـ ـ ـ ـﱰاﺑﻂ
واﻟﺘﻤﻴـ ـ ـ ـ ــﺰ ﰲ ﻋﻤﻠﻴـ ـ ـ ـ ــﺎت اﳌﻌﺎﳉـ ـ ـ ـ ــﺔ ،ﻛﻌﻮاﻣـ ـ ـ ـ ــﻞ ﻣﻬﻤـ ـ ـ ـ ــﺔ ﰲ اﻟـ ـ ـ ـ ــﺘﻌﻠﻢ واﻟـ ـ ـ ـ ــﺬاﻛﺮة ،ﻛﻤـ ـ ـ ـ ــﺎ أن
اﻟﻨﻤـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﻮذج ﻳﻘـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺪم اﺳ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـﱰاﺗﻴﺠﻴﺎت ﻟﺘﻨﺸـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﻴﻂ ﻣﺴـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺘﻮﻳﺎت اﳌﻌﺎﳉـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺔ.
)(Eysenck & Keane, 2005, p 208
.2 .4ﺳﻠﺒﻴﺎت اﻟﻨﻤﻮذج:
ﻳﻌـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﱰف )ﺑـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺎدﱄ( أن ﻫـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺬا اﻟﻨﻤـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﻮذج ﻗـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺪ ﻟﻘـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﻲ ﳒﺎﺣـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺎ ﻛﺒ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـﲑا،
وﺟ ـ ـ ـ ــﺬب اﻟﻜﺜ ـ ـ ـ ــﲑ ﻣ ـ ـ ـ ــﻦ اﳌﻬﺘﻤ ـ ـ ـ ــﲔ ،إﻻ أﻧ ـ ـ ـ ــﻪ ﻛ ـ ـ ـ ــﺄي ﻧﻈﺮﻳ ـ ـ ـ ــﺔ ﺟﺪﻳ ـ ـ ـ ــﺪة ﻻ ﲣﻠ ـ ـ ـ ــﻮ ﻣ ـ ـ ـ ــﻦ
اﻟﻨﻘـ ـ ـ ـ ـ ــﺪ ،و ﻳـ ـ ـ ـ ـ ــﺬﻛﺮ )ﺑ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺎدﱄ (1978 ،أن ﻫـ ـ ـ ـ ـ ــﺬا اﻟﻨﻤ ـ ـ ـ ـ ـ ــﻮذج ﰲ ﺻـ ـ ـ ـ ـ ــﻴﻐﺘﻪ اﻷﺻ ـ ـ ـ ـ ـ ــﻠﻴﺔ
ﻗـ ـ ـ ـ ــﺪ ﺗﻌ ـ ـ ـ ــﺮض ﻟﻌـ ـ ـ ـ ــﺪد ﻣ ـ ـ ـ ــﻦ اﻻﻧﺘﻘـ ـ ـ ـ ــﺎدات ،وﻫ ـ ـ ـ ــﻮ ﻧﻔﺴ ـ ـ ـ ــﻪ أﺣـ ـ ـ ـ ــﺪ اﳌﻨﺘﻘ ـ ـ ـ ــﺪﻳﻦ ﻟﻠﺼـ ـ ـ ـ ــﻴﻐﺔ
اﻷﺻـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﻠﻴﺔ ﻟﻨﻤـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﻮذج ﻣﺴ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـﺘﻮﻳﺎت اﳌﻌﺎﳉـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺔ ،وﻫـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺬﻩ اﻻﻧﺘﻘـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺎدات ﳝﻜـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﻦ أن
ﻧﻠﺨﺼﻬﺎ ﻓﻴﻤﺎ ﻳﻠﻲ:
.1ﻣﺸـ ـ ـ ـ ــﻜﻠﺔ ﻗﻴـ ـ ـ ـ ــﺎس ﻣﺴـ ـ ـ ـ ــﺘﻮى ﻋﻤـ ـ ـ ـ ــﻖ اﳌﻌﺎﳉـ ـ ـ ـ ــﺔ ،وﻳـ ـ ـ ـ ــﺬﻛﺮ )ﺑـ ـ ـ ـ ــﺎدﱄ( أـ ـ ـ ـ ــﺎ ﻧﻘﻄـ ـ ـ ـ ــﺔ
اﻟﻀﻌﻒ اﻷﺳﺎﺳﻴﺔ اﻟﱵ ﲢﺪ و ﺗﻔﺮض ﻗﻴﻮدا ﻋﻠﻰ ﻫﺬا اﳌﻨﺤﻰ.
.2ﻣﻘﺎرﺑ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺔ )ﻛﺮﻳ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﻚ و ﻟﻮﻛﻬ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺎرت( ﻣﺴ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺘﻮﺣﺎة ﻣ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﻦ ﺑﻌ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺾ اﳌﻨ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺎﺣﻲ
اﻹدراﻛﻴ ـ ـ ـ ـ ــﺔ اﻟ ـ ـ ـ ـ ــﱵ ﺗ ـ ـ ـ ـ ــﺮى وﺟ ـ ـ ـ ـ ــﻮد ﻣﺮاﺣ ـ ـ ـ ـ ــﻞ ﻟﻠﻤﻌﺎﳉ ـ ـ ـ ـ ــﺔ )ﻣ ـ ـ ـ ـ ــﺜﻼ ﰲ اﻟﻜﻠﻤ ـ ـ ـ ـ ــﺎت ﳒ ـ ـ ـ ـ ــﺪ
اﻟﺘﺤﻠﻴـ ـ ـ ـ ـ ــﻞ اﻟﺒﺼـ ـ ـ ـ ـ ــﺮي أوﻻ ،ﰒ اﻟﺘﻤﺜﻴـ ـ ـ ـ ـ ــﻞ اﻟﻔﻮﻧﻮﻟـ ـ ـ ـ ـ ــﻮﺟﻲ ﻟﻠﻜﻠﻤـ ـ ـ ـ ـ ــﺔ ﻣﺘﺒﻮﻋـ ـ ـ ـ ـ ــﺎ ﺑﺎﻟﺘﺤﻠﻴـ ـ ـ ـ ـ ــﻞ
اﻟﻘ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺎﺋﻢ ﻋﻠ ـ ـ ـ ـ ـ ــﻰ اﳌﻌ ـ ـ ـ ـ ـ ــﲎ( وﻟﻜ ـ ـ ـ ـ ـ ــﻦ أﲝ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺎث اﻟﻘـ ـ ـ ـ ـ ـ ـﺮاءة اﻟﺘﺎﻟﻴ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺔ ﺑﻴﻨ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺖ أن ﻫﻨ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺎك
ﻣﺴﺘﻮﻳﺎت ﻋﺪﻳﺪة ﻟﻠﻤﻌﺎﳉﺔ ﲢﺪث ﰲ ﻧﻔﺲ اﻟﻮﻗﺖ.
.3ﻳﻌﻄـ ـ ـ ـ ـ ــﻲ ﳕـ ـ ـ ـ ـ ــﻮذج ﻣﺴـ ـ ـ ـ ـ ــﺘﻮﻳﺎت اﳌﻌﺎﳉـ ـ ـ ـ ـ ــﺔ أﺣﺴـ ـ ـ ـ ـ ــﻦ اﻟﻨﺘـ ـ ـ ـ ـ ــﺎﺋﺞ ﰲ اﻟﻘﻴـ ـ ـ ـ ـ ــﺎس اﳊـ ـ ـ ـ ـ ــﺮ
ﺑﺎﺳـ ـ ـ ـ ــﺘﻌﻤﺎل اﻟﱰﻣﻴ ـ ـ ـ ـ ـﺰ اﻟﻘـ ـ ـ ـ ــﺎﺋﻢ ﻋﻠـ ـ ـ ـ ــﻰ اﳌﻌـ ـ ـ ـ ــﲎ ،وﻟﻜـ ـ ـ ـ ــﻦ ﰲ اﺧﺘﺒـ ـ ـ ـ ــﺎر اﻟﺴـ ـ ـ ـ ــﺠﻊ ﺗﻜـ ـ ـ ـ ــﻮن
اﻟﻨﺘﻴﺠـ ـ ـ ـ ـ ــﺔ ﻋﻜﺴـ ـ ـ ـ ـ ــﻴﺔ .وﻫـ ـ ـ ـ ـ ــﺬا ﻣﻌﻨـ ـ ـ ـ ـ ــﺎﻩ أن ﻋﻤﻠﻴـ ـ ـ ـ ـ ــﺎت اﳌﻌﺎﳉـ ـ ـ ـ ـ ــﺔ اﳌﻼﺋﻤـ ـ ـ ـ ـ ــﺔ ﻟﻠﺘﺤﻮﻳـ ـ ـ ـ ـ ــﻞ
ﺗ ـ ـ ـ ـ ــﺆدي إﱃ أداء ﺟﻴ ـ ـ ـ ـ ــﺪ ،ﺑﻴﻨﻤ ـ ـ ـ ـ ــﺎ إذا ﻛﺎﻧ ـ ـ ـ ـ ــﺖ اﳌﻌﺎﳉ ـ ـ ـ ـ ــﺔ ﻏ ـ ـ ـ ـ ــﲑ ﻣﻜﻴﻔ ـ ـ ـ ـ ــﺔ ﻣ ـ ـ ـ ـ ــﻊ ﻣﻬﻤ ـ ـ ـ ـ ــﺔ
اﻻﺳ ـ ـ ـ ــﺘﺪﻋﺎء اﻟﺘﺎﻟﻴ ـ ـ ـ ــﺔ ﻟﻌﻤﻠﻴ ـ ـ ـ ــﺔ اﳌﻌﺎﳉ ـ ـ ـ ــﺔ ،ﻗ ـ ـ ـ ــﺪ ﺗ ـ ـ ـ ــﺆدي إﱃ ﻧﺘ ـ ـ ـ ــﺎﺋﺞ أﻗ ـ ـ ـ ــﻞ ،وﻫ ـ ـ ـ ــﺬا ﻣ ـ ـ ـ ــﺎ
ﺑﻴﻨﺘﻪ ﲡﺮﺑﺔ )(Baddeley, 1993, p p 180 -181).( Morais et al,1977
ﻟﻘ ـ ـ ــﺪ ﻗ ـ ـ ــﺎم )ﻛﺮﻳ ـ ـ ــﻚ و ﻟﻮﻛﻬ ـ ـ ــﺎرت (Craik & lockhart ،ﺑﺘﺤ ـ ـ ــﺪﻳﺚ
ﳕﻮذﺟﻬﻤ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺎ اﳌﻌ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺮوف ﲟﺴ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺘﻮﻳﺎت اﳌﻌﺎﳉ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺔ ﻣ ـ ـ ـ ـ ـ ــﻦ ﺧ ـ ـ ـ ـ ـ ــﻼل ﺑﻌ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺾ اﻟﺘﻨﻈـ ـ ـ ـ ـ ـ ـﲑات
اﻷﺳﺎﺳﻴﺔ:
Craick & .1ﰲ ﺳ ـ ــﻨﺔ ) (1990ﻗﺒ ـ ــﻞ )ﻛﺮﻳ ـ ــﻚ و ﻟﻮﻛﻬ ـ ــﺎرت،
(lockhartﲟﺒ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺪأ اﳌﻌﺎﳉ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺔ اﳌﻜﻴﻔ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺔ أو اﳌﻼﺋﻤ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺔ ﻟﻠﺘﺤﻮﻳ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﻞ
(Transferاﻟ ـ ـ ـ ــﺬي اﻗﱰﺣ ـ ـ ـ ــﻪ appropriate )processing
،(Morrisو ﺑﻨـ ـ ــﺎء ﻋﻠـ ـ ــﻰ ذﻟـ ـ ــﻚ et )ﻣـ ـ ــﻮرﻳﺲ و آﺧـ ـ ــﺮونal ،1977 ،
ﻓ ـ ـ ـ ــﺈن اﻷداء اﳉﻴـ ـ ـ ـ ـﺪ ﻟﻠ ـ ـ ـ ــﺬاﻛﺮة ﻳﻜ ـ ـ ـ ــﻮن ﻧﺘﻴﺠ ـ ـ ـ ــﺔ ﺗ ـ ـ ـ ــﺄﺛﲑ اﻟﺘﻔﺎﻋ ـ ـ ـ ــﻞ ﺑ ـ ـ ـ ــﲔ ﳕ ـ ـ ـ ــﻂ اﳌﻌﺎﳉ ـ ـ ـ ــﺔ
أﺛﻨ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺎء اﻟﱰﻣﻴ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺰ ،وﳕ ـ ـ ـ ـ ـ ــﻂ اﳌﻌﺎﳉ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺔ أﺛﻨ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺎء اﻻﺳ ـ ـ ـ ـ ـ ــﱰﺟﺎع .و ﻫ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺬا ﻣ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺎ ﻳﻮﺿ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺤﻪ
)اﻟﺸ ـ ـ ـ ـ ــﻜﻞ (4اﻟﺴ ـ ـ ـ ـ ــﺎﺑﻖ ،ﻓﺎﳌﻌﺎﳉ ـ ـ ـ ـ ــﺔ اﻟﻘﺎﺋﻤ ـ ـ ـ ـ ــﺔ ﻋﻠ ـ ـ ـ ـ ــﻰ اﳌﻌ ـ ـ ـ ـ ــﲎ ﻻ ﺗ ـ ـ ـ ـ ــﺆدي داﺋﻤ ـ ـ ـ ـ ــﺎ إﱃ
زﻳـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺎدة اﻟﻘـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺪرة ﻋﻠـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﻰ اﻟﺘﻌـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺮف ،ﻷن ذﻟـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﻚ ﳏﻜـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﻮم ﺑﺎﳌﻘﻴـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺎس اﳌﺴـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺘﺨﺪم
(Standardوﻣ ـ ــﻦ اﻟﺸ ـ ــﻜﻞ test or Rhyming )test
ﻳﺘﻀﺢ أن اﻟﺘﻌﺮف ﻳﻨﺨﻔﺾ ﺑﺎﺳﺘﻌﻤﺎل اﺧﺘﺒﺎر اﻟﺴﺠﻊ.
.2إﻋـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﱰف )ﻟﻮﻛﻬ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺎرت و ﻛﺮﻳ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﻚ( ﲞﻄ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺄ اﻓﱰاﺿ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﻬﻤﺎ اﻟﻨﻈ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺮي اﻟﺴ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺎﺑﻖ
اﳌﺘﻌﻠـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﻖ ﺑﺎﻟﻨﺴـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﻴﺎن اﻟﺴ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـﺮﻳﻊ ﻟﻠﻤﻌﻠﻮﻣـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺎت اﳌﻌﺎﳉـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺔ ﺳـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﻄﺤﻴﺎ.
(Eysenckﻓﺘﻜ ـ ـ ـﺮار & Keane, 2005, p )208
)اﻻﺣﺘﻔ ـ ـ ـ ـ ــﺎظ( ﻗ ـ ـ ـ ـ ــﺪ ﻳ ـ ـ ـ ـ ــﺆدي إﱃ أداء ذاﻛ ـ ـ ـ ـ ــﺮي ﺟﻴ ـ ـ ـ ـ ــﺪ وﻫ ـ ـ ـ ـ ــﺬا ﻣ ـ ـ ـ ـ ــﺎ ﺑﻴﻨﺘ ـ ـ ـ ـ ـ ـﻪ ﲡ ـ ـ ـ ـ ــﺎرب
اﳋﻄﻴـ ـ ـ ــﺔ اﻟﺜﻼﺛـ ـ ـ ــﺔ ﻟﻠـ ـ ـ ــﺬاﻛﺮة ،ﻓﻔـ ـ ـ ــﻲ اﻟﻮﻗـ ـ ـ ــﺖ اﻟـ ـ ـ ــﺬي ﻧﻔﻜـ ـ ـ ــﺮ ﻓﻴـ ـ ـ ــﻪ ﰲ ﻛﻠﻤـ ـ ـ ــﺔ )اﻟﻜﻠـ ـ ـ ــﺐ(
ﻣـ ـ ـ ــﺜﻼ ﻻ ﻧﺘﻮﻗـ ـ ـ ــﻒ ﻋﻨـ ـ ـ ــﺪ ﻛﻮﻧـ ـ ـ ــﻪ ﺣﻴ ـ ـ ـ ـﻮان ﺑـ ـ ـ ــﺄرﺑﻊ أرﺟـ ـ ـ ــﻞ و ذﻳ ـ ـ ـ ــﻞ ﻓﻘـ ـ ـ ــﻂ ،ﺑـ ـ ـ ــﻞ ﻧﻔﻜـ ـ ـ ــﺮ
ﻓﻴـ ـ ـ ــﻪ ﻣـ ـ ـ ــﻦ ﺣﻴـ ـ ـ ــﺚ ﻋﻼﻗﺘـ ـ ـ ــﻪ ﺑـ ـ ـ ــﺎﻟﻘﻄﻂ ،و ﳝﻜـ ـ ـ ــﻦ أن ﻧﻜـ ـ ـ ــﻮن ﺻـ ـ ـ ــﻮرة ﻟﻜﻠﺒﻨـ ـ ـ ــﺎ اﳌﻮﺟـ ـ ـ ــﻮد
ﰲ اﻟﺒﻴـ ـ ـ ـ ــﺖ ،ﻛﻤـ ـ ـ ـ ــﺎ ﳝﻜـ ـ ـ ـ ــﻦ أن ﻧ ـ ـ ـ ـ ـﺮﺑﻂ ﻫـ ـ ـ ـ ــﺬا اﳌﻔﻬـ ـ ـ ـ ــﻮم ﲟﻜـ ـ ـ ـ ــﺎن ﻋـ ـ ـ ـ ــﻴﺶ اﻟﻜـ ـ ـ ـ ــﻼب ،و
ﻫﻜـ ـ ـ ـ ـ ــﺬا ﻓﺎﳌﻌﻠﻮﻣـ ـ ـ ـ ـ ــﺔ ﲟﺠـ ـ ـ ـ ـ ــﺮد ﻋﺮﺿـ ـ ـ ـ ـ ــﻬﺎ ﳝﻜـ ـ ـ ـ ـ ــﻦ ﻋـ ـ ـ ـ ـ ــﻦ ﻃﺮﻳـ ـ ـ ـ ـ ــﻖ اﻻﻧﺘﺒـ ـ ـ ـ ـ ــﺎﻩ و اﻟﺘﺼـ ـ ـ ـ ـ ــﻮر
اﻟﻌﻘﻠ ـ ـ ـ ــﻲ ،أن ﻧﻔﺠ ـ ـ ـ ــﺮ ﻣﻌﺎﻧﻴﻬ ـ ـ ـ ــﺎ و ارﺗﺒﺎﻃﺎ ـ ـ ـ ــﺎ ﲟ ـ ـ ـ ــﺎ ﻧﻌﺮﻓ ـ ـ ـ ــﻪ ﻣﺴ ـ ـ ـ ــﺒﻘﺎ ﻣ ـ ـ ـ ــﻦ ﻣﻌﻠﻮﻣ ـ ـ ـ ــﺎت.
)(Feldman, 1997, p 195
وﻳ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺬﻫﺐ )ﺳﻮﻟﺴ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﻮ( ﻧﻔ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺲ اﳌ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺬﻫﺐ ﺣﻴ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺚ ﻳﺸ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﲑ إﱃ أن
اﳌﻌﻠﻮﻣ ـ ـ ـ ــﺎت اﻟ ـ ـ ـ ــﱵ ﻳ ـ ـ ـ ــﺘﻢ ﻣﻌﺎﳉﺘﻬ ـ ـ ـ ــﺎ ﻋﻨ ـ ـ ـ ــﺪ ﻣﺴ ـ ـ ـ ــﺘﻮى ﻋﻤﻴ ـ ـ ـ ــﻖ ) (deepﺗﻜ ـ ـ ـ ــﻮن أﻗـ ـ ـ ـ ـﻞ
اﺣﺘﻤـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺎﻻ ﻷن ﺗﺘﻌـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺮض ﻟﻠﻨﺴـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﻴﺎن ،ﺑﺎﳌﻘﺎرﻧـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺔ ﺑﺘﻠـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﻚ اﳌﻌﻠﻮﻣـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺎت اﻟـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﱵ ﰎ
ﻣﻌﺎﳉﺘﻬـ ـ ـ ـ ـ ــﺎ ﻋﻨـ ـ ـ ـ ـ ــﺪ ﻣﺴـ ـ ـ ـ ـ ــﺘﻮى ﺳـ ـ ـ ـ ـ ــﻄﺤﻲ ،و ﰲ ﻣﺮﺣﻠـ ـ ـ ـ ـ ــﺔ ﻣﺒﻜـ ـ ـ ـ ـ ــﺮة ﺗﻜـ ـ ـ ـ ـ ــﻮن اﳌﻨﺒﻬـ ـ ـ ـ ـ ــﺎت
اﻟﺪاﺧﻠ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺔ ،ﻋﺮﺿ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺔ ﻟﺘﺤﻠ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﻴﻼت ﺣﺴ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﻴﺔ ) (Sensoryو ﻟﺘﺤﻠﻴ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﻞ ﻣﻌﺎﳌﻬ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺎ
(Featuresوﻋﻠ ـ ـ ــﻰ ﻣﺴ ـ ـ ــﺘﻮى أﻋﻤ ـ ـ ــﻖ ﻣ ـ ـ ــﻦ اﳌﻌﺎﳉ ـ ـ ــﺔ ﻗ ـ ـ ــﺪ ﻳ ـ ـ ــﺘﻢ )analysis
pattern اﻟﺘﻌ ـ ـ ــﺮف ﻋﻠ ـ ـ ــﻰ اﳌﻌﻠﻮﻣ ـ ـ ــﺎت ﻣ ـ ـ ــﻦ ﺧ ـ ـ ــﻼل اﻟﺘﻌ ـ ـ ــﺮف ﻋﻠ ـ ـ ــﻰ اﻟ ـ ـ ــﻨﻤﻂ )
(recognitionواﺷ ـ ـ ـ ـ ــﺘﻘﺎق اﳌﻌ ـ ـ ـ ـ ــﲎ ،ﺑﻴﻨﻤ ـ ـ ـ ـ ــﺎ ﻻ ﻳ ـ ـ ـ ـ ـ ـﺰال ﻫﻨ ـ ـ ـ ـ ــﺎك ﻣﺴ ـ ـ ـ ـ ــﺘﻮى أﻛﺜ ـ ـ ـ ـ ــﺮ
ﻋﻤﻘ ـ ـ ـ ــﺎ ،ﻗ ـ ـ ـ ــﺪ ﻳﻨﺼ ـ ـ ـ ــﺐ ﻋﻠ ـ ـ ـ ــﻰ اﻻرﺗﺒﺎﻃ ـ ـ ـ ــﺎت ﻃﻮﻳﻠ ـ ـ ـ ــﺔ اﳌ ـ ـ ـ ــﺪى ﰲ ذاﻛ ـ ـ ـ ــﺮة اﳌﻔﺤ ـ ـ ـ ــﻮص.
وﻣ ـ ـ ـ ــﻊ ﻣﺰﻳ ـ ـ ـ ــﺪ ﻣ ـ ـ ـ ــﻦ اﳌﻌﺎﳉ ـ ـ ـ ــﺔ اﻷﻛﺜ ـ ـ ـ ــﺮ ﻋﻤﻘ ـ ـ ـ ــﺎ ﲢ ـ ـ ـ ــﺪث درﺟ ـ ـ ـ ــﺔ أﻛ ـ ـ ـ ــﱪ ﻣ ـ ـ ـ ــﻦ اﻟﺘﺤﻠﻴ ـ ـ ـ ــﻞ
اﻟﻘ ـ ـ ـ ــﺎﺋﻢ ﻋﻠ ـ ـ ـ ــﻰ اﳌﻌ ـ ـ ـ ــﲎ ،أو اﻟﺘﺤﻠﻴ ـ ـ ـ ــﻞ اﳌﻌ ـ ـ ـ ــﺮﰲ .ﻓﻔ ـ ـ ـ ــﻲ اﻟﺘﻌ ـ ـ ـ ــﺮف ﻋﻠـ ـ ـ ـ ـﻰ اﻟﻜﻠﻤ ـ ـ ـ ــﺔ ﳒ ـ ـ ـ ــﺪ
ﰲ اﳌﺮاﺣ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﻞ اﻟﺘﻤﻬﻴﺪﻳ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺔ ﲢﻠ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﻴﻼ ﻟﻠﺸ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﻜﻞ اﻟﺒﺼ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺮي )Visual
(configurationوﻓﻘـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺎ ﻟﻠﻤﻌـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺎﱂ اﻟﻔﻴﺰﻳﻘﻴـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺔ أو اﳊﺴـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﻴﺔ ﻣﺜـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﻞ اﳋﻄـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﻮط
واﻟﺰواﻳ ـ ـ ـ ـ ــﺎ ،وﺗﺘﺼ ـ ـ ـ ـ ــﻞ اﳌﺮاﺣ ـ ـ ـ ـ ــﻞ اﻟﺘﺎﻟﻴ ـ ـ ـ ـ ــﺔ ﻟﻠﻤﻌﺎﳉ ـ ـ ـ ـ ــﺔ ﲟﻀ ـ ـ ـ ـ ــﺎﻫﺎة اﳌﻨﺒﻬ ـ ـ ـ ـ ــﺎت ﺑﺎﳌﻌﻠﻮﻣ ـ ـ ـ ـ ــﺎت
اﳌﺨﺘﺰﻧ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺔ )ﻣﻌﺮﻓ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺔ أن أﺣ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺪ اﳊ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺮوف ﻳﻀ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺎﻫﻲ اﻟ ـ ـ ـ ـ ـ ــﻨﻤﻂ " "Aﻣ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺜﻼ( وﻋﻨ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺪ
أﻋﻠ ـ ـ ــﻰ ﻣﺴ ـ ـ ــﺘﻮى ﻣ ـ ـ ــﻦ اﻟﺘﺤﻠﻴ ـ ـ ــﻞ ،ﻓ ـ ـ ــﺈن اﻟ ـ ـ ــﻨﻤﻂ اﻟ ـ ـ ــﺬي ﰎ اﻟﺘﻌ ـ ـ ــﺮف ﻋﻠﻴ ـ ـ ــﻪ ﻗ ـ ـ ــﺪ ﻳﻔﺠ ـ ـ ــﺮ
ارﺗﺒﺎﻃـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺎت ) (associationsوﺻـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﻮر ) (imagesأو وﻗـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺎﺋﻊ ﻋﻠـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﻰ
أﺳ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺎس اﳋ ـ ـ ـ ـ ـ ــﱪة اﻟﺴ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺎﺑﻘﺔ ﻟﻠﻤﻔﺤ ـ ـ ـ ـ ـ ــﻮص ﺑﺎﻟﻜﻠﻤ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺔ .واﳉ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺪﻳﺮ ﺑﺎﻟ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺬﻛﺮ ﻫﻨ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺎ أن
ﻣﺴ ـ ـ ـ ـ ــﺘﻮﻳﺎت اﳌﻌﺎﳉ ـ ـ ـ ـ ــﺔ ﻻ ﺗ ـ ـ ـ ـ ــﺘﻢ ﺑﺸ ـ ـ ـ ـ ــﻜﻞ ﺧﻄ ـ ـ ـ ـ ــﻲ ﻓﻘ ـ ـ ـ ـ ــﺪ ﲢ ـ ـ ـ ـ ــﺪث ﺑﺸ ـ ـ ـ ـ ــﻜﻞ ﻣﺘـ ـ ـ ـ ـ ـﺰاﻣﻦ
وﻣﺘﺂﱐ) .ﺳﻮﻟﺴﻮ ،1996 ،ص (238
وﺣ ـ ـ ـ ـ ــﱴ ﻟ ـ ـ ـ ـ ــﻮ ﺣﺎوﻟﻨ ـ ـ ـ ـ ــﺎ اﻟ ـ ـ ـ ـ ــﺘﺤﻜﻢ ﰲ وﺟﻬ ـ ـ ـ ـ ــﺔ اﳌﻌﺎﳉ ـ ـ ـ ـ ــﺔ وﺗﺜﺒﻴﺘﻬ ـ ـ ـ ـ ــﺎ ﰲ أﺣ ـ ـ ـ ـ ــﺪ
ﻣﺴـ ـ ـ ـ ـ ــﺘﻮﻳﺎت اﻟﺘﺤﻠﻴـ ـ ـ ـ ـ ــﻞ ﻓﺈﻧـ ـ ـ ـ ـ ــﻪ ﻻ ﻣﻨﺪوﺣـ ـ ـ ـ ـ ــﺔ ﻟﻠﻤﻔﺤﻮﺻـ ـ ـ ـ ـ ــﲔ ﻣـ ـ ـ ـ ـ ــﻦ ﻣﻌﺎﳉـ ـ ـ ـ ـ ــﺔ ﻃﻔﻴﻔـ ـ ـ ـ ـ ــﺔ
ﻟﻠﻤﺴ ـ ـ ـ ـ ــﺘﻮﻳﺎت اﳌﺎدﻳ ـ ـ ـ ـ ــﺔ اﻷﺧ ـ ـ ـ ـ ــﺮى ،وﺑﻨ ـ ـ ـ ـ ــﺎء ﻋﻠ ـ ـ ـ ـ ــﻰ ذﻟ ـ ـ ـ ـ ــﻚ ﻓـ ـ ـ ـ ـ ــﺈن اﳌﻔﻬ ـ ـ ـ ـ ــﻮم اﻟﻨﻈ ـ ـ ـ ـ ــﺮي
اﳉﺪﻳ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺪ )إﻋ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺪاد اﳌﻌﺎﳉ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺔ (Elaboration ،ﻫ ـ ـ ـ ـ ـ ــﻮ اﻟ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺬي ﳝﻜﻨ ـ ـ ـ ـ ـ ــﻪ ﺗﻔﺴ ـ ـ ـ ـ ـ ــﲑ
اﻟﻨﺘـ ـ ـ ـ ــﺎﺋﺞ ،واﻟﻔﻜ ـ ـ ـ ـ ــﺮة اﻷﺳﺎﺳ ـ ـ ـ ـ ــﻴﺔ ﳍـ ـ ـ ـ ــﺬﻩ اﻟﻔﺮﺿ ـ ـ ـ ـ ــﻴﺔ ﳝﻜ ـ ـ ـ ـ ــﻦ ﺻـ ـ ـ ـ ــﻴﺎﻏﺘﻬﺎ ﻋﻠ ـ ـ ـ ـ ــﻰ اﻟﻨﺤ ـ ـ ـ ـ ــﻮ
اﻟﺘـ ـ ـ ـ ــﺎﱄ :إن اﻟﺘﺤﺎﻟﻴـ ـ ـ ـ ــﻞ اﻟـ ـ ـ ـ ــﱵ ﺟـ ـ ـ ـ ــﺮت ﻋﻠـ ـ ـ ـ ــﻰ اﳌﺜـ ـ ـ ـ ــﲑ ﻗـ ـ ـ ـ ــﺪ اﻧﺘﻬـ ـ ـ ـ ــﺖ إﱃ ﻧ ـ ـ ـ ـ ـﻮاة دﻧﻴـ ـ ـ ـ ــﺎ
(Noyauﺗﺄﺧـ ـ ـ ــﺬ ﰲ اﳊﺴـ ـ ـ ــﺒﺎن ﻛـ ـ ـ ــﻞ minimal ﻟﻠﱰﻣﻴـ ـ ـ ــﺰ )d’encodage
ﻣﺴـ ـ ـ ــﺘﻮﻳﺎت اﳌﺜـ ـ ـ ــﲑ .واﻟـ ـ ـ ــﺬي ﳝﻜـ ـ ـ ــﻦ ﻓﻌﻠـ ـ ـ ــﻪ ﻫـ ـ ـ ــﻮ إﺛ ـ ـ ـ ـﺮاء ﺟﺎﻧـ ـ ـ ــﺐ ﻣـ ـ ـ ــﻦ ﺟﻮاﻧـ ـ ـ ــﺐ ﻫـ ـ ـ ــﺬﻩ
اﻟﻨـ ـ ـ ـ ـﻮاة ﻓ ـ ـ ـ ــﺈذا ﻛ ـ ـ ـ ــﺎن ﻣﻔﻬ ـ ـ ـ ــﻮم اﻟﻌﻤ ـ ـ ـ ــﻖ ﳝﻴ ـ ـ ـ ــﻞ إﱃ اﳉﺎﻧ ـ ـ ـ ــﺐ اﻟﻜﻴﻔ ـ ـ ـ ــﻲ ﻟﻠﻤﻌﺎﳉ ـ ـ ـ ــﺔ ،ﻓ ـ ـ ـ ــﺈن
ﻣﻔﻬ ـ ـ ـ ــﻮم اﻹﻋـ ـ ـ ـ ــﺪاد ﳝﻴـ ـ ـ ـ ــﻞ إﱃ اﳉﺎﻧـ ـ ـ ـ ــﺐ اﻟﻜﻤ ـ ـ ـ ــﻲ ﲟﻌـ ـ ـ ـ ــﲎ ﳝﻴـ ـ ـ ـ ــﻞ إﱃ ﻋـ ـ ـ ـ ــﺪد اﻟﺼـ ـ ـ ـ ــﻔﺎت
اﳌﺮﻣ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺰة )ﲰﻌﻴ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺔ ،دﻻﻟﻴ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺔ .(... ،وﻗ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺪ ﺑﻴﻨ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺖ ﻧﺘ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺎﺋﺞ )ﻛﻜﻨﺒ ـ ـ ـ ـ ـ ــﻮش،1980 ،
Bradshaw (Kekenboschو)ﺑﺮادﺷ ـ ـ ـ ـ ــﺎو وأﻧﺪرﺳ ـ ـ ـ ـ ــﻮن،1982 ،
&( ﺑـ ـ ـ ــﺄن ﻃﺒﻴﻌ ـ ـ ــﺔ اﻟﻌﻼﻗ ـ ـ ــﺎت اﻟـ ـ ـ ــﱵ ﲢﻜ ـ ـ ــﻢ اﳌﻌﻠﻮﻣ ـ ـ ــﺎت ﻓﻴﻤـ ـ ـ ــﺎ Anderson
ﺑﻴﻨﻬ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺎ ﺗﻠﻌ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺐ دورا ﻣﻬﻤ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺎ ﰲ اﺳ ـ ـ ـ ـ ـ ــﱰﺟﺎع ﺗﻠ ـ ـ ـ ـ ـ ــﻚ اﳌﻌﻠﻮﻣ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺎت .ﻛﻤ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺎ ﺗﻮﺻ ـ ـ ـ ـ ـ ــﻞ
)ﻛﻜﻨﺒ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﻮش (Kekenbosch ،1990 ،إﱃ أن ﺳـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﻌﺔ اﳌﻌﺎﳉـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺔ
اﻻﺳـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺘﻨﺘﺎﺟﻴﺔ ﺗﺰﻳـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺪ ﻣـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﻦ اﺣﺘﻤ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺎﻻت اﺳـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﱰﺟﺎع اﳌﻌﻠﻮﻣـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺔ اﳌﺴ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺘﻬﺪﻓﺔ ،وأن
اﳌﻌﺎﳉ ـ ـ ـ ـ ــﺔ اﻟ ـ ـ ـ ـ ــﱵ ﻳﺰﻳ ـ ـ ـ ـ ــﺪ ﻓﻴﻬ ـ ـ ـ ـ ــﺎ اﺳ ـ ـ ـ ـ ــﺘﺨﻼص ﻋ ـ ـ ـ ـ ــﺪد ﻣ ـ ـ ـ ـ ــﻦ اﻻﺳ ـ ـ ـ ـ ــﺘﻨﺘﺎﺟﺎت ﺗ ـ ـ ـ ـ ــﺆدي إﱃ
ﺗ ـ ـ ـ ـ ــﺬﻛﺮ أﻛ ـ ـ ـ ـ ــﱪ ﻟﻠﻤﻌﻠﻮﻣ ـ ـ ـ ـ ــﺎت اﳌﺴ ـ ـ ـ ـ ــﺘﻬﺪﻓﺔ ،ﻓﺎﺣﺘﻤ ـ ـ ـ ـ ــﺎل اﺳ ـ ـ ـ ـ ــﱰﺟﺎع اﳌﻌﻠﻮﻣـ ـ ـ ـ ـ ـﺔ ﻣﺘﻌﻠ ـ ـ ـ ـ ــﻖ
ﺑﺜ ـ ـ ـ ـ ـﺮاء اﻟﺸ ـ ـ ـ ـ ــﺒﻜﺔ اﻻﺳ ـ ـ ـ ـ ــﺘﻨﺘﺎﺟﻴﺔ اﳌﺒﻨﻴ ـ ـ ـ ـ ــﺔ ﺣﻮﳍ ـ ـ ـ ـ ــﺎ .واﻹﺛ ـ ـ ـ ـ ــﺎرة اﳊﺎﺻ ـ ـ ـ ـ ــﻠﺔ ﻣ ـ ـ ـ ـ ــﻦ ﻣﻌﺎﳉ ـ ـ ـ ـ ــﺔ
اﻻﺳ ـ ـ ـ ـ ــﺘﻨﺘﺎﺟﺎت اﳌﺘﻀ ـ ـ ـ ـ ــﺎﻓﺮة ﻣ ـ ـ ـ ـ ــﻊ اﳌﻌﻠﻮﻣ ـ ـ ـ ـ ــﺔ اﳌﺴ ـ ـ ـ ـ ــﺘﻬﺪﻓﺔ ﺗﻘ ـ ـ ـ ـ ــﻮي اﻵﺛ ـ ـ ـ ـ ــﺎر اﻟﺬاﻛﺮﻳ ـ ـ ـ ـ ــﺔ.
واﳋﻼﺻـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺔ أن ﻣﻔﻬـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﻮم اﳌﻌﺎﳉـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺔ ﳚـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺐ ﲢﺪﻳـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺪﻩ ﰲ ﻋﻼﻗﺘـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﻪ ﺑﺎﻟﻌﻤﻠﻴـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺎت
اﻹدراﻛﻴـ ـ ـ ــﺔ و اﳌﻌﺮﻓﻴـ ـ ـ ــﺔ اﻟﻔﺎﻋﻠـ ـ ـ ــﺔ أﺛﻨـ ـ ـ ــﺎء ﻋﻤﻠﻴـ ـ ـ ــﺔ اﻟﻔﻬـ ـ ـ ــﻢ ﻣـ ـ ـ ــﻊ اﻷﺧـ ـ ـ ــﺬ ﺑﻌـ ـ ـ ــﲔ اﻻﻋﺘﺒـ ـ ـ ــﺎر
اﳌﻈـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺎﻫﺮ اﻟﻜﻤﻴـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺔ واﻟﻜﻴﻔﻴـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺔ ﻟﻠﻤﻌﺎﳉـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺔ) .ﻛﻜﻨﺒـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﻮش ،2002 ،ص ص 67
.( 70-
ﺧﻼﺻﺔ:
ﻳﺘﻀـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺢ ﻣـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﻦ ﺧـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﻼل ﻣـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺎ ﺳـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺒﻖ أن اﻻﲡـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺎﻩ اﳉﺪﻳـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺪ ﰲ ﲝـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﻮث
اﻟـ ـ ـ ـ ـ ــﺬاﻛﺮة ﻗـ ـ ـ ـ ـ ــﺪ ﺣـ ـ ـ ـ ـ ــﻮل اﻻﻫﺘﻤـ ـ ـ ـ ـ ــﺎم ﻣـ ـ ـ ـ ـ ــﻦ اﻟﺒـ ـ ـ ـ ـ ــﲎ اﻟﻔﺮﺿـ ـ ـ ـ ـ ــﻴﺔ إﱃ ﻧﻮﻋﻴـ ـ ـ ـ ـ ــﺔ اﳌﻤﺎرﺳـ ـ ـ ـ ـ ــﺔ،
وﻣﺴ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺘﻮى ﻣﻌﺎﳉ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺔ اﳌ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺎدة ﻣﻮﺿ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﻮع اﻟ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺘﻌﻠﻢ ،ﺣﻴ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺚ رأى )ﻛﺮﻳ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﻚ
(Craikأن دﳝﻮﻣـ ـ ـ ــﺔ اﻟـ ـ ـ ــﺘﻌﻠﻢ & وﻟﻮﻛﻬـ ـ ـ ــﺎرتLockhart،1972،
داﻟ ـ ـ ـ ــﺔ ﳌﺴ ـ ـ ـ ــﺘﻮﻳﺎت اﳌﻌﺎﳉ ـ ـ ـ ــﺔ ،ﻓﻘﺎﺑﻠﻴ ـ ـ ـ ــﺔ اﳌ ـ ـ ـ ــﺎدة ﻟﻼﺳ ـ ـ ـ ــﺘﻌﺎدة ﻳﺒ ـ ـ ـ ــﺪو ﻣﺮﺗﺒﻄ ـ ـ ـ ــﺎ ﺑﺎﳌﺴ ـ ـ ـ ــﺘﻮى
اﻟ ـ ـ ـ ــﺬي ﻳ ـ ـ ـ ــﺘﻢ ﺑ ـ ـ ـ ــﻪ اﺳ ـ ـ ـ ــﺘﻘﺒﺎل وﻣﻌﺎﳉ ـ ـ ـ ــﺔ اﳌ ـ ـ ـ ــﺎدة ﻣﻮﺿ ـ ـ ـ ــﻮع اﻟ ـ ـ ـ ــﺘﻌﻠﻢ .ﲟﻌ ـ ـ ـ ــﲎ أن اﳌﻌﺎﳉ ـ ـ ـ ــﺔ
اﻟﻌﻤﻴﻘ ـ ـ ـ ــﺔ أﻓﻀـ ـ ـ ـ ــﻞ ﻣـ ـ ـ ـ ــﻦ اﻟﺘﺴـ ـ ـ ـ ــﻤﻴﻊ اﻟ ـ ـ ـ ــﺬاﰐ ﰲ اﻟﻮﺻـ ـ ـ ـ ــﻮل إﱃ ذاﻛـ ـ ـ ـ ــﺮة أﻛﺜـ ـ ـ ـ ــﺮ دواﻣـ ـ ـ ـ ــﺎ.
ﻛﻤ ـ ـ ـ ــﺎ أن اﻟ ـ ـ ـ ــﺬاﻛﺮة ﲤﺜ ـ ـ ـ ــﻞ ﻣﺘﺼ ـ ـ ـ ــﻼ واﺣ ـ ـ ـ ــﺪا وﻟ ـ ـ ـ ــﻴﺲ ﺻ ـ ـ ـ ــﻨﺎدﻳﻖ ﻣﺘﻌ ـ ـ ـ ــﺪدة .وﻳﺒ ـ ـ ـ ــﺪو أن
وﺟﻬ ـ ـ ــﺔ اﻟﻨﻈ ـ ـ ــﺮ اﳉﺪﻳ ـ ـ ــﺪة ﻗ ـ ـ ــﺪ ﻟﻘﻴ ـ ـ ــﺖ ﺗﺄﻳﻴ ـ ـ ــﺪا ﻛﺒ ـ ـ ـﲑا ﻣ ـ ـ ــﻦ ﻗﺒ ـ ـ ــﻞ اﻟﻌﻠﻤ ـ ـ ــﺎء ﻻﺳ ـ ـ ــﻴﻤﺎ ﺑﻌ ـ ـ ــﺪ
Craik & اﻟﺘﺠﺮﺑ ـ ــﺔ اﻟﺒﺎرﻋ ـ ــﺔ اﻟ ـ ــﱵ ﻗ ـ ــﺪﻣﻬﺎ )ﻛﺮﻳ ـ ــﻚ وواﺗﻜ ـ ــﻨﺲ،1973 ،
.(Watkinsوﻫ ـ ـ ـ ــﺬا ﻣ ـ ـ ـ ــﺎ أﻛ ـ ـ ـ ــﺪﻩ ﺳﻮﻟﺴ ـ ـ ـ ــﻮ ﺣﻴﻨﻤ ـ ـ ـ ــﺎ ﻗ ـ ـ ـ ــﺎل" :إن اﻟﻨﻈﺮﻳ ـ ـ ـ ــﺔ اﻟﺜﻨﺎﺋﻴ ـ ـ ـ ــﺔ
ﻗ ـ ـ ـ ــﺪ أوﻗﻌ ـ ـ ـ ــﺖ ﻧﻔﺴ ـ ـ ـ ــﻬﺎ ﰲ ﻣ ـ ـ ـ ــﺄزق .ﻓﺎﻟﺒﻴﺎﻧ ـ ـ ـ ــﺎت اﻟ ـ ـ ـ ــﱵ ﻗ ـ ـ ـ ــﺪﻣﻬﺎ )ﻛﺮﻳ ـ ـ ـ ــﻚ وواﺗﻜ ـ ـ ـ ــﻨﺲ(
ﺗﺸ ـ ـ ـ ـ ــﲑ إﱃ وﺟ ـ ـ ـ ـ ــﻮد ﺧﻠ ـ ـ ـ ـ ــﻞ ﺧﻄ ـ ـ ـ ـ ــﲑ ﰲ اﻟﻨﻈﺮﻳ ـ ـ ـ ـ ــﺔ ،وﺗﻘ ـ ـ ـ ـ ــﺪم ﺗﻔﺴ ـ ـ ـ ـ ـﲑا ﺑ ـ ـ ـ ـ ــﺪﻳﻼ ﻳﻮﺿ ـ ـ ـ ـ ــﺢ
ﻫـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺬﻩ اﻟﺒﻴﺎﻧ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﺎت ﻋﻠـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﻰ ﳓ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﻮ أﻓﻀـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﻞ") .ﺳﻮﻟﺴ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــﻮ ،1996 ،ص ( 245
وﻫﻜـ ـ ـ ـ ــﺬا ﻓـ ـ ـ ـ ــﺈن )ﻛﺮﻳـ ـ ـ ـ ــﻚ وﻟﻮﻛﻬـ ـ ـ ـ ــﺎرت( ﻗـ ـ ـ ـ ــﺪ ﻗـ ـ ـ ـ ــﺪﻣﺎ إﻃـ ـ ـ ـ ــﺎرا ﻧﻈﺮﻳـ ـ ـ ـ ــﺎ ﺟﺪﻳـ ـ ـ ـ ــﺪا ،ﻓـ ـ ـ ـ ــﺘﺢ
(depth of ﺑ ـ ــﺎب اﻟﻨﻘ ـ ــﺎش ﺑ ـ ــﲔ اﻟﺒ ـ ــﺎﺣﺜﲔ ﺣ ـ ــﻮل ﻓﻜ ـ ــﺮة ﻋﻤ ـ ــﻖ اﳌﻌﺎﳉ ـ ــﺔ
) processingوأﺛﺮﻫ ـ ـ ـ ـ ــﺎ ﻋﻠ ـ ـ ـ ـ ــﻰ ﻓﺎﻋﻠﻴ ـ ـ ـ ـ ــﺔ اﻟﺘ ـ ـ ـ ـ ــﺬﻛﺮ واﻻﺳ ـ ـ ـ ـ ــﺘﺪﻋﺎء واﻟ ـ ـ ـ ـ ــﺘﻌﻠﻢ ﺑﺼ ـ ـ ـ ـ ــﻔﺔ
ﻋﺎﻣﺔ.