2️⃣

28.10 impuls nerwowy i

przekaźniki
notatki

Column 1 wykład

day 10 25

day 30 17.12

Analiza sposobu powstawania impulsów

nerwowych

28.10 impuls nerwowy i przekaźniki 1

 Potencjał spoczynkowy

28.10 impuls nerwowy i przekaźniki 2

 W neuronie, który nie przewodzi impulsu (jest w stanie spoczynku),
wewnętrzna
powierzchnia błony komórkowej ma ładunek
ujemny w stosunku do płynu
tkankowego, zewnętrzna część błony ma ładunek dodatni –
błona komórkowa
jest elektrycznie spolaryzowana

Potencjał spoczynkowy:
• Jednostka - mV
• W komórce nerwowej wynosi 70 mV
• Może być mierzony poprzez umieszczenie jednej elektrody we wnętrzu
komórki,
a drugą na jej powierzchni

28.10 impuls nerwowy i przekaźniki 3

 Powstanie potencjału spoczynkowego

Efekt rozmieszczenia jonów po dwóch stronach błony komórkowej:

nieznaczny nadmiar kationów na zewnątrz powierzchni komórki,
nieznaczny nadmiar anionów na powierzchni wewnętrznej

W komórkach koncentracja jonów K+ jest 30-krotnie większa

wewnątrz pozostającej w stanie spoczynku komórki, stężenie jonów
Na+ jest 14-krotnie większe na z zewnątrz niż wewnątrz neuronu

Pompy sodowo potasowe

• aktywny transport Na+ na zewnątrz komórki, a K+ do jej wnętrza

•praca wbrew gradientowi stężeń i wbrew gradientowi
elektrochemicznemu

• praca wymagająca nakładu energii (ATP)

• 3Na+ ——> 2K+

Kanały jonowe

•dyfuzja ułatwiona, ruch jonów zachodzi z obszarów o większym

stężeniu

• łatwość przemieszczania się jonów zależna od ich rodzaju

Jony K+ uciekają na zewnątrz komórki do momentu w którym

dodatni ładunek na zewnętrznej powierzchni komórki nie osiągnie
progu, który n=uniemożliwi dalsze przemieszczanie się jonów.

Stan równowagi jest osiągnięty, gdy:

Odpływ K+ jest równy odpływowi Na+ do wnętrza komórki

28.10 impuls nerwowy i przekaźniki 4

 Potencjał spoczynkowy vs potencjał czynnościowy

Potencjał spoczynkowy

stały potencjał wnętrza komórki względem jej otoczenia .

Zdolność komórki do utrzymywania stałej wartości potencjału
spoczynkowego
związana jest bezpośrednio z istnieniem różnicy stężeń niektórych
jonów
pomiędzy wnętrzem i otoczeniem komórki.

Potencjał czynnościowy

Chwilowa, impulsowa zmiana potencjału błony komórkowej.

Potencjał czynnościowy powstaje w komórce pobudliwej, gdy potencjał

28.10 impuls nerwowy i przekaźniki 5

 jej błony
przekroczy pewną graniczną wartość nazywaną progiem pobudzenia.

Potencjał czynnościowy -
impuls nerwowy

Białkowe kanały jonowe

otwierają się w
momencie zmiany
potencjału błony
komórkowej

wraz ze zbliżaniem się

napięcia do progowego
poziomu otwierają się,
co umożliwia wędrówkę
określonych jonów

Gdy błona komórkowa

ulega depolaryzacji
dochodzi do otwarcia
kanałów sodowych w
efekcie czego dochodzi
do przenikania Na+ do
wnętrza komórki

Gdy spadek potencjału

czynnościowego zbliża
się do wartości
krytycznej, dochodzi do
otwarcia kanałów
potasowych (otwierają
się wolniej niż kanały
sodowe)

Kanały potasowe zostają

otwarte do momentu
stabilizacji potencjału
spoczynkowego

Przewodzenie skokowe

28.10 impuls nerwowy i przekaźniki 6

 I. Fala depolaryzacji – przenoszenie impulsu nerwowego wzdłuż neuronu
II. Repolaryzacja - zaczyna się wraz z przemieszczaniem się potencjału
czynnościowego
III. Refrakcja

Refrakcja

niepobudliwość komórki na działające na nią bodźce, niezależnie od ich

wielkości
wywołana przez
inaktywację sodową, a w konsekwencji niemożność napływu jonów
Na+ do wnętrza komórki.

Refrakcja bezwzględna

w przedziale czasu, od depolaryzacji do osiągnięcia potencjału

inaktywacji sodowej w fazie repolaryzacji niepobudliwość jest
całkowita – błona nie wytwarza potencjału czynnościowego bez
względu na siłę stymulacji.

Refrakcja względna

w przedziale wartości pomiędzy potencjałem inaktywacji sodowej a

potencjałem progowym bardzo silny bodziec nadprogowy może ten
stan przełamać – wygenerowanie sygnału wymaga silniejszego niż
dotychczas bodźca.

The Nerve Impulse [HD Animation] - YouTube

28.10 impuls nerwowy i przekaźniki 7

 Synapsy
Synapsa

Złącze, za pośrednictwem którego przekazywane są informacje nerwowe z

jednego neuronu na inne lub z neuronu na komórki efektoryczne. Każda
synapsa zbudowana jest z części pre- i postsynaptycznej oraz szczeliny
synaptycznej.
Biorąc za kryterium podziału sposób przekazywania sygnału synapsy
dzielone
są na dwa rodzaje:
chemiczne i elektryczne.

Synapsy elektryczne

Synapsy o wąskich szczelinach synaptycznych, wypełnione substancją

zbudowaną z
białek strukturalnych -
koneksyny. Tworzą one kanał, przez który mogą przechodzić
małe cząsteczki z jednej komórki do drugiej.

Pobudzenie jest efektem przepływu prądów jonowych od jednego do

drugiego
neuronu przez kanały.

28.10 impuls nerwowy i przekaźniki 8

 W większości synaps elektrycznych prądy jonowe mogą płynąć w
dwóch kierunkach
( neuron może być zarówno neuronem nadawczym jak i odbiorczym).

Przekazują stan pobudzenia szybciej niż synapsy chemiczne.

Zapewniają zsynchronizowany rozwój neuronów podczas rozwoju

mózgu w życiu
płodowym.

Znajdują się w siatkówce oka, w części środkowej wzgórza

Synapsy chemiczne

Budowa jest związana z pełnioną funkcją, czyli z formą przekazywania

sygnału za pomocą substancji chemicznych, zwanych
neurotransmiterami. Transmisja synaptyczna: stan pobudzenia między
neuronami jest przekazywany za pomocą związków chemicznych.

Pod wpływem impulsu docierającego do zakończenia aksonu jednego

neuronu dochodzi do uwolnienia przekaźnika, który po uwolnieniu do
szczeliny synaptycznej wiąże się z receptorami znajdującymi się w
błonie kolejnego neuronu.

Receptory przekaźników znajdują się także w błonie presynaptycznej

co pozwala na regulację uwalniania kolejnych dawek przekaźnika.

W obrębie synaps chemicznych przewodzenie odbywa się tylko w

jednym kierunku

How a synapse works - YouTube

Potencjały postsynaptyczne
Postsynaptyczny potencjał pobudzający
Postsynaptyczny potencjał pobudzający spowodowany jest depolaryzacją
błony postsynaptycznej, która znajduje się bezpośrednio pod pobudzaną
kolbką synaptyczną, i związany jest z aktywowaniem przez
neurotransmitery przechodzenia do wnętrza komórki głównie jonów
sodu. Potencjał ten może ulec sumowaniu:
▪
przestrzennemu, jeśli pobudzenie dotyczy wielu synaps tego samego
neuronu
▪

28.10 impuls nerwowy i przekaźniki 9

 czasowemu, kiedy powtarzający się bodziec wywołuje kolejne potencjały
postsynaptyczne.

Postsynaptyczny potencjał hamujący

Polega na powstawaniu potencjału hamującego na błonie

postsynaptycznej, spowodowanego pobudzeniem części
presynaptycznej.
Potencjał hamujący związany jest głównie z napływem do wnętrza komórki
jonów chloru.

Zjawisko hamowania postsynaptycznego może być:

▪
bezpośrednie, wtedy gdy powstaje wskutek aktywności w obrębie błony
presynaptycznej
▪
pośrednie, kiedy jest wywołane aktywnością neuronu postsynaptycznego.

Potencjały presynaptyczne i opóźnienie synaptyczne

Potencjały presynaptyczne
Podobne do potencjałów postsynaptycznych zjawiska zachodzą w obrębie
błony presynaptycznej – zjawisko hamowania i torowania
presynaptycznego.

Opóźnienie synaptyczne

Opóźnienie synaptyczne definiowane jest jako czas potrzebny do przejścia

impulsu
z błony pre- na postsynaptyczną.
Średnio jest to 0,5 ms.

Kanały jonowe
Kanały jonowe
Umożliwiają przechodzenie jonów ze środowiska zewnątrzkomórkowego
do
wnętrza neuronu. W błonie komórek nerwowych wyróżnia się
kanały sodowe, potasowe, chlorkowe, wapniowe. Swoistość danego
kanału jonowego warunkowana jest białkiem które tworzy dany kanał.

Rodzaje kanałów jonowych

28.10 impuls nerwowy i przekaźniki 10

 I. Kanały otwierające się w odpowiedzi na działanie przekaźnika
uwolnionego z
synapsy włókna
presynaptycznego.
Zbudowane z:

części receptorowej (receptor jonotropowy) będącej miejscem

wychwytu
przekaźnika

części jonoforowej (kanał właściwy)

II. Kanały regulowane napięciem elektrycznym.

Wrażliwe na różnicę potencjałów pomiędzy wnętrzem komórki i jej
otoczeniem.

Do otwarcia dochodzi w momencie depolaryzacji błony.

Kanały te
znajdują się poza synapsami.
Odpowiedzialne są za powstawanie i wędrówce wzdłuż włókien impulsu
nerwowego.

(kanały potasowe, sodowe i wapniowe)

28.10 impuls nerwowy i przekaźniki 11

 III. Kanały otwierające się w efekcie działania substancji przekaźnikowej,
która powstaje wewnątrz neuronu.
Przekaźnik wiąże się z receptorem metabrotowym. W tym procesie
dochodzi do wytworzenia przekaźnika wtórnego regulującego otwieranie
lub zamykanie kanału jonowego

Przekaźniki
Uwalniane na zakończeniach synaptycznych neuronu i oddziałujące na
swoiste dla nich receptory (wywołanie procesu czynnościowego
pobudzenia, hamowania) Poza oddziaływaniem na receptory w błonie
postsynaptycznej, przekaźniki oddziaływują także na receptory znajdujące
się w błonie presynaptycznej co pozwala regulować ilość wytwarzania
kolejnych porcji przekaźnika

Neurotransmitery

Endogenne związki chemiczne przenoszące sygnał z neuronów przez

synapsy na
komórki docelowej.

28.10 impuls nerwowy i przekaźniki 12

 Znajdują się w zakończeniu presynaptycznym neuronu w pęcherzykach
synaptycznych.

W momencie pojawienia się potencjału czynnościowego

neurotransmiter uwalnia
się do przestrzeni synaptycznej gdzie łączy się z receptorem
zlokalizowanym na
błonie post- lub presynaptycznej. Prowadzi to do powstania
postsynaptycznego
potencjału pobudzającego lub hamującego.

W kolejnym etapie neurotransmiter jest aktywnie wchłaniany zwrotnie

do
pęcherzyków synaptycznych, a czasami wychwytywany przez komórki
glejowe lub
rozkładany przez enzymy.

Uwzględniając budowę chemiczną, neurotransmitery można podzielić na

zbudowane z:
• estrów,
• aminokwasów,
• amin,
• puryn,
• polipeptydów i in.
Uwzględniając funkcję neurotransmiterów, dzielimy je na:
▪ pobudzające
▪ hamujące.

Rodzaje przekaźników:

1. Aminokwasy:
Pobudzające - kwas glutaminowy, asparaginowy
Hamujące - glicyna, kwas gammaaminomasłowy (GABA)

2. Aminy biogenne:

acetylocholina

aminy katecholowe: dopamina, noradrenalina, adrenalina

amina indolowa – serotonina

1. Neuropeptydy: substancja P, opioidy, neuropeptyd Y

2. Hormony, np. wazopresyna, angiotensyna

28.10 impuls nerwowy i przekaźniki 13

 3. Tlenek azotu

Receptory neuroprzekaźników
• Integralne białka błony komórkowej
• Odznaczają się dużą specyficznością wobec neuroprzekaźników
• Wyróżnia się receptory jonotropowe i metabotropowe
• Receptory neuroprzekaźników mogą występować zarówno w błonie
postsynaptycznej neuronu jak presynaptycznej zakończenia nerwowego
•
Receptory presynaptyczne regulują uwalnianie neuroprzekaźnika z
zakończenia nerwowego
• Mogą występować poza obszarem synaps

Receptory jonotropowe

Kanały jonowe
• Przyłączenie neuroprzekaźnika powoduje otwarcie kanału i przepływ
jonów

szybka zmiana potencjału potencjału postsynaptycznego

Receptory metabotropowe
• Działają za pośrednictwem białek G
• Białka G – nazwa pochodzi od zdolności wiązania GTP i GDP

28.10 impuls nerwowy i przekaźniki 14

 • Przyłączenie przekaźnika do receptora skutkuje sprzęgnięcie z
receptorem białka G. W efekcie tego procesu dochodzi do
zapoczątkowania reakcji biochemicznych, które prowadza do wytworzenia
wtórnych przekaźników i zmiany przepuszczalności kanałów jonowych.
• Odpowiedź neuronu po pobudzeniu receptorów metabotropowych jest
wolniejsza niż w przypadku pobudzenia receptorów jonotropowych

Acetylocholina

W ośrodkowym układzie nerwowym działa poprzez dwa rodzaje

receptorów: muskarynowe i nikotynowe.

Receptory nikotynowe:

synapsy nerwowo-mięśniowe i zwoje wegetatywne, OUN

pobudzane przez nikotynę

są to kanały jonowe w głównej mierze dla Na+ i K+
szybka transmisja

Receptory muskarynowe:

mięśnie gładkie narządów wewnętrznych, OUN

28.10 impuls nerwowy i przekaźniki 15

 pobudzane przez muskarynę
działają przez przez różne białka G

Neuroprzekaźnik w synapsach nerwowo-mięśniowych (działanie za

pośrednictwem receptorów nikotynowych)

W autonomicznym układzie nerwowym jest neuroprzekaźnikiem

neuronów
przedzwojowych i przywspółczulnych neuronów pozazwojowych –
działa
aktywując receptory muskarynowe

Mózg: receptory syntezujące acetylocholinę występują w skupiskach

Największe źródło unerwienia cholinergicznego u człowieka – jądro

Meynerta

Aminy biogenne
Wśród tej grupy amin pełniących funkcję neuroprzekaźników są aminy
katecholowe, serotonina i histamina.
• Mogą być syntetyzowane w zakończeniach nerwowych i w ciele neuronu
skąd są transportowane do zakończenia nerwowego z wykorzystaniem
mechanizmu szybkiego transportu aksonalnego
• Działanie tej grupy amin kończy się w momencie wychwytu lub w efekcie
degradacji enzymatycznej

Aminy katecholowe – Noradrenalina i Adrenalina

• W obwodowym układzie nerwowym noradrenalina jest
neuroprzekaźnikiem neuronów zazwojowych w układzie nerwowym
współczulnym
• Największe skupienie neuronów noradrenergicznych w mózgu występuje
w
miejscu sinawym (pień mózgu)
• Aksony tych neuronów mają zakończenia w: rdzeniu kręgowym,
móżdżku, strukturach układu limbicznego (hipokamp, ciało migdałowate) i
korze mózgowej
• Noradrenalina działa poprzez receptory metabotropowe
• Adrenalina produkowana jest w
rdzeniu nadnerczy
• Adrenalina pobudza te same receptory co noradrenalina

28.10 impuls nerwowy i przekaźniki 16

 W leczeniu farmakologicznym:
ADRENALINA: stosowana jest w reakcjach reanimacyjnych, wstrząsie
anafilaktycznym, jako
dodatek do leków znieczulenia miejscowego (zjawisko skurczu naczyń)
NORADRENLINA: stosowana w niewydolności serca, we wstrząsie
septycznym, po
podaniu dożylnym leku następuje zwolnienie akcji serca.

Dopamina2
• Największym źródłem unerwienia dopaminergicznego jest istota czarna
wysyłająca połączenia do pokrywy i prążkowia
• Prążkowie zawiera około 80% całej zawartości dopaminy w mózgu
• Dopamina działa poprzez aktywację wielu różnych swoistych receptorów
metabotropowych będących produktami odrębnych genów
• Receptory te mają odmienne właściwości farmakologiczne , sprzęgają się
z różnymi białkami G i uruchamiają inne drogi przetwarzania sygnałów
• Wyraźny spadek zawartości dopaminy jest jest jedną z przyczyn rozwoju
choroby Parkinsona. Jest on spowodowany degeneracją neuronów
wytwarzających dopaminę w istocie czarnej

Receptory dopaminy
• Receptory metabrotowe
• Pobudzenie receptorów u zwierząt przez podanie amfetaminy lub
apomorfiny skutkuje wzmożeniem aktywności ruchowej oraz prowokuje
zachowania stereotypowe
• U ludzi pobudzenie receptorów dopaminy wywołuje zaburzenia
psychotyczne - związek z objawami towarzyszącymi schizofrenii
• Neuroleptyki – leki blokujące receptory dopaminowe, np. Haloperidol,
pimozyd

Serotonina

• Powstaje z tryptofanu.
• Uwolniona z zakończenia nerwowego może oddziaływać na wiele
receptorów przeważnie
metabotropowych (dwie podklasy o różnych właściwościach
farmakologicznych).
• Działanie serotoniny zostaje zakończone w momencie ponownego
wychwytu do zakończenia nerwowego przez swoisty system transportu o
wysokim powinowactwie.

28.10 impuls nerwowy i przekaźniki 17

 • Neurony serotoninergiczne występują w
jądrach szwu i w górnej części pnia mózgu
• Serotonina odgrywa znaczenie w depresji (Prozac – blokowanie
zwrotnego wychwytu serotoniny)
• Schorzenia z którymi wiązane są zaburzenia mechanizmów
serotoninergicznych: schizofrenia, choroba afektywna

Neuroprzekaźniki aminokwasowe

Aminokwasy pełniące rolę nośników informacji w układzie nerwowym

Przykłady:

• kwas glutaminowy i asparaginowy

• glicyna
•kwas gamma – aminomasłowy (GABA)

GABA
I. Powstaje z kwasu glutaminowego.
II. Najbardziej rozpowszechniony mediator hamujący zarówno w mózgu jak
i w rdzeniu kręgowym
III. GABA wywiera swój wpływ za pośrednictwem:
• Jonotropowych receptorów GABAA i GABAC
• Metabotropowego receptora GABAB

28.10 impuls nerwowy i przekaźniki 18

 Najważniejszy dla działania GABA i leków ingerujących w szlak GABA-
ergiczny jest receptor GABAA, który tworzy kanał dla jonów chlorkowych.
Na skutek aktywacji kanałów chlorkowych dochodzi do hiperpolaryzacji i
obniżenia pobudliwości błony.
Receptor GABAA zlokalizowany jest w synapsie w błonie neuronów
postsynaptycznych.
Jest miejscem wiązania wielu substancji i leków: benzodiazepin, ich
antagonisty Flumazenilu, barbituranów i glikokortykosteroidów, penicyliny i
alkoholu.
Neuroscience Basics: GABA Receptors and GABA Drugs, Animation -
YouTube

28.10 impuls nerwowy i przekaźniki 19

 Neurologia-fragment1.pdf (podyplomie.pl)

???????????????????????????????????????

Powstanie potencjału spoczynkowego:

28.10 impuls nerwowy i przekaźniki 20

 efekt rozmieszczenia jonów po dwóch stronach bony komórkowej:
nieznaczny nadmiar kationów na zewnątrz komórki, nieznaczny nadmiar
anionów na powierzchni wewnętrznej.

Pompy sodowo potasowe

aktywny transport Na+ na zewnątrz komórki, a K+ do jej wnętrza.

Kanały jonowe:

Dyfuzja ułatwiona, ruch jonów zachodzi z obszarów o większym stężeniu

Łatwość przemieszczania się jonów zależna od ich rodzaju

Potencjał czynnościowy powstaje w komórce która jest komórką pobudliwą.

I. - fala depolaryzacji
II. - repolaryzacja
III. Refrakcja

28.10 impuls nerwowy i przekaźniki 21