Biologia – blok III - Uzależnienia

Co tworzy układ nagrody i jaka jest jego główna funkcja?

Układ nagrody wiąże się z odczuwaniem przyjemności, zadowolenia i satysfakcji, co
motywuje nas do angażowania się w dane czynności. Są to czynności zwykle kluczowe dla
przetrwania jak jedzenie, picie czy seks i korzystne jest, że chcemy je powtarzać. Jest to też
układ odgrywający kluczową role w uzależnieniach.
Mózgowy układ nagrody składa się z:
1. grupy neuronów dopaminowych w nakrywce brzusznej śródmózgowia (pole
brzuszne nakrywki, VTA) oraz miejsca docelowych projekcji tych neuronów
(produkcja i dostarczanie dopaminy do pozostałych struktur);
2. jadro półleżące zlokalizowane poniżej kory czołowej. (Odpowiada za funkcje
motoryczne ciała, duże zagęszczenie receptorów dopaminergicznych, przez co
został uznany za ośrodek przyjemności)
3. ciało migdałowate leżące w biegunie płata skroniowego i stykające się ̨ z jadrem
ogoniastym (odpowiada za emocje)
4. kora przedczołowa (odpowiada za skupienie i planowanie)
5. hipokamp cześć kory wpuklona do światła komory bocznej w obrębie jej rogu
skroniowego (odpowiedzialna za formowanie pamięci),
6. brzuszno-przednia cześć jadra ogoniastego;
7. prążkowie, istota czarna czy częściowo podwzgórze

W momencie wykonywania czynności przyjemnych wydziela się neuroprzekaźnik zwany

dopamina, która jest produkowana w VTA i stamtąd przez neurony dociera do różnych
części mózgu. Naturalne fizjologiczne pobudzenie układu nagrody polega na
umiarkowanym, krótkotrwałym uwalnianiu dopaminy. Ciało migdałowate, które odpowiada
za emocje, określa, że coś jest przyjemne. Jest połączone z hipokampem. Hipokamp
powoduje, że sytuacja zostaje zapamiętana, aby można było ją powtórzyć. Jądro półleżące
kontroluje funkcje motoryczne. Można je traktować jako przełącznik pomiędzy układem
emocjonalnym i ruchowym. Kora przedczołowa umożliwia skupienie części uwagi na danej
sytuacji. Kora przedczołowa może wysyłać hamujące sygnały do dopaminergicznych
neuronów VTA np. na rzecz celów ważniejszych
Co to jest szlak mezolimbiczny i mezokortykalny?
Są to układy stanowiące rdzeń dla układu nagrody, dla których głównym neuroprzekaźnikiem
jest dopamina, dlatego nazywane są szlakami dopaminergicznymi.

Układ mezokorowo-limbiczny:

1. szlak mezolimbiczny:

- ciała nuronów dopaminergicznych, leżące w obszarze nakrywki brzusznej

-jądro półleżące przegrody

- jądro migdałowate

2. szlak mezokortykalny:

- łączy VTA z korą czołową oraz korą przedczołową

Z punktu widzenia funkcjonalnego to układ mezolimbiczny i struktury rozszerzonego jądra

migdałowatego należą do struktur zaangażowanych w procesy wzmacniania i motywacji, a
szlak mezokortykalny (korę czołową i korę zakrętu obręczy) odpowiada za zachowania
kompulsywne.

Badania pokazujące, że drażnienie struktur układu nagrody jest związane z

uczuciem przyjemności? [dopisz swoje]
Badania Olds i Milnera
Układ nagrody został odkryty przez James Olds i jego doktorant Petera Milnera. Badali oni czy
drażnienie istoty siateczkowej ułatwi uczenia się. Podczas doświadczenia źle włożyli elektrodę
w przegrodę. Zaobserwowali, że drażnienie tego obszaru wywołuje odczuwanie przyjemność.
Zmodyfikowali te doświadczenie, w ten sposób, że szczura zamknęli w klatce Skinnera, gdzie
mógł dokonywać samodrażnienia mózgu. Naciskał dźwignie i w tym momencie wywoływał
stymulacje elektryczną mózgu i odczuwał nagrodę. W przypadku niektórych struktur szczury
były tak zaangażowane w tą czynność, że przestawały dopiero jak padały ze zmęczenia. Robiły
to nawet 2000 razy na godzinę. Późniejsze eksperymenty wskazywały, że stymulacja mózgu jest
źródłem wzmocnienie, kiedy obejmuje aksony wydzielające dopaminę.
Omów krótko rolę układu dopaminergicznego (dopaminowa hipoteza
uzależnienia)

O kluczowym znaczeniu neuronów szlaku mezolimbicznego w wywoływaniu efektów

substancji psychoaktywnych świadczy fakt, że zwierzęta u których wykonano lezje tych
fragmentów mózgu nie wykazują żadnego zainteresowania narkotykami. Uszkodzenie
dopaminergicznego szlaku mezolimbicznego osłabia zachowania apetytywne, np.
aktywność deprywowanych pokarmowo szczurów, którym podaje się pokarm. Przyjęcie
narkotyku i jego połączenie z właściwym receptorem wyzwala te same procesy
neurochemiczne, jakie towarzyszą czynnościom, które wiążą się z odczuwaniem
przyjemności: jedzeniem, zaspokajaniem pragnienia czy seksem, jednakże natężenie tych
procesów jest o wiele wyższe. Narkotyki zakłócają prawidłowy rytm funkcjonowania układu
nagrody, przejmują nad nim kontrolę i stymulują sekrecję dopaminy z siłą wielokrotnie
większą niż jakiekolwiek bodźce naturalne, doprowadzając do gwałtownego wzrostu
stężenia neuroprzekaźnika w synapsach.

Co jest zjawiskiem tolerancji i sensytyzacji?

Tolerancja- zjawisko polegające na zmniejszaniu się wrażliwości organizmu, coraz słabszej

odpowiedzi na przyjmowane kolejne dawki substancji psychoaktywnej. Efektem tolerancji
jest przyjmowanie coraz większych dawek substancji psychoaktywnej aby uzyskać
oczekiwany efekt działania narkotyku.
Sensytyzacja (uwrażliwienie) – to przeciwieństwo procesu habituacji – polega na
zwiększeniu ilości uwagi poświęcanej bodźcom, które różnią się od bodźców, jakie
jednostka uprzednio zarejestrowała w pamięci. Innymi słowy to stan, w którym reakcja na
działanie środka farmakologicznego nasila się pod wpływem wielokrotnego stosowania.
Jaką rolę pełni hipokamp w rozwoju uzależnień?

Najnowsze badania na szczurach i małpach ( samopodawanie kokainy; podawanie alkoholu)

z ostatnich lat sugerują, że zahamowanie procesu neurogenezy w hipokampie zwiększa
ryzyko uzależnień oraz nawrotów. Substancje psychoaktywne podawane długotrwale
wpływają niekorzystnie na przebieg tych procesów, w wyniku czego może dochodzić do
zaburzeń procesów uczenia się oraz pamięci.
Morris i wsp. stwierdzili, że alkohol zmniejsza liczbę nowo powstałych komórek w
hipokampie szczurów, natomiast nie wpływa na odsetek komórek różnicujących się.
Autorzy wysuneli również hipotezę, że w mechanizmie rozwoju uzależnienia od alkoholu
dochodzi do zaburzenia neurogenezy poprzez dwa mechanizmy: zahamowanie proliferacji
neuronowych komórek macierzystych oraz wpływ na przeżycie nowopowstałych komórek
w hipokampie. Wysunięto wniosek, że alkohol zaburza neurogenezę w hipokampie
naczelnych, wpływając na proces rozwoju neuronów. Podsumowując znaczenie hipokampa
w procesach uzależnienia, należy podkreślić, że zasadniczą rolę wydaje się odgrywać jego
dysfunkcja. Uszkodzenie tej struktury wiąże się z nasileniem zachowań apetytywnych, a
więc dążeniem do kontaktu z substancją uzależniającą.

( Do pkt. 6 - najwięcej informacji można znaleźć na ten temat w „Patogeneza uzależnień –

problem wciąż aktualny” E. Zwierzyńska, B. Pietrzak, str. 171-172)